งานใบตอง ชั่วโมงที่ 1

1 เอกสารประกอบการเรียนการสอน เล่ม 1 เรอื่ ง ประวตั ิความเปน็ มาของงานใบตอง ชั้นมธั ยมศึกษาปที ่ี 5 [[[[[ โดย นางสาวพิมพ์ฐินนั ท์ ดิลกสุนทร กลมุ่ สาระการเรียนรูก้ ารงานอาชพี โรงเรียนบางมดวิทยา “สสี ุกหวาดจวนอปุ ถัมภ์” สานกั งานเขตพน้ื ทีก่ ารศึกษามัธยมศึกษา เขต 1

2 คาช้แี จงการใช้ เอกสารประกอบการเรียนการสอนที่นักเรียนกาลังศึกษาอยู่น้ี มีจุดมุ่งหมาย เพ่ือให้นักเรียนได้ใช้ศึกษาค้นคว้าด้วยตนเองและเป็นสื่อประกอบการเรียนการสอน กลุ่ม สาระการเรยี นรู้การงานอาชพี และเทคโนโลยี ชั้นมัธยมศกึ ษาปีท่ี 5 1. เอกสารประกอบการเรียนการสอนเล่มนี้ ประกอบด้วย 1.1 จดุ ประสงค์การเรียนรู้ 1.2 แบบทดสอบก่อน-หลงั เรยี น 1.3 ใบความรู้ 1.4 แบบฝึกกจิ กรรม 2. นักเรียนศึกษาการใช้เอกสารประกอบการเรยี นการสอนให้เขา้ ใจ ก่อนลงมือปฏบิ ัติ ดงั นี้ 2.1 ทาแบบทดสอบก่อนเรียน 2.2 ศกึ ษาใบความรู้ในเอกสารประกอบการเรียนการสอน 2.3 ทาแบบทดสอบหลงั เรียน 2.4 เมือ่ เสร็จกิจกรรมแล้ว ครูและนักเรียนรว่ มกันเฉลยและ อภิปรายเกีย่ วกบั คาตอบในแบบทดสอบกอ่ นและหลงั เรียนแล้วบันทึกคะแนน ลงในแบบบนั ทกึ 3. เวลาทีใ่ ชใ้ นการปฏิบัตกิ ิจกรรม 1 ชั่วโมง

3 จดุ ประสงค์การเรยี นรู้ 1.นกั เรียนอธบิ ายประวตั คิ วามเปน็ มาของงานใบตองได้ 2.นกั เรียนบอกประโยชน์และความสาคญั ของงานใบตองได้ 3.นักเรยี นนาใบตองไปประยกุ ต์ใช้ในชีวิตประจาวนั ได้

4 ใบความรู้ เรือ่ ง ประวตั ิความเป็นมาของงานใบตอง ประวัติความเปน็ มา คนไทยรู้จัก นาใบตองหรือใบไม้มาห่ออาหารหรือส่ิงของต่างๆ ใช้ใ น ชีวิตประจาวนั ตลอดจนคิดประดิษฐ์ให้มีรูปร่างหรือรูปทรงสวยงาม มาตั้งแต่สมัยโบราณ โดยเฉพาะอย่างยิ่งในงานพิธีตามประเพณีไทยต่างๆ เช่น การทาบุญในวันสาคัญ ยิ่งมี วิธีการทาที่พิถีพิถันและสวยงามมากท่ีสุดเท่าที่จะทาได้อันเป็นการแสดงฝีมืออวดกันให้ น่าชื่นชมยนิ ดี เปน็ การหายากทจี่ ะบอกว่างานประดิษฐ์ใบตองมีมาต้ังแต่สมัยใด ใครเป็นผู้ รเิ รม่ิ และสืบทอดมรดกทางวฒั นธรรมแขนงน้ี แต่ปรากฏเป็นหลักฐานในพระราชนิพนธ์ เรื่องพระราชพิธี 12 เดือนตอนท่ีว่าด้วยลอยประทีป ในสมัยสุโขทัย และได้อ้างถึง ทา้ วศรีจุฬาลักษณ์หรือนางนพมาศว่า ได้มีการจัดตกแต่งดอกไม้เป็นที่แพร่หลายในสมัย นั้น ครั้งนางนพมาศได้ถวายตัวเข้าเป็นสนมของสมเด็จพระร่วงเจ้า เม่ือพุทธศักราช 1907 และได้ประดิษฐ์โคมลอยน้าเป็นรูปดอกบัวตกแต่งด้วยดอกไม้ประดิษฐ์ ผลไม้ แกะสลกั ธปู เทียนและโคมไฟ เมอื่ สมเดจ็ พระร่วงเจ้าทอดพระเนตรเห็นก็ทรงชมว่างาม ประหลาด เมื่อสอบสวนวา่ เป็นฝมี ือใคร จึงได้บัญญัติแบบฉบับการทาโคมรูปดอกบัวในวัน เพ็ญเดอื น 12 ขึ้น ต่อมาได้มีการประดิษฐ์คิดค้น ดัดแปลง แก้ไขกระทงลอย ซ่ึงเย็บด้วย ใบตองขน้ึ มาในรูปทแ่ี ตกตา่ งกนั มากมายหลายชนิด ดังที่ปรากฏใหเ้ ห็นในปัจจุบนั

5 ด้วยหลักฐานน้ี แสดงให้เห็นชัดว่าบรรพบุรุษของเรามีศิลปะในการประดิษฐ์ ดอกไม้ ใบไม้ ผลไม้ และวสั ดตุ ่างๆ มาก่อนกรงุ สุโขทัยเปน็ ราชธานี แตไ่ มม่ ีผ้ใู ดเขียนไว้เป็น หลักฐานให้อนุชนรุ่นหลังได้ค้นคว้า งานใบตองเป็นงานท่ีแสดงให้เห็นถึงความคิด สร้างสรรค์ทางด้านศิลปะอันน่าภาคภูมิใจของบรรพบุรุษแต่โบราณสะท้อนให้เห็น วัฒนธรรมทางด้านจิตใจ ซ่ึงประกอบด้วยความละเอียดอ่อนประณีตบรรจง สวยงามเป็น ระเบียบและความช่างคิดรู้จักดัดแปลงนาทรัพยากร ธรรมชาติท่ีมีอยู่ทุกบ้านเรือนในสมัย น้ันมา สร้างสรรค์ หรอื ประดิษฐ์ให้เปน็ ส่ิงสวยงามและมปี ระโยชน์

6 ใบตอง คอื ใบของกลว้ ย ต้นกล้วยเป็นต้นไม้ท่ีมคี วามเก่ียวพนั ธ์กับวิถีชีวิตของ คนไทย เป็นอย่างยิ่ง ประโยชน์จากกล้วยได้ท้ังต้น เช่น ต้น ต้นกล้วยมีกาบกล้วย ท่ี สามารถฉกี ฝอยตากแหง้ ทาเปน็ เชือกกล้วยได้ สามารถทาเป็นอาหาร กาบกล้วยใช้แกะสลัก เป็นลวดลายไทยประกอบฐานจิตกาธาน ฐานเชิงตะกอน เรียกว่า “ลายแทง หยวก” ปลี (ดอก) ใช้เปน็ เคร่อื งเคียงรับประทานสด ยา หรอื ต้มกะทิ กาบปลีใช้ตกแต่ง ประดับเป็นกลีบดอกไม้ หรือเคร่ืองประกอบการจัดดอกไม้ ผล ใช้รับประทานท้ังสุกดิบ สามารถนามาประกอบอาหารท้ังคาวและหวาน เป็นต้น ใบ นามาใช้งานโดยนามาเป็น ภาชนะสาหรับใส่ขนมหรืออาหารต่าง ๆ อาทิ ขนมกล้วย ข้าวเหนียวป้ิง ข้าวต้มมัด ห่อ หมก ฯลฯ มักใช้ใบกล้วยน้าหว้า ส่วนกล้วยท่ีนิยมใช้ในงานใบตองได้แก่ กล้วยตานี เน่ืองจากมีใบท่ีใหญ่เหมาะกบั งานประดษิ ฐ์ ใบ กล้วยนา้ หวา้ ปลี กลว้ ยหอม ต้น กลว้ ยไข่

7 ชนิดใบตอง ควรเลือกใช้ใบตองตานี เพราะมีความเหนียมนุ่ม ไม่เปราะ ไม่ฉีกขาดง่าย มี ความหนา-บางพอเหมาะ ใบตองชนิดอื่น ๆ หนาเกินไป หรือเปราะเกินไป การห่อของ เล็กๆนอ้ ยๆ อาจใช้ใบตองกลว้ ยน้าวา้ ได้ แตถ่ า้ ประดิษฐ์สงิ่ ของสวยงามประณีต เช่น กระทงดอกไม้ แจกัน เป็นต้น ต้องใช้ เฉพาะใบตองตานเี ทา่ น้ัน อายุของใบตอง ไม่ควรใช้ใบตองท่ียังอ่อนอยู่ เพราะไม่แข็งแรง เหี่ยวง่าย ฉีก ขาดและชา้ มือง่าย ไม่คงรูปทรงที่ต้องการ ใบตองที่แก่เกินไปก็ไม่ควรใช้ เพราะอายุการใช้งานสั้น เหลืองเร็ว ดังนั้นจึงควรเลือก ใบตองทม่ี อี ายปุ านกลาง คอื เรมิ่ มสี ีเขียวแก่ ใบโตเต็มที่ การเชด็ ใบตอง วิธีเช็ดใบตอง ควรเฉือนใบตองออกจากก้าน และฉีกเป็นแผ่นกว้างพอจับเช็ดถนัด มือ ใช้ผ้าฝูายเน้ือนุ่มแห้งสะอาด เช็ดจากโคนถูไปหาปลายร้ิวใบตอง ถ้ามีรอยเป้ือน เลก็ นอ้ ยเฉพาะแห่ง ใชผ้ ้าหมาดๆ เช็ดออก ถา้ เป็นรอยตดิ แนน่ ใหฉ้ กี ทง้ิ แต่ถ้ามีคราบฝุน เกาะหนาเตอะท่วั ทัง้ ใบให้ลา้ งน้าให้สะอาด ผ่ึงใหน้ ้าแห้งแล้วเช็ดอกี คร้งั ถ้าจาเปน็ สว่ น การเยบ็ ใบตองเป็นภาชนะใส่ขนม อาหาร รับประทานนน้ั เมื่อเยบ็ เสร็จแล้วควรลา้ งน้าให้ สะอาดกอ่ นใช้ การทาความสะอาดใบตอง

8 คุณคา่ ของงานใบตอง น้ันมีมากมายทั้งในชีวิตประจาวัน และในโอกาสต่างๆ และเป็น การรักษาศลิ ปวฒั นธรรมและประเพณไี ทย ตลอดจนช่วยให้เกิดความสุขทางใจและยังเป็น อาชพี ได้ 1. ประโยชน์ในชวี ติ ประจาวัน 1.1 ใชใ้ สอ่ าหาร ห่ออาหาร หอ่ ขนม หอ่ ของ หอ่ ผัก หอ่ ดอกไม้ ชว่ ยใหส้ ด ทนนาน 1.2 ชว่ ยใหข้ นมและอาหารสีสวยและมีกล่นิ หอมชวนรับประทาน 2. ประโยชน์ในโอกาสพเิ ศษ 2.1 งานวนั สาคัญ ประดิษฐ์ภาชนะใส่ดอกไม้ ขนม ผลไม้ และใส่อาหาร นาไปให้บุคคล ซึ่งเคารพนับถือ ในวันคล้ายวันเกิด วันปีใหม่ วันข้ึนบ้านใหม่ วันประสบ ความสาเรจ็ วันฉลองโชคชัย วนั เยย่ี มไข้ หรือแมแ้ ตว่ ันจากไป 2.2 งานประเพณีนิยม ชาวไทยยมประดิษฐ์ผลงานดอกไม้ใบตองแบบ ประณีตศิลป์ใช้ในงานพิธีเช่น พานขันหมาก ขันหม้ัน ขันสินสอด พานรับน้าสังข์ บายศรี กระทงลอย ใช้ในงานตา่ ง ๆ ซ่ึงล้วนแตเ่ ปน็ ประเพณที ง่ี ดงามของชาวไทยท่คี วรจะฟื้นฟูและ รักษาไว้ 2.3 งานพิธที างศาสนา เชน่ พานดอกไมธ้ ูปเทยี น กระทงดอกไม้ แต่งเทยี น พรรษา กระถางธูป เชิงเทียน เป็นต้น 3. สรา้ งสรรค์ศิลปะมรดกของชาติ ผลงานประณตี ศิลป์เปน็ ศิลปะมรดกแขนงหน่ึง ทบ่ี ่งบอกถงึ ความเป็นไทยเพระมีเอกลกั ษณเ์ ฉพาะตัว มีความละเอียด ประณีต อ่อนโยน มี ระเบียบ มีความสง่างาม มีความงามแบบวจิ ิตรพิสดาร ทไี่ ม่มีชาตใิ ดในโลกมเี หมอื น 4. ช่วยใหจ้ ติ ใจสงบรม่ เย็น การนาใบตองมาประดิษฐ์เป็นส่ิงสวยงามยอ่ มนามาซง่ึ ความเพลิดเพลนิ ความสงบร่มเย็นแหง่ จิตใจ เพราะจติ ใจมสี มาธิ ความคดิ ก็เกิดจิตนาการ ผู้ทที่ างานใบตองจะเป็นผทู้ ่มี ีอารมณด์ ี คดิ แต่ส่ิงทด่ี ีงาม อันนามาซ่งึ ความประพฤตชิ อบ 5. สรา้ งอาชีพหลกั และอาชีพรองถ้ามใี จรักงานดา้ นน้แี ละมีงานอน่ื เป็นหลักอยู่ก็ ใชเ้ ปน็ อาชีพเสรมิ หรืออาชพี รองชว่ ยเพิ่มรายได้ใหแ้ กค่ รอบครัว หรือถ้ามีใจรกั มาก ๆ กใ็ ช้ เป็นอาชพี หลักได้

9 แบบฝกึ กจิ กรรมที่ 1 เรอ่ื ง ประวัตคิ วามเปน็ มาของงานใบตอง คาส่งั ใหน้ ักเรยี นลากเส้นจากข้อความทางซ้ายมือไปยังรูปทางขวามอื ที่มีความสมั พนั ธ์กนั ใบกลว้ ย ปลกี ลว้ ย กล้วยนา้ หวา้

10 แบบฝกึ กิจกรรมท่ี 2 เรื่อง ประวตั คิ วามเป็นมาของงานใบตอง คาสงั่ ใหน้ กั เรยี นนาตวั เลขหน้าข้อความในกรอบไปเติมลงในช่องว่างทา้ ยข้อความ ทส่ี มั พนั ธ์กนั 1.พระราชนิพนธ์พธิ ีเดือน 12 2. สมัยสโุ ขทยั 3. นางนพมาศ 4.กาบกลว้ ย 5. กล้วยน้าหวา้ 1. คนไทยรู้จักนาใบตองมาใชใ้ นชวี ติ ประจาวนั และประดิษฐเ์ มอ่ื 2. ประดษิ ฐโ์ คมลอยน้าเป็นรูปดอกบวั ตกแต่งดว้ ยดอกไมป้ ระดิษฐ์ 3. งานประดษิ ฐใ์ บตองมีมาตั้งแต่สมัยใด ใครเป็นผ้รู เิ ริ่มไม่ทราบ แต่ปรากฏเปน็ หลักฐานในพระราชนพิ นธ์ 4. “การแทงหยวก” ใชส้ ว่ นใดของกล้วย 5. ใบตองท่นี ามาใชห้ อ่ อาหารนิยมใชใ้ บตองกลว้ ย

11 แบบทดสอบหลงั เรียน เรือ่ ง ประวตั คิ วามเปน็ มาของงานใบตอง คาช้ีแจง นกั เรียนทาเครื่องหมาย (  ) ทบั ตวั อกั ษร ก ข ค หรอื ง ท่ถี ูกตอ้ ง ลงในกระดาษคาตอบเพยี งขอ้ เดยี วเท่าน้ัน 1. “ประเทศไทยมศี ลิ ปะอนั วิจิตรงดงามมีความละเอียด ประณตี ” คากลา่ วน้ีตรงกับคณุ ค่าของงาน ใบตองข้อใด ก. ประโยชน์ในชีวติ ประจาวัน ข. ประโยชนใ์ นโอกาสพเิ ศษ ค. สรา้ งสรรค์ศลิ ปะมรดกของชาติ ง. สร้างอาชีพ 2. งานใบตองมมี าต้ังแต่สมัยใด ก. สมยั กรุงสุโขทยั ข. สมยั อยธุ ยา ค. สมยั กรุงธนบุรี ง. สมยั กรงุ รตั นโกสินทร์ 3. ขอ้ ใดตรงกบั ความหมายของใบตอง ก. ลายแทงหยวก ข. ดอก ค. ทาภาชนะห่อขนมและอาหารได้ ง. ถกู ทกุ ขอ้ 4. นักเรยี นคดิ วา่ การเรียนวิชางานใบตอง ให้ประโยชนแ์ กเ่ ราอย่างไร ก. สร้างรายได้ให้แก่ครอบครัว ข. เปน็ การฝึกความคิดริเรม่ิ สรา้ งสรรค์ ค. ประยกุ ตใ์ ชจ้ ริงในชวี ติ ประจาวัน ง. ถูกทุกขอ้

12 5. ท้าวศรีจฬุ าลักษณ์สัมพนั ธ์กบั ข้อใด ก. ประดษิ ฐ์โคมลอยนา้ ข. พระราชนิพนธพ์ ธิ เี ดอื น 12 ค. พระสนมของสมเด็จพระร่วงเจ้า ง. ถกู ทุกข้อ 6. คณุ คา่ ของงานใบตองขอ้ ใดคอื ประโยชนใ์ นชีวิตประจาวนั ก. ห่อขนมและอาหาร ข. ความสง่างามแบบวิจติ ร ค. มีสมาธิและความคิดสรา้ งสรรค์ ง. นาไปใช้ในโอกาสพิเศษ 7. การใชใ้ บตองมาหอ่ อาหารทาให้เกิดประโยชนใ์ นข้อใด ก. อาหารมีกลน่ิ หอม ข. เพ่ือลดปริมาณขยะเพราะใบตองย่อยสลายได้งา่ ย ค. ช่วยลดมลพษิ ง. ถูกทกุ ขอ้ 8. “การประดิษฐ์โคมรูปดอกบวั ในวันเพญ็ เดือน 12”มคี วามหมายตรงกบั คอื ขอ้ ใด ก. การแข่งขันเรอื ข. ประดิษฐก์ ระทงลอย ค. วัฒนธรรมการดารงชวี ติ ของคนในสมัยโบราณ ง. ใช้ใบตองในการประกอบอาหาร 9. นักเรยี นควรเลอื กใชใ้ บตองในข้อใดในการประดษิ ฐ์กระทงลอย ก. ใบตองจากกล้วยน้าหวา้ ข. ใบตองจากกล้วยตานี ค. ใบตองจากกล้วยไข่ ง. ถูกทุกขอ้ 10. ผลของกล้วยเจรญิ เตบิ โตมาจากส่วนใด ก. ใบตอง ข. กาบ ค. ต้น ง. ปลี

13 ให้นกั เรียนทาแบบทดสอบลงในสมดุ แลว้ สง่ ในชม. 1. ตอบ ....... 2. ตอบ ....... 3. ตอบ ....... 4. ตอบ ....... 5. ตอบ ....... 6. ตอบ ....... 7. ตอบ ....... 8. ตอบ ....... 9. ตอบ ....... 10. ตอบ .......