๑๕ ครูภูมิปัญญาไทย ผู้อารักษ์พรรณพืช14

ครเู ลก็ กดุ วงคแ์ กว้ ๑๕ครู ด้านเกษตรกรรม ภูมปิ ัญญาไทย 51 ครูก็ไม่เอาหลักสูตรลงสู่ท้องถิ่น หลกั สตู รทอ้ งถ่ิน คอื พืชในชมุ ชน ของตัวเอง และก็สัตว์ของท้อง ถ่ิน มันเป็นอาหารประจ�ำบ้าน ไม่ จ�ำเป็นต้องคิดเรื่องเงิน ไม่เห็น คณุ คา่ ของทรพั ยากรธรรมชาตแิ ละ ภมู ิปญั ญา ถามครวู า่ ทน่ี ต่ี รงแหลง่ เรยี นรขู้ องครู มพี นื้ ท่ี เกษตรทีเ่ กดิ ผลสำ� เร็จ มอี งคค์ วามรู้ประสบการณ์ จากครูที่พร้อมให้กับผู้มาศึกษา เช่น กศน.หรือ โรงเรียนพานกั เรียนมาเรียนรกู้ บั ครูบา้ งไหม “มาบอ่ ย มาทกุ สาขาอาชพี มาบอ่ ยมาก ทที่ ำ� อยู่คือเรื่องพืช ให้ความส�ำคัญกับเรื่องพืช ท่ีเป็น อาหาร สตั วท์ เ่ี ปน็ อาหารอยา่ งปลา อนั นส้ี ำ� คญั ให้ เขาเห็นคณุ คา่ เร่อื งการรักท้องถน่ิ คอื เรอ่ื งสำ� คัญ แต่ครูก็ไม่เอาหลักสูตรลงสู่ท้องถ่ิน หลักสูตรท้อง ถ่ิน คือ พืชในชุมชนของตัวเอง และก็สัตว์ของ ท้องถ่ิน มันเป็นอาหารประจ�ำบ้านไม่จ�ำเป็นต้อง คดิ เรื่องเงิน เรื่องเงินเป็นเร่ืองรอง เรื่องอาหารเป็นเรื่อง ใหญ่ เราใหค้ วามสำ� คญั กบั เรอื่ งกนิ กนิ พชื ทมี่ อี ยใู่ น ทอ้ งถน่ิ กนิ สตั วท์ ม่ี อี ยใู่ นทอ้ งถน่ิ แลว้ ชาวบา้ นกจ็ ะ ไมจ่ นและไมเ่ ปน็ หนี้ อนั นี้สำ� คัญ หลักศาสนาบอก วา่ (อนิ า ทานัง ทุกขัง โลเก การเปน็ หนเ้ี ป็นทกุ ข์ ในโลก) การเรยี นพระธรรมไมใ่ ชต่ อ้ งไปปฎบิ ตั อิ ยทู่ ี่ วัด ปฏิบัตอิ ยูท่ บ่ี า้ น ครอบครัว วดั เป็นการศึกษา ไปศึกษาหาความรู้

๑๕ครู ครูเลก็ กุดวงคแ์ กว้ ดา้ นเกษตรกรรม ภมู ิปัญญาไทย 52 ผมถงึ บอกวา่ ระบบการศกึ ษาไทย บอกตรงๆระบบการศกึ ษานไี้ ปเรยี นจบปรญิ ญา แลว้ รสู้ กึ ตาบอดขา้ งหนงึ่ อนั นคี้ อื ความจริง ไมเ่ ห็นคุณค่าของทรัพยากรธรรมชาติและภูมิปญั ญา นน้ั คอื ปญั หาใหญข่ องระบบการศกึ ษาไทย ความจรงิ แลว้ ผมวา่ เมอื งไทยเปน็ เมอื งทส่ี มบรู ณม์ าก พระเจ้าอยู่หัวทรงบอกว่า คนไม่เอานั้นคือปัญหา อากาศดี ดินดี เมื่อก่อนพืชดีหลายพันชนิด ภูมิปญั ญาหลากหลายชนิดน้นั คือ ปัญหาของการศึกษาไทย” ดอกเบี้ยของป่าภูพาน คืออาหาร ผลละหมากรากไม้ ทอี่ ยู่บนปา่ เทอื กภูพานมนั มาก ผลไม้ที่อยูบ่ นต้นมากมาย ตน้ ไมห้ น่งึ ตน้ มี เมลด็ หลายรอ้ ยเมล็ด เอาเมล็ดมาเพาะ ไม่ไดซ้ อื้ สักบาท เทอื ก เขาภพู านเปน็ ต้นทุนอย่างย่งิ ใหญ่ ครูเล็กพูดให้ฟังต่อไปเหมือนจะเดาทางผู้ไปเยือนท่ีต้องถามว่า ถ้าไม่มี ตังค์แลว้ จะเอาพนั ธ์ุพืชทีไ่ หนบา้ งปลูกผัก พันธ์ุปลา พันธ์ุสตั วม์ าเล้ยี ง ก็ปลูก พืช เล้ยี งสตั ว์พนื้ ถนิ่ นห่ี ละ กบ็ อกเขาอยู่บอ่ ยๆ ว่าบา้ นเรามีตน้ ทนุ อยู่ ทนุ มนั หลาย(มาก)กว่าเงิน พืชอาหารคดิ เป็นเงนิ มากมาย ดอกเบีย้ ของป่าภูพาน คือ อาหาร ผลละหมากรากไม้ ทอ่ี ยบู่ นป่าเทอื กภพู านมันมาก ผลไม้ที่อยู่บนตน้ มากมาย ตน้ ไม้หนง่ึ ตน้ มีเมล็ดหลายร้อยเมล็ด เอาเมลด็ มาเพาะ ไม่ไดซ้ ื้อสกั บาท เทอื กเขาภูพานเป็นตน้ ทุนอยา่ งยิง่ ใหญ่ เป็นดอกเบีย้ ดอกเบย้ี มากกวา่ ธนาคาร ถา้ คดิ

ครเู ล็ก กุดวงค์แก้ว ๑๕ครู ด้านเกษตรกรรม ภูมิปญั ญาไทย 53 กระดานดิน คือ ดินบ่อแม่นกระดานด�ำ ปากกา คือ จอบเสียม หมึกเขียน คือ น้ำ� ฝนและน้�ำบ่อ ตวั อกั ษร คอื เมลด็ พนั ธอ์ุ าหาร ลงมอื ทำ� จรงิ ๆ ตา่ ง ก็ไม่เป็นหน้ี ไม่มคี �ำวา่ เป็นหนี้ ครคู ิดได้ไง “ผมสอนลกู บอกวา่ กระดานดนิ คอื ดนิ บอ่ แมน่ กระดานดำ� แลว้ ปากกา คอื จอบเสียม หมึกเขยี น คือ น้ำ� ฝนและน้�ำบ่อ ตัวอกั ษร คือ เมลด็ พนั ธอ์ุ าหาร ลงมอื ทำ� จรงิ ๆตา่ งกไ็ มเ่ ปน็ หน้ี ไมม่ คี ำ� วา่ เปน็ หน”ี้ ครู ยงั นงั่ อยบู่ นแคไ่ มไ้ ผใ่ นทา่ เดมิ ขณะทผี่ ไู้ ปเยอื นเปลย่ี นทา่ แลว้ หลายทา่ ครูเล่าย้อนอดีตอีกทีว่า บวชเณรตั้งแต่เด็กตอนอายุ ๑๒ หลังจบ ป. ๔ ที่วัดแถวบา้ นจนอายุ ๒๑ ปีครบบวชพระ ก็บวชพระ ๑ พรรษาจึง ไดส้ กึ ออกมา ครเู ลก็ บอกวา่ ชวี ติ มนั หลายเรอื่ งหลายอยา่ ง ตงั้ แตเ่ ปน็ ลกู กำ� พรา้ ไม่มพี อ่ แลว้ อย่กู ับแม่เลยออกจากโรงเรียน แต่ยังมาชว่ ยทำ� นาอยู่ จน มีคนชวนไปบวช กเ็ ลยไปอยวู่ ัดหลายปี ตอนน้นั พอ่ แมท่ �ำนา ยุคก่อน รกั แพงแบง่ ปนั (รกั แพงคอื รกั เพอ่ื น) คอื ยคุ ของการแบง่ ปนั รกั สามคั คี รกั แพงแบง่ ปัน ตอนนน้ั ยงั ไม่รจู้ ัก คำ� ว่าตน้ ทุน จนสกึ แลว้ มาทำ� นาตามเดิมหลาย ปี เกบ็ ออมเงนิ ไวม้ าซ้ือท่นี าเพม่ิ กท็ ำ� ตามวถิ ีรักแพงแบ่งปันนนั่ แหละ แล้วปัจจุบันน้ี มันกลายเป็นแก่งแย่งและแข่งขัน มันเลยบอกมาเลย ไมร่ ู้คณุ คา่ ทรัพยากรและภูมปิ ญั ญาของพน้ื บา้ น นค่ี ือปัญหา

๑๕ครู ครเู ล็ก กดุ วงคแ์ ก้ว ดา้ นเกษตรกรรม ภูมิปญั ญาไทย 54 ครบู อกย�ำ้ ว่า ดั้งเดิม ท�ำนาไม่ใช้ปยุ๋ เคมี แตใ่ ชป้ ยุ๋ นำ้� หมกั ทแี รกเรม่ิ ยงั ไมร่ ู้เลยวา่ น้�ำหมกั คอื อะไร แตม่ คี นมาบอกจงึ มาศกึ ษาในชว่ งปี ๒๕๓๒ เชน่ ไปศกึ ษาเรอ่ื งปยุ๋ ขไี้ ก่ ขค้ี า้ งคาว คนแนะนำ� เขาบอกว่ามันดี ค้างคาวมนั กินกลว้ ย ไกก่ ็เช่นเดยี วกนั แล้วมันเป็นปยุ๋ อยา่ งดี มันเปน็ ปุ๋ยทำ� ให้ผล ไมด้ ก ผลผลิตดก แตถ่ ้าใช้เฉพาะขีว้ วั ข้ีควาย ท�ำให้ตน้ ไมใ้ บงามซะมากกวา่ อดสงสยั ไมไ่ ดว้ า่ ทำ� ไมคณุ ถงึ ไดม้ าศกึ ษา มนั มเี หตอุ ะไรทที่ ำ� ใหม้ าทำ� ครบู อก เปน็ คน คบคน คบหลายคนกห็ ลายความรู้ คบมาก ความรมู้ าก ความรอู้ ยกู่ บั คนถา้ รจู้ กั เกบ็ สมเดจ็ พระสมั มาสมั พทุ ธเจ้าทรงสอนไว้วา่ คบคนพาล คนพาลพาไปหาผดิ คบบณั ฑิต บณั ฑติ พาไปหาผล นน้ั ส�ำคญั มาก ความรมู้ นั อยกู่ ับคน เป็นเรอ่ื งสำ� คญั นะ ถ้าเราคบคนดๆี เราก็ได้ความรู้ความดจี ากเขา รจู้ กั ค�ำว่า เกษตรทฤษฎใี หมอ่ ันเนอ่ื งมาจากพระราชดำ� ริม้ัย ในฐานะ เป็นผู้เชี่ยวชาญด้านเกษตรกรรม แลว้ รูจ้ กั ตอนไหน ครบู อกว่า รูจ้ ักตอนทอ่ี าจารย์ยักษ์ (นายวิวฒั น์ ศัลยกำ� ธร) ปัจจุบนั รมช.เกษตร ตอนนัน้ เชิญไปเป็นวิทยากรแถวสระบุรี ก็ได้เติมเต็มความรู้จากคนท่ีไปร่วมกิจกรรมและได้ความรู้จาก อ.ยกั ษ์ แลว้ เรม่ิ รจู้ กั ซอื้ เปน็ กต็ อนนนั้ รจู้ กั หลกั การทำ� เกษตรทฤษฎใี หมฯ่ จากการไปดู งานศนู ยศ์ กึ ษาการพฒั นาภพู านอนั เนอ่ื งมาจากพระราชดำ� ริ ทส่ี ระบรุ ี แลว้ ท่ี อ.ยกั ษ์ มาเชิญก็ไมไ่ ด้รู้จกั กัน แตท่ า่ นคงรจู้ ักเรากระมัง

ครูเลก็ กุดวงคแ์ ก้ว ๑๕ครู ดา้ นเกษตรกรรม ภูมปิ ญั ญาไทย 55 “สระบุรีมเี บ้ีย (ตน้ กลา้ ) ผักหวาน เขาขายต้นกลา้ ผกั หวาน ผมก็เลยซือ้ มาปลูก ปลกู มาถึง ปจั จบุ นั ผมยดึ หลกั ในหลวง รชั กาลที่ ๙ ทที่ รงบอกวา่ ปลกู ทกุ อยา่ งทก่ี นิ กนิ ทกุ อยา่ งทป่ี ลกู แลว้ นนั่ คอื รัก รักต้นไม้รักทรพั ยากรธรรมชาติ เราปลูกพืชผักผลไมส้ มุนไพรไวก้ นิ ในครอบครวั ท�ำให้ เราไม่เดอื ดรอ้ น เงนิ หลาย (เยอะ)กด็ ีอยู่ แตถ่ า้ ใช้ประโยชนไ์ ม่เปน็ ก็ไร้ความหมาย เรอื่ งสำ� คัญคือ เรอื่ งอาหาร เร่อื งทอ้ ง เร่ืองปาก มีคนไมค่ ิด ไม่เลอื กกนิ บางคนบอกซื้อกินก็ได้อยู่ แต่วา่ ไมร่ กู้ ิน ของอะไร ยคุ หนึ่ง คนทำ� อาหารถุงไปขายหนา้ โรงงาน คนท�ำงานโรงงานไม่มีเวลาทำ� กินกท็ �ำมาขายได้ ขายอยไู่ ดป้ ระโยชน์ แสดงวา่ คนไมม่ อี าหารกนิ นค่ี อื ปญั หาใหญ่ ถา้ เขามอี าหารกนิ เขากไ็ มซ่ อ้ื ของ เรา แลว้ รัฐบาลทีผ่ า่ นมา ขอบอกว่า ถา้ เอาของไปขายให้หมู่บ้านหรืออ�ำเภอ จงั หวัดไหนจะขายดี แปล วา่ มนั เจรญิ ผบู้ ริหารประเทศเมอ่ื ๕๐ - ๖๐ ปที ่ีผา่ นมา คดิ อยา่ งนน้ั เขาคดิ ว่าภาวะ เศรษฐกจิ เฟอ่ื งฟู ทจี่ รงิ ชาวบา้ นตาย มนั ดยี งั ไงกไ็ มไ่ ดก้ นิ ของตวั เอง ตอ้ งไปซอื้ เขากนิ วันน้กี เ็ หมอื นกัน ช็อปเพอื่ ชาติ ชาวบา้ นตาย” ครบู อกวา่ แตก่ น็ า่ แปลกใจนะ หลกั การทำ� เกษตรทคี่ นอน่ื มาศกึ ษาเรยี นรู้ คนใน หมู่บ้านนี้ไม่ค่อยจะมาเรียนรู้มาสนใจ แต่คนท่ีอื่นมา ไปแนะน�ำที่ไหน เขาสนใจ แล้วเอาไปลองท�ำลองปรับปรุงแล้วก็ส�ำเร็จ ท�ำให้นึกถึงพระพุทธเจ้า คนอ่ืนอย่าง ปญั จวคั คยี ท์ ง้ั ๕ กอ่ น แลว้ เขาเกดิ ดวงตาเหน็ ธรรมบรรลตุ าม แลว้ คอ่ ยมาสอนประยรู ญาติ หมบู่ า้ นนพี้ ดู ยากแตค่ นอน่ื เหน็ ดว้ ยเหน็ ตาม แตก่ ไ็ มโ่ ทษใครหรอก เขาไมร่ เู้ พราะ คนสอนเขาให้ท�ำอยา่ งอน่ื เขาปล้มื กับการมาหลอกใหช้ าวบ้านปลกู เขารวยแต่ชาว บ้านจน

๑๕ครู ครเู ลก็ กดุ วงคแ์ ก้ว ดา้ นเกษตรกรรม ภูมิปัญญาไทย 56 “ในบ้าน มีพืชผักผลไม้เยอะ งอกงามให้ ผลผลติ ดี เปน็ พชื ผักผลไมอ้ ินทรีย์ แต่ชาวบา้ น เขาไมเ่ ชอ่ื เลยทจี่ ะเอาอยา่ งไปทำ� เขาลา้ งสมอง ชาวบา้ นตง้ั แตป่ ี ๒๕๐๔ ผใู้ หญล่ ตี กี ลองประชมุ เพราะเงิน เงินคืองานบันดาลสุข แต่ก่อนเค้า บอกว่า งานคือชีวิต งานคือความสุข เด๋ียวน้ี งานคือเงนิ ” น่ันคือ ที่ครูได้รับยกย่องให้เป็นครูภูมิปัญญาไทยใช่ หรือไม่ “อันน้ีไม่รู้ ผมสังเกตว่าเขาให้ปริญญาผมเรื่องพืช ราชมงคลบอกว่า วิทยาศาสตร์ ผมไม่รู้จักก็ให้ปริญญาโทมหาบัณฑิตพืชศาสตร์ ราชภัฏให้ บัณฑิตกิตติมศักดิ์ ให้เยอะแยะเหลือเกิน ไม่รู้จะให้ท�ำไม รามคําแหงแค่ ดา้ นการปกครอง

ครูเลก็ กดุ วงคแ์ ก้ว ๑๕ครู ดา้ นเกษตรกรรม ภมู ิปญั ญาไทย 57 หลายคน บอกผมพดู เกง่ มคี วามรู้ ท�ำไมไมส่ มคั รผู้แทน ผมกต็ อบเขาวา่ จะสมคั รทำ� ไม ผมเปน็ ตวั จรงิ แลว้ เปน็ ตวั แทนทำ� ไม ไมค่ ดิ เหมอื นเขา เราเปน็ ตวั จรงิ นกั การเมอื งทกุ ระดบั คอื ตวั แทนของประชาชน ขา้ ราชการทกุ ตำ� แหนง่ คอื ลูกจ้างของประเทศ ประชาชนเป็นใหญ่ในแผ่นดินตั้งแต่การปกครอง มันใหญ่ ขนาดไหนก็ยงั นอ้ ยกวา่ เรา ขอเป็นตัวแทนเราเป็นตัวจริง หลายคนเตอื นผม แต่ วา่ สงสารชาวบ้าน ผมไปกบั ชาวบา้ นหลายแหง่ ” ที่ท�ำมาท้ังชีวิต ท่ีพูดให้ใครฟังเยอะแยะ ครูบอกว่า ก็มีคนเช่ืออยู่แต่ไม่ เชื่อเยอะ ที่เน้นย�้ำตลอดคือตนเองไม่มีต้นทุนท�ำอะไรก็ไม่มีทุน แต่ทุน คือ ทรพั ยากรธรรมชาติท่ีเทือกภพู าน จะยกตัวอย่างให้เห็นเสมอวา่ เม็ดผกั เม็ดผล ไม้ก็ไปหาจากปา่ เพราะนัน่ คือตน้ ทุน อินแปง...ปลูกทุกอย่างท่ีกิน กินทุกอย่างที่ ปลกู ถา้ อยากบอกอะไรใหไ้ ดต้ อ้ งไปศกึ ษาใจ มัน ถา้ ไม่รู้จกั เขา จะเอาเมยี ไดอ้ ยา่ งไร อดท่ีจะถามครูไม่ได้ว่า อย่างนี้ก็ต้องรู้จักพืชพรรณต้นไม้ ต่างๆ เช่น ต้นนี้ชื่อนี้ ประโยชน์ใช้สอย มันเป็นอย่างไร เป็น อาหารหรอื ไม่ เปน็ อาหารแตเ่ ปน็ ยา เรยี กวา่ รจู้ กั พนั ธกุ รรมพชื หัวใจอย่าลืมตามหลักที่ก่อเกิดกลุ่มอินแปง...ปลูกทุกอย่างท่ี กนิ กนิ ทุกอย่างท่ีปลูก “ไมร่ ทู้ กุ อยา่ งหรอก เชน่ ผกั หวานปา่ ทป่ี ลกู ไวใ้ นนาในสวน ลูกสาวปลูกในบ้านไม่ยาก มันไม่ยาก ถ้าอยากบอกอะไรให้ได้ ตอ้ งไปศึกษาใจมัน มันปลกู ตอนไหนเม่ือไหร่ นำ�้ ขนาดไหน ลม ขนาดไหน แตล่ ะชนดิ นสิ ยั ไมเ่ หมอื นกนั มนั ถงึ ไมต่ าย ถา้ เปรยี บ อยา่ งคนหนมุ่ จบี สาว ถา้ ไมร่ จู้ กั เขา จะเอาเมยี ไดอ้ ยา่ งไร ถา้ ไมร่ ู้ จกั ไม้ ไม้ก็ไม่ใหญ่ เมอ่ื รจู้ กั ใจมนั แล้วกป็ ลูกมนั รู้วา่ ปลกู ฤดูไหน แลว้ กต็ อ้ งรดนำ�้ ขนาดไหน สมยั นคี้ นเกง่ เยอะแลว้ อนั นเ้ี ปน็ เรอื่ ง สำ� คญั

๑๕ครู ครูเล็ก กุดวงค์แกว้ ดา้ นเกษตรกรรม ภมู ิปัญญาไทย 58 พืชแต่ละชนิด ท่ีเพาะกล้า มันไม่เหมือนกัน เพาะกล้าหวาย ต้นพยุง ยางนา ประดู่ หลายอยา่ งมาก เพราะมโี ครงการปลกู ปา่ เขามาซอ้ื ไป ผมไปหาเกบ็ มา เวน้ แต่อันไหนมันหายาก หาอะไรง่ายเก็บเอา ลูกสาวที่อยู่ บา้ น เพาะกลา้ ปหี นงึ่ เปน็ ๑๐๐,๐๐๐ บาท แลว้ ในสวนมี ของกนิ มีมะม่วงมีขนุน เรากก็ นิ เหลือกข็ ายกล้าไม้ ขาย ตน้ ในถุงด�ำ ถุงละ ๓ บาท” ที่ครูบอกว่า ปลูกต้นไม้ต้องรู้จักใจต้นไม้ ในหลวง รชั กาลท่ี ๙ สมเดจ็ พระบรมราชนิ นี าถ สมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯสยามบรมราช กุมารี ทรงให้ความส�ำคัญเรื่องปลูกป่า สร้าง แหลง่ น้�ำมาก

ครเู ล็ก กดุ วงคแ์ กว้ ๑๕ครู ดา้ นเกษตรกรรม ภูมิปัญญาไทย 59 แมพ้ ระองคไ์ มพ่ ดู ตรง ๆ วา่ รจู้ กั ตน้ ไม้ แต่ สง่ิ ทที่ รงทำ� ใหเ้ หน็ ยนื ยนั ไดว้ า่ ทรงรกั ธรรมชาติ รกั ตน้ ไม ้ หนงั สอื ของในหลวง ของ สมเดจ็ พระ เทพรัตนราชสุดาฯ ครูบอก อ่านอยู่หลายเล่ม มีหน่วยงานส่งมาให้ท่ีรู้จักกัน เช่น ส�ำนักงาน ทรพั ยส์ นิ สว่ นพระมหากษตั รยิ ์ เขาจะสง่ หนงั สอื มาใหท้ ุกปีกช็ อบอ่าน อนั นี้เป็นเรือ่ งส�ำคญั ของ การเรียน ไม่ได้ไปเรียนในโรงเรียน ก็เรียนกับ คนทั่วไป เพราะความรู้มันอยู่กับคนทั่วไปถ้า เรารู้จักเก็บเอาความรู้แล้วมันก็ได้ประโยชน์ ถ้าเปรียบอย่างคนหนุ่มจีบสาว ถ้าไม่รู้ ถา้ ไม่รจู้ กั เก็บ ไม่รูจ้ กั ทำ� ไม่รจู้ กั ฟงั ก็ไม่ได้ ก็ท่ี จกั เขา จะเอาเมยี ได้อยา่ งไร ถา้ ไม่รู้จกั พระพุทธเจ้าทรงสอน ไม้ ไม้ก็ไม่ใหญ่ เมื่อรู้จักใจมันแล้วก็ “ฟังด้วยดีย่อมมีปัญญา ปัญญามันอยู่ ปลกู มนั รวู้ า่ ปลกู ฤดไู หนแลว้ กต็ อ้ งรดนำ้� ไม่ไกล” ขนาดไหน สมยั นี้คนเก่งเยอะแล้ว อันน้ี พูดถึงเร่ืองเรียนเรื่องปัญญา ครูบอกว่า มหาวิทยาลัยราชภัฏ โดยเฉพาะอธิการบดี ก็ เปน็ เรื่องสำ� คญั มาเยี่ยมบอ่ ย มาหลายเท่ยี ว กจ็ ะพดู กับเขาวา่ มากด็ ี ความจรงิ ราชภฏั เปน็ สถาบนั การศกึ ษา เพอ่ื พฒั นาท้องถ่ิน เป็นยงั ไง คงไม่ปลอ่ ยให้ลูก หลานไม่รสู้ ำ� นกึ

๑๕ครู ครเู ลก็ กุดวงคแ์ กว้ ด้านเกษตรกรรม ภมู ปิ ญั ญาไทย 60 ท�ำให้อดถามครูข้ึนมาทันทีไม่ได้ ว่า รจู้ กั ค�ำวา่ พฒั นาทอ้ งถนิ่ น้ี มา ตั้งแตเ่ มอื่ ไหร่ “ผมไปมหาลยั บอ่ ย ในประเทศไทยหลายแหง่ โดยเฉพาะมหาวิทยาลยั ราชภฏั เปน็ วิทยากร เห็น เขาเขยี นไว”้ ครูเผลอยิ้มเมื่อพูดเรื่องนี้แล้วบอกด้วย ว่า ความจริง ในหลวงทรงมีความเสมอภาค พระราชทานแนวทางดีงามให้ทุกคน อย่างหลัก ปรัชญาเศรษฐกิจพอเพียงฯ แต่ไม่ค่อยมีใครท�ำ ตาม โดยเฉพาะนักการเมือง เขาให้เป็นตัวแทน ของประชาชนคิดค่าท�ำแทน โทษทีแถวบ้านไม่รู้ จักฉิบหายวายปว่ ง ตามหลักเกษตรทฤษฎีใหม่อันเนื่องมาจากพระราชด�ำริ ในหลวง รัชกาลที่ ๙ ทรงให้หลักไวว้ ่า หวั ใจส�ำคญั คือ นำ�้ เพราะ น้�ำคือชีวิต ครูได้รับยกย่องเป็นปราชญ์ทางเกษตรกรรม เลยอด ถามไมไ่ ด้วา่ ขุดสระนำ้� กแี่ ห่ง

ครเู ลก็ กดุ วงคแ์ กว้ ๑๕ครู ดา้ นเกษตรกรรม ภูมิปญั ญาไทย 61 ครูบอกสระขุดไว้อยู่ที่นา แต่ในบ้านใช้น�้ำบาดาล สมัย โบราณทำ� นาดว้ ยนำ�้ ฝน วนั นก้ี ย็ งั อาศยั นำ้� ฝนอยกู่ ต็ อ้ งหาวธิ เี กบ็ นำ�้ ฝนไวด้ ว้ ยการขดุ บอ่ เพอ่ื ใชป้ ระโยชนใ์ นชว่ งทไี่ มใ่ ชห่ นา้ ฝน มา ถึงตรงนี้ ครูบอกวา่ แลว้ มันกจ็ ุดประกายใหเ้ กิดความคดิ วา่ น้ำ� บอ่ ก็คอื น้�ำหมกึ ดนิ คือ กระดาษ ปากกา คือ จอบเสียม ตวั อักษร คือ พชื พรรณธญั ญาหาร “อนั นี้มันมาจากการกระทำ� คือ ประสบการณ์ ผมเห็นเขา วางแผนมีแผนเป็นกระดาษแล้ว ผมก็เลยว่า มันแค่กระดาษ จริงๆแล้วมันไม่เกิดผลข้ึนจริงหรอก ถ้าไม่ลงมือท�ำ คือ ต้องมี ดิน มีปากกา(จอบเสยี ม)ลงมอื เขียนเปน็ ตวั อักษร คือ พชื พันธ์ุ แล้วก็มนี �ำ้ ปลูกเตม็ พ้นื ดิน มันถึงจะเกดิ ผลจริง ครเู ล่าวา่ เห็นเขาเขยี นกระดาษเปน็ แผน ครูกง็ งท่วี ่า จะเขียนถงึ เมอื่ ไหร่ ก่เี ดอื นมนั จะเกดิ ขน้ึ ถ้าไม่ลงมอื ท�ำจริง ครูไปประชุมอยู่ที่ประเทศฟิลิปปินส์ ปี ๓๖ ไปประชุมธนาคารโลก ธนาคารพัฒนาเอเชีย เขาถามผมวา่ เรยี นหนังสอื จบชน้ั ไหน บอกจบ ป. ๔ คือไดม้ าประชมุ กบั เขา มีลา่ มแปลให้ ขอให้ มาก็มา ก็รว่ มคดิ เห็นวา่ ธนาคารเงนิ เยอะจริง แตจ่ ะเอาไปท�ำอะไรใหเ้ กิดผลแกป่ ากทอ้ ง แตม่ กี ก ไม้ (มีต้นไม้พชื พนั ธ)์ุ ที่ต้องลงมอื ปลูกกจ็ ะได้ผลเก็บกินได้ อันนสี้ �ำคัญ อยา่ มองขา้ ม ธนาคารก็ส�ำคัญแตก่ ส็ ำ� คัญอีกแบบหน่ึง ทกุ คนต้องมีระเบยี บมหี นา้ ท่ี แต่ความจรงิ แลว้ คน เราอย่ามีทฐิ ิ แคม่ องหนา้ ทข่ี องตวั เองเปน็ เรอ่ื งใหญ่ กำ� นนั ผูใ้ หญบ่ า้ น สง่ั เราทำ� โน่นทำ� นท่ี ้ังทไ่ี มม่ ี หนา้ ที่ หนา้ ทีข่ องตัวเองไม่รู้ รแู้ ต่ของคนอนื่ หมดเลย

๑๕ครู ครูเล็ก กุดวงค์แก้ว ด้านเกษตรกรรม ภูมปิ ญั ญาไทย 62 “ผมไปเปน็ วทิ ยากรผวู้ า่ หมดประเทศไทยทชี่ ลบรุ ี เรอ่ื งพวกนเี้ ปน็ เรอื่ งเฉพาะ กระทรวงไหน กต็ ามก็ตอ้ งท�ำตรงนั้น มันตอ้ งท�ำหนา้ ที่ของตัวเองต้องท�ำมนั ให้ดี” “ผมเร่ิมให้ความส�ำคัญกับชุมชนคือ ชวนเพื่อนบ้านต้ังกลุ่มอะไร อย่างเช่น กลุ่มเยาวชน กลุ่มผู้ใหญต่ า่ งๆในหมบู่ ้าน ผมเป็นคนชอบสร้างกลุ่ม แตก่ อ่ นข้าราชการเห็นวธิ ีการน้ี บอกเป็น คอมมิวนสิ ต์ ผมวา่ ผมไม่ได้เปน็ คอมมิวนิสต์ แตใ่ หช้ าวบา้ นท�ำในทางทถ่ี ูกตอ้ งไม่ ได้เป็นโทษ ผมก็จะไม่กลัว ท่ีต้ังกลุ่มเพราะมีนักศึกษาโทรมาหาผมก็มาคุยกัน แลว้ กม็ าศึกษาเรือ่ งคุณคา่ ของท้องถ่นิ เรา” เม่ือครูมองมรดกของบ้านคือ พวกทรัพยากรธรรมชาติ ถ้าจะบอกให้ คนร่นุ ใหมเ่ ขาหันมาเห็นความจรงิ ข้อน้ีมนั คือ ตน้ ทุนของชีวติ เลยนะ ครูคิด ว่าใชว้ ิธไี หนท่ีจะท�ำให้เขาเหน็ ภาพและคลอ้ ยตาม ผมเปน็ คนชอบสรา้ งกลมุ่ แตก่ อ่ นขา้ ราชการเหน็ วธิ กี ารน้ี บอกเปน็ คอมมวิ นสิ ต์ ผมวา่ ผมไมไ่ ดเ้ ปน็ คอมมวิ นสิ ต์ แตใ่ หช้ าวบา้ นทำ� ในทางทถี่ กู ตอ้ งไม่ ไดเ้ ป็นโทษ ผมกจ็ ะไมก่ ลวั

ครเู ลก็ กุดวงคแ์ กว้ ๑๕ครู ดา้ นเกษตรกรรม ภูมิปัญญาไทย 63 “ผมบอกอธิการบดีไปแล้วว่า ต้องเขียน หลักสูตรทอ้ งถ่ิน มีเดือนนึง ๒ เดอื นกม็ ี ทเี่ รยี น ๖ เดอื นกม็ ี หนง่ึ ปกี ม็ ี เรยี งเปน็ ลำ� ดบั แลว้ มนั จะ มตี ลอดปี พชื เดอื นนงึ มี ผมเหน็ เขาขายพชื เดอื น หนง่ึ คอื มผี กั เสยี้ น เดอื นนงึ กข็ ายไดแ้ ลว้ ผมเคย ปลูกออกมาขาย คนไปหวังเอาพืชที่มันไกล บ้านไกลเมืองไกลตัวเรา เราก็กินของบ้านเรา ลกู สาวผมอยบู่ า้ นนาหมอ่ ง ปลกู หนอ่ ไมไ้ ผ่ เลี้ยงขายหมดตลอดปี โทรไปแล้ว รดน�้ำใส่ ปยุ๋ ปยุ๋ ขว้ี วั แบบเลยี้ งววั เอาฟางกลบแลว้ รดนำ้� ออกตลอดปีขายตลอดปี กโิ ลละ ๓๐ บาท ฤดู แล้งฤดฝู น ๒๐ บาทกด็ ีไมไ่ ด้ไปหาเงนิ ไกลแลว้ ได้กินอีกต่างหาก ไม่ได้ลงทุนเยอะก็ไปเอาต้น ต่อมาปลูกหาเงินไม่ต้องหาไกลขายอยู่ใกล้ๆ ก็ได้ บ่อเลี้ยงปลาสามบ่อ การปลูกมะพร้าว มะนาว ปลูกพชื หลายอย่าง ของกนิ อยู่ในสวน จนกลายเป็นธุรกจิ ของตัวเอง” พูดถึงครอบครวั ครูบอกมีลูกสาว ๔ คน ลูกชาย ๔ คน รวมกัน ๘ คน ลกู สาวเดินตาม วิถีท่ีเห็นพ่อท�ำมาแต่เด็ก เริ่มจากปลูกต้นไม้ แล้วท�ำเป็นเกษตรกรรมเป็นหลัก ดูแลพ่อไป ดว้ ย ทำ� ไรท่ ำ� สวนไปดว้ ย ครบู อกวา่ ลกู เกง่ กวา่ ก้าวหน้ากวา่ ทใี่ ชเ้ ทคโนโลยีอะไรเขา้ มาเสริม

๑๕ครู ครเู ล็ก กดุ วงค์แกว้ ดา้ นเกษตรกรรม ภูมปิ ญั ญาไทย 64 “เขาปลูกผักหวานไม่ได้ใช้เคมี ผมเคยปลูกแต่ไม่โต คนทป่ี ลกู ผกั หวานเกง่ คอื ครผู าย เปน็ ครภู มู ปิ ญั ญารนุ่ ใกล้ เคยี งกัน แกเปน็ ต้นแบบการปลูกผักหวาน” เหน็ บา้ นครรู ม่ รนื่ ตน้ ไมป้ ลกู ไวข้ า้ งบา้ นใหร้ ม่ เงา ดา้ น หลังเป็นสวนพืชผัก ไม้ยืนต้นแล้วก็แปลงเพาะช�ำต้นกล้า อดถามครูไม่ได้ว่าพ้ืนท่ีเท่าไหร่ ครูบอกท่ีบ้าน ๑ ไร่ แต่ ทีน่ ามีทอี่ ยู่ ๕๐ ไรอ่ ยู่อีกท่ีหนึง่ ครบู อก ทน่ี ากไ็ มไ่ ด้ทำ� นา ทง้ั หมด แบง่ ทำ� เปน็ สวนผกั หวาน ไมไ่ กลนาเปน็ นาปลี ะครงั้ อาศยั นำ�้ ฝน สระนำ�้ ทม่ี กี ใ็ ชป้ ระโยชนพ์ ชื ผกั อน่ื บอกลกู สาว ทำ� หมด ลูกชายแยกกนั ท�ำ ๕๐ ไรแ่ บ่งให้ลกู หมดแลว้ แบง่ เปน็ สว่ นไมใ่ ชต่ ายแลว้ คอ่ ยไปใหเ้ ขา ใหเ้ ขาทำ� มาหากนิ บาง อยา่ งเขาถามก็ตอ้ งบอกไปและเขากท็ ำ� ของเขา ถา้ เขา ไม่ ถาม แปลวา่ เขารูแ้ ล้ว ทมี่ าของกะเลงิ เจา้ อยา่ คดิ วา่ ไปพง่ึ โรงงาน มนั ไมใ่ ช่ โรงงานพอ่ เจา้ จะไปทำ� ธนาคาร มนั ไมใ่ ชธ่ นาคารพอ่ เจา้ เราตอ้ งเป็นทพ่ี งึ่ ของตัวเอง ไมใ่ ชไ่ ปพึ่งคนอ่นื “ชาวกะเลิงอยู่บ้านบัว มาจากเมืองภูวานากระแดง แขวงค�ำม่วน ประเทศลาว เขา้ มาอยู่พ้ืนที่น้ี ตอนสมัยจนี ฮ่อ ความจริงแล้วผมศึกษาเผ่าตัวเอง อพยพมาประมาณ ๒๐๐ กวา่ ปี ชาวบา้ นเขาพดู ภาษาเดียวกนั ผเู้ ฒา่ ผู้แกบ่ อก วา่ จากเมอื งขะเรง่ิ ภวู านากระแดง ไปเยยี่ มผเู้ ฒา่ ทบี่ า้ นเรา แกเป็นคนรู้จักเร่ืองของเผ่ากะเลิง ผมเล่าให้ทางโรงเรียน และผมเคยเขยี นหนงั สอื ตอนนหี้ นงั สอื ไมม่ แี ลว้ ใหค้ นหมด กลุ่มทเ่ี หลอื อยกู่ ลมุ่ อินแปง ท่ีตงั้ ชื่ออนิ แปง ผอ.มาให้ ผลไมม้ นั ยังมีเยอะ บ้านเขาไมม่ ไี ม่สมบรู ณ์เทา่ เขาบอกยัง เป็นธรรมชาตอิ ยู่ อนิ แปง หมายถึง พระอินทร์แปลงมาให้ ชาวบา้ นเหน็ อยู่ แสดงวา่ โชคดี”

ครูเล็ก กดุ วงค์แก้ว ๑๕ครู ด้านเกษตรกรรม ภูมิปญั ญาไทย 65 มีสมาชิกเครือข่ายครูในเขตจังหวัดสกลนครทุกอ�ำเภอ แต่ อ�ำเภอละไม่ก่ีคน จังหวัดกาฬสินธุ์ ๓ อ�ำเภอ จังหวัดอุดรมีหนึ่ง อ�ำเภอ นครพนม มกุ ดาหาร เปน็ เครอื ขา่ ยอีก เรยี นรู้ด้วยกัน มี ความอุดมสมบูรณ์เหมือนกันแต่แตกต่างกัน เราก็เรียนรู้ไปด้วย กนั ครบู อกมคี นมองวา่ คงมคี าถาหมากนิ ความคึด(คดิ )ไปพูดกบั ใครกเ็ ชอ่ื ฟงั ทำ� เกษตรปลกู ตน้ ไมต้ ามได้ เขาปลกู ออ้ ยทลี่ ะ ๒๐๐ - ๓๐๐ ตนั ไปบอกใหเ้ ขาปลูกหวาย ชนิดเดียวกับในป่า ไทยพฒั นา ประเทศให้เป็นเมืองเหมอื นยโุ รป วิธีหน่ึงท่ีสอนใจกันได้ง่าย คือ พยายามไม่ให้ทุกครอบครัวเป็นหน้ีเป็นสิน อยกู่ นิ กบั ครอบครวั กส็ บายใจแลว้ กไ็ ปชว่ ยสงั คม ไปเปน็ วทิ ยากรทว่ั ประเทศไมเ่ คยได้ นบั แล้วก็ค่อย ๆ ขยายวงสูก่ ารใหต้ ระหนกั เหน็ ความส�ำคัญทรัพยากรธรรมชาติ ก็ล้วนเปน็ ภูมปิ ญั ญาของบา้ นเราเอง เจ้าอย่าคิดว่าไปพึ่งโรงงาน มันไม่ใช่โรงงานพ่อเจ้า จะไปทำ� ธนาคาร มนั ไมใ่ ชธ่ นาคารพอ่ เจา้ เราตอ้ งเปน็ ท่พี ง่ึ ของตัวเอง ไมใ่ ชไ่ ปพึง่ คนอน่ื

๑๕ครู ครูเล็ก กุดวงค์แก้ว ดา้ นเกษตรกรรม ภูมิปัญญาไทย พูดถึงเร่ืองการให้ตระหนักถึงความส�ำคัญเรื่อง 66 ทรัพยากรธรรมชาติ คอื ปา่ คอื นำ้� คอื ดนิ สมเดจ็ พระ เทพรัตนราชสุดาฯสยามบรมราชกุมารี ทรงเนน้ วา่ ปู พ้ืนจากเยาวชน ใหไ้ ดเ้ รียนรไู้ ด้ซมึ ซับไปดว้ ย ผมมองว่า ทรัพยากรธรรมชาติ คือ ปัจจัย ๔ สำ� คญั ในการดำ� เนนิ ชวี ติ อยา่ งอน่ื กไ็ มไ่ ดป้ ฎเิ สธ ผมเคย พูดกับอธิการบดเี สมอว่า ราชภฏั คือ สถาบนั พัฒนา ทอ้ งถนิ่ แลว้ ท�ำไมไมเ่ อาจรงิ เอาจงั ต้ังแตส่ มยั รัชกาล ท่ี ๕ ได้ทรงเลกิ ทาสแต่เรากเ็ ป็นทาสเหมือนเดมิ ในทุก วนั นี้ นน้ั คอื ปญั หามคี นมาคนหนงึ่ เรยี นอยรู่ าชภฎั สกล ตอนนไี้ ปอย่เู ชียงใหม่ มันบ้า เพราะผมบอกวา่ “เจา้ อยา่ คดิ วา่ ไปพงึ่ โรงงานมนั ไมใ่ ชโ่ รงงานพอ่ เจา้ จะไปทำ� ธนาคาร มนั ไมใ่ ชธ่ นาคาร พ่อเจ้า เราต้องเป็นท่ีพ่ึงของตัวเอง ไมใช่ไปพึ่งคนอื่น เคยเปน็ หนสี้ มยั กอ่ นอยู่ ๔ หมน่ื บาท เกดิ จากปลกู พชื เชงิ เดย่ี ว ปลดหนไี้ ดเ้ พราะ หาเก็บหอมรอมรบิ จากผลผลิตในสวนในนา” อนั นท้ี ำ� ให้ผมเข็ดหราบ คนอืน่ ไม่ยอมเชือ่ คนซ้อื มนั ส�ำปะหลงั รวยข้ึน แต่ คนขายจนลง เศรษฐกจิ พอเพียงตามแนวพระราชดำ� รแิ น่นอนท่ีสดุ เพราะปลด หน้ี ปลกู พชื ผกั เปน็ แหลง่ อาหาร แลว้ ไดแ้ หลง่ ทรพั ยากรธรรมชาติ ตามทส่ี มเดจ็ พระเทพรตั นราชสดุ าฯทรงสร้างโครงการอนุรักษ์พันธุกรรมพืช นั่นชี้ให้เห็นเลยว่า ทรงแนะให้ตระหนักถึงการสร้างปัจจัยส่ีไว้ มีกินมีใช้ มีความสุข สิ่งสำ� คญั คอื พอ ชาวบา้ นบางคนมอี ยูม่ กี ินแลว้ อยากมรี ถ”

ครูเลก็ กดุ วงคแ์ กว้ ๑๕ครู ดา้ นเกษตรกรรม ภมู ิปัญญาไทย สงั เกตเห็นครพู ูดถงึ ในหลวง ครทู �ำตาแดง ๆ 67 “ความจริงแล้วพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวมหาภูมิพลอดุลยเดช และ สมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ นำ� ทางเราทางทีถ่ ูก แต่ผู้บริหารใหญ่ เราเพนิ่ บเ่ อา เสยี ดายประเทศไทยไมอ่ ดไมอ่ ยาก แตท่ ำ� ใหค้ นไทยเปน็ คน อดอยากน่าสงสาร พ่อแม่อนุรักษ์ไป แต่กลับไปมองสถาบันการศึกษา พัฒนาท้องถิน่ กลับไมเ่ ปน็ จริง ทพ่ี อ่ หลวงเราก็เวา้ คกั นน้ั คอื ปญั หาใหญ่ ถา้ ผมเกดิ ใหมก่ ไ็ มใ่ หล้ กู ไปเรยี นหนงั สอื หรอก มนั ไมไ่ ดค้ วามรู้ มันเสียดายคน ปัญหาใหญ่ คอื ตรงนี้ มันไม่เป็นจริง เสยี เงนิ ตง้ั หลายหม่นื หลายแสนแต่กลับเอามาใชป้ ระโยชนไ์ มไ่ ด้ มคี วามรู้ ทำ� ไม ไมส่ รา้ งงาน เปน็ หยงั ตอ้ งไปหางาน มนั ผดิ ปกติ ความรเู้ อามาใชป้ ระโยชน์ ไม่ใชไ่ ปเปน็ ลูกจ้างคน”

๑๕ครู ครูเลก็ กดุ วงคแ์ กว้ ด้านเกษตรกรรม ภูมปิ ัญญาไทย 68 บา้ น โรงเรียน และวัด เปน็ เสมือนบันไดแหง่ การเรยี นรู้ที่หลอ่ หลอม ใหค้ รเู ล็กเตบิ โตมาพรอ้ มกบั ความคดิ ความอ่านหลากหลายรปู แบบ ครูเล็ก กุดวงค์แก้ว เป็นผู้น�ำส�ำคัญชุมชนบ้านบัว ต�ำบลกุดบาก อำ� เภอกดุ บาก จงั หวดั สกลนคร ทเ่ี หน็ คณุ คา่ แหง่ การสบื สานประวตั ศิ าสตร์ ประเพณี ศาสนา วัฒนธรรม อันเป็นรากเหง้าดั้งเดิมของชาวกะเลิง แห่งเทือกเขาภูพาน ซึ่งมีวิถีชีวิตความเป็นอยู่อย่างเรียบง่าย รัก และ หวงแหนทรัพยากรธรรมชาติดุจชีวิตน�ำมาปลุกกระแสให้คนในชุมชนไม่ ใหห้ นั ไปตดั ไมท้ ำ� ลายปา่ จากการขาดความเออ้ื อาทรซงึ่ กนั และกนั ไดห้ วน กลับมาใช้วิถีชีวิตในรูปแบบเดิมท่ีเรียบง่าย รวมกลุ่มกันอนุรักษ์ปกป้อง ทรัพยากรธรรมชาติ พลิกฟื้นความเสื่อมโทรมของส่ิงแวดล้อมและจิตใจ จนคืนสคู่ ุณธรรมจริยธรรมความดีงาม อันเป็นที่มาของการก่อต้ังศูนย์อินแปง ศูนย์กลางความรู้และความ ร่วมมือของคนในชุมชนท่ีช่วยกันพลิกฟื้นความเสื่อมโทรมให้กลับมาเป็น ดินแดนแห่งความอดุ มสมบูรณ์อกี ครง้ั หนึ่ง ภายใตห้ ลักคดิ ปรัชญาเศรษฐกิจพอเพียงฯปลูกทุกอย่างทกี่ ิน กินทุก อยา่ งทีป่ ลกู เปน็ จดุ เริ่มแห่งการพลิกฟ้นื ปา่ ตน้ ไม้ แหล่งนำ้� บ้าน โรงเรียน และวดั เป็นเสมอื นบันไดแหง่ การเรยี นร้ทู ีห่ ล่อหลอม ให้ครูเล็กเติบโตมาพร้อมกับความคิดความอา่ นหลากหลายรปู แบบ ครตู ง้ั ขอ้ สงั เกตวา่ เทอื กเขาภพู านในวยั เดก็ กบั เทอื กเขาภพู านในวยั ท่ี ครเู ลก็ เปน็ หนมุ่ เตม็ ตวั นชี้ า่ งหา่ งกนั ไกลเสยี เหลอื เกนิ ปา่ ทเ่ี คยอดุ มสมบรู ณ์ มาอย่างยาวนานนั้น เม่ือความเจริญแพร่ขยายไปถึง บ้านบัวก็เปล่ียนไป จากเดมิ น่าใจหาย ปา่ ถกู ถากถางจนเกอื บส้นิ สภาพความเปน็ ป่า

ครเู ลก็ กดุ วงคแ์ ก้ว ๑๕ครู ดา้ นเกษตรกรรม ภมู ปิ ัญญาไทย 69 ผมไมม่ ีทุน ทนุ เจ้า คอื น้อยแท้ ทุนเจา้ หลายแท้ ทนุ ของผม คือ ไปเอา มา เขาไมท่ �ำเองตา่ งหาก มันไม่ใชเ่ รอื่ งยาก ไปเปน็ ลกู จ้างคนสิ ยากกว่า น้ัน ไกลพ่อไกลแม่ ไกลบ้านไกลเมืองมนั ยงั ทำ� ได้ แค่น้ที ำ� ไมไ่ ด้ ผมวา่ มนั คอื คา่ นิยมบา้ ๆ บอ้ ๆ หลายสิ่งหลายอย่างกลายเป็นอดีตที่ ครูริเริ่มจัดตั้งสหกรณ์ร้านค้า ครุ่นคิดวิธี ยากจะหวนกลับคืนมา ในขณะเดียวกันความ การตา่ งๆ ทจ่ี ะทำ� ใหท้ กุ คนมชี วี ติ ทเ่ี ปน็ สขุ อยา่ ง เปล่ียนแปลงใหม่ๆ ที่เกิดข้ึนก็เข้าไปรุกราน แทจ้ รงิ และมิอาจจะรอตอ่ ไปไดอ้ กี แล้ว วัฒนธรรมและวิถีชีวิตด้ังเดิมของคนในชุมชน การเกิดศูนย์อินแปง ก่อให้เกิดกิจกรรม ให้ลดคณุ คา่ ลง การฟื้นฟูป่าไม้ร่วมกันของชุมชนเป็นการใหญ่ ตั้งแต่ปี พ.ศ. ๒๕๑๒ เปน็ ตน้ มา ครูเล็ก เป็นทั้งการปลูกป่าและการปลูกจิตส�ำนึกของ เรียนรวู้ า่ ความเจริญแม้จะเปน็ สิ่งท่ดี แี ตค่ วาม ชาวบา้ นบวั ไปพรอ้ มๆ กัน เจริญก็มีส่วนอย่างส�ำคัญในการท�ำลายวิถีชีวิต ณ เวลานี้ ศูนย์อินแปงยังเป็นเสมือน ท่ีดีให้สูญหาย จึงเริ่มตระหนักถึงมหันตภัยท่ี ต้นธารทางความคิดในการถ่ายทอดความรู้ ก�ำลังเคลื่อนเข้ามาสู่พ่ีน้องชาวกะเลิงอย่าง ด้านตา่ งๆ ท�ำให้เกิดกลมุ่ ยอ่ ยๆ ในการพลิกฟืน้ น่ากลัว มองเห็นชะตากรรมของชาวบ้านบัว สง่ิ ดงี ามในอดตี ใหเ้ กดิ ตามมาอกี หลายกลมุ่ เชน่ ได้อย่างชัดเจนว่า ในอนาคตแค่เอ้ือม เม่ือป่า กลมุ่ คลองสง่ นำ้� กลมุ่ ออมทรพั ย์ กลมุ่ เดก็ ฮกั ถนิ่ หมด ทกุ ส่ิงทุกอยา่ งกจ็ ะหมดตามไปดว้ ย ศูนย์ประสานงาน กลมุ่ หมอพืน้ บา้ น

๑๕ครู ครเู ล็ก กดุ วงค์แก้ว ด้านเกษตรกรรม ภูมิปญั ญาไทย 70 ก่อนอ�ำลาจากกัน ครูชวนเดินดรู อบบ้าน ไปสวนหลงั บ้าน เดนิ ไปแล้วชีใ้ ห้ดตู รงนี้ คือ บ่อปลาดุก มีเยาวชนเคยมาท�ำ แต่ตอนนไี้ มม่ าแลว้ “ตอนนี้ผวู้ า่ ฯ เรมิ่ พาชาวบ้านเลี้ยงปลาในบอ่ ซีเมนต์ตามผมแลว้ ผมพาทำ� อยา่ งน้ี หาวา่ ผมเปน็ คอมมิวนิสต์ ตอนนี้ท�ำตามผมหมดแล้ว หวายตอนนท้ี ำ� ตาม (ผมว่ามนั เปน็ ดอกเบย้ี ของปา่ ภพู าน ผมไปเอามาจากปา่ ภพู าน) เขาพดู วา่ ผมไมม่ ีทนุ ทนุ เจา้ คือนอ้ ยแท้ ทนุ เจา้ หลายแท้ ทุนของผม คอื ไปเอามา เขาไม่ทำ� เองต่างหาก มันไมใ่ ชเ่ รื่องยาก ไปเปน็ ลูกจ้างคนสิ ยากกวา่ น้นั ไกลพอ่ ไกลแม่ ไกลบ้านไกลเมอื งมนั ยงั ทำ� ได้ แค่นีท้ �ำไมไ่ ด้ ผมวา่ มนั คอื ค่านยิ มบ้าๆ บอ้ ๆ” ครูเล็ก กดุ ดวงค์แก้ว ครูภมู ิปัญญาไทยวิถเี กษตร สภาการศกึ ษา ทิ้งท้าย ขณะ ชใี้ หด้ แู ปลงตน้ กลา้ หวาย ตน้ ทนุ ดอกเบยี้ จากเทอื กเขาภพู าน อนั เปน็ รากเหงา้ ดงั้ เดมิ ของชาวกะเลงิ ท่ีอยู่ปัจจบุ นั : ๒๓๔ หมู่ ๕ บ้านบวั ต.กุดบาก อ.กุดบาก จ.สกลนคร ๔๗๑๘๐

ครเู ล็ก กดุ วงคแ์ ก้ว ๑๕ครู ดา้ นเกษตรกรรม ภูมปิ ญั ญาไทย 71 คณุ คา่ ของปา่ คอื แหล่งดอกเบี้ยของชมุ ชน เครอื ขา่ ยอินแปง จดุ เรม่ิ ต้นของการรวมกลมุ่ แลกเปลีย่ นความคดิ เห็นเพื่อการสืบสานประวัติศาสตร์ และศิลปวัฒนธรรมของชาวกะเลิง อนรุ กั ษท์ รพั ยากรธรรมชาตแิ หง่ เทอื กเขาภพู าน สานตอ่ การอยรู่ ว่ มกนั และ พ่ึงพากันอย่างยัง่ ยนื ผลงานของ ครูเลก็ กดุ วงค์แก้ว ครภู มู ิปัญญาไทย รนุ่ ที่ ๑ มงุ่ สรา้ งจติ สำ� นกึ และฟน้ื ฟทู รพั ยากรธรรมชาติ โดยนอ้ มนำ� แนว พระราชดำ� ริ ปลกู ทกุ อยา่ งทกี่ นิ ได้ กนิ ทกุ อยา่ งทป่ี ลกู เพอ่ื การพลกิ ฟน้ื ฟู ปา่ ต้นไม้ แหล่งน�้ำ เพอื่ การเป็นแบบอย่างของการพัฒนาท้องถ่นิ ทดี่ ี

๑๕ครู ครเู ล็ก กุดวงค์แกว้ ดา้ นเกษตรกรรม ภมู ปิ ัญญาไทย 72 ครู ๑๕ที่อยู่ ภูมิปัญญาไทย ครูบุญตนั สทิ ธิไพศาล ทอ่ี ยปู่ จั จุบนั : ๑๓๙ ม.๖ ต.หา้ งฉัตร อ.หา้ งฉัตร จ.ลำ� ปาง ๕๒๑๙๐ ครกู ิตติ อนันต์แดง ทอ่ี ยู่ปัจจุบนั : ๑๐๔ ม. ๑๒ ต.วงั ตะกอ อ.หลังสวน จ.ชมุ พร ๘๖๑๑๐ ครูกีชา วมิ ลเมธี ทอ่ี ย่ปู ัจจุบนั : ๑๗/๑ วัดศาลามชี ยั ถ.ราชดำ� เนนิ ต.ในเมอื ง อ.เมอื ง จ.นครศรธี รรมราช ๘๐๐๐๐ ครูขวญั ดิน สิงหค์ �ำ ที่อยูป่ ัจจุบัน : ๒๗๑ ม.๑๕ ต.กระแซง อ.กันทรลกั ษณ์ จ.ศรสี ะเกษ ๓๓๑๑๐ ครูค�ำพัน ออ่ นอุทัย ท่อี ยู่ปจั จุบัน : ๑๖๒ ม. ๑ ต.นาดี อ.ดา่ นซ้าย จ.เลย ๔๒๑๒๐ ครูจินดา บษุ สระเกษ ทีอ่ ยปู่ จั จุบนั : ๓ ม.๒ ต.บ้านใหม่ อ.หนองบญุ มาก จ.นครราชสมี า ๓๐๔๑๐ ครดู วงเนตร ดรุ ิยพนั ธ์ุ ที่อยู่ปัจจบุ ัน : ๑๑๑ แขวงวดั สามพระยา เขตพระนคร กรงุ เทพฯ ๑๐๑๒๐ ครูถนอม ศริ ิรกั ษ์ ที่อยู่ปัจจุบนั : ๔๒ ม.๔  ต.จะทิงพระ อ.สทงิ พระ จ.สงขลา ๙๐๑๙๐

ครเู ล็ก กดุ วงค์แก้ว ๑๕ครู ด้านเกษตรกรรม ภูมปิ ัญญาไทย 73 ครูทองใบ แท่นมณี ทอ่ี ยู่ปัจจุบัน : ๙/๕ ม.๖ ต.ต้นมะมว่ ง อ.เมอื ง จ.เพชรบรุ ี ๗๖๐๐๐ ครพู งษเ์ ทพ เพยี รท�ำ ทีอ่ ยู่ปัจจุบัน : ๑๓๒ ม.๓ ต.กูจ่ าน อ.คำ� เขื่อนแกว้ จ.ยโสธร ๓๕๑๑๐ ครูไพบูลย์ พนั ธ์เมอื ง ทอ่ี ยปู่ จั จบุ ัน : ๙๗/๕ ม.๓ ต.ทะเลทรัพย์ อ.ปะทิว จ.ชุมพร ๘๖๑๖๐ ครมู ารศรี วนาโชติ ที่อยปู่ จั จบุ ัน : ๒๑๕ ม.๑๒  ต.บา้ นกาด  อ.แม่สะเรียง จ.แมฮ่ อ่ งสอน ๕๘๑๑๐ ครูเลก็ กุดวงค์แกว้ ทอ่ี ยปู่ จั จบุ ัน : ๒๓๔ ม.๕ บา้ นบวั ต.กดุ บาก อ.กดุ บาก จ.สกลนคร ๔๗๑๘๐ ครูวฒุ ิ วุฒิธรรมเวช ทอ่ี ยู่ปจั จบุ นั : ๗๑/๙๓ ถ.เพชรเกษม ๘๑/๒ แขวงหนองคา้ งพลู เขตหนองแขม กทม. ๑๐๑๖๒ ครสู มบูรณ์ แว่นวชิ ัย ท่อี ยู่ปัจจุบนั : ๒/๑ ถ.เพลนิ ฤดี ต.ทา่ อิฐ อ.เมอื ง จ.อตุ รดิตถ์  ๕๓๐๐๐