การศึกษาที่เสมอภาคจริงเริ่มต้นตั้งแต่ปฐมวัย

การศกึ ษาที่เสมอภาคจริงเริ่มตนตั้งแตป ฐมวัย 0-3 ป การใหการเลยี้ งดคู เู รียนรทู ่ีมีคณุ ภาพแกเดก็ อายุ 0-3 ปเปนการใหข องขวญั ทไ่ี มม ีวันหมดอายุ เปนเรื่องทีน่ ายินดีทเ่ี มอื่ วนั ท่ี 28 ตลุ าคม 2564 กองทนุ เพอื่ ความเสมอภาคทางการศึกษา (กสศ.) ได จัดงานแถลงขา ว “All for Education รว มสรางหลักประกนั โอกาสทางการศกึ ษา” ผานทางระบบสื่อ อิเลก็ ทรอนิกส โดยมตี วั แทนจากหนว ยงานมลู นิธแิ ละหนวยงานภาคเอกชน เขารวมงานแถลงขาวและแสดง เจตนารมณ รวมกวา 16 หนวยงาน ประโยชนข อง “หลกั ประกันโอกาสทางการศกึ ษา” คือการแกไ ขปญ หา ความเหลอ่ื มล้ำทางการศึกษา อนั เปนพ้ืนฐานทน่ี ำไปสกู ารแกไ ขความเหลื่อมลำ้ ทางดา นอื่นๆ เชน ดาน เศรษฐกจิ สังคม และสาธารณสขุ นอกจากน้นั ยงั ชว ยตัดวงจรความยากจนขามช่ัวคน และยกระดบั คณุ ภาพ ของทรพั ยากรมนษุ ยโดยรวม หลงั งานแถลงขาว กสศ.เรม่ิ เดนิ หนา ออกแบบและขับเคล่ือนนโยบาย “หลกั ประกนั โอกาสทาง การศกึ ษา” มีการเชญิ ผมู ปี ระสบการณห รอื ผเู ก่ียวของมาใหค วามคดิ เห็นและขอ เสนอแนะ ความคดิ เหน็ และ ขอเสนอแนะหน่งึ ท่ีนา สนใจเปนของดร.ชัชชาติ สทิ ธพิ ันธุ อดีตรฐั มนตรวี าการกระทรวงคมนาคม และวาท่ี ผสู มัครผวู าราชการกรงุ เทพมหานคร ที่ใหไ วเ มือ่ วันที่ 16 พฤศจกิ ายน 2564 ดร.ชัชชาตมิ ขี อเสนอหลาย ประการ แตท ่ีสำคญั ยงิ่ คือขอเสนอทว่ี า การขบั เคลอื่ นหลักประกันโอกาสทางการศึกษาควร “ลำดับ ความสำคญั ใหเ หมาะสม มงี านวิจัยบอกวาการลงทุนในเด็กเลก็ 0-3 ขวบ ใหผลตอบแทนสงู สดุ ซง่ึ กลมุ นี้พอแม ยงั ตองทำงาน สวนใหญจ ะเปนแรงงานรายวนั ไมส ามารถดแู ลลูกได ดงั นน้ั การชว ยเรือ่ งภาระลูกจะเปน การ ชวยสองตอ คอื ชวยเศรษฐกิจของพอ แมด ว ย” (https://www.eef.or.th/article-educational- opportunity-guarantee-16-11/) งานวจิ ัยทีด่ ร.ชัชชาตอิ างถงึ คงจะเปนโครงการวิจยั ของศาสตราจารยเ จมส เฮคแมน (James Heckman) ผูไ ดรบั รางวลั โนเบลสาขาเศรษฐศาสตรเมอื่ ปพ.ศ. 2543 ศาสตราจารยเ ฮคแมนและทมี งานพบวา ผลตอบแทนจากการลงทนุ (Return on Investment, ROI) ของการศกึ ษาปฐมวัย 0-5 ปทมี่ ีคณุ ภาพเทา กบั 13% ตอป ตวั เลขนไี้ ดจ ากการตามเกบ็ ขอมลู 30 กวาปของครอบครัวและเดก็ ทดี่ อ ยโอกาสทเี่ ขา โปรแกรมเดย แครใ นรฐั North Carolina ตง้ั แตเ ด็กอายุ 8 อาทิตยจนโตเปนผูใหญอ ายุ 35 ป แลว วิเคราะหความสำเรจ็ ใน ชีวติ ของเด็กทีเ่ ขารวมโครงการในดา นตางๆ เชน การศึกษา ไอควิ รายได สขุ ภาพ และอาชญากรรม รวมทั้ง การเพมิ่ ขึน้ ของรายไดข องมารดาหลงั จากกลบั ไปทำงานเนื่องจากมเี ดยแครดูแลเดก็ จากผลงานวิจยั นี้ ศาสตราจารยเฮคแมนไดส รปุ เปน คำแนะนำวา การลงทนุ ดา นการศกึ ษาในชว งวัยตน ๆ ใหผ ลตอบแทนสูงสดุ และจะลดลงไปเรอื่ ยๆ ในชว งวยั ที่สงู ขน้ึ ดังแสดงในกราฟในรปู ที่ 1 (https://heckmanequation.org/resource/13-roi-toolbox/) 1

รูปท่ี 1 ผลตอบแทนจากการลงทุน (ROI) ในการศกึ ษา 0-5 ปท่มี คี ณุ ภาพมีคาสงู สดุ โครงการวจิ ัยของศาสตราจารยเ ฮคแมนเริม่ ราว 40 กวาปทีแ่ ลว อาจจะรสู กึ วา เกา เม่อื เรว็ ๆ น้มี ี งานวิจัยทีใ่ หมก วาโดยทีมนกั วิจัยอเมรกิ ันท่ชี ี้ใหเ ห็นถึงความสำคญั และประโยชนข องการศึกษาสำหรบั เดก็ อายุ 0-5 ป เพง่ิ เผยแพรใ นวารสารวชิ าการ Child Development เม่ือเดือนตลุ าคมทผี่ านมา (https://srcd.onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1111/cdev.13696) งานวิจยั นีเ้ กบ็ ขอมลู เดก็ ท่วั สหรฐั อเมรกิ า 814 คนจากครอบครัวทรี่ ายไดต ่ำ ปานกลาง และสงู ทเ่ี ขารับบรกิ ารเดยแคร 0-5 ปท่ีมี คณุ ภาพสูง ปานกลาง และตำ่ ตามเกบ็ ขอ มลู จนเดก็ โตเปน ผใู หญอายุ 26 ป ผลการวิจยั พบวาเดก็ ทมี่ าจาก ครอบครวั ทม่ี รี ายไดต ่ำแตเ ขา รบั บริการเดยแ คร 0-5 ปท่ีมคี ณุ ภาพสูงเปนเวลา 24 เดอื นขึน้ ไป ไมม ีความ แตกตา งอยา งมีนยั สำคัญทางสถิตจิ ากเด็กทีม่ าจากครอบครวั ที่มีรายไดสงู เมอื่ อายุ 26 ป ไมว าจะเปน เร่ือง การศึกษาหรือรายได เดยแ ครเ ด็กปฐมวัยท่ีมีคณุ ภาพสงู สามารถเปนเครอ่ื งมือสำคญั ในการแกปญ หาความ เหลื่อมลำ้ และหยุดวงจรความยากจนขา มชวั่ คน การศึกษาและดแู ลเดก็ ปฐมวยั จึงควรไดร ับการจดั ลำดับ ความสำคัญในการเดินหนา ออกแบบนโยบาย “หลักประกนั โอกาสทางการศกึ ษา” นอกจากการศกึ ษาและวจิ ัยในเชิงเศรษฐศาสตรแลว ในทางประสาทวิทยาศาสตรก็มี การศกึ ษาและวจิ ยั ทท่ี ำใหเ หน็ ถงึ ความสำคัญของการศกึ ษาปฐมวยั ความเขาใจในเรอื่ งพฒั นาการของสมอง ของเดก็ มมี ากข้ึนอยา งมากในชว ง 10-20 ปท ีผ่ า นมา พฒั นาการของสมองเดก็ ไมไดถูกกำหนดโดยยนี ของเดก็ อยา งเดียว แตข ้นึ อยกู ับสภาพแวดลอ มและประสบการณท่เี ด็กไดร ับดวย ซึง่ อาจจะมีอทิ ธิพลมากกวายนี เสยี อกี จนมกี ารกลาววา “สมองไมไ ดมาโดยกำเนดิ แตโ ดยการสรา ง (Brain is not born but built)” การสรา งสมอง จะทำเปนขนั้ ตอน เครอื ขา ยสมองทซ่ี ับซอ นจะสรางบนเครอื ขา ยสมองที่เปนพน้ื ฐาน ดงั น้นั จงึ เปน เร่อื งสำคัญที่ จะตอ งสรางพื้นฐานโครงสรางสมองท่แี ขง็ แรงตลอดชว งปฐมวยั โดยเรม่ิ ตงั้ แตเ รม่ิ ตั้งครรภ เม่ือเด็กอายุ 3 ป 2

สมองของเดก็ มีขนาดถงึ 85% ของผูใหญแ ลว (รปู ท่ี 2) และการเชอ่ื มโยงของเครอื ขายสมองจะมคี วาม หนาแนน สดุ ในชวงอายุ 3-6 ป (รูปที 3) พฒั นาการชวง 3 ปแ รกของเด็กจงึ มคี วามสำคญั รปู ท่ี 2 การเจริญเตบิ โตและขนาดของสมองตามอายุ รูปที่ 3 ความหนาแนนของการเชอื่ มโยงของเครอื ขา ยสมอง นอกจากนั้นชวงไว (sensitivity) ตอการเรียนรูทั้งภาษา คณติ ศาสตร ทกั ษะการเขา สังคม และการ ควบคมุ อารมณข องเด็ก จะมีคา สูงสดุ ในชว งวยั 0-3 ป ดงั แสดงในกราฟในรปู ที่ 4 การลงทุนในการศึกษา ปฐมวยั นอกจากจะใหผ ลตอบแทนสงู ในเชิงเศรษฐศาสตรแ ลว ยังมผี ลดตี อ เด็กในการเรยี นรแู ละการพฒั นาดาน ภาษา คณติ ศาสตร สังคม และอารมณด ว ย 3

รูปที่ 4 ชว งไวตอ การเรยี นรขู องเด็ก จากความสำคญั และประโยชนข องการศกึ ษาปฐมวยั คณะแพทยศาสตร มหาวทิ ยาลัยมหาสารคามจึง จดั ตง้ั “ศูนยเ รยี นรสู ถานพัฒนาเดก็ เลก็ สง เสรมิ นมแมแ ละการเรยี นรูแบบบรู ณาการ 3 เดือน – 3 ป” (รูปที่ 5) โดยไดร ับการสนบั สนุนจากเครือขายหลายภาคสวน และเร่มิ รบั เดก็ ต้งั แตเ ดือนกรกฎาคม 2561 ดว ย จุดมุงหมายเพ่ือเปนศูนยใ หบ รกิ าร ศกึ ษา และพฒั นกลมุ เด็กเล็ก 3 เดือน – 3 ปแ บบองครวมอยา งสมดลุ ทงั้ 8 ดาน อันไดแกดานรา งกาย จติ ใจและอารมณ สังคม ภาษา สตปิ ญ ญา ความคิคสรางสรรค จริยธรรม และ สุนทรียะ/พหุวฒั นธรรม/พลโลก นอกจากน้ันยงั มจี ุดมงุ หมายเพ่อื พฒั นา เผยแพร และจดั อบรมหลกั สตู ร เนอ้ื หา และแนวปฏบิ ตั ิท่ดี สี ำหรบั การศกึ ษาและดแู ลเดก็ ปฐมวัยใหแกสถานพฒั นาเด็กปฐมวัยอ่ืนๆ ทัว่ ประเทศ การพฒั นาเนอื้ หาและแนวทางปฏบิ ัตขิ องศนู ยเ รียนรฯู ไดด ำเนินการโดยการศกึ ษา ดูงาน และบรู ณาการ แนวคดิ และวธิ กี ารดูแลและใหก ารศึกษาแกเ ด็กปฐมวยั ทด่ี ีตา งๆ เชน Montessori, Reggio Emilia, Waldorf, HighScope, HEI Schools (ฟนแลนด) และของญ่ปี นุ 4

รูปท่ี 5 ศนู ยเ รียนรสู ถานพัฒนาเดก็ เลก็ สง เสรมิ นมแมและการเรยี นรูแบบบรู ณาการ 3 เดือน – 3 ป แนวคดิ การศกึ ษาตางๆ ที่กลา วขางตน ลวนใชแนวทาง “เด็กเปน ศูนยก ลาง (child-centered)” แตใ ห น้ำหนักหรอื ใชวิธกี ารท่แี ตกตางกัน เชน Montessori เนนการใชสอ่ื หรืออปุ กรณจ รงิ ทเี่ ปน รูปธรรมในการ เรียนรู และเดก็ เรียนรูดว ยตวั เองไดเ พราะสื่อและอปุ กรณส วนใหญจ ะมีคำตอบที่ถกู ตองเพยี งคำตอบเดยี ว เด็ก สามารถลองทำไดหลายครงั้ จนไดคำตอบท่ถี ูกตองดวยตวั เองได (self-correcting) สวน Waldorf เด็กเรียนรู จากศิลปะและจนิ ตนาการทเ่ี ปน นามธรรม Reggio Emilia จากปฏิสมั พันธทางสงั คม ครอบครัว ชมุ ชน และ โครงการ (project-based) เปน ตน ศนู ยเ รยี นรสู ถานพฒั นาเดก็ เล็ก สง เสรมิ นมแมแ ละการเรียนรแู บบบรู ณา การ 3 เดือน – 3 ปบรู ณาการน้ำหนักและใชว ธิ กี ารทแี่ ตกตางเหลา น้เี ขาดวยกนั โดยใชแนวคิด ทวนิ ยิ มเชงิ ปฏิสัมพนั ธ (interactive dualism) ท่ีใชว ธิ ีทตี่ รงขามกัน และปฏสิ ัมพนั ธระหวา งวธิ ที ต่ี รงขา มกันน้ัน เชน ใช วธิ ีหรอื สือ่ ท่เี ปนทง้ั รูปธรรม (Montessori) นามธรรม (Waldorf) และปฏสิ มั พันธร ะหวา งวธิ แี ละสื่อน้นั หรอื อกี หนงึ่ ตัวอยา ง เลน เรยี น และปฏสิ มั พันธระหวางเลน กบั เรียน เลน เพอื่ เรยี นและเรียนเพื่อเลน ตัวอยางในรปู ที่ 6 เปนตัวอยางของ outdoor<-->indoor และ analog<-->digital 5

รูปท่ี 6 ตัวอยา งการบูรณาการเรียนรูแบบทวินยิ มเชงิ ปฏสิ ัมพันธ สำหรับการพฒั นาหลกั สูตร ศูนยเรยี นรฯู มีแผนงานทจ่ี ะพฒั นา 3 หลักสูตร ไดแก หลกั สตู รพฒั นาครู และผูดูแล หลกั สตู รสถานพฒั นาเดก็ ปฐมวัย และหลกั สตู รการเชื่อมโยงและการพฒั นาพอแมแ ละผปู กครอง ใน ช้ันตนศนู ยเ รียนรฯู ไดรับเงินทุนสนบั สนนุ จากสถาบนั วจิ ัยระบบสาธารณสุข (สวรส.) เพื่อทำการวจิ ยั และ พัฒนาหลกั สตู รพฒั นาครแู ละผูดูแลแบบออนไลนแ บบ MOOC (Massive Open Online Course) ทจ่ี ะเปด ใหบรกิ ารกลางป 2565 ผูเรียนทเี่ ปน เปาหมายหลกั ในขั้นตอนการวิจยั และพัฒนาน้ีคอื ครแู ละผูดแู ลของศูนย พฒั นาเด็กเลก็ องคก ารบรหิ ารสวนตำบลในจงั หวัดมหาสารคาม ในเบื้องตน หลกั สตู รพัฒนาครูและผดู แู ล ประกอบดว ยรายวิชาตอไปน้ี 1. การดูแลเดก็ เพือ่ ปอ งกันภัยสขุ ภาพ 2. สขุ ภาพเดก็ และความปลอดภัย 3. โภชนาการและการใหอ าหารทารกและเดก็ เลก็ 4. สมองกบั พฒั นาการเด็กปฐมวัย 5. การสอนภาษาใหกบั เดก็ ตำ่ กวา 3 ป (ภาษาไทย และภาษาอังกฤษ) 6

6. การพัฒนาสื่อและของเลนสำหรับเดก็ 7. การสอนการเรียนรูดา นสงั คม อารมณ และจริยธรรมใหก บั เดก็ ตำ่ กวา 3 ป 8. ศลิ ปะ ดนตรี และการเลนสำหรบั เดก็ ปฐมวยั 9. เทคนิคการจัดประสบการณเ รียนรแู บบ Montessori 10. ครอบครวั และชุมชนเพอ่ื การดูแลเดก็ ปฐมวัย รวม 10 รายวชิ า แตล ะรายวชิ าจะมเี นอ้ื หาการเรยี นรเู ทากบั 1 หนว ยกติ ในระดับอุดมศกึ ษา เพอ่ื ใหส อดคลอ ง กบั ระบบธนาคารหนว ยกิต (credit bank) ของกระทรวงการอุดมศกึ ษา วิทยาศาสตร วจิ ัยและนวตั กรรม ประเทศในยโุ รปเหน็ ความสำคญั ของการดแู ลและใหก ารศึกษาแกเ ดก็ ปฐมวยั มาเปนเวลานานแลว มี เดยแครทีม่ คี ณุ ภาพรบั ดูแลเด็กเล็กตง้ั แตเ ชาจรดเย็น ญี่ปนุ และสงิ คโปรเ พง่ิ เริ่มมาไมน าน สหรัฐอเมรกิ าทลี่ า หลงั ก็กำลังจะพลกิ ตวั โดยเมอื่ วนั ที่ 19 พฤศจิกายน 2564 สภาผแู ทนราษฎรสหรัฐอเมรกิ าไดล งมตดิ ว ยเสียง ขา งมากผานกฎหมาย Build Back Better ทมี่ แี ผนทจี่ ะใชงบประมาณ 380 พนั ลา นเหรยี ญสหรัฐหรอื ราว 12.5 ลานลา นบาทในการดแู ลและการศึกษาเดก็ อายุ 0-4 ปใ น 6 ปข างหนา ถา หากวุฒสิ ภาผา นกฎหมายน้ี ดวย กจ็ ะเปน การลงทนุ เพื่อการดแู ลและการศึกษาเด็กปฐมวยั ท่ีสูงทสี่ ดุ ในประวัตศิ าสตรของประเทศ สหรัฐอเมรกิ า ถึงเวลาของประเทศไทยแลว เชน กันทจี่ ะตองหันมาใหความสำคัญกับการดแู ลและการศกึ ษาเด็ก ปฐมวัยโดยเฉพาะอยางย่งิ เดก็ ปฐมวัยอายุ 0-3 ป ตอ งมกี ารจัดลำดบั ความสำคัญของการใชงบประมาณใหม ตวั อยางเชน อยางนอ ย 10% แรกของงบประมาณองคก รปกครองสวนทอ งถ่นิ (ประมาณ 8 แสนลานบาทท่ัว ประเทศ) ควรนำมาใชก บั ศูนยพฒั นาเด็กเลก็ เพอ่ื ยกระดบั คณุ ภาพและขยายรับเดก็ ทม่ี อี ายตุ ่ำกวา 2.5 ป เดก็ ที่ มีคุณภาพเมือ่ โตเปนผใู หญแลวจะมรี างกายท่แี ข็งแรง มจี ิตใจและสตปิ ญ ญาที่ดี ไมมพี ฤติกรรมท่ีไมพ งึ ประสงค นำความเจรญิ ความสวยงาม และแสงสวา งมาสทู องถ่ิน สวยงามและสวา งกวาเสาไฟกินรีหลายสบิ หลายรอ ย เทา ตวั วิลาศ วูวงศ ทปี่ รกึ ษา ศนู ยเ รียนรสู ถานพัฒนาเดก็ เลก็ สง เสรมิ นมแมและการเรียนรูแ บบบรู ณาการ 3 เดอื น – 3 ป คณะแพทยศ าสตร มหาวทิ ยาลัยมหาสารคาม 23 พฤศจกิ ายน 2564 7

8