คู่มือการเพิ่มประสิทธิภาพระบบการกระจายน้ำหยดในแปลงเพาะปลูกด้วยพลังงานทดแทนตามแนวพระราชดำริ

กรมชลประทาน กระทรวงเกษตรและสหกรณ ๔๔

ผ๒การเพม่ิ ประสทิ ธภิ าพระบบการกระจายนำ้ แบบน้ำหยด ในแปลงเพาะปลกู ดว ยพลงั งานทดแทนตามแนวพระราชดำริ ศูนยปฏิบัติการบรรเทาภัยอันเกิดจากน้ำ กรมชลประทาน กระทรวงเกษตรและสหกรณ ศนู ยป ฏบิ ตั กิ ารบรรเทาภยั อนั เกดิ จากนำ้ เดมิ ใชช อื่ วา ศนู ยอ าสาบรรเทาภยั แลง สงั กดั โครงการกอ สรา ง สำนกั งานชลประทานท่ี ๖ จงั หวดั ขอนแกน จดั ตง้ั ขน้ึ เพอื่ ชว ยเหลอื และเปนแหลงเรียนรู ในการแกไขปญหาและบรรเทาภัยแลงใหกับราษฎรอยางยั่งยืน เหนอื อน่ื ใดเพอ่ื เปน การเทดิ พระเกยี รตพิ ระบาทสมเดจ็ พระปรมนิ ทรมหาภมู พิ ลอดลุ ยเดช บรมนาถบพติ ร จงึ ไดน อ มนำเอาแนวพระราชดำรเิ กยี่ วกบั เศรษฐกจิ พอเพยี ง และเกษตร ทฤษฎใี หมม าขบั เคลอื่ นอยา งตอ เนอ่ื ง และเปน รปู ธรรม รวมไปถงึ การเพม่ิ พน้ื ทแ่ี ละพฒั นา แหลง น้ำดว ยการสนบั สนนุ และสง เสรมิ องคค วามรดู า นการกอ สรา งฝายประชารฐั การเพม่ิ ประสทิ ธภิ าพการใชน ำ้ อยา งรคู ณุ คา ดว ยการสนบั สนนุ องคค วามรดู า นชลประทานนำ้ หยด ใหกับเกษตรกร ปจจุบันศูนยปฏิบัติการบรรเทาภัยอันเกิดจากนำ้ เปนหนวยงานใน สังกัดสำนักงานกอสรางชลประทานขนาดกลางท่ี ๖ กองพัฒนาแหลงน้ำขนาดกลาง กรมชลประทาน กระทรวงเกษตรและสหกรณ ⌫    ๔๕

กรมชลประทาน กระทรวงเกษตรและสหกรณ ⌫    วันเสารที่ ๑๒ พฤศจิกายน พ.ศ.๒๕๕๙ นายทองเปลว กองจันทร รองอธิบดี ฝา ยบำรงุ รกั ษา กรมชลประทาน รองผวู า ราชการจงั หวดั ขอนแกน และผบู ญั ชาการมณฑล ทหารบกที่ ๒๓ ไดรวมกันเปนประธานในพิธีเปดศูนยอาสาบรรเทาภัยแลง โครงการ กอ สรา ง สำนกั งานชลประทานท่ี ๖ พรอ มทงั้ ไดร ว มพธิ แี สดงความอาลยั ถวายแดพ ระบาท สมเดจ็ พระปรมนิ ทรมหาภมู พิ ลอดลุ ยเดช บรมนาถบพติ ร ณ โครงการกอ สรา ง สำนกั งาน ชลประทานที่ ๖ จงั หวดั ขอนแกน ๔๖

การเพม่ิ ประสทิ ธภิ าพระบบการกระจายน้ำแบบนำ้ หยด ในแปลงเพาะปลกู ดว ยพลงั งานทดแทนตามแนวพระราชดำริ ⌫    ภารกจิ หลกั ของศนู ยป ฏบิ ตั กิ ารบรรเทาภยั อนั เกดิ จากนำ้ ประกอบดว ย ๕ ภารกจิ หลกั ดงั นี้ ๑. จดั หาและพฒั นาแหลง นำ้ ทงั้ ใตด นิ และบนดนิ ๒. ใชพ ลงั งานแสงอาทติ ย นำนำ้ ขนึ้ จากแหลง นำ้ เพอ่ื มาใชใ นการเพาะปลกู อปุ โภค บรโิ ภค และเลย้ี งสตั ว ๓. สง เสรมิ ใหเ กษตรกรนำระบบน้ำหยดมาใชใ นการเพาะปลกู ๔. สงเสริมและใหความรูแกเกษตรกรในการบริหารจัดการผลผลิตการแปรรูป และเพมิ่ มลู คา ผลผลติ ๕. บูรณาการรวมกับหนวยงานอื่น ทำใหการแกไขปญหาเปนไปอยางรวดเร็ว และมปี ระสทิ ธภิ าพ โดยไดน อ มนำศาสตรพ ระราชาของพระบาทสมเดจ็ พระปรมนิ ทรมหาภมู พิ ลอดลุ ยเดช บรมนาถบพิตร มาใชแกไขปญหาอื่นๆ ที่เกี่ยวของกับน้ำทวม และน้ำแลงอยางเต็ม ความสามารถ โดยมงุ มน่ั ทจี่ ะชว ยใหพ สกนกิ รของพระองคไ ดม ชี วี ติ และความเปน อยทู ด่ี ขี น้ึ อยา งยง่ั ยนื สมดงั พระราชปณธิ านสบื ไป ๔๗

กรมชลประทาน กระทรวงเกษตรและสหกรณ ผ๓ ประมวลภาพกจิ กรรม และการขยายผล ศนู ยป ฏบิ ตั กิ ารบรรเทาภยั อนั เกดิ จากนำ้ กรมชลประทาน กระทรวงเกษตรและสหกรณ ⌫⌫    สมเดจ็ พระเทพรตั นราชสดุ าฯ สยามบรมราชกมุ ารี เสดจ็ พระราชดำเนนิ ไปทรงเยย่ี ม ศนู ยป ฏบิ ตั กิ ารบรรเทาภยั อนั เกดิ จากนำ้ ณ สำนกั งานชลประทานท่ี ๖ จงั หวดั ขอนแกน โดยมี นายสญั ชยั เกตวุ รชยั อธบิ ดกี รมชลประทาน และ นายภทั รพล ณ หนองคาย ผอู ำนวยการสำนกั งานกอ สรา งชลประทานขนาดกลางที่ ๖ เปน ผกู ราบบงั คมทลู รายงาน และไดท อดพระเนตร Model ระบบการกระจายนำ้ ดว ยพลงั งานแสงอาทติ ย ⌫    ๔๘

การเพมิ่ ประสทิ ธภิ าพระบบการกระจายน้ำแบบน้ำหยด ในแปลงเพาะปลกู ดว ยพลงั งานทดแทนตามแนวพระราชดำริ นายจรลั ธาดา กรรณสตู องคมนตรี ในฐานะประธานคณะอนกุ รรมการตดิ ตามและ ขบั เคลอ่ื นโครงการอนั เนอ่ื งมาจากพระราชดำรพิ นื้ ทภี่ าคตะวนั ออกเฉยี งเหนอื เปน ประธาน การประชมุ ตดิ ตามและขบั เคลอ่ื นโครงการอนั เนอ่ื งมาจากพระราชดำรขิ องพระบาทสมเดจ็ พระปรมนิ ทรมหาภมู พิ ลอดลุ ยเดช บรมนาถบพติ ร โดยมนี ายสมศกั ด์ิ จงั ตระกลู ผวู า ราชการ จังหวัดขอนแกนเปนคนกลาวตอนรับ ในสวนของกรมชลประทานมีนายชูชาติ รักจิตร ผอู ำนวยการกองพฒั นาแหลง นำ้ ขนาดกลาง นายภทั รพล ณ หนองคาย ผอู ำนวยการ สำนกั งานกอ สรา งชลประทานขนาดกลางท่ี ๖ พรอ มขา ราชการ เจา หนา ที่ รว มใหก าร ตอ นรบั สำหรบั การลงพนื้ ทคี่ รงั้ นี้ เปน การตดิ ตามและขบั เคลอ่ื นโครงการอนั เนอ่ื งมาจากพระ ราชดำรทิ ผ่ี า นมา โดยในเขตพนื้ ทภี่ าคตะวนั ออกเฉยี งเหนอื มโี ครงการทยี่ งั ไมไ ดด ำเนนิ การจำนวน ๑๔ โครงการ แยกเปน โครงการทพ่ี ระราชทานพระราชดำรโิ ดยตรง จำนวน ๓ โครงการ และโครงการท่ีเกิดจากราษฎรถวายฎีกาขอพระราชทานความชวยเหลือ จำนวน ๑๑ โครงการ โดยหนงึ่ ในโครงการมโี ครงการสถานสี บู น้ำดว ยไฟฟา พรอ มระบบ สง น้ำตำบลบา นดง อนั เนอ่ื งมาจากพระราชดำริ ตำบลบา นบา นดง อำเภออบุ ลรตั น จงั หวดั ขอนแกน ซง่ึ อยใู นความรบั ผดิ ชอบของ สำนกั งานกอ สรา งชลประทานขนาดกลางท่ี ๖   ⌫ ⌫      ๔๙

กรมชลประทาน กระทรวงเกษตรและสหกรณ ศนู ยป ฏบิ ตั กิ ารบรรเทาภยั อนั เกดิ จากนำ้ สำนกั งานกอ สรา งชลประทานขนาดกลาง ท่ี ๖ กองพฒั นาแหลง นำ้ ขนาดกลาง ไดใ หก ารตอ นรบั หมอ มราชวงศด ศิ นดั ดา ดศิ กลุ เลขาธกิ ารมลู นธิ ิ ปด ทองหลงั พระ สถาบนั สง เสรมิ และพฒั นากจิ กรรมปด ทองหลงั พระ สบื สานแนวพระราชดำริ ในการเยย่ี มชมศนู ยป ฏบิ ตั กิ ารบรรเทาภยั อนั เกดิ จากน้ำ ทงั้ น้ี ไดร ายงานผลการดำเนนิ งานดา นการศกึ ษาและนวตั กรรมชลประทาน เพอ่ื พฒั นาพน้ื ที่ ทุรกันดารและแหลงนำ้ นอกเขตพ้ืนที่ชลประทาน ท้ังน้ีไดนอมรับคำแนะนำเพ่ือเปน แนวทางในการดำเนนิ งานชลประทาน และบรู ณาการดา นการจดั การน้ำใหก บั เกษตรกร ยวุ เกษตรกร และยวุ ชลกร ตอ ไป ⌫  ⌫  ๕๐

การเพม่ิ ประสทิ ธภิ าพระบบการกระจายน้ำแบบนำ้ หยด ในแปลงเพาะปลกู ดว ยพลงั งานทดแทนตามแนวพระราชดำริ ⌫  ⌫  ศนู ยป ฏบิ ตั กิ ารบรรเทาภยั อนั เกดิ จากน้ำ สำนกั งานกอ สรา งชลประทานขนาดกลาง ที่ ๖ กองพฒั นาแหลง น้ำขนาดกลาง ไดใ หก ารตอ นรบั ผบู รหิ าร ขา ราชการ ประธานสภา สมาชกิ สภา เทศบาลตำบลคอนสวรรค อำเภอคอนสวรรค จงั หวดั ชยั ภมู ิ ในการเขา เยยี่ ม ชมศูนยปฏิบัติการบรรเทาภัยอันเกิดจากนำ้ ภายใตโครงการสนับสนุนอาชีพตาม ยทุ ธศาสตรเ ศรษฐกจิ พอเพยี ง ทง้ั นไี้ ดแ ลกเปลย่ี นองคค วามรใู นดา นการบรหิ ารจดั การนำ้ ดานการสงเสริมเกษตรกรในพื้นท่ีในการปลูกพืชใชนำ้ นอย และใชพลังงานทดแทนใน การทำการเกษตร พรอ มทง้ั ลงพน้ื ทเี่ กษตรกรรมนำรอ ง ณ ฝายบา นเสาเลา อำเภอชนบท จงั หวดั ขอนแกน เพอื่ เปน แนวทางในการพฒั นาพน้ื ทก่ี ารเกษตรในเขตอำเภอคอนสวรรค และรว มบรู ณาการดา นการบรหิ ารจดั การนำ้ ตอ ไป ๕๑

ผ๔กรมชลประทาน กระทรวงเกษตรและสหกรณ ตวั อยา งแบบรปู รายละเอยี ดปรมิ าณงาน และ ราคา ระบบน้ำหยดโดยใชพ ลงั งานแสงอาทติ ย ชดุ ระบบปม สบู น้ำ ขนาดทอ เสน ผา ศนู ยก ลาง ๑ นวิ้ พนื้ ทก่ี ารเกษตร ๕ ไร ๕๒

การเพม่ิ ประสทิ ธภิ าพระบบการกระจายนำ้ แบบนำ้ หยด ในแปลงเพาะปลกู ดว ยพลงั งานทดแทนตามแนวพระราชดำริ ๕๓

กรมชลประทาน กระทรวงเกษตรและสหกรณ ๕๔

การเพม่ิ ประสทิ ธภิ าพระบบการกระจายนำ้ แบบนำ้ หยด ในแปลงเพาะปลกู ดว ยพลงั งานทดแทนตามแนวพระราชดำริ ๕๕

กรมชลประทาน กระทรวงเกษตรและสหกรณ ระบบพลงั งานแสงอาทติ ย แบบมแี บตเตอร่ี ๕๖

การเพม่ิ ประสทิ ธภิ าพระบบการกระจายนำ้ แบบนำ้ หยด ในแปลงเพาะปลกู ดว ยพลงั งานทดแทนตามแนวพระราชดำริ ๕๗

ผ๕กรมชลประทาน กระทรวงเกษตรและสหกรณ รายช่ือพืชใชนำ้ นอยและคุณประโยชน การใหน ้ำแกพ ชื โดยระบบนำ้ หยด เปน วธิ ที ป่ี ระหยดั นำ้ มากทสี่ ดุ และเหมาะกบั พชื ชนดิ ตา งๆทต่ี อ งการใชน ้ำนอ ย ทส่ี ามารถปลกู ไดใ นทกุ ฤดกู าล สามารถเลอื กปลกู ไดต าม สภาพพน้ื ที่ และความตอ งการของตลาด รายชอ่ื พชื ทใี่ ชน ้ำนอ ย ประกอบดว ย ๑.มะละกอ (Papaya) ชอ่ื ทอ งถน่ิ ภาคอสี าน เรยี ก บกั ฮงุ ลกั ษณะทว่ั ไปของมะละกอ สามารถเจรญิ เตบิ โตไดด ใี นทกุ สภาพภมู อิ ากาศ ดนิ รว นปนทรายทมี่ กี ารระบายนำ้ ไดด ี ไม มนี ำ้ ทว มขงั มคี วามเปน กรดดา งอยปู ระมาณ ๖.๐-๖.๘ จะไดผ ลผลติ ดที สี่ ดุ ผลของมะละกอ สามารถนำไปบรโิ ภคไดท ง้ั ผลดบิ และผลสกุ นอกจากจะรบั ประทานสดๆ แลว ยงั สามารถ น้ำไปปรงุ เปน อาหาร เชน สม ตำ แกงสม ฯลฯ หรอื นำยางจากผลดบิ ไปหมกั เนอื้ ใหน มุ ได อกี ดว ย บางครง้ั นำไปทำเปน ยาชว ยยอ ยสำหรบั ผทู ม่ี ปี ญ หาอาหารไมย อ ยกไ็ ด ผลสกุ รบั ประทานเปน ผลไมท มี่ กี ากใยชว ยระบบการขบั ถา ยไดด ี ๕๘

การเพมิ่ ประสทิ ธภิ าพระบบการกระจายน้ำแบบนำ้ หยด ในแปลงเพาะปลกู ดว ยพลงั งานทดแทนตามแนวพระราชดำริ ๒.พชื ตระกลู ถว่ั ทกุ ชนดิ ถว่ั เปน พชื ทตี่ อ งการใชน ำ้ นอ ย เจรญิ เตบิ โตเรว็ หลงั การ เกบ็ เกยี่ วสามารถไถ กลบและซงั ของลำตน จะยอ ยสลายเปน ปยุ ชน้ั ดใี หก บั พนื้ ทดี่ นิ โดย เฉพาะนาขา วหากมกี ารปลกู พชื ตระกลู ถวั่ สลบั กนั ระหวา งรอการเกบ็ เกย่ี วและรอการไถ พรวนดนิ จะเปน การฟน ฟคู ณุ ภาพดนิ สำหรบั การปลกู ขา วในรอบตอ ไป ๓.งาดำ เปนพืชที่ตองการใชน้ำนอย และสามารถทนแลงไดดี อีกยังท้ังมีตนทุน การผลิตท่ีคอนขางตำ่ และมีความตองการของตลาดสูง เนื่องจากเปนพืชท่ีมีวิตามิน เกลอื แรท ส่ี ำคญั โดยเฉพาะอยา งยง่ิ แคลเซยี มทม่ี มี ากกวา นมววั ถงึ ๖ เทา จงึ เปน ทน่ี ยิ ม บรโิ ภคของผรู กั สขุ ภาพ ยงั มธี าตเุ หลก็ แมกนเี ซยี ม สงั กะสี ฟอสฟอรสั โพแทสเซยี ม และ ทองแดง และยงั มวี ติ ามนิ บชี นดิ ตา งๆ ซงึ่ ดตี อ ระบบประสาท ชว ยทำใหน อนหลบั วติ ามนิ อี เปน ตวั แอนตอิ อกซแิ ดนทท ชี่ ว ยตา นมะเรง็ อกี ดว ย ๕๙

กรมชลประทาน กระทรวงเกษตรและสหกรณ ๔.ฟก ทอง ฟก เขยี ว แกว มงั กร พชื ตระกลู นบ้ี างชนดิ ตอ งการน้ำในปรมิ าณมาก แตก ไ็ มจ ำเปน ตอ งใหท กุ วนั สว นใหญเ ปน พชื ทใี่ หผ ลผลติ ในการเกบ็ เกย่ี วในระยะเวลาสน้ั ใชน ำ้ ในปรมิ าณนอ ย แกว มงั กรเปน ผลไมท ไ่ี ดร บั ความนยิ มเนอื่ งจากมรี สชาตทิ หี่ อมหวาน ละมนุ ชว ยระบบการยอ ยอาหาร ฟก ทองเปน ไมเ ถาเลอ้ื ยตามดนิ และสามารถเลอื้ ยขนึ้ คา ง ไดเ นอื่ งดว ยจากมมี อื เกาะ ลำตน ยอดออ น ใชป รงุ อาหารอดุ มดว ยวติ ามนิ เอ เนอื้ ของ ผลฟกทองสามารถน้ำไปปรุงเปนไดทั้งอาหารคาว และอาหารหวาน นอกจากเนื้อของ ผลฟก ทองเปน อาหารสขุ ภาพแลว เมลด็ ฟก ทองสามารถควั่ อบใหส กุ กรอบ รบั ประทาน เปน ของขบเคย้ี วเลน ทมี่ ปี ระโยชนไ ดอ กี ดว ย ๕.มะพรา ว เปน พชื ทใี่ ชน ้ำนอ ยในการเจรญิ เตบิ โต มคี วามอดทนสงู สามารถปลกู ไดใ นดนิ ทราย หรอื ดนิ รว นปนทรายทม่ี อี ยใู นปรมิ าณมาก หรอื ดนิ เนอื้ หยาบดนิ ไมเ กาะกนั นำ้ และอากาศซมึ ผา นงา ย ไมอ มุ นำ้ เหมาะสำหรบั ปลกู มะพรา ว มะพรา วเปน พชื ยนื ตน ทใ่ี หผ ลผลติ ในระยะยาวขน้ึ กบั ชนดิ พนั ธุ สามารถนำยอดออ นมาปรงุ เปน อาหาร ผลของ มะพราวสามารถนำเอาเนื้อมะพราวมาปรุงเปนอาหารไดหลายรูปแบบ ภายในผลจะมี นำ้ มะพรา วทม่ี รี สชาตหิ อมหวานนำไปเปน เครอื่ งดม่ื ไดอ กี ดว ย และยงั มกี ารใชป ระโยชน จากสว นเปลอื กและกะลามะพรา วอกี ดว ย ๖๐

การเพมิ่ ประสทิ ธภิ าพระบบการกระจายนำ้ แบบนำ้ หยด ในแปลงเพาะปลกู ดว ยพลงั งานทดแทนตามแนวพระราชดำริ ๖.พชื ไรท กุ ชนดิ เปน พชื ทสี่ ามารถปลกู ในทดี่ อนได พชื ไรเ ปน ประเภทไมล ม ลกุ และ ไมท นแลง ตอ งการนำ้ นอ ย มอี ายกุ ารปลกู และการเกบ็ เกย่ี วไมน าน และเมอ่ื ใหผ ลผลติ แลว ลำตน จะตาย พชื ไรจ ดั เปน พชื เศรษฐกจิ เชน ออ ย สำหรบั การผลติ น้ำตาลทราย ขา ว โพด สำหรบั การผลติ อาหารสตั ว มนั สำปะหลงั เปน วตั ถดุ บิ ในการผลติ แปง และอาหาร สตั ว ปจ จบุ นั มกี ารพฒั นาสายพนั ธข องพชื ไรใ หม คี ณุ ภาพดี และตรงตอ ความตอ งการของ ตลาดสามารถจำหนา ยไดร าคาดี ๖๑

กรมชลประทาน กระทรวงเกษตรและสหกรณ ๗. สมุนไพรไทย เปนพืชท่ีเกิดอยูในแถบแหงแลงยอมมีความตองการใชน้ำใน การเจรญิ เตบิ โตนอ ยกวา พชื ทอี่ ยใู นแถบชมุ ชน้ื สามารถดไู ดจ ากแหลง กำเนดิ วา ทอ งถน่ิ สามารถปลูกสมุนไพรชนิดใดได เนื่องจากสมุนไพรไทยมีกระจายอยูท่ัวไปในทุกทองถิ่น สว นมากเปน พชื ใชน ำ้ นอ ย และมคี ณุ คา ทางยามากมาย และสามารถนำมาบดเปน ผงบรรจุ ในแคปซูล อัดเปนเม็ด ทำเปนครีม ขี้ผึ้ง ใชไดตามสรรพคุณของสมุนไพรชนิดนั้นๆ เพอ่ื เปน การเพมิ่ มลู คา ผลติ ผลไดอ กี ดว ย ๖๒