การจัดเก็บทรัพยากรสารสนเทศ

การจดั เกบ็ ทรัพยากรสารสนเทศ (เอกสารประกอบการเรียน) วิชาการใช้ห้องสมุด ท20215 ชัน้ มัธยมศึกษาปีท่ี 1 ครูกานดา ยศศักด์ิศรี กลมุ่ สาระภาษาไทย โรงเรยี นท่าม่วงราษฎร์บำรงุ สำนักงานเขตพืน้ ท่ีการศกึ ษามธั ยมศกึ ษากาญจนบรุ ี

การจัดเกบ็ ทรพั ยากรสารสนเทศ ความหมายของการจดั เก็บทรพั ยากรสารสนเทศ การจัดเก็บทรพั ยากรสารสนเทศ หมายถึง การจัดทรพั ยากรสารสนเทศแต่ละประเภทที่มี เนื้อหาสาระหรอื ลกั ษณะการประพันธ์อย่างเดยี วกนั ไว้ด้วยกันเปน็ หมวดหมู่ เป็นระบบและใชส้ ญั ลกั ษณ์ แทนประเภทของทรพั ยากรสารสนเทศเหลา่ น้นั การจดั หมวดหมู่ทรัพยากรสารสนเทศในหอ้ งสมดุ สามารถจดั ไดห้ ลายวิธี เชน่ จัดแยกตาม ลักษณะของวสั ดหุ อ้ งสมุด คือ วัสดตุ พี ิมพ์และวสั ดุไม่ตีพมิ พ์ หรือจดั แยกตามลกั ษณะของสิ่งพิมพ์ คือ หนังสืออา้ งอิง หนังสอื แบบเรยี น หนงั สอื คมู่ ือ ฯลฯ ซึง่ ห้องสมุดแตล่ ะแหง่ อาจมีวิธีจัดหมไู่ ด้หลายวิธี แตโ่ ดยทัว่ ไปจะจดั หมตู่ ามเนอ้ื หาวิชาเพราะสะดวกในการค้นหาและการให้บริการ ประโยชน์ของการจัดเกบ็ ทรัพยากรสารสนเทศเป็นระบบ 1. ผู้ใช้และเจา้ หน้าท่ีห้องสมุดสามารถค้นหาหนังสอื ทีต่ ้องการไดง้ า่ ยและประหยัดเวลา 2. หนงั สอื ที่มีเน้ือหาวชิ าอย่างเดยี วกันหรือคลา้ ยคลงึ กันจะรวมอยู่ในหมวดหมเู่ ดียวกนั ช่วยให้ ผูใ้ ช้ห้องสมุดมีโอกาสเลือกหนังสือเนือ้ เรือ่ งทต่ี ้องการจากหนังสอื หลายๆเลม่ ได้อยา่ งรวดเร็ว 3. หนังสือท่ีมเี นื้อเร่ืองเกี่ยวเนอื่ งกันหรือสัมพนั ธก์ นั จะอยใู่ กลๆ้ กัน ซง่ึ จะชว่ ยให้ผอู้ า่ นสามารถ หาหนงั สอื ทมี่ ีเรอื่ งราวเหมือนมาประกอบเนื้อหาให้สมบรู ณย์ งิ่ ขนึ้ 4. ช่วยให้ทราบวา่ มีจำนวนหนังสอื ในแต่ละหมวดหรอื สาขาวชิ ามากน้อยเพยี งใดเมือ่ ได้รับ หนังสอื ใหม่เขา้ ห้องสมดุ ห้องสมุดสามารถจัดหมวดหมู่แล้วนำออกวางรวมกับหนังสือที่มีอย่กู ่อน เพ่ือ ใหบ้ ริการไดอ้ ย่างรวดเรว็ ระบบการจัดหมหู่ นงั สือ หนังสือเป็นทรพั ยากรสารสนเทศท่มี ปี รมิ าณมากกว่าทรพั ยากรสารสนเทศประเภทอ่ืน จงึ ตอ้ งมีระบบจัดเก็บท่ดี ี ระบบการจดั หมวดหมู่สากลทน่ี ิยมใช้ท่ัวไปในห้องสมดุ ไทยและต่างประเทศมี 2 ระบบ คือ ระบบทศนิยมดวิ อี้ และระบบหอสมดุ รัฐสภาอเมริกนั 1. การจัดหม่หู นังสอื ระบบทศนยิ มของดิวอี้ เรยี กย่อๆ วา่ ระบบ D.C. ใช้ตวั เลขเปน็ สัญลักษณแ์ ทนชนิดของหนังสอื ทำใหเ้ ข้าใจงา่ ย ไมส่ บั สน จำงา่ ย แผนการแบง่ หมวดหนังสอื แบบทศนิยมของดิวอ้ี (D.C.) แบ่งตามลำดับจากหมวดใหญไ่ ปหาหมวด ยอ่ ย คือ หมวดใหญ่ ดิวอี้ แบ่งวิชาความรู้ออกเป็น 10 หมวดใหญๆ่ (เรียกว่าการแบง่ คร้งั ท่ี 1)

ดงั น้ี 000 ความร้ทู วั่ ไป Generalities 100 ปรชั ญา Philosophy 200 ศาสนา Religion 300 สังคมศาสตร์ Social Sciences 400 ภาษา Language 500 วิทยาศาสตร์ Pure Sciences 600 เทคโนโลยหี รอื วิทยาศาสตร์ Technology or Applied ประยกุ ต์ Science 700 ศลิ ปะและการบันเทิง Fine Arts 800 วรรณคดี Literature 900 ประวัติศาสตร์ ภูมิศาสตร์ History หมู่ หรอื การแบ่งครง้ั ท่ี 2 คือ การแบ่งหมวดใหญ่แต่ละหมวดออกเป็น 10 หมู่ (รวมเป็น 100 หมู่) โดยใชเ้ ลขหลกั 10 แทนหมูว่ ิชา เชน่ ในหมวด 000 (หมวดเบด็ เตลด็ ) เลขหมวด ประเภท 000 เบด็ เตล็ด 010 บรรณานุกรม 020 บรรณารกั ษ์ 030 สารานกุ รมท่ัวไป 040 รวมความเรยี งท่ัวๆ ไป 050 วารสารทว่ั ไป 060 สมาคมและพิพิธภัณฑ์ทวั่ ๆ ไป 070 วารสารศาสตร์ 080 ชุมนมุ นิพนธ์ 090 หนงั สอื หายาก

หมู่ย่อย หรือการแบง่ ครง้ั ท่ี 3 คือการแบ่งแตล่ ะหมู่ออกเป็น 10 หมยู่ อ่ ย (รวมเป็น 1,000 หมยู่ ่อย) โดยใช้เลขหลักหน่วยแทนหมูย่ อ่ ย เชน่ เลขหมวด ประเภท 370 การศึกษา 371 การสอน 372 ประถมศกึ ษา 373 มธั ยมศึกษา 374 การศึกษาผใู้ หญ่ 375 หลักสูตร 376 การศึกษาของสตรี 377 การศึกษาทางศาสนาและศิลธรรมจรรยา 378 วิทยาลยั และ มหาวทิ ยาลัย 379 การศึกษาและรฐั จุดทศนิยม หรือการแบ่งครั้งที่ 4 หลังจากการแบ่งเปน็ หม่ยู ่อยแลว้ ยังสามารถแบ่งย่อยละเอยี ด เพอ่ื ระบเุ นอ้ื หาวชิ าให้เฉพาะเจาะจงลงไปได้อกี โดยการใช้ทศนยิ มหน่งึ ตำแหนง่ ไปจนถึงหลายตำแหนง่ ตัวอยา่ งเชน่ 959 ประวัตศิ าสตรป์ ระเทศในเอเชยี อาคเนย์ 959.1 ประวตั ศิ าสตร์ประเทศพมา่ 959.3 ประวัติศาสตร์ประเทศไทย 959.31 ประวตั ศิ าสตร์ไทยสมยั โบราณถงึ พ.ศ. 1780 959.32 สมัยกรุงสุโขทยั 959.33 สมัยกรงุ ศรอี ยธุ ยา 959.34 สมัยกรงุ ธนบุรี 959.35 สมยั รัตนโกสนิ ทร์ – ปัจจุบัน จะเหน็ ได้ว่าการจัดหมหู่ นังสือระบบทศนิยมของดวิ อีน้ ี้ จะใช้วิธีแบ่งหนงั สอื จากหมวดหมใู่ หญก่ ว้าง ๆ ไปหาหมวดหมู่ยอ่ ย ๆ ตอ่ ไปไดอ้ กี โดยใชจ้ ุดทศนิยมแบบไม่รจู้ บ ซึ่งผอู้ ่านไมจ่ ำเป็น จำให้ไดท้ ั้งหมด แตค่ วรจำให้ไดเ้ ฉพาะหมวดใหญ่ 10 หมวดว่าแตล่ ะหมวดเกีย่ วกับสาขาวิชาอะไร และ จำเลขหม่ขู องหนังสอื บางเล่มทผ่ี อู้ ่านใชเ้ ปน็ ประจำก็เพยี งพอแลว้ เพราะผ้ใู ชห้ ้องสมดุ เปน็ ตอ้ งร้จู กั วิธีการใชห้ ้องสมุดเพอ่ื การศึกษาค้นคว้าอย่างมีประสิทธภิ าพ

2. ระบบหอสมุดรัฐสภาอเมริกัน การจัดหมวดหมหู่ นงั สือในระบบหอสมดุ รฐั สภาอเมริกนั (Library of Congress Classification) เรียกยอ่ ๆ ว่า L.C. ดร.เฮอร์เบิร์ต พทุ นัม บรรณารกั ษห์ อสมุดรัฐสภาอเมริกันเป็นผู้ ริเริม่ คดิ ขึ้น เป็นระบบที่ใช้กันมากตามหอ้ งสมุดขนาดใหญ่เพราะมกี ารแบง่ ความรตู้ า่ งๆ ออกเป็นหมวด ใหญ่ๆ กว้างกว่าระบบทศนิยมดวิ อ้ี ระบบหอสมดุ รัฐสภาอเมริกนั ต่างกบั ระบบทศนิยมดวิ อ้ี ตรงท่ี สัญลกั ษณ์ที่ใช้กำหนดหัวเร่อื ง ซึ่งระบบทศนยิ มดิวอ้ีใช้ตวั เลขและทศนยิ ม แตร่ ะบบหอสมุดรัฐสภา อเมริกันใชผ้ สมกนั คือ มีทง้ั ตวั อกั ษรโรมันและตัวเลข ระบบหอสมดุ รฐั สภาอเมริกนั แบง่ หมวดวชิ าต่างๆ ออกเปน็ 20 หมวดใหญ่ แล้วใช้ตัวอักษรโรมนั A – Z (ยกเว้น I O W X Y) เป็นสัญลักษณแ์ ทนหมวดวชิ า ดงั น้ี A ความรูท้ วั่ ไป B ปรชั ญา จติ วทิ ยาและศาสนา C ศาสตร์ทเ่ี กีย่ วขอ้ งกบั ประวัติศาสตร์ D ประวัติศาสตร์ท่วั ไปและโลกเกา่ E – F ประวตั ศิ าสตร์อเมรกิ า G ภมู ิศาสตร์ มานษุ ยศาสตร์ การ บันเทิง H สงั คมศาสตร์ J รฐั ศาสตร์ K กฎหมาย L การศึกษา M ดนตรี N วจิ ติ รศลิ ป์ P ภาษาและวรรณคดี Q วิทยานพิ นธ์ R แพทยศาสตร์ S เกษตรศาสตร์ T เทคโนโลยี U วชิ าการทหาร V นาวกิ ศาสตร์ Z บรรณานกุ รม และ บรรณารกั ษศาสตร์

เลขเรยี กหนังสอื เลขเรียกหนังสือ (Call Number) มีความสำคัญตอ่ การค้นหาหนงั สือมาก เพราะใชบ้ อก ตำแหน่งทอ่ี ยขู่ องหนังสือแตล่ ะเลม่ ในห้องสมดุ ช่วยให้สะดวกในการเข้าถึงหนงั สือ และสะดวกในการจดั เก็บหนงั สอื ของเจ้าหน้าทเ่ี พราะห้องสมดุ จัดเรียกหนังสือตามเลขเรยี กหนังสอื ที่ ปรากฏอยู่ทสี่ นั หนงั สอื ทกุ เล่ม ซ่งึ ประกอบดว้ ย 1. เลขหมู่หนังสือ หมายถึง ตัวเลขทีก่ ำหนดข้นึ แทนเนอื้ หาของหนังสอื หมวดหมู่ตา่ ง ๆ 2. เลขหนังสอื ประกอบด้วย อักษรตัวแรกของช่ือผู้แต่ง หรือช่ือสกลุ (กรณีที่เป็นชาว ตา่ งประเทศ) ตามด้วยเลขประจำตัวผแู้ ต่ง และอกั ษรตวั แรกของช่อื เร่อื ง ตวั อย่าง หนังสือเรื่องการใชห้ อ้ งสมดุ เขยี นโดย ลมุล รตั ตากร มีเลขเรียกหนงั สอื ดงั นี้ 025.56 025.56 เลขหมหู่ นงั สือระบบทศนยิ มดวิ อี้ ล135ก ล อักษรตวั แรกของชอื่ ผแู้ ต่ง 135 เลขประจำตัวผแู้ ต่ง ก อักษรตวั แรกของชอื่ หนงั สือ การใช้สัญลักษณใ์ นการจัดหมวดหมู่หนงั สอื สญั ลักษณ์แทนการใหเ้ ลขหมู่ หนงั สอื บางประเภทห้องสมดุ สว่ นมากไม่นยิ มให้เลขหมู่ แต่นิยมใชต้ ัวอกั ษร เปน็ สญั ลักษณ์แทนการใหเ้ ลขหมู่ เชน่ น หรือ นว แทนหนงั สือนวนิยายภาษาไทย F หรือ Fic แทนหนงั สือนวนยิ ายภาษาอังกฤษ (Fiction) รส แทนหนังสือรวมเร่อื งสัน้ ภาษาไทย SC แทนหนงั สือรวมเร่ืองส้นั ภาษาองั กฤษ (Short Story Collection) ย แทนหนังสือสำหรับเยาวชนภาษาไทย J แทนหนังสือสำหรบั เยาวชนภาษาองั กฤษ (Juvenile Literature) ตวั อยา่ ง นวนิยาย เรือ่ ง กาเหว่าที่บางเพลง ของ ม.ร.ว.คกึ ฤทธ์ิ ปราโมช เลขเรียกหนงั สือ คือ น น สญั ลักษณ์แทนหนังสือนวนยิ ายภาษาไทย ค311ก ค อกั ษรตัวแรกของชอ่ื ผู้แตง่ 311 เลขประจำตวั ผ้แู ตง่ ก อกั ษรตวั แรกของช่ือหนงั สือ

หนงั สอื บางประเภทจำเป็นตอ้ งเพิม่ สัญลกั ษณอ์ ่ืนๆ เพ่ิมเตมิ ขึ้นในเลขเรยี กหนังสอื เดิมที่มีอยู่ แล้วเพอ่ื แสดงประเภท จำนวนเล่ม หรอื จำนวนฉบับของหนังสอื ซงึ่ สัญลักษณ์นีถ้ า้ แสดงประเภทจะเพ่มิ ไวบ้ นเลขเรียกหนงั สือเดิม ถา้ แสดงเลม่ หรือฉบับจะเพมิ่ ไว้ขา้ งล่างของเลขเรียกหนังสอื เดิม ตวั อย่าง สญั ลกั ษณท์ ม่ี ักใช้กนั บ่อยๆ ได้แก่ สัญลักษณท์ ี่กำหนดแทนประเภทหนังสอื ใช้กบั หนังสอื ประเภทที่หอ้ งสมุดแยกไว้เป็นสว่ นหนง่ึ ต่างหากโดยใสไ่ วเ้ หนือเลขหมู่หนังสือ ดงั น้ี หนงั สอื อ้างอิง ใช้ อ สำหรับหนังสอื อา้ งอิงภาษาไทย ใช้ R สำหรับหนังสืออ้างอิงภาษาต่างประเทศ หรอื Ref (Reference) ดังตวั อย่าง อ แทนหนงั สอื อ้างอิงภาษาไทย 796 พ17ก Ref แทนหนงั สืออ้างองิ ภาษาองั กฤษ 032 N532B หนงั สือแบบเรียน ใช้ บ หรอื C (Curriculum) ดงั ตัวอยา่ ง บ แทนหนงั สอื แบบเรยี นภาษาไทย 510 ด123ค C แทนหนงั สือแบบเรียนภาษาอังกฤษ 500 H653L

สญั ลักษณ์บอกจำนวนฉบับซำ้ ใชใ้ นกรณีทห่ี ้องสมุดซื้อหนงั สอื ชือ่ เรอื่ งเดียวกัน ผ้แู ตง่ คนเดียวกนั เข้ามาในห้องสมุดมากกว่า 1 ฉบบั ซ่งึ จะใชส้ ัญลักษณ์ ฉ แทนฉบบั ซ้ำของหนังสอื ภาษาไทย และ C (Copy) แทนฉบบั ซ้ำของ หนังสอื ภาษาต่างประเทศ ดงั ตัวอย่าง 780.1 575 ส162ท แทนฉบบั ท่ี A533B ฉ.2 C.2 สัญลักษณบ์ อกจำนวนเลม่ ใช้ในกรณที ่ีหนงั สือเรือ่ งเดยี วกัน ผ้แู ตง่ คนเดียวกนั มีหลายเล่มจบ เช่นหนังสือชุด ซ่งึ จะใช้ สญั ลกั ษณ์ ล บอกลำดบั เลม่ ของหนงั สือภาษาไทย และ V (Volume) บอกลำดับเล่มของหนังสอื ภาษาตา่ งประเทศ ดังตวั อยา่ ง 959.3 530.02 น211ส บอกลำดับเล่ม B565P ล.1 V.1 หลกั การจัดเรยี งหนงั สือบนช้นั 1. เรยี งเลขหมจู่ ากนอ้ ยไปหามาก จากซา้ ยไปขวาและจากบนลงลา่ ง โดยดูจากเลขเรยี กหนังสือทีส่ ัน หนงั สือ ดังตวั อยา่ ง ภาพท่ี 1 การเรยี งหนังสอื จากเลขหมูน่ อ้ ยไปหาเลขหมู่ (ท่มี า : http://www.google.com, 10/10/2554)

ภาพที่ 2 การเรยี งหนังสอื จากซา้ ยไปขวาและจากบนลงลา่ ง (ทมี่ า : สุมาลี ถีราวฒุ ,ิ 2554) 2. ถ้าเลขหมซู่ ้ำกนั จัดเรยี งตามลำดบั อกั ษรของเลขผแู้ ต่ง ดงั ตัวอย่าง ภาพท่ี 3 การจัดเรยี งหนังสือตามลำดับอักษรของเลขผ้แู ต่ง (ท่ีมา : http://www.google.com, 10/10/2554) 3. ถ้าเลขหมตู่ รงกนั และตัวอกั ษรตวั แรกของผแู้ ต่งซำ้ กัน ให้เรยี งตามเลขประจำตวั ผแู้ ตง่ และอกั ษรตวั แรกของช่อื หนังสอื ดงั ตัวอยา่ ง ภาพท่ี 4 การจัดเรยี งหนังสอื ตามเลขประจำตวั ผ้แู ตง่ และอักษรตัวแรกของช่ือหนังสือ (ท่ีมา : http://www.google.com, 10/10/2554)

4. ถ้าชอื่ เรือ่ งเดยี วกนั มีหลายฉบับให้เรยี งตามลำดบั ฉบบั ดงั ตัวอยา่ ง ภาพท่ี 5 การจัดเรยี งหนังสือตามลำดับฉบบั (ทีม่ า : http://www.google.com, 10/10/2554) 5. ถ้าเป็นหนังสือชดุ ให้เรียงตามลำดับเล่มที่ หากมีหลายฉบับให้เรียงตามลำดับฉบบั ดว้ ย ดังตัวอยา่ ง ภาพท่ี 6 การจัดเรียงหนงั สอื ตามลำดบั เลม่ ท่แี ละฉบับ (ที่มา : http://www.google.com, 10/10/2554) 6. หนังสอื ทใ่ี ชส้ ญั ลักษณ์อื่นแทนเลขหมู่ เชน่ นวนิยาย เรือ่ งสั้น หากสญั ลักษณ์แทนเลขหมูซ่ ้ำกนั จะ จดั เรยี งตามลำดบั อกั ษรของเลขผแู้ ตง่ ดังตัวอยา่ ง ภาพที่ 7 การจดั เรยี งหนังสอื ท่ใี ช้สญั ลักษณอ์ ืน่ แทนเลขหมู่ (ท่ีมา : http://www.google.com, 10/10/2554)

การจดั เก็บทรพั ยากรสารสนเทศทไี่ ม่ใชห่ นงั สือ วารสาร 1) การจดั เก็บวารสารฉบับปัจจบุ ัน ห้องสมุดจะจัดเก็บวารสารฉบับใหม่ไว้บนช้ันวางวารสาร โดยเฉพาะ โดยจดั แยกวารสารภาษาไทยและวารสารภาษาต่างประเทศออกจากกัน แล้วจงึ จัดเรียงข้นึ ชน้ั ตามลำดับอักษรชอื่ ของวารสาร เรียงจากซ้ายไปขวา จากชัน้ บนลงมาชนั้ ล่างเช่นเดยี วกับการจัดหนงั สือ 2) การจัดเก็บวารสารลว่ งเวลา เมอ่ื วารสารออกได้ครบครึง่ ปหี รือหนึ่งปี หอ้ งสมุดจะเย็บรวมเล่ม แล้วนำออกบริการโดยจัดเรยี งเขา้ ชนั้ ตามลำดับอักษรชือ่ ของวารสาร และเรียงลำดบั เลม่ ทีห่ รือปีท่ีของวารสารชื่อนนั้ ๆ อีกทหี นง่ึ หนังสอื พมิ พ์ ห้องสมุดส่วนใหญ่จัดเก็บหนังสือพิมพ์ฉบับปัจจบุ นั แตล่ ะวนั ใสไ่ มเ้ รียงไวบ้ นแผงวาง หนงั สือพมิ พ์ ส่วนฉบับล่วงเวลาทเี่ กบ็ ไวบ้ นชน้ั หนงั สือพมิ พ์จะให้บริการแก่ผูอ้ ่านตามความตอ้ งการ หลงั จากนนั้ จะคัดเลอื กบทความทีด่ ีมคี ณุ ค่าในการศึกษาแล้วตดั เก็บเพ่ือทำกฤตภาคตอ่ ไป หรือบาง หอ้ งสมดุ ทมี่ ีงบประมาณเพียงพอก็จะจัดเกบ็ หนงั สือพมิ พ์โดยถา่ ยเก็บไว้ในวัสดุย่อส่วน (microform) ซ่ึง ชว่ ยประหยดั เนอื้ ที่ในการจดั เก็บและเกบ็ รักษาไดง้ า่ ยขน้ึ จุลสารและกฤตภาค 1) จลุ สาร จะกำหนดหัวเรอ่ื งตามเนื้อหาของจุลสาร แลว้ เกบ็ ไวใ้ นแฟม้ ๆ ละหัวเรื่อง นำแฟม้ เกบ็ ในตเู้ อกสารตามลำดับอักษรของหัวเร่ือง 2) กฤตภาค เป็นสารสนเทศท่ีตดั บทความจากหนังสือพิมพ์แล้วนำมาผนึกเก็บไว้ค้นเรือ่ งท่ี นา่ สนใจในบางเรือ่ ง มกี ารจดั เกบ็ เชน่ เดยี วกับจุลสาร