หม่อมเจ้ารัชฎาภิเศก โสณกุล

โรงเรียนช่างกลปทุมวัน อนุสรณ์สถานแห่งการระลึกถึงพระกรุณาธิคุณของศาสตราจารย์ หม่อมเจ้ารัชฎา ภิเศก โสณกลุ ผ้พู ฒั นาและสร้างความเจริญรุ่งเรือง

ใน ปี พ.ศ. 2482 พลเรือเอก หลวงสินธุสงครามชยั ร.น. รัฐมนตรีกระทรวงศึกษาธิการเห็นว่า โรงเรียนมธั ยมอาชีพช่างกลมีสถานท่ีคบั แคบ เครื่องมือเครื่องใชใ้ นการฝึ กการสอนมีนอ้ ยและตระหนกั ถึง ความสาคญั ของวิชา ช่างกลที่จะจรรโลงชาติใหก้ า้ วหนา้ ต่อไปในอนาคต ท่านจึงไดว้ างโครงการที่ จะขยาย กิจการโรงเรียนช่างกล โดยพยายามของบประมาณจนไดม้ า 5 แสนบาท เพ่ือก่อสร้างอาคารเรียนและจดั หา เคร่ืองมือเคร่ืองจกั รในการฝึกสอนนกั เรียน ให้ทนั สมยั ย่ิงข้ึน จึงมอบงานน้ีแก่ หม่อมเจา้ รัชฎาภิเษก โสณกุล อธิบดีกรมวิชาการ ในขณะน้นั (ท่านเป็ นอธิบดีวิชาการท่านแรก ต่อมาเปล่ียนช่ือเป็ นกรมอาชีวศึกษา ซ่ึง ปัจจุบนั คือสานกั งานคณะกรรมการอาชีวศึกษา) ดาเนินการเช่าท่ีดินตรงขา้ มกรีฑาสถานแห่งชาติ (สนามศุภชลาศยั ) ของสานกั งานทรัพยส์ ินส่วน พระองคม์ หากษตั ริย์ ซ่ึงเป็ นวงั เดิมของ กรมพระสวสั ดิวดั นวศิ ิษฎ์ มีเน้ือท่ีประมาณ 18 ไร่ ก่อสร้างอาคาร โรงเรียนข้ึน 1 หลงั โรงฝึ กงานอีก 8 หลงั พร้อมท้งั จดั หาเครื่องมือเครื่องจกั รที่ทนั สมยั ใหแ้ ก่โรงเรียน และ เนื่องจากหม่อมเจา้ รัชฎาภิเศก โสณกุล มีภาระกิจหลายดา้ นจึงมอบหมายใหห้ ลวงกิติวาท (ผล สิงหะผลิน) หวั หนา้ กองอาชีวศึกษา เป็ นผูด้ ูแลเร่ืองน้ี แต่ก็ยงั ให้ความใส่พระทยั ในกิจการโรงเรียนช่างกล อยา่ งใกลช้ ิด เป็นพเิ ศษ ต้งั แต่เริ่มสร้าง ทรงกะผงั แบบก่อสร้างและทรงจดั หาเครื่องมือจกั รต่าง ๆที่ตอ้ งใชด้ ว้ ยพระองคเ์ อง ท้งั สิ้น ตลอดจนออกปากขอให้ผูท้ รงคุณวุฒิท่ีมีความรู้ดา้ นช่างกลคน้ ควา้ และเขียนตาราเพื่อใชใ้ นการสอน นกั เรียนช่างกล ทรงตรากตราเฝ้าทอดพระเนตรการก่อสร้างเป็ นประจา จนการก่อสร้างอาคารโรงเรียนเสร็จ เรียบร้อย แต่พระองค์ท่านก็ยงั ทรงเป็ นห่วงใย จนแมโ้ รงเรียนจะเปิ ดรับนักเรียนไดเ้ รียบร้อยแลว้ วนั ท่ี 17 พฤษภาคม 2482 จึงไดย้ า้ ยโรงเรียน \"มธั ยมอาชีพช่างกล\" ท่ีปากคลองตลาด (อยูใ่ นบริเวณราชินี ในปัจจุบนั )

มาอยู่ท่ีน้ี และพระองค์ท่านได้ประทานชื่อโรงเรียนใหม่เป็ น \"โรงเรียนช่างกลปทุมวนั \" (Patumwan Engineering School : PE) ใชอ้ กั ษรวา่ ช.ก. จดั หลกั สูตรการสอนในระดบั อาชีวศึกษาช้นั สูงแผนกช่างกล หลกั สูตร 3 ปี เปล่ียนมารับนกั เรียนที่จบช้นั มธั ยมศึกษาปี ท่ี 3 (เทียนเท่าช้นั มธั ยมศึกษาปี ท่ี 4 ในปัจจุบนั ) โดยนาหลกั สูตรของเยอรมนั มาปรับใชแ้ ละมีครูจากประเทศเยอรมนั มาติดต้งั เครื่อง มือ ปรับปรุงหลกั สูตร การเรียนและมาเป็ นอาจารยผ์ สู้ อนวชิ าช่าง เป็ นหลกั สูตรที่เนน้ การฝึ กพ้ืนฐานวิชาช่างกลใหส้ ามารถทางาน เป็นช่างฝีมือ เพ่อื เป็นตวั กลางระหวา่ งคนงานกบั วศิ วกรไดอ้ ยา่ งดี และใหแ้ ยกเรียนวชิ าเฉพาะสาขาตอนช้นั ปี ท่ี 3 ซ่ึงแยกออกเป็ น 3 แขนงวชิ า คือ ช่างยนต์ ช่างไอน้า และช่างไฟฟ้า แมป้ ี พ.ศ. 2485 ท่านตอ้ งไปรับ ราชการในตาแหน่งอื่น กย็ งั ทรงใยประทานคาแนะนาในการจดั หาครูอาจารยต์ ลอดมา โรงเรียนช่างกลปทุม วนั จึงเสมือนอนุสรณ์สถานแห่งการระลึกถึงพระกรุณาธิคุณของพระองคท์ า่ นชวั่ กาลนาน ศาสตราจารย์ หมอ่ มเจา้ รัชฎาภิเศก โสณกลุ ผพู้ ฒั นาโรงเรียนช่างกลปทุมวนั ประสูติ เมื่อวนั ท่ี 16 กมุ ภาพนั ธ์ พ.ศ. 2435 ท่ีวงั ตลาดนอ้ ย อาเภอสมั พนั ธ์วงศ์ จงั หวดั พระนคร วงั น้ีต้งั อยทู่ ่ี ท่ีถนนเจริญกรุงใกล้ กบั สะพานพิทยสเถียร (สะพานเหลก็ ล่าง) ปัจจุบนั วงั ตลาดนอ้ ย กลายเป็นท่ีต้งั ของอาคารพานิชย์ ซอยพทิ ย ลาภ ( เจริญกรุง 29) คงเหลือเพียงซากกาแพงวงั ซ่ึงถูกเพลิงไหมเ้ ม่ือวนั ท่ี 31 ธนั วาคม พ.ศ. 2555 ทรงเป็น พระโอรสในพระเจา้ บรมวงศเ์ ธอ ช้นั 4 พระองคเ์ จา้ โสณบณั ฑิต กรมขนุ พิทยลาภพฤฒิธาดา (เป็นตน้ ราช สกุลโสณกุล) กบั หม่อมเอม (สกุลเดิม: กุณฑลจินดา) หลงั จากท่ีท่านประสูติเพียงไม่ก่ีเดือน พระบาทสมเดจ็ พระจุลจอมเกลา้ เจา้ อยหู่ วั ทรงฉลองครองราชยส์ มบตั ิครบ 25 ปี จึงทรงพระกรุณาโปรดเกลา้ ฯ พระราชทานนามหม่อมเจา้ ชายน้ีวา่ รัชฎาภิเศก ตามนามของราชพธิ ีน้นั

วงั ตลาดนอ้ ย ทางดา้ นการศึกษา หม่อมเจา้ รัชฎาภิเศก โสณกลุ พระองคท์ า่ นมีสุขภาพไม่แข็งแรงแต่เด็ก จึงเร่ิมเขา้ เรียนชา้ กวา่ เด็กทวั่ ไป ไดเ้ ร่ิมการศึกษาที่วงั กบั นายหม็อง งามสมบตั ิ (ภายหลงั เป็ นพระยาสารภณั ฑวิสุทธ์) แลว้ ไดท้ รงศึกษาในโรงเรียนราชกุมาร(มีหลกั สูตรคลา้ ยโรงเรียนประถมในปัจจุบนั ) ต่อมาไดเ้ ขา้ ศึกษาช้นั มธั ยมที่โรงเรียนราชวทิ ยาลยั เม่ือต้งั อยทู่ ี่โรงเรียนสายสวลีสัณฐาคาร ท่านมีผลการเรียนเป็ นเยีย่ มและเป็ นนกั ฟุตบอลโรงเรียน จนถึงช้ันมธั ยมศึกษาปี ท่ี 6 (เทียบเท่า มธั ยมศึกษาปี ที่ 4 ในปัจจุบนั ) จึงไปศึกษาต่อที่ โรงเรียนสวนกุหลาบวิทยาลยั ที่น่ีท่านก็ยงั มีผลการเรียนเป็ นเยี่ยมและเป็ นนกั ฟุตบอลโรงเรียนเช่นเดิม ปี 2453 ท่านสอบชิงทุนเล่าเรียนหลวง (King’s Scholarship) ไปศึกษาวชิ าช่างยนต์ เพ่ือกลบั มาเป็ นอาจารยใ์ น จุฬาลงกรณมหาวทิ ยาลยั ท่ีโรงเรียนเอาน์เดิล ประเทศองั กฤษ (Oxfor and Cambridge Higher certificate) จน จบหลกั สูตรไดร้ ับประกาศนียบตั รช้นั สูง ในปี พ.ศ. 2456 และไปจบปริญญาตรีสาขาวิศวกรรมเครื่องกล วิทยาลยั ซิตีแอนด์กิลด์ มหาวิทยาลยั ลอนดอน B.Sc,A.R.C.S. เกียรตินิยม พ.ศ. 2459 และปริญญา D.I.C. พ.ศ. 2460 หลงั จากน้นั ท่านเร่ิมประชวรพระอาการทรุดลงเป็ นลาดบั ไดร้ ับการรักษาท้งั ในประเทศองั กฤษ และประเทศสวิตเซอร์แลนด์ เป็ นเวลาติดต่อกนั เกือบ 4 ปี จึงหายประชวร วนั ท่ี 7 มกราคม พ.ศ. 2466 หม่อมเจา้ รัชฎาภิเศก โสณกุล เสร็ดกลบั เขา้ มารับราชการคร้ังแรกเป็ นอาจารยใ์ นจุฬาลงกรณมหาวิทยาลยั เป็ นเวลา 3 ปี ในปี พ.ศ. 2468 เสร็จกลบั ไปศึกษาในประเทศองั กฤษ คราวน้ีทรงศึกษาในสาขาฟิ สิกส์จาก Royal College Of science แห่งมหาวทิ ยาลยั ลอนดอน จบปริญญาวิทยาศาสตร์มหาบณั ฑิต ( M.Sc.) ตาม ประสงค์ของสมเด็จเจ้าฟ้ากรมหลวงสงขลานครินทร ผู้ให้ทุนการศึกษา เพ่ือให้เสร็จกลับมาสอน วทิ ยาศาสตร์การแพทย์ ในจุฬาลงกรณมหาวทิ ยาลยั พระองคท์ ่านทรงเสกสมรสกบั หม่อมเจา้ หญิงพิมพร์ าไพ รพีพฒั น์ ในปี พ.ศ. 2476 พระธิดาพระเจา้ บรมวงศเ์ ธอกรมหลวงราชบุรีดิเรกฤทธิ มีพระธิดา คือหม่อม ราชวงศป์ รียา โสณกุล

หมอ่ มเจา้ หญิงพิมพร์ าไพรพีพฒั น์ บุคลิกลกั ษณะของพระองค์ท่าน เป็ นนักกีฬาช้ันเย่ียมหลายชนิดเช่น ฟุตบอล กอล์ฟ หมากรุก บิลเลียดพูดน้อยแต่ทามาก เป็ นกนั เองกบั คนทุกช้นั พูดคาใดมีแต่คนเชื่อ เพราะประกอบดว้ ยเหตุผล การ ปฏิบตั ิงานไม่วา่ ราชการหรือส่วนพระองค์ ถา้ ส่ิงใดทาเองได้ มกั ทรงทาเองเสมอ ไม่ชอบใช้ใคร แมแ้ ต่งาน ธรรมดาสามญั ก็ทรงทา เช่นพิมพด์ ีดภาษาองั กฤษ แกร้ ถยนต์ ช่างไม้ ควั่ กาแฟ เป็ นตน้ การมอบหมายงานให้ ผใู้ ดปฏิบตั ิงานอะไรนอกเหนือไปกวา่ ท่ีปฏิบตั ิงานประจา ก็จะทรงถามความสมคั รใจเสียก่อนเสมอ สาหรับ ในทางราชการ กท็ รงเหนื่อยยากตรากตรามาตลอดสมยั ท่ีรับราชการ เพราะตอ้ งทรงงานในตาแหน่งท่ีสาคญ หลาย ๆ ตาแหน่งท่ีพร้อมกนั เรื่อยมา ทรงมีนิสัยโมโหง่ายแต่หายเร็ว แต่ไม่เป็ นภยั แก่ใคร ไม่ทรงพยาบาท อาฆาต ไม่เคยลงโทษใครอย่างรุ่นแรง ทรงสนพระทัยในทางวิศวกรรมเคร่ืองกล คณิตศาสตร์ และ ภาษาองั กฤษ ตลอดเวลาที่พระองคท์ ่านรับราชการไม่เคยมีเร่ืองราวที่ด่างพร้อยประการใด และไม่สนพระทยั เรื่องการเมืองหรือเรื่องราวส่วนตวั ของใครท้งั สิ้น มุ่งมนั่ งานในหน้าที่รับผิดชอบมีความสามารถตดั สินใจ ส่ังงานไดอ้ ยา่ งเฉียบขาดและรวดเร็วโดยไม่ผดิ พลาดซ่ึงควรแก่การสรรเสริญย่งิ นกั พระองคท์ ่านมีความเป็ น ครูสูง จะสอนส่ังลูกศิษยอ์ ยา่ งเตม็ ความสามารถ ให้ความรู้อยา่ งไม่ปิ ดบงั เนน้ ใหน้ ิสิตใช้ความคิดวิเคราะห์ ด้วยตนเอง การบรรยายจะเป็ นภาษาอังกฤษเสียส่วนมาก เม่ือรับส่ังถามผูใ้ ดนิสิตผูน้ ้ันต้องตอบด้วย ภาษาองั กฤษดว้ ย เพ่ือใหน้ ิสิตไดเ้ รียนรู้ภาษาองั กฤษไปดว้ ย คอยหาความรู้เสริมมาใหแ้ ก่นิสิตของทา่ น ช่วงหลงั แมพ้ ระองค์ท่านจะประชวรเน้ือร้ายในหลอดลม ท่านก็ไม่ยอมพกั ทรงงานเป็ นปกติ แม้ พระองค์ท่านต้องเข้าพกั รักษาตัวที่โรงพยาบาลจุฬาลงกรณ์ ก็ยงั คงให้นางานมาให้ท่านทรงงานที่ โรงพยาบาล แมจ้ ะมีผูร้ ้องขอให้งด จนอาการประชวรของพระองค์ท่านหนกั ข้ึนจนตอ้ งเขา้ พกั รักษาที่

โรงพยาบาลจุฬาลงกรณ์เป็นคร้ังที่สอง ก็ยงั มิงดการทรงงานในวนั ท่ี 5 กนั ยายน พ.ศ. 2492 ในเวลา 21.00 น. ยงั ทรงรับสั่งกับคนใกลช้ ิดว่าเร่ืองการปรับปรุงเงินเดือนของขา้ ราชการในจุฬาลงกรณ์เรียบร้อยหรือยงั พระองคส์ ิ้นชีพิตกั ษยั เวลา 23.55 น. ที่โรงพยาบาลจุฬาลงกรณ์ นบั วา่ เป็ นการสูญเสียบุคคลากรที่สาคญั ยิ่ง ของชาติ ประวตั ิการทางาน พ.ศ. 2466 ทรงรับราชการเป็ นอาจารยท์ ่ีจุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลยั พ.ศ. 2472 เป็นอาจารยค์ ณะอกั ษรศาสตร์และวทิ ยาศาสตร์ จุฬาลงกรณ์มหาวทิ ยาลยั หวั หนา้ แผนกวชิ า คณิตศาสตร์ จุฬาลงกรณ์มหาวทิ ยาลยั พ.ศ. 2473 เป็นรองอธิบดีกรมวชิ าการ , หวั หนา้ แผนกวชิ าคณิตศาสตร์ และบรรยเวกษกส์ โมสร จุฬาลงกรณ์ มหาวทิ ยาลยั (ตาแหน่งอาจารยผ์ มู้ ีหนา้ ที่ดูแลสโมสรนิสิตจุฬาฯ) พ.ศ. 2475 คณบดีคณะอกั ษรศาสตร์และวทิ ยาศาสตร์ จุฬาลงกรณ์มหาวทิ ยาลยั , หวั หนา้ แผนกวชิ า คณิตศาสตร์ จุฬาลงกรณ์มหาวทิ ยาลยั รักษาการอธิบดีกรมมหาวทิ ยาลยั พ.ศ. 2477 อธิบดีกรมมหาวทิ ยาลยั พ.ศ. 2478 อธิบดีกรมศึกษาธิการและรักษาการอธิบดีกรมมหาวทิ ยาลยั พ.ศ. 2479 อธิบดีกรมศึกษาธิการ ทรงหวั เรี่ยวหวั แรงในการแบ่งส่วนราชการของกรมศึกษาธิการเป็น 2 กรม คือกรมสามญั ศึกษา และกรมวชิ าการ(กรมอาชีวศึกษาปัจจุบนั คือสานกั งานคณะกรรมการอาชีวศึกษา) พ.ศ. 2480 อธิบดีกรมวชิ าการ พ.ศ. 2482 อธิบดีกรมอาชีวศึกษาคนแรก และรับมอบหมายจากรัฐมนตรีวา่ การกระทรวงธรรมการ (กระทรวงศึกษาธิการ) พลเรือเอกหลวงสินธุสงครามชยั มาพฒั นาโรงเรียนช่างกลปทุมวนั โดยการจดั หาท่ี จดั สร้างอาคารเรียน โรงฝึกงาน จดั ซ้ือเคร่ืองมือ และพฒั นาหลกั สูตร ใหม้ ีมาตรฐานตามแบบสากล พ.ศ. 2485 ศาตราจารยค์ นแรกของประเทศไทยใน คณะอกั ษรศาสตร์และวทิ ยาศาสตร์ จุฬาลงกรณ์ มหาวทิ ยาลยั พ.ศ. 2485 อธิบดีกรมส่งเสริมอุตสาหกรรม กระทรวงอุตสาหกรรม พระองคท์ า่ นทรงเอาพระทยั ใส่ ปรับปรุงเคร่ืองปั่นดา้ ยทอผา้ ดว้ ยพระองคเ์ องจนสาเร็จ ทรงนาไปเผยแพร่ทางวทิ ยกุ ระจายเสียงและจดั แสดง เพือ่ ส่งเสริมอุตสาหกรรมในครอบครัว พ.ศ. 2487 อธิการบดีจุฬาลงกรณ์มหาวทิ ยาลยั และรักษาการปลดั กระทรวงอุตสาหกรรม และยงั เป็นกรรมการอานวยการคุรุสภา

พ.ศ. 2489 รักษาการปลดั กระทรวงศึกษาธิการจนกระทงั่ หมอ่ มหลวงป่ิ น มาลากลุ มารับตาแหน่ง ปลดั กระทรวงศึกษาธิการ , อธิการบดีจุฬาลงกรณ์มหาวทิ ยาลยั พ.ศ. 2489 อธิการบดีจุฬาลงกรณ์มหาวทิ ยาลยั พ.ศ. 2491 อธิการบดีจุฬาลงกรณ์มหาวทิ ยาลยั ปี น้ีมีการจดั ต้งั คณะรัฐสาสตร์ ยงั หาผทู้ รงคุณวุฒิที่เหมาะสม ยงั ไมไ่ ดจ้ ึงทรงรับตาแหน่งคณบดีคณะรัฐศาสตร์ จนพระองคท์ า่ นสิ้นชีพตี กั ษยั และรักษาการคณบดี คณะพญิชศาสตร์และการบญั ชี นอกจากน้ียงั ทรงสอนภาษาองั กฤษแก่นิสิตคณะอกั ษรศาสตร์ปี ที่ 4 อีกโสต หน่ึงดว้ ย ตาแหน่งกิตติมศกั ด์ิเกี่ยวกบั ราชการและก่ึงราชการ 1 อุปนายกสภามหาวทิ ยาลยั จุฬาลงกรณ์มหาวทิ ยาลยั 2 กรรมการคณะอนุกรรมการสามญั (อ.ก.พ.) ดา้ นพิจารณาตีราคาประกาศนียบตั รของผสู้ าเร็จการศึกษาจาก ต่างประเทศเพื่อรับราชการ ของคณะกรรมการขา้ ราชการพลเรือน (ก.พ.) 3 กรรมการการสอบไล่ผทู้ ี่จะไปศึกษาตา่ งประเทศ ของ คณะกรรมการขา้ ราชการพลเรือน (ก.พ.) และคุรุ สภากบั ท้งั ของสานกั ข่าวสารอเมริกาหลายคราว 4 กรรมการอานวยการคุรุสภา ต้งั แต่เร่ิมต้งั จนท่านสิ้นชีพติ กั ษยั ตาแหน่งกิตติมศกั ด์ิเกี่ยวกบั สมาคมวชิ าการ 1 นายกสมาคมวทิ ยาศาสตร์ไทย พระองคแ์ รก 2 กรรมการวศิ วกรรมสถานแห่งประเทศไทย (สมาคมนายช่างไทย) 3 กรรมการสมาคมสงเคราะห์สตั ว์ 4 กรรมการราชยานยนตร์สมาคม เคร่ืองอิสริยาภรณ์สูงสุด ประถมาภรณ์มงกฎุ ไทย

รูปโรงเรียนช่างกลปทุมวนั ในปี 2482

อนุสาวรีย์ ท่านท่ีหนา้ ตึกอานวยการหลงั เก่า ภายในสถาบนั เทคโนโลยปี ทุมวนั (ช่างกลปทุมวนั ) ที่จดั สร้าง ในสมยั อาจารยใ์ หญส่ ิทธิผล พลาชีวนิ ต้งั แต่ ปี พ.ศ. 2500 เพือ่ ใหน้ กั เรียนระลึกในพระคุณของท่าน ตึกอานวยการหลงั เก่า ภายในสถาบนั เทคโนโลยปี ทุมวนั (ช่างกลปทุมวนั ) คืออนุสรณ์สถานแห่งการระลึก ถึงพระกรุณาธิคุณของพระองคท์ า่ นเป็นผอู้ อกแบบและอานวยการสร้างดว้ ยพระองคเ์ อง ทมี่ าของข้อมูล บทความเร่ืองหม่อมเจา้ รัชฎาภิเศก โสณกลุ โดย ม.ร.ว.สลบั ลดาวลั ย์