SADroebone Winter 2023

DPO-Groep • DPO Group droëbone dry beans amptelike mondstuk van die DPO • official mouthpiece of the DPO WINTER | 2023 | WINTER – uitgawe 64 edition Termietskade by bone – 8 In samewerking met Middelburg Gewasdag – 10 Grondverdigting en die gevolge daarvan – 22 Moderne bone-resepte – 29, 31

2 Winter 2023 edition • nr 64

DROËBONE DRYBEANS Inhoud • Contents WINTER 2023 Redaksioneel / Editorial UITGAWE/EDITION 64 5 Alles net genade Only by grace Droëbone Produsente-Organisasie (DPO) aanvaar geen verantwoordelikheid vir DPO-Groep / DPO Group aansprake wat deur ander liggame of 6 “Ek gaan sy stem mis ...” organisasies in advertensies 8 Alles net vir die kinders gemaak word nie. 9 Termietskade by bone 10 Middelburg Gewasdag by Zonnebloem Boerdery Geen artikel, foto of reproduksie-materiaal 12 Wins vir liefdadigheid hierin mag sonder verlof van DPO gereproduseer 18 Wat behels ‘n vrye mark? word nie, ingevolge Artikel 12(7) van die Wet op 19 What does a free market imply? Outeursreg van 1987. Produksie / Production Vir hergebruik deur media 22 Grondverdigting en die gevolge daarvan kontak die redakteur. Arbeidsake / Labour matters Regstellings word slegs oorweeg indien‘n 26 Aftrekkings – volg die korrekte prosedure tipografiese fout die bemarkingswaarde van‘n 27 “Dit was net ‘n grappie” advertensie of promosie verminder. Aktueel / Topical Ontwerp en uitleg/Design and lay out 28 Kies bone met sorg 29 Bone in kerriehoenderpot in2Media • 082 578 7257 30 Maak bone jou eerste keuse 31 Wortelkoek Trudy Pretorius - Redakteur/Editor 071 331 7589 Skryf aan/Write to: Posbus/PO Box 15587, Lynn East, 0039 Tel.: 012 819 8100, Faks/Fax: 012 819 8122 E-pos: [email protected] Internet: www.droebone.com Winteruitgawe 2023 • nr 64 3

DPO-Groep • DPO Group 4 Winter 2023 edition • nr 64

DPO-Groep • DPO Group Redaksionele brief Letter from the Editor Trudy Pretorius Alles net Only by genade grace Nie een van ons se paadjies is None of our paths are laid out heeltemal uitgelê soos ons exactly the way we wanted it dit sou wou hê nie, maar as to be, but when I think about ek aan Mathys Roets se verhaal dink Mathys Roets' story and remember his en sy inspirerende boodskap by die inspiring message at the Middelburg Middelburg gewasdag onthou, besef Crop day, I am reminded that some ek weer eens – sommige mense sien people see a hopeless end, where the ’n hopelose einde, waar die gelowige believer sees endless hope. eindelose hoop sien. After the many challenges we faced Na al die uitdagings van die afgelope lately, I hope you are also excited tyd, hoop ek u is ook opgewonde oor about the Congress of the Dry Bean die Droëbone Produsente-Organisasie Producers’ Organization in August. See se Kongres in Augustus. Sien die the notice on page 30. kennisgewing op bladsy 30. We are really proud to be part of the Ons is baie trots dat ons deel van die Kamcare Social and Training Services Kamcare Social and Training Services project. By supplying beans for 2 500 se projek kon wees. Deur boontjies vir bean bags, the DPO contributed to the 2 500 boontjiesakkies te verskaf kon die optimal development of children. More DPO meehelp om kinders optimaal te about this on page 8. laat ontwikkel. Meer hieroor op bladsy 8. I conclude by quoting Koos du Plessis: “I am what I am only by grace!” Ek sluit af deur Koos du Plessis aan te haal: “Wat ek is, is net genade!” Winteruitgawe 2023 • nr 64 5

DPO-Groep • DPO Group “Estkegmaamnissy…” “My pa het met baie min reggekom en altyd gesê: “Waar daar ’n wil is, is daar ’n weg”. Hy het nooit opgegee nie. Al het die hael die bone verwoes en die bone wat wel opgekom het, het 150 mm reën gekry. Hy het geglo GOD sal vir hom gee wat hom toekom en sal hom nooit los nie, hy moes net doen wat hy kon,” vertel Koos van Heerden jr. oor sy pa, die bekende saadkwe­ ker, Koos van Heerden, van Ohrigstad. Koos sr. is op 2 Februarie “Ons het aanvanklik baie met met die helfte verminder én groente en graan (koring) in vanjaar op die ouder- stropers gesukkel, maar het op gehalte inboet. die winter met ’n kommersiële dom 74 aan longkanker ’n Roelf Swart-stroper afge- Bonsmara beesvertakking wat oorlede. Hy laat sy vrou, Rina, kom wat ons tot onlangs nog “Pa was ’n harde man as dit speenkalwers verkoop. Die ’n seun, dogter, ’n skoon- gebruik het. Ons het dit met by besluite oor finansies of bonehooi wat ons maal en seun en skoondogter en vyf ’n Double Master vervang wat selfs boerderypraktyke kom. dan baal is baie goeie voer vir kleinkinders agter. Hy het sy die oes baie makliker en vinni- Hy self het baie konserwatief die beeste deur die winter. eerste saadbonekontrak in ger kon afhaal. Ek onthou hoe grootgeword en vas geglo ‘jy 2006 met die DPO geteken my pa altyd met sy kierie agter lol nie met ’n ding wat werk “Ek wil namens my pa vir die en was tot en met sy dood ’n oom Boet se stroper geloop nie’. Dít was een van ons groot boere in die Ohrigstadvallei saadprodusent. “Die DPO kon het en in die hooi gekrap het haakplekke in die tyd dat ons dankie sê dat hulle ons met nog altyd ons siektevrye saad vir pitte wat by die drom van saam geboer het. Maar, ek ons boneboerdery bygestaan met ’n geruste hart aan hulle die stroper uitry. doen dit met liefde alles wéér, het. Ek gaan sy stem mis wan- kommersiële boere verskaf,” want my pa het my gebring neer ons in die oggende by het Koos jr. gesê. “Ek het baie oor droëbone by tot waar ek vandag is, veral die skuur bymekaar kom om my pa geleer. Die belangrik- met droëboneboerdery. die mense aan die gang te kry. “Die beginjare van ons ste is om droëbone nooit te Ons het altyd daarna saam boerdery was nie maklik nie, veel water te gee nie. Jy kan “Benewens ons bonesaad­ koffie gedrink en die planne maar ons het by mede-boere met een besproeiing jou oes boerdery plant ons ook somer- bespreek waaraan ons deur in die Ohrigstad-omgewing die nag gedink het. gaan kers opsteek en weldra ’n resep ontwikkel wat op óns plaas gewerk het. Elke boerdery is uniek en verg ander praktyke, al plant almal dieselfde gewas,” sê Koos jr. 6 Winter 2023 edition • nr 64

DPO-Groep • DPO Group “Pa was altyd Koos sr. en nou is ek Koos sr. met my seun nou kleinbaas Kosie jr. Dit was ’n voorreg om saam met hom te kon boer,” het Koos jr. gesê. Winteruitgawe 2023 • nr 64 7

DPO-Groep • DPO Group ARTIKEL DEUR: Adileleksinnedtevrsir Liezel Landman (Bestuurder Kamcare) Kamcare Social and Training Services 8 Winter 2023 edition • nr 64 Die Fundisa Early Childhood Development Pro- gramme is een van Kamcare Social and Training Services se projekte wat ’n baie vol en besige jaar gehad het. Aan die einde van Februarie kon hulle terugkyk op ’n jaar waar hulle invloed ‘n impak op die 34 kleuterskole, wat deel is van die progam, gemaak het. Hulle twee-weeklikse opleidingsessies skerp onderwysers se ken- nis op oor kinderontwikkeling en lesbeplanning. In dié sessies kry die onderwysers baie materiaal wat hulle vir effektiewe onderrig van kinders kan gebruik. Elke skool het ’n krat vol opvoedkundige speelgoed en skryfbehoeftes ontvang om kinders optimaal mee te ontwikkel. Hulle het ook twee van die skole opgeknap om ’n meer stimulerende leeromgewing vir die kinders te skep. Kamcare weet goed dat wanvoeding ook ’n groot invloed op kinders se ontwikkeling het. Hulle het dus van CFAM se vita- mien- en mineraalverrykte mieliepap aan die skole voorsien en sodoende die kinders van ’n daaglikse ete verseker. Die NPO, Headstart Kids, het aanvullings (Nutrilite Little Bits) onder die kinders uitgedeel by skole wat deel is van die Fundisa Vroeë Kinderontwikkelingsprogram. Boontjiesakkies was deel van die opvoedkundige kratte wat hulle aan die 34 kleuerskole geskenk het. Die konsep van

DPO-Groep • DPO Group boontjiesakkies en die gebruik daarvan in kinderontwikkeling is al dekades oud. Boontjiesakkies kan vir vele aktiwiteite gebruik word om bepaalde vaardighede te ontwikkel of te versterk, soos: balans, koördinasie, reaksietyd, gooi en vang. Kamcare is baie dankbaar vir die boontjies wat die Droëbone Produsente- Organisasie gekenk het. Daarmee kon hulle ongeveer 2 500 boontjiesakkies vul en aan die 34 kleuterskole uitdeel. Die boontjiesakkies dra by tot die optimale ontwikkeling van kinders. Termietskade by bone Het jy al gewonder waarom daar soms ryp, onbeskadigde boonpeule ARTIKEL DEUR: op die grond onder plante lê? Dit lyk onverklaarbaar dat die peule Mossie Mostert net eenvoudig van die plant afval? Hierdie verskynsel het egter ‘n (Tegniese adviseur van die DPO) eenvoudige verklaring. Almal ken die groot Dié foto’s illustreer die skade wat die gewone grasdraer termiet grasdraertermiet wat bedags gedurende die dag veroorsaak. Let op dat dit groen plante is (foto links), grasstingels versamel, dit in wat in die dag gevreet word, teenoor droë plante (foto regs) wat die kort stukkies byt en by ’n gat in kleinwit termiet in die nag aanval – hierdie skade is soms eers tydens die die grond indra. Hulle eet nie optrek van bone sigbaar. die stokkies nie, maar verwerk dit na kompos en voed dan op die swamme wat op die kompos groei. Maar, daar is ook ’n kleinwit termiet in die termietfamilie wat net in die donkerte kos versamel. Dié kleinwit termiet val egter bone aan wat fisiologies ryp, en dus droog is. Hulle verwyder net die stingels tussen die peul en die plant. Dit laat dan die onbeskadigde peul op die grond agter - alles in die donkerte van die nag! Die beste raad hiervoor is om so gou moontlik te oes voordat die hele oes op die grond lê. Winteruitgawe 2023 • nr 64 9

DPO-Groep • DPO Group Middelburg gewasdag by ZONNEBLOEM BOERDERY Douvoordag op 16 Mathys Roets was die Ná die formaliteite was die Maart vanjaar was die motiveringspreker vir trekkers met waens gereed karre en implemente die dag en het natuurlik geen om almal na die soja- en al soos bone in ’n peul bekendstelling nodig gehad mielieproewe en landdemon- ingeryg op Zonnebloem nie. Hy het ná die verwelko­ strasies te vervoer. Verskaffers Boerdery, gereed vir die ming en opening sy verhaal het die geleentheid gehad om Middelburg Gewasdag. met ons gedeel. Hy het dade- hulle implemente bekend te Die besoekers, almal lik ’n rustige atmosfeer met sy stel en te demonstreer. baie opgewonde oor musiek geskep. die nuwe tegnologie­ Soos dit die gebruik is, demonstrasies en Volgens hom wou hy nog kon almal agterna in die saal proefp­ erseelbesoeke altyd iets betekenisvol met sy bymekaarkom vir ’n heerlike (sojas en mielies), en lewe gedoen het, min het hy bord kos. natuurlik gereed om geweet wat vir hom voorlê. ’n kennis te maak en Ernstige motorfietsongeluk op Dankie aan almal wat jaarliks inligting met verskaf- 6 April 2009, het sy lewe in ’n van hierdie dag so ’n groot fers en mede-boere uit oogwink verander. ’n Rugbe- sukses maak. te ruil. sering het hom permanent in die onderlyf verlam gelaat, Mathys Roets se strelende maar volgens hom is dit nie stem het atmosfeer geskep. uniek nie. “Baie ander mense leef met soortgelyke bese­ rings,” sê hy. Hy glo ‘n mens kan by feitlik enige omstandighede aanpas. Hy moes egter eers vrede maak daarmee dat hy nooit weer sou kon loop nie. Dit het hom nie weerhou daarvan om steeds doelwitte te stel en dit te bereik nie – hy bestuur steeds self en speel golf. Dit laat mens net weer besef dat, waar daar ’n wil is, is daar ’n weg. 10 Winter 2023 edition • nr 64

DPO-Groep • DPO Group bladsy 12 >>> 11 Winteruitgawe 2023 • nr 64

DPO-Groep • DPO Group Hannie Anderson van Zonnebloem Boerdery <<<bladsy11 MIDDELBURG GEWASDAG (tweede van links) het die wins van die vorige Wins vir liefdadigheid jaar se gewasdag aan Suster Judy Toua Soos gebruiklik is die wins van (Bestuurder van die vorige jaar se gewasdag Hospice Vereniging in aan sekere instansies of Middelburg), Riana individue in die streek De Villiers (Bestuurder uitbetaal. Die komitee het van Belfast Rusoord), vanjaar besluit om die wins en baba Lisa se aan twee organisasies, Hospice mamma, Tanya Vereniging Middelburg en Pretorius oorhandig. Belfast Rusoord toe te ken. Verder is ook besluit om ’n Baba Lisa in haar individu, baba Lisa Pretorius, spesiale rolstoel. vanjaar te help. Ons stel kortliks die twee organisasies Ons was bevoorreg om en hulle diens/dienste bekend onder andere ’n Endura en vertel wie baba Lisa recliner car seat wheelchair Pretorius is. en ’n spesiale badstoel aan haar te skenk. Die Endura is Baba Lisa Pretorius ‘n opvoubare, aluminium Baba Lisa is in Mei 2022 leun- en kantelrolstoel met gebore en is gediagnoseer verlengde kopstut, volliggaam met Semilobar harnas, en verwyderbare Holoprosencephaly (HPE) sitplek wat as ‘n motorstoeltjie wat beteken dat haar brein gebruik kan word. Dit het ook nie volkome opgedeel het hoogte verstelbare voetstutte in twee afsonderlike lobbe en ‘n skinkbord. nie. Die simptome van HPE is ontwikkelingsagterstande, intellektuele gestremdheid, epilepsie en aanvalle, ’n klein koppie, oormatige vloeistof in die brein, gesigafwykings, tandafwykings, hoë/diep verhemelte, probleme met die regulering van liggaamstemperatuur, hartklop-, asemhalings- en voedingprobleme. Sy sukkel ook met bakbeweging en gewigstoename. Weens haar siekte gebruik baba Lisa ‘n spesiale rolstoel, badstoel, spesiale salfies, daaglikse medikasie en benodig gereelde terapie, doktersondersoeke, hospitaalbesoeke en besoeke aan die dieetkundige. Sy volg ook ‘n streng spesiale dieet en het baie daaglikse behoeftes. 12 Winter 2023 edition • nr 64

DPO-Groep • DPO Group Hospice Vereniging Middelburg Belfast Rusoord Hospice Vereniging Middelburg doen presies dit Die rusoord ondersteun meer wat die Latynse woord “HOSPES” impliseer ‘n uitreik as 60 bejaardes, sommiges met na dié wat ly. Dit is ’n instansie met ’n hart vol liefde gesinne en ander sonder gesinne. en omgee wat uitreik na terminale kankerpasiënte. Die bejaardes kry hier dag-tot-dag Hospice Vereniging Middelburg is ’n outonome, sorg, gesonde etes, mediese aandag onafhanklike instansie wat onder andere spesialiseer in en gemeenskapsprogramme. Dié professionele pyn- en simptoombeheer van terminale Ouetehuis streef daarna om die beste pasiënte, tuisversorging deur vrywillige werkers omgewing vir hulle bejaardes te skep en geregistreerde verpleegkundiges, adviserende om in te floreer. Die koste om na die verpleging, sterwensbegeleiding en berading. bejaardes om te sien neem egter toe en baie van hulle het geen familie nie. Die Die instansie is self verantwoordelik vir rusoord is baie dankbaar vir die bydrae fondsinsameling. Gelukkig kry hulle ook donasies uit wat hulle ontvang het. Hulle is baie trots die gemeenskap en is daar vrywilligers wat help deur daarop om ‘n familie vir elke inwoner projekte te organiseer. en vir gemeenskapslede te kan wees. Ons is baie dankbaar dat die rusoord die Ons wil Suster Judy Toua en almal betrokke bedank bejaardes voed en versorg. vir die diens wat hulle aan pasiënte lewer – dit word opreg waardeer. bladsy 14 >>> 13 Winteruitgawe 2023 • nr 64

DPO-Groep 14 Winter 2023 edition • nr 64

DPO-Groep • DPO Group <<<bladsy11 MIDDELBURG GEWASDAG Gelukkige trekkings Foto bo: Baie geluk aan die wenners van die rugbyballe wat Gys Pitzer geskenk het. Pieter Lee het namens OBARO ’n baie nuttige koelhouer aan Karin Marx (foto heel links) en ‘n geweersak aan Frik Stander geskenk. JONSSON WORKWEAR het ‘n gekenkbewys ter waarde van R500 geskenk. Waar koper en verkoper mekaar vind Vir‘n veilige en deursigtige bonetransaksie Kontak B E A N E X by 012 819 8100 Kontak enige van ons bone-agente: Riaan Janse van Rensburg 082 388 0510 Chris Kleingeld 082 388 0500 Rossouw Grobbelaar 067 415 0311 Posadres: Posbus 15587, Lynn East 0039 Faks: 012 819 8122 [email protected] [email protected] [email protected] Winteruitgawe 2023 • nr 64 15

DPO-Groep • DPO Group DBS Plant hoë-g en vermind Wisselboukeuse Stabiele mark KRANSKOP HR 1 Oessekerheid Kranskop HR 1 het ’n goeie gemiddelde opbrengs. Dié uitstekend DRY BEAN SEED (PTY) LTD kultivar is bestand teen vetvlek, boontjiemosaïekvirus (BCMV), roes en hoekige blaarvlek (HBV). Dit is baie goed aangepas vir Tel: +27 12 819 8100 die Oos Vrystaat waar vetvleksiekte ’n probleem is. Kranskop HR P.O. Box 15587, Lynn East, 0039, Pretoria kan landwyd geproduseer word. KONTAK: KRANSKOP Rossouw Grobbelaar by Kranskop toon ’n goeie opbrengs en oessekerheid – veral in 067 415 0311 of [email protected] die geval van hoër opbrengsmikpunte. Dit is goed aangepas in Riaan Janse van Rensburg by Noordwes en Mpumalanga. Kranskop is verdraagsaam teenoor 082 388 0510 of [email protected] roes en bied weerstand teen BCMV. www.droebone.com Nr 1 16 Winter 2023 edition • nr 64 Hier is ons nuwe kultivars Tygerberg Tygerberg is ’n kultivar met goeie saadkwaliteit en siekte- weerstand en is goed aangepas in alle produksiegebiede. Dit het die hoogste gemiddelde opbrengs van die rooi gespikkelde bone met hoë opbrengsbetroubaarheid by opbrengsteikens van 1.5 t/ ha en hoër. Dié kultivar is ook ’n groot-pitkultivar wat ide- aal is vir uitvoere en het weerstand teen roes en BCMV. ‘n Lang groeiseisoen met ‘n bogemiddelde opbrengspotensiaal.

DPO-Groep • DPO Group gehalte bonesaad der jou risiko OPS-RS 4 RS 5 de OPS-RS 4 het ’n baie hoë gemiddelde opbrengs en RS 5 is goed aangepas, veral vir die noordelike Limpopo oessekerheid. Dit is goed aangepas in alle produksiegebiede. besproeiingsgebiede. Dit het ’n bepaalde groeiwyse en ’n OPS-RS 4 is verdraagsaam teenoor roes en HBV. goeie staanvermoë. Dit is verdraagsaam teenoor roes en bestand teen omval. Die saadgrootte is dieselfde as dié van R1 Kranskop. ’n Grootwit-pitkultivar met ‘n wit agtergrond. Ideaal vir die uitvoermark. RS 6 Teebus-RR 1 RS 6 is ’n kultivar wat ideaal is vir uitvoere en is goed in alle produksiegebiede aangepas. Dit het, in terme van gemiddelde Teebus-RR 1 is ’n terugkruising van Teebus, gemik op opbrengs, die hoogste opbrengsbetroubaarheid getoon. Dit is weerstand teen roes. Die saad is groter as dié van Teebus. verdraagsaam teenoor roes en het weerstand teen omval en Teebus-RR 1 het ’n bepaalde groeiwyse en bied ook weerstand BCMV. teen roes, HBV en BCMV. RS 7 NUUT Kamiesberg RS 7 is ’n baie stabiele kultivar met medium-grootte Kamiesberg het ’n hoë gemiddelde opbrengs met hoë t saad. Dit is goed aangepas in al die produksiegebiede opbrengsbetroubaarheid by opbrengsteikens en is goed e met ’n onbepaalde groeiwyse. Bied weerstand teen aangepas in alle produksiegebiede. Het weerstand teen roes en BCMV en het groot sade. Die kultivar is ook ’n roes, skroeisiekte, BCMV en HBV. groot-pitkultivar wat ideaal is vir uitvoere. Lang groeiseisoen met ‘n bogemiddelde opbrengs potensiaal. HBV > Hoekige blaarvlek | BCMV > Boontjiemosaïekvirus Winteruitgawe 2023 • nr 64 17

DPO-Groep • DPO Group WAT BEHELS ’n VRYE MARK? ARTIKEL DEUR: Chris Kleingeld Kenmerke van Hoofbestuurder Droëbone Produsente-Organisasie ’n vrye mark: Die droëbonemark in Om die rol van ’n vrye mark • In ’n volmaakte vrye mark 1 Private eienaarskap van Suid-Afrika dryf sedert beter te verstaan, is dit is daar geen beperkinge wat hulpbronne 1993 in ’n vrye mark nodig om na ’n paar beginsels handel tussen partye verhoed handel, waar vraag en te kyk, en te verstaan wat nie. In realiteit kom dit selde Handel is vry omdat individue aanbod die prys bepaal. die potensiële impak op die voor. Tariewe met invoere of maatskappye totale beheer Die vrye mark maak droëbonemark in Suid-Afrika en uitvoere, en wetgewing uitoefen oor insette, produksie dit moontlik vir indi- kan wees. Vir hierdie doel met minimum standaarde, is en allokasie van hulpbronne, vidue en instansies om verwys ek na ‘n artikel wat wel van toepassing met die wat arbeid insluit. Verande­ geleenthede te benut onlangs deur verhandeling van droëbone. ring in die beskikbaarheid wat ’n gemiddelde pro- https://corporatefinanceinsti- Hoewel tariewe van toepas­ en bekost­igbaarheid van dusent dikwels nie kan tute.com/resources/econom- sing is, plaas die vlak van hulpbronne kan besluite oor benut nie. ics/free-market/ gepubliseer is. tariewe nie ’n beperking op produksie verander. Onderne- droëbooninvoere nie. Die mings se beskouing oor • Markkragte reguleer ’n vrye internasionale prys en die wis- risiko speel ook ’n groot rol in mark, waar vraag en aanbod selkoers speel ’n groter rol by produksiebesluite en allokasie waarskynlik die grootste rol invoere. Aangesien droëbone van hulpbronne. Die risiko speel. ’n Gewillige koper en in die formele en informele van die weer oor die afgelope gewillige verkoper bepaal ekonomie verkoop word, speel twee seisoene en die skielike die prys. Privaat instansies of die toepassing van minimum styging in insetkoste het van- individue besit maatskappye standaarde ’n kleiner rol by jaar grootliks tot die afname en hulpbronne en die staat bepaling van prys, veral in die in droëbone se produksie in speel nie ’n noemenswaardige informele sektor. Minimum Suid-Afrika bygedra. Beleids- rol nie. Partye kan onafhank- standaarde is egter krities in verandering oor arbeid speel lik met mekaar handel dryf. die formele sektor. Hierdie ook ’n groot rol in die droë- Hierdie is tipiese eienskappe verskil in toepassing maak boonbedryf in Suid-Afrika van die droëbonebedryf in dit soms moeilik om pryse te omdat die oesproses redelik Suid-Afrika. vergelyk. arbeidsintensief is. bladsy 20 >>> 18 Winter 2023 edition • nr 64

DPO-Groep • DPO Group WHAT DOES A FREE MARKET IMPLY? ARTICLE BY: Chris Kleingeld General Manager, Dry Bean Producers’ Organisation The dry bean market To better understand a free Characteristics of a free market in South Africa has market, it is necessary to been trading in a free consider a few principles and 1. Private ownership of resources market, where the understand their potential Trading is free because individuals or companies exert total price is determined by impact on the dry bean control over inputs, production and the allocation of resources, supply and demand, market in South Africa. For this including labour. Changes in the availability and affordability of since 1993. This free purpose, I would like to refer resources can influence production decisions. How enterprises market system allows to a recent article that was view risk also plays a significant role in decisions regarding individuals and published by production and the allocation of resources. For example, institutions access to https:// weather risks during the past two seasons and the sudden opportunities that are corporatefinanceinstitute. rise in input costs have primarily contributed to a decrease not usually available to com/resources/economics/ in the production of dry beans in South Africa for this year. the average producer. free-market/ Labour policy changes also play a significant role in the dry bean industry in South Africa because the harvesting process is • A free market is regulated relatively labour-intensive. by market forces in which supply and demand usually 2. Flourishing financial markets play the most significant The presence of financial institutions is indispensable in a role. A willing buyer and a prosperous free market economy. This includes banks and willing seller determine the brokers that enable trading participants to exchange goods price. Private institutions or and services. Production and value-chain risks are, more than individuals own companies previously, increasingly complicating trading in dry beans. and resources, and the state Margins for all role players are currently under pressure. does not play a significant Better profitability is essential for industry growth. Traders, in role. Parties can trade particular, must react proactively with regard to pre-season independently with each contracts to enable producers to obtain input finance in time. other. These typical attributes also apply to the dry bean 3. Free participation industry in South Africa. Participation in the free market is voluntary. This means that any party can participate out of a free will. Decisions concerning • In a perfectly free market, production and consumption are entirely voluntary. Trading trading between parties has parties can decide on the price and quantities to be traded. no limitations. In reality, this is Uncertainty regarding availability and price has primarily seldom the case. Import and contributed to a significant reduction in volumes per export tariffs and legislation transaction over the past two seasons. This trend is expected to setting minimum standards continue this year. Despite the lower volumes per transaction, do, however, apply to trading the expectation is that total volumes will remain the same after in dry beans. Although tariffs the decreases of the past two years. are applicable when dry beans page 20 >>> Winteruitgawe 2023 • nr 64 19

DPO-Groep • DPO Group VRYE MARK<<< bladsy 18 Die afwesigheid van van produkte. Produsente regeringsinvloed stel individue moet ’n balans vind waar die 2 Florerende finansiële 3 Vrye deelname en maatskappye in staat om prys van ’n kommoditeit wins­ markte verskeie vryhede uit te oefen. gewend is gegewe die koste Deelname in ’n vrye mark Die volgende punte is van en risiko van produksie, maar Die teenwoordigheid van is vrywillig. Dit beteken belang: bekostigbaar vir die verbruiker finansiële instellings is onont­ enige party kan uit vrye wil bly. beerlik in ’n suksesvolle vrye deelneem. Besluite om te 1 Vryheid om te innoveer mark ekonomie. Dit sluit die produseer en te verbruik is Instansies het die vryheid Ondanks die vele voordele kan banke en makelaars in wat totaal vrywillig. Partye wat om nuwe idees te ondersoek ’n vrye mark ook nadelig wees. deelnemers in die handel handel dryf kan self besluit op om aan kliënte se behoeftes Een nadeel is dat rolspelers in staat stel om goedere en die prys en hoeveelhede wat te voldoen. Dit sluit in fisiese uitsluitlik deur winste gedryf dienste te verwissel. Risiko’s verhandel word. Onsekerheid eienskappe soos kleur en word. Hoewel winste vir met produksie en risiko’s in oor beskikbaarheid en prys het grootte asook hoe dit verpak deelnemende partye die oog- die waardeketting maak dit die afgelope twee seisoene en vervoer word. Hierdie merk is, behoort winsgewend- moeiliker as in die verlede grootliks daartoe bygedra vryheid om idees te onder- heid nie die rol van ander om droëbone te verhandel. dat volumes per transaksie soek, bevorder kompetisie partye en die eindverbruiker te Marges vir alle rolspelers is aansienlik afgeneem het. en lei tot ’n beter produk vir benadeel nie. tans onder druk. Beter wins­ Hierdie tendens sal waar- die verbruiker. Hoewel daar gewendheid is noodsaaklik skynlik vanjaar voortduur. Ten beperkte geleentheid in die Die rol van die vrye mark vir die bedryf om te groei. spyte van die laer volumes per Suid-Afrikaanse konteks is om dra by tot prysvorming van Veral die handel moet pro- transaksie, word verwag dat jou produk van die res van die droëbone in Suid-Afrika. aktief reageer ten opsigte van totale volumes nie verder sal mark te differensieer, is daar Produksierisiko, verhoogde voor-seisoenkontrakte om daal na die dalings die laaste tog geleenthede om teen- insetkoste en ’n gebrek aan produsente in staat te stel om twee jaar nie. woordigheid in die mark te kry insetfinansiering het die bin- betyds insetfinansiering te deur beter verpakking. nelandse aanbod aansienlik bekom. verlaag. Dit is belangrik dat 2 Verbruikers bepaal die waardeketting op hierdie <<< bladsy 19 FREE MARKET voorkeure laer vraag reageer en ’n balans vind sodat die verbruiker Verbruikers het die laaste sê in die waarde kan geniet wat ’n vrye mark. Dit is belangrik droëbone bied in terme van om die verbruiker te oortuig waarde vir geld as ‘n proteïen- van die waarde vir geld van voedsel vir menslike gebruik. die produk. Verbruikers bepaal tot ‘n groot mate ook die prys are imported, the level of following points deserve 2. Consumers determine are ultimately the aim of these tariffs does not restrict consideration: preferences the participating parties, imports. The international profitability should not be to price and the exchange rate 1. Freedom to innovate Consumers have the final the detriment of other parties play a more significant role Institutions have the freedom say in a free market. It is, and the end consumer. with regard to imports. Since to explore new ideas to therefore, crucial to convince dry beans are traded in the comply with their client’s consumers of the monetary The role of the free market formal and informal economy, needs. These include physical value of the product. contributes to the calculation applying minimum standards characteristics like colour and Consumers determine the of dry bean prices in South plays a smaller role in price size and how the product will price of products to a large Africa. However, production determination, especially in be packaged and transported. extent. Producers must find risks, increased input costs, the informal sector. Minimum This freedom to explore ideas a balance where the price of and a lack of input financing standards are, however, critical strengthens competition and a commodity is profitable, have decreased local supply in the formal sector. This ultimately leads to a better given the cost and risk of significantly. It is important difference in application can product for the consumer. production, while keeping it that the value chain responds sometimes make it difficult to Although there are limited affordable for the consumer. to this lower demand and compare prices. opportunities in the South finds a balance for the African context to differentiate Despite the many advantages, consumer to enjoy the value The absence of government your product from the rest the free market can also that dry beans offer as an influence allows individuals of the market, there are be disadvantageous. One affordable protein source for and companies to exercise opportunities for market disadvantage is that role human consumption. various freedoms. The expansion by offering better players are solely motivated packaging. by profits. Although profits 20 Winter 2023 edition • nr 64

DPO-Groep • DPO Group Winteruitgawe 2023 • nr 64 21

produksie • production Grondverdigting is ’n algemene pro­bleem op meeste plase (Hoorman, et al., 2011). By droëboon- produksie is dit veral ernstig en dit kom dikwels voor (Smith & Pearson, 2004). Grondverdigting en die gevolge daarvan ARTIKEL DEUR: Navorsing het wortelsiektes en verhoging boneproduksie is oor die JOSEF GROBLER bewys dat van onkruiddoderskade algemeen baie poreus, grondverdigting op (Hoorman, et al., 2011; waar ongeveer 50% van Junior Veldbeampte verskeie maniere Smith & Pearson, 2004). die grondvolume uit vaste ‘n negatiewe uitwerking op Grondverdigting bevorder gronddeeltjies bestaan, 25% (Tegniese Dienste: DPO) gewasproduksie en veral die graad van Fusarium- van die volume poreus (met op droëbone het. Dit sluit wortelvrot wat Fusarium lug gevul) is en die ander 25% die volgende in: fisiese solani in bone (Phaseolus is poreus met water gevul beperkinge op wortelgroei vulgaris L.) veroorsaak. (Smith & Pearson, 2004). en daarmee saam beperkte Wortelvrot vererger in funksionering van wortels; grondtemperature laer as Die tekstuur en struktuur swak belugting van die die ideale groeitemperature van die grond het ’n invloed wortelsone; vertraagde (Burke, et al., 1980). op hoe vinnig en hoe ernstig dreinering; bevordering van die grond kompakteer. Volgens Die ideale grond vir navorsing herverdig 70% tot 22 Winter 2022 edition • nr 63

produksie • production Die wiele van trek- kers en implemente veroorsaak kompak- sie. Dit is gewoonlik erger na aan die oppervlak as dieper in die grond. 90% van lemerige sandgrond (met min grondstruktuur) weens kumulatiewe reënval. Die hoeveelheid organiese materiaal in die grond bepaal hoe maklik die grond verdig. Hoe laer die organiese materiaalinhoud, hoe makliker kompakteer die grond (Hoorman, et al., 2011). bladsy 12 >>> Winteruitgawe 2023 • nr 64 23

DPO-Groep • DPO Group GRONDVERDIGTING <<< bladsy 11 Die hoeveel- Grond word as Wanneer ’n land voortdurend heid organiese gekompakteerd beskou bewerk word, verbreek die materiaal wanneer die porositeit natuurlike bindings tussen in die grond minder as 40% van die totale die gronddeeltjies wat die bepaal hoe grondvolume beslaan. In digtheid van die bewerkbare maklik die verdigte grond sukkel die grond verhoog (Smith & grond verdig. plantwortels om fisies te Pearson, 2004). Hoe laer die groei en die wortels kan nie organiese ma- water of die nodige minerale Identifisering teriaalinhoud, effektief uit die grond onttrek hoe makliker nie. Kompaktering kan In die meeste gewasse is kompakteer droëboonopbrengste tot die simptome min of meer die grond 30% of selfs meer verlaag, dieselfde, maar op droëbone is opbrengsverlieste van tussen dit baie meer opvallend. 5% en 20% is nie so opmerklik nie (Smith & Pearson, 2004). Vlak kompaktering laat die plante stadiger Oorsake ontwikkel. Die blare is baie klein in vergelyking met Die wiele van trekkers en gesonde plante se blare en implemente veroorsaak die plante toon tekens van kompaksie. Dit is gewoonlik waterspanning. erger na aan die oppervlak as dieper in die grond. Met diep kompaktering word simptome eers merkbaar Hoe hoër die wieldruk, hoe wanneer die plante groter erger die kompaksie. Meer is (later in die groeiseisoen) gereelde wielverkeer in die en dieper wortelstelsels land en baie nat of baie droë ontwikkel. Omdat die grond vererger die probleem plant se wortels nie deur ‘n verder. verdigtingslaag kan dring nie, versamel dit in een area Skaarploë of soortgelyke waar dit eerder horisontaal implemente kan die grond as vertikaal sal groei (Smith & aan die onderkante van die Pearson, 2004). ploegskare laat verdig. Die ploeg se skare skeur en smeer Regstelling of die grond onder die skaar verligting (ploeglaag). Gebruik skeurploë (ripper Gedurende grondbewerking ploë) om die grond diep trap wiele vore wat aan die los te maak – dit verlig grondstruktuur verander. grondverdigting baie doeltreffend. Doen dit As grondbewerking oor- wanneer die grond baie droog intensief raak in baie nat of is sodat die gekompakteerde baie droë grond, kan die eerste laag kan versplinter en die 15 cm van die grond verdig. BRONNELYS • Burke , D. W., Miller, D. E. & Barker, A. W., 1980. Effects of Soil Temperature on Growth of Beans in Relation to Soil Compaction and Fusarium Root Rot. Phytopathology, Volume 70, pp. 1047-1049. • Hoorman, J. J., Sá, J. C. M. & Reeder, R., 2011. The Biology of Soil Compaction. Science, Volume 68, pp. 49-57. • Smith, J. A. & Pearson, C. H., 2004. Tillage Practices. In: H. F. Schwartz, M. A. Brick, R. M. Harveson & G. D. Franc, eds. Dry Bean Production and Integrated Pest Management. Fort Collins, Lincoln, Laramie: Colorado State University, University of Nebraska, University of Wyoming, pp. 51-57. 24 Winter 2022 edition • nr 63

DPO-Groep • DPO Group Voorkoming Staak die bewerking van • Verminder die kanse vir verdigting deur ‘n land wanneer dit baie bewerkingspraktyke, implemente, diepte van ploeg nat is. Die gronddeeltjies en die rigting van verwerking gereeld af te wissel. skuif makliker in nat • Verminder die grondbewerkingsaktiwiteite op die grond rond en verlaag die land. grond se porositeit. • Bestuur die verkeer van trekkers en implemente sodat spore nie oral in die land vorm nie. (Smith & Pearson, 2004) • Hou banddruk laag genoeg dat die gewig oor ’n groter oppervlakte versprei is, maar die trekkers en implemente steeds doeltreffend werk. grond kan deurlug. In nat Vlak kompakte– verleen meer struktuur aan beskerm (Hoorman, et al., toestande of wanneer die ring laat plante die grond. ‘n Deurlopende 2011). grond nog redelik vog bevat, stadiger ontwik- bedekking van die grond sal hierdie metode egter glad kel en die blare met lewende plante en die Grondkompaksie kan nie doeltreffend wees nie. is baie klein in minimum bewerking daarvan verrykende gevolge hê en dit Dit kan die verdigting selfs vergelyking met kan die aktiewe koolstof in is meer effektief en goedkoper vererger (Smith & Pearson, dié van gesonde die grond vermeerder en so om dit te vermy as om dit reg 2004). Deur die grond diep te plante. die grond teen verdigting te stel. skeur kan help om opbrengs te verhoog. Indien grond egter en verminder met weer her-kompakteer gaan grondbewerking, waar die effek net tydelik wees natuurlike plantegroei en (Hoorman, et al., 2011). minimum bewerking dit stabiliseer. Aktiewe koolstof Gevolgtrekkinge is die gom wat kleiner aggregate bind en groter Oesreste op die land aggregate vorm. Dit maak kan ’n tipe buffer teen die grond meer poreus met grondverdigting wees. beter insypeling van water en Hoewel spoorverkeer die reste saampers, herstel die vorm ná die wiele daaroor geloop het. Lewende wortels en worteluitskeidings in die grond is moontlik meer effektief as oesreste wat net bo-op die grond lê. Grondmi–krobes kry energie uit koolstofverbindings wat nutriënte stoor en help om die nutriënt–siklus tussen die plante en die grond te onderhou. Humus is ‘n hoogs ontbinde en die mees stabiele vorm van koolstof in die grond – dit bind gronddeeltjies om mikrokollektiewe te vorm. Humus bied meer weerstand teen degradasie en grondbewerking as aktiewe koolstof. Aktiewe koolstof is die energie vir die mikrobes Winteruitgawe 2023 • nr 64 25

arbeidsake labour matters ORGANISASIE VIR WERKGEWERS Aftrekkings – volg die ORGANISATION FOR EMPLOYERS korrekte prosedure ARTIKEL DEUR: Hannes Latsky Daar is verskeie aftrekkings Aftrekkings vir skadeverhaling? wat gemaak kan word. Dit Onderhewig aan die regte proses wat Die werkgewer-werknemer kan wissel van statutêre gevolg word, is die werkgewer gemagtig ooreenkoms kom daarop neer aftrekkings (werkloosheidsversekering, om aftrekkings van die werknemer se dat die werknemer sy tyd en ver- inkomstebelasting, ’n hofbevel of vergoeding te maak om skade aan die moëns teen vergoeding aan die arbitrasiebevel), addisionele aftrekkings werkgewer se eiendom te verhaal. Die werkgewer lewer. Arbeidswet- spesifiek tot die landbousektor (behuising, WBDV stel die volgende vereistes alvorens gewing het streng regulasies water, hout, dienste, en rantsoene) en die werkgewer so ’n aftrekking kan maak: oor wat van ’n werknemer se addisionele aftrekkings in die algemeen • Die werknemer moet skriftelik toestem vergoeding afgetrek mag word. (verlies of skade aan eiendom, lenings, Werkgewers moet die korrekte voorsorgfonds of pensioenfonds, tot die aftrekking en die bedrag moet prosedures streng volg wanneer ledegelde van ’n vakbond, ensovoorts). gespesifiseer word. hulle geld aftrek. • Die verlies of skade moet opsetlik of Artikel 34 van die Wet op Basiese weens nalatigheid van die werknemer Diensvoorwaardes (WBDV) bepaal binne werksure aangerig word. dat aftrekkings van ’n werknemer se • Die werkgewer het ’n billike prosedure vergoeding alleenlik toegelaat word gevolg en die werknemer ’n redelike indien die werknemer tot die aftrekking geleentheid gebied om sy/haar saak toestem. Anders moet die aftrekking te stel, en aan te voer waarom die deur ’n kollektiewe ooreenkoms, ’n aftrekking nie gemaak moet word nie. statutêre bepaling (wetlike voorgeskrewe • Die werkgewer mag slegs ’n maksimum aftrekking), ‘n hofbevel of ‘n van 25% van die werknemer se arbitrasietoekenning gemagtig wees. vergoeding op ’n slag aftrek. • Die totale bedrag wat die werkgewer Aftrekkings as ’n sanksie – ’n boete? aftrek mag nie die bedrag van die ’n Boete is gewoonlik ’n sanksie wat werklike verlies of skade wat die deur die staat opgelê word, meestal in ’n werkgewer gely het, oorskry nie. strafregtelike opsig nadat ’n beskuldigde deur ’n hof skuldig bevind was aan die Baie werkgewers maak die fout om oortreding waarvoor die boete toegepas bloot ’n werknemer in te lig dat hulle word. In streng kontras hiermee, is ’n die skade gaan verhaal sonder om die dienskontrak ’n siviele ooreenkoms tussen regte proses te volg. ’n Verdere fout is die werkgewer en werknemer en moet om meer as 25% van die werknemer die implementering van sanksies na se vergoeding op een slag af te trek, aanleiding van ’n misdryf in die werksplek, hetsy met of sonder toestemming. Die as sulks hanteer word. ’n Baie belangrike gevolg hiervan is dat ’n werknemer die riglyn is dat sanksies vir wangedrag Kommissie vir Versoening, Bemiddeling voorgeskryf word in die werkgewer se en Arbitrasie (KVBA) kan nader deur dissiplinêre kode, en derhalwe moet die ’n onbillike arbeidspraktykdispuut te werkgewer daarvolgens optree. Oor die verklaar. Indien die KVBA in die guns van algemeen is die toepaslike sanksie vir ’n die werknemer bevind, kan ’n werkgewer oortreding ’n vorm van ’n waarskuwing, of verplig word om die afgetrekte geld aan in baie ernstige gevalle ontslag (nadat ’n die werknemer terug te betaal. dissiplinêre verhoor gehou is). 26 Winter 2023 edition • nr 64

arbeidsake labour matters ARTIKEL DEUR: Adv. Michelle Smuts “Dit was net ’n grappie” Die werksplek is ‘n baie diverse Dikwels gebeur dit dat ’n werknemer werknemer), omgewing in terme van onvanpaste gedrag probeer • kohesie en spandinamieka verswak kultuur, godsdiens, oortuigings, verskoon met “dit was net ’n grappie”. In waardes, politieke sienings, die werksomgewing veral, is die bestuur wanneer verhoudinge in die werksplek verwysingsraamwerke, van menseverhoudinge kompleks en verbrokkel, werksetiek, opinies, ensovoorts. kan ‘n “grappie” ernstige en verreikende • skade aan werkgewer se openbare Almal sal nie altyd met mekaar gevolge hê waarvoor die werknemer beeld, oor die weg kom nie en wanneer aanspreeklik gehou kan word. Vandag se • griewe, konflik ontstaan, moet die tegnologie maak toerusting wat insidente • KVBA-verwysing, en werkgewer intree en help om of gesprekke kan opneem baie toeganklik • hofsake. die konflik op te los voordat dit vir enigeen. Dit, tesame met die feit dat eskaleer, of meer werknemers die werksplek ’n hoogs gereguleerde Dissiplinêre optrede begin raak. omgewing is in terme van wetgewing, Elke werksplek moet ’n relevante behoort werknemers twee keer te laat dissiplinêre kode hê, wat verseker dat ORGANISASIE VIR WERKGEWERS dink oor onvanpaste “grappies”. daar duidelike reëls in die werksplek is, ORGANISATION FOR EMPLOYERS met toepaslike sanksies. Die werksplek Tipiese voorbeelde van hierdie se dissiplinêre kode maak voorsiening Tel: 0861 101 828 gedrag sluit in: vir verskeie tipes oortredings wat met Faks: 012 664 2703 • Diskriminerende verwysing – ras, geslag, onvanpaste gedrag of “grappies” verband E-pos: hou: wanordelike gedrag, beledigende [email protected] geloof, gestremdheid, ouderdom, gedrag, beskadiging of misbruik van Adres: Privaatsak ensovoorts (“jou aap”, seksistiese die werkgewer se eiendom, verbreking X121, Centurion, opmerkings, seksuele teistering, van konfidensialiteit en vertroue, en 0046 ensovoorts). oortredings wat verband hou met alkohol Unit 16, Central • Poetse en speletjies – met of dwelms. Office Park, 257 plaasvoorwerpe, voertuie en masjiene Jean Avenue, kan geen vorm van speletjies bekostig Humor is ’n noodsaaklike uitlaatklep Centurion word nie. Werknemers kan beseer word vir onderliggende stres in die werksplek www.lwo.co.za indien hulle besluit om poetse te bak en dikwels begin hierdie tipe gedrag terwyl hulle byvoorbeeld rondom ’n en aktiwiteite met onskadelike trekker en hamermeule werk. bedoelings. Die werkgewer moet • Terg. egter die erns van die oortreding • Ruwe spel (“horseplay”) – dit is rowwe oorweeg en dissipline daarvolgens of rumoerige spel of slenters by die toepas. Die erns van ’n oortreding werksplek. Dit kan aktiwiteite wees soos word beïnvloed deur die werknemer grappies wat fisiese kontak, rondspeel, se tipe werk en verantwoordelikheid, wedrenne, gryp, sosiale druk om aan die (moontlike) gevolge van die onveilige dade deel te neem, teistering oortreding, asook die impak van die en ongemagtigde kompetisies insluit. oortreding op die werknemer-werkgewer • Sosiale media, WhatsApp – inligting wat vertrouensverhouding. Die oortreding sal op hierdie platforms geplaas of gedeel ook as meer ernstig geag word indien ’n word. werknemer se waardigheid aangetas is. • Dreigemente – wanneer een werknemer ’n ander dreig om hom leed Wees proaktief aan te doen, insluitende mondelings Die meeste werksplekongelukke kan en nie-verbaal – waar ’n intimiderende voorkom word deur eerder bedag te wees kyk en handgebare ‘n ander persoon op gevare en om veiligheidsmaatreëls onveilig laat voel. na te kom. Grense moet aan die begin van die diensverhouding gestel word Wat is die risiko vir die werkgewer om enige onsekerhede in die toekoms te wanneer hierdie “grappies” vermy. Werkgewers moet sorg dat hulle skeefloop? die korrekte prosedures volg wanneer • Besering aan diens, dissiplinêre stappe geneem word of • beskadiging van eiendom (werkgewer/ konsultasies gehou word. Winteruitgawe 2023 • nr 64 27

aktueel • topical Kies bone met sorg Bone beskik voeoioelkgnoeskonardpdepiee: Verander jou leefwyse deur ons moderne BONE-resepte op die ’n Lae vetinhoud proef te stel! Ryk aan anti-oksidante Hoog in oplosbare en Baie van die algemene siektes en siektes van ons tyd hou onoplosbare dieetvesel met swak eetgewoontes verband. ‘n Gesonde leefstyl is die Bevat verskeie minerale beste versekering vir jou algehele gesondheid en welstand. en B-vitamiene Een van die Droëbone Produsente-Organisasie (DPO) se Hoog in plantproteïen hoofdoelwitte is om die algemene verbruik van droëbone Lae glukemiese indeks te verhoog. In ‘n poging om dit te bereik, plaas ons artikels om te lees en resepte om te toets. (G.I.) Hoog in komplekse Vanweë die hoë proteïeninhoud en dieetvoordele wat droëbone inhou, word dit tans as een van die belangrikste koolhidrate landbougewasse in Suid-Afrika beskou. Onder die peul­ Laag in sout; en geen gewasse (eenjarige peulgewas voedselgewasse wat vir droë sade geoes word) is die droëboon verreweg die gesondste. cholesterol nie Maak gesonde koskeuses 28 Winter 2023 edition • nr 64 Hoewel ons voorvaders eenvoudige maaltye geniet het, het kosvoorkeure met die verloop van tyd, drasties verander. Kos is tans so maklik verkrygbaar dat oorgewig, hoë bloed- cholesterol, kanker en diabetes mellitus algemeen voorkom. Voedsel laag in totale vet, versadigde vetsure en choles- terol, hoog in beide oplosbare en onoplosbare vesel, laag in sout, ’n goeie proteïenbron en ryk aan verskeie vitamiene en minerale verminder die risiko van die ontwikkeling van degeneratiewe siektes in Westerse leefstyle. ’n Gereelde inname van gaar bone sal cholesterolvlakke verlaag en metaboliese beheer oor die kort- en langtermyn verbeter in pasiënte wat aan Diabetes mellitus, veral NID- DM, ly. Dit is die baie hoë inhoud van oplosbare vesel wat hiervoor sorg. Dié vesel is belangrik vir vinnige vertering en die opname van ’n aantal voedingstowwe en galsoute. ‘n Gesonde leefstyl is die beste versekering vir jou alge- hele gesondheid en welstand. Baie algemene siektes, soos hartsiektes, hoë bloeddruk en diabetes hou verband met swak eetgewoontes. Selfs met ‘n baie knap begroting, is dit moontlik om die beste uit jou kos te kry deur ‘n paar basiese beginsels te volg.

Moderne BONE-resepte aktueel • topical BHOONENE DinEKREPRORTIE- Kerriepasta 20 ml kerriepoeier 5 ml droë brandrissies 5 ml fyn gemmer 5 ml borrie 3 ml fyn kaneel 3 ml koljander 3 ml komyn 30 ml blatjang 10 -12 hoenderstukke met vel Sout en vars gemaalde swartpeper 45 ml olie 10 piekeluitjies, geskil 10 ml fyn knoffel 750 ml hoenderaftreksel Water 16 baba aartappeltjies 4 groot wortels, in stukke gesny 300 ml bevrore ertjies 500 ml gaar grootwit nierbone 1. Meng al die bestanddele vir die kerriepasta en hou eenkant. 2. Geur die hoenderstukke met sout en peper. 3. Verhit die olie in ’n pot en braai die hoenderstukke daarin tot goudbruin (skep uit en hou eenkant). 4. Braai die uitjies in dieselfde pot tot halfsag, voeg die knoffel by en braai tot geurig. 5. Voeg die kerriepasta by en braai vir ’n paar sekondes. 6. Voeg 500 ml van die hoenderaftreksel by en verhit, terwyl jy roer, tot kookpunt. 7. Skep die hoender terug in die pot, bedek en laat prut vir 10 minute. 8. Haal die deksel af en pak die aartappels en wortels in die pot. Geur met sout en peper. 9. Voeg die res van die aftreksel by en bedek weer. Prut vir ’n verdere 45 minute. 10. Haal die deksel af, gee die pot ’n roer en voeg die ertjies en droëbone by. 11. Kook deur en sit voor met rys of stampmielies. Winteruitgawe 2023 • nr 64 29

aktueel • topical MAAK BONE JOU EERSTE KEUSE Droëbone – dit pas by jou leefstyl Die boodskap wat die Bone is so veelsydig dit kan die basis vorm of Droëbone Produsente- deel word van talle geregte – sop, slaaie, bredies Organisasie hoop om aan die en selfs soet geregte. verbruikers oor te dra is dat droëbone voedsaam, heerlik, Droëbone is die perfekte keuse vir die veelsydig en uitstekende hedendaagse bedrywige gesin wat ook besorg is oor wat hulle eet. Met die besige skedule wat die waarde vir geld is! meeste gesinne volg, is dit belangrik om vinnige, maar voedsame maaltye te verskaf. DROëBONE is die antwoord hierop! Bone is só veelsydig, dit kan in enige gang, van die voorgereg tot die nagereg tot snoepery gebruik word. 30 Winter 2023 edition • nr 64

aktueel • topical Moderne BONE-resepte Wortelkoek (lewer 12 skywe) 250 ml gaar wit bone 375 ml meel 5 ml koeksoda 10 ml bakpoeier 10 ml kaneel 2 ml sout 3 eiers 200 ml olie 250 ml suiker 250 ml wortels, fyn gerasper 125 ml piesangs, fyn gedruk 125 ml neute, gekap 1. Voorverhit die oond tot 180°C. 2. Druk die bone fyn of verwerk dit in ’n voedselverwerker. 3. Sif al die droë bestanddele saam. 4. Klits die eiers, olie en suiker tot romerig. 5. Voeg die droë bestanddele en die bone, wortels, piesangs en neute beurteling by die eiers. Meng deeglik. 6. Skep die beslag in ’n gesmeerde ringkoekpan. 7. Bak vir 30 – 45 minute in die voorverhitte oond. 8. Bedien met ’n maaskaasversiersel. VERSIERSEL Nuttige Bonewenke Kooktye vir bone • Enige van die boonsoorte kan in enige tipe Nierbone 250 ml maaskaas dis gebruik word, want dit verskil nie 3.5 – 4 ure 60 ml versiersuiker noemenswaardige in smaak nie. 5 ml vanieljegeursel Gespikkelde bone • Gebruik verkieslik donker bone saam met 2.5 – 3 ure Meng al die bestanddele saam tot romerig. rooivleis, soos gespikkelde rooi suikerbone Versier die koek met die versiersel en suur- of rooi nierbone. Kleinwit Inmaakbone lemoenskille. 1 – 2 ure • Wit bone soos nierbone of klein witboontjies WENK: pas weer goed by vis, hoender en slaaie. Vir ’n lae-vet opsie vervang die olie met 100 ml Droëbone in jou weeklikse spyskaart bevorder verskeidenheid en geur. lae-vet gewone jogurt. Dit is baie belangrik om nie die koek te veel te meng nie. Winteruitgawe 2023 • nr 64 31

DPO-Groep • DPO Group