เอกสารประกอบการสอน หน่วยที่1

ผลติ ภณั ฑส์ มนุ ไพร1. ความหมาย ความสาคญั และประโยชน์ของผลติ ภณั ฑ์สมุนไพร 1.1 ความหมายของผลติ ภณั ฑ์สมนุ ไพร (กรมอาชวี ศกึ ษา.2540:7) ผลิตภัณฑ์สมุนไพร หมายถึง ผลผลิตของสมุนไพรที่ผ่านการแปรรูปด้วยกรรมวิธีต่าง ๆ ซ่ึงทาให้มีโครงสร้าง รูปร่าง สี กล่ิน รส และเน้ือสัมผัสแตกต่างไปจากเดิมโดยคานึงถึงคุณค่าทางอาหารและความปลอดภยั ของผ้บู รโิ ภค 1.2 ความสาคัญของผลติ ภณั ฑ์สมนุ ไพร (กรมอาชวี ศกึ ษา.2540:7) สมุนไพรมีความสาคัญต่อการดารงชีวิตของมนุษย์มาช้านาน เนื่องจากธรรมชาติของสมุนไพรในประเทศไทยมีอายุการเก็บรักษาในระยะเวลาส้ันๆ และส่วนใหญ่จะมีตามฤดูกาล เช่น ผัก ผลไม้ต่างๆ ฉะนั้นเพ่ือให้มีการบริโภคตลอดทง้ั ปีจึงได้มีการพัฒนานาเอาเทคโนโลยีใหม่ ๆ มาใช้ในการแปรรูปสมุนไพรให้เป็นผลิตภัณฑ์ต่างๆ ซึ่งมีความสาคัญต่อการดารงชีวิตประจาวันของมนุษย์มากขึ้น และนอกจากน้ีในฤดูกาลที่ผลผลิตออกจานวนมากจะทาให้ราคาตกต่า การนาผลผลิตมาแปรรูปเป็นผลิตภัณฑ์จะช่วยทาให้ยืดอายุการใช้งาน ราคาของผลผลิตสงู ข้นึ และผลติ ภัณฑย์ งั เป็นสนิ ค้าสง่ ออกทสี่ าคัญของประเทศ ความสาคัญของผลติ ภณั ฑ์สมนุ ไพรสรปุ ไดด้ ังต่อน้ี 1.2.1 ทาให้สามารถเก็บรักษาสมุนไพรไว้บริโภคเป็นเวลานานขึ้น เพราะการแปรรูปได้ผ่านกรรมวิธีการทาลายจุลนิ ทรยี ์และยับย้งั การเจริญเติบโตของจลุ ินทรยี ์ท่ตี ิดมากับผลติ ภณั ฑ์สมุนไพรให้หมดไป 1.2.2 สามารถนาสมุนไพรทมี่ รี าคาถกู มาแปรสภาพให้มีราคาสูงข้ึน เน่ืองจากในการทาผลิตภัณฑ์สมุนไพรมกี ารแปรสภาพและเติมสารปรุงแต่งลงไปทาให้มรี สชาติดขี นึ้ และเป็นที่ยอมรับของผู้บรโิ ภคทวั่ ไป 1.2.3 ทาให้มีตลาดรับซื้อสมุนไพรมากข้ึน เม่ือนาสมุนไพรมาแปรรูปเป็นผลิตภัณฑ์สมุนไพรและเป็นที่ยอมรบั ของผู้บรโิ ภคทั้งในและตา่ งประเทศแล้ว ซง่ึ จะมผี ลทาให้มีการเพ่ิมการผลิตผลิตภัณฑ์สมุนไพรมากขึ้น ความต้องการวตั ถดุ บิ จึงมีเพ่มิ ขึ้นตามไปดว้ ย 1.3 ประโยชน์ของการแปรรูปอาหาร (กรมอาชวี ศกึ ษา.2540:8) 1.3.1 การแปรรูปอาหารทาให้เกิดผลติ ภัณฑ์อาหารชนิดใหม่ ๆ ท่ีหลากหลายชนิดและมีความปลอดภัยในการบริโภค ซึ่งผลิตภัณฑ์เหล่าน้ันจะมีลักษณะเน้ือสัมผัส สี กล่ิน และรสชาติ แตกต่างกันไปผู้บริโภคจึงสามารถเลือกซื้อได้ตามความต้องการของตนเอง โดยเฉพาะอาหารที่ผ่านการแปรรูปอย่างถูกสุขลักษณะทาให้ผู้บริโภคสามารถบริโภคได้อยา่ งปลอดภัย 1.3.2 กระจายอาหารไปยังท้องถ่ินต่าง ๆ การขนส่งอาหารในรูปของอาหารสดจากแหล่งผลิตอาหารไปให้แก่ท้องถ่ินอ่ืน ๆ ท่ีไม่สามารถผลิตอาหารเองได้ อาจมีปัญหาในด้านการขนส่งอาหารเกิดการเน่าเสียได้ในระหว่างการเดินทาง การขนส่งอาหารที่แปรรูปแล้วจะช่วยกระจายอาหารจากแหล่งผลิตไปยังท้องถิ่นต่าง ๆ ที่ขาดแคลนได้อย่างท่ัวถึงโดยแปรรูปในรูปของผลิตภัณฑ์แห้งหรือผลิตภัณฑ์กระป๋อง เช่น ขม้ินอบแห้ง ขิงดองกระป๋อง แยมพืชผักสมุนไพร จากภาคเหนือของประเทศไปจาหน่ายยังจังหวัดในภาคกลาง ภาคใต้ฯลฯ เพื่อจะช่วยให้คนในท้องถิ่นดังกล่าวมีอาหารรับประทานอย่างท่ัวถึง นอกจากจะทาให้ประชาชนในท้องถ่ินนั้นมีอาหารบรโิ ภคแล้วยงั ชว่ ยประหยดั ค่าใชจ้ า่ ย และสะดวกในการขนสง่ กว่าอาหารสดอีกดว้ ย 1.3.3 ทาให้มีอาหารบริโภคนอกฤดูกาลการนาผลผลิตเกษตรสมุนไพร ซ่ึงมีมากในบางฤดูกาลมาผ่านการแปรรูปจะช่วยให้มีอาหารน้ันไว้บริโภคตลอดทั้งปี ผลผลิตท่ีออกนอกฤดูกาลจะมีราคาแพง สามารถนาสมุนไพรท่ีอยูใ่ นรปู ของผลิตภณั ฑช์ นิดต่างๆ เช่น สมุนไพรแห้ง สมุนไพรดอง สมุนไพรกระป๋อง มาแปรรูปทดแทนได้ เป็น

ตน้ นอกจากนั้นการแปรรูปอาหารยังช่วยส่งเสริมภาวะโภชนาการด้วย เช่น การนาเห็ดท่ีมีมากในฤดูฝนไปผ่านการแปรรูปเป็นผลิตภัณฑ์ชนิดต่างๆ เช่นเห็ดตากแห้ง เห็ดกระป๋อง จะช่วยให้มีเห็ดไว้บริโภคตลอดทั้งปีและยังช่วยปอ้ งกันโรคขาดโปรตีนแคลเซียมได้ด้วย 1.3.4 เพิ่มมูลค่าผลผลิตเกษตรให้สูงขึ้นและกระจายรายได้ไปสู่เกษตรกรมากขึ้น อุตสาหกรรมการแปรรปู อาหารทาให้เกิดการนาผลผลิตเกษตรมาใช้เป็นวตั ถดุ ิบในการแปรรูปเปน็ ผลิตภัณฑ์อาหารชนิดต่าง ๆ เมื่อเป็นทต่ี ้องการและยอมรับของผู้บริโภคและผลิตภัณฑ์นั้นสามารถจาหน่ายได้หมดและได้กาไร ความต้องการผลผลิตมีมากข้นึ ยอ่ มสง่ ผลใหม้ ูลค่าของผลผลิตเกษตรสูงข้ึนด้วย เมื่อเกษตรกรขายผลิตผลได้ราคาดี รายได้ก็จะสูงข้ึนเกิดการกระจายรายได้ไปสู่เกษตรกร โดยเฉพาะในกรณีที่มีอุตสาหกรรมการแปรรูปหลากหลายชนิดในประเทศไทยยอ่ มก่อให้เกดิ การกระจายรายได้ไปสเู่ กษตรกรซงึ่ เป็นประชากรส่วนใหญ่ของประเทศอีกดว้ ย 1.3.5 ช่วยส่งเสริมให้มีการจ้างงานในภาคอุตสาหกรรมเพิ่มข้ึน เมื่อมีความต้องการผลิตภัณฑ์มากขึ้นการผลิตกต็ ้องเพิม่ จานวนการผลิตมากตามไปด้วย และมีการจ้างงานเพิ่มเพ่ือให้ทันต่อความต้องการของผู้บริโภค ทาให้ช่วยลดปัญหาการว่างงานและประชาชนมรี ายไดเ้ พยี งพอสาหรับเลี้ยงครอบครัว 1.3.6 ส่งเสริมเศรษฐกิจของประเทศ อุตสาหกรรมการแปรรูปอาหารมีส่วนช่วยพัฒนาเศรษฐกิจของประเทศได้ดี เพราะผลิตภัณฑ์อาหารแปรรูปสามารถส่งไปจาหน่ายยังต่างประเทศโดยเฉพาะประเทศที่ไม่สามารถผลิตอาหารได้เพียงพอกับความต้องการทาให้รายได้กลับมาสู่ประเทศคิดเป็นมูลค่าสูง เป็นผลให้เศรษฐกิจของประเทศดีขึ้นตามไปด้วย การเติบโตของเศรษฐกิจประเทศไทยเป็นไปอย่างมีคุณภาพและเสถียรภาพ เน้นความสมดุลระหวา่ งการพฒั นาเศรษฐกจิ แบบเสรี เช่นโครงการหน่ึงตาบลหนึ่งผลิตภัณฑ์ (OTOP) เป็นโครงการท่ีรัฐบาลจัดต้ังขึ้นเพ่ือสร้างรายได้ส่งเสริมเศรษฐกิจของประเทศ ซ่ึงผลการดาเนินงานก่อให้เกิดรายได้แก่ชุมชนและประชาชนในท้องถิ่นต่างๆ มีการสร้างสรรค์ผลิตภัณฑ์ชุมชนที่แพร่หลาย การคัดสรรสุดยอดหน่ึงตาบลหน่ึงผลิตภัณฑ์ (OTOP product champion) เปิดโอกาสในการพัฒนาคุณภาพมาตรฐานเพ่ือสามารถส่งออกได้โดยคัดสรรจากผลิตภัณฑ์สุดยอดของจังหวัด ภาค และประเทศ รวมท้ังมีการเชื่อมโยงมาตรฐานสินค้าจากระดับภูมิภาคสสู่ ากล