SA Droebone Winter2019

droëbone dry beans amptelike mondstuk van die DPO • official mouthpiece of the DPO WINTER/WINTER 2019 – uitgawe 58 edition Sien jy die modder of die sterre? – 5 In samewerking met Wie en wat is die DPO? – 11 Zonnebloem Boerdery gewasdag – 12 Beany winter food – 36



DROËBONE DRYBEANS Inhoud • Contents Redaksioneel / Editorial 5 Sien jy die modder of die sterre? Are you looking for mud or stars? WINTER 2019 DPO-Groep / DPO Group UITGAWE/EDITION 58 7 Ons het te min geplant 8 Droëbone Kongres – 5 September 2019 Droëbone Produsente Organisasie 9 Oor groeistadia en mikro-elementopnames (DPO) aanvaar geen verantwoordelikheid vir 11 Wie en wat is die DPO? aansprake wat in advertensies gemaak word 12 Zonnebloem Boerdery gewasdag 15 No easy journey deur ander liggame of organisasies nie. 16 Lekker vol program by Eeram Geen artikel, foto of reproduksie-materiaal 17 Soil health 18 Bly maar versigtig vir Antraknose hierin mag sonder verlof van DPO 20 6 000 Hektaar meer as die vorige seisoen gereproduseer word nie, ingevolge Artikel 21 Ons kán saamstaan – TLU-Jongboerkonferensie 12(7) van die Wet op Outeursreg van 1987. Bemarking / Marketing Vir hergebruik deur media 24 Moontlik die uitdagendste jaar sedert 2006 kontak die redakteur. 25 Aansporing vir diabete om bloedsuiker te verlaag Regstellings word slegs oorweeg indien‘n Arbeidsake / Labour Matters tipografiese fout die bemarkingswaarde van 26 Haal die angel uit herstrukturering 28 Die top drie oortredings ‘n advertensie of promosie verminder. Ontwerp en uitleg/Design and lay out Produksie / Production 30 Die effek van te hoë vlakke van boor op droëbone Chilli Design • 082 578 7257 Aktueel / Topical Trudy Pretorius - Redakteur/Editor 32 Grounded: Soil talks 071 331 7589 34 How successful people stay calm 36 Beany winter food Skryf aan/Write to: Pressure cooker ham and white bean soup Posbus/PO Box 15587, Lynn East, 0039 Pressure cooker sausage and white bean soup Tel.: 012 819 8100, Faks/Fax: 012 819 8122 38 It depends on ‘us’ not ‘them’ E-pos: [email protected] wFBiOEnAOtNeYDr Internet: www.beans.co.za Winteruitgawe • nr 58



DPO-Groep • DPO Group Redaksionele brief Letter from the Editor Trudy Pretorius Sien jy die modder Are you looking for of die sterre? mud or stars? Dit is weer tyd vir die DPO se tweejaarlikse It is almost time for the bi-annual Congress of the Kongres. Dit gaan vanjaar by die Oubaai Hotel DPO. It will be held at the Oubaai Hotel in George in George plaasvind, en soos gebruiklik, word this year and, as usual, producers from all the different produsente uit die verskillende produksiegebiede asook production areas as well as representatives from trade and verteenwoordigers van die handel en die pers uitgenooi the media are invited to join. For more information on this om die geleentheid by te woon. Graag verwys ek u na die 23rd Congress, I would like to refer you to page 8. uitnodiging na die 23ste DPO Kongres op bladsy 8. In this issue you will find information on unacceptable Verder in die uitgawe word u ingelig oor die effek van te high levels of boron in dry beans, soil health and new hoë vlakke van boor op droëbone, grondgesondheid en available technologies. We also take a look at anthracnose die nuwe tegnologie wat beskikbaar is. Ons bespreek ook and how to manage it and, in short, we bring you up to antraknose en die beheer daarvan en dan, ook in kort, speed on who and what the DPO is. word u net weer op hoogte gebring van wie en wat die DPO is. We also bring you reports on the various information days where field demonstrations were held and trials of both Soos gebruiklik berig ons oor die verskeie inligtingsdae maize and dry beans were visited. The DPO would like to waar landdemonstrasies gehou is en proefpersele (mielies thank all our sponsors again for making these information en droëbone) besoek is. Die DPO sê graag weer baie days possible. dankie aan al die borge wat dié dae vir ons moontlik gemaak het. At the Zonnebloem information day Jannie Putter spoke out and said that many of us do not even know what it Tydens die Zonnebloem-inligtingsdag het Jannie Putter is that we want or where we would like to go. \"We just gesê dat baie van ons nie eens weet wat ons wil hê nie, carry on with life – it might do us some good to just stop of waarheen ons oppad is nie. \"Ons leef net – dalk moet mulling over the mistakes we would make, and think ons gaan sit en dink oor wat ons eendag graag wil doen about the things we would like to do and accomplish en bereik in plaas daarvan om te tob oor alles wat ons in future. Make that mind-shift and do not give in to the nie reg gaan doen nie! Maak ’n kopskuif, moenie dat die impulse to overthink the challenges ahead! Instead of uitdagings wat ons vandag in die gesig staar, jou denke striving for perfection, we should realize that perfection oorheers nie. In plaas daarvan om perfek te probeer wees, does not even exist because we are fallable, imperfect moet ons eerder leer dat daar nie so iets is nie, want ons and sinfull beings. While striving so hard to be that icon of is onvolmaak en vol sonde en as ons vir ons kinders ’n perfection to our children, we are actually robbing them voorbeeld gee van perfek-wees, ontneem ons hulle die of the privilege to make mistakes,\" he said. voorreg om foute te maak,\" het hy gesê. I would like to conclude with this well-known quote from Ek sluit af met die bekende aanhaling van Dale Carnegie: Dale Carnegie: “Two men looked out from prison bars. One “Two men looked out from prison bars. One saw the mud, the other saw stars.” saw the mud, the other saw stars.” Wat kies jy om te sien? Which would you prefer to see? Winteruitgawe 2019 • nr 58 5

DPO-Groep • DPO Group Ons het te min geplant Droëbone sal waarskynlik ingevoer moet word omdat daar minder bone aangeplant is as wat aanvanklik vir die 2019-seisoen verwag is, het Chris Kleingeld, Hoofbestuurder van die Droëbone Produsente Organisasie (DPO), by ‘n gewasdag in Maart vanjaar op Lichtenburg gesê. Boere het geleentheid gehad om landdemonstrasies te sien en proefpersele met mielies en droëbone te besoek. 6 Winter 2019 edition • nr 58

DPO-Groep • DPO Group Lichtenburg-Gewasdag 2019 Die DPO het die gewasdag Navrae rakende uitvoere is reeds bedryf toe te voeg met ’n ”poel- ’n Minimum in samewerking met NWK ontvang, maar die voorwaarde vir bemarkingstelsel” en met voorskotte van 30 000 ton op die plaas van André uitvoere is dat die gevlek onder 4% op bone te help, voorgelê. ’n Ander bone sal inge­ du Preez aangebied. Volgens Chris moet wees en die pitgrootte moet voorstel is om weg te beweeg van voer moet word Kleingeld is daar ongeveer 59 000 200 sade per 100 gram wees. In voorskotte en eerder die voorraad as om die mark hektaar bone vir die 2019-seisoen terme van beskikbare voorraad is sekuriteit vir finansiering aan te bied. stabiel te hou. aangeplant wat die invoer van meer ons onder druk en ’n minimum van Indien ‘n produsent sou belangstel voorraad sal noodsaak. 30 000 ton bone sal ingevoer moet om vir finansiering aansoek te doen, word om die mark stabiel te hou. moet in gedagte gehou word dat ’n Tans is die verwagte totale gemid- Daar is ook droëbone uit onder an- risiko-evaluasie volgens die maat­ delde opbrengs 67 000 ton, wat dere Mosambiek, Malawi en Zambia skappybeleid eers gedoen sal word. ongeveer 18 000 ton minder as die ingevoer. Die 290 hektaar Hollandse Insette oor die fisiese hantering van gemiddelde oes is. Potensieel is daar Bruinbone (Dutch Brown Beans) droëbone is van die produsente ongeveer 71 599 ton bone in Suid- wat in die Oos-Vrystaat vir uitvoere verkry en dit sluit tipies die koste Afrika beskikbaar. Dit sluit alle tipes aangeplant is, is nie by die 71 599 van hantering, die berging en die bone, naamlik: Rooi gespikkelde ton potensiële bone ingereken nie. bemarking daarvan in. bone, Klein wit bone en Groot wit nierbone in. Mnr Rudolph van Wyk van NWK het na bladsy 9 >>> NWK se voorstel om waarde tot die Winteruitgawe 2019 • nr 58 7

DPO-Groep • DPO Group Winter 2019 edition • nr 58

DPO-Groep • DPO Group <<<vanbladsy7 Lichtenburg-Gewasdag 2019 Oor groeistadia en mikro-elementopnames Mnr Pierre Strydom van Villacrop het Rakende plantvoeding word daar tydens die inligtingsdag op André du ’n gefokusde benadering gevolg. Preez se plaas gesels oor NutriSolutions Die voordele van MAX-IN®- en 360™, groeistadiums en mikro-elemen- CornSorb™-tegnologie is dat dit topnames. die waterabsorpsie verhoog, dit hou die druppel langer nat en Volgens Strydom is die dit verbeter ook mikro-element NutriSolutions 360TM ’n konsep opname deur die blaar. wat die in-seisoen bestuur van plantvoeding en Plant Groei Vir meer inligting rakende onder Reguleerders (PGR's) by spesifieke andere plantvoedingbehoeftes groeistadiums behels, om tydens plantontwikkeling en sodoende die opbrengspotensiaal opbrengspotensiaal en resultate, optimaal te benut. stuur ’n epos aan [email protected]. In kort word die volgende stappe gevolg: na bladsy 11 >>> • Versamel inligting; • Genereer Normalized Differ- rence Vegetation Index (NDVI)- beelde; • Identifiseer en neem blaarmon- sters; • Ontvang aanbevelingsverslae. Winteruitgawe • nr 56 9

DPO-Groep • DPO Group 10 Winter 2019 edition • nr 58

<<<vanbladsy9 Lichtenburg-Gewasdag 2019 DPO-Groep • DPO Group Wie en wat is die DPO? Chris Kleingeld, Hoofbestuurder van die Droëbone Produsente Organisasie (DPO), het by die gewasdag verduidelik dat die DPO ’n assosiasie van lede is en op nasio­ nale vlak deur 'n nasionale uitvoerende gesag bestaande uit verteenwoordigers van die tien droëbone-produserende gebiede in Suid-Afrika bestuur word. Die lede van die Nasionale Uitvoerende Raad is die voorsitters van die tien streeks- bestuurskomitees in die produksiegebiede en word twee jaarliks aangestel of her­ benoem by die DPO-kongres wat deur afgevaardigdes van die verskillende produk­ siegebiede bygewoon word. Versamel inligting en doen markontwikkeling Die produksie- en markinligting wat die DPO verskaf, is steeds vir die produsent van groot waarde, solank dit pro-aktief aangebied word en genoeg ruimte laat vir produsente om hulle eie besluite te neem. Koördineer navorsing Die DPO koördineer navorsing, spefiek op teelprogramme. Die DPO dra finansieel by tot 'n droëbone-navorsingsprogram van die Graangewas­ instituut van die Landbounavorsingsraad in Potchefstroom en 7 van dié 10 kultivars is LNR-kultivars. Die DPO het ook die mandaat om die kultivars namens die LNR te bemark en is die enigste kommoditeitsorganisasie wat geen heffings het nie. Hoë gehalte saad is die basis van droëboonproduksie. Die maatksappye: Dry Bean Seed (Pty) Ltd (DBS) bedien ongeveer 50% van die binne- landse mark. Droëboonsaad van die LNR-kultivars, asook 'n paar kultivars wat uit ander bronne verkry word, word vir DBS vervaardig. Die saad word by DBS se verwerkings- en verpakkingsaanleg by Zeekoegat noord van Pretoria verwerk. Die saad wat as droëbonesaad geproduseer word, word vir sertifiseringsdoeleindes getoets deur 'n saadtoetslaboratorium genaamd Plantovita, waarin die DPO 10% belang het. Beanex (Pty) Ltd is ’n makelaarsmaatskappy wat primêr bone verhandel. Die DPO is betrokke by die bemarking van droëbone via Beanex, wat ’n belangrike rol speel in die huidige bemarking van die produk. Daar word ook geglo dat die Beanex-transaksies tot 'n mate van stabiliteit in die droëbonemark bygedra het. Die grootste voordeel vir produsente uit Beanex-transaksies is gewaarborgde betaling. Die koper, aan die ander kant, geniet weer 'n mate van gehalteversekering. Seed Pro Processors (Pty) Ltd is ’n kommersiële skoonmaakaanleg vir graan. Coen Bezuidenhout-saadtoetssentrum is die perseel waarop die aan- legte en administratiewe kantore geleë is. Winteruitgawe 2019 • nr 58 11

DPO-Groep • DPO Group Zonnebloem Boerdery Gewasdag 2019 Soos miere loop gaste rond om alles wat dié jaarlikse gewasdag bied te besigtig. 12 Winter 2019 edition • nr 58

DPO-Groep • DPO Group Vveerntnroooetteskl awpopredmoet “Die vennootskappe Hy het al die veeboere, saaiboere, wildsboere, insetverskaffers Vind jou lewens­ wat tussen mense en en besoekers hartlik verwelkom. Hy het afgesluit deur te sê: doel en doen maatskappye in die “Vriende, moet nie vandag vrae vra nie, vind uit presies wat dit dit dan met landbou bestaan is is wat die Here wil hê jy moet doen, en doen dit dan met jou jou hele hart kosbaar en in hierdie hele hart, en jy sal absolute vrede ervaar”. en jy sal vrede tye moet ons dit ver- ervaar. troetel,” het Pieter Gideon Anderson, voorsitter van die DPO, het die voorreg gehad om Erasmus van Pioneer Jannie Putter as gassprekers aan almal bekend te stel. Jannie het aan die tydens ‘n inligtings- Universiteit van Potchefstroom gestudeer en het ’n Meestersgraad in dag op Middelburg Sportsielkunde verwerf en het vir ses jaar lank provinsiale rugby gespeel. in Mpumalanga in Hy tree sedert 1994 as motiveringsspreker op en vanaf 2006 tot 2010 was Maart vanjaar gesê. hy die mentor/berader van die Blou Bulle. Gedurende daardie periode het hulle die Super14 drie keer gewen. Hy is sedert 2015 die mentor/berader van die Goue Leeus en hy beskryf dit as ’n wonderlike geestelike ervaring – 'n avontuur wat hy nie kan beskryf nie! Hy is ook die skrywer van vyf opwindende boeke. ROEPING Jannie vertel hy het op 28-jarige ouderdom sy professionele loopbaan na bladsy 14 >>> as rugbyspeler vaarwel geroep en weens die inspraak van baie goeie sprekers begin groei en uitblink in sy roeping as spreker, afrigter, mentor en berader. Ons het almal verskillende waarhede in die lewe, en as iemand se waarheid van joune verskil, dan is dit nie te sê die persoon is verkeerd nie, maar soos die mensdom maar is, neem ons aanstoot en dan hou ons ook sommer nie van so ‘n persoon nie. Baie keer weet ons van mekaar, maar ons ken mekaar nie. Voordat jy nie iemand se hart ken nie, weet jy nie hoe die persoon besluite maak en hoekom hy is soos hy is nie. Hoewel Winteruitgawe 2019 • nr 58 13

DPO-Groep • DPO Group Zonnebloem Boerdery Gewasdag 2019 hy maar onbekend was, was dit sy ek kies eerder om te glo! Na 23 droom om eendag ’n Springbok te jaar is my geloof my realiteit en word. ek dien 'n Almagtige God wat 'n perfekte plan vir elkeen van ons ROTSAGTIG het!” Hy is in 1994 getroud en het KOPSKUIF op 32-jarige ouderdom 'n onbeskryflike verdeling in sy Hy moedig mense aan om ’n lewe beleef. In 'n stadium was kopskuif te maak: “Dink oor dit wat sy huwelik rotsagtig en hy jy graag eendag wil doen in plaas was op soek na antwoorde in daarvan om te tob oor alles wat jy sy verbrokkelende huis in 'n dalk nie reg gaan doen nie! Skryf toenemende miserabele lewe. Toe die doelwitte wat jy wil bereik neer vind hy die Here! Dit het welliswaar en moenie dat die probleme en tyd geneem vir dinge om te uitdagings wat ons vandag in die verander, want niks gebeur oornag gesig staar, jou denke oorheers nie. nie, het hy gesê. Doen wat jy regtig wil doen!” “Mense klou vas aan óf realiteit Nadat mnr Harold Groenewald óf geloof,” vertel hy. Vir hom is van Case II al die borge hartlik geloof om seker te wees van wat bedank het en mev Hannie jy hoop, ’n vaste oortuiging van Anderson van die boeredag- dit wat jy nog nie kan sien nie. winste aan SAVF Ouetehuis en “Realiteit is die ander kant van Mid Hartklop NPO oorhandig geloof. Dit is wat ek nou kan sien; het, het almal verdaag na dit is iets wat reeds bestaan. Baie die landdemonstrasies. Dit mense sê vir my om die realiteit het besoeke aan mielie- en te aanvaar, maar my antwoord droëboneproefpersele ingesluit daarop is eintlik eenvoudig: Dis asook Saxeni Agric se kuilvoer- en reg, jy kan dit vir jouself kies! Maar meganisasiedemonstrasies. 14 Winter 2019 edition • nr 58

DPO-Groep • DPO Group No easy journey The Dry Bean Producers’ Organisation heartfelt gratitude to the DPO management formed part of the SANSOR Graduate and the staff for their support. Coming from Placement Programme and appointed Mr a remote and dusty village of Muyexe in Knowledge Nkuna on 1 March 2018 Giyani, he proved that there is nothing that as part of the programme. can stop one in achieving life goals, it just takes dedication and being principled. The programme ended in February 2019 “It was not an easy journey, but I made it and the DPO decided to give him a one year through and came out alive,\" he said. I can contract which started on 1 March this year. proudly say that, indeed, “the race is not Mzamani Knowledge Nkuna is a humble, to the swift or the battle to the strong, nor respectful, dynamic, self-motivated, does food come to the wise or wealth to the hardworking, versatile, vibrant, resilient brilliant or favour to the learned; but time young and progressive individual who and chance happen to them all”. - Eccl 9 v 11 recently attained the Master of Science (NIV ). in Agronomy degree at the University of He believes that time is always ripe to do Limpopo Autumn Graduation Ceremony on the right thing, and there is no substitute 16 April 2019. for hard work, and with God anything is For this achievement, he expressed his possible. Winteruitgawe 2019 • nr 58 15

DPO-Groep • DPO Group Lekker vol program by Eeram Meer as 120 mense het vroeër vanjaar die Vrystaatse Inligtingsdag by Eeram Boerevereniging bygewoon. Mnr Francois Bosch het almal verwelkom en die borge hartlik vir hulle finansiële byraes en hulle algemene bydraes tot die bonebedryf bedank. Mnr Daniël Jordaan van Omnia het inligting gedeel oor grondgesondheid en die nuwe tegnologie wat tans beskikbaar is. Op die bladsy langsaan is ’n kort uittreksel uit sy aanbieding. DIE BORGE VAN DIE DAG WAS, in geen spesifieke volgorde nie, Afgri-SA, BASF, Beanex, B.R Dienste Group, Dry Bean Seed (DBS), Droëbone Produsente Organisasie (DPO), E-Farming Solutions, Hinterland, Northmech, Novon Protecta, Omnia, OVK, Pannar, Syngenta, Martimer Toyota en Valtrac. 16 Winter edition • nr 58

DPO-Groep • DPO Group SOIL HEALTH sustains plant and animal health The definition of Soil The reason why one should Soil quality ¢ Aggrading Health refers to the state assess soil health is because Sustaining of a soil for accomplishing an assessment can be used as Degrading a range of ecosystem a monitoring- or an adaptive functions as appropriate management tool. T0 Time ¢ to it’s environment or the capacity of a specific kind Assessment as a monitoring baseline of soil to function within tool: natural or managed • Identify soil indicators that Dynamic soil quality changes over time ecosystem boundaries, to sustain plant and animal appear irregular or decline over productivity, maintain time, or enhance water and • investigate specific problems, air quality, and support and human health and • provide information on the habitation. sustainability of management practices. Assessment as an adaptive Soil quality ¢ management tool: • Examine the effects of making a Management 1 Management 2 change in management, • compare the effects of management practices on similar soil. Management Effects on Soil Five essential soil functions Indicator category Health Biological • The quality of soil is a 1 Nutrient cycling Nutrient combination of inherent and 2 Water relations dynamic soil properties. Physical • Focus on the dynamic- or 3 Biodiversity and habitat management affected properties of soil and how 4 Filtering and buffering they change in relation to the inherent features of the soil. 5 Physical stability and support Soil Functions: Services For more information on these and Provided by Soil Resources the biological index, nutritient index, • Soil support plant growth, physical characteristics, slaking, penetration resistance, infiltration rate recycle dead material, regulate and the new product, please feel free to and filter water flow and provide contact Mr Jordaan by sending an e-mail habitat for many plants and to [email protected] animals. A new product from Omnia called BacstimTM 100 works with the crop’s root system to increase nutrient uptake, leading to higher biomass production above and below the ground. Winteruitgawe 2019 • nr 58 17

DPO-Groep • DPO Group Eeram Inligtingsdag BvilryAmnatarrakvneorssiegtig Dr Deidre Fourie van Met siektevrye saad is die LNR-Instituut daar wel beheer oor Graangewasse in die tipe gewas wat Potchefstroom het geplant word, maar besoekers by die oor die omgewingstoestande inligtingsdag se is daar ongelukkig geen beheer geheue verfris met nie. Dit is van uiterste belang haar aanbieding dat daar gereeld landinspeksies oor Antraknose en gedoen moet word. Indien die die beheer daarvan. omgewings­toestande gunstig Met verwysing na raak vir sekere siektes kan beheer die “siekte drie- (‘n spuitprogram) dan dadelik hoek”, soos dit alom toegepas word. Antraknose is ’n bekend is, moet swamsiekte en daar is verskillende drie elemente, soos rasse van die siektes. in die figuur hierby uitgebeeld, teen- Die foto’s wys die woordig wees vir blaarsimptome van Antraknose ’n siekte om te kan – die eerste tekens van die ontwikkel. siekte is ’n baksteenrooi tot pers verkleuring langs die are aan die onderkant van die blaar. Verkleuring verskyn later op die boonste blaaroppervlakte en klein letsels van verskillende groottes ontwikkel rondom kleiner are. Gasheergewas – droëbone Siekteveorrogoarnsaiskmenesde OmgewingKsltimoeasatatnde Die sogenaamde siekte driehoek. 18 Winter 2019 edition • nr 58

DPO-Groep • DPO Group Letsels soos hierdie kan ook blaarstingels aantas. Dit vorm klein, bruin, versonke letsels wat die stingels verswak dat dit kan breek. Tipiese peulletsels is donker en versonke. Siektevrye saad Die beste manier om Antraknose te bestry is om siektevrye saad te plant aangesien besmette saad die belangrikste bron van siektes is. Opbrengsverliese van tot 100% kan voorkom indien besmette saad geplant word en die omstandighede vir die ontwikkeling van siektes gunstig is. Die nadele van teruggehoude saad is dat indien siektes daarin voorkom en die besmetting is laag, is dit dikwels moeilik vir die produsent om die siekte waar te neem. ’n Ligte besmetting in ’n aanplanting beteken ’n ernstige besmetting in die daaropvolgende seisoen indien saad van daardie aanplanting teruggehou en gebruik word. Antraknose benadeel ook die gehalte van saad. Saad van 'n gesonde plant Saad van 'n siek plant Die effek van die siekte. Vatbaar Weerstandbiedend Antraknose kan vermy word deur slegs siektevrye gesertifiseerde saad te plant, weerstandbiedende kultivars (plaaslike kultivars is almal vatbaar) te plant of om chemiese beheer toe te pas Besmette peule Al die peule vol (AMISTAR GEREGISTREER OP LAE OPBRENGS HOË OPBRENGS BONE). bladsy 20 >>> Winteruitgawe 2019 • nr 58 19

DPO-Groep • DPO Group Eeram Inligtingsdag BEMARKING/MARKINLIGTING 6 000 hektaar meer Bly maar versigtig vir Antraknose as die vorige seisoen <<< van bladsy 19 Volgens mnr Chris Kleingeld, Hoofbestuurder van die Droëbone Produsente Organisasie is ongeveer 59 000 hek- Dit is belangrik om te weet dat taar bone aangeplant, dit is ongeveer 6 000 hektaar meer Antraknose saadgedraagd is en as die vorige seisoen. baie maklik en vinnig versprei. Dit versprei deur saad, wind, water en stormreën, masjinierie en klere. Die ’n Gemiddelde opbrengs van ongeveer 71 522 ton bone graad van die siekte hang af van die word verwag. Van belang is dat die meeste produsente en klimaatstoestande en watter rasse die handel onder die indruk is dat die tonne na spikkelbone teenwoordig is. Rasse val gewoonlik verwys, maar in werklikheid sluit dié tonne alle tipes bone in óf groot- óf kleinsadige bone aan. Suid-Afrika in: spikkelbone ± 42 000 ton, kleinwitbone ± 27 Plaaslike kultivars is wel vatbaar vir 000 ton, grootwitnierbone ± 1 500 ton en ander bone van antraknose. ongeveer 230 ton gesamentlik. Suid-Afrika is en bly ’n netto-invoerder van bone. Gewoonlik Boerderypraktyke word daar tussen 45 000 – 50 000 ton bone per jaar ingevoer, Die volgende gewone boerdery– maar daar is net 18 990 ton ingevoer, wat ongeveer 30 000 praktyke is van uiterste belang: ton minder as die normale invoer tonne is. Masjinerie, gereedskap en stoorplekke Wat die uitvoere aanbetref, is ongeveer 4 299 ton droë- moet gereeld skoon gemaak of bone, wat geblikte bone uitsluit, uitgevoer. Volgens mnr gesteriliseer word. Vermy onnodige Kleingeld is die kwaliteit van die produk wel ’n uitdaging vir beweging in lande (mense, diere, uitvoere. masjinerie/gereedskap). Pas wisselbou Die ongeveer 11 305 ton geblikte bone wat ingevoer is, toe en verwyder plantreste en is kommerwekkend en ongeveer 9 985 ton geblikte bone is opslagbone. Klere en skoene is draers uitgevoer na onder andere Zimbabwe en Botswana. – hou besoekers uit boontjielande! Vir meer inligting rakende die mark, is u welkom om mnr Dr Fourie sluit af deur te waarsku dat Kleingeld te kontak deur ’n e-pos te stuur aan chris@beans. siektes vinnig en maklik kan versprei co.za en verandering kan skielik intree. Baie siektes is slegs van naby sigbaar en meeste swamsiektes ontwikkel eers BINNE die blaar en is eers na 10 tot 15 dae sigbaar. Stap gereeld in die land en kyk na die hele plant – die agterkant van die blare sowel as die peule. Tree voorkomend op! 20 Winter 2019 edition • nr 58

DPO-Groep • DPO Group TLU SA Jongboerkonferensie 2019 Ons kán saamstaan TLU SA se jaarlikse Jongboer­ Dit was waarskynlik was, dadelik aanvaar het en geen konferensie is in Februarie by die eerste keer dat ’n verskonings gesoek het om nie die Weesgerus-vakansieoord vrouespreker hier opgetree betrokke te raak nie. Dis ’n dinamiese naby Nylstroom/Modimolle het. Dit was die blinde Safira wat as groep jong boere wat nou die leisels aangebied, nadat TLU SA se motiveringspreker opgetree het. Sy oorgeneem het. Noordstreek aangebied het om het die jong boere bemoedig deur Daar was besondere waardering vir as gasheer op te tree en die haar lewensuitdagings te gebruik die groot aantal borge wat aangedui konferensie aan te bied. Die tema om aan te dui dat tekortkominge het dat hulle bereid is om te belê in was “Tyd vir Saamstaan”. geen rede moet wees om nie die jongboere, wat voedselsekerheid Net minder as 200 mense het die positief voort te gaan nie. Jong vir die toekoms en volgende geslagte byeenkoms in dié mooi Bosveld- boere staar ook uitdagings in die moet verseker. Hulle stalletjies in die omgewing bygewoon. gesig en sy het hulle gemotiveer konferensiesaal het ’n feestelike kleur om vorentoe te kyk en aan te gaan. aan die geleentheid gegee. TLU SA-Noord se voor­ Dr. Gert Dry, voormalige Na afloop van die konferensie het sitter, mnr. Henk van de president van WRSA, was ook ’n TLU SA-Noord en dr. Dry reeds met Graaf, het die hoofrede gasspreker en het die gebrek aan mekaar kontak gemaak met die oog gelewer. beleidsekerheid beklemtoon en op groter samewerking tot voordeel aangetoon hoe regulasies, wat op van die groter landbou-omgewing. die wildbedryf afgedwing word, ook op ander boere ’n invloed het. Daar was besondere waardering vir die groot Volgens hom het dit tyd geword aantal borge wat bereid is om te belê in die dat die vertakkings van landbou jongboere. mekaar moet ondersteun en saamwerk. TLU SA-Noord se voorsitter, mnr. Henk van de Graaf, het die hoofrede gelewer en uitgebrei op die tema van die konferensie. Hy het aangetoon hoe daar wel saamgestaan kan word. Mnr. Louis Meintjes, president van TLU SA, het die dag se gebeure opgesom en ook bepaalde riglyne vir landbou vir die toekoms gegee. ’n Nuwe jongboerkomitee is aangewys, en dit was opmerklik dat almal wat genomineer Winteruitgawe 2019 • nr 58 21

DBS Plant hoë-g en vermind Wisselboukeuse Stabiele mark KRANSKOP HR1 Oessekerheid Kranskop HR1 het ’n goeie gemiddelde opbrengs. Dié DRY BEAN SEED (PTY) LTD uitstekende kultivar is bestand teen vetvlek, BCMV, roes en hoekige blaarvlek (HBV). Kranskop HR1 is bestand teen Tel: 082 388 0510 / +27 12 819 8100 oopspring. Kranskop HR1 kan landwyd geproduseer word. Fax: +27 12 819 8122 e-mail: [email protected] KRANSKOP P.O. Box 15587, Lynn East, 0039, Pretoria Kranskop toon ’n goeie opbrengs en oessekerheid – veral in www.beans.co.za die geval van hoër opbrengsmikpunte. Dit is goed aangepas in Noordwes en Mpumalanga. Kranskop is verdraagsaam teenoor roes en bied weerstand teen gewone boontjiemosaïekvirus (BCMV) en oopspring. Nr 1 Kontak Dr Hier is ons nuwe kultivars Tygerberg Tygerberg is ’n kultivar met goeie saadkwaliteit en siekte- weerstand en is goed aangepas in alle produksiegebiede. Dit het die hoogste gemiddelde opbrengs van die rooi gespikkelde bone met hoë opbrengsbetroubaarheid by opbrengsteikens van 1.5 en hoër. Dié kultivar is ook ’n groot-pitkultivar wat ideaal is vir uitvoere en het weerstand teen roes en BCMV.

gehalte bonesaad der jou risiko OPS-RS 4 RS 5 OPS-RS 4 het ’n baie hoë gemiddelde opbrengs en RS 5 is goed aangepas. Dit het ’n bepaalde groeiwyse en oessekerheid. Dit is goed aangepas in alle produksiegebiede. ’n goeie staanvermoë. Dit is verdraagsaam teenoor roes OPS-RS 4 bied weerstand teen oopspring, is verdraagsaam en bestand teen omval en oopspring. Die saadgrootte is teenoor roes en HBV. dieselfde as dié van Kranskop. DBS 310 Teebus-RR1 DBS 310 is landwyd die toppresteerder onder besproeiing. Teebus-RR1 is ’n terugkruising van Teebus, gemik op Dit presteer goed onder droëland in die Oos-Vrystaat waar weerstand teen roes. Die saad is groter as dié van Teebus. die reënval hoog is. DBS 310 is verdraagsaam teenoor roes, Teebus-RR1 het ’n bepaalde groeiwyse en bied groeie vatbaar vir HBV en bestand teen oopspring en BCMV. weerstand teen omval en oopspring. Teebus-RR1 bied ook weerstand teen roes, HBV en BCMV. ry Bean Seed vir saadbestellings by +27 12 819 8100 RS 6 Kamiesberg RS 6 is ’n kultivar wat ideaal is vir uitvoere en is goed in alle Kamiesberg het ’n hoë gemiddelde opbrengs met hoë t produksiegebiede aangepas. Dit het, in terme van gemiddelde opbrengsbetroubaarheid by opbrengsteikens van 1.0 – 2.0 en e opbrengs, die hoogste opbrengsbetroubaarheid getoon. Dit is is goed aangepas in alle produksiegebiede. Het weerstand teen verdraagsaam teenoor roes en het weerstand teen omval en roes en BCMV en het groot sade. Die kultivar is ook ‘n BCMV. groot-pitkultivar wat ideaal is vir uitvoere.

bemarking • marketing MOONTLIK DIE UITDAGENDSTE JAAR SEDERT 2006 Droëbone word dikwels as ’n uitkoms beskou wanneer ander gewasse se winsgewendheid onder druk is. Produsente, insetverskaffers en finansierders soek na alternatiewe onder hierdie moeilike om- standighede en die Rand per ton waarde van droëbone maak dit dikwels ‘n oorweging. Die risiko’s van droëboneverbouing word gewoonlik nie in ag geneem nie en dan is produsente dikwels teleurgesteld met die resultate. ARTIKEL DEUR INSETKOSTE wat verkleur het. Verkleuring items hoofsaaklik deur die klimaat Chris Kleingeld Droëbone het relatiewe hoë inset- van bone vind hoofsaaklik plaas beïnvloed word en die produsent Hoofbestuurder DPO koste. Veral die volgende items dra wanneer daar insekskade, veral min beheer oor die klimaat het. by tot die hoë insetkoste, naam- bolwurm, op die peule voorkom. Vanjaar het die klimaat ’n gewel- lik: saad; chemiese beheer van Water dring deur hierdie letsels die dige effek op beide hierdie items onkruide, siektes en plae; mega­ peul binne en van die pitte in die gehad. Eerstens het die seisoen nisasiekoste en versekering peul verkleur. baie droog begin en is meer as Totale insetkoste beloop R14 812 ’n Ander groot risiko is wanneer 30 persent van die aanplantings per hektaar (Computus Bestuurs­ reën voorkom nadat die bone in ná die tradisionele afsnydatum buro BK, Dr Philip Theunissen, windrye geplaas word om droog vir ryp geplant. Nadat die seisoen E-pos: [email protected] te word voordat dit gestroop laat begin is, het daar ’n mid­ Web: www.computus.co.za word. Effektiewe insekbeheer en somerdroogte voorgekom wat goeie beplanning tydens stroop veral in Februarie groot skade PRODUKPRYS is noodsaaklik om hierdie risiko’s aangerig het met die afspeen van Die prys van droëbone word baie te bestuur. Die voorkoms van bak- blomme weens hoë temperature. beïnvloed deur die graad. Die drie teriese- en swamsiektes tydens die Laastens het langdurige reën in belangrikste items wat die graad groeiseisoen dra ook by tot vlekke April voorgekom wat daartoe gelei van droëbone bepaal is die fisiese op die graan. het dat die bone gevlek het. suiwerheid, gebrekkige bone en Die hoeveelheid gesplete die hoeveelheid gesplete bone in bone in die monster word deur HUIDIGE OES die monster. die stroopproses en die hantering Die impak van klimaat het tot Fisiese suiwerheid word deur van die bone beïnvloed. Ten spyte gevolg dat die opbrengs per ton die afwesigheid van vreemde van die graderingsregulasies wat tussen 30 en 45 persent minder materiaal (blare, takkies ens.) en tot 7.5 persent gesplete bone vir is in vergelyking met verlede sand en klippies bepaal. Dit is Graad 2 toelaat, verkies die handel jaar. Hierdie afname in opbrengs noodsaaklik dat basiese fasiliteite dat die gesplete bone minder as word erger gemaak deur die swak op plaasvlak beskikbaar moet 4 persent moet wees. gehalte van die bone, wat meestal wees om die vreemde materiaal ondergraad is. Ten spyte van die en sand en klippies uit die monster RISIKO toename in aanplantings van te verwyder. Die risiko met die produksie 53 360 tot 59 000 hektaar, het die Gebrekkige bone word bepaal van droëbone lê hoofsaaklik in oes net van 64 800 tot 66 800 ton deur die persentasie van die bone die opbrengs per ton en in die toegeneem. Van groter belang hoeveelheid gebrekkige bone is die afname in gehalte van die in die oes omdat hierdie twee huidige oes. 24 Winter 2019 edition • nr 58

bemarking • marketing WINSGEWENDHEID bestuur. Aansporing vir Die pryselastisiteit word in die ta- Die Droëbone Produsente- diabete om bel hieronder aangedui. Uit hierdie Organisasie (DPO) se inkomste is bloedsuiker tabel is dit duidelik dat droëbone afkomstig van dienste wat aan die te verlaag nie winsgewend geproduseer bedryf gelewer word. Die impak kan word indien die opbrengs van hierdie jaar het direk ’n invloed \"Ek en die organiseerder van een van die Diabetiese per hektaar onder 1,14 ton per op die inkomste van die DPO. Ons Ondersteuningsgroepe in Mitchells Plein het hierdie jaar met hektaar daal nie. Na raming is die is almal saam in hierdie uitda­ ’n nuwe idee vorendag gekom,\" vertel Pat Hagan. nasionale gemiddelde oes vanjaar ging. Om hierdeur te kom, sal ons \"Bone speel so ’n groot rol in die verlaging van slegs 1,13 ton per hektaar. Met die nederig op ons knieë bid, hard bloedsuiker en ek wil graag die pasiënte aanspoor om hulle swak gehalte van die bone weens werk en glo dat volgende seisoen bloedsuiker te verlaag. Ons het ’n week voor my praatjie reënskade, word die gemiddelde sal vergoed vir vanjaar se uitda­ WhatsApp-boodskappe gestuur dat die drie pasiënte wie prys op R11 500 per ton beraam. gings. se bloedsuiker op die dag van die vergadering die laagste Laasgenoemde beteken dat die is, gaan ’n prys wen. Die prys het uit die bestanddele omset per hektaar vanjaar R12 995 Ons sien u graag by vir een van ons boneresepte bestaan. Die drie pasiënte beloop, wat beteken dat ’n gemid- die DPO-Kongres op het dus elkeen ’n resep (Pilchard Pie) ontvang met al die delde droëboneprodusent nie in 5 September in bestanddele om daardie dis tuis te maak. Almal was baie staat is om hul direkte insette te George. gretig om te hoor wie se bloedsuiker die laagste was. Ek wil betaal nie. die bloedsuikerkompetisie nog drie keer vanjaar doen en Hierdie afgelope produksie- kyk wat die invloed op die algehele bloedsuikertelling van seisoen gaan nog lank onthou die pasiënte is. Diabete het baie uitdagings met hulle siekte word as een van die uitdagendste en dieet is een belangrike area en hier kan bone ’n groot rol seisoene in baie jare. Dit gaan ook speel. ’n groot impak op die bedryf hê omdat minder produsente in staat gaan wees om met produksie voort te gaan. Waarskynlik het die rol van die klimaat en die risiko’s wat dit teweeg bring ’n deurslaggewende rol gespeel in die manier hoe die produksie van droëbone in die toekoms bena- der moet word. Groter klem is nodig met die keuse van die tipe boon om te help om die risiko te DROëBONE SENSITIWITEITSANALISE INSETKOSTE 2018 R14 812 Dsa ieamwemnen tePrsavtaHnadgiaene(etrwsteeebdleoveadnsuliinkkersk).ompetisie Opbrengs Prys / t (t/ha) R9 000 R9 500 R10 000 R10 500 R11 000 R11 500 R12 000 R12 500 R13 000 0.50 -R10 312 -R10 062 -R9 812 -R9 562 -R9 312 -R9 062 -R8 812 -R8 562 -R8 312 0.75 -R8 062 -R7 687 -R7 312 -R6 937 -R6 562 -R6 187 -R5 812 -R5 437 -R5 062 1.00 -R5 812 -R5 312 -R4 812 -R4 312 -R3 812 -R3 312 -R2 812 -R2 312 -R1 812 1.25 -R3 562 -R2 937 -R2 312 -R1 687 -R1 062 -R437 R188 R813 R1 438 1.50 -R1 312 -R562 R188 R938 R1 688 R2 438 R3 188 R3 938 R4 688 1.75 R938 R1 813 R2 688 R3 563 R4 438 R5 313 R6 188 R7 063 R7 938 2.00 R3 188 R4 188 R5 188 R6 188 R7 188 R8 188 R9 188 R10 188 R11 188 2.25 R5 438 R6 563 R7 688 R8 813 R9 938 R11 063 R12 188 R13 313 R14 438 2.50 R7 688 R8 938 R10 188 R11 438 R12 688 R13 938 R15 188 R16 438 R17 688 Winteruitgawe 2019 • nr 58 25

arbeidsake labour matters Hhearasltdruiektaunrgeerlinugit Artikel deur Christo Bester, LWO Besigheid word in 'n uitdagende omgewing bedryf waar die ekonomie en ander eksterne faktore min keuses laat om mededingend en volhoubaar in die arbeidsomgewing te wees. Die keuses varieer van herorganiseer tot herstrukturering en selfs personeelvermindering. Wat is herstrukturering? verrig sowel as tegnologiese voor te stel. Werknemers is dikwels Herstrukturering is die proses om uitvindings). onseker van waar hulle in die ‘n besigheid se strukture (wetlike, groter besigheidstruktuur inpas en eienaarskap, operasionele of ander Die korrekte prosedure watter rol hulle speel in die sukses strukture) te herorganiseer met Implementering van herstrukture- van die besigheid. Dit is waar 'n die doel om meer winsgewend ring in 'n besigheid is uitdagend organogram van groot waarde te wees of beter te funksioneer en verg deeglike beplanning vir die werkgewer kan wees om in lyn met operasionele vereistes. aangesien dit dramatiese veran- hierdie onsekerheid aan te spreek. Dit is noodsaaklik dat werkgewers deringe in 'n besigheid teweeg • Ontwikkel 'n struktuur wat die altyd die korrekte prosedure volg bring. Dit is uiters belangrik dat die voorgestelde veranderinge insluit. soos arbeidswetgewing vereis werkgewer die regte prosedure, Die bogemelde organogram moet wanneer enige veranderinge aan soos gespesifiseer deur wet- ook deel uitmaak van die voorge­ werknemers se terme en voor- gewing, volg tydens herstrukture- stelde struktuur. waardes van indiensneming ring om stabiliteit te behou en om • Stel werknemers in kennis van oorweeg word, veral wanneer daar eensydige veranderinge aan die die beoogde konsultasie vir die be- 'n moontlikheid is dat werknemers dienskontrak te vermy. Die prose- plande herstrukturering. Werkne- hulle werk as gevolg daarvan kan dure wat gevolg moet word in die mers moet met 'n skriftelike verloor. herstruktureringsproses moet altyd memorandum minstens 48 uur die volgende insluit: voor die konsultasie in kennis ge­ Wanneer vind herstrukturering stel word. Dan kan hulle voorberei plaas? • Hersien alle werknemers se vir die konsultasie om moontlike Herstrukturering vind gewoonlik dienskontrakte, posbeskrywings, ander werkbare oplossings te vind. plaas in gevalle van operasionele pligte, verantwoordelikhede en Indien 'n werknemer lid is van 'n veranderinge, soos byvoorbeeld doelwitte. Bevestig ook die beskik- vakbond, moet die vakbond ook verandering in: bare hulpbronne, sowel as hoe kennis kry. Die voorgestelde struk- • struktuur (eienaarskap, bestuur hierdie hulpbronne aangewend tuur moet ook aan werknemers word om hulle pligte te voltooi en versprei word. of afdelings), doelwitte te bereik. • Konsulteer met werknemers. • doelwitte en visie, • Vestig strukture en operasionele Konsultasie gee beide partye die • finansiële posisie (die ekono- prosedures. Ons raai werkgewers geleentheid om betrokke te raak aan om ‘n konsep-organogram van in besprekings na die soeke van mie, gewysigde wetgewing se die onderneming saam te stel om alternatiewe oorwegings, om impak op bedryfskostes, nuwe die personeelstruktuur, verslag- veranderinge te minimaliseer, om mededingers in die mark, mini- doeningskanale en verskillende tydlyne vir voorgestelde oorwe­ mum loon, ensovoorts) en vlakke van senioriteit skematies gings op te volg en om die nega- • tegnologie (nuwe tegnieke en metodes om take vinniger te 26 Winter 2019 edition • nr 58

arbeidsake labour matters ORGANISASIE VIR WERKGEWERS ORGANISATION FOR EMPLOYERS tiewe impak van herstrukturering Wees pro-aktief waardes van die dienskontrak Tel: 0861 101 828 te verminder. Die werkgewer moet Indien 'n werkgewer herstrukture- gemaak word, kan die werknemer Faks: 012 664 2703 te alle tye in goeie trou optree en ring of organisatoriese veran- die aangeleentheid na die Kom- E-pos: info@lwo. ‘n oop gemoed regdeur die proses deringe in die nabye toekoms missie vir Versoening, Bemiddeling co.za hou en ernstige oorweging skenk oorweeg, is dit belangrik om die en Arbitrasie (KVBA) verwys. Adres: Privaatsak aan alle alternatiewe voorstelle volgende in ag te neem: X121, Centurion, voorgelê. Die konsultasie moet • Kommunikasie. Verandering Met herstrukturering is verande­ 0046 met alle moontlik geaffekteerde ring onvermydelik. Elke werksplek Unit 16, Central werknemers en/of die vakbond is moeilik en kan werknemers is uniek en sal anders reageer op Office Park, 257 gehou word. angstig laat. Ons adviseer werk- veranderinge, maar met sorgvul- Jean Avenue, • Oorweeg terugvoer, insluitende gewers om eerlik en duidelik te dige beplanning, 'n deurdagte Centurion vrywillige skeidingsvoorstelle aan wees oor redes vir die veran- implementeringstrategie en effek- www.lwo.co.za 'n werknemer wat nie bereid is om deringe en om die besigheid tiewe kommunikasie, kan herstruk- die voorgestelde veranderinge te se behoeftes en doelwitte te turering grootliks tot voordeel van oorweeg en te aanvaar nie. verduidelik. Hou die werknemers 'n maatskappy wees. • Wees bedag daarop dat die kor- op hoogte met die vordering rekte prosedure ten opsigte van van die proses. personeelvermindering gevolg • Raadpleeg werknemers oor moet word indien 'n posisie die voorstelle en idees en gee oorbodig raak in terme van die terugvoer. 'n Kombinasie van voorgestelde veranderinge. idees kan lei tot die beste oplos­ • Bevestig nuwe aanstellings en/ sing. Werknemers mag in staat of herallokering op skrif. wees om uitdagings, wat die • Indien ‘n posbeskrywing en werkgewer dalk misgekyk het, pligte aansienlik verander, moet makliker te identifiseer. nuwe dienskontrakte onderhandel • Beplan vooruit. Die gelydelike word. Verseker dat die nuwe kon- implementering van verande­ trakte deur beide partye onder- ringe sal 'n invloed hê op hoe teken word. vinnig en doeltreffend die proses • Identifiseer opleidingsbehoef­ gefinaliseer word. tes ten opsigte van kundigheid • Kwaliteit eerder as kwantiteit sal en vaardighede (bestuur, teg- verseker dat herstrukturering niese, interpersoonlike en ander beperk word tot die minimum. vaardighede). Dit is belangrik om ook 'n plan op te stel van hoe en Werkgewers moet kennis neem wanneer opleiding sal plaasvind. dat wanneer eensydige veran- deringe aan die terme en voor- Winteruitgawe 2019 • nr 58 27

arbeidsake labour matters DOIOE RTTORPEDDRINIEGS en hoe om dit te hanteer Artikel deur: Christo Bester Om arbeidsverhoudinge in die werkplek te bestuur is uitdagend. Arbeidswetgewing stel streng vereistes waaraan werkgewers moet voldoen en dit is nie onderhandelbaar nie. Menseverhoudinge dra ook by tot die uniekheid van elke werkplek met verwysing na verskillende persoonlikhede, ingesteldheid, agtergrond, kultuur, ensovoorts. Dit is die werkgewer se reg om kontrole in die werksplek uit te oefen deur reëls te implementeer en dissipline toe te pas. Daar is verskillende tipes wangedrag in die werkplek, maar die volgende drie oortredings kan uitgesonder word as meer algemeen: 28 Winter 2019 edition • nr 58

arbeidsake labour matters 1 23 Afwesigheid Insubordinasie Onder die invloed ORGANISASIE VIR WERKGEWERS ORGANISATION FOR EMPLOYERS Dit is die werknemer se plig om Insubordinasie is die verontagsa­ Alkoholgebruik belemmer ‘n dienste te lewer volgens die ming van instruksies, wanneer die werknemer se visie, spraak, koör- Tel: 0861 101 828 werksure wat deur die werkgewer werknemer weier om ‘n wettige dinasie en reaksiespoed. Werkne- Faks: 012 664 2703 vereis word. Afgesien daarvan en redelike instruksie uit te voer of mers wat onder die invloed van E-pos: info@lwo. om nie by die werk te wees nie, nie die werkplek se reëls, beleide alkohol is en met masjinerie werk co.za sluit afwesigheid in: laatkommery, en vasgestelde werkswyses nakom of voertuie bestuur, hou ‘n hoë Adres: Privaatsak vroeg loop, ongemagtigde breuke, nie, disrespekvolle gedrag en par- risiko in vir die werkgewer, hulself X121, Centurion, verlengde breuke, geveinsde siekte mantigheid, beledigende taal, die asook hulle mede-werknemers. 0046 en ander onverklaarde afwesigheid speel van speletjies, ensovoorts. Daar rus ‘n verpligting op die Unit 16, Central vanaf die werkstasie of perseel. werkgewer om ‘n veilige werks­ Office Park, 257 Hanteer dit so: omgewing te skep vir alle werk­ Jean Avenue, Hanteer dit so: • Ondersoek die omstandighede nemers. Centurion • Bespreek die afwesigheid met om te bepaal of die werknemer www.lwo.co.za die oortreder tydens ’n onderhoud se gedrag neerkom op insubordi- Hanteer dit so: en skryf neer wat gesê word. nasie. • Roep die werknemer eenkant • Die werknemer moet bewys dat • Konsulteer met die werknemer en sorg dat ‘n getuie teenwoordig die afwesigheid regverdigbaar was. om vas te stel of die wangedrag is. • Die werknemer mag redes aan- opsetlik, of weens nalatigheid was. • Stel vas of die werknemer voer vir die afwesigheid, maar selfs Dit is belangrik om die werkne- onder die invloed is: geldige redes kan onaanvaarbaar mer die geleentheid te gee om - werknemers kan slegs onder- wees – pas die dissiplinêre kode bykomende inligting deur te gee toe. en die omstandighede uit sy/haar werp word aan alkoholtoetsing • Die moeilikste vorm van afwe- oogpunt te verduidelik. gedurende werkstyd indien dit sigheid om te hanteer, is wanneer • Bepaal die sanksie deur die so vervat is in hul dienskon- ’n werknemer glad nie opdaag ernstigheid van die wangedrag trakte of in ‘n alkoholbeleid, of vir werk nie. Die werknemer het te oorweeg. Elke geval moet op indien die werknemer sy/haar ’n verpligting om die werkgewer eie meriete beoordeel word en toestemming gee – gebruik ‘n in kennis te stel van sy/haar die werkgewer moet skuld op ‘n alkoholtoetsapparaat, of laat ‘n afwesigheid – daar is min goeie oorwig van waarskynlikheid kan mediese praktisyn bloedtoetse aanvoerbare redes waarom die bewys. neem om die werknemer se werkgewer nie laat weet is nie. • Neem dissiplinêre stappe vol- bloedalkoholvlak te toets; Daar rus ook ’n verpligting op die gens die dissiplinêre kode. - teken die werknemer se gedrag werkgewer om die werknemer in en voorkoms aan – stel dit op kennis te stel dat hy/sy afwesig is skrif en vra getuies om ook hul sonder toestemming. waarnemings aan te teken. Let wel dat wanneer ‘n werknemer Dit is baie belangrik dat elke werksplek ‘n relevante dissiplinêre na alkohol ruik dit nie noodwen- kode het wat verseker dat daar duidelike reëls (met toepaslike dig beteken dat die werknemer sanksies) in die werksplek is wat werknemers kan volg. Wanneer onder die invloed is nie. werknemers die reëls oortree, het die werkgewer die reg om op • Stuur die werknemer liefs huis te tree. toe vir die dag, sonder betaling. • Neem dissiplinêre stappe vol- gens die dissiplinêre kode. Winteruitgawe 2019 • nr 58 29

produksie • production Dvaine beoffeokr ovapndtreohëbooënvelakke Wanneer boorvlakke bo 5 DPM styg, kan droëboneplante Hoë konsentrasies van vergiftig word sê mnr Mossie Mostert, tegniese beampte dié mikro-element het van die DPO. Hy het onlangs kennis geneem van ’n orga­ 'n fototoksiese effek op nisasie wat produsente oortuig dat die boorvlakke in hulle boneplante. Wanneer dit grond (lande) te laag is. Hulle beveel die produsent dan toksiese vlakke bereik, aan om ’n bepaalde chemiese middel te gebruik om die sal dit primêre wortel­ tekort op te hef. groei inhibeer deurdat dit selverlenging,eerder as selverdeling, inperk. Meeste gewasse baat daarby en wanneer die produsent die gunstige re- vergeling van die rante en punte sultate sien, klink dit logies om sy ander lande ook daarmee te behandel. van blare gevolg deur verbruining Droëbone wat op lande geplant is met lae vlakke van boor kan welliswaar en kort daarop sterf die aangetaste by so ’n behandeling baat vind. weefsel en blare word afgegooi. Onthou egter dat droëbone gevoelig is vir te hoë vlakke van boor. As Omdat boor 'n mobiele boorvlakke bo 5 DPM styg, vind vergiftiging plaas – dit beperk die bone element in die grond is, kan die se groei (ontwikkeling) en vermoë om te produseer – soms so erg dat oordosis boor oor 'n tydperk deur dit oesverliese veroorsaak (dikwels is die produsent nie bewus van die loging herstel word. Kalktoedie­ oorsaak nie). Produsente spuit soms solibor op sonneblom of aartappels ning en stowwe wat oplosbare met baie goeie resultate. Wanneer daardie lande met droëbone opgevolg kalsium bevat was al effektief in die word, het die bone-oes onverklaarbare swak resultate bloot omdat die verlaging van die toksiese effek van boorvlakke bo 5 DPM was. 'n oormaat boor. 'n Ekstra toedie­ Daar is maar min verskil tussen die korrekte en 'n te hoë dosis boor. 'n ning van N was ook al voordelig. Toksiese dosis is ook nie baie hoog nie, dit is dus maklik om te veel boor toe te dien. Weens die stadige opname van boor deur die plant raak simptome oor die algemeen eers in ouer blare sigbaar. Simptome wys as 30 Winter 2019 edition • nr 58

produksie • production Ligte toksiese boor- simptome in die foto bo en erge simptome op die onderste foto is die nagevolge van oor- matige boortoedienings op hierdie grond voor planttyd. Meer inligting oor die Grondfaktore wat bydra tot boortekort in plante mikro-element Boor (B) ‘n Boortekort kan in grond met ‘n hoë of lae pH voorkom. Die toeganklikheid van yster, mangaan, koper en sink en boor ‘n Oormaat boor is hoogs toksies vir sekere gewasse en sorg moet neem af met ‘n toename in pH, terwyl boor se toeganklikheid geneem word dat die aanbevole toedieningshoeveelhede nie oorskry weer toeneem na ‘n pH van 8.5 (H2O). Boortekorte kom veral word nie. Te veel boor kan die opvolggewas benadeel. op growwe, sanderige grond met ‘n lae organiese materiaalin- houd voor. Van al die mikro-elemente, loog van die blare na reproduktiewe boor die maklikste uit, veral in organe Grond- en plantontledings sanderige grond. Boor word in • Noodsaaklik vir bestuiwing, Boorontledings word met die warmwatermetode gedoen. die vorm van boraat (B(OH)3) voortplanting, blom-en Gronde met ‘n boorvlak van een deel per miljoen word as opgeneem. vrugvorming voldoende vir die verbouing van mielies geag. Plantontle­ • Bevorder opname van kalsium dings gee ‘n goeie aanduiding van die boorvlakke van die Fisiologiese rol van boor en magnesium plant, neem net in ag dat boorvlakke daal met die ouderdom • Strukturele rol in sintese van • Kan rypskade by sommige van die plant. vrugtebome soos pruime, ap- Bronne van boorbemestings lignien en pektien pels en druiwe beperk 1. Boraks (natriumtetraboraat) word algemeen in die landbou • Biosintese van selmembrane • Belangrik by ontwikkeling van • Bevorder selvolwassenheid en hoëkwaliteit pitte by grond- gebruik. bone 2. Solubor (natriumpentaboraat) en boorsuur word ook seldifferensiasie • Rol in vervoer van koolhidrate gebruik vir grondtoedienings of blaarbespuitings. 3. Boor kan saam met enige fosfaat- of kaliumbemesting en fosfaatanione oor membrane • Vervoer van suikers en nutriënte gemeng word, maar moet weg van die saad geplaas word. 4. Kraalmis kan ook boor bevat en as bemesting gebruik word. Boor kan toegedien word as ‘n blaarbespuiting of grondtoe­ diening saam met ‘n ander misstof of alleen. Winteruitgawe 2019 • nr 58 31

aktueel • topical According to the World Bank in 2016, South GSOROILUTNADLEKDS: Africa can produce crops on 10.3% of Lisa Rothman the arable land in the country. This approximation To many people food comes out of a box or is a relatively fair percentage of tin, which was conveniently picked up off the land available – of the 29% of the shelf from the supermarket closest of land covering earth, only an to their home. However, approximately estimated 11% is suitable for 99% of our food comes from soil.1 food production in the form of crop or livestock rearing. Without 32 Winter 2019 edition • nr 58 human interference the soil in which we produce our food can look after itself, however, since the agricultural revolution and the end of our nomadic lifestyles we have made use of soil as the foundation to our lives. This is a very brief review of some of the philosophies which have shaped the way we stay grounded to soil. To many, the definition of soil is derived by their perspective. Earth, ground, turf, humus, sod, dust or dirt. To only a few soil is life, a non-renewable, vanishing core element to our survival.1,2 Soil loss is occurring at a faster rate than soil formation and our arable land is not increasing.2 Soil formation or pedogenesis, also known as “soil genesis”, occurs when parent material, climate, topography, biotic activity and time interact.1,3 The Soil Science Society of America state that in order for new soil to form under natural circumstances, a minimum of 10 years to tens of thousands of years are required3, a minimum of 100 years is required to generate 2.5 cm of soil.4 The proportions of the mineral component, organic matter and living organisms determines the soil type, the variation of these are all driven by the formation characteristics required for pedogenesis. The mineral component is derived from different particle sizes and this contribute to soil texture, which ultimately contributes to the function of this factor. Water retention, chemical activity (relating to the availability of nutrients) and air “traffic” (pores, which are crucial to soil structure) are controlled by the soil texture. These factors all govern soil behaviour. Organic matter is

aktueel • topical essential to healthy soil, as the agricultural practices, urbanisation The “responsibilities” of soil living organisms are integral to are some of the manners in which include water regulation, its existence, soil is anything but soil erosion is accelerated. Our sustaining plant and animal inert. The non-living elements soil functions are intricately linked life, acting as a filter and to organic matter allow for a to our hydrological services, silt a buffer, nutrient cycling conducive environment, stable build up in rivers and dams can and providing a physical aggregates, nutrients and water heavily impact storage capacity and structural support for retention, for the active element and accessibility. In contrast, stability. of decomposition to occur. The soil erosion can also result in amount of organic matter is flooding. Furthermore, our planet’s REFERENCES generally considered an indicator biodiversity is also negatively of soil quality. This process is affected by accelerated soil 1. Churchman, G.J. and Landa, E.R. 2014. The soil underfoot: Infinite regulated by the microbial activity, erosion.9 Possibilities for a Finite Resource. CRC Press, USA. of the living organisms in the soil. Macro- and micro-organisms are In South Africa, over 70% 2. Montgomery, D.R., 2007. Soil erosion and agricultural sustainability. the third constituents of soil. They of our soils are affected by soil Proceedings of the National Academy of Sciences, 104(33), pp.13268- are responsible for decomposition, erosion. Protecting our soils are 13272. nitrogen fixation and carbon key to preventing and managing cycling and many other soil soil erosion, this starts with 3. Lewis, B.G. 2017. When does rock become soil? Taken from: https:// system processes, which influence monitoring the situation across soilsmatter.wordpress.com/2017/08/15/when-does-rock-become-soil/ larger ecosystem services. Bacteria time and space. We need to are the largest group of micro- carefully consider our decisions 4. ScienceDaily. 2014. Where has all the soil gone? Focusing on soil loss organisms found in the soil, in one regarding land use, to ensure important to researchers. Taken from: https://www.sciencedaily.com/ gram of soil there may be up to specific landscapes are used releases/2014/06/140618163922.htm one billion bacterial cells present.6 for their potential capacity in a Soil is not only life, but alive. responsible manner. This speaks 5. Natural Resources Conservation Service: Soils. Date unknown. Soil to grazing, cropping, urbanization formation and classification. Taken from: https://www.nrcs.usda.gov/ Soil is one of the worlds largest and water management schemes, wps/portal/nrcs/detail/soils/edu/?cid=nrcs142p2_054278 natural bioreactors. Soil is the for example.10 In my opinion, second largest active store of all seventeen sustainable 6. Herring, P. 2010. The secret life of soil. Taken from: carbon after the ocean, which development goals (SDG) set https://extension.oregonstate.edu/news/secret-life-soil is essential to all biological by the Food and Agricultural processes. The “responsibilities” Organisation (FAO) are in some 7. Natural Resources Conservation Service: Soils. Date unknown. of soil include water regulation, manner linked to soil, for example; Healthy soil for life. Taken from: sustaining plant and animal life, directly, “SDG1: end poverty in all https://www.nrcs.usda.gov/wps/portal/nrcs/main/soils/health/ acting as a filter and a buffer, forms everywhere” and indirectly, nutrient cycling and providing a “SDG16: promote peaceful and 8. Ritter, J. 2018. Soil erosion: causes and effects. Ontario Ministry of physical and structural support for inclusive societies for sustainable Agriculture, Food and Rural Affairs Factsheet, taken from: stability.7 These ecosystem services development, provide access to http://www.omafra.gov.on.ca/english/engineer/facts/12-053.htm stop functioning when we lose justice for all and build effective, soil. How do we lose soil? accountable and inclusive 9. Pimentel, D. and Burgess, M. 2013. Soil erosion threatens food pro- institutions at all levels”. The FAO duction. Agriculture 3: 443-463. Soil erosion is a natural have even dedicated a SDG to process, which may come as a soil, “SDG15: Goal 15. Protect, 10. Le Roux, J.J., Newby, T.S. and Sumner, P.D., 2007. Monitoring soil ero- surprise, however it is the form restore and promote sustainable sion in South Africa at a regional scale: review and recommendations. (water, wind or man) and rate use of terrestrial ecosystems, South African Journal of Science, 103(7-8), pp.329-335. (slow and unnoticed or rapid sustainably manage forests, and devastating) which can combat desertification, and halt 11. Food and Agricultural Organisation (FAO). Taken From: transform this into a destructive and reverse land degradation https://sustainabledevelopment.un.org/post2015/transformingourworld and unnatural process. Ultimately, and halt biodiversity loss”.11 These soil erosion is the displacement of goals are noble and I hope to see topsoil, approximated to be the them achieved, however when it top 20 cm of soil, where a high comes to our soil health, we need density of soil biota and organic to look beyond sustainability, matter are located. Top soil is we should consider a form of vital to the survival, productivity resilient agriculture. Let us all work and profitability of plants.8 toward a manner to redefine our Approximately, perspective of soil, as consumers, 75 billion tons of fertile top soils producers and caretakers, to are lost annually.9 Overgrazing, soil ensure healthy soil, for healthier exhaustion (the use of soil with lives, for all. no resting period), salinization, compaction, deforestation, Winteruitgawe 2019 • nr 58 33

aktueel • topical SHtoaywCSaulcmcessful People The ability to manage your emotions and remain calm under pressure has a direct link to your performance. TalentSmart has conducted research with more than a million people, and we’ve found that 90% of top performers are skilled at managing their emotions in times of stress in order to remain calm and in control. ARTICLE BY TRAVIS Stress can wreak havoc on ment. Long ago, this was also the that people who worked daily to BRADBERRY one’s physical and mental case for humans. As the human cultivate an attitude of gratitude author of the best- health (such as the Yale brain evolved and increased in experienced improved mood, en- selling book Emotional study, which found that prolonged complexity, we’ve developed the ergy, and physical well-being. It’s Intelligence 2.0 and stress causes degeneration in the ability to worry and perseverate likely that lower levels of cortisol the cofounder of area of the brain responsible for on events, which creates frequent played a major role in this. TalentSmart, a consul- self-control). The tricky thing about experiences of prolonged stress. tancy that serves more stress (and the anxiety that comes Besides increasing your risk —> 2 <— than 75% of Fortune with it) is that it’s an absolutely of heart disease, depression, and 500 companies and necessary emotion. Our brains are obesity, stress decreases your cog- They Avoid Asking “What If?” is the world’s leading wired such that it’s difficult to take nitive performance. Fortunately, “What if?” statements throw fuel provider of emotional action until we feel at least some though, unless a lion is chasing on the fire of stress and worry. intelligence tests and level of this emotional state. In you, the bulk of your stress is Things can go in a million different training. fact, performance peaks under the subjective and under your control. directions, and the more time you (www.TalentSmart. heightened activation that comes Top performers have well-honed spend worrying about the pos- com) with moderate levels of stress. As coping strategies that they employ sibilities, the less time you’ll spend long as the stress isn’t prolonged, under stressful circumstances. This focusing on taking action that will it’s harmless. lowers their stress levels regardless calm you down and keep your New research from the of what’s happening in their envi- stress under control. Calm people University of California, Berkeley, ronment, ensuring that the stress know that asking “what if? will only reveals an upside to experiencing they experience is intermittent and take them to a place they don’t moderate levels of stress. But it not prolonged. want, or need, to go. also reinforces how important it is Numerous effective strategies to keep stress under control. The exist that successful people em- —> 3 <— study, led by post-doctoral fellow ploy when faced with stress. What Elizabeth Kirby, found that the follows are ten of the best. Some They Stay Positive onset of stress entices the brain of these strategies may seem obvi- Positive thoughts help make stress into growing new cells responsible ous, but the real challenge lies in intermittent by focusing your for improved memory. However, recognizing when you need to use brain’s attention onto something this effect is only seen when stress them and having the wherewithal that is completely stress-free. You is intermittent. As soon as the to actually do so in spite of your have to give your wandering brain stress continues beyond a few stress. a little help by consciously select- moments into a prolonged state, ing something positive to think it suppresses the brain’s ability to —> 1 <— about. Any positive thought will develop new cells. do to refocus your attention. Easy “I think intermittent stressful They Appreciate What They enough when things are going events are probably what keeps Have well, when things are going poorly, the brain more alert, and you Taking time to contemplate what and your mind is flooded with perform better when you are alert,” you’re grateful for isn’t merely the negative thoughts, think about Kirby says. For animals, intermit- “right” thing to do. It also improves your day and identify positive tent stress is the bulk of what they your mood, because it reduces the things no matter how small. Even experience, in the form of physical stress hormone cortisol by 23%. something you’re looking forward threats in their immediate environ- Research conducted at the Uni- to, an exciting event that you can versity of California, Davis found focus your attention on will help. 34 Winter 2019 edition • nr 58

aktueel • topical STAY CALM ROSESand smell the —> 4 <— come out. When it feels like something always or never happens, this is just your brain’s natural threat tendency inflating the per- They Disconnect ceived frequency or severity of an event. Identifying and labeling It’s easy to see how taking regular time off the grid can help keep your thoughts as thoughts by separating them from the facts will your stress under control. When you make yourself available to your help you escape the cycle of negativity and move towards a work 24/7, you expose yourself to a constant barrage of stressors. positive new outlook. Forcing yourself offline and even—gulp!—turning off your phone gives your body a break from a constant source of stress. —> 8 <— If detaching yourself from work-related communication on week- day evenings is too big a challenge, then how about the weekend? They Reframe Their Perspective Choose blocks of time where you cut the cord and go offline. Stress and worry are fueled by our own skewed perception of events. It’s easy to think that unrealistic deadlines, unforgiving —> 5 <— bosses, and out-of-control traffic are the reasons we’re so stressed all the time. You can’t control your circumstances, but you can They Limit Their Caffeine Intake control how you respond to them. So before you spend too much Drinking caffeine triggers the release of adrenaline. Adrenaline is time dwelling on something, take a minute to put the situation in the source of the “fight-or-flight” response, a survival mechanism perspective. that forces you to stand up and fight or run for the hills when faced with a threat. When caffeine puts your brain and body into a —> 9 <— hyperaroused state of stress, your emotions overrun your behavior. The stress that caffeine creates is far from intermittent, as its long They Breathe half-life ensures that it takes its sweet time working its way out of The easiest way to make stress intermittent lies in something that your body. you have to do everyday anyway: breathing. The practice of being in the moment with your breathing will begin to train your brain —> 6 <— to focus solely on the task at hand and get the stress monkey off your back. When you’re feeling stressed, close the door, put away They Sleep all other distractions, and just sit in a chair and breathe. The goal I can’t talk enough about the importance of sleep to increasing is to spend the entire time focused only on your breathing, which your emotional intelligence and managing your stress levels. When will prevent your mind from wandering. Think about how it feels to you sleep, your brain literally recharges, shuffling through the day’s breathe in and out. memories and storing or discarding them (which causes dreams), so that you wake up alert and clear-headed. Sleep deprivation —> 10 <— raises stress hormone levels on its own, even without a stressor present. They Use Their Support System It’s tempting, yet entirely ineffective, to attempt tackling everything —> 7 <— by yourself. To be calm and productive, you need to recognize your weaknesses and ask for help when you need it. This means They Squash Negative Self-Talk tapping into your support system when a situation is challenging A big step in managing stress involves stopping negative self-talk enough for you to feel overwhelmed. Everyone has someone ready in its tracks. The more you ruminate on negative thoughts, the to help them get the best from a difficult situation. Identify these more power you give them. Most of our negative thoughts are just individuals in your life and make an effort to seek their insight and that—thoughts, not facts. When you find yourself believing the assistance when you need it. Something as simple as talking about negative and pessimistic things, your inner voice says, it's time to your worries will provide an outlet for your anxiety and stress and STOP AND WRITE THEM DOWN. Once you've taken a moment to supply you with a new perspective on the situation. Most of the slow down the negative momentum of your thoughts, you will be time, other people can see a solution that you can’t because they more rational and clear-headed in evaluating their veracity. are not as emotionally invested in the situation. Asking for help will You can bet that your statements aren’t true any time you use mitigate your stress and strengthen your relationships with those words like “never,”“worst,”“ever,” etc. If your statements still look like you rely upon. facts once they’re on paper, take them to a friend or colleague you trust and see if he or she agrees with you. Then the truth will surely Winteruitgawe 2019 • nr 58 35

aktueel • topical FwOiBnOEtADeNrY Pressure Cooker Ham and White Bean Soup Ham shanks are great for soups, they are meaty and add so much flavor. You could use a smoked ham hock but you won’t get any meat to shred for the soup. You’re better off with shanks or a meaty ham bone with some extra meat added. Smoky ham and white bean soup Flavour the soup using fresh rosemary and thyme (or dried) and made quick and easy in a pressure a bay leaf. Use whatever you have and like. While the actual cook- cooker – no need to presoak the ing time is about 35 minutes, it takes awhile to reach pressure as beans. well as naturally release the pressure. Add about an hour and a half, start to finish. Ingredients 450 g dried white beans, picked over and rinsed 1 tablespoon olive oil 1 small yellow onion, diced 2 ribs celery, chopped 1 medium carrot, peeled and chopped 3 cloves garlic, finely chopped 2 tablespoons fresh rosemary and thyme, minced or 2 teaspoons dried, or 2 teaspoons herbs de Provence 1 bay leaf 900 g meaty, smoked ham shanks 8 cups water 2 sprigs parsley Instructions Heat olive oil in the pressure cooker. Add onion, celery and carrots and sauté until starting to soften, a few minutes. Add garlic, stir a few seconds until fragrant, then add herbs and bay leaf, stir and turn off. Add the dried beans to the pot along with the ham shanks. Pour in 8 cups of water and combine gently. Toss in 2 sprigs of parsley. Close lid and seal pressure cooker. Cook on high pressure and set timer for 35 minutes. It will take about 25 minutes to reach pressure and then the timer will start. When finished cooking, let pressure naturally release for 20 minutes. Manually release any remaining pressure, carefully open pot. Remove ham shanks to cutting board and shred/cut meat into bite-sized pieces. Add back to soup and season with salt and black pepper to taste. Ladle into bowls and serve with a little hot sauce on the side. Notes If the beans aren't tender enough, remove the ham shanks and cook for another 5 minutes under high pressure, release pressure manually and continue with recipe. 36 Winter 2019 edition • nr 58

aktueel • topical Pressure Cooker SAUSAGE AND WHITE BEANS This sausage and white bean soup is a real comfort food meal! Cook the beans from dry, no need to soak them. This is a smoky, flavorful, thick, rich pot of beans. You can even add some spinach or kale to bump up the nutrition. You can use canned beans for this recipe, but they cook so fast you will want to reduce the cook time to about 4 minutes. Canned white beans tend to fall apart easier than other varieties. Servings: 6 - 8 Taste a few to test for tenderness and for salt, and add salt if needed. Ingredients If beans aren't tender enough (sometimes old beans take 2 tsp olive oil longer), just put the lid back on and cook them for 5 more 680 g smoked kielbasa sausage (or smoked turkey sausage), minutes under pressure, and a 10 to 15 minute natural release. sliced 10 mm thick 1 large yellow onion, chopped If you are adding spinach or kale, stir it into the beans after 1 large bay leaf pressure cooking and let the pot sit for a few minutes until 4 carrots, chopped (about 1.5 cups) the greens are wilted and soft. 3 celery stalks, chopped (about 1 cup) 4 sprigs fresh thyme (or 1/2 tsp dried) Recipe Notes 1/4 long sprig of fresh rosemary 1/4 tsp oregano, dried *If you want to use canned white beans, rinse and drain 4 cloves garlic, pressed or minced them, add at the same time you would add the dry beans, 1/2 tsp pepper and adjust broth to 4 cups, and cooking time to 5 minutes, 6 cups chicken broth, low sodium with a 10 minute natural release. Canned white beans are 650 g white beans dry (rinsed & sorted) or 2 cans of white beans* already soft, so they may break apart easily. 3 cups fresh baby spinach or chopped kale salt to taste (add after cooking as it may not need it) Instructions Heat olive oil in the pressure cooker and add the sausage. Let it brown a few minutes, then stir. Lightly brown all sides. Add the onion, bay leaf, carrots and celery. Stir and cook until the onion starts to turn translucent. Make sure to scrape any brown bits from the bottom of the pot (deglaze). Add the thyme, rosemary, oregano and garlic. Cook, stirring for 1 minute. Add the pepper, and broth. Stir, and then put a glass lid on the pot and let the contents come to a simmer. Once the broth is simmering, add the beans and stir. Put the pressure cooker lid on, lock in place. The pot may take 10 minutes or so to come to pressure, but since the contents are already hot, it will pressurize quicker. Once the cooking cycle has finished, let the pot sit undisturbed for 20 minutes. Next, turn the steam release knob to the venting position to release the remaining steam/pressure. Please use caution and do this in bursts at first. When the pin in the lid drops down, open the lid, facing away from your face, and set aside. Use a long handled spoon to gently stir the beans. Winteruitgawe 2019 • nr 58 37

aktueel • topical I‘UTSD’ NEPOENT D‘TSHOEMN’ by Gerhard Papenfus, chief executive of the National Employers’ Association of South Africa Many South The ANC won the election com- The President needs time, but ‘them’ to change the circumstanc- Africans are fortably, but what does it actually does South Africa have that es, circumstances wait for ‘us’ to waiting for mean? Did this victory give the luxury? The rot is being exposed change them. some sort of President a sufficient mandate in the Zondo Commission. Justice extraordinary to carve out his vision for South has to take its course - and that This life presents us with two intervention Africa? Only time will tell. The re- was always going to be a very options. We can wait for others to save us from cent internal squabble in the ANC slow process. The President has to shape our world according to our national about the mandate of the Reserve dismissed the previous South our world view, and then blame predicament. Bank and, adding to this, the very African Revenue Services (SARS) ‘them’ if ‘they’ don’t. We can remain Who will lead us contentious issue of land reform, boss and appointed a new head of adamant that it is ‘their’ responsi- to a better place, illustrate how deeply divided the the National Prosecuting Authority bility, after all. It is just unfortunate they wonder - ANC is. With the exception of a (NPA). That’s not enough - we say: if ‘they’ don’t get it right. In the while they sit few critical positions, the Presi- much more has to be done, and meantime, just don’t expect of ‘us’ and wait. dent’s composition of his cabinet be done now. to give it our all while everything illustrates that he does not have a is just not right - and ‘right’ is mea- free hand. The fact that the President has a sured against our criteria of the very unenviable task is not our perfect world. Be reminded that In the absence of a noteworthy problem. Despite all these efforts, choosing this option is choosing opposition, the ANC has become what we say is this: we will invest the life of a victim. its own opposition. Therefore, and risk again as soon as busi- apart from steering South Africa ness confidence is restored, when The alternative is not to wait, to towards a better future, the Presi- we feel welcome in the country, take ownership in the area of my dent must also keep the ANC from when the murder of our citizens influence, where I stand, to take going to war with itself. stop, when South Africa is healed responsibility for the task I am of racism, when corruption is called for, to be the solution I long Eskom stands out as a millstone rooted out, when crime in general for; to realise that this life is a gift, around our neck. It is often said is under control, the current self- that I must ‘play’ with the hand I that Eskom is too big to fail, but defeating ‘Black Economic Empow- was dealt, to live life to its fullest, ratings agency Standard & Poor erment’ arrangement is modified, and not waste it as a result of my warns that it may well be ‘too when our labour laws become misplaced expectations of what big to support’. Surely, the same more business friendly, red tape is this life owes me, or as a result of applies to SAA. In fact, all State reduced, doing business is made my fears and my hesitations. If I Owned Enterprises - and there easier - and many, many other don’t, one day I will look back to may be an exception - are similarly good things are done. today and wish I could redo it, dysfunctional. realising that my fears and hesita- The question we must ask our- tions, my consequent withdrawal, Rating agencies warn of further selves is this: what are we going was a big mistake. Looking back, I downgrades unless bold action to do if this ideal environment, our may come to the shocking realisa- is taken in order to kickstart the condition if ‘they’ want ‘us’ to give tion that what I saw as obstacles, economy. I am convinced that it our best, does not come to bear. and used as excuses, were actually the President, and surely many And, unfortunately, and this might opportunities. others in political leadership, are be construed as the bad news, it taking them seriously, but is there might not happen soon - if at all. How fortunate are we that we are sufficient political courage, and not there, in the future, looking political reserves, to take action? The truth is, while we wait for back, disappointed, even with 38 Winter 2019 edition • nr 58

aktueel • topical self-reproach, but that we are in choose - and if I wish to exit this context is the exact opposite the present, in the ‘here’ and ‘now’, world with a legacy - I have to from wandering in the desert of with life ahead of ‘us’, with all its choose, to live this life as if it owes murmuring, fretting because of obstacles, but choosing to view me nothing, but that I owe this evildoers, who, in any event, has them, and to seize them, as our life, this once-off opportunity, all no future. It is guaranteed that evil opportunities. my talents, abilities and resources men will wither, they will fade, like - and not within the context of grass. Where wickedness abounds, I can choose to view this life, my circumstances that I choose, but there is even more reason to do circumstances, even the situa- within the context of whatever good, to build, to plant, to employ, tion South Africa finds itself in, as form life presents itself to me. to expand, to repair, to clean - and my great opportunity, although Ps 37 calls on us to dwell in the to do that without ceasing. it may be clothed in garments land and to do good, under all of adversity, even disaster. I can circumstances. Dwelling in this Privileged and challenged to be South African. We are all in this together. I have to choose to live this life as if it owes me nothing, but that I owe this life, this once-off opportunity, all my talents, abilities and resources. Winteruitgawe 2019 • nr 58 39

vir die dames for the ladies 40 Winter 2019 edition • nr 58