ภัยแล้งและไฟป่า

ภยั แล้ง และไฟปา่ กรมป้องกันและบรรเทาสาธารณภยั กระทรวงมหาดไทย

หมายเลขโทรศพั ทฉ์ ุกเฉนิ สายด่วนนริ ภยั 1784 • สายด่วน กรมอุทยานแหง่ ชาติ สตว์ปา่ และพันธุพ์ ืช 1362 • แจง้ เหตุดว่ นเหตุรา้ ย 191 • ตำรวจทางหลวง 1193 • ศูนย์ควบคุมการจราจร 1197 • ตำรวจท่องเทีย่ ว 1155 • ศูนยป์ ลอดภัยคมนาคม 1356 • รว่ มดว้ ยช่วยกัน 1677 • จส. 100 1137 • ศูนย์อุบัติภัย กทม. 1555 2 ภัยแล้งและไฟปา่

ภยั แลง้ (Droughts) เกิดจากการมีฝนตกน้อยกว่าปกติ หรือฝนไม่ตกต้องตาม ฤดูกาล ทำให้ขาดแคลนน้ำดื่มน้ำใช้ พืชสัตว์ขาดน้ำทำให้ ไม่เจริญเติบโตตามปกติ ฉะนั้นก่อนถึงฤดูแล้ง ต้องเตรียม ภาชนะเก็บน้ำให้พร้อม พัฒนาแหล่งน้ำ และไม่ตัดไม้ ทำลายปา่ กรมปอ้ งกันและบรรเทาสาธารณภัย กระทรวงมหาดไทย 3

สาเหตขุ องการเกดิ ภัยแลง้ 1. โดยธรรมชาติ 1.1 การเปลีย่ นแปลงอุณหภูมิโลก 1.2 การเปลี่ยนแปลงสภาพภูมอิ ากาศ 4 ภัยแลง้ และไฟป่า

1.3 การเปลี่ยนแปลงของระดับน้ำทะเล 1.4 ภัยธรรมชาติ เช่น วาตภัย แผน่ ดินไหว กรมปอ้ งกันและบรรเทาสาธารณภัย กระทรวงมหาดไทย 5

2. โดยการกระทำของมนุษย์ 2.1 การทำลายชัน้ โอโซน โดยลดและเลิก ใชส้ ารทำลายโอโซน ไดแ้ ก่ สารกลุม่ CFCs 6 ภัยแล้งและไฟป่า

2.2. ผลกระทบจากปรากฏการณ์ภาวะเรือนกระจก เนือ่ งจากส่วนผสมของบรรยากาศ เชน่ คาร์บอนไดออกไซด์ ไอน้ำ ลอยข้ึนไปเคลือบชั้นล่างของชั้นโอโซน ทำให้ความ รอ้ นสะสมอยู่ในอากาศใกล้ผิวโลกมากขึน้ ทำให้อากาศร้อน กว่าปกติ กรมปอ้ งกันและบรรเทาสาธารณภัย กระทรวงมหาดไทย 7

2.3. การพัฒนาด้านอุตสาหกรรมต่างๆ โดย ไมค่ ำนึงถงึ การทำลายสิ่งแวดล้อมสว่ นรวม 8 ภัยแลง้ และไฟปา่

2.4. การตัดไมท้ ำลายปา่ ทำให้เกิดการเปลี่ยนแปลงสภาพแวดล้อมอันเป็นอีกสาเหตุ หนึ่งที่มีผลกระทบต่อการเปลี่ยนแปลงองค์ประกอบของภูมิ อากาศ เชน่ ฝน อุณหภูมิ และความชืน้ กรมปอ้ งกันและบรรเทาสาธารณภัย กระทรวงมหาดไทย 9

ฤดกู าลเกิดภัยแลง้ การเกดิ ภัยแลง้ โดยทั่วไปจะเกดิ ขึน้ 2 ชว่ ง 1. ในฤดูหนาวระหว่างเดือนตุลาคม ถึงเดือนกุมภาพันธ์ และต่อเนื่องมาถึงฤดูร้อน ระหว่างเดือนกุมภาพันธ์ ถึงเดือน พฤษภาคม คือช่วงส้ินสุดของฤดูฝน ซ่ึงเริ่มจากครึ่งหลังของ เดือนตุลาคม เป็นต้นไป บริเวณประเทศไทยตอนบนจะไมม่ ีฝน ตกลงมา หรือถ้ามีก็จะมีเพียงจำนวนเล็กน้อย ส่วนมากจะ เปน็ ฝนจากพายุฝนฟา้ คะนอง จึงทำให้เกดิ ความแหง้ แลง้ เป็น ประจำทุกปใี นช่วงนี้ และมักจะมีไฟปา่ เกดิ ข้นึ ตามมาดว้ ย 10 ภัยแล้งและไฟปา่

2. ในฤดูฝนระหว่างเดือนพฤษภาคม ถึงเดือนตุลาคม ในช่วงของกลางฤดูฝน ตั้งแต่ปลายเดือนมิถุนายน ถึงเดือน กรกฎาคม ในบรเิ วณประเทศไทยตอนบนจะเกดิ ความแหง้ แลง้ เนือ่ งจากมีฝนท้ิงช่วงเกดิ ขนึ้ ประมาณ 1-2 สัปดาห์ หรืออาจ ถึง 1 เดือน ปริมาณฝนในช่วงนี้จะลดลงมีผลกระทบต่อ การเกษตรมาก ทำให้พืชขาดน้ำ เหี่ยวเฉา และแห้งตายไป ในทีส่ ุด กรมป้องกันและบรรเทาสาธารณภัย กระทรวงมหาดไทย 11

วิธีการแก้ปญั หาภัยแล้ง 1. ประชาชน ควรใช้น้ำอย่างประหยัด กักเก็บน้ำใส่ภาชนะไว้ใช้ ตรวจสอบท่อน้ำประปา หากพบจุดรั่วซึมให้รีบ ซ่อมแซมทันที 12 ภัยแล้งและไฟปา่

2. เกษตรกร เลือกปลูกพืชอายุสั้นที่ใช้น้ำน้อย เช่น พืชตระกูล ถัว่ ข้าวโพด มันสำปะหลัง เปน็ ตน้ งดเวน้ การทำ นาปรังครัง้ ที่ 2 จัดทำคันดินกัน้ น้ำและขุดลอกคูนำ้ ใหจ้ ัดเก็บนำ้ ไดม้ ากข้นึ กรมปอ้ งกันและบรรเทาสาธารณภัย กระทรวงมหาดไทย 13

3. ภาคอุตสาหกรรม จัดเตรียมแหล่งน้ำสำรองและตรวจสอบระบบท่อส่งน้ำ ใหอ้ ยู่ในสภาพที่สมบูรณ ์ 14 ภัยแล้งและไฟป่า

ไฟปา่ (Forest Fire) ทำใหเ้ กดิ ผงฝนุ่ ควนั ไฟ กระจายในอากาศทวั่ ไป มองเหน็ ไม่ชัดเจน สุขภาพเสื่อม ป้องกันโดยการไม่เผาป่าเพื่อ ล่าสัตว์ ดับบุหรี่ และกองไฟ กรมปอ้ งกันและบรรเทาสาธารณภัย กระทรวงมหาดไทย 15

องค์ประกอบของไฟ(สามเหล่ียมไฟ) หากขาดองค์ประกอบใดองค์ประกอบหนึ่งไฟป่าจะไม่ เกิดขึ้น 1. เชือ้ เพลงิ ได้แก่ อนิ ทรีย์สารทุกชนิดที่ติดไฟได้ เชน่ ตน้ ไม้ ไมพ้ ุ่ม กิ่งไม้ กา้ นไม้ ตอไม้ กอไผ่ รวมไปถงึ ดนิ อินทรีย์ และ ชั้นถ่านหินที่อยู่ใตผ้ ิวดิน 16 ภัยแล้งและไฟปา่

2. ความร้อน จากแหล่งความร้อนตามธรรมชาติ เช่น ฟ้าผ่าการเสียดสี ของก่ิงไม้ และแหล่งความร้อนจากการกระทำของมนุษย์ เชน่ การจุดไฟในป่าด้วยสาเหตุตา่ งๆ 3. ออกซิเจน เป็นก๊าซที่มีโดยทั่วไปในป่า ซ่ึงจะมีการแปรผันตาม ทิศทางของลม กรมปอ้ งกันและบรรเทาสาธารณภัย กระทรวงมหาดไทย 17

ชนดิ ของไฟป่าแบง่ ออกเป็น 3 ชนิด 1. ไฟใตด้ ิน คอื ไฟทไี่ หมอ้ นิ ทรยี ว์ ตั ถทุ อี่ ยใู่ ตช้ นั้ ผวิ ดนิ ของพนื้ ปา่ เกิดขึ้นในป่าบางประเภท โดยเฉพาะอย่างยิ่งป่า ในเขตอบอุ่นที่มีระดับความสูงมาก ๆ ซึ่งอากาศ หนาวเย็นทำให้อัตราการย่อยสารอินทรีย์วัตถุต่ำ เป็นไฟที่ตรวจพบหรือสังเกตุพบได้ยากที่สุดและ เป็นไฟที่มีอัตราการลุกลามช้าที่สุด แต่เป็นไฟที่ สร้างความเสียหายให้แก่พื้นที่ป่าไม้มากที่สุด ยง่ิ ไปกวา่ นนั้ ยงั เปน็ ไฟที่ ควบคมุ ไดย้ ากทสี่ ดุ อกี ดว้ ย 18 ภัยแลง้ และไฟป่า

2. ไฟผิวดนิ คือ ไฟที่ไหม้ลุกลามไปตามผิวดิน โดยเผาไหม้เชื้อ เพลิงบนพื้นป่า อันได้แก่ ใบไม้ กิ่งไม้แห้ง ที่ตก สะสมอยู่บนพื้นป่า หญ้า ลูกไม้เล็ก ๆ เป็นต้น ไฟชนิดนี้พบมากที่สุดโดยทั่วไป ในแทบทุก ภูมิภาคของโลก โดยทั่วไปไฟชนิดนี้ จะไม่ทำ อันตรายต้นไม้ใหญ่ถึงตาย แต่จะทำให้เกิด บาดแผลไฟไหม้ มีผลทำให้อัตราการเจริญเติบโต ของต้นไม้ลดลง ไฟป่าที่เกิดขึน้ ในประเทศไทย สว่ น ใหญ่จัดอยูใ่ นประเภทนี้ กรมป้องกันและบรรเทาสาธารณภัย กระทรวงมหาดไทย 19

3. ไฟเรือนยอด คือ ไฟที่ไหม้ลุกลามจากยอดต้นไม้หรือไม้พุ่มต้น หนึ่งไปยังยอดของต้นไม้ หรือไม้พุ่มอีกต้นหน่ึง ส่วนใหญ่เกิดขึ้นในป่าสนในเขตอบอุ่น ซ่ึงไม้ จำพวกนยี้ งั ชว่ ยใหเ้ กดิ การลกุ ลามไดด้ ี ไฟเรอื นยอด มักจะรุนแรง ยากตอ่ การดำเนินการดับไฟ 20 ภัยแลง้ และไฟปา่

สาเหตขุ องการเกิดไฟป่า ไฟปา่ เกดิ จาก 2 สาเหตุ คือ 1. เกดิ จากธรรมชาต ิ เชน่ ฟ้าผ่า กิง่ ไมเ้ สียดสีกัน ภูเขาไฟระเบิด กอ้ นหนิ กระทบกัน แสงแดดตกกระทบผลึกหิน แสงแดด สอ่ งผ่านหยดนำ้ ปฏิกรยิ าเคมีในดินป่าพรุ การลุก ไหม้ในตัวเองของสิ่งมีชีวิต (Spontaneous Combustion) กรมปอ้ งกันและบรรเทาสาธารณภัย กระทรวงมหาดไทย 21

2. สาเหตุจากมนุษย์ ทั้งตัง้ ใจหรือโดยประมาท ดังนี.้ - - เกบ็ หาของป่า เป็นสาเหตุที่ทำให้เกิดไฟป่ามากที่สุด การเก็บหา ของป่าส่วนใหญ่ได้แก่ ไข่มดแดง เห็ด ใบตองตึง ไม้ไผ่ น้ำผ้ึง ผักหวาน และไม้ฟืน การจุดไฟส่วน ใหญเ่ พื่อใหพ้ ืน้ ป่าโล่ง เดินสะดวก หรือใหแ้ สงสวา่ ง ในระหว่างการเดินทางผ่านป่าในเวลากลางคืน หรือจุดเพื่อกระตุ้นการงอกของเห็ด หรือกระตุ้น การแตกใบใหมข่ องผักหวานและใบตองตึง หรือจุด เพื่อไล่ตัวมดแดงออกจากรัง รมควันไล่ผึ้ง หรือ ไล่แมลงตา่ งๆ ในขณะที่อยูใ่ นปา่ 22 ภัยแลง้ และไฟปา่

- แกลง้ จุด ในกรณีที่ประชาชนในพื้นที่มีปัญหาความขัดแย้ง กับหน่วยงานของรัฐในพื้นที่ โดยเฉพาะอย่างยิ่ง ปัญหาเรื่องที่ทำกินหรือถูกจับกุมจากการกระทำ ผิดในเรื่องป่าไม้ ก็มักจะหาทางแก้แค้นเจ้าหน้าที่ ดว้ ยการเผาป่า กรมป้องกันและบรรเทาสาธารณภัย กระทรวงมหาดไทย 23

- นักท่องเทีย่ ว หุงต้มอาหาร ใหแ้ สงสว่าง ให้ความอบอุน่ แลว้ ดับไมส่ นิทเกดิ เปน็ ไฟปา่ ในที่สุด 24 ภัยแลง้ และไฟปา่

- ลา่ สัตว์ จุดไฟเพื่อใหส้ ัตว์หนีออกจากที่ซอ่ น เพือ่ สะดวกในการล่า กรมป้องกันและบรรเทาสาธารณภัย กระทรวงมหาดไทย 25

- เลีย้ งสัตว์ เพื่อให้หญ้าแตกใบอ่อนเป็นอาหารสัตว์ในบริเวณ ใกล้พืน้ ที่ปา่ แลว้ เกิดลุกลามเข้าไปในปา่ 26 ภัยแล้งและไฟปา่

- ความคกึ คะนอง บางครั้งการจุดไฟเผาป่าเกิดจากความคึกคะนอง ของผู้จุด โดยไม่มีวัตถุประสงค์ใดๆ แต่จุดเล่นเพื่อ ความสนุกสนาน เทา่ นัน้ กรมป้องกันและบรรเทาสาธารณภัย กระทรวงมหาดไทย 27

- ลักลอบทำไม้ เผาทางให้โล่งเตียนเพื่อสะดวกในการลากไม้ ไล่ยุง หุงต้มอาหารในปา่ เป็นตน้ 28 ภัยแล้งและไฟปา่

ผลกระทบจากไฟปา่ ตอ่ สังคมพืช - ขาดช่วงการสืบพันธ์ุทดแทนตามธรรมชาติ - เปลี่ยนแปลงโครงสร้างป่า - ลดการเจรญิ เติบโตและคุณภาพของเนื้อไม้ กรมปอ้ งกันและบรรเทาสาธารณภัย กระทรวงมหาดไทย 29

ผลกระทบจากไฟป่าต่อสัตว์ป่า และส่งิ มชี ีวิตเล็กๆ ในปา่ - ทำอันตรายต่อชีวติ ของสัตวป์ ่า - ทำลายแหลง่ อาหารและที่อยูอ่ าศัยของสัตวป์ ่า - ทำอันตรายตอ่ ชีวติ ของสัตว์เลก็ ๆ และจุลนิ ทรีย์ในดนิ 30 ภัยแล้งและไฟปา่

ผลกระทบจากไฟป่าต่อสภาวะอากาศโลก - การเปลี่ยนแปลงสภาพภูมิอากาศ เนื่องจากอุณหภูม ิ ของโลกที่สูงข้นึ - การเกิดปรากฏการณเ์ รือนกระจก กรมปอ้ งกันและบรรเทาสาธารณภัย กระทรวงมหาดไทย 31

ผลกระทบจากไฟปา่ ต่อดนิ ป่าไม้ - เกิดการสูญเสียหน้าดนิ โดยการกัดชะและการพังทลาย - เปลีย่ นแปลงคุณสมบัตขิ องดิน 32 ภัยแล้งและไฟปา่

ผลกระทบจากไฟป่าตอ่ นำ้ - สมดุลของนำ้ เปลี่ยนแปลงทำใหเ้ กิดอุทกภัยและภัยแล้ง - เปลีย่ นแปลงคุณสมบัติของน้ำ กรมป้องกันและบรรเทาสาธารณภัย กระทรวงมหาดไทย 33

ผลกระทบจากไฟป่าต่อทรัพย์สนิ สุขภาพ และชีวติ ของมนษุ ย์ หมอกควันที่เกิดจากไฟป่า มีผลกระทบโดยตรงที่จะสร้าง ความเสียหายให้กับการเดินทางทางอากาศ รวมทั้งมีผล ทำให้ประชาชนในบริเวณดังกล่าวจำนวนมาก ป่วยเป็นโรค ระบบทางเดนิ หายใจ 34 ภัยแล้งและไฟป่า

แนวคิดเกยี่ วกับไฟป่า ชาวบ้าน ขาดความรู้ความเข้าใจเรื่องไฟป่า ความ ประมาทรูเ้ ทา่ ไมถ่ งึ การณ์ ขาดความรูส้ ึกหวงแหนปา่ ทำให้ไม่ได้ร่วมมือในการป้องกันไฟป่าอย่างจริงจัง และสาเหตุใหญ่คือคนที่ขาดจิตสำนึกบางคนเผาป่า โดยเหน็ แกป่ ระโยชน์สว่ นตัวเป็นสำคัญ กรมปอ้ งกันและบรรเทาสาธารณภัย กระทรวงมหาดไทย 35

“ป้องกนั ภยั เชงิ รุก บรรเทาทกุ ขเ์ มือ่ เกิดภยั ฟื้นฟูและกู้ภัย คอื หัวใจ กรม ปภ.” ฝ่ายผลติ สือ่ โสตทัศนูปกรณ์และสงิ่ พิมพ์ กองเผยแพร่และประชาสัมพันธ ์ กรมปอ้ งกันและบรรเทาสาธารณภัย กระทรวงมหาดไทย โทร. 0w-w26w3.d7i-s3a4s5te8-r6.g1oโ.tทhรสสาารยด0่ว-น2น2ิร4ภ3ัย-21270840