สื่อการสอนระเบียบ การเงิน การบัญชี สหกรณ์

ระเบียบและคําแนะนํา เก่ียวกับ การเงนิ การบญั ชขี องสหกรณ หลกั สตู ร การจดั ทาํ บัญชีของสหกรณ

กฎหมาย ระเบยี บ ทเ่ี กยี่ วขอ งกบั สหกรณ พระราชบญั ญตั ิสหกรณ พ.ศ. 2542 1 แกไ ขเพมิ่ เตมิ พ.ศ. 2553 2 3 ระเบียบ คาํ แนะนาํ นทส./กตส. 4 5 ขอบังคบั ของสหกรณ ระเบียบของสหกรณ มติทีป่ ระชมุ 2

พ.ร.บ. สหกรณ พ.ศ. 2542 แกไ ขเพมิ่ เตมิ พ.ศ. 2553 หมวดท่ี 1 บทท่ัวไป หมวดที่ 2 การกํากบั และสง เสรมิ สหกรณ หมวดที่ 3 สหกรณ 1) การจดั ต้งั และการจดทะเบยี นสหกรณ 2) ขอ บงั คับและการแกไขเพมิ่ เติม 3) การดาํ เนนิ งานของสหกรณ 4) การสอบบัญชี 5) การเลกิ สหกรณ 3

หมวดท่ี 4 การชําระบัญชี หมวดท่ี 5 การควบสหกรณเ ขา กนั หมวดท่ี 6 การแยกสหกรณ หมวดที่ 7 ชุมนุมสหกรณ หมวดท่ี 8 สันนิบาตสหกรณแ หง ประเทศไทย หมวดท่ี 9 กลุมเกษตรกร หมวดท่ี 10 บทกําหนดโทษ บทเฉพาะกาล 4

มาตรา 65 ใหสหกรณจ ดั ใหม ีการทําบญั ชตี ามแบบและรายการ ท่นี ายทะเบยี นสหกรณกาํ หนดใหถ กู ตอ งตามความเปนจริง เกบ็ รกั ษาบัญชแี ละเอกสารประกอบการลงบญั ชี ไวท ่ีสหกรณภ ายในระยะเวลาทน่ี ายทะเบยี นสหกรณก าํ หนด บันทกึ รายการเก่ยี วกับเงนิ สดในวันท่ีเกดิ รายการ และ บนั ทกึ รายการท่ีไมเ กยี่ วกบั เงินสดภายใน 3 วนั นบั แตว นั ทเี่ กดิ รายการ ตอ งมีเอกสารประกอบการลงบญั ชที สี่ มบรู ณโ ดยครบถว น 5

มาตรา 66 ใหสหกรณจ ดั ทาํ งบดลุ อยา งนอยทกุ รอบ 12 เดอื น อนั จัดวา เปนรอบปทางบญั ชี งบดลุ ตอ งมรี ายการแสดงสนิ ทรพั ย หนี้สิน ทุน กับบญั ชีกําไรขาดทนุ ตามแบบทน่ี ายทะเบียนสหกรณก าํ หนด งบดุลตอ งทาํ ใหแลวเสรจ็ และใหผ ูสอบบญั ชตี รวจสอบ แลวนาํ เสนอเพื่ออนมุ ตั ิในท่ีประชุมใหญภ ายใน 150 วัน นบั แตว ันสนิ้ ปท างบญั ชี 6

พ.ร.บ. สหกรณ พ.ศ. 2542 แกไ ขเพ่ิมเตมิ พ.ศ. 2553 มาตรา 65 , มาตรา 66 ระเบยี บนายทะเบยี นสหกรณ วาดวยการบญั ชขี องสหกรณ พ.ศ. 2542 7

ระเบียบ นทส. วาดว ยการบญั ชขี องสหกรณ พ.ศ. 2542 2544 2545 2546 2547 จดั ชั้นคณุ ภาพลูกหนี้เงนิ กู การตัดเงนิ สดขาดบญั ชี และการเผอ่ื หนสี้ งสยั จะสญู การตดั จาํ หนา ยหน้ีสูญลกู หน้ี เงินลงทุน การควบ/การแยกสหกรณ การตดั สนิ คา ขาดบญั ชี การตรวจสอบกจิ การ ทด่ี นิ อาคาร อปุ กรณ การแสดงรายการ สนิ ทรัพยไ ดรับบริจาค กาํ ไร (ขาดทุน) สทุ ธิ สินทรพั ยไมม ตี วั ตน 8

ระเบยี บนายทะเบยี นสหกรณ วาดวยการบัญชีของสหกรณ พ.ศ. 2542 4 หมวด 21 ขอ หมวด 1 ขอความทว่ั ไป หมวด 2 นโยบายการบัญชีทสี่ าํ คัญ หมวด 3 การเปด เผยขอมลู หมวด 4 การควบ การแยก และการชาํ ระบญั ชี 9

หมวด 1 ขอความทวั่ ไป ขอ 6 คณะกรรมการฯ รับผดิ ชอบในการจัดใหม ี การปด บญั ชี และจดั ทาํ งบการเงิน ทุกวันส้ินปบัญชใี หแลว เสรจ็ โดยเร็ว แลว ใหผ สู อบบญั ชตี รวจสอบ และนําเสนอเพ่อื อนุมตั ใิ นทป่ี ระชุมใหญ ภายใน 150 วนั นับแตว ันส้ินปบ ัญชี 10

ขอ 7 งบการเงนิ ประกอบดว ย + งบดลุ + งบกําไรขาดทุน + งบตา ง ๆ + รายละเอียดประกอบงบการเงิน 11

ขอ 8 การจัดทาํ บัญชีของสหกรณ จดั ทาํ บญั ชตี ามแบบที่ กตส. กาํ หนด มีเอกสารประกอบการลงบัญชีท่สี มบรู ณ ครบถวน บนั ทกึ รายการบญั ชตี ามเกณฑพงึ รบั พงึ จาย และนโยบายการบัญชที ีส่ ําคัญทส่ี หกรณก าํ หนด ใหเ ปดเผยในหมายเหตปุ ระกอบงบการเงิน บนั ทกึ รายการเงนิ สดในวนั ทเี่ กดิ รายการ และ บันทกึ รายการทไี่ มเกยี่ วกบั เงนิ สดภายใน 3 วัน นับแตวันทเ่ี กดิ รายการ 12 12

ขอ 9 เก็บรกั ษาเอกสารประกอบการลงบญั ชี และสมดุ บญั ชตี า งๆ ไวท สี่ ํานักงานสหกรณ ไมนอยกวา 10 ป 13

หมวด 2 นโยบายการบญั ชที ส่ี าํ คัญ ขอ 10 การรับรูรายได รับรตู ามลักษณะการเกิดรายไดแตล ะประเภท มคี วามแนน อนของจาํ นวนผลประโยชนท จ่ี ะไดร บั และตน ทุนทเี่ กดิ ข้ึน มีมูลคา ทส่ี ามารถวัดไดอยา งนาเชือ่ ถือ 14

ขอ 11 การประมาณการคา เผอ่ื หนี้สงสัยจะสูญ และการตดั จาํ หนา ยหนสี้ ญู การประมาณการ • พจิ ารณาลกู หนแี้ ตล ะราย • ประมาณเปนรอ ยละของหน้ี ณ วันสน้ิ ป • แยกอายุหนี้ แลว ประมาณเปนรอ ยละ ตามกลมุ ลกู หน้ี 15

พจิ ารณาลกู หนแ้ี ตล ะราย ลูกหนี้เงนิ กูนาย A 10,000.- บาท นาย B 20,000.- บาท นาย C 30,000.- บาท คาดวา จะเรยี กเกบ็ หน้ี นาย A ไมไ ด ประมาณการคา เผอ่ื หน้สี งสัยจะสูญ ณ วนั สิ้นป = 10,000.- บาท (ลกู หนี้นาย A) 16

ประมาณเปน รอ ยละของหนี้ ณ วนั สน้ิ ปบญั ชี ลกู หนเ้ี งนิ กูน าย A 10,000.- บาท นาย B 20,000.- บาท นาย C 30,000.- บาท 60,000.- บาท คาดวาจะเรยี กเก็บไมไ ด 20% คาเผือ่ ฯ = 60,000 x 20% = 12,000.- บาท 17

แยกอายหุ น้ี แลว ประมาณเปน รอ ยละตามกลมุ ลกู หน้ี ลูกหนี้การคา นาย A 10,000.-บาท อายหุ น้ีเกนิ 2 ป นาย B 20,000.-บาท อายหุ นี้เกิน 1 ป นาย C 30,000.-บาท อายหุ น้ีเกิน 6 เดอื น คาเผอ่ื หนี้สงสัยจะสูญ 10,000.- บาท 3,000.- บาท นาย A 100 % = นาย B 15 % = 3,000.- บาท นาย C 10 % = 16,000.- บาท 18

อาจใชว ิธีใดวิธีหนง่ึ หรอื หลายวิธีรวมกนั ลกู หนก้ี ารคา นาย A 10,000.- บาท นาย B 20,000.- บาท นาย C 30,000.- บาท คาดวาจะเรียกเก็บหน้ี นาย A ไมไ ด สวนนาย B และนาย C คาดวา เรียกเก็บไมไ ด 20 % คาเผอื่ ฯ = 10,000 + ( 50,000 x 20 % ) = 20,000.- บาท 19

แนวปฏิบัติการพิจารณาเผ่ือหน้ีสงสยั จะสูญ ลกู หนี้เงินกู ลกู หน้ี ทายาท แนชดั วา ไมอาจเรียกใหชําระไดจ าก ผูค ้ําประกัน ไมมหี ลักทรพั ยใดค้าํ ประกัน *** ใหต ั้งคา เผือ่ ฯ สาํ หรับหนี้รายนั้นเต็มจาํ นวน *** ดอกเบีย้ และคาปรับคางรับ - คา ง 1 - 5 ป ไมน อยกวา รอ ยละ 5 หรอื ใหใ กลเคยี งกบั ความเปน จริง 20 - คา งเกิน 5 ป เต็มจาํ นวน

ลกู หนกี้ ารคา - อายหุ นที้ ี่คางชําระเกินกวา 60 วนั แตไ มเกิน 6 เดอื น อยางนอยรอยละ 5 - เกินกวา 6 เดอื น แตไ มเ กิน 1 ป อยางนอยรอยละ 10 - เกนิ กวา 1 ป แตไ มเกนิ 2 ป อยา งนอ ยรอ ยละ 15 - เกินกวา 2 ป เตม็ จาํ นวน ลกู หนอี้ ื่นๆ พจิ ารณาสภาพของลกู หนี้ และหลกั ประกนั ตั้งคาเผื่อฯ ใหเพียงพอตามหลักความระมัดระวัง 21

คา เผ่อื ฯ ทคี่ ํานวณได > บญั ชี ผลตาง = คาใชจายของปนั้น ๆ คา เผือ่ ฯ ทค่ี ํานวณได < บัญชี ผลตา ง = คาเผ่อื ฯ เกนิ ตองการ ปรับลดยอดคาใชจาย 22

คา เผื่อฯ ตามบัญชี = 15,000.- บาท คํานวณได = 20,000.- บาท ผลตาง คาํ นวณได > บัญชี = 5,000.- บาท เปนคาใชจายของปน ั้น Dr. หน้ีสงสยั จะสญู - ลูกหน้เี งินกู 5,000.- Cr. คาเผอ่ื หน้ีสงสัยจะสูญ - ลกู หน้ีเงนิ กู 5,000.- 23

คา เผื่อฯ ตามบัญชี = 27,000.- บาท คํานวณได = 20,000.- บาท ผลตาง คํานวณได < บัญชี = 7,000.- บาท ปรับลดยอดคา ใชจาย Dr. คา เผอ่ื หน้ีสงสัยจะสูญ - ลูกหนี้เงินกู 7,000.- Cr. หนี้สงสยั จะสูญ - ลกู หนเ้ี งินกู 7,000.- 24

การตัดจําหนา ยหนส้ี ญู ตอ งเปน หน้ีทม่ี ีลกั ษณะตามระเบยี บ นทส. และไดดําเนนิ การตามหลกั เกณฑ วิธีการ และเงอ่ื นไขทก่ี าํ หนด ระเบยี บ นทส. วา ดวยการตดั จาํ หนา ยหนส้ี ญู จากบญั ชี ลกู หนข้ี องสหกรณแ ละกลุม เกษตรกร พ.ศ. 2546 25

ขอ 12 สนิ คา คงเหลอื และวัสดุคงเหลอื ณ วนั สิ้นปบญั ชี จดั ใหมกี ารตรวจนับ สินคาคงเหลือสภาพปกติ ตีราคาตามราคาทนุ หรือมลู คาสุทธิ ทจี่ ะไดร บั แลว แตร าคาใดจะตํ่ากวา สนิ คา เสอื่ ม/ชํารุด ตรี าคาลดลงตามราคาทค่ี าดวา จะจาํ หนา ยได กรณีลดตา่ํ กวาราคาทนุ ใหขออนุมตั ทิ ป่ี ระชุม คณะกรรมการฯ กอ นจาํ หนาย วัสดคุ งเหลือ ตรี าคาตามราคาทนุ 26

ขอ 13 ทดี่ นิ อาคารและอปุ กรณ การวัดมูลคาเริม่ แรก บนั ทกึ ดวยราคาทนุ ราคาซอ้ื xx บวก ภาษี , ตน ทนุ ทางตรงอื่น ๆ xx หกั สวนลดการคา , ภาษที ไี่ ดร บั คนื xx xx ราคาทนุ 27

คาเสื่อมราคาอาคารและอปุ กรณ สน้ิ ปบัญชี สหกรณคํานวณคา เส่อื มราคาอาคารและอุปกรณ ใหส อดคลอ งกบั สภาพการใชง าน และใกลเ คยี งความเปน จรงิ ตามหลักเกณฑทก่ี าํ หนดไวในระเบยี บนายทะเบียนสหกรณ คาํ นวณคา เสื่อมราคาอาคารและอุปกรณไ ด 2 วธิ ี + วธิ เี สน ตรง + วธิ อี ตั ราลดลงตามผลรวมจาํ นวนป 28

วิธเี สน ตรง - อตั ราคา เสอื่ มราคา อาคารถาวร ฉาง เครอ่ื งสขี า ว รอยละ 5 - 10 เรือขาว รอ ยละ 5 - 15 เรือยนตแ ละอุปกรณเ รอื รอ ยละ 10 - 15 อุปกรณฉาง เคร่ืองจักร เครื่องยนต ครุภัณฑ และอุปกรณส าํ นกั งาน รอยละ 10 - 20 รถยนต เคร่ืองคอมพิวเตอรแ ละอุปกรณ รอ ยละ 20 - 25 29

วธิ อี ตั ราลดลงตามผลรวมจาํ นวนป ใชก บั อาคาร & อุปกรณ ทม่ี ลี กั ษณะ มปี ระสิทธิภาพ ประโยชนท ีใ่ ห ใชง านไปนาน การใชง านสงู ในระยะหลัง อาจเกดิ ในระยะแรก ไมแนนอน คา ซอ มแซมมาก ระยะเวลาตดั จาํ หนา ย ตอ งไมเกินกวา วธิ เี สน ตรง 30

วิธีการคํานวณคา เสื่อมราคา หาผลรวมของอายกุ ารใชง าน โดยนาํ อายกุ ารใชง านทม่ี อี ยใู นปแรก บวก อายกุ ารใชงานทเ่ี หลืออยใู นปต อ ๆ ไปทุกป เปนตัวสวน อายุการใชง านท่เี หลืออยขู องแตล ะป เปนตัวเศษ แลว คณู ดว ยราคาทนุ ของอาคารและอปุ กรณ ดงั น้ี อายกุ ารใชง านทเ่ี หลอื ของแตล ะป X ราคาทนุ ของอาคารและอปุ กรณ ผลรวมของอายกุ ารใชงาน 31

ตวั อยาง สหกรณซ ้ือคอมพวิ เตอรแ ละอุปกรณ (1 ก.ค. X0) ราคา 45,000.- บาท ประมาณวาใชง านได 5 ป สน้ิ ปบญั ชี 31 ม.ี ค. X1 คาํ นวณคาเสอ่ื มราคาปท ่ี 1 =5 x 45,000 5 + 4 + 3 +2 +1 = 5 x 45,000 = 15,000 บาท 15 Dr. คา เสื่อมราคาเคร่ืองคอมพิวเตอร 15,000.- Cr. คา เสอ่ื มราคาสะสมเครอื่ งคอมพวิ เตอร 15,000.- 32

คํานวณคาเสือ่ มราคาปที่ 2 = 4 x 45,000 15 = 12,000 บาท คาํ นวณคา เสอ่ื มราคาปท ่ี 3 ตวั เศษเปล่ียนเปน 3 คาํ นวณคาเสอื่ มราคาปท ี่ 4 ตัวเศษเปลย่ี นเปน 2 คาํ นวณคาเสอ่ื มราคาปท ี่ 5 ตัวเศษเปล่ียนเปน 1 33

+ วิธเี สน ตรง ถา ใชงานไมเ ตม็ ปใ หค าํ นวณคาเส่ือมราคา เปน วัน นับจากวันทอี่ าคารและอุปกรณพรอ มใชง าน (1 ป 365 วนั ) + วธิ อี ตั ราลดลงตามผลรวมจาํ นวนป แมว า จะใชง าน ไมเตม็ ป ใหค าํ นวณคาเสื่อมราคาเต็มป + เม่อื คดิ คาเสือ่ มราคาถงึ งวดสุดทายแลว ใหค งเหลือ มลู คา ไว 1 บาทตอ หนว ย จนกวา จะสนิ้ สภาพ หรอื ตดั บญั ชไี ด + เม่อื ชาํ รดุ สูญหาย เสยี หาย ใหต ดั จําหนายออกจากบญั ชี ในปท่สี ิ้นสภาพ โดยบนั ทกึ ไวใ นบญั ชคี า เสอ่ื มราคา 34

ขอ 14 สทิ ธิการเชา สินทรพั ยไมมตี วั ตน สทิ ธกิ ารใชประโยชน สทิ ธใิ นการใชซ อฟทแ วร การตดั จา ยสินทรัพยไมม ีตัวตน 35

สินทรัพยประเภทท่ีไมอ าจแลเห็น และจบั ตอ งไมไ ด สินทรัพยไมม ีตัวตน มลี ักษณะเปน สิทธติ า ง ๆ ตามท่ีกฎหมายกําหนด การวดั มลู คา เรมิ่ แรก บันทึกดว ยราคาทนุ xx ราคาซ้ือ xx บวก ภาษี , รายจา ยอนื่ ทเี่ กยี่ วขอ งโดยตรง xx หกั สว นลดการคา , ภาษที ี่ไดร บั คืน xx ราคาทุน 36

1. สนิ ทรพั ยไ มม ตี วั ตนทมี่ อี ายกุ ารใหป ระโยชนจ าํ กดั ใหต ัดจา ยโดยวธิ เี สน ตรงตามระยะเวลาการใหประโยชน + ตามอายกุ ารใหป ระโยชนทีจ่ าํ กดั + อายกุ ารใหป ระโยชนน อ ยกวา อายสุ ทิ ธติ ามกฎหมาย ตัดจายตามอายุการใหประโยชนท ่ีแทจรงิ + อายกุ ารใหประโยชนไ มเ ต็มปตัดจา ยเปน วัน นบั จากวนั ที่ พรอมทจ่ี ะใชป ระโยชนไ ด (1 ป มี 365 วนั ) + สินทรัพยไมมตี วั ตนท่เี กยี่ วกับอาคารและอปุ กรณ ตดั จายไมน อ ยกวา จาํ นวนทค่ี าํ นวณจากอตั ราคา เสอื่ มราคา + ตัดจายจนหมดมลู คา ทางบัญชใี นปส ุดทายของอายกุ าร ใหประโยชน แมว า จะยังใชประโยชนไ ดต อ ไป 37

2. สนิ ทรัพยไมมตี วั ตนที่มอี ายกุ ารใหประโยชนไ มจ ํากดั ใหตดั จายไมนอยกวา จาํ นวนทคี่ าํ นวณจากอตั ราคา เสือ่ มราคา อาคารและอปุ กรณ โดยตดั จายไมเกนิ 20 ป 3. สนิ ทรัพยไมมตี วั ตนประเภทโปรแกรมคอมพวิ เตอร ใหต ัดจายตามอายุการใชง าน แตต องไมน อ ยกวารอยละ 20 - 25 ของราคาทนุ ของโปรแกรมคอมพวิ เตอรน นั้ 4. ใหต ดั จา ยโดยตรงกบั สนิ ทรพั ยไ มม ตี วั ตนนน้ั และบันทกึ คาตดั จายไวในทะเบียนสนิ ทรพั ยถาวรดว ย 38

ขอ 15 เงนิ ลงทุน หลกั ทรพั ยท ่ีสหกรณถ ือไว โดยมีวัตถุประสงคเ พื่อใหไ ดร บั ผลประโยชน ในรปู รายได/ผลตอบแทนอื่น ดอกเบยี้ เงินปน ผล 39

การตรี าคา ณ วนั สนิ้ ป เงนิ ลงทุนที่ อยู ในความตองการของตลาด ตีราคาตามมลู คา ยตุ ิธรรม เงนิ ลงทุนทัว่ ไป ไมอ ยู ในความตอ งการของตลาด ตรี าคาตามราคาทนุ มูลคา ยตุ ิธรรม : จํานวนเงินทีผ่ ซู ื้อและผูขายตกลงแลกเปลี่ยนสินทรัพยก นั 40

ขอ 16 คาใชจ ายรอตดั บญั ชี คาใชจา ยหรอื ตน ทนุ ท่เี กิดขนึ้ แลว และ เปนประโยชนแ กก ารดาํ เนนิ ธรุ กจิ ในภายหนา การตดั บญั ชคี า ใชจ า ยรอตดั บญั ชี คาํ นวณเปน รายป ตดั จากบัญชี ในแตล ะรอบปบญั ชี ภายใน 5 ป 41

1 ก.ค. 25X1 จายคาตกแตงอาคาร 200,000 บาท บนั ทึกเปนคาใชจายรอตดั บญั ชี 5 ป สน้ิ ปท างบญั ชี 31 มี.ค. 25X2 คาํ นวณคา ตกแตงอาคารตดั จา ย = 200,000 5 Dr. คาตกแตงอาคารตัดจา ย 40,000 บาท Cr. คา ตกแตงอาคารรอตดั จา ย 40,000 บาท 42

หมวด 3 การเปดเผยขอ มลู 1 งบการเงนิ 2 รายละเอยี ดประกอบงบการเงิน 3 หมายเหตปุ ระกอบงบการเงนิ 43

หมายเหตุ สรุปนโยบายการบัญชที ี่สําคัญ ประกอบ งบการเงิน ขอมลู เพมิ่ เตมิ ประกอบรายการในงบการเงนิ ขอ มลู เพ่ิมเติมทไ่ี มไ ดแ สดงในงบการเงนิ 44

หมวด 4 การควบ การแยกและการชาํ ระบญั ชี 45