นิทานพื้นบ้านภาคเหนือ ๓๑ เรื่อง

๔๘ กกกกกกกกค่ำวนั น้ันสามสหายอิดออน ( เหน่อื ย ) เดินทางตอไปไมได ก็ขออาศัยคา งคนื ทีบ่ า นนัน้ อีก กกกกกกกกคนื นนั้ พอคนอาศยั นอนหลับแลว เจาของบานไปขอฟนมากองใหญกอไฟขน้ึ ทีร่ มิ แมน ้ำ จนแผน ดนิ นน้ั พอคนอาศัยนอนหลบั แลว เจา ของบานไปขนฟนมากองใหญก อ ไฟขึ้นที่ริมแมน ำ้ จนแผนดินรอนระอุ พอ เวลาใกลจ ะแจง ก็กวาดเอาเถาถา น และเศษฟน ทง้ิ นำ้ จนหมดไมเหน็ ซาก แลว เอาตั่งมาน่ังบนดนิ ทเ่ี ผาไฟไวอ นุ นน้ั เอาแพะตวั หน่งึ มาผกู ไวใกล ๆ ตวั น่งั ถอดเสือ้ ถกั แหอยา งสบายไมห นาวเลย สามสหายต่นื มาแตเ ชา เหน็ เจาของบานไมนงุ เสอื้ ( ใสเสื้อ ) เลย ทั้งทต่ี นหนาวจะตาย จึงเขาไปถามวา ทำไมจงึ ไมห นาว เจาของบา นช้ีไปท่ี แพะแลว บอกวา “ไมห นาวหรอก เรามีแมงซอ มหนาวตัวนี้อยูด ว ยนง่ั กลางลมไมต องนงุ เสอ้ื กอ็ ยูได นเ่ี หน็ ไหม ลองน่งั ใกลแ มงนีซ้ ี อนุ สบายดที เี ดียว” สามสหายลองไปนั่งบนตง่ั ดูกร็ สู ึกวา อุนสบายดจี รงิ ๆ ไมตอ งสะพายผา ( ผาหม ) ใหร ุงรัง จงึ ซปุ ซบิ ปรกึ ษากนั วา “เราจะตอ งเดนิ ทางไปอีกไกล เวลานอ้ี ากาศเยน็ ขึน้ ทกุ ที จงู แมงตวั เดียว ไมต อ งแบกผา หมไปใหล ำบาก” ปรึกษากนั วา อยางนัน้ แลว ก็ช้อื แพะจากชายเจาของบา นใหร าคาถึงพนั คำอกี เจา ของบานไมยอมขาย วา แมงไมอยูกต็ องหนาว ลำบากมาก ชายสามคนตองแถมผา หมใหอ กี สามผนื จึงยอม ขายแมงซอมหนาวของตนใหไป กกกกกกกกพอไดแพะมาแลว สามสหายก็ดีใจมาก นึกวา ตอ ไปนีส้ บายแลว คืนน้ันนอนพกั กลางทุงดวยความ ไวใจฤทธแ์ิ มงซอมหนาว แตแพะตัวนั้นไมชวยใหห ายหนาวไดเ ลย ย่ิงดกึ ยง่ิ หนาว ผาหมกไ็ มม ยี ิง่ หนาวก็ยิง่ โมโห มาก ชวนกนั ตแี พะตาย วาไมดีจริง แลวพากนั มาหาเจาของบา นอกี ที กกกกกกกกพอมาถึงก็รองทวงเอาทองของตนคนื เพราะแมงซอมหนาวตัวนั้นแกห นาวไมไ ดจ รงิ เจา ของบานก็ ตอบวา ไมไ ดเอาแมงมาคืนจะคนื คำใหไมได กกกกกกกกคนื นนั้ สามสหายออนเพลยี เตม็ ทีตองขออาศัยนอนบา นนนั้ อีกหน พอสามสหายนอนหลบั กัน หมดแลว เจา ของบานกไ็ ปเอาหา ย ( ขาย ) ไปดักนกมาไดม ากมายแลวฆา กองไว พอแจง คนอาศยั ไมท นั ลกุ ออกมานอกหอง เจาของบานสองคนผวั เมียก็แกลงพูดกนั ดงั ๆ ใหไ ดย ินถงึ สามคนนั้นวา จะแกงใหแ ขกกิน เมีย บอกใหไ ปหยิบหนา ไมมา รอ งวา “เหา โฮด ๆ”แลวยงิ “เปก” ดว ยปาก ยิงไปสองหนแลว บน วาไมพ อ ๆ ยงิ อีก หลายทจี นเมียบอกวา พอแกงแลวจึงไดห ยดุ กกกกกกกกสาม สหายไดยินอยูตลอดเวลากช็ วนกันออกไปดู เหน็ นกกองใหญ สงสยั วายงิ อยา งไร พอปากรอง “เปก” กเ็ ปนอันไดนกทกุ ที เจา ของบา นจงึ วา หนาไมน ีย้ งิ อยางนี้ก็ไดน ก พวกสามคนนน้ั ก็อยากไดห นาไมน อ้ี กี เจา ของบา นบอกวา ไมอยากขายใหไ ป เอาอะไรไปกท็ ำเสยี ทุกที แตแลว กเ็ สียออนวอนไมได ยอมขายใหไ ปราคา พันคำเทาคร้ังกอน ๆ แตพอไดห นาไมแ ลวกล็ าเจา ของบานออกไปลองยิงหนาไมด ู จะรองสกั ก่เี ปก กไ็ มไดน กสกั ตัว จงึ หักหนา ไมท้งิ เสยี แลว กลบั ไปทวงเงินคืนจากเจาของหนา ไม แตนึกขน้ึ มาไดว าทวงก็คงไมไ ดเงนิ เพราะไป หักหนาไมท ้ิงเสยี แลว จะกลบั ไปบา นนัน้ อีกก็อายใจ จงึ เดินทางตอ ไปขา งหนา ไปคำ่ คงท่ีแหง หนง่ึ ก็พักทีบ่ า นนนั้ แลว เลาเรอื่ งท้ังหมดใหเ จา ของบานฟง เจาของบานนึกสงสารทไี่ ปเสยี รูเ ขาจนเงินทองหมดตวั จงึ ใหพ กั อาศยั และบอกเมียใหท ำกบั ขา วเลยี้ งดู เมยี แกงหอยจบุ ใหแ ขกกิน กำลงั รีบรอ นไมไดส ับทายหอย คนกนิ กจ็ บุ ไม ออกลกู เลก็ ๆ เจาของบา นก็รองบอกแมว า “จบุ บอ อก กินจะไดกบ็ ฮ ู” แมกร็ อ งตอบวา “จบุ บออกกข็ บกน ซิ” แมพ ูดอยา งน้นั เปนทำนองสอนลกู ใหก ินหอย แตส ามสหายน่ังกนิ ขาวอยนู อกครัวไดย ินแมบอกลูกใหข บกน ก็ เลยวางชามขาวขบกนกนั เองใหวุนวายไปหมด ชาวบานเลยตกี ะโหลก เคาะไม บอกกลา วกันวา พวกสามคนนี้

๔๙ มากอ วิวาทกันในบาน แลว ชว ยกันจบั ตวั ไวส งใหเจาเมืองขัง เลยเปนวา ลงทุนท้งั ที ปญญากบ็ ไ ด คำกเ็ ส้ยี ง (สน้ิ ) ตวั เองกต็ อ งเขาคกุ ขอคิดสอนใจทไ่ี ดจากเร่ือง ๑. คติ “คนโงยอ มเปนเหย่ือของคนฉลาด” ๒. คติ “โงอวดฉลาดพาใหหายนะได” ประเภทของนทิ าน • นทิ านชีวิต (novella or romantic tales)

๕๐ ๓๐.หมาขนคำ สวุ ณั ณเมฆะหมาขนคำ ทา วสทุ ัสสาเจา เมืองพาราณสมี มี เหสสี ององคค ือ นางปทมุ มาและนางภคยิ า ทาวสทุ สั สาขอใหพระ มเหสีปฏิบัตติ วั ถือศีลภาวนาขอบุตร ปรากฏวา นางปทมุ มาไดพ ระโอรสองคห นงึ่ ช่อื สวุ ัณณเมฆะกับหมาขนคำ ซงึ่ เปนสนุ ขั ขนสที องตัวหน่งึ สว นนางภคิยาไดพระธิดาช่ือจันทเกสี กับพระโอรสชื่อไชยา ทาวสุทัสสามิได รงั เกียจหมาขนคำ เพราะปุโรหติ ทำนายวา เปน ผมู บี ญุ ญาบารมี ครนั้ นางปทมุ มาสนิ้ พระชนม สุวัณณเมฆะมพี ระชันษาเพียง 3 ป นางภคิยาวางแผนกำจดั สุวณั ณเมฆะ โดยใหพ อ ของนางทำเสนห ใ หท าวสุทสั สาลมุ หลง แลวยัว่ ยุใหเสนาอำมาตยนำสวุ ณั ณเมฆะไปปลอยไวใ นปา แต การไมส ำเร็จเพราะหมาขนคำพาสุวณั ณเมฆะกลับสพู ระราชวังไดอ ยางปลอดภัย แตแลว วนั หน่ึงหมาขนคำออกไปเทยี่ วเลน นางภคิยาเหน็ สบโอกาสจงึ สงั่ ใหค นนำสวุ ณั ณเมฆะไปทิง้ ลง เหว เทวดาก็เอาพาทพิ ยมารองรบั สวุ ณั ณเมฆะได สว นหมาขนคำก็ออกตามหาจนพบอยูก น เหวจึงพาขึ้นจาก เหวแลวอาศัยอยใู นปา นับแตน้ัน หมาขนคำกลบั ไปเมอื งพาราณสนี ำขาวของเครื่องใชต าง ๆ มาใหสุวัณณเมฆะ นางจนั ทเกสไี ดท ราบ เร่อื งจึงใหค วามชว ยเหลอื อีกแรงหนงึ่ แตเมื่อนางภคยิ าทราบวา สุวณั ณเมฆะกับหมาขนคำยงั ไมตายจงึ ยุใหท า ว สุทัสสาไปฆาสุวณั ณเมฆะ ทา วสุทัสสานำทหารพรอ มดวยไชยาเขาไปในปา แตเ กดิ หลงไปติดกับยักษชื่อวรุณ ยกั ษที่แอบแปลงกายเปนกวาง ฝา ยทาวสุทสั สาจงึ ออ นวอนขอใหไวชีวิตโดยสัญญาวา จะสรางศาลาพรอมหา หญงิ สาวมาใหว รณุ ยักษกินทกุ ๆ สามวนั ตอมาสวุ ณั ณเมฆะไดนางคนั ธมาลาเปน ภรรยา โดยนางเปนผทู ีเ่ กิดจากดอกบัวทไี่ ดรับการเลีย้ งดูจาก ษีพรหมรงั สอี ยูในปา น้ัน และสุวณั ณเมฆะยังไดด าบเสรีกัญไชยกับธนทู พิ ยจ ากพระอินทรอ ีกดว ย เวลาผา นไป หมาขนคำเขา ปาไปพบกระดูกคนจำนวนมากจงึ แจงสุวัณณเมฆะวาเปน ฝม อื ของวรุณยกั ษ ทั้งสองจงึ หมายจะ ไปกำจัดวรุณยกั ษ ดงั น้ันษพี รหมรงั สจี งึ สอนเวทยมนตคาถาอาคมใหน ำไปปราบยักษ นางจันทเกสถี ูกสงไปท่ศี าลาใหยักษกนิ เพราะมคี วามผดิ ในคร้งั กอ น แตเปน เวลาเดียวกบั สุวัณณเมฆะ และหมาขนคำมาปราบวรุณยักษพ อดี วรณุ ยกั ษพา ยแพจึงมอบไมเ ทา ช้ีเปน ชี้ตายใหสวุ ณั ณเมฆะ จากนั้นก็ได นางจันทเกสีเปนภรรยาอกี คนหนงึ่ ฝา ยทา วสทุ สั สาก็ไดอ พยพหนอี อกจากเมืองพาราณสไี ปเพราะเกรงกลัว สุวัณณเมฆะ สุวณั ณเมฆะไดใชไมเทา นน้ั ชบุ ชีวิตชาวเมืองทถี่ ูกวรุณยกั ษจ บั กนิ ใหก ลับมามีชีวติ อกี คร้งั พระอินทรจงึ ไดเนรมติ เมืองใหส วุ ณั ณเมฆะ และใหห มาขนคำกนิ ยาทิพยแ ละเอารางคำหรอื รางทองรับนำ้ ยาทพิ ยรดตวั หมา ขนคำจงึ กลายรา งเปนคนช่อื วา สวุ ัณณะรางคำ บรรดาชาวเมืองพราราณสีทไี่ มไดอพยพไดเ ชญิ สวุ ณั ณเมฆะมา ปกครองเมอื ง สว นสุวัณณะรางคำไดส มรสกับนางจนั ทสมทุ ท ธดิ าทา วสาวตั ถแี หง เมืองสาวัตถี ตำนานหมาขนคำแหงดอยมวงคำ นายพรานคนหน่ึงเอาหมาตัวเมียขนสีทองมาเลย้ี ง วันหนง่ึ หมาตั้งทองท้งั ๆ ท่ีแถบนั้นไมมีหมาตวั ผูสัก ตัว นายพรานจึงเกดิ กลัวคำครหาวา ตนสมสกู ับหมาจึงนำหมาไปปลอยทง้ิ ไวใ นปา (บางแหลงวา นายพรานอาศยั อยบู นบา นเหลา ปลด คอื บา นเสาสูงแบบเรือนตนไมท ี่ตองใชบ ันไดปนขึ้นไป ซง่ึ นายพรานไดปลดบันไดกอนแม

๕๑ หมาจะขึน้ บา นหมายจะใหเ สือฆากนิ ) แมห มาเดนิ อมุ ทองไปถึงดอยสามเสา แลวออกลกู มาเปนสาวสวยสองคน ช่ือบวั แกว กับบัวตอง ภาพจิตรกรรมฝาผนังศาลารายวัดพระธาตุสุโทนมงคลคีรี อำเภอเดนชัย จังหวัดแพร ภาพจาก สารานุกรมวัฒนธรรมไทย ภาคเหนอื เลมท่ี 13 เม่ือบัวแกว กับบัวตองเปน สาวแลว เจาเมืองหรอื พระยาเมอื งไดขาวความสวยของสองพีน่ อ งก็ใหข บวน แหพ รอ มวอทองมารับไปเปน ภรรยาซา ยและขวาประจำเมอื ง เมอ่ื แมห มากลับมาจากปา หาลูกสาวไมเจอก็ เสียใจครำ่ ครวญเหา หอนและตะกยุ หนาผาจนเปนรอยคลายเล็บเทา ฝงในเน้ือหนิ ผาทปี่ รากฏมาจนทุกวันนี้ พระ อินทรเหน็ ใจแมห มาจงึ บนั ดาลใหแ มห มาพดู ภาษาคนได แมหมาออกตามหาลกู สาวถงึ ในพระราชวัง โดยอางกบั ทหารยามวามาหานางบัวแกวผเู ปนเจานายเกา ทหารวังจงึ ยอมใหแมหมาเขาไป เม่อื นางบัวแกว เห็นแมห มาก็เกิดความอบั อายไมอ ยากใหใ ครรวู า มแี มเปน หมา จึงทุบตแี มปางตาย (บางแหลงเลาวานางบัวแกวสัง่ ทหารฆาแมหมาโดยอางวาหมาพูดไดเ ปนอาถรรพแ ก บา นเมือง) แมห มาบาดเจ็บไดวิง่ ไปหลบในปราสาทของนางบวั ตองแลว ไดรบั การรักษาโดยนางบัวตองที่นั่น อยางลบั ๆ เมื่อเจา เมืองมาหานางบวั ตอง นางกก็ ลวั ไมอ ยากใหเ จา เมืองรูเร่อื งจึงขอหีบใหญม าใสแมห มาซุกซอน เอาไว แตแลว แมหมาก็ตายในหบี เมอ่ื เจาเมืองขอเปดหบี ดู นางกร็ ำ่ ไห นางกร็ ่ำไหดว ยกลัววา ความลบั จะถูกเปดโปง พระอินทรกส็ งสารจงึ ชว ยเนรมติ รา งแมห มาใหก ลายเปน แกวแหวนเงนิ ทองมากมาย เจา เมืองจงึ ถามนางวา เอาสมบัติมาจากที่ใด นางบัวแกวจึงตอบวา มาจากบา นเดมิ ที่ ดอยสามเสา และขอกลบั ไปเอาสมบัตมิ าอกี แตความจรงิ แลว นางบวั แกวตอ งการไปกระโดดหนา ผาตาย (บางแหลงเลาแตกตางออกไปวา นางบัวตองโกหกเจา เมอื งวา ขอเอาหีบขนาดใหญไ ปขนแกวแหวนเงนิ ทองทด่ี อยสามเสาเปนเวลา 7 วัน เพอ่ื เอาแมหมาไปรกั ษา แตเม่ือแมหมาตายเพราะทนพษิ บาดแผลไมไ หวแลว เมื่อครบกำหนดเจา เมอื งก็มาทวงถามสมบัติ พระอนิ ทรจงึ ชวยเนรมติ รางแมห มาใหก ลายเปนสมบัติเงินทอง เจา เมืองจงึ ส่งั ใหน างบัวตองไปขนเอาเงินทองมาอกี ) นางบวั ตองมาถึงหนา ผาก็กระโดดลงไป รางนางตกใสหัวฝข องยักษท ่ีเผอิญปว ยทนทกุ ขทรมานอยู จน ทำใหฝ ของยกั ษแตกแลว ก็หายเจบ็ ปวดในทนั ที ยกั ษจึงตอบแทนนางบัวตองดวยการมอบแกว แหวนเงินทองให มากมายแลว นางบวั ตองก็ขนเขาไปใหเจาเมอื ง เม่ือนางบัวแกว รูเรอื่ งก็เกดิ ริษยาขอเจาเมอื งออกไปเอาสมบัติ บา ง แตพอนางกระโดดผาลงไปตามทนี่ อ งสาวเคยทำกลับถกู ยกั ษจ ับกนิ ในท่สี ดุ แลว ยกั ษกไ็ ดไ ลกนิ ขบวนชาง ขบวนมา ของนางบัวแกว ณ บริเวณท่เี รยี กวา บา นโทกหวั ชา งในปจจบุ นั ขอคิดสอนใจท่ไี ดจ ากเรือ่ ง ๑. การกตัญูตอผมู ีพระคณุ นัน้ ถอื เปน สิ่งดี ในนิทานเรื่องนี้ หมายถึงการกตัญตู อ แมสนุ ัข ดังคำกลาว ที่วา ทำบุญ ๑๐๐ ครั้ง ก็ไมเทา ใหขาวแมก ินคร้งั เดียว ๒. ความโลภมาก ทำใหไปสูห ายนะและกอใหเกิดปญ หาตามมา ประเภทของนทิ าน • นิทานทองถ่ินหรือนทิ านประจำทองถ่นิ (legend)

๕๒ ๓๑.อา ยกองขี้จุ กกกกกกกกใคร ๆ ในเวลานัน้ ก็รูกนั วาอา ยกอ งเปนคนข้จี ุ (มกั กลาวเท็จ) จไุ มเลือกวา เปนพอ เปน แม เปนตเุ จา (พระสงฆ) หรอื เปน พระยาเจา เมือง เร่อื งท่กี องหลอกพอ แม มีเรอ่ื งเลาดังน้ี กกกกกกกกวนั หน่ึงกอ งลาพอแมไ ปเท่ยี วท่ไี กล หายหนา ไปหลายวัน พอกลบั มาก็เลา ใหพอแมฟ ง วา ทไี่ ปเท่ียว มาน้นั มวน (สนุก) มาก คา ขายก็ดี พอคาวัวตางววั หลงั (ขายดี ของท่บี รรทุกหลังววั มาหมดเกล้ยี ง) ทำใหกอง อยากเปน พอ คาวัวตา งบา ง ขอใหพ อชวยซ้ือววั ซ้อื สินคาให แลว ชวนพอไปคา กับตนทเ่ี มืองน้ัน พอเองท้ังนึก กลัววากองจะจุเอาอีกอยางท่แี ลว ๆ มา แตก องก็ยืนยันวาคราวนจ้ี ะไมจุแนน อน ทงั้ พอ ก็กำกับไปเองดวย ไม ตอ งกลวั วากองจะทำเหลวไหลใหเ สียเงนิ เสยี ทอง พอ แมจ งึ ยอมตกลงซอ้ื ววั ซ้ือของบรรทกุ ไปคา ขายกบั กอ ง กกกกกกกกเมอื งทว่ี าคา ขายดีนนั้ ดจี รงิ เหมือนกองพดู พอ กับกองขายของหมด ซ้ือไปขายมาไดเงนิ มากไดก ำไร จนเพลินไปเกือบจะไมไ ดปก บา นปกเมอื ง (กลบั บา นกลับเมือง) อยมู าวนั หนึ่งกองเตือนพอขนึ้ วา จากบานมา นานแลวนึกเปนหว งแมอยากจะกลับไปเยย่ี ม พอกเ็ หน็ ดีดวย แตขณะที่กำลงั ซ้อื ขายคลอง ถากลับไปกเ็ สยี ดาย จึงตกลงกนั วาใหพ อ คาขายอยูทางนี้ ใหก อ งกลับไปเยี่ยมแมค นเดียวเอาเงินเอาทองทท่ี ำมาหาไดไ ปฝากแมดว ย กกกกกกกกกองรบั เงนิ ทองจากพอ แลวออกเดินทางไป แตไ มต รงไปหาแมเดยี ว เที่ยวไถลไปไหน ๆ จนเงนิ ทอง หมดตวั จงึ กลบั ไปหาแม พอพบหนาแมก ็ทำเปน เศราโศกรองไหฟูมฟายวาไปมาคราวนพี้ าพอไปลมไปตาย ขา ว ของสมบตั อิ ะไร ๆ ทต่ี ิดตัวไปก็ลมหมด พอตายทำบญุ ใหแ ลว ก็รบี กลบั มากาแมน ีแ่ หละ อู (พดู ) อยางน้ีแลวก็ แนะแมวา เวลานีพ้ อ ก็หาไมแ ลว (ตาย) ควรขายบา นเกา เสียแลวยายไปเมืองอื่นทีท่ ำมาหากินไดด กี วา เมืองนี้ กกกกกกกกกองจะอยชู วยแมค า ขาย ไมจ ากแมไปไหนอีกแลว แมก ำลงั เศราโศกเสยี ใจกต็ กลงทำตามที่กอง แนะนำ ขายบา นเกา แลวยา ยมาอยทู ี่ใหมแ ลวแมก็ยงั ไมห ายเสียใจ รองไหค ดิ ถึงพออยูเสมอ กอ งจึงปลอบแมว า \"แมอ ยา รองไหเ สียใจไปนกั เลย ไหน ๆ พอกต็ ายไปแลว นึกหาเอาใหมก แ็ ลว กัน\" แมตอบวา \"จะหาคนเหมอื น พอไมไ ดแลว ถาไดอ ยา งพอ ก็จะเอาใหม\" กองจงึ บอกแมว า \"ถาตอ งการอยางนน้ั ก็บยาก แตกอนเมอื่ ขาเท่ยี วไป ขา ปะพอ ชายคนหนึ่งเหมือนพอไมผ ิดกันเลย ขาจะไปชกั มาใหแ ม\" กกกกกกกกคร้ันแลว กองก็ลาแมไป กลบั ไปหาพอทีค่ อยฟง ขาวอยู กองพบพอทำเปน รองไหรำพันร่ำไรวา กลับไปบา นนเ้ี คราะหรา ยมาก ไมไดพบหนา แม แมตายเสยี แลวต้ังแตย งั คาขายกนั อยู บานชองก็เสยี หายเปน ของเขาอ่ืนไปแลว พอไดย ินวาแมต ายเสียแลว อยางน้ันกเ็ สียใจมาก รองไหค ิดถึงแมอ ยูหลายวนั วนั หนงึ่ กองได ชอ ง (ไดโอกาส) กเ็ ขาไปปลอบพอวา \"พออยารองไหไ ปเลย เมอื่ กอนท่ีขาเท่ียวไป ขา ปะหญิงคนหนึ่งเหมอื นแม ไมม ผี ดิ เมื่อพอ อยากเหน็ ขาจะพาไปทีบ่ าน\" กกกกกกกกกองชกั พอ มาหาแมท่ีเมอื งท่แี มย ายมาอยูใหม แลวรบี หนีไปเทีย่ วเสียท่อี ื่นตอไป พอแมพ บกนั นกึ วา เปน พอ ชาย แมหญิง ทเี่ หมอื นคเู กา ของตนทีต่ ายไปแลว ก็ดใี จมาก ตกลงอยกู นิ กันตา งคนตางนึกวาตนไดค คู น ใหม กกกกกกกกอยมู าวันหนึ่ง แมบ น ถึงกองวาหายไปนานแลว ไมกลบั ไปเทย่ี วจุอ ยทู ่ีบา นไหนก็ไมรู พอ ไดยินออก ช่อื กองก็สงสยั ซกั ถามกันขึน้ ก็ความแตกวาตา งคนมีลูกชอื่ กองขี้จคุ นนน้ั เอง ลูกหลอกใหม าไดก นั เหมือนไดผ ัว ใหมเมยี ใหม

๕๓ กกกกกกกกสวนทก่ี อ งจุตเุ จานัน้ มีเรอื่ งเลา วา อาจารยเ จาวดั หน่ึงเปน คนขหี้ วง ถึงหนาตน ไมในวัดออกลูกออก ผล อาจารยก ็ปอ งกันแข็งแรงกลวั วาใครจะมาขอมาขโมย คราวหนงึ่ มะมว งในวัดออกลูกมากมาย คนในวดั และ ชาวบานแถวนั้นรดู วี า เจา วัดหวงมาก ถงึ อยางไร ๆ ก็คงไมยอมใหมะมวงใคร กองอยากลองดจี ึงบอกกับพอวา ฉันจะเอามะมว งในวัดมาใหพ อกนิ ใหได พอกห็ ัวเราะประมาทหนา แนใ จวาเอาของทา นมาไมไ ด กกกกกกกกกอ งทาพนนั กบั พอ วา ถาเอามาไดพอจะใหเ ทา ไร พอ บอกวา ไดมะมว งมาลูกหนึ่งจะใหพ นั ตำลงึ ทอง กองจงึ รบั รองา ถาไดพนั ตำลงึ ทองจะเอามาใหพ อ ตะกราใหญ ไมต องนับวา ก่ีลกู แลว ก็แตง ตัวโอโ ถง ลงเรือหาย หนา ไป ๒ ? ๓ วนั พอ กไ็ มร วู ากองไปไหนพอกลับมากองรีบมาท่วี ดั เขาไปเคารพอาจารยเจา วดั แลวบอกวา \"ขา พเจา เปน คนรับคำสัง่ ทานพญาเจา เมอื งใหม าตรวจดสู ถานทีใ่ นวัดทา นจะมาแปง (สรา ง) หอหลวง ทานใหม า ถามอาจารยกอ นวาจะยอมอนญุ าตใหสรา งหรอื ไม\" อาจารยเจาวดั เหน็ กองแตงตวั ภมู ฐิ าน ทา ทางดี นึกวาพญา เจา เมืองใชใหม าจริง ๆ กบ็ อกอนญุ าตใหกอ งเทีย่ วเดนิ ไปทว่ั วดั ตรวจไปพลางเอาเชือกเท่ียววัดตรงนั้นตรงนี้ ทำทา เหมือนจรงิ คร้นั วดั และจดไดเสร็จแลว ก็บน ดงั ๆ ใหเจา วดั ไดยินวา \"สะดายสะดาย ( เสยี ดาย ) มะมวง ตองตัด หอหลวงนใ้ี หญโตมาก กินที่ไปถึงตน มะมวงพวกนด้ี วย\" อาจารยเ หน็ วาไดห อหลวงใหญถ งึ จะตดั มะมว ง สักตนกย็ อม และเมอื่ ไหน ๆ จะตัดมะมว งอยูแลว กอ งจะเกบ็ เอาลูกไปบางก็ไดไมหวงเอาไวเหมอื นแตกอน ท้งั กองก็เปนคนทจี่ ะไปนำพญาเจาเมอื งมาแปงหอหลวงในวัดน้ี จึงใหก อ งเกบ็ มะมว งเอาไปตะกราหนงึ่ กองเอา มะมวงไปใหพ อ พอรองทวงตำลงึ ทองตามทพี่ อสญั ญาไว พอ กลบั รอ งดา เอาวา \"มงึ รูจักจธุ ุเจา เอามะมว งมาได กู ไมรจู กั จะจใุ คร จะเอาคำท่ีไหนมาหอ้ื (ให) มงึ ตง้ั พนั \" กกกกกกกกสว นเรอื่ งท่ีกองจพุ ญาเจา เมือง มวี า พญาเจาเมอื งรวู า กอ งเปน คนข้ีจุ ใคร ๆ กเ็ สยี รู นึกอยากลอง ปญ ญา จึงใหค นไปหาตัวมาเฝาแลว ทาใหจ ตุ ัวบา งดวู า ตนจะหลงเชื่อเสียรกู อง หรอื ไม กองก็รบั ปากวา จะลองดู แลวทูลขอเอาไวกอนลวงหนา วาอยาเอาโทษตนเปนอนั ขาด ไมวาตนจะทำใหพญาเสียรูสักแคไ หน เจา เมืองก็ รบั คำแลวบอกใหกองเริม่ ได แตกอ งบอกวา จะจเุ จาเมืองในวังไมได ตอ งออกไปขางนอกไกล ๆ แลวพาเจาเหนือ หัวเดินออกไปนอกเมอื งไกลจนถงึ บวก (หนองน้ำ) แหง หนึ่ง แลว ทูลขอใหเ จา เมอื งลงไปยืนในหนองนำ้ น้ัน ตน จะจุใหข ึ้นจากหนองน้ำใหไ ด พญาเจาเมอื งกล็ งไปในหนองน้ำแลวตงั้ ใจวากองจะจอุ ยางไรกไ็ มย อมข้นึ กกกกกกกกพอเจาเหนอื หวั ลงไปอยใู นหนองเรยี บรอยแลว กองก็รอ งทูลวา \"ขาพเจาจุใ หทานเดินออกจากวังมา นอกเมอื งไกลแคนีแ้ ลว สว นท่ีจุใ หลงไปอยใู นนำ้ นัน้ จะข้ึนหรอื ไมก ต็ ามพระทยั เถดิ \" กองกลา วดังนัน้ แลวกถ็ วาย บงั คมลากลับไปเสยี เฉย ๆ พญาเจา เมอื งกร็ วู า เสยี ทากองเสยี แลว และต้งั แตเ สยี รกู องวนั นนั้ แลวก็ผูกใจเจ็บอยู เสมอ วันหนงึ่ จงึ ใหไปจบั กอ งลงโทษ ใหเ อาใสหบี ไมล อ (โผล) แคคอแลวแขวนเอาไวบนตนไมรมิ แมน้ำใกลทาง หลวง แขวนประจานเอาไวเ จ็ดวันใหคนทัง้ หลายดหู นาคนบงั อาจจเุ จา เหนือหัว เม่ือครบเจด็ วันแลว จะใหโ คน ตนไมตกแมน ้ำไปใหก อ งจมนำ้ ตายอยใู นหบี ไมใบน้นั กกกกกกกกผูคนกพ็ ามาดูอา ยกองขจ้ี ุกนั มากมาย ในเยน็ ที่กองจะตองตายนั้น เผอญิ อายเง้ยี วตาฟางคนหนึ่ง เดนิ งมุ งามมา กองแลเหน็ แตไกลก็ดีใจมาก รองเรยี กใหเ ขา มาใกล ๆ เง้ยี วตาฟางจึงถามวากองเปน ใคร กอง บอกวาตนเปน คนตาบอด หมอรักษาตาเอาใสห บี แขวนไว เวลาน้ีตาหายแลวเหน็ ดแี ลว เงีย้ วตาฟางอยากตาดี บา ง จงึ ขอใหก อ งชวยเอาตัวใสห บี แขวนไว เงี้ยวจงึ ชวยกอ งออกมาแลว เขา ไปอยูในหบี แทน ครบกำหนดเจด็ วนั เพชฌฆาตกม็ าโคน ตนไม เงย้ี วตาย สว นกอ งพน ตายไปได แลว ก็ไปเฝาเจา เมือง เจาเมอื งแปลกใจวา เหตใุ ดกอง ตากน้ำแลวยงั ไมตาย

๕๔ กกกกกกกกกองจึงกเุ รื่องขึ้นเลา วา \"ตกน้ำไปจริงแตไมต าย ไดไ ปเที่ยวถงึ เมอื งพญานาค เมืองนั้นสนุกสนาน มาก มแี ตผหู ญิงงาม ๆ ทัง้ เมือง ไมมผี ูชายเลย\" แลวขยายเรื่องจนเจา เมอื งอยากไปบา ง ขอใหกอ งชว ยจดั การให ไดไปเท่ยี วถึงเมืองพญานาค กอ งจึงเอาเจาเมืองใสห บี ทิ้งนำ้ เปน อนั วา พญาเจาเมอื งไมไดก ลับมาครองบา นเมือง อกี ตอ ไป กกกกกกกกสวนกองกลับมาเฝานางเทวี ชายาเจาเมือง เลาวาเจาเมืองไปอยูเมืองพญานาค มีความสขุ สนกุ สนาน ไมย อมกลับบานเมอื งอีกแลว มอบใหกองเปนพญาแทน สว นเจานางเทวนี ัน้ พญาสงั่ วา อยา ใหเอา ผูใดเปน ผัวนอกจากกอง อา ยกองขี้จุก ไ็ ดเปนพญาแตน ัน้ มา ขอคดิ สอนใจทไ่ี ดจ ากเรอ่ื ง ๑. ทำใหเ ห็นถึงความโกหกหลอกลวงของคนท่โี กหกหลอกลวงไมเ ลือกแมแ ตพ อแม พระสงฆ ๒. คนมีสติปญญาสามารถเอาตวั รอดไดเ สมอ ประเภทของนิทาน • นิทานทองถิ่นหรอื นิทานประจำทอ งถนิ่ (legend)