คู่มือ การเฝ้าระวังน้ำดืมในโรงเรียน

คมู่ ือ การเฝา้ ระวงั คุณภาพน้าดื่มในโรงเรยี น กรมอนามัย กระทรวงสาธารณสุข

2 คน การ฼ฝ้าระวังคุณภาพน้าดื่ม฿น฾รง฼รียน ฼ป็นอีกบทบาทหน่ึงของกรมอนามัย ฾ดยมีจุดมุ຋งหมายส้าคัญคือการส຋ง฼สริมสุขภาพอนามัยของนัก฼รียน ฿หຌมีน้าดื่มสะอาด ปลอดภัย ช຋วยป้องกัน฾รคท่ี฼กิดจากอาหาร฽ละน้า฼ป็นสื่อ ฽ละ฼พืไอ฿หຌทราบถึงสถานการณ์ปัญหาคุณภาพน้ๅา ทีไอาจ฼กิดผลกระทบต຋อสุขภาพของนัก฼รียน กรมอนามัย฾ดยส้านักสุขาภิบาลอาหาร฽ละน้ๅา เดຌศึกษา สถานการณ์คุณภาพน้าดื่ม฿น฾รง฼รียนทั่วประ฼ทศ พบว຋าคุณภาพน้าด่ืมของ฾รง฼รียนส຋วน฿หญ຋มีการ ปน฼ปือ้ น฽บคที฼รีย ฾ดย฼ฉพาะ฾รง฼รยี นที่ตังอยู฿຋ นพืนท่ีห຋างเกลทรุ กันดาร ดังนนั การ฼ฝ้าระวังคุณภาพ นา้ ดื่ม จะชว຋ ย฿หทຌ ราบถงึ สถานการณ์ปญั หา สา฼หตกุ าร฼กิด ฽ละ฽นว฾นมຌ การ฼ปลย่ี น฽ปลง รวมถึง฼ปຓน การกระตຌุน฿หຌผຌูมีส຋วน฼กไียวขຌอง฼กิดความสน฿จ฿นปัญหา ฽ละมีการควบคุมปງองกัน ฽กຌเขปัญหา คณุ ภาพนๅา้ ดืไม฿หสຌ ะอาดปลอดภัย คู຋มือการ฼ฝ้าระวังคุณภาพน้าด่ืม฿น฾รง฼รียน จัดท้าขึน฼พ่ือ฿หຌผูຌที่฼ก่ียวขຌอง฿ชຌ฼ป็น ฽นวทางส้าหรบั การ฼ฝา้ ระวัง฽ละพฒั นาคณุ ภาพนา้ ดื่ม฿น฾รง฼รยี น ฼พ่ือ฿หຌมีน้าด่ืมท่ีสะอาดปลอดภัยต຋อ สุขภาพ หวังวา຋ คงจะ฼ป็นประ฾ยชน์ส้าหรับบุคลากรท่ี฼ก่ียวขຌอง รวมทังผูຌท่ีมีหนຌาท่ี฽ละมีส຋วน฼ก่ียวขຌอง ตอ຋ เป กลม຋ุ พัฒนาระบบการจัดการคุณภาพน้าบร฾ิ ภค ส้านกั สุขาภบิ าลอาหาร฽ละน้า กรมอนามัย



สารบัญ 30 คานา หนຌา สารบญั บททไี 1 บทนา้ 1 บททไี 2 การจดั การน้ๅาดไืม฿น฾รง฼รียน฽ละผลกระทบตอ຋ สุขภาพ 2 บททีไ 3 ฽นวทางการ฼ฝาງ ระวังคณุ ภาพน้ๅาดมืไ 9 บททไี 4 การควบคมุ คณุ ภาพน้าๅ ดืมไ 27 ภาคผนวก 32 ภาคผนวก ก การ฿ชຌคลอรนี ฆ຋า฼ชอืๅ ฾รค฿นน้าๅ ดมไื นๅ้า฿ชຌ 35 ภาคผนวก ข ฽บบประ฼มนิ จัดการน้าๅ ดมืไ ฿น฾รง฼รียน 44 คณะผูจຌ ัดทา

บททีไ 1 บทนา 1.1บทนา ฾รง฼รียน฼ปຓนสถานทไีส้าคัญต຋อพัฒนาการของ฼ดใก ถือเดຌว຋า฼ปຓนบຌานหลังทีไสองทีไพ຋อ฽ม຋฽ละผຌูปกครอง เวຌวาง฿จมอบ฼ดใก฿หຌครู฼ปຓนผຌูดู฽ล ฼ดใกตຌอง฿ชຌชีวิตอยู຋฿น฾รง฼รียนเม຋นຌอยกว຋า 200 วัน วันละ 8 - 10 ชัไว฾มง ฼ดใกเดຌศึกษา฽ละ฼สริมสรຌางพัฒนาการ฿นดຌานต຋างโ จาก฾รง฼รียน การจัดการอนามัยสไิง฽วดลຌอมทไีดีภาย฿น ฾รง฼รียนจึง฼ปຓนสไิงจ้า฼ปຓนทีไจะตຌองปลูกฝังพฤติกรรมอนามัย฽ละส຋ง฼สริมการ฼รียนรูຌอย຋างต຋อ฼นไือง ฿น฽ต຋ละป຃มี รายงานว຋าพบ฼ดใกปຆวยจาก฾รคทีไ฼กไียวกับการบริ฾ภคอาหาร฽ละน้ๅาทไีเม຋สะอาด ฾ดย฼ฉพาะ฾รคอุจจาระร຋วง ฼ฉียบพลัน฿นอัตราทไีสูงซไึงสา฼หตุ฼กิดจากน้ๅาดืไมเม຋สะอาด มีการปน฼ปืຕอนของ฽บคที฼รีย ฼นไืองจากขาดการดู฽ล ท้าความสะอาดภาชนะ฼กใบกักน้ๅา การ฿ชຌภาชนะดืไมน้ๅาร຋วมกัน ฽ละการน้านๅ้าออก฿ชຌเม຋ถูกสุขลักษณะ฽ละ สุขอนามัยทีไเม຋ถูกตຌอง ฽ร຋ธาตุรวมทัๅงสาร฼คมี฼กินมาตรฐานก้าหนด ฼ช຋น ฟลูออเรด์ สารหนู ฽คด฼มียม ฽ละ ตะกัไว ฼ปຓนตຌน ฼หล຋านีๅลຌวน฽ต຋ส຋งผลกระทบต຋อสุขภาพของ฼ดใกทัๅงสิๅน การจัดการน้ๅาสะอาด฿น฾รง฼รียนจึง฼ปຓน ปัจจัยส้าคัญทีไจะช຋วยดู฽ลสุขภาพของ฼ดใก฿หຌดี฽ละส຋ง฼สริมสุขนิสัยติดตัวเป฿นอนาคต การจัดการนๅ้าสะอาด฿น ฾รง฼รียนถอื ฼ปนຓ การจัดบริการขัๅนพๅืนฐานซึไงตຌองมีปริมาณ฼พียงพอส้าหรับดไืม คือ 2 ลิตรต຋อนัก฼รียน 1 คนต຋อ 1 วนั ฽ละตຌองมคี ณุ ภาพเดตຌ ามมาตรฐานคุณภาพนๅา้ ดไมื กรมอนามยั ฾ดยมกี ารบ้ารุงรักษา฽ละ฼ฝງาระวังคุณภาพนๅ้า อย຋างต຋อ฼นืไองตัๅง฽ต຋จุด฼รไิมตຌนจนถึงจุดทไีน้าเปดไืม ฼พไือ฼ปຓนหลักประกันว຋านๅ้าดไืมมีความสะอาดปลอดภัยอยู຋ ตลอด฼วลาสมกับความเวຌวาง฿จทสีไ งั คมมตี อ຋ ฾รง฼รียน 1.2วัตถปุ ระสงค์ของการ฼ฝา้ ระวังคณุ ภาพนๅาดมไื 1.2.1 ฼พไือประ฼มนิ คุณภาพนๅา้ ดไืมของ฾รง฼รยี น 1.2.2 ส຋ง฼สริม฿หຌ฾รง฼รียนมกี ารปฏิบตั ิตามหลักการสขุ าภิบาลน้ๅาดไืมทีไดี 1.2.3 ฼พอไื สง຋ ฼สริมการมสี ຋วนร຋วม ฽ละปลูกจิตสา้ นึก ฼รืไองความสะอาดปลอดภัยของน้าๅ ดืไม 1.2.4 ฼พืไอยกระดับคุณภาพชีวิตของนัก฼รียน฿หຌดีขึๅน ฼ปຓนการปງองกันการ฼จใบปຆวยจาก฾รคต຋างโ ทีไ฼กิดจากนๅ้า฼ปຓนสไือ เดຌ฽ก຋ การ฼จใบปຆวยจาก฾รคอุจจาระร຋วง บิด เทฟอยด์ เวรัสตับอัก฼สบชนิด฼อ ฽ละพยาธิ ต຋างโ รวมทงๅั การ฼จบใ ปวຆ ย฼นอไื งจากน้าๅ ดไืมมีการปน฼ปຕอื น฽ร຋ธาต฽ุ ละสาร฼คมสี ูง฼กิน฼กณฑ์มาตรฐานกา้ หนด 1.3 ประ฾ยชน์ทีคไ าดวา຋ จะเดรຌ ับ ทราบสถานการณ์จัดการ฽ละคุณภาพนาๅ้ ดืมไ ฿น฾รง฼รียน ฽ละสามารถน้าขຌอมูลทไีเดຌมาปรับปรุง฽กຌเข ฼พไือลด อตั ราการ฼จบใ ปຆวยจาก฾รคทีไ฼กิดจากนๅ้า฼ปຓนสไือ ส຋ง฼สรมิ สุขภาพ฼ดใก ฽ละคุณภาพชีวติ ทีไดีขๅึน 1

2 บททีไ 2 การจดั การนๅาดมไื ฿น฾รง฼รยี น฽ละผลกระทบต຋อสุขภาพ 2.1 ความสาคัญของนๅาดไมื น้ๅาสะอาด฼ปຓนปัจจัยพืๅนฐานทีไส้าคัญอย຋างยิไงต຋อชีวิต฽ละสุขภาพของมนุษย์ รวมถึงการ ด้ารงชีวิตประจ้าวันดຌานต຋างโ คน฼ราอาจมีชีวิตเดຌ฾ดยเม຋เดຌรับประทานอาหารหลายโวัน ฽ต຋ถຌาเม຋ ดืไมนๅ้า฼พียง 3-4 วันอาจท้า฿หຌถึง฽ก຋ชีวิตเดຌ ฾ดยธรรมชาติ นๅ้า฼ปຓนตัวท้าละลายทีไดี จึงอาจละลาย ฼อา฽ร຋ธาตุ฽ละสิไงอืไนโ เดຌทุก฾อกาส สิไงทีไละลายอยู຋฿นน้ๅาอาจก຋อ฿หຌ฼กิด฾ทษต຋อสุขภาพ ดังนัๅน น้ๅาดไืมจะตຌองสะอาดปราศจากการปน฼ปืຕอนของ฼ชๅือ฾รค฽ละสารพิษ หากมี฽ร຋ธาตุหรือ สารบางอย຋างตຌองเม຋฼กินกว຋า฼กณฑ์มาตรฐานก้าหนด ปัจจัยทไีจะตຌองค้านึงถึง฿นการจัดบริการ น้ๅาดืไม฿หຌนัก฼รียน฿น฾รง฼รียน คือ ปริมาณความ฼พียงพอ฽ละต຋อ฼นไือง ฾ดย ก้าหนดจ้านวน 2 ลิตร ต຋อนัก฼รียน 1 คนต຋อ 1 วัน เม຋รวม฿นการ฿ชຌลຌางมือ฽ละการ฿ชຌ฿นหຌองสຌวม ฽ละตຌองค้านึงถึง คุณภาพตຌองสะอาดปลอดภัยดຌวย น้ๅาดืไมทไีเม຋สะอาดมี฼ชๅือจุลินทรีย์ สารพิษ ฽ละ฽ร຋ธาตุปน฼ปืຕอน จะส຋งผลกระทบต຋อสุขภาพมากหรือนຌอยขึๅนอย຋ูกับชนิดของ฼ชๅือ฾รค จ้านวน฼ชๅือ฾รค ความรุน฽รง ของ฼ชๅือ฾รค ฽ละความเวต຋อ฼ชๅือ฾รคของผูຌบริ฾ภค ฾ดยท้า฿หຌ฼จใบปຆวย฼ปຓน฾รคติดต຋ออันมีน้ๅา฼ปຓนสไือ เดຌ฽ก຋ อุจจาระร຋วง บิด เทฟอยด์ เวรัสตับอัก฼สบชนิด฼อ ฽ละพยาธิต຋างโ ฾ดย฼ฉพาะ฾รคอุจจาระ ร຋ว ง฼ ฉี ยบ พลั น ยัง ฼ปຓ น ปัญ ห าส าธ า รณสุขของ ป ระ฼ท ศทีไท้า฿หຌ คน เทย ปຆว ย ฽ล ะต า ย฿นอั ต รา สู ง นอกจากนีๅยังมี฾รคอไนื โ อาทิ การปน฼ปຕือนของ฽ร຋ธาตุ ฽ละสาร฼คม฿ี น฽หล຋งน้ๅาซึไงมิเดຌหมายถึงการ ปล຋อยของ฼สียสู຋฽หล຋งนๅ้า฼ท຋านๅัน ฽ต຋ยังหมายรวมถึงสาร฼คมีทไีมีอยู຋ตามธรรมชาติ฿น฽หล຋งน้ๅา฿ตຌดิน อีกดຌวย ฼ช຋น นัก฼รียนทีไอยู຋฿นจังหวัดภาค฼หนือ บางจังหวัด฿นภาคกลาง ฽ละภาค฿ตຌ เดຌรับ ฟลูออเรด์สูงท้า฿หຌ฼กิดปัญหาฟันตกกระ หรือนัก฼รียน฿นจังหวัดภาค฿ตຌมีความ฼สีไยงต຋อการเดຌรับ สารหนู ฽ละมีการ฼จใบปຆวยจากการเดຌรับสารหนู ซไึงการ฼จใบปຆวยดังกล຋าวสามารถปງองกันเดຌดຌวย การ฼ฝาງ ระวงั ฽ละควบคมุ คุณภาพน้าๅ ดมไื รว຋ มกบั การมีสุขอนามยั ฽ละการสขุ าภิบาลทดไี ี 2.2 ฽หล຋งนๅาดมืไ ฽หล຋งน้ๅาทีไ฿ชຌ฼ปຓนนๅ้าดไืม฿น฾รง฼รียนส຋วน฿หญ຋จะ฿ชຌน้ๅาประปา นๅ้าบ຋อบาดาล น้ๅาบ຋อตๅืน นาๅ้ ฝน ฽ละนๅ้าบรรจุขวด 2.2.1 นๅาประปา ฼ปຓนรูป฽บบการ฿หบຌ รกิ ารนๅ้าสะอาด ฾ดยการนา้ นา้ๅ ผิวดิน หรือนๅ้า฿ตดຌ ิน ผ຋านกระบวนการตกตะกอน การกรอง ฽ละ การฆา຋ ฼ชืๅอ฾รค บริการ฿ห฽ຌ กช຋ ุมชน฽ละครัว฼รือนตาม ระบบท຋อ 2.2.2 นๅาบ຋อบาดาล ฽ละนาๅ บ຋อตืๅน เดຌจากนๅ้า฿ตຌดินซึไง฼ปຓน฽หล຋งนๅ้าทไีมีคุณสมบัติค຋อนขຌาง ดี ฾ดยชๅันของดินจะท้าหนຌาทีไ฼ปຓนตัวกรอง฼ชืๅอจุลินทรีย์฽ละความข຋ุนเวຌ ฽ต຋คุณสมบัติของน้ๅา฿ตຌดิน ทาง฼คมมี ักจะมีสาร฼คมี฽ละ฽ร຋ธาตุต຋าง โ ฼จอื ปนอย຋ูมากกวา຋ น้ๅาผวิ ดนิ 2.2.3 นๅาฝน ฼ปຓนน้ๅาทีไจัดว຋าสะอาดทีไสุดซไึงจะหาเดຌตามธรรมชาติ ฽ต຋น้ๅาฝนจะถูก ปน฼ปຕือนดຌวยสงไิ สกปรกเดຌ฾ดย฼ฉพาะ฿นพๅืนทไี฼ขต฼มือง ส้าหรับพๅืนทไีชนบทควรท้าทไี฼กใบกักนๅ้าฝนเวຌ ฿ชຌประ฾ยชน์ ฽ละควรมีการปງองกันสไิงสกปรก฾ดยค้านึงถึงองค์ประกอบ 3 ประการ เดຌ฽ก຋ สถานทไี ฽ละสงิไ ฽วดลຌอมทรไี บั น้าๅ ฝน(หลังคา)฽ละภาชนะทไ฼ี กใบกักนๅ้าฝน 2

2.2.4 นๅาบรรจุขวด นๅาดืไมบรรจุขวดปิดสนิท หมายถึงนๅ้าดไืมบรรจุภาชนะขวด฽กຌว ขวดพลาสติก ถัง฽กลลอนทุกปริมาณทีไเดຌรับอนุญาตตามประกาศของกระทรวงสาธารณสุข ก้าหนด฿หຌ฼ปຓนอาหารควบคุม฼ฉพาะทีไจะตຌองมีการควบคุณคุณภาพ฽ละมาตรฐาน฽ละ ตຌองเดຌรับ อนญุ าตการผลิตจากสา้ นักงานคณะกรรมการอาหาร฽ละยาหรือสา้ นักงานสาธารณสุขจงั หวดั 2.3 การจดั บริการนๅาดมืไ การจดั บริการนา้ๅ ดไืม฿น฾รง฼รียน สามารถดา้ ฼นินการ฿นลักษณะต຋างโดังนๅี 2.3.1 นๅาดมืไ ฽บบนๅาพุ การจัดน้ๅาดไืม฿นรูป฽บบของนๅ้าพุ฼ปຓนวิธีการทไี฼หมาะสม ปลอดภัย ฽ก຋นัก฼รียน เม຋ตຌองจัดหาภาชนะส้าหรับดไืมน้ๅา สามารถดไืมน้ๅา฾ดย฿หຌน้ๅาพุ຋ง฼ขຌาปาก฾ดยตรง ฼ปຓนการปງองกัน เม຋฿หนຌ า้ๅ ฽ละกอຍ กน้ๅาปน฼ปอຕื นเดຌดี 2.3.2 จดั ฿ส຋ภาชนะ จัด฿ส຋ภาชนะ฾ดยน้าน้ๅาประ฼ภทต຋างโ ฿ส຋ภาชนะขนาด฼ลใก ฼ช຋น คลู฼ลอร์ ภาชนะ ดังกล຋าวตຌองมีฝาปຂดปງองกันสไิงสกปรกต຋างโ ทไีท้า฿หຌ฼กิดการปน฼ปຕือน มีกຍอกส้าหรับ฼ปຂด เม຋฿ชຌ ภาชนะตักนๅ้า฾ดยตรง นกั ฼รยี นตอຌ งมภี าชนะสา้ หรับดไมื นๅา้ ฼ปนຓ ส຋วนตัว฼พืไอปງองกนั การ฽พร฼຋ ชๅือ฾รค 2.4 การจัดการระบบนาๅ ดไมื ฿น฾รง฼รียน การจัดการระบบนๅ้าดไืม฿น฾รง฼รียน ฾รง฼รียนจะตຌองดู฽ล ปรับปรุง ระบบนๅ้าดืไม฿หຌอยู຋฿น สภาพดี ถูกสุขลักษณะ ตงๅั ฽ต຋฽หลง຋ นาๅ้ ดมืไ ระบบจ຋ายนๅา้ ดมไื ฽ละการจดั บริการนๅา้ ดมืไ ดงั นๅี 2.4.1 ฽หลง຋ นๅาดืไม 1) นๅ้าประปา ฼ปຓนนๅ้าทไีผ຋านกระบวนการปรับปรุงคุณภาพนๅ้า ฿หຌอย຋ู฿น฼กณฑ์ มาตรฐานคณุ ภาพน้าๅ บร฾ิ ภคกอ຋ นจ຋าย฿หຌผຌู฿ชຌนๅ้า หากพบว຋าคุณภาพนๅ้า฼ปลีไยน฽ปลง มีการปน฼ปຕือน ตอຌ ง฽จຌงผรูຌ ับผิดชอบทันที 2) นๅ้าฝน ตຌองท้าความสะอาดหลังคา฽ละภาชนะ฼กใบกักนๅ้าฝน฿หຌสะอาด เม຋ควร รองรับน้ๅาฝนทไีตก฿นช຋วง฽รกโ ควรปล຋อย฿หຌนๅ้าฝนชะลຌางฝຆุนละออง฿นอากาศ หลังคา ฽ละรางนๅ้า ฿หຌสะอาดระยะหนไึงก຋อน ควรรองรับ฿นช຋วงฝนตกหนัก ภาชนะ฼กใบนๅ้าฝนตຌองมีฝาปຂดปງองกันเม຋฿หຌ สไงิ สกปรกตกลง฿นนาๅ้ ฽ละมกี อຍ กสา้ หรับ฼ปຂดนา้ๅ ออก฿ชຌ฾ดยเม฿຋ ชຌภาชนะตกั นๅ้า฾ดยตรง 3) น้าๅ บ຋อบาดาล ฽ละนาๅ้ บ຋อตนๅื ตຌองปรับปรุงคุณภาพ฾ดยการตกตะกอน การกรอง ฽ละฆา຋ ฼ชๅอื ฾รคก຋อนทจไี ะนา้ มาบริการนกั ฼รยี น 4) นา้ๅ บรรจขุ วด นาๅ้ ดืไมบรรจขุ วดปຂดสนิท ฼ลอื กซืๅอน้ๅาดไืมทไีเดຌรับ฼ลขสารบนอาหาร (อย.) 2.4.2 ระบบจ຋ายนาๅ 1) ระบบท຋อ ระบบท຋อจ຋ายนๅ้าดืไม ตຌองอย຋ู฿นสภาพทไีเม຋฼ปຓนสนิมเม຋รัไวซึม หากช้ารุด ตอຌ งซ຋อม฽ซม฿ห฿ຌ ชຌงานเดຌ฾ดย฼รวใ 2) ฼ครืไองกรองน้ๅา ตຌองลຌาง฽ละ฼ปลไียนเสຌกรองตามระยะ฼วลาหรือตามค้า฽นะน้า ของผลิตภัณฑ์ หรือ฼มืไอน้ๅาทไีผ຋านการกรองมี สี กลไิน ฼ปลีไยนเป นๅ้าทไีเหลผ຋าน฼ครืไองกรองความ฼รใว ผิดเปจาก฼ดิม หรือมีตะกอน ฼พราะสารอินทรีย์ทีไสะสมมาก฼กิน฼กณฑ์มาตรฐาน ฼ปຓนตຌน฼หตุของ กลไนิ รส สี ฽ละความชาຌ ของนาๅ้ ทีเไ หลผ຋าน 3

4 3) ภาชนะ฼กใบกักน้ๅา ฽ละภาชนะ฿ส຋นๅ้าดืไม ตຌองระมัดระวัง฼กีไยวกับการปน฼ปຕือน ตຌองมีฝาปຂดปງองกันฝຆุนละออง สิไงสกปรก ทไีท้า฿หຌ฼กิดการปน฼ปຕือน มีกຍอกส้าหรับ฼ปຂดน้ๅาออก฿ชຌ เม຋฿ชຌภาชนะดืไมน้ๅาตัก฾ดยตรง กรณีทีไ฾รง฼รียนจัดบริการน้ๅาดไืม฼ปຓนนๅ้าบรรจุขวด จะตຌองท้าความ สะอาดขวดก຋อนวางบนตูนຌ า้ๅ ฽บบควไ้า ควรลຌางท้าความสะอาดภาชนะ฿ส຋นๅ้าดืไม ฽ละฆ຋า฼ชืๅอ฾รคดຌวย การ฽ชด຋ ຌวยคลอรนี 1 ชຌอนชาต຋อนาๅ้ 20 ลติ ร฼ปຓนประจ้าทกุ สัปดาห์ 4) กຍอกนๅ้าดืไม฽ละภาชนะส้าหรับดไืมนๅ้า กຍอกน้ๅาดไืม ความสกปรกอาจ฼กิดจากฝຆุน ละออง ฼ศษดิน จากมือทไีเม຋สะอาด ฽ละนัก฼รียน฿ชຌปากอมกຍอกนๅ้า จึงตຌองดู฽ลรักษาความสะอาด ทุกวัน ฽ละส຋ง฼สริม฿หຌนัก฼รียนมีสุขอนามัยทไีถูกตຌอง ส຋วนลักษณะของภาชนะส้าหรับดไืมนๅ้าควร ทา้ ความสะอาดเดงຌ ຋าย ตຌอง฼ปຓนของส຋วนตัว เม຋ควร฿ชຌร຋วมกับผຌูอไืน มีการลຌางท้าความสะอาดทุกวัน ฽ละ฼กใบรักษาเวຌทีไมิดชิดมีฝาปดຂ ฼พืไอปງองกันการปน฼ปຕือนจากฝนຆุ ละออง สไงิ สกปรก ฽ละพาหะน้า฾รค 2.5 คณุ ภาพนาๅ บร฾ิ ภค คุณภาพนๅ้าบริ฾ภค” หมายถึง ความ฼หมาะสมของคุณภาพน้ๅาทไีประชาชน฿ชຌ฼ปຓนน้ๅาดไืม ฾ดยดูจากคุณลักษณะของน้ๅาทางกายภาพ ฼คมี ฽ละ฽บคที฼รีย นๅ้าทไีสะอาดปลอดภัย ฼หมาะสม ทีไจะ฼ปຓนน้ๅาบริ฾ภคตຌองปราศจากสไิงปน฼ปืຕอนทีไอาจท้า฿หຌ฼กิด฾รคเดຌ คือเม຋มีการปน฼ปืຕอนจาก฼ชืๅอ ฽บคที฼รีย เวรัส พยาธิต຋างโ เม຋มีสารพิษ฼จือปน หากมี฽ร຋ธาตุหรือสาร฼คมีปน฼ปຕือน฿นนๅ้า ตຌองเม຋ ฼กินกว຋าทไีมาตรฐานของนๅ้าบริ฾ภคก้าหนดเวຌ ฼ช຋น ฼กณฑ์คุณภาพนๅ้าประปาดไืมเดຌกรมอนามัย พ.ศ. 2553 4

ตารางทไี 1 ฼กณฑค์ ุณภาพนาๅ ประปาดืมไ เดຌกรมอนามยั พ.ศ. 2553 พาราม฼ิ ตอร์ หน຋วยวดั ฼กณฑ์ทไีกาหนด คุณภาพนาๅ ทางกายภาพ ฼อในทยี ู อย຋รู ะหว຋าง 6.5-8.5 ความ฼ปຓนกรด - ด຋าง (pH) ฽พลทินมั ฾คบอลต์ เม฼຋ กิน 5 ความขุน຋ (Turbidity) เม຋฼กิน 15 สี (Color) มิลลิกรัม/ลติ ร คณุ ภาพนาๅ ทาง฼คมีทวัไ เป มลิ ลิกรมั /ลิตร เม฼຋ กิน 1,000 สารละลายทงัๅ หมดทไี฼หลือจากการระ฼หย (TDS) มิลลิกรมั /ลิตร เม฼຋ กนิ 500 ความกระดຌาง (Hardness) มลิ ลกิ รมั /ลติ ร เม฼຋ กิน 250 ซลั ฼ฟต (SO4-) มิลลกิ รมั /ลิตร เม฼຋ กนิ 250 คลอเรด์ (CL-) มิลลิกรัม/ลติ ร เม຋฼กนิ 50 เน฼ตรท (NO2- as NO3-) มลิ ลกิ รัม/ลิตร เม฼຋ กิน 0.7 ฟลูออเรด์ (F-) มลิ ลกิ รมั /ลติ ร เม຋฼กิน 0.5 คณุ ภาพนาๅ ทาง฾ลหะหนกั ทวัไ เป มลิ ลกิ รมั /ลติ ร เม฼຋ กนิ 0.3 ฼หลใก (Fe) มิลลิกรมั /ลิตร เม຋฼กนิ 1.0 ฽มงกานสี (Mn) มิลลิกรมั /ลิตร เม຋฼กนิ 3.0 ทอง฽ดง (Cu) มลิ ลิกรัม/ลติ ร เม຋฼กิน 0.01 สงั กะสี (Zn) มิลลกิ รัม/ลิตร เม຋฼กนิ 0.05 คุณภาพนาๅ ทาง฾ลหะหนกั สาร฼ป็นพษิ มลิ ลิกรมั /ลิตร เม฼຋ กนิ 0.003 ตะกไัว (Pb) มลิ ลิกรมั /ลติ ร เม฼຋ กิน 0.01 ฾คร฼มียม (Cr) ฼อใมพ฼ี อนใ /100 มิลลลิ ิตร เม຋฼กิน 0.001 ฽คด฼มยี ม (Cd) ฼อใมพี฼อใน/100 มลิ ลลิ ติ ร ตຌองตรวจเม຋พบ สารหนู (As) ตอຌ งตรวจเม຋พบ ปรอท (Hg) คณุ ภาพนาๅ ทาง฽บคที฼รีย ฽บคที฼รียประ฼ภท฾คลฟิ อร์ม (Coliform bacteria) ฽บคที฼รยี ประ฼ภทฟค຃ ัล฾คลิฟอรม์ (Fecal coliform bacteria) หมาย฼หตุ 1. คลอรนี อสิ ระคง฼หลอื (Residual Free Chlorine) กา้ หนด฿หมຌ ีทีไปลาย฼สຌนทอ຋ 0.2 – 0.5 มลิ ลิกรมั ต຋อลิตร฿ช฿ຌ น ระบบการ฼ฝງาระวงั คณุ ภาพนๅา้ ประปา 2. วิธีตรวจวิ฼คราะห์฼ปຓนเปตามวิธีการ฿นหนังสือ Standard Methods for the Examination of Water and Wastewater Edition 21st 2005 APHA AWWA WEF. 3. ประกาศกรมอนามัย (2553 ตุลาคม 13) 2.6 ผลกระทบต຋อสขุ ภาพ ผลกระทบต຋อสุขภาพ หมายถึง การ฼จใบปຆวยทไีมีสา฼หตุมาจากนๅ้า฼ปຓนสไือ (Water borne diseases) ฾ดย฽บง຋ ตามการปน฼ปอຕื น฿น฽ต຋ละดຌานดงั นีๅ 2.6.1 การปน฼ป้อื นสารละลาย฽ละสาร฼คมี การปน฼ปຕือนสารละลาย฽ละสาร฼คมี฿นนๅ้า บริ฾ภค ฼นอืไ งจากมอี ย຋฿ู นธรรมชาติ ฽ละการปน฼ปຕือนจากการปล຋อยมลพษิ สู฽຋ หล຋งนๅา้ 1) ความ฼ป็นกรด-ด຋าง ของน้ๅาเม຋เดຌบอกความ฼ปຓนพิษต຋อร຋างกาย฽ต຋บอก฿หຌ ทราบถึงประ฼ภทของสไิง฼จือปน฿นน้ๅา฿นรูปของสารทีไ฿หຌอนุมูลกรดหรือด຋างเดຌ ค຋าความ฼ปຓน กรด-ด຋างของน้ๅามีผลต຋อคุณภาพน้ๅาปฏิกิริยา฼คมีทีไ฼กิดขๅึน฽ละการ฼จริญ฼ติบ฾ตของสิไงมีชีวิ ต฿นนๅ้า นอกจากนีๅยังบอกถงึ คณุ สมบัต฿ิ นการกัดกร຋อนของน้ๅาดຌวย ฿นน้ๅาดืไมควรมีค຋าความ฼ปຓนกรด-ด຋างอย຋ู ฿นช຋วง 6.5-8.5 5

6 2) สี สีของนๅ้า฼กิดจากสารละลายของสารอินทรีย์วัตถุ ฼ช຋น ตຌนหญຌา พืชน้ๅา หรอื ฿บเมทຌ ีไ฼น຋า฼ปດือย ท้า฿หຌนๅ้ามีสี฼หมือนสีชาหรือสีน้ๅาตาลปน฽ดง ท้า฿หຌนๅ้าเม຋ชวนดืไม ฽ละมีความ ย຋ุงยาก฿นกระบวนการผลิตน้ๅาประปา 3) ความข຋ุน ฼กิดจากสารทีไเม຋ละลายน้ๅาขนาด฼ลใก฽ขวนลอย฿นนๅ้า มีผลกระทบ ต຋อสุขภาพเม຋มากนัก฽ต຋ท้า฿หຌนๅ้าเม຋ชวนดืไม ฽ละมีผลต຋อการฆ຋า฼ชืๅอ฾รคดຌวยคลอรีน ฼นไืองจากสาร ฽ขวนลอยจะหอ຋ หຌุมจุลินทรีย์เวຌ ท้า฿หຌคลอรีนเม຋สามารถท้าลายจุลินทรีย์เดຌ฽ละมีผลท้า฿หຌ฼ครืไอง กรองอดุ ตัน฽ละ฼สีย฼รวใ 4) สารละลายทัๅงหมดทไี฼หลือจากการระ฼หย (TDS) ฼นืไองจากน้ๅาทีไมี TDS สูง ฽สดงถึงการมี฽ร຋ธาตุละลายอยู຋มาก การบริ฾ภคน้ๅาดไืมทไีมี TDS สูงอาจท้า฿หຌ฼กิดนิไว฿นกระ฼พาะ ปัสสาวะ฽ละการทไี฿นนๅ้ามีปริมาณสารละลายทัๅงหมดอยู຋ระหว຋าง 900-1,200 มิลลิกรัมต຋อลิตร จะท้า฿หຌนๅ้ามีรสชาติเม຋ดี฽ละถຌามากกว຋า 1,200 มิลลิกรัมต຋อลิตร จะท้า฿หຌรสชาติของนๅ้าเม຋฼ปຓนทีไ ยอมรบั ทไีจะ฿ช฿ຌ นการบร฾ิ ภค 5) ความกระดຌาง (Hardness) เมม຋ ีผลต຋อสขุ ภาพมากนัก ฽ตถ຋ ຌาบริ฾ภคเปนานโ อาจทา้ ฿หຌ฼กดิ นิไว฿นกระ฼พาะปัสสาวะ ฽ละมีผลตอ຋ การซกั ลาຌ งทา้ ฿หຌ฼ปลอื งสบู຋/ผงซักฟอก ท้า฿หຌ฼กิด ตะกรัน฿นหมอຌ ตຌม฽ละท้า฿หຌมรี ส฼ฝอืດ น 6) ซลั ฼ฟต ถาຌ นๅา้ มีซัล฼ฟตมากจะ฼กิดสภาพนๅ้ากระดຌางถาวร ท้า฿หຌ฼กิดตะกรัน฿น หมอຌ ตมຌ อนมุ ูลนีๅ฾ดยลา้ พงั เมม຋ ผี ลต຋อสุขภาพอนามัย ฽ต຋หากพบร຋วมกับ฽มกนี฼ซียมจะท้า฿หຌ฼กิดผล คลาຌ ยยาระบาย 7) คลอเรด์ คลอเรด์฿นนๅ้าธรรมชาติ ฼กิดจากการละลาย฼อาคลอเรด์จากผิวดิน ฽ละละอองของคลอเรด์ทไีพัดจากมหาสมุทร หรือเหลปะปนมากับน้ๅาจืดตอนน้ๅาขๅึน ขณะ฼ดียวกัน คลอเรด์มาจากสไิงขับถ຋าย ฾ดย฼ฉพาะ฿นปัสสาวะ หรือ฼หงืไอ ฽ละนๅ้า฼สียจาก฾รงงานอุตสาหกรรม อาคาร บຌาน฼รือน จะท้า฿หຌมีรสเม຋ชวนดืไม ท้า฿หຌนๅ้ามีรสกร຋อย ฼ปຓนอันตรายต຋อคนทีไ฼ปຓน฾รคหัว฿จ เตอกั ฼สบ มอื ฼ทาຌ บวม 8) เน฼ตรท ฼กิดจากการปน฼ปืຕอนจากปุ๋ย หรือสารอินทรีย์ทีไ฼น຋า฼ปດือย การดืไมนๅ้า ทไีมีเน฼ตรทสูงจะท้า฿หຌร຋างกายขาดออกซิ฼จนมีอาการตัว฼ขียวคล้ๅา ฽ละจากการ ศึกษา฿น สัตว์ทดลองพบวา຋ สารนีๅจะมีส຋วนท้าลายตับ ปอด฽ละอาจท้า฿ห฼ຌ ปนຓ มะ฼รใงเดຌ 9) ฟลูออเรด์ ฟลูออเรด์฿นน้ๅาดไืม฾ดยทัไวเปมีประ฾ยชน์ต຋อร຋างกาย ฽ต຋ถຌาเดຌรับ มาก฼กินเปกใจะ฼กิด฾ทษต຋อร຋างกายทๅัง฽บบ฼ฉียบพลัน฽ละ฼รืๅอรัง กรณีเดຌรับฟลูออเรด์สูงมาก โ จะมีอาการตๅัง฽ต຋ ปวดทຌอง ทຌอง฼สีย ฽ละการเดຌรับฟลูออเรด์฿นปริมาณสูงกว຋าระดับทไี฼หมาะสม อย຋างตอ຋ ฼นไอื งกใจะส຋งผลต຋อสภาวะฟนั ตกกระ฽ละสภาวะฟลูออเรด฼์ ปຓนพิษต຋อกระดูก 10) ฼หลใก มัก฼กิดจากสารประกอบของ฼หลใก฿นดิน ฿นน้ๅาบาดาลมี฼หลใกอย຋ู ปรมิ าณคอ຋ นขาຌ งสงู ฼หลกใ อาจเมส຋ ຋งผลกระทบตอ຋ สุขภาพมากนัก฽ต຋จะท้า฿หຌนๅ้ามีสี฽ดง กลไิน฽ละรส เม຋น຋าดืไม ฼หลใกสามารถละลายนๅ้าเดຌดี฿นทไีโมีอากาศนຌอย ฽ละ฼มไือสัมผัสกับอากาศจะตกตะกอน ฼ปຓนสีน้ๅาตาล฽ดง มีกลิไน฼ฉพาะตัว฽ละรสทไีเม຋พึงประสงค์ นอกจากนีๅยังท้า฿หຌ฼กิดปัญหา฿นการซัก ลຌางทา้ ฿ห฼ຌ กดิ คราบสนิมทสไี ขุ ภณั ฑ์ 11) ฽มงกานีส มักพบอยู຋฿นน้ๅาประปาพรຌอมกับ฼หลใก ฽ต຋฿นปริมาณทีไนຌอยกว຋า ฽มงกานีส กใ฼ช຋น฼ดียวกับ฼หลใกคือมีอย຋ู฿นนๅ้าบาดาลมากกว຋าน้ๅาผิวดิน ฽ละละลายอยู຋฿นน้ๅา฿นรูป ของ฽มงกานีสเบคาร์บอ฼นต ฽มงกานีสคลอเรด์หรือ฽มงกานีสซัล฼ฟต นอกจากนๅียังอาจพบ ฽มงกานีสเดຌทไีกຌนอ຋าง฼กใบน้ๅาปราศจากออกซิ฼จน ฼นืไองจากมีการ฼น຋า฼ปืດอยของพืช฽ละสารอินทรีย์ 6

ต຋างโ สารประกอบ฽มงกานีส ฼มไือถูกกับอากาศจะตกตะกอน฼ปຓนสีด้า ถຌาปริมาณ฼กินมาตรฐาน ถึง฽มຌจะเม຋มีอาการ฼ฉียบพลัน ฽ต຋พิษจะสะสม฼รๅือรัง ส຋งผลกระทบต຋อระบบประสาท ท้า฿หຌ฼กิด อาการทางสมอง นอกจากนีๅอาจท้า฿ห฼ຌ สืๅอผาຌ มีรอย฼ปຕือนหรือท้า฿หนຌ ๅ้าขนุ຋ 12) ทอง฽ดง ท้า฿หຌน้ๅามีรสฝาด฽ละข຋ุนมัว มีประ฾ยชน์ต຋อร຋างกาย หากเดຌรับ฿น ปริมาณทไ฼ี หมาะสม ฽ตถ຋ ຌามมี าก฼กนิ เปอาจท้า฿หຌรสเมช຋ วนดไมื เม຋มี฾ทษตอ຋ รา຋ งกาย 13) สังกะสี ท้า฿หຌ฼กิดอาการอ຋อน฼พลีย วิง฼วียนศีรษะ ฽ละอาการทຌองร຋วง ถาຌ เดຌรับเอฝຆุนของ Zn ฼ขຌาร຋างกายมาก โ จะ฼กิดอาการเขຌทไี฼รียกว຋า Zinc chills ซึไงมีอาการจับเขຌ หนาวสไนั ปวดกลຌาม฼นอๅื อา฼จยี น 14) ตะกัไว ตะกไัว฿นนๅ้าอาจมาจากการ฿ชຌยาฆ຋า฽มลง นๅ้าทๅิงจากอุตสาหกรรม ท຋อส຋งน้ๅา ส຋งผลกระทบต຋อร຋างกายหลายระบบ ทีไส้าคัญคือท้า฿หຌ฼กิด฾รค฿นระบบประสาท มีผลต຋อ การพัฒนาการสมองของ฼ดใก ท้า฿หຌกลຌาม฼นืๅออ຋อน฽รง฽ละ฼ปຓนอัมพาต อาจท้า฿หຌทຌองผูก฽ละปวด ทຌองรุน฽รง 15) ฾คร฼มียม พบตามธรรมชาติ฿นรูปสารประกอบ สามารถจา้ ฽นก฼ปຓนสองกล຋ุม คือ เตรวา฼ลนต์฾คร฼มียม (trivalent chromium, Cr(III)) ฽ละ฼ฮกซะวา฼ลนต์฾คร฼มียม (hexavalent chromium, Cr(VI)) เตรวา฼ลนต์฾คร฼มยี มพบมาก฿นอาหาร น้ๅาดืไม ฽ละสิไง฽วดลຌอม ตามธรรมชาติ ฼ปຓนธาตทุ ไีจ้า฼ปนຓ ตอ຋ รา຋ งกาย มหี นຌาทไชี ຋วยกระตนຌุ การทา้ งานของ฼อนเซม์ ฾ดย฼ปลไียน นๅา้ ตาลกลู฾คส฿ห฼ຌ ปนຓ พลงั งาน ช຋วย฿นกระบวนการสัง฼คราะห์กรดเขมัน ฽ละคอ฼ลส฼ตอรอล รักษา สมดุลของสารอินซูลิน฿น฼ลือด ฽ละควบคุมปริมาณคอ฼ลส฼ตอรอล฿นร຋างกาย ฼ปลไียนเขมัน฿น รา຋ งกาย฿หຌ฼ปนຓ เขมันดี (HDL) ส຋วน฼ฮกซะวา฼ลนต์฾คร฼มยี ม฼ปนຓ สารอนั ตรายทไีจัดอยู຋฿นกลุ຋มของสาร ก຋อมะ฼รใง ทไีส຋งผลกระทบต຋อยีน (genotoxic carcinogen) ฼มืไอเดຌรับสารดังกล຋าว฼ปຓน฼วลานาน จะมี฾อกาส฼ปຓนมะ฼รใงปอด ฾ครงสรຌางดี฼อใน฼อถูกท้าลายเดຌง຋ายมากขึๅน นอกจากนๅี฼ฮกซะวา฼ลนต์ ฾คร฼มียมยังถูกสัไงหຌาม ฽ละจ้ากัดการ฿ชຌ฿หຌมีปริมาณลดนຌอยลง มีอุตสาหกรรมจ้านวนมากยังคง฿ชຌ ฼ปຓนวัตถุดิบ฿นหลายผลิตภัณฑ์ ดังนๅันจึงมี฾อกาสทีไ฼ฮกซะวา฼ลนต์฾คร฼มียมจะ฼กิดการปน฼ปຕือน ฿นน้ๅา ผูຌทไีเดຌรับสาร฼ฮกซะวา฼ลนต์฾คร฼มียมจะมีอาการระคาย฼คืองทไีผิวหนัง ฼ปຓน฾รคหอบหืด ฾รคระบบทาง฼ดินหาย฿จ ท้า฿หຌปอด ตับ เต ฽ละล้าเสຌ ถูกท้าลาย มีอาการบวมน้ๅา ฽ละ฼จใบ฽ถว กระบงั ลมหรือลนิๅ ป຃ດ 16) ฽คด฼มียม อาจมาจากปุ๋ยฟอส฼ฟส ฽ละนๅ้า฼สีย นๅ้า฼สียจาก฾รงงานท้าสี ฾รงงาน฽บต฼ตอรีไ ฾รงงานพลาสติก ฾รงงานผลิต฾ลหะ฽ละ฼หมือง฽ร຋ ฽คด฼มียมจะมีอันตรายต຋อตับ ตับอ຋อน ทา้ ฿ห฼ຌ กิด฾รคอิเต-อเิ ต ฽ละอาจทา้ ฿หຌ฼ปຓนมะ฼รงใ 17) สารหนู ส຋วน฿หญ຋มาจากการท้า฼หมือง฽ร຋ การ฿ชຌถ຋านหิน฽ละการ฿ชຌสาร กา้ จดั ศัตรูพชื ท้า฿ห฼ຌ กดิ ฾รคมะ฼รงใ ผิวหนัง ปอด ตับ เต฽ละกระ฼พาะปัสสาวะ นอกจากนีๅยังมีผลต຋อ การพฒั นาดาຌ นสตปิ ัญญาของ฼ดใก 18) ปรอท จัด฼ปຓน฾ลหะหนักทีไอย຋ู฿นรูปของ฼หลวระ฼หย฼ปຓนเอเดຌง຋าย ฿นภาวะ ปกติ ลักษณะภายนอกมีสี฼งินสามารถเหลเดຌจึง฼รียกว຋า ฼งินทไีเหลเดຌ (fluid silver) ปรอทพบ มาก฿น฽หล຋งทไีมีการ฼ผาเหมຌน้ๅามัน฼ชๅือ฼พลิง ฾ลหะ ฾รงงานผลิตปูนซี฼มนต์ ฿นอุตสาหกรรมทีไมีการ ฿ชຌสารประกอบของปรอท นอกจากนๅียัง฿ชຌ฿นวงการ฽พทย์ ฼ช຋น฼ปຓนสารอุดฟัน เอปรอททีไ฼ขຌาส຋ู ร຋างกาย จะถูกดูดซึม฼ขຌาสู຋ระบบหมุน฼วียน฾ลหิตทันที ฽ละกระจายเปยังสมอง฽ละส຋วนอืไน โ ของร຋างกายเดຌรวด฼รใว การเดຌรับสารปรอทสะสม฼ปຓน฼วลานานจะท้า฿หຌมีอาการมือ ฽ละ฿บหนຌา 7

8 ฼กิดอาการบวม฽ละ฼จใบ ฼หนใบชาบางส຋วนจน฼ปຓนอัมพาต ฾รคทไี฼กิดจากปรอท ฼รียกว຋า ฾รคมนิ ามาตะ 2.6.2 การปน฼ปื้อนจลุ ินทรยี ์ ประกอบดຌวย 1) ฽บคที฼รีย ฼ปຓนจุลินทรีย์ทไีมีขนาด฼ลใกมองเม຋฼หในดຌวยตา฼ปล຋า พบเดຌ฿นนๅ้า ทไัวเปมีหลายชนิด฽ต຋ละชนิดจะท้า฿หຌ฼กิด฾รค฽ละความรุน฽รงของ฾รคทีไ฽ตกต຋างกันตัๅง฽ต຋ทຌองร຋วง ฼ลกใ นอຌ ยจนถงึ ท้า฿ห฼ຌ สียชวี ิต ฾รคท฼ีไ กดิ จาก฽บคท฼ี รยี ทไสี ้าคัญ฽ละ฼ปຓนทีไรูຌจัก฾ดยทไัวเดຌ฽ก຋ อุจจาระ รว຋ งอยา຋ ง฽รง อุจจาระรว຋ ง฼ฉยี บพลัน บิด เทฟอยด์ 1.1 ฾คลิฟอร์ม฽บคที ฼ปຓน฽บคที฼รียชๅี฽นะ (Bacteriological indicator) สามารถ฼จริญ฼ติบ฾ตเดຌ฿นสภาพทีไมีอากาศ (aerobic) ฽ละเม຋มีอากาศ (anaerobic) ฽บคที฼รีย฿น กลุ຋ม฾คลิฟอร์มส຋วน฿หญ຋เม຋฿ช຋จุลินทรีย์ก຋อ฾รค (non-pathogen) ฽ต຋ปริมาณของ฾คลิฟอร์ม ฽บคที฼รีย (Coliform bacteria count) ฿ชຌ฼ปຓนดัชนีชีๅวัดทางสุขาภิบาลอาหาร฽ละนๅ้า การพบ ฾คลิฟอร์ม฽บคท฼ี รีย฿นนา้ๅ ปริมาณมาก บง຋ ชๅีถงึ ความเม຋สะอาด เม຋ถูกสุขลักษณะ อาจมีการปน฼ปืຕอน ของอุจจาระของคนหรือสัตว์฼ลือดอุ຋น หรือสิไง฾ส฾ครก อาจมี฼ชืๅอ฾รคต຋างโทไีขับออกมากับอุจจาระ ปนอยู຋฿นนๅา้ ดຌวย 1.2 ฟ຃คลั ฾คลิฟอรม์ (Fecal coliform) อาศยั อยู຋฿นล้าเสຌของคน฽ละสัตว์฼ลือดอ຋ุน ถูกขับถ຋ายออกมากับอุจจาระ ฼มืไอ฼กิดการระบาดของ฾รคระบบทาง฼ดินอาหาร จะพบ฽บคที฼รีย ชๅี฽นะชนดิ นๅี ฼ช຋น อ.ี ฾ค.เล (E.coli) 2) เวรัส ฼ปຓนจุลินทรีย์ทไีมีขนาด฼ลใกทไีสุด ฾รคทีไ฼กิดจากเวรัส฼นไืองจาก นา้ๅ บริ฾ภคทีไสา้ คญั คือ ฾รคตบั อัก฼สบ฽ละ฾รคอุจจาระรว຋ งอยา຋ ง฽รง 3) ฾ปร฾ตซัว ฼ปຓนจุลินทรีย์ทีไมีขนาด฿หญ຋กว຋า฽บคที฼รีย฽ต຋กใเม຋฿หญ຋พอทีไจะ มอง฼หในเดຌดຌวยตา฼ปล຋า ฾รคทีไ฼กิดจาก฾ปร฾ตซัวทีไส้าคัญ เดຌ฽ก຋ บิดทีไ฼กิดจาก฼ชๅืออมีบา มีอาการ ทอຌ ง฼สยี ติดตอ຋ กัน฼ปຓน฼วลานาน ปวดทอຌ ง ฼กรใงทอຌ ง ปวด฼มไอื ย฼นืๅอตัว คลไืนเสຌ มเี ขຌ ฽ละน้าๅ หนกั ลด 4) หนอนพยาธิ ฼ปຓนจุลินทรีย์ทีไมีขนาด฿หญ຋สามารถมอง฼หในเดຌดຌวยตา฼ปล຋า หนอนพยาธิจะ฽ย຋งอาหารของร຋างกายท้า฿หຌน้ๅาหนักลด ร຋างกายซูบซีด บางชนิดท้า฿หຌปวดทຌอง หรืออาจเปอุดอวยั วะทีไสา้ คญั ฼ช຋น ทอ຋ น้ๅาดี ท้า฿ห฼ຌ กิด฾รคดซี า຋ น 8

บททีไ 3 ฽นวทางการ฼ฝ้าระวังคุณภาพนาๅ ดืไม 3.1 การ฼ฝา้ ระวังคุณภาพนๅาดไมื การ฼ฝງาระวงั คุณภาพนา้ๅ ดมืไ ฿น฾รง฼รียน฼ปຓนการตดิ ตามดู฽ล฿หຌน้ๅาดืมไ สะอาดปลอดภัย ฾ดยการดู฽ล ปัจจัยต຋างโ ทไี฼กไียวขຌอง฼พไือปງองกันมิ฿หຌน้ๅาดไืม฿น฾รง฼รียนมีการปน฼ปຕือน฼ชๅือ฾รค฽ละมลพิษทไีมี ผลกระทบต຋อสุขภาพ การ฼ฝງาระวังคุณภาพน้ๅาดืไมจึง฼ปຓนสิไงทีไจ้า฼ปຓน฿น฼บืๅองตຌนทไี฿ชຌ฿นการควบคุม ปງองกันอย຋างมีประสิทธภิ าพ ฼พไอื ฿หรຌ ถูຌ ึงสา฼หตุการ฼กิดปัญหา ฽ละ฽นว฾นຌมการ฼ปลไียน฽ปลง ตลอดทๅัง มกี ารควบคมุ ปງองกัน ฽ละสง຋ ผล฿หຌการด้า฼นินการจัดการนๅ้าสะอาดของ฾รง฼รียนมีประ฾ยชน์สูงสุด ฾ดย มกี าร฼ฝງาระวังคณุ ภาพน้ๅาดมืไ ทงัๅ 3 ดาຌ น ดงั นๅี 3.1.1 การ฼ฝ้าระวังทางสขุ าภิบาล การ฼ฝງาระวังทางสุขาภิบาลของระบบนๅ้าดืไม ฼ปຓนการ฼ฝງาระวัง฼กไียวกับ฾ครงสรຌางของ ระบบน้ๅาดืไม฿หຌถูกหลักสุขาภิบาล เดຌ฽ก຋ ฽หล຋งน้ๅาดไืม ระบบจ຋ายน้ๅา ทีไ฼กใบกักน้ๅาดไืม ภาชนะส้าหรับ ดืไมน้ๅา ฽ละ฼ครืไองกรองนๅ้ากรณีปรับปรุงคุณภาพนๅ้า฾ดย฿ชຌ฼ครืไองกรองน้ๅา ซึไงจะบอกเดຌถึงความ ฼ปลีไยน฽ปลงของคณุ ภาพน้ๅา฽ละประสิทธผิ ลของกระบวนการจดั การนๅา้ ดไืมของ฾รง฼รียน 3.1.2 การ฼ฝ้าระวังคุณภาพนๅา 1) การ฼ฝງาระวังคุณภาพน้ๅาทางกายภาพ หมายถึง การ฼ฝງาระวังคุณภาพนๅ้าทไีอาจ ฼ปลไียนเป฼ปຓนลักษณะทไีสามารถรับรูຌเดຌดຌวยประสาทสัมผัส ฼ช຋น สี กลิไน รส ฾ดยจะตຌองมีลักษณะ฿ส เมม຋ สี ี เม຋ขนุ຋ ฽ละเมม຋ ีรส฼ปຓนทรีไ งั ฼กยี จ 2) การ฼ฝງาระวังคุณภาพนๅ้าทาง฼คมี หมายถึง การ฼ฝງาระวังการปน฼ปຕือนของสาร฼คมี ฽ละ฽ร຋ธาตุ฿นนๅ้าดืไมของ฾รง฼รียน ถຌามีสาร฼คมี฽ละ฽ร຋ธาตุ฿นน้ๅาดืไม฼กินกว຋า฼กณฑ์มาตรฐานทไีก้าหนด กใอาจก຋อ฿หຌ฼กิดผลกระทบต຋อสุขภาพ฽ก຋นัก฼รียนเดຌ ฼ช຋น ฟูลออเรด์ สารหนู ฽มงกานีส ฼หลใก ฽คด฼มียม฽ละตะกัวไ ฼ปนຓ ตนຌ 3) การ฼ฝງาระวังคุณภาพน้ๅาทางดຌานชีวภาพ หมายถึง การ฼ฝງาระวังการปน฼ปຕือน ดຌาน฽บคที฼รีย ฾ดย฿ชຌ฾คลิฟอร์ม฽บคที฼รีย฼ปຓนดัชนี฽ทนการ฼ฝງาระวัง฼ชืๅอ฾รคทไีก຋อ฿หຌ฼กิด฾รค ซึไง฼ชืๅอ ฽บคที฼รียกลุ຋มนๅีมาจากล้าเสຌ หรืออุจจาระ ดังนๅัน การตรวจคุณภาพนๅ้าตัวอย຋างพบ฾คลิฟอร์ม ฽บคที฼รีย ฽สดงว຋าน้ๅานัๅนเม຋สะอาด อาจมี฼ชๅือ฾รคอไืนโทไีก຋อ฿หຌ฼กิด฾รคทางระบบทาง฼ดินอาหาร ปน฼ปຕือนอยดู຋ วຌ ย ฼ช຋น ฾รคอุจจาระรว຋ ง บดิ เทฟอยด์ ฽ละพยาธิต຋างโ ฼ปຓนตຌน 3.2 ฼ครอืไ งมือ฿นการ฿ชຌ ฼ครอืไ งมอื ทีไ฿ช฿ຌ นการ฼ฝาງ ระวงั คุณภาพน้าๅ ดมืไ ฿น฾รง฼รียนมี ดังนๅี 3.2.1 ฼ครืไองมอื ที฿ไ ชຌ฿นภาคสนาม 1) การ฼ฝງาระวังทางสุขาภิบาล ฿ชຌ฽บบประ฼มิน฾ครงสรຌางระบบการจัดการน้ๅาดืไม ตามทอไี งคก์ ารอนามยั ฾ลก฼สนอ฽นะ รายละ฼อยี ดดังผนวก ก. 2) การ฼ฝງาระวังคุณภาพน้ๅา ฿ชຌชุดตรวจสอบอย຋างง຋าย฿นภาคสนาม เดຌ฽ก຋ ชุดทดสอบ คลอรีนอิสระคง฼หลือ฿นนๅ้า (อ 31) ชุดตรวจสอบปริมาณฟลูออเรด์ (อ 35) ฽ละชุดตรวจสอบ฾คลิ ฟอร์ม฽บคท฼ี รยี (อ 11) 9

10 3.2.2 ฼ครไืองมือท฿ไี ชຌ฿นหຌองปฏบิ ัตกิ าร 1) อุปกรณ์การส຋ุม฼กใบตัวอย຋างน้ๅาบริ฾ภค ฼พไือตรวจวิ฼คราะห์฿นหຌองปฏิบัติการ 1 ตัวอย຋าง ประกอบดຌวยขวดพลาสติก ขนาด 2 ลิตร จ้านวน 1 ฿บ ขนาด 1 ลิตร จ้านวน 1 ฿บ ขวด฽บคท฼ี รีย พรຌอมกระป๋องบรรจุส฽ตน฼ลสทีไอบฆา຋ ฼ชืๅอ฽ลຌว จา้ นวน 1 ชดุ 2) ฼ครไืองมือตรวจวิ฼คราะห์คุณภาพน้ๅาตามหนังสือมาตรฐานการวิ฼คราะห์คุณภาพ นๅ้า฽ละนๅ้า฼สีย (Standard Methods for the Examination of Water and Wastewater Edition 21st 2005 APHA AWWA WEF) 3.3 พฤติกรรมอนามยั ของผดูຌ ฽ู ลระบบนๅาดืมไ ฽ละนกั ฼รียน ผຌูด฽ู ลระบบดืไมน้ๅาของ฾รง฼รียนจะตຌองจัดการ ฽ละดู฽ลระบบน้ๅาดืไม฿หຌถูกสุขลักษณะมีพฤติกรรม อนามัยทไีถูกตຌอง ฼ช຋น การลຌางภาชนะ฼กใบกักน้ๅาดืไม฿หຌสะอาด฼ปຓนประจ้า ลຌางมือ฿หຌสะอาดก຋อน฼ตรียม นๅ้าดืไมทุกครๅัง ส຋วนนัก฼รียนจะตຌองรักษาความสะอาดของภาชนะดืไมน้ๅาประจ้าตัว฿หຌสะอาด ฽ละการ ลาຌ งมอื ทกุ ครๅังหลงั ฼ขຌาสวຌ ม ฼ปຓนตຌน 3.4 การตรวจสอบคุณภาพนๅา การตรวจสอบคุณภาพน้ๅาดไืม฼ปຓนการตรวจวิ฼คราะห์คุณภาพน้ๅา฼พไือดูสา฼หตุการปน฼ปຕือน฽ละ หา฽นวทาง฽กຌเขอย຋างถูกตຌองตามหลักวิชาการ ซไึงสามารถตรวจวิ฼คราะห์เดຌทัๅง฿นภาคสนาม ฽ละ หຌองปฏิบัติการวิทยาศาสตร์ ดงั นๅี 3.4.1 การตรวจสอบคณุ ภาพนาๅ ฿นภาคสนาม การตรวจสอบคุณภาพน้ๅา฿นภาคสนาม สามารถตรวจสอบดຌวยชุดทดสอบอย຋างง຋าย เดຌ฽ก຋ การตรวจวัดคลอรีนอิสระคง฼หลือ฿นน้ๅา การตรวจสอบปริมาณฟลูออเรด์฿นน้ๅา ฽ละการ ตรวจสอบ฾คลิฟอรม์ ฽บคท฼ี รยี รายละ฼อยี ด ดังนีๅ 1) การตรวจสอบคลอรีนอิสระคง฼หลือ฿นนๅา้ การตรวจสอบคลอรีนอิสระคง฼หลือ฿นน้ๅา (อ 31) ฼ปຓนวิธีการตรวจทีไง຋าย ฽ละ สะดวก฾ดยการอ຋านค຋าของคลอรีนอิสระคง฼หลือ฿นน้ๅา จากการ฼ปรียบ฼ทียบสีกับสีมาตรฐานของชุด ตรวจสอบ มีสีมาตรฐาน 3 ระดับ฽ตกต຋างกัน คือ 0.2 0.5 ฽ละ 1.0 มิลลิกรัมต຋อลิตร ค຋าทไีอ຋านเดຌ คือ ค຋าคลอรีนอสิ ระคง฼หลือ฿นนๅา้ อุปกรณ์ ชุดทดสอบคลอรีนอิสระคง฼หลือ฿นนๅ้า (อ 31) ประกอบดຌวย กล຋องพลาสติก฿สทรง สไี฼หลีไยมผืนผຌา 1 กล຋อง ขวด฼ทียบสีบอกระดับของคลอรีนอิสระคง฼หลือ฿นนๅ้า จ้านวน 3 ขวด ฼พืไอ฼ปรียบ฼ทียบระดับความ฼ขຌมขຌนของคลอรีนอิสระคง฼หลือ฿นนๅ้า ทไีระดับ 0.2 0.5 ฽ละ 1.0 มลิ ลกิ รมั ต຋อลิตร หลอด฼ปล຋ามขี ีดบอกระดบั ทไี฿สต຋ วั อยา຋ งนาๅ้ มีฝาปดຂ ฽ละขวดบรรจุสารละลายออ฾ธ฾ท ลิดีน จ้านวน 10 มลิ ลิลิตร 1 ขวด 10

วธิ ที ดสอบ (2) หยดนๅา้ ยาออ฾ธ฾ทลดิ ีน จ้านวน 4 หยด (1) ฼ติมตัวอย຋างนๅ้าทไีตอຌ งการทดสอบ ลง฿นนๅ้าตวั อยา຋ ง ปຂดฝาขวด฿ห฽ຌ นน຋ ลง฿นหลอด฼ปล຋าจนถึงขดี บอกระดบั ทไีกา้ หนดเวຌ (3) ผสม฿ห฼ຌ ขຌากนั ฾ดยกลบั ขวดตวั อย຋างเป-มา (4) อา຋ นผล฾ดยการ฼ทียบสที ไ฼ี กดิ ขๅึนกับสี ประมาณ 20 ครงๅั สัง฼กตการ฼กดิ ส฿ี นขวดตัวอย຋าง มาตรฐานคลอรีน 3 ระดับ คือ ระดบั 0.2 ทดสอบ 0.5 ฽ละ 1.0 มิลลิกรมั ต຋อลติ ร การ฼ฝ้าระวงั คุณภาพนๅาประปา ก้าหนด฿หปຌ ลาย฼สนຌ ท຋อมคี ลอรีนอิสระคง฼หลอื ฿นนๅา้ อย຋ู฿นช຋วง 0.2-0.5 มลิ ลกิ รมั ต຋อลติ ร ขຌอควรระวัง฿นการ฿ชຌ (1) อยา຋ ฿หຌปน฼ปอืຕ น฿นนาๅ้ ดไืม (2) ฼กใบ฿หຌพนຌ มือ฼ดใก 2) การตรวจสอบปริมาณฟลูออเรด์฿นนๅาดไืม ก. ชุดตรวจสอบปรมิ าณฟลูออเรด฿์ นนๅา (อ 35) การตรวจสอบปรมิ าณฟลอู อเรด์฿นนๅา้ สามารถ฿ชຌ ฼ปนຓ วิธีทตไี รวจสอบเดงຌ ຋าย สะดวก ฾ดย การอ຋านค຋าของฟลูออเรด์฿นน้ๅา จากการ฼ปรียบ฼ทียบกับสีมาตรฐานของชุดตรวจสอบ มี 4 ระดับ ฽ตกตา຋ งกนั 11

12 อปุ กรณ์ (1) ภาชนะบรรจตุ ัวอยา຋ งนๅ้า฿ชຌ฿นการตรวจสอบ (2) ขวด฼ทยี บสีมาตรฐานฟลูออเรดร์ ะบุความ฼ขຌมขຌนของฟลูออเรด฿์ นนๅ้าทไคี วาม฼ขຌมขนຌ 0.7 1.5 3.0 ฽ละ 5.0 มิลลกิ รมั ต຋อลติ ร จา้ นวน 4 ขวด (3) ขวด฽กຌว฼ปล຋าส้าหรับบรรจุน้ๅาตัวอย຋าง฼พืไอตรวจสอบปริมาณฟลูออเรด์฿นนๅ้าตัวอย຋าง จา้ นวน 1 ขวด ฾ดยม฼ี ครืไองหมาย฼ปຓนขีดขาຌ งขวดกา้ หนดปรมิ าณน้าๅ ตัวอย຋างทไีจะตรวจสอบ (4) สาร฼คมี 1 จ้านวน 3 ขวด (5) สาร฼คมี 2 จา้ นวน 1 ขวด วธิ ตี รวจสอบ (1) รินน้าๅ ตวั อยา຋ งลง฿นขวด฽กวຌ ฼ปล຋าถึงขดี ทไกี ้าหนด (2) หยดสาร฼คมี 1 จ้านวน 20 หยด ลง฿นขวดนๅ้าตัวอย຋าง฾ดยคว้ไาขวด฿หຌฝา฿นของขวด สาร฼คมี 1 ฽นบชิดกับดຌาน฿นของคอขวดน้ๅาตัวอยา຋ ง฼พอืไ กนั เม຋฿หเຌ อระ฼หยจากสาร฼คมีออกมานอกขวด นาๅ้ ตัวอย຋าง (3) หยดสาร฼คมี 2 จา้ นวน 5 หยด ลง฿นขวดนา้ๅ ตวั อยา຋ ง ฾ดยควไ้าขวด฿หຌฝา฿นขวดของสาร฼คมี 2 ฽นบชิดกับดຌาน฿นของคอขวดน้าๅ ตัวอย຋าง฼พอืไ กนั เม຋฿หຌเอระ฼หยจากสาร฼คมีออกนอกขวดนาๅ้ ตวั อยา຋ ง 12

(4) ปຂดฝาขวดบรรจุน้าๅ ตวั อย຋าง฿หຌ฽นน຋ (5) กลับขวดบรรจนุ ๅา้ ตวั อยา຋ งขึๅน-ลง จ้านวน 15 – 20 ครัๅง฼พไอื ฿หสຌ ารละลายผสม฼ขาຌ กัน (6) สัง฼กตการ฼กิดสี฿นขวดน้าๅ ตัวอย຋าง (7) ฼ทียบสีทีไ฼กดิ ขๅึนกบั ขวด฼ทยี บสมี าตรฐานฟลูออเรด์ ค຋าทอไี ຋านเดຌคือปรมิ าณฟลูออเรด์ทไี ตรวจพบ฿นตวั อย຋างนๅ้า (มลิ ลิกรัม/ลิตร) 13

14 ข. การตรวจวัดปริมาณฟลูออเรด฿์ นหຌองปฏบิ ตั ิการ สานักทันตสาธารณสขุ กรมอนามยั วิธี฼กบใ ตวั อยา຋ งนาๅ ตรวจวดั ปรมิ าณฟลอู อเรด฿์ นหอຌ งปฏบิ ัติการ (1) ฼กใบน้ๅา฿นขวดยาพลาสติกความจุ 60 มิลลิลิตร ทีไสะอาด฽ละมีฝาปดຂ สนิท (2) กรอกนๅ้า฿สข຋ วด ฾ดยลาຌ งนๅ้าทๅิงเป 2 ครัๅงก຋อน฼กใบนๅ้า฿หຌ฼ตมใ ขวด฽ลวຌ ปຂดฝา฿หสຌ นิท (3) ติดฉลากขຌางขวดน้าๅ ดຌวยกระดาษ฼ทปกาว หรอื สตๆิก฼กอร์ ฽ละ฼ขียนรายละ฼อยี ด ดังนๅี - ชนิดของนๅ้า ฼ปนຓ น้าๅ ประปา หรือนๅา้ บ຋อหรือ นๅา้ บรรจุขวด/นๅา้ ถัง ฯลฯ ฼ปຓนตຌน - สถานท฼ไี กใบน้าๅ บຌาน฼ลขทีไ/ ชอไื ฾รง฼รียน หม຋ูบาຌ น ตา้ บล อ้า฼ภอ จงั หวัด - วนั ฼ดอื นป຃ทไี฼กบใ น้ๅา (4) บันทึกขຌอมูล฿น฽บบรายงานผลการตรวจฟลูออเรด์ ส຋งพรຌอมนๅ้าตรวจเดຌทีไส้านัก ทนั ตสาธารณสุข กรมอนามยั ฾ทร 025 904 215 14

฽บบรายงานผลการตรวจวิ฼คราะหป์ ริมาณฟลูออเรด์฿นนาๅ จงั หวดั ……………... ชนดิ ของน้าๅ วนั ฼ดอื นป຃ ผลการตรวจ ลา้ ดบั (ระบุ ประปา/ สถานท฼ีไ กบใ น้ๅา ทไ฼ี กใบ (฼จาຌ หนาຌ ทีไส้านกั ทนั ตฯ) นา้ๅ บ຋อ/ ถาຌ ฼ปຓน รร./หมบู຋ าຌ น/฼ลขทีไ ต้าบล อา้ ฼ภอ จงั หวดั ท฼ีไ กบใ นา้ๅ ปรมิ าณ ว/ด/ป น้ๅาบรรจขุ วด ฟลอู อเรด์(มก/ล) ทีไตรวจ ระบุยหไี ຌอ) 1 2 3 หมาย฼หตุ ฼กบใ ตวั อย຋างน้ๅาก຋อนผ຋าน฼ครืไองกรอง฽ละหลังผ຋าน฼ครไืองกรอง ส຋ง฽บบฟอร์มพรຌอมตัวอย຋าง นๅ้าตรวจ เดทຌ สีไ ้านักทันตสาธารณสขุ กรมอนามัย ฾ทร 025 904 215 3) การตรวจสอบ฾คลิฟอรม์ ฽บคที฼รีย การตรวจสอบ฾คลิฟอร์ม฽บคที฼รีย฿นนๅ้าดไืม สามารถตรวจสอบ฼บืๅองตຌนดຌวยอาหาร ตรวจ฼ชือๅ ฾คลิฟอร์ม฽บคท฼ี รีย ( อ 11) ฼ปนຓ วธิ ีทงไี า຋ ย฽ละสะดวก฿นการปฏิบัติ฾ดยสัง฼กตจากการ฼ปลไียน สีของอาหารตรวจ฼ชือๅ จากส฽ี ดง฼ปຓนสตี ຋างโ ฼ช຋น สีสຌม สีน้ๅาตาล สี฼หลือง มีความข຋ุน ฽ละฟอง฽กຍสปุด ขนึๅ ฼มอไื ฼ขย຋า฼บาโ อุปกรณ์ (1) อาหารตรวจ฼ชอๅื อ 11 ฼ปຓนสาร฼คมีส้า฼รใจรูป (สารละลาย฿สสี฽ดง) ฿ชຌตรวจ฼ชืๅอ ฾คลฟิ อรม์ ฽บคท฼ี รยี ฿นนๅา้ ดมืไ บรรจเุ วຌ 10 มิลลลิ ิตร ฿นขวด฽กวຌ ขนาด 25 มิลลิลิตร (2) ฽อลกอฮอล์ 70 % (3) ส้าลี (4) ฿บมีด 15

16 วธิ ีตรวจสอบ (1) อาหารตรวจ฼ชือๅ ฾คลฟิ อร์ม฽บคท฼ี รยี (2) ทา้ ความสะอาดมือทัๅง 2 ขาຌ ง฽ละอปุ กรณ์ ดຌวยสา้ ลีชบุ ฽อลกอฮอล์ 70% (3) ท้าความสะอาดบริ฼วณรอบฝาขวด฽ละคอขวดหลงั ตัด฽ถบรัดปากขวด฿หຌสะอาดอีก ครงัๅ หนงไึ ดຌวยสา้ ลีชุบ฽อลกอฮอล์ 70% (4) ฿ชຌนวๅิ หัว฽ม຋มือ฽ละนๅวิ ชหีๅ มุนฝาขวด ฾ดยเม຋฿หຌนวๅิ มือ฾ดนปากขวด ฽ละ฿ชนຌ วๅิ นาง฽ละ นๅิวกຌอยหนบี ฝาขวดเวຌ ฾ดยเม຋วางฝาขวดบนพๅนื (5) ฼ติมน้ๅาตัวอย຋างทีไตຌองการตรวจ 10 มิลลิลิตร (2 ขีด) ฿ชຌนๅิวชีๅรับน้ๅาหนักของ ภาชนะส้าหรับรินน้ๅาอย຋า฿หຌภาชนะ฾ดนปากขวด ฿หຌอย຋ูห຋างจากปากขวดประมาณ 1 ฼ซนติ฼มตร ฿นขณะ฼ทตัวอย຋างนา้ๅ ลง฿นขวด 16

(6) ปຂดฝาขวด หมุนขวด฼บาโ ฿หอຌ าหารตรวจ฼ชอๅื ผสมกับตวั อย຋างน้ๅา (7) ตังๅ เว฿ຌ นอุณหภูมหิ ຌอง (25-40o ซ) ฼ปนຓ ฼วลา 24-48 ชัไว฾มง (8) ดูผลจากสีของอาหารตรวจ฼ชๅือหลังจากตัๅงเวຌ 24 ชัไว฾มง ถຌาสี฼ปลไียนจากสี฽ดง ฼ปຓนสีสຌม หรือสีสຌม฽กม฼หลือง หรือสี฼หลือง มีความขุ຋น฽ละฟอง฽กຍสปุดขๅึน฼มืไอ฼ขย຋า฼บาโ ฽สดงว຋า นๅา้ มกี ารปน฼ปืຕอนของ฼ชืๅอ฾คลฟิ อร์ม฽บคที฼รยี เม຋ควร฿ชຌบริ฾ภค (ถຌาตๅังเวຌ 24 ชไัว฾มง เม຋฼ปลีไยนสี฿หຌตๅัง เวຌต຋ออกี 24 ชัไว฾มง รวม฼ปຓน 48 ชไวั ฾มง) หมาย฼หตุ (1) ควร฼กบใ อาหารตรวจ฼ชืๅอ฽บคที฼รยี ฿นตูຌ฼ยใน (2) มีอายุการ฿ชงຌ านประมาณ 1 ป຃ หลงั การผลิต (3) ฼มืไอตรวจสอบ฽บคที฼รีย฼สรใจ฽ลຌว ควร฼ทอาหารตรวจ฼ชๅือ฿น฾ถสุขภัณฑ์ ฽ละลຌางขวด฿หຌ สะอาดกอ຋ นทงๅิ 3.4.2 การตรวจวิ฼คราะหค์ ุณภาพนๅา฿นหຌองปฏบิ ัติการ การตรวจวิ฼คราะห์คุณภาพน้ๅา฿นหຌองปฏิบัติการควรตรวจวิ฼คราะห์ทุก 4 ฼ดือน ฾ดยท้าการตรวจวิ฼คราะห์คุณภาพน้ๅาทๅัง 3 ดຌาน ทัๅงทางกายภาพ เดຌ฽ก຋ ความขุ຋น สี ฽ละความ฼ปຓน กรด-ด຋าง ทาง฼คมี เดຌ฽ก຋ ฼หลใก ปริมาณสารละลายทีไ฼หลือจากการระ฼หย ความกระดຌาง ฼หลใก ซัล฼ฟต คลอเรด์ เน฼ตรท ฟลูออเรด์ ฽มงกานีส ทอง฽ดง สังกะสี ตะกไัว ฾คร฼มียม ฽คด฼มียม สารหนู฽ละปรอท ฽ละทางชีววิทยา เดຌ฽ก຋ การตรวจสอบปริมาณจุลินทรีย์ทีไ฼ปຓนดัชนีบอก฿หຌทราบ วา຋ นาๅ้ ฼หมาะสมจะ฿ชบຌ ร฾ิ ภคหรือเม຋ เด฽ຌ ก຋ ฾คลิฟอร์ม฽บคท฼ี รยี ฽ละฟค຃ ัล฾คฟอรม์ ฽บคที฼รีย 3.4.3 การสุ຋ม฼กบใ ตัวอยา຋ งนาๅ หรือ฽หล຋งนๅาธรรมชาติ 1) การ฼ลือกจดุ สมุ຋ ฼กใบตัวอย຋าง ฽หลง຋ นๅา้ ดไมื มีหลายประ฼ภท การ฼ลอื กจดุ สมุ຋ ฼กใบ฼พไอื ฼ปนຓ ตัว฽ทนทไดี ีควรพิจารณาดังนีๅ (1) นๅ้าประปา ฼นไืองจากระบบนๅ้าประปามีระบบท຋อ฿นการจ຋ายนๅ้า ควรส຋ุม฼กใบ ตัวอย຋างน้ๅาจากจุดทไีนๅ้าออกจากระบบปรับปรุงคุณภาพน้ๅาตຌนท຋อระบบจ຋ายนๅ้า 1 ตัวอย຋าง ฽ละปลาย ท຋อบຌานผຌู฿ชຌน้ๅา สุ຋ม฼กใบ 1 ตัวอย຋าง ต຋อผຌู฿ชຌนๅ้า 5,000 คน ฾ดยกระจาย฿หຌครอบคลุม ถຌาระบบท຋อจ຋าย น้าๅ มี฼สนຌ ท຋อจา຋ ยนๅา้ ฽ยกออกเปอีก ควรสมุ຋ ฼กใบตวั อยา຋ งท฼ไี สຌนท຋อจา຋ ยน้าๅ ทีไ฽ยก฽ขนงออกเปดຌวย (2) บ຋อตืๅนหรือบ຋อบาดาล สุ຋ม฼กใบตัวอย຋างนๅ้าจากบ຋อ฾ดยตรง ถຌาจ้า฼ปຓน฿หຌ฿ชຌ ภาชนะทไีสะอาดสุม຋ ฼กใบหรอื รองรบั ฽ลຌวถา຋ ย฿สข຋ วด฼กบใ ตวั อย຋างนๅ้า 17

18 (3) นๅ้าฝน ควรส຋ุม฼กใบตัวอย຋างนๅ้าจากภาชนะ฼กใบนๅ้าฝน฾ดยตรง ถຌาจ้า฼ปຓน฿หຌ฿ชຌ ภาชนะทีไสะอาดสม຋ุ ฼กใบหรือรองรบั ฽ลຌวถ຋าย฿ส຋ขวด฼กใบตวั อยา຋ งน้ๅา 2) วิธกี ารสุ຋ม฼กบใ ตวั อยา຋ งนๅา การส຋ุม฼กใบตัวอย຋างน้ๅา฿นขๅันตຌน ควรตรวจวัดความ฼ปຓนกรด – ด຋าง ฽ละค຋า คลอรีนอสิ ระคง฼หลอื ฿นนๅ้ากอ຋ น ฽ละบันทกึ ผลลง฿น฿บสง຋ ตรวจนา้ๅ ทันที (1) การสมุ຋ ฼กใบตวั อย຋างนา้ๅ ฼พืไอตรวจว฼ิ คราะหท์ างกายภาพ฽ละ฼คมี 1. ฼ขียนรายละ฼อียด จุดสุ຋ม฼กใบตัวอยา຋ งนๅ้าปຂดขຌางขวด 2. ลຌางภาชนะบรรจุตัวอย຋างนๅ้า ขนาด 2 ลิตร ดຌวยนๅ้าทไีจะ฼กใบ 2 – 3 ครัๅง ก຋อนสุ຋ม฼กบใ ตวั อยา຋ งน้ๅา 3. ฼กใบตวั อยา຋ งน้าๅ จน฼กอื บ฼ตมใ ขวด ฼หลือทีไว຋างเวຌประมาณ 1 นๅวิ 4. ปຂดฝาขวด฿หຌสนทิ ก຋อน฽ช຋฼ยใน (2) การสม຋ุ ฼กบใ ตวั อยา຋ งนาๅ้ ฼พอืไ วิ฼คราะห์ทาง฾ลหะหนัก 1. ฼ขียนรายละ฼อยี ด จุดส຋ุม฼กใบตวั อยา຋ งน้ๅาปຂดขาຌ งขวด 2. ลຌางภาชนะบรรจุตัวอย຋างนๅ้า ขนาดบรรจุ 1 ลิตร ดຌวยน้ๅาทไีจะส຋ุม฼กใบ 2 – 3 ครๅงั กอ຋ นสมุ຋ ฼กบใ ตัวอย຋างน้ๅา 3. บรรจุตวั อยา຋ งน้ๅาจน฼กือบ฼ตมใ ขวด ฼หลอื ทวไี า຋ งเวຌประมาณ 1 นิวๅ 4. ฼ตมิ กรดเนตริก 1.5 มลิ ลิลิตร ปຂดฝาขวด ฼ขยา຋ ฿ห฼ຌ ขาຌ กนั (เม຋จ้า฼ปຓนตຌอง฽ช຋฼ยใน) (3) การสุ຋ม฼กบใ ตวั อยา຋ งนาๅ้ ฼พือไ ตรวจสอบทาง฽บคท฼ี รีย การสุ຋ม฼กใบตัวอย຋างนๅ้า฿นการตรวจสอบทาง฽บคที฼รีย ระหว຋างการสุ຋ม฼กใบ ตวั อย຋างนๅ้าควรระมดั ระวงั ฼ปຓนพิ฼ศษ ฼พือไ ปງองกันการปน฼ปืຕอน ฾ดยท้าตามขัๅนตอนดังนีๅ 1. ฼ขียนรายละ฼อียด จุดสุ຋ม฼กใบตัวอย຋างน้ๅาปຂดขຌางกระป๋องส຋วนบนของ กระปอ๋ งบรรจุขวด฽บคที฼รีย ซึไง฼ปຓนภาชนะขวด฽กຌวปากกวຌาง มีความจุประมาณ 125 มิลลิลิตร มี ฝาจุก฽กຌวปຂดสนิท (฽บบกราวน์จอยท์) ซึไงฝา฽ละคอขวดหุຌมดຌวยกระดาษอลูมิ฼นียม (฼กใบบรรจุ฿น กระปอ๋ งส฽ตน฼สส ซึไงผ຋านการฆ຋า฼ชอืๅ ฽ลวຌ ) 2. ควไา้ กระป๋องทบีไ รรจขุ วดลง ดึงกระปอ๋ งสว຋ นลา຋ งออก จบั ขวดตงๅั ขนๅึ ฽ละ หงายกระปอ๋ งขๅนึ ทัๅง 2 สว຋ น วางบนทไสี ะอาด 3. ฼ปຂดฝาขวด฾ดยจับบน฽ผ຋นอลูมิ฼นียม฼กใบตัวอย຋างน้ๅาประมาณ 4 /5 ของขวด (ประมาณ 100 มลิ ลิลติ ร) 4. ปดຂ ฝาขวด฿หสຌ นิท฾ดยควไ้าขวดลง฿นฝากระป๋องส฽ตน฼ลส ฽ลຌวปຂดกระป๋อง ฿หຌ฼รยี บรอຌ ย 5. ฿ชกຌ ระดาษกาวยน຋ พนั รอบบร฼ิ วณรอยต຋อของกระป๋อง ประมาณ 2 -3 รอบ 6. บรรจุลง฿นถงุ พลาสติก มดั ปากถงุ ฿หຌ฽นน຋ กันน้าๅ ซึม฼ขาຌ 7. ฽ชต຋ วั อยา຋ งนๅา้ ลง฿นหบี บรรจุน้าๅ ฽ขงใ 3) ขຌอควรปฏิบตั ิ฿นการสุ຋ม฼กใบตัวอย຋างนาๅ หรือ฽หล຋งนาๅ ธรรมชาติ การ฼กบใ ตวั อย຋างนาๅ้ ประปา ควรพจิ ารณาถึงสไงิ ต຋อเปนๅี (1) การก้าหนดจุดส຋ุม฼กใบตัวอย຋างนๅ้า ก้าหนดสุ຋ม฼กใบทไีตຌนท຋อระบบจ຋ายน้ๅา 1 ตัวอย຋างปลายท຋อบຌานผูຌ฿ชຌน้ๅาส຋ุม฼กใบ 1 ตัวอย຋าง ต຋อผูຌ฿ชຌนๅ้า 5,000 คน ฾ดยกระจายการสุ຋ม฼กใบ฿หຌ ครอบคลุม 18

(2) ตัวกຍอกนๅ้าทีไ฿ชຌสุ຋ม฼กใบตัวอย຋าง ควรอยู຋สูงจากพืๅน 60 ฼ซนติ฼มตร หลีก฼ลีไยง กอຍ กนๅ้าทีไรวไั หรอื หยด การ฼กบใ ตัวอย຋างน้าๅ ควร฼ปนຓ ตัว฽ทนของน้าๅ ประปา฾ดย฼กใบจากกຍอกน้ๅา฾ดยตรง เม຋ ควร฼กใบผา຋ นสายยาง ฼ครอไื งกรองนา้ๅ ถังพักน้ๅา ลักษณะการเหลของน้ๅาควร฿หนຌ าๅ้ เหล฼ปนຓ ล้าเมก຋ ระจาย (3) การ฼กใบตัวอยา຋ งน้ๅา ประปาตຌองปฏบิ ตั ิดังนๅี ก. ฼ปຂดน้ๅาปล຋อย฿หຌนๅ้าเหลทๅิง นาน 2-3 นาที ฼พไือ฿หຌน้ๅาทีไคຌางอยู຋฿น ฼สนຌ ทอ຋ เหลออก฿หຌหมด ข. ฼ชดใ บริ฼วณกอຍ ก฿ห฽ຌ หงຌ ท้าการฆา຋ ฼ชอๅื ฾รคทีไปลายกຍอกนๅ้า ฾ดย฿ชຌเฟ ฼ผาหรอื ส้าลีชบุ ฽อลกอฮอล์ 70 % ฼ชใดกຍอกนาๅ้ ฼พไอื ฼ปนຓ การฆา຋ ฼ชๅือ฾รคก຋อนทา้ การสม຋ุ ฼กบใ ตัวอยา຋ งน้ๅา ค. ฼ปຂดนๅ้า฿หຌเหลปานกลาง ท้าการสุ຋ม฼กใบตัวอย຋างน้ๅา฼พไือตรวจสอบ ทาง฽บคที฼รยี กอ຋ น ฽ลวຌ จงึ ส຋ุม฼กบใ ตวั อยา຋ งน้าๅ ฼พอืไ ตรวจวิ฼คราะหท์ าง฼คมี฽ละกายภาพ ง. การสม຋ุ ฼กใบตวั อย຋างน้าๅ ส้าหรับตรวจสอบทาง฽บคที฼รยี ระวังอย຋า฿หຌ ปากขวดทไี฼กใบตัวอย຋างน้ๅาเปสัมผัสกับปลายกຍอก หรือสไิงอไืนโ฼พราะจะท้า฿หຌ฼กิดการปน฼ปຕือน฼ชๅือ฾รค เดຌ (4) การสม຋ุ ฼กใบตัวอย຋างนๅ้าจากบ຋อน้ๅา ก. ฿ชຌ฼ชือกผกู ขวด฽ละถว຋ ง หยอ຋ นลง฼กใบตัวอย຋างนาๅ้ ฿นบอ຋ น้ๅา 19

฿หนຌ า้ๅ เหล฼ขาຌ จน฼ตมใ ขวด 20 ข. หยอ຋ นขวด฿หจຌ มลง฿ตรຌ ะดับนๅา้ ทีไความลึก 20-50 ฼ซนติ฼มตร ปล຋อย ค. ดงึ ฼ชือก฼กใบตัวอย຋างน้ๅา ฼ทน้ๅา฿หຌระดับนๅ้า฼หลือ฼พียง 4/5 ของขวด ฼กบใ ตวั อยา຋ งนา้ๅ ปดຂ จุกน้าขวด฼กบใ ตัวอยา຋ งนๅา้ บรรจลุ ง฿นกระป๋อง 4) การ฼กใบรกั ษาสภาพตัวอยา຋ งนๅา้ ตัวอย຋างน้ๅาทีไสุ຋ม฼กใบ฼พไือตรวจสอบคุณภาพน้ๅามีการ฼ปลีไยน฽ปลงอย຋ูตลอด฼วลา ดังนๅันวิธีทไี ถูกตຌอง คือ ตรวจวิ฼คราะห์ทันทีทีไ฼กใบตัวอย຋างเดຌ ฽ต຋฿นทางปฏิบัติมีขีดจ้ากัด฿นหลายโดຌาน เม຋ สามารถวิ฼คราะห์ตัวอย຋างเดຌพรຌอมกันหมดทุกขຌอมูลบางขຌอมูลสามารถวิ฼คราะห์฿นภาคสนามเดຌ ฽ต຋ บางขอຌ มลู ตอຌ งนา้ เปตรวจวิ฼คราะห์ทีไหຌองปฏิบัติการจึงตຌองมีการรักษาคุณภาพนๅ้า฿หຌ฼ปลีไยน฽ปลงนຌอย ทีไสุด ฾ดยการ฽ช฼຋ ยในดຌวยนาๅ้ ฽ขงใ ขณะ฼ดยี วกนั ตอຌ งส຋งตัวอยา຋ งนา้ๅ ฿หถຌ งึ หอຌ งปฏิบัตกิ าร฿หຌ฼รใวทไีสุด฼ท຋าทไี จะท้าเดຌ การส຋งตัวอย຋างควรอยู຋ภาย฿นระยะ฼วลา 8 ชไัว฾มง เม຋ควร฼กิน 24 ชัไว฾มง ฾ดย฼กใบรักษา ตวั อย຋าง฿นความ฼ยใน 4- 10 องศา฼ซล฼ซียส 5) การ฼กบใ รักษาตวั อย຋างขณะขนส຋งเปยังหຌองปฏบิ ตั ิการ ฼มไือสุ຋ม฼กใบตัวอย຋างน้ๅา฼สรใจ฽ลຌวจะตຌองส຋งตัวอย຋างนๅ้าเปตรวจวิ฼คราะห์ยังหຌองปฏิบัติการ ขณะขนส຋งจะตຌองเม຋฿หຌตัวอย຋างถูก฽สง฽ดด ฽ละตຌองรักษาสภาพคุณภาพน้ๅา฾ดยการ฽ช຋฼ยใน฿นภาชนะ ทีไ฼กใบความ฼ยในเดຌวาง฼รียงขวด฼กใบตัวอย຋างนๅ้า฿นภาชนะ฽ช຋฼ยใน฿หຌ฼ปຓนระ฼บียบ ระวังขวดตัวอย຋างลຌม การ฿ส຋น้ๅา฽ขใง฽ช຋ตัวอย຋าง฿หຌ฿ส຋฼สมอระดับปากขวด฼กใบตัวอย຋างน้ๅาเม຋฿หຌมาก฼กินเปจนลຌน ขณะขนส຋ง ตຌอง฼ตมิ นา้ๅ ฽ขใง฽ละเขนๅ้าทลไี ะลายทิๅง฼ปຓนระยะโ 6) การ฼ขยี นฉลาก฽ละ฿บสง຋ ตวั อย຋าง ฼นไืองจากมีตัวอย຋างนๅ้าส຋งตรวจวิ฼คราะห์฼ปຓนจ้านวนมาก ฼พไือเม຋฿หຌ฼กิดความผิดพลาด฿น รายละ฼อยี ดของตัวอยา຋ งทีไสง຋ ตรวจว฼ิ คราะห์ ผู฼ຌ กใบตัวอยา຋ งควรดา้ ฼นนิ การ ดงั นีๅ (1) ฉลากปดຂ ภาชนะ฼กบใ ตัวอย຋างน้ๅา ฉลากปຂดภาชนะตัวอย຋างน้ๅา ควรมีรายละ฼อียด ดังนๅี 1.1 รหัสตัวอยา຋ ง หมายถึง รหัส หรือสัญลักษณ์ของตัวอย຋างน้ๅาทีไผຌูส຋ง฿ชຌ ซไึง ก้าหนด฼ปนຓ ตวั ฼ลข ฼ช຋น 1/1 (฼ปนຓ ชไอื จงั หวัด/พืนๅ ทีทไ ไ฼ี กบใ ตัวอยา຋ ง) 20

1.2 หน຋วยงานทไสี ຋ง หมายถึง หน຋วยงานทีไส຋งตัวอย຋างน้ๅาตรวจวิ฼คราะห์ ฼ช຋น กองสขุ าภิบาลอาหาร฽ละนา้ๅ 1.3 ประ฼ภทของ฽หล຋งน้ๅา หมายถึง รายละ฼อียดตัวอย຋างน้ๅาทไี฼กใบ฼ปຓน ประ฼ภท฿ด ฼ช຋น น้ๅาประปา(ส຋วนภูมิภาค) นๅ้าประปา(฼ทศบาล) นาๅ้ ประปา(หม຋บู ຌาน) นา้ๅ ฝน ฽ละนๅ้าบ຋อตๅนื ฼ปนຓ ตຌน 1.4 สถานท฼ไี กใบตวั อยา຋ งนาๅ้ ระบุจุด฼กใบตัวอย຋างทีไก้าหนด ฼ช຋น ตຌนท຋อระบบ จ຋ายนๅ้า หรือปลายทอ຋ บຌาน฼ลขทไี 20 ต.฿น฼มอื ง อ.฼มือง จ.นนทบุรี 1.5 วนั ทีไ฼กบใ ตวั อยา຋ งนา้ๅ ฽ละ฼วลาที฼ไ กบใ ตัวอยา຋ งนๅ้า 1.6 ชืไอผสูຌ ม຋ุ ฼กใบตวั อยา຋ ง ตวั อยา຋ งฉลากปดิ ภาชนะ฼กบใ ตวั อย຋างนาๅ รหสั ตัวอย่างผสู้ ง่ ..........A01........................ ประเภทแหล่งน้า..............น้ำประปำ.................. สถานท่เี ก็บตวั อยา่ งน้า...ต้นทอ่ ระบบ/หรือปลายท่อ โรงเรียนเด็กด.ี ต.ในเมือง อ.เมือง จ.นนทบรุ ี วนั ท่เี ก็บตัวอยา่ ง .........1..มกรำคม...2558...............................เวลา.............13.00 น....................... ชอื้ ผูเ้ กบ็ ตัวอยา่ ง.................นำยเด็กดี.....รักโรงเรียน........................................................................ เฉพาะห้องปฏบิ ตั ิการ รหสั ตวั อยา่ ง (2) การ฼ขียนรายละอียด฿บสง຋ ตวั อย຋างนา้ๅ ฿บสง຋ ตวั อย຋างน้ๅาควรมีรายละ฼อียดครบถຌวน ฽ละตัวอย຋างนๅ้า 1 ตัวอย຋าง ตຌองมี฿บส຋ง ตัวอย຋างน้ๅากา้ กับ 1 ฿บ (3) ขอຌ ควรระวงั ก. ปຂดฉลาก฽ละ฼ขียนรายละ฼อียดของตัวอย຋างนๅ้าทไีภาชนะทุก฿บ ดຌวย ปากกาหมึก฽หຌงกนั นๅา้ เดຌ เมค຋ วร฿ชดຌ ินสอหรอื หมกึ ซมึ ข. ควรปดຂ ฉลากกอ຋ น฼กบใ ตัวอยา຋ งน้ๅา ค. ฿หຌ฽ช຋฼ยในขวด฼กใบตัวอย຋างน้ๅาขนาดจุ 2 ลิตร ฽ละขวด฼กใบตัวอย຋างน้ๅา ตรวจสอบทาง฽บคที฼รยี หลงั การ฼กใบตัวอย຋าง ง. ฼ติมกรดเนตริกลง฿นขวด฼กใบตัวอย຋างน้ๅาพลาสติก ขนาดจุ 1 ลิตร ส้าหรับ ตรวจวิ฼คราะห์฾ลหะหนกั เมจ຋ า้ ฼ปຓนตຌอง฽ช຋฼ยใน จ. ควรระบุขຌอมูล ฼รไืองสถานทไี จุด฼กใบ ฽ละขຌอมูลอืไนโ ฿น฿บส຋งตัวอย຋าง฿หຌ ครบถวຌ น฽ละถกู ตຌอง ฉ. ควรตรวจสอบว຋ารายละ฼อียดจุด฼กใบ ฽ละรหัสทไีภาชนะ฼กใบตัวอย຋างนๅ้ามี รหสั ตรงกบั ฿บส຋งตัวอยา຋ งหรือเม຋ (4) การตดิ ตอ຋ หน຋วยงานทีไท้าการวิ฼คราะห์ ก. ฽จຌง฽ผนก้าหนดส຋งตัวอย຋างน้ๅาล຋วงหนຌา ฼พืไอหຌองปฏิบัติการเดຌ฼ตรียม อปุ กรณ์ ฽ละสาร฼คมีทีจไ า้ ฼ปนຓ เวลຌ ว຋ งหนาຌ 21

22 ข. ควรส຋งตัวอย຋างนๅ้าถึงหຌองปฏิบัติการ฾ดย฼รใวภาย฿น฼วลาเม຋฼กิน 8 ชัไว฾มง หรืออย຋างชຌาเม຋฼กิน 24 ชไัว฾มง ซึไงควรส຋งตัวอย຋างถึงหຌองปฏิบัติการ฿นตอน฼ชຌา ฼พืไอทีไจะท้าการ วิ฼คราะห์เดຌทันทีทีไตัวอย຋างถึงหຌองปฏิบัติการ ฼พราะส຋งตัวอย຋างถึงตอนบ຋ายอาจมี฼วลาเม຋พอ฿นการ ตรวจว฼ิ คาระห์ กตใ ຌอง฼ลไือนการตรวจสอบเป฿นวนั ถดั เป ค. ปຂดผนึกหีบห຋อ ฽ละหีบ฽ช຋฼ยในบรรจุตัวอย຋าง฿หຌ฽น຋นหนาพรຌอมทๅัง฽นบ฿บ สง຋ ตัวอย຋างน้ๅามากับหบี ห຋อทุกครๅัง ง. ฿สร຋ ายละ฼อียดผຌรู ับปลายทาง฿หชຌ ัด฼จน 3.5 ขຌอพจิ ารณาจดุ ตรวจสอบคณุ ภาพนๅาดไมื ฾รง฼รียนส຋วน฿หญ຋จัดบริการน้ๅาดืไม ฾ดย฿ชຌ น้ๅาประปา น้ๅาบาดาล นๅ้าฝน นๅ้าบ຋อบาดาล นๅ้าบ຋อ ตๅืน ฽ละน้ๅาบรรจุขวด ฽หล຋งน้ๅา฼หล຋านีๅอาจมีสไิง฼จือปนท้า฿หຌคุณภาพน้ๅาเม຋อยู຋฿น฼กณฑ์มาตรฐานของ น้ๅาดไืม จึงจ้า฼ปຓนตຌอง฼ฝງาระวังคุณภาพนๅ้าดไืม ตาม฼สຌนทางของระบบน้ๅาดืไม฽ต຋ละประ฼ภท ฾ดยจุด ตรวจสอบ ฽ละความถี฿ไ นการตรวจสอบ ดังตารางทีไ 1 ตารางทไี 1 ฽หลง຋ น้าๅ ดไมื จุดตรวจสอบคุณภาพนๅ้า ฽ละความถีไ฿นการตรวจสอบคุณภาพนา้ๅ การตรวจสอบคุณภาพนๅา฽ละความถไี ฽หลง຋ นๅาดมไื จดุ ตรวจสอบคุณภาพนๅา ภาคสนาม หอຌ งปฏิบตั กิ าร นๅา้ ประปา - ปลายทอ຋ ก຋อน฼ขาຌ ระบบนา้ๅ ดืไม - ตรวจระดับคลอรีนอิสระ ตรวจสอบคุณภาพ ของ฾รง฼รียน คง฼หลือ฿นนาๅ้ ฿หมຌ ีค຋าอยู຋ นๅา้ ตาม฼กณฑ์ ฿นช຋วง 0.2-0.5 มลิ ลกิ รัม/ มาตรฐานคณุ ภาพ ลิตร ทกุ 1 สปั ดาห์ นๅา้ บริ฾ภคทกุ 4 - กຍอกนาๅ้ ดไืมทนไี ัก฼รยี น฿ชຌจา้ นวน - สงั ฼กตลักษณะคุณภาพนาๅ้ ฼ดอื น ฽ละกรณีมี มาก ฼ช຋น฾รงอาหาร สถานทไี ทางกายภาพ ฼ชน຋ ฾รคระบาด น้ๅาท຋วม ออกกา้ ลงั กาย ความข຋ุน สี กลไนิ ภัย฽ลຌง -ตรวจสอบ฾คลิฟอร์ม ฽บคที฼รียดຌวยชุดทดสอบ อย຋างง຋าย (อ11) ทุก 1 สัปดาห์ - สงั ฼กตลักษณะทาง กายภาพ ฼ช຋น ความขุ຋น สี กลนไิ - น้าๅ ดืไมหลงั จากผา຋ น฼ครไือง -ตรวจสอบ฾คลฟิ อร์ม กรองนๅา้ ฽บคที฼รียดຌวยชุดทดสอบ - น้าๅ ดืมไ จากที฼ไ กใบกักนาๅ้ ฼ชน຋ อยา຋ งงา຋ ย (อ11) ทุก 1 คูล฼ลอร์ สัปดาห์ ตนูຌ ๅ้า฼ยใน นๅ้าบ຋อ - นๅา้ จากบอ຋ ฾ดยตรง - สัง฼กตลักษณะทาง ตรวจสอบคณุ ภาพ บาดาล/ - กຍอกนๅา้ ดไืม หรอื ภาชนะ฼กใบนา้ๅ กายภาพ ฼ช຋น นๅา้ ตาม฼กณฑ์ นาๅ้ บอ຋ ตนๅื ดมไื ความขุ຋น สี กลินไ มาตรฐานคณุ ภาพ 22

฽หลง຋ นๅาดไืม จดุ ตรวจสอบคุณภาพนาๅ การตรวจสอบคุณภาพนๅา฽ละความถไี ภาคสนาม หอຌ งปฏิบัตกิ าร นๅา้ ฝน - กอຍ กนาๅ้ -ตรวจสอบ฾คลฟิ อร์ม นๅ้าบริ฾ภคทุก 4 - ภาชนะ฼กใบนๅา้ ดไืม ฽บคที฼รียดຌวยชุดทดสอบ ฼ดอื น ฽ละกรณมี ี อย຋างงา຋ ย (อ11) ทกุ 1 ฾รคระบาด นา้ๅ ท຋วม นๅ้าบรรจุ - น้ๅาจากขวด฼ปຂด฿หม຋ สัปดาห์ ภยั ฽ลຌง ขวด - นๅา้ บรรจุขวดจากตทูຌ า้ ความ ฼ยใน 3.6 บทบาทหนຌาทไขี อง฼ครอื ข຋ายการ฼ฝา้ ระวงั คุณภาพนาๅ ดมไื การ฼ฝาງ ระวงั คณุ ภาพนๅา้ ดืไม฼ปຓนสิไงส้าคัญ฽ละจ้า฼ปຓน ทัๅงนีๅ฼พไือควบคุมคุณภาพนๅ้า฿หຌอยู຋฿น ฼กณฑ์มาตรฐาน ฽ละ฼กิดความปลอดภัยต຋อผຌูบริ฾ภค นอกจากนๅันจะช຋วย฿หຌรຌูถึงขຌอบกพร຋องทีไอาจ ฼กิดขึๅน฿นระบบจัดการนๅ้าดไืมของ฾รง฼รียน฼พไือท้าการ฽กຌเขเดຌทันก຋อนทีไอันตรายจะขยายตัวกวຌางขๅึน การมีส຋วนร຋วม฿นการด้า฼นินการ฼ฝງาระวังคุณภาพนๅ้าดไืม฿น฾รง฼รียนของทุกภาคส຋วน จึง฼ปຓนสไิงส้าคัญ ทงๅั ฾รง฼รียน องค์การบรหิ ารสว຋ นทอຌ งถไิน ภาคประชาชน ส้านกั งานสาธารณสขุ จังหวัด ฽ละกรมอนามัย ฾ดย฽ตล຋ ะภาคส຋วนมบี ทบาท ดงั นีๅ 3.6.1 นกั ฼รียน 1) ฼ฝງาระวังคุณภาพนๅ้าดไืม฿น฾รง฼รียน฿หຌเดຌมาตรฐานตาม฼กณฑ์ก้าหนด ดຌวยการ ตรวจสอบคุณภาพน้าๅ ดไืมอยา຋ งงา຋ ย฾ดยชดุ ทดสอบภาคสนาม 2) ประชาสัมพันธ์กจิ กรรมภาย฿น฾รง฼รียน ฽ละชมุ ชน 3) จัดทา้ ฾ครงงานสุขภาพ฼พไอื ฽กเຌ ขปญั หา฼รไืองน้ๅาดืไม฾รง฼รยี น 4) ฼ปຓน฽บบอย຋างทไีด฿ี นการมีพฤติกรรมอนามัยทไถี ูกตຌอง 3.6.2 ฾รง฼รยี น 1) สา้ รวจ฾ครงสรຌางระบบนๅ้าดมไื 2) ควบคุมคณุ ภาพนา้ๅ ดืไม฿น฾รง฼รียน฿หຌเดຌมาตรฐานตามทีไกา้ หนด 3) ฼ผย฽พร຋ความรຌู ประชาสัมพันธ์ กิจกรรมต຋างโ ฼พืไอ฿หຌนัก฼รียน ฽ละชุมชนมีส຋วน รว຋ ม 4) ส຋ง฼สริม สนับสนุน ฿หຌนัก฼รียน฽กนน้ามีบทบาท฿นการ฼ฝງาระวังคุณภาพน้ๅาดไืม฿น ฾รง฼รยี น 3.6.3 ชุมชน 1) คณะกรรมการบริหารกิจการประปา (1) บริหารส຋ง฼สริมการปฏิบัติงาน ฽ละพัฒนาคุณภาพน้ๅาประปา฿หຌสะอาด ปลอดภยั (2) จัดหางบประมาณสนับสนุนการด้า฼นินงาน 23

24 2) ผูຌดู฽ลระบบประปา (1) ดู฽ลรกั ษาระบบประปาตามระยะ฼วลา฾ดย ก. ดู฽ล บ้ารุงรักษาระบบนๅ้าประปา ฼ช຋น ลຌางท้าความสะอาดถังน้ๅา ฿ส หอถังสูง ถังกรอง หนຌาทรายกรอง คลองวน฼วียน ท຋อจ຋ายน้ๅา ฽ละอไืนโ ตามระยะ฼วลาทไี฼หมาะสม หรอื ฼หนใ ว຋าเม຋สะอาด ข.ดู฽ล ตรวจสอบ ปอງ งกันระบบท຋อการจา຋ ยนา้ๅ เม฿຋ ห฽ຌ ตก รัวไ ซมึ (2) ฼ฝาງ ระวงั คุณภาพนๅา้ ก. ฼ติมคลอรีน ฆ຋า฼ชืๅอ฾รค ฽ละตรวจวัดค຋าคลอรีนอิสระคง฼หลือ฿น นาๅ้ ฿หຌอย຋฿ู นชว຋ ง คา຋ มาตรฐาน 0.2 - 0.5 มลิ ลิกรมั ต຋อลิตร ข. ตรวจสอบคุณภาพน้าๅ ทางดຌานกายภาพ ฼คมี ฽บคท฼ี รีย ทัๅงตຌนทอ຋ ฽ละปลายท຋อ ณ หຌองปฏิบัติการทกุ 4 ฼ดือน 3) อาสาสมคั ร (1) ประสานงานกับคณะกรรมการบริหารกิจการประปา ผຌูดู฽ลระบบประปา ฽ละชุมชน ฼พไือ฽จຌง฼หตุ ฽ละข຋าวสาร ตลอดทๅังขอความร຋วมมือ฿นการ฽กຌเขปัญหาคุณภาพนๅ้าดืไม฿น ชมุ ชน (2) ตรวจสอบคณุ ภาพนา้ๅ บริ฾ภค฼ปนຓ ประจ้า (3) ด฽ู ล จดั การนาๅ้ บร฾ิ ภคของครวั ฼รือน฿หຌสะอาดปลอดภัย ตลอดทๅัง ดู฽ล ลຌาง ภาชนะทไ฼ี กบใ กกั น้ๅา ฼ครอไื งกรองนา้ๅ ตามระยะ฼วลา (4) ฼ปຓน฽บบอย຋าง฿นการจัดการนๅ้าบริ฾ภคของครัว฼รือน ฽ละการมีพฤติกรรม อนามัยทีถไ ูกตอຌ ง (5) ฼ปຓนผຌู฼ผย฽พร຋ประชาสัมพันธ์ขຌอมูล ขຌอ฽นะน้า ฽ละองค์ความรຌูทีไ฼กไียวกຌอง กับการ฼ฝาງ ระวังคณุ ภาพนา้ๅ ดมืไ ฽ก຋฼พไือนบาຌ น ฽ละชมุ ชน (6) บนั ทกึ การปฏบิ ัติงาน ฽ละการรายงานตา຋ ง โ อยา຋ งสมา้ไ ฼สมอ 3.6.4 องค์กรปกครองส຋วนทอຌ งถนไิ 1) จัดท้า฽ผนงาน฾ครงการ฼ฝງาระวงั คณุ ภาพน้าๅ บริ฾ภค 2) จดั ท้า฽ผนการดา้ ฼นินงาน฾ครงการพัฒนาคณุ ภาพนา้ๅ บริ฾ภคสะอาด ปลอดภยั 3) ประสานงานกับหนว຋ ยงานที฼ไ กีไยวขຌอง฼พือไ สนับสนนุ การดา้ ฼นินงานดຌานวชิ าการ 4) ฼ผย฽พร຋ความรูຌ ประชาสัมพันธ์ ฽ละจัดกิจกรรมต຋างโ ฿หຌประชาชนมีความรูຌ ความ฼ขาຌ ฿จ มีความตระหนกั ฼กียไ วกับนา้ๅ บร฾ิ ภคสะอาด ปลอดภยั ฽ละผลกระทบตอ຋ สุขภาพ 5) ส຋ง฼สริมการมีส຋วนร຋วมของชุมชน ฾ดยการ฼สริมสรຌาง฾อกาส฿หຌประชาชน ฽ละ ผຌู฼กไียวขຌองทุกภาคส຋วนเดຌ฼ขຌามามีส຋วนร຋วม฿นการด้า฼นินการ฼ฝງาระวังคุณภาพนๅ้าบริ฾ภค฿หຌสะอาด ปลอดภยั 6) สนบั สนุนสนบั สนนุ งบประมาณด้า฼นนิ งาน 3.6.5 สาธารณสุขจังหวัด ฽ละศูนยอ์ นามัย 1) พัฒนารปู ฽บบการดา้ ฼นนิ งาน฿นพนๅื ทีไ 2) พัฒนาศักยภาพผຌ฼ู กยไี วขຌอง 3) ถา຋ ยทอดองค์ความรຌู ฽ละ฼ทค฾น฾ลยี 4) จัด฼วที฽ลก฼ปลไียน฼รยี นรูຌ 24

5) ประสานความรว຋ มมอื กบั ทุกภาคสว຋ นท฼ไี กียไ วขຌอง 6) ประสาน฽ละจดั หา฽หล຋งงบประมาณ ฽ละทรัพยากร 7) ฼ปนຓ ทไปี รึกษาดาຌ นวชิ าการ 8) สนบั สนุน฿หบຌ ุคลากรทัๅง฿น฾รง฼รยี น ชุมชน ฽ละทกุ ภาคส຋วนทีไ฼กีไยวขຌองมบี ทบาท ฿นการ฼ฝງาระวังคณุ ภาพนๅ้าบริ฾ภค 3.6.6 ส຋วนกลาง 1) ประสานความร຋วมมือ฿นระดับน฾ยบาย ระหว຋าง กระทรวง กรม กอง ตา຋ งโ 2) ศกึ ษาวิจยั พัฒนาองค์ความรຌู฽ละ฼ทค฾น฾ลยี 3) จัดทา้ ค຋ูมอื ฼อกสารวชิ าการ ฼พือไ สนับสนนุ การด้า฼นนิ งาน฿นพๅืนทไี 4) จดั ทา้ ฐานขຌอมลู 5) สรຌางกระ฽สผา຋ นสไือมวลชล ฽ละสือไ ต຋างโ 6) ฼สริม฽รงจูง฿จ ฾ดยการประกาศ฼กยี รติคุณ 7) จัด฼วท฽ี ลก฼ปลยีไ น฼รยี นรຌูระดับประ฼ทศ 8) ฼ปຓนทปไี รึกษาทางดาຌ นวชิ าการ 25

26 สรปุ บทบาท฼ครอื ข຋าย฿นการ฼ฝ้าระวังคุณภาพนๅาดมืไ รายละ฼อยี ดดัง฽ผนภาพทไี 1 ฽ผนภาพทีไ 1 บทบาท฼ครอื ข຋าย฿นการ฼ฝ้าระวงั คุณภาพนาๅ ดืไม นักเรยี น การเฝา้ ระวังคุณภาพน้าบรโิ ภค ชุมชน - เฝ้าระวังคณุ ภาพน้าด่มื คณะกรรมการบรหิ ารกจิ การประปา - ประชาสัมพนั ธ์กจิ กรรม - บรหิ ารสง่ เสรมิ การปฏิบัติงาน - จดั ทา้ โครงงานสุขภาพ - จัดหางบประมาณสนับสนนุ การด้าเนินงาน - เป็นแบบอยา่ งท่ดี ีในการมีพฤติกรรมอนามยั ผดู้ แู ลระบบประปา โรงเรยี น - ดแู ลรกั ษาระบบประปา - เฝ้าระวงั คุณภาพน้า - สา้ รวจโครงสรา้ งระบบน้าดืม่ - ควบคมุ คุณภาพน้าดมื่ ใหไ้ ด้มาตรฐาน อาสาสมัคร - เผยแพรค่ วามรู้ - ประสานความร่วมมือ - สง่ เสริม สนบั สนนุ นักเรยี นแกนนา้ - ตรวจสอบคณุ ภาพนา้ บริโภค - ดแู ล จัดการน้าบรโิ ภคของครัวเรือน - เปน็ แบบอย่างในการจัดการนา้ บริโภค - เป็นผ้เู ผยแพร่ประชาสัมพนั ธข์ ้อมลู - บันทกึ การปฏิบัตงิ าน และการรายงานต่าง ๆ - จัดท้าแผนงานโครงการเฝา้ ระวังคุณภาพนา้ บริโภค - จัดท้าแผนการด้าเนินงานโครงการพฒั นาคณุ ภาพนา้ บรโิ ภค องค์กรปกครองส่วนทอ้ งถนิ่ - ประสานงานกบั หนว่ ยงานทเี่ กี่ยวขอ้ ง - เผยแพร่ความรู้ - ส่งเสริมการมีส่วนรว่ มของชมุ ชน - สนับสนนุ สนบั สนนุ งบประมาณดา้ เนินงาน ศูนยอ์ นามัย ส่วนกลาง สา้ นกั งานสาธารณสุขจังหวัด - พฒั นารูปแบบการดา้ เนนิ งานในพน้ื ท่ี - ประสานความร่วมมอื ในระดบั นโยบาย - พัฒนาศกั ยภาพผู้เกีย่ วขอ้ ง - ศึกษาวจิ ยั พัฒนาองคค์ วามรแู้ ละเทคโนโลยี - ถา่ ยทอดองค์ความรู้ และเทคโนโลยี - จดั ท้าค่มู อื เอกสารวชิ าการ - จดั เวทแี ลกเปล่ยี นเรียนรู้ - จดั ทา้ ฐานข้อมูล - ประสานความร่วมมอื กับทุกภาคสว่ น - สร้างกระแสผา่ นส่ือมวลชล และสอ่ื ตา่ งๆ - ประสานและจัดหาแหลง่ ทรัพยากร - เสริมแรงจูงใจ โดยการประกาศเกียรตคิ ุณ - เป็นทีป่ รกึ ษาด้านวชิ าการ - จดั เวทีแลกเปล่ียนเรยี นรรู้ ะดับประเทศ - สนับสนนุ ให้บคุ ลากรทกุ ภาคส่วนที่เกี่ยวขอ้ งให้มี - เป็นทีป่ รกึ ษาทางดา้ นวชิ าการ บทบาท 26

บททีไ 4 การควบคุมคณุ ภาพนาๅ ดืมไ น้าๅ ดมไื ฼ปຓนสงิไ จา้ ฼ปนຓ ต຋อชีวิต฽ละสุขภาพของนัก฼รียน ฾รง฼รียนตຌองจัด฿หຌมีน้ๅาดไืมทีไ฼พียงพอ฿น ปรมิ าณ 2 ลิตรตอ຋ นัก฼รียน 1คนต຋อ 1 วนั ฾ดยทไวั เป฽ลวຌ การจัดหานๅา้ ดมไื ของ฾รง฼รยี นจะ฼ปຓนน้ๅาประปา ส຋งจ຋าย฾ดยระบบท຋อ หรือ น้ๅาดไืมทไีเม຋เดຌมาจากระบบท຋อ฼ปຓนจุดจ຋ายน้ๅา฼ฉพาะ เดຌ฽ก຋ นๅ้าบ຋อบาดาล นา้ๅ บอ຋ ตืๅน ฽ละนๅ้าฝน ฽มຌว຋านๅ้าทไีจุดจ຋ายนๅ้าจะปลอดภัย฽ต຋คุณภาพน้ๅาอาจดຌอยลง฼นืไองมาจากการ฼กใบ รวบรวม การบรรจุ การ฼กบใ กัรก฽ละการนา้ นๅา้ ออก฿ชຌ ฼พไือ฿หຌมไัน฿จว຋า฼หตุ ฽ละสไิงทีไเม຋พึงประสงค์ทไี อาจ฼กิดขึๅนจะ฽กຌเขปัญหาเดຌตຌองมีการควบคุมอย຋าง฼หมาะสม ซไึงตຌองด้า฼นินการทัๅงระบบ ขณะ฼ดียวกนั นกั ฼รยี น฽ละผຌดู ฽ู ลระบบน้ๅาดมืไ ของ฾รง฼รยี นตอຌ งมสี ขุ อนามัยทไีดีดຌวย ฽นวทางการควบคุม คณุ ภาพนาๅ้ ดืมไ ฿หสຌ ะอาดปลอดภยั มรี ายละ฼อยี ด ดงั นๅี 1. ฽หล຋งนาๅ ฽หล຋งนาๅ การควบคมุ 1. นาๅ ประปา 1. ปງองกันการปน฼ปืຕอน฿นระบบจ຋ายน้ๅา ฽ละระบบท຋อ นๅ้าประปา ฼ปนຓ นๅ้าทไีผา຋ นการปรับปรุงคุณภาพ นๅา้ ฿หຌอย฿ู຋ นสภาพทไ฼ี สຌนท຋อเม຋฽ตกรไัว อุดตัน ฽ละกຍอกนๅ้า ฾ดยผ຋านกระบวนการตกตะกอน การกรอง ฽ละ เม຋ช้ารุด หากช้ารุดตຌอง฿หຌอย຋ู฿นสภาพดี ฿ชຌงานเดຌ การฆ຋า฼ชๅือ฾รค฿นตอนสุดทຌายของนๅ้าทีไส຋งทางท຋อ ฾ดย฼รใว ตลอดทงๅั เมม຋ นี ้ๅาขังบริ฼วณ฼สຌนทอ຋ ฽ละกอຍ กน้ๅา ประปาซึไง฼ปຓนขัๅนตอนทไีส้าคัญทไีสุด฼พไือ฿หຌนๅ้า 2. หมัไนตรวจสอบ฼ครไืองมือ วัสดุอุปกรณ์ทีไ฼กไียวขຌองกับ สะอาดปลอดภัย หลังผ຋านกระบวนการผลิตตาม การผลิตน้ๅาประปา ฼ช຋น ฼ครไืองจ຋ายคลอรีน ฼ครืไอง ขนๅั ตอนสมบูรณ฽์ ลຌว นา้ๅ ประปาจะถูกกัก฼กใบเวຌ฿น ตรวจวัดคณุ ภาพน้ๅาต຋างโ฿หຌสามารถ฿ชกຌ ารเดอຌ ย຋างปกติ ถังน้ๅา฿ส฼พไือมี฼วลา฼พียงพอกับการฆ຋า฼ชๅือ฾รคจึง 3. ลຌางหนຌาทรายกรอง ท้าความสะอาดถังกรอง คลอง จา຋ ย฼ขาຌ ฼สຌนท຋อส຋งเปยงั ผຌูรับบรกิ ารต຋อเป วน฼วียน ถังตกตะกอน ถังน้ๅา฿ส หอถังสูง ท຋อจ຋ายน้ๅา ฽ละอไืนโ ตามระยะ฼วลาทไี฼หมาะสม หรือ฼หในว຋า฼ริไมเม຋ สะอาด 4. ตรวจวดั ระดบั คลอรนี อสิ ระคง฼หลอื ฿นนา้ๅ ฿หมຌ ีคา຋ อย຋ู ฿นชว຋ ง 0.2 -0.5 มลิ ลกิ รมั ต຋อลติ ร ฼พไือ฿หຌสามารถฆ຋า฼ชอืๅ ฾รค฿นท຋อจา຋ ยประปาทีอไ าจปน฼ปืຕอนภายหลังเดຌ ตลอด฼วลา 5.ตรวจสอบคุณภาพน้ๅาทางชีวภาพดຌวยชุดทดสอบ ฾คลฟิ อร์ม฽บคท฼ี รีย (อ11) 6. ตรวจสอบคณุ ภาพนๅา้ ตาม฼กณฑม์ าตรฐานคุณภาพน้ๅา บร฾ิ ภคกรมอนามยั ทกุ 4 ฼ดือน 2. นๅาบาดาล/นาๅ บ຋อตนๅื 1. ทีไตๅังเม຋ควรอย຋ู฿กลຌสຌวม หรือ฽หล຋งมลพิษอไืน โ ฼ช຋น นๅ้าบาดาล฼ปຓนนๅ้าทไีเหลซึมลึกลง฿ตຌดินจน มูลสตั ว์ ขยะ ฽ละนาๅ้ ฾ส฾ครก สุดทຌายถูก฼กใบกักเวຌ฿นช຋องว຋างของชัๅนหินทไี฼ปຓน 2. บ้ารุงรักษา ดู฽ลทางระบายนา้ๅ ฿หຌ฿ชຌการเดຌ ฽ละนๅ้าเม຋ ฼ขตอมิไ ตัว฿นระดับความลกึ ฽ตกตา຋ งกัน นบั ว຋า฼ปຓน ขังบริ฼วณรอบสบู มือ฾ยก พนืๅ คอนกรีตเม຋฽ตกรຌาว ช้ารุด นๅา้ ทีไคอ຋ นขาຌ งสะอาด฼พราะ฼ชๅือ฾รค฽ละสิไงสกปรก ฼พไือปอງ งกนั นๅา้ เหลซมึ ฼ขาຌ บอ຋ นๅา้ ต຋างโถูกชๅันดินกรองเวຌ ฽ต຋อาจมีความกระดຌางสูง 3. ซอ຋ ม฽ซมสูบมือ฾ยก ฼มไือช้ารุด หรอื หลวม ฼พราะขณะทไีน้ๅาซึมลงเป฿นดินอาจผ຋าน฽หล຋ง฽ร຋ 4. ควรมรี ๅัวลอຌ มรอบบอ຋ นๅ้า฼พืไอปอງ งกันสตั ว์ ธาตหุ รือ฼กลือ฽ร຋นๅา้ กลใ ะลายสารตา຋ งโเปดຌวย การ 5. ท้าการฆ຋า฼ชืๅอ฾รคดຌวยคลอรีน฾ดย฿หຌคลอรีนอิสระคง 27

28 ฽หล຋งนๅา การควบคมุ น้านา้ๅ บาดาลมา฿ชปຌ ระ฾ยชน์ตຌอง฿ชຌ฼ครืไองมือ฼จาะ ฼หลืออย຋฿ู นนๅ้า฿นชว຋ ง 0.2-0.5 มิลลกิ รมั ตอ຋ ลิตร ซไงึ กระท้าเดຌหลายวธิ ที ังๅ ฽บบฉดี พน຋ ฽บบกระ฽ทก 6. ตรวจสอบคุณภาพนๅ้าทางชีวภาพดຌวยชุดทดสอบ ฽ละ฽บบหมุน ฼มืไอ฼จาะทะลุถึงชๅันน้ๅา฽ลຌว฿ส຋ท຋อ ฾คลฟิ อร์ม฽บคที฼รีย (อ11) กรุ฼พไือ฼ปຓนผนังถาวรของบ຋อ ฽ละ฿ส຋ท຋อกรอง฼พไือ 7. ตรวจสอบคุณภาพนๅ้าทาง฼คมีก຋อน฿ชຌ฼ปຓนน้ๅาดไืมของ ฼ปຓนทาง฿หຌน้ๅาบาดาลเหล฼ขຌาสู຋บ຋อ ขณะ฼ดียวกัน ฾รง฼รียน ฼นไืองจากคุณภาพทาง฼คมี฿นนๅ้า฿ตຌดินมักมี จะช຋วยกรองทรายเม຋฿หຌเหล฼ขຌาส຋ูบ຋อซไึงอาจท้า฿หຌ ปัญหา ฼นืไองจากนๅ้าทไีซึมผ຋านลง฿ตຌดินจะละลาย฽ร຋ธาตุ บ຋อตันหรืออันตรายต຋อ฼ครไืองสูบน้ๅา การน้าน้ๅามา ฽ละสารต຋างโ ฿นพๅืนดินปะปนลง฿นนๅ้าค຋อนขຌางสูง ฼ช຋น ฿ชຌจะตຌอง฿ชຌ฼ครไืองสูบน้ๅา ฼พไือปງองกันการ ความกระดຌาง ฼หลใก ฽มงกานีส ฽ละฟลูออเรด์ ปน฼ปຕอื น น้ๅาบ຋อตๅืน฼ปຓนบ຋อทีไขุด฾ดย฿ชຌ฽รงคนมีความลึก 1. ทีไตๅังเม຋ควรอย຋ู฿กลຌสຌวม หรือ฽หล຋งมลพิษอืไน โ ฼ช຋น เม຋มากนักอย຋ู฿นระดับผิวดินชๅันบนโลักษณะของ มูลสตั ว์ ขยะ ฽ละนๅา้ ฾ส฾ครก บ຋อจะ฼ปຓนขอบคอนกรีตกลมขนาด฼สຌนผ຋าน 2. บา้ รงุ รกั ษา ด฽ู ลทางระบายนๅ้า฿หຌ฿ชຌการเดຌ ฽ละนๅ้าเม຋ ศูนย์กลางประมาณ 1 ฼มตร ฝังลึกจากพๅืนดินลง ขงั บร฼ิ วณรอบสบู มอื ฾ยก พๅนื คอนกรตี เม຋฽ตกรຌาว ช้ารุด เปตัๅง฽ต຋ 3 ฼มตร จนถึงมากกว຋า 10 ฼มตร ขึๅนอย຋ู ฼พอืไ ปอງ งกนั น้ๅาเหลซึม฼ขาຌ บอ຋ นๅา้ กับระดับนๅ้า฿ตຌดิน฿นทຌองทไีนๅันโ น้ๅา฿นบ຋อมาจาก 3. ซอ຋ ม฽ซมสบู มอื ฾ยก ฼มือไ ชา้ รุด หรือหลวม การเหลซึมของน้ๅา฿ตຌดิน ฼ขຌามาตามรูพรุนของ 4. ถังตักนๅ้าประจ้าบ຋อน้ๅาตຌอง฼กใบเวຌทีไทีไสะอาดปງองกัน ขอบบ຋อหรือซมึ ขึนๅ มาจากกຌนบ຋อ ซึไงอาจกรุเวຌดຌวย การปน฼ปอืຕ นเดຌ ชัๅนกรวด ปริมาณนๅ้าทีไเหล฼ขຌาสู຋บ຋อ฼พียงพอ 5. มีรวๅั ลຌอมรอบบอ຋ นๅ้า฼พอืไ ปอງ งกนั สตั ว์ ส้าหรับ฿ชຌ฿นครัว฼รือน ฽ต຋เม຋มากพอส้าหรับ฿ชຌ 6. ท้าการฆ຋า฼ชๅือ฾รคดຌวยคลอรีน ฾ดย฿หຌคลอรีนอิสระ ฼ปຓน฽หล຋งน้ๅาบริการ฿นชุมชน คุณภาพของน้ๅาอย຋ู คง฼หลือ฿นนๅ้าอย຋฿ู นช຋วง 0.2-0.5 มิลลิกรมั ต຋อลติ ร ฿น฼กณฑ์พอ฿ชຌ เม຋ดี฼ท຋านๅ้าบาดาล฼พราะผ຋านการ 7. ตรวจสอบคุณภาพนๅ้าทางชีวภาพดຌวยชุดทดสอบ กรองทางธรรมชาติ฼ปຓนระยะนຌอยกว຋า การสรຌาง ฾คลฟิ อร์ม฽บคท฼ี รยี (อ11) ทุก 2 สปั ดาห์ บ຋อตืๅนทีไถูกสุขาภิบาล จะตຌอง฼ลือกทไีตๅังบ຋อห຋าง 8. ตรวจสอบคุณภาพนๅ้าตาม฼กณฑ์มาตรฐานคณุ ภาพน้ๅา จาก฽หล຋ง฾ส฾ครก ฼ช຋น สຌวม หรือทีไทๅิงขยะ เม຋ บริ฾ภคทกุ โ 4 ฼ดอื น นຌอยกว຋า 30 ฼มตร ฿ส຋ขอบบ຋อคอนกรีตลงเป฽ละ ซຌอนกันขๅึนมาจนสูงจากพๅืนดินประมาณ 50-80 ฼ซนต฼ิ มตร อัดกรวด฾ดยรอบขอบนอก฽ละกຌนบ຋อ ฼พอืไ ฿หຌการเหลของนา้ๅ ฼ขຌาส຋บู อ຋ ดีขๅนึ ฽ละลดการอุด ตัน ฼อาซี฼มนต์ยารอยต຋อ฽ละรูรัไวต຋างโของขอบ คอนกรตี ฿นระยะ 3 ฼มตรจากพืๅนดิน ฼นไืองจาก฿น ระยะนๅี฼ชๅือ฾รค฿นดินยังอาศัยอยู຋เดຌ ขๅันสุดทຌายจึง ฼ทคอนกรีตบนพๅืนดิน฾ดยรอบขอบนอกของบ຋อ เม຋นຌอยกว຋า 1 ฼มตร ฼พไือเม຋฿หຌพๅืนดิน฼ฉอะ฽ฉะ ฽ละน้ๅาสกปรกเหลลงส຋ูบ຋อ ฿หຌมีทางระบายนๅ้าทีไ ขงั อยบู຋ นชานซี฼มนต์เหลลงเปทไรี ะบายนา้ๅ ทงิๅ ปาก บอ຋ มีฝาปຂด฽ละติดตงๅั ฼ครอืไ งสบู น้ๅามอื ฾ยก 3. นๅาฝน ฾รง฼รียนตຌองพิจารณาองค์ประกอบทีไท้า฿หຌน้ๅาเม຋สะอาด นๅ้าฝน จัดว຋า฼ปຓนนๅ้าสะอาดมีคุณภาพดีทีไสุด ดังนีๅ มากกว຋า฽หล຋งนๅา้ ธรรมชาติอไืนโ ฽ต฼຋ นไืองจากนๅ้ามี 1. สถานทไรี องรับน้าๅ ฝน พืนๅ ทีทไ ี฼ไ ปຓนชมุ ชน฼ขต฼มอื งย຋อมมี คุณสมบัติ฿นการละลายสิไงต຋างโเดຌดี ฼มไือนๅ้าฝน กิจกรรมต຋างโมากกว຋าชุมชน฿นชนบท฽ละย຋อมท้า฿หຌ ตกผ຋านบรรยากาศทีไสกปรกกใท้า฿หຌนๅ้าฝนสกปรก บรรยากาศ฼หนอื บริ฼วณดังกล຋าวสกปรกดวຌ ย การ฼กใบกัก 28

฽หลง຋ นๅา การควบคุม เดຌ ดຌวยสถานทไีรองรับน้ๅาฝน หลังคา ฽ละทไี฼กใบ นๅ้าฝนจึงควร฿หຌฝนตกชะลຌางบรรยากาศจนกว຋าจะ กัก สะอาดด฽ี ลຌว จงึ ค຋อยท้าการ฼กใบกักน้ๅาฝน 2. หลังคา ก຋อน฼รไิมฤดูฝนควรท้าความสะอาด หลังคา รางน้าๅ ฝน ท຋อน้าๅ ทไีต຋อจากรางน้ๅาฝน ฽ละทีไ฼กใบกักนๅ้าฝน ฿หຌสะอาด ฽ละ฿นช຋วงทไีฝนตก฿หม຋โ ยังเม຋ควรรองรับ นาๅ้ ฝนทนั ทคี วรปล຋อย฿หฝຌ นตกหลายโครๅังชะลຌางหลังคา จนสะอาดก຋อน จึงรองรับน้ๅาฝน ส้าหรับหลังคาทีไ฼ปຓน สังกะสตี ຌองระมัดระวงั หากหลุดลอก฼หลือ฽ต຋฽ผ຋น฼หลใกกใ จะละลายนา้ๅ เดຌ 3. ภาชนะ฼กใบกักน้ๅาฝน ภาชนะกัก฼กใบนๅ้าฝนจะตຌองมี ความคงทนเม຋ถูกกัดกร຋อนเดຌง຋าย ฼ช຋น ถังทีไ฼ปຓน฾ลหะเม຋ ควรสึกกร຋อน ฼ปຓนสนิม ฽ละช้ารุดจะท้า฿หຌนๅ้าทีไ฼กใบกักมี สนิม฼หลใกปะปนมาดຌวย ส຋วน฾อ຋งซี฼มนต์฿หม຋ควร฽ช຋นๅ้า ฿หຌ฼ตใมปล຋อยทๅิงเวຌระยะหนไึง฼พืไอ฿หຌปูนซี฼มนต์ละลาย หมดก຋อน ภาชนะตຌองสะอาด฽ละมีฝาปຂดปງองกันสิไง สกปรกปน฼ปຕือน฿นนๅ้า เมค຋ วร฿ชຌวธิ ตี กั นๅา้ ขๅึนมา฿ชຌ฽ต຋ควร ติดกຍอกนๅ้ากับ฾อ຋งขนาด฿หญ຋฼พไือปງองกันการปน฼ปืຕอน ฿นนาๅ้ 4. มถี ังกรองนา้ๅ ณ จดุ ทไนี าๅ้ ฼ขาຌ ถัง 5. บ้ารุงรักษา ดู฽ล฿หຌถัง฼กใบกักน้ๅาฝนอยู຋฿นสภาพดี เม຋ ฽ตกราຌ ว ชา้ รดุ ฽ละสะอาด 6. ปรับปรุงคุณภาพนๅ้าฝน฾ดย฿ชຌผงปูนคลอรีน หรือ หยดทิพย์ฆ຋า฼ชืๅอ฾รค ท้า฿หຌนๅ้าฝนสะอาด ปลอดภัย ยงไิ ขๅนึ 7. ส຋ุมตรวจสอบคุณภาพน้ๅาทางชีวภาพดຌวยชุด ตรวจสอบ฾คลิฟอร์ม฽บคที฼รีย (อ11) ทุก โ 2 สัปดาห์ ฽ละตรวจคุณภาพน้ๅาตาม฼กณฑ์มาตรฐานคุณภาพน้ๅา บร฾ิ ภคทกุ โ ป຃ 2. ฾ครงสราຌ งระบบจ຋ายนๅา ฾ครงสราຌ งระบบจา຋ ยนๅา การควบคมุ 1. ระบบทอ຋ จ຋ายนาๅ้ 1. ตຌองตรวจสอบสม้ไา฼สมอ ตຌองเม຋฽ตก รัไวซึม ฼พไือปງองกันการปน฼ปืຕอน฼ขຌา ฼ชือๅ ฾รค ฽ละสงไิ สกปรกตา຋ งโ ส฼ู຋ สຌนท຋อ 2. ทอ຋ จ຋ายนๅา้ ตຌองเม฼຋ ปຓนสนิมสภาพของท຋อน้ๅาท฿ไี ชงຌ านเมค຋ วร฿ชงຌ านนาน฼กนิ 5 ป຃ 3. บริ฼วณรอบ โ เม຋฼ฉอะ฽ฉะ เม຋มีน้ๅาขัง เม຋มีสไิงปฏิกูล ฽หล຋งนๅ้า฾ส฾ครก฽ละทไี ทิๅงขยะ 2. ทกไี รองนาๅ้ 1. สะอาด เม຋มฝี นຆุ ฽ละคราบสกปรก 2. มีการบ้ารุงรักษา฼ครไืองกรองนๅ้าตามค้า฽นะน้าของผลิตภัณฑ์ทีไก้าหนดเวຌทัๅง การลຌาง฽ละการ฼ปลีไยนวัสดุกรองตลอดทๅังอุปกรณ์อไืนโ ฿หຌ฼หมาะสมกับการ฿ชຌ งาน 29

30 ฾ครงสราຌ งระบบจ຋ายนาๅ การควบคมุ 3 ท฼ีไ กใบกักน้าๅ 1. ทไี฼กใบกักน้ๅาตຌองท้าจากวัสดุทไีเม຋฼ปຓนอันตรายปลอดภัยจากการตกคຌางของ ฾ลหะหนัก เม຋฼ปຓนสนิม รักษาความสะอาดง຋าย กรณี฼ปຓนตຌูน้ๅาท้าความ฼ยในตຌอง ฼ลือกซือๅ ททไี ้าดวຌ ย฼หลกใ กลຌาเรสຌ นิม฼กรดดี ชนิดหนา การ฼ชอืไ มตะ฼ขบใ รอยต຋อ ตຌอง ฼ชไือมดวຌ ยกຍาซอากอร์น การดู฽ลรักษาควรท้าความสะอาด฼ปຓนประจ้า฾ดย฿ชຌผຌา น຋ุมหรือฟองน้ๅา฼ชใดภาย฿นดຌวยนๅ้ายาลຌางจาน ลຌางออกดຌวยนๅ้าสะอาด เม຋ควร฿ชຌ ฽ปรง฼หลใกกลຌาหรือฝอย฼หลใกกลຌาขัดถู กรณีรไัวซึมควรส຋งซ຋อมกับตัว฽ทนของ บริษัท฾ดยตรง 2. ตรวจสอบที฼ไ กใบกักนๅ้า ฽ละ฼ปดຂ น้านๅ้าออก฿ช฼ຌ พอไื ดูความ฼สไือมคุณภาพ เม຋ช้ารุด ฽ละ฼ปຓนสนมิ 3. มฝี าปดຂ มีกຍอกนๅ้าหรอื ทาง฼ทรินถຌา฼ปຓนภาชนะขนาด฼ลใก 4. ลຌางท้าความสะอาดทไี฼กใบกักน้ๅาทุกโ 1 สัปดาห์ ฽ละ฽ช຋ดຌวยน้ๅาผสมคลอรีน ความ฼ขຌมขຌน 1 ชຌอนชา ต຋อน้ๅา 20 ลิตร฽ช຋ทิๅงเวຌเม຋นຌอยกว຋า 5 นาที ส้าหรับถัง สา้ รองขนาด฿หญต຋ ຌองขดั ลຌางทา้ ความสะอาดปล຃ ะ 1 ครๅงั 4. กຍอกนา้ๅ ดืไม 1. สภาพของกอຍ กนา้ๅ เมช຋ ้ารุด 2. ลาຌ งทา้ ความสะอาดกຍอกน้ๅาดไืมทๅังภายนอก฽ละภาย฿นทุกวัน ฼นไืองจากกຍอกน้ๅา ดืไมมี฾อกาสปน฼ปຕือน฼ชๅือ฾รค฽ละสิไงปน฼ปืຕอนต຋างโ ฼ช຋น สาหร຋าย ดิน ฝุຆนละออง ฽ละสาร฼คมี 5. ภาชนะดมไื นา้ๅ 1. ภาชนะดืมไ นา้ๅ ควรท้าจากวัสดทุ ไเี ม຋฼ปຓนอันตราย มรี ปู ฽บบทีไทา้ ความสะอาดง຋าย 2. ควรมีภาชนะดืไมนๅ้าประจ้าตัวนัก฼รียน เม຋฿ชຌภาชนะดไืมนๅ้าร຋วมกัน฼พไือปງองกัน การ฽พร຋ของ฾รคตดิ ต຋อ ฽ละมกี ารปกปดຂ ปງองกนั พาหะ ฽ละ฽มลงน้า฾รค 3. ลຌางท้าความสะอาดทุกวนั 6. จดุ บรกิ ารน้ๅาดมไื 1. สะอาด เมม຋ ีฝຆุนละออง ฽ละคราบสกปรก 2. เม຋ช้ารดุ 3. เม຋฼ฉอะ฽ฉะ ฽ละมนี า้ๅ ขัง 4. มีจา้ นวน฼พียงพอ฿นสัดส຋วนจุดบรกิ าร 1 ทไี (นๅ้าดืไม฽บบนๅ้าพุ หรือ฼ปຂดจากกຍอก หรือจัด฿ส຋ภาชนะขนาด฼ลใก) ต຋อนกั ฼รียน 75 คน 3. สุขอนามัย สุขอนามัย สุขอนามยั การควบคุม ส຋ง฼สริม฿หຌนัก฼รียนลຌางมือทุกครัๅงก຋อนรับประทาน อาหาร หลัง฼ขຌาหຌองสຌวม ฽ละควรมีอ຋างลຌางมือ฿หຌ นัก฼รียนอย຋าง฼พียงพอจ้านวน 1 ทีไต຋อนัก฼รียน 50 คน ฽ละมีสภาพความสูง฼หมาะสมกับวัย ฼ช຋น ฼ดใก ระดับประถมศึกษาตอนตຌน ควรมีความสูง 60 ฼ซนติ฼มตร ฼ปนຓ ตนຌ 30

กล຋าว฾ดยสรุปการ฼ฝງาระวังคุณภาพนๅ้าดไืม฼ปຓนการประ฼มิน฽ละตรวจสอบความปลอดภัยของ นๅ้าดืไม ฼พไือ฿หຌทราบถึงการปน฼ปืຕอน฿นนๅ้าดืไม ฽ละสามารถทไีจะ฽กຌเขปัญหาทีไ฼กิดขึๅนเดຌอย຋างทัน ฼หตุการณ์฽ละถกู ตอຌ งทังๅ ระบบ ตัๅง฽ต຋฽หล຋งนๅ้าดไืม การจ຋ายน้ๅา การ฼กใบกักน้ๅา การน้านๅ้าออก฿ชຌ การ฿ชຌ ภาชนะดไมื นๅา้ ฽ละสุขอนามัย ขณะ฼ดียวกันควรมกี ารส຋ุม฼กใบตัวอย຋างน้าๅ ฼พอไื ตรวจว฼ิ คราะห์฼พราะน้ๅา ดืไมทีไสะอาดปลอดภัยคงเม຋สามารถบอกเดຌดຌวยการดูดຌวยตา฼พียงอย຋าง฼ดียว ทๅังนๅี ฼พไือก้ากับดู฽ล ปอງ งกนั การปน฼ปຕอื น฿นระยะยาวทๅังจากสาร฼คมี ฽ละสไิงสกปรกต຋างโทัๅงนีๅ฼พไือคุຌมครองความปลอดภัย ของนกั ฼รียน ฿หมຌ สี ขุ ภาพอนามัยทไีดี ฼ปนຓ ฼ยาวชนทไีมคี ณุ ภาพตอ຋ เป 31

ภาคผนวก ก : การ฿ชคຌ ลอรนี ฆา຋ ฼ชอๅื ฾รค฿นนาๅ้ ดมืไ นๅา้ ฿ชຌ 32

การ฿ชคຌ ลอรีนฆ຋า฼ชือๅ ฾รค฿นนๅาดไืม คลอรนี ฼ปนຓ สาร฼คมีทีไนิยม฿ชຌฆ຋า฼ชืๅอ฾รค ฼นืไองจากมปี ระสิทธภิ าพ฿นการท้าลาย฼ชๅือ฾รคสูง฽ละ฿ช฼ຌ วลา เมน຋ าน ทสีไ า้ คัญคลอรีนทไ฼ี ติมลง฿นนๅ้าจะละลายอยู຋฿นรูปของคลอรีนอิสระทา้ หนຌาทีไฆ຋า฼ชๅือ฾รคทีไ อาจจะปะปน฿นนา้ๅ ภายหลงั ต຋อเปอีกดຌวย ฽ละราคาถูก หาซๅือเดຌง຋าย การ฼กบใ รักษาเม຋ย຋ุงยาก ละลายนาๅ้ เดดຌ ี ตลอดทๅังเมม຋ ีอันตรายต຋อคน ฽ละสัตว์฼ลๅยี งรนุ ฽รง คลอรนี ทไี฿ชຌ฿นการฆ຋า฼ชือๅ ฾รค มีทัๅง คลอรีนชนิดผง คลอรนี นๅา้ ฽ละคลอรนี กຍาซ จะ฼ลือก฿ชຌคลอรีนประ฼ภท฿ดตຌองพิจารณาถึงความ ฼หมาะสม฿นการ฿ชปຌ ระ฾ยชนส์ า้ หรบั ครวั ฼รือนมกั ฿ชຌคลอรีนผงความ฼ขมຌ ขนຌ 60 ฼ปอร์฼ซนใ ต์ การ฿ชงຌ าน ตຌองนา้ มาละลายน้าๅ ฽ลຌวนา้ สว຋ นทไ฼ี ปนຓ นาๅ้ ฿สผสมนๅ้าตามอัตราส຋วน฽ละวตั ถุประสงค์฿นการ ฿ชຌดงั นีๅ การ฿ชຌคลอรนี ฆา຋ ฼ชอืๅ ฾รค฿นนาๅ ดไืม 1) วิธี฼ตรยี มผงปนู คลอรนี (1) ฼ตรียมน้ๅา฿สภ຋ าชนะตามขนาดทไีตຌองการ฿ชຌประ฾ยชน์ (2) ตักน้ๅา฿ส຋ภาชนะมา ½ ขนั (3) นา้ ผงปูนคลอรนี ชนดิ ความ฼ขมຌ ขຌน 60 ฼ปอร์฼ซนใ ต์ ผสมลงเปตามสัดส຋วน ฽ลຌวคน฿หຌ฼ขຌากัน (4) ตัๅงทงิๅ เวຌ฿หຌผงปนู ตกตะกอน (5) นา้ นาๅ้ ปนู คลอรนี ส຋วนท฼ไี ปຓนนๅ้า฿ส ผสมนๅา้ ฿นภาชนะท฼ไี ตรยี มนๅา้ เวตຌ ามอตั ราสว຋ น กวน฿ห฼ຌ ขຌากนั ดวຌ ยภาชนะทไสี ะอาด ทงิๅ เวຌ 30 นาที ก຋อน฿ชຌประ฾ยชนต์ ามตຌองการ รายละ฼อียดดงั ตารางปริมาณ ฽ละระยะ฼วลาการ฿ชຌคลอรีน 2) ปริมาณความ฼ขຌมขຌน฽ละระยะ฼วลาการ฿ชຌ ปริมาณความ฼ขຌมขนຌ ของคลอรีนจะตอຌ งมอี ัตราส຋วนทีไถูกตຌอง ฽ละมรี ะยะ฼วลา฼พยี งพอทจไี ะ฿หຌ คลอรนี ทา้ ลาย฼ชืๅอ฾รค อัตราส຋วนการ฿ชคຌ ลอรนี ตຌองคิดจ้านวนนา้ๅ ว຋ามี฼ทา຋ เร ฽ลวຌ ฿สค຋ ลอรนี ตาม อัตราสว຋ นรายละ฼อียดดังตาราง กรณกี าร฿ชหຌ ยดทพิ ย์ อ 32 (คลอรนี ชนดิ นา้ๅ ) ถาຌ น้าๅ ขน຋ุ ฿หนຌ ้านๅา้ มา฿ส຋ ฾อง຋ ฽ละท้า฿หຌนา้ๅ ฿ส฾ดย฿ชຌสารสมຌ กวนกอ຋ น หลงั จากนนๅั นา้ น้ๅาส຋วนทไ฿ี สมา฿ส฾຋ อง຋ ฿หม຋ ฽ลวຌ ฼ติมหยดทพิ ย์ อ 32 หรือ คลอรนี นๅา้ ฾ดย฿ส຋฿นอัตรา 1 ขวด (100 มิลลลิ ติ ร) ตอ຋ นๅา้ 50 ปຖ຃บ หรือ 1 หยด ต຋อนาๅ้ 1 ลิตร กวน฿หຌ฼ขาຌ กันดຌวยภาชนะทีสไ ะอาด ฼ช຋น ขันนาๅ้ ประจ้า฾อ຋ง ควรตรวจวัด฿หຌมีคลอรีนอิสระคง฼หลือ ฿นนๅา้ อย຋รู ะหว຋าง 0.2-0.5 มลิ ลิกรมั ต຋อลิตร หลงั จากทิงๅ เวຌประมาณ 30 นาที ปริมาณ฽ละระยะ฼วลาการ฿ชຌคลอรนี ฆ຋า฼ชือๅ ฾รค ผงคลอรีน 60 % ขันๅ ตอนการ฼ตรยี ม นๅาทผไี สม ระยะ฼วลา ประ฼ภท 1 / 8 ชຌอนชา - ผสมผงคลอรนี ฾อง຋ นๅ้า 8 ปบຖ຃ 30 นาที นา้ๅ ดมืไ – นๅา้ ฿ชຌ ฿นน้าๅ 1 / 2 ขัน (฾อง຋ มังกร) 30 นาที นๅา้ ดืมไ – นๅา้ ฿ชຌ คน฿ห฼ຌ ขาຌ กนั - ทๅงิ เวຌ฿หຌ ตกตะกอน 1 ชอຌ นชา - รนิ ฼ฉพาะสว຋ น 50 ปຖ຃บ น้ๅา฿สผสมนาๅ้ สะอาด ตามทไีก้าหนด คน฿ห฼ຌ ขาຌ กัน ทงๅิ เวຌ 30 นาที ก຋อน น้าเป฿ชปຌ ระ฾ยชน์ 33

34 การ฿ชคຌ ลอรีนฆ຋า฼ชอๅื ฾รค฿นถงั ฼กบใ นๅา฽บบ ฝ.99 อุปกรณ์ ผงปนู คลอรีนขนาดความ฼ขมຌ ขຌน 60% ประมาณ 1 กระป๋องนม ทรายหยาบประมาณ 5 กระป๋องนม ขวดพลาสตกิ ทรงสงู ขนาดความจปุ ระมาณ 1 ลิตร (อาจ฿ชຌขวดนา้ๅ พลาสตกิ สีขาวขุน຋ กใเดຌ) กระป๋องนมขຌนหวาน 1 ฿บ ฼ชือกยาวประมาณ 4 ฼มตร วิธีทา ตวงผงปนู คลอรีนขนาดความ฼ขຌมขຌน 60% จ้านวน 1 กระป๋องนม ฽ละทรายหยาบ ทลไี าຌ งสะอาด฽ลวຌ 5 กระป๋อง ผสมคลกุ ฼คลຌา฿หຌ฼ขาຌ กนั ดี น้าส຋วนผสมทไีคลกุ ฼คลຌากนั ดี฽ลวຌ เปบรรจ฿ุ ส຋ขวดพลาสติกทรงสูงขนาดประมาณ 1 ลติ ร ปຂดฝา฿หຌสนิท ฿ชຌ฼ชือกผูกปากขวด ทา้ ฼ปนຓ หูหิๅว พรอຌ มทังๅ ฼จาะรู฼ลใกโ ทีไขาຌ งขวด 10-20 รู ฼พไือ฿หຌคลอรนี สามารถซึม ออกมาเดຌ น้าขวดทรายผสมคลอรนี เป฽ช฿຋ นถงั นา้ๅ ฾ดยหย຋อนขวดลงทางชอ຋ งคนลง ฽ละผกู ปลาย฼ชือกอีกดาຌ น฼ขຌา กับ฼หลใกยึดจับฝาปຂด ฾ดย฿หຌ฿สข຋ วดทรายผสมคลอรีน1ขวดตอ຋ ถงั ฼กบใ นๅา้ 1 ถัง 34

ภ คผนวก ข: ฽บบประ฼มนิ การจัดการนา้ ดมื่ ฿น฾รง฼รยี น 35

36 แบบประเมินการจัดการน้าดื่มในโรงเรยี น ช่ือโรงเรียน เขต/อา้ เภอ สังกัด เขตการศกึ ษาที่ จังหวดั ผู้ประเมนิ ............................................. วันท.่ี ............../................../.......... 36

บบปร มนก รจดก ร หล่งน ดื่ม น รง รยน 1. ฽หล຋งนาๅ ดไืมของ฾รง฼รยี น ผลการประ฼มนิ  กรณี นๅา้ ประปา ผ຋าน เม຋ผ຋าน ขຌอทไี รายละ฼อียด หมาย฼หตุ 1 เมม຋ จี ุด฽ตกรัไวระหวา຋ ง฽หลง຋ นา้ๅ กับถัง฼กบใ นๅ้า 2 เม຋มีนๅา้ ขงั บร฼ิ วณ฼สนຌ ท຋อจ຋ายน้ๅา 3 ถัง฼กบใ น้าๅ มีฝาปดຂ 4 ถงั ฼กบใ น้าๅ มีชอ຋ งระบายอากาศ 5 ถงั ฼กใบนๅ้าเม฽຋ ตกรຌาว/หรือรัวไ พืนๅ ทไบี ร฼ิ วณทีไตงๅั มีการลຌอมรัๅว หรือกา้ หนดอานา฼ขต 6 ชดั ฼จน 7 เมม຋ ีนาๅ้ ขังบริ฼วณทไีตๅังกຍอก เมม຋ ี฽หล຋งมลพิษอนไื ฼ชน຋ มลู สัตว์ ขยะ นๅา้ ฼สีย 8 ภาย฿นระยะ 10 ฼มตร (กรณีถังขยะตຌองมีฝาปຂดมิดชดิ ) 9 ฐานรองรบั ทไีตัๅงกอຍ กเม຋฽ตกรຌาว/หรอื สกึ กร຋อน 10 กอຍ กน้ๅาสะอาด ฽ละอย຋ู฿นสภาพทไี฿ชงຌ านเดຌ มีคลอรีนอิสระคง฼หลอื คลอรีนอสิ ระคง฼หลอื ฿นนาๅ้ 11 อย฿຋ู นช຋วง 0.2-0.5 ppm 37

 กรณี นาๅ้ บาดาล ผลการประ฼มิน 38 ผา຋ น เม຋ผา຋ น ขอຌ ทีไ รายละ฼อยี ด หมาย฼หตุ 1 เม຋มสี วຌ มภาย฿นระยะ 10 ฼มตร จากบอ຋ น้ๅาบาดาล 2 สຌวมที฿ไ กลຌทีสไ ดุ เม຋อย຋ู฿นพนๅื ทสไี ูงกว຋าบ຋อบาดาล เม຋ม฽ี หลง຋ มลพิษอไืน ฼ชน຋ มลู สัตว์ ขยะ นา้ๅ ฼สยี 3 ภาย฿นระยะ 10 ฼มตร (กรณีถงั ขยะตอຌ งมีฝาปดຂ มิดชิด) 4 บริ฼วณบ຋อบาดาลมีการระบายน้าๅ ทไดี ี เม຋มีน้ๅาขงั ภาย฿นระยะ 2 ฼มตร 5 ทางระบายนๅ้า฿ชຌการเดຌ เมช຋ า้ รดุ /เม຋฼ปຓน฽อง຋ 6 มีการกันหรือลຌอมรวๅั บริ฼วณบ຋อบาดาล 7 พๅนื ทไคี อนกรีตบ຋อบาดาล กวຌางเมน຋ ຌอยกว຋า 1 ฼มตร 8 เมม຋ ฽ี อง຋ นาๅ้ บริ฼วณคอนกรีตบ຋อบาดาล เมม຋ รี ຌอย฽ตกราຌ ว฿นพืๅนทีไคอนกรีตบริ฼วณบอ຋ บาดาลททไี า้ ฿หຌนๅา้ 9 อืนไ เหลซึมสบู຋ ຋อเดຌ 10 ปากบอ຋ บาดาลปຂดมิดชดิ 38

 กรณี บ຋อนๅ้าตนๅื ผลการประ฼มิน ผ຋าน เม຋ผ຋าน ขຌอทีไ รายละ฼อยี ด หมาย฼หตุ 1 เม຋มสี วຌ มภาย฿นระยะ 10 ฼มตร จากบ຋อนา้ๅ ตนๅื เมม຋ ี฽หล຋งมลพิษอืนไ ฼ชน຋ มูลสตั ว์ ขยะ นๅา้ ฼สยี 2 ภาย฿นระยะ 10 ฼มตร (กรณีถงั ขยะตอຌ งมฝี าปຂดมิดชิด) 3 สวຌ มทไี฿กลຌทไีสุดเม຋อย຋ู฿นพืนๅ ทีไสูงกว຋าบ຋อนาๅ้ ตๅนื บริ฼วณบ຋อตนืๅ มีการระบายนา้ๅ ทไดี ี เมม຋ นี ้ๅาขงั ภาย฿นระยะ 4 2 ฼มตร 5 ทางระบายนๅ้า฿ชຌการเดຌ เมช຋ า้ รุด/เม฼຋ ปຓน฽อ຋ง 6 มีการปງองกันนๅา้ จากพนืๅ ขຌางนอกเหลลงบอ຋ 7 พนๅื ทีไคอนกรีตบ຋อบาดาล กวาຌ งเมน຋ ຌอยกวา຋ 1 ฼มตร 8 เม຋ม฽ี อง຋ น้ๅาบริ฼วณคอนกรีตบ຋อนา้ๅ ตืนๅ เมม຋ ีรอย฽ตกรຌาว฿นพืนๅ ทคไี อนกรตี บร฼ิ วณบอ຋ บาดาล ททีไ ้า฿หຌ 9 นๅ้าอไืนเหลซึมสู຋บ຋อเดຌ 10 มกี ารกนั หรือลຌอมรวัๅ บริ฼วณบ຋อนๅา้ ตืๅน ปากบ຋อมกี ารปดຂ มิดชิด ฽ตส຋ ามารถ฼ปຂดท้าความสะอาดหรือ 11 ตรวจสภาพนๅา้ เดຌ 39

 กรณี นาๅ้ ฝน ผลการประ฼มิน 40 ขຌอทีไ รายละ฼อยี ด ผ຋าน เม຋ผา຋ น 1 เม຋มีการปน฼ปຕือนทีไ฼หในดຌวยตา฼ปลา຋ บนหลงั คาทไรี องรับนๅา้ หมาย฼หตุ (พชื สงไิ สกปรก มูลสัตว์) 2 รางนา้ๅ ส้าหรับรองนา้ๅ สะอาด เม฼຋ ปຓนสนมิ 3 มที กีไ รองทไสี ภาพสมบรู ณ์ ณ จุดนๅา้ ฼ขຌาถงั ภาชนะ 4 มฝี าปຂดมดิ ชิด ฽ตส຋ ามารถ฼ปดຂ ฼พืไอทา้ ความสะอาดเดຌ 5 ผนังหรอื ส຋วนบนของถังภาชนะเมช຋ า้ รุด หรือมรี อย ฽ตกราຌ วซึไงท้า฿หຌนาๅ้ เหล฼ขาຌ หรือออกเดຌ 6 กຍอกน้ๅาสะอาด ฽ละอยู฿຋ นสภาพทไ฿ี ชงຌ านเดຌ 7 พนืๅ คอนกรตี ฿ตกຌ ຍอกน้ๅาเม຋ชา้ รุด/หรือสกปรก 8 พนๅื ทีไรองรบั /รวบรวมนๅา้ สามารถระบายนา้ๅ เดຌดี 9 เม຋ม฽ี หล຋งมลพิษอไนื ฼ชน຋ มูลสัตว์ ขยะ นา้ๅ ฼สีย รอบบร฼ิ วณรองรับรวบรวมน้าๅ ระยะ 10 ฼มตร 10 มีการปງองกันสัตว์ ฼ขຌาเปสมั ผัสกอຍ ก 40

 กรณี นาๅ้ บรรจุขวด ผลการประ฼มนิ หมาย฼หตุ ขຌอทไี รายละ฼อยี ด ผา຋ น เมผ຋ ຋าน 1 ขวดเม຋ถูก฽สง฽ดดหรือความรຌอน฼ปຓน฼วลานาน 2 เม຋วาง฿กลสຌ าร฼คมีหรือวัตถุอนั ตราย หรือผงซักฟอก 3 ภาชนะเม຋มีรอย฽ตกรຌาวขีดขว຋ นภาย฿น 4 ตวั ถงั ตอຌ งเม຋มสี ที ึบหรือ฼หลือง ผิดจากส฼ี ดมิ 5 ขวดนๅ้า฼ปຓนพลาสตกิ จ้าพวก PETE HDPE 2. จดุ บรกิ ารนๅาดมไื ผลการประ฼มิน หมาย฼หตุ ขอຌ ทไี รายละ฼อียด ผา຋ น เมผ຋ า຋ น 1 เมม຋ ีคราบสกปรกบร฼ิ วณจดุ บรกิ ารน้าๅ ดมืไ ผลการประ฼มิน หมาย฼หตุ ฽ละบร฼ิ วณรอบ โ ผ຋าน เมผ຋ า຋ น 2 พนๅื เม຋฼ฉาะ฽ฉะ หรือมนี ๅ้าทว຋ มขงั บริ฼วณจดุ บริการนๅ้าดืไม 3 จดุ บริการนๅา้ ดืมไ 1 ทไีตอ຋ นัก฼รียน 75 คน 3. การปรบั ปรงุ คณุ ภาพนาๅ ดืมไ ฾ดย฿ชຌ฼ครอืไ งกรองนๅา ขຌอทีไ รายละ฼อยี ด 1 ลຌางเสกຌ รอง หรือลาຌ งยຌอนตามขຌอ฽นะน้า 2 ฼ปลีไยนเสຌกรองตามขอຌ ฽นะน้า 3 ฼ปลีไยนอปุ กรณ์อไืนโตามความ฼หมาะสม 41

4. ภาชนะ฼กบใ นาๅ ดืไม/฽ละ฽กຌวนๅาประจาตัว ผลการประ฼มนิ 42 ผ຋าน เมผ຋ า຋ น ขอຌ ทีไ รายละ฼อยี ด หมาย฼หตุ 1 ภาชนะ฼กบใ นๅา้ ดไมื มฝี าปຂด 2 ภาชนะ฼กบใ น้ๅาดไมื มกี ຍอกปຂด-฼ปຂด 3 มีการลຌาง/ความสะอาด 4 มีภาชนะดืไมน้ๅาส຋วนบุคคล 5 ทา้ จากวัสดทุ ฿ีไ ชกຌ ับผลติ ภณั ฑ์อาหาร (Food grade) 6 ภาชนะ฼กบใ น้าๅ ดืมไ /฽ละ฽กวຌ นๅา้ ประจ้าตวั อย຋฿ู นสภาพท฿ไี ชงຌ าน เดຌ เม຋รไัว หรอื บบุ 42

5. สุขอนามยั หมาย฼หตุ : บุคคลากร 1. เมเ຋ ดลຌ าຌ ง฼ลย 2. ลาຌ งมอื ดวຌ ยนา้ๅ สะอาดอยา຋ ง฼ดียวบางครังๅ 1. นัก฼รยี น 3. ลาຌ งมอื ดຌวยนๅ้าสะอาดอย຋าง฼ดยี วทุกครังๅ 4. ลຌางมือดวຌ ยสบู฽຋ ละนๅา้ สะอาดบางครๅงั 2.บคุ คลากร 5. ลาຌ งมอื ดวຌ ยสบ຋฽ู ละนาๅ้ สะอาดทกุ ครๅัง ผรຌู บั ผิดชอบ สขุ ลกั ษณะ฿นการลຌางมือ ด฽ู ลนาๅ ดืไมของ 1.กอ຋ นดไมื นๅ้า □ 1. □ 2. □ 3. □ 4. □ 5. ฾รง฼รียน □ 5. 2.ก຋อน฼ตรยี มน้ๅา □ 1. □ 2. □ 3. □ 4. □ 5. 3.หลัง฿ชຌหຌองสวຌ ม □ 1. □ 2. □ 3. □ 4. การทาความสะอาดภาชนะดมไื นาๅ □ 1. เม຋ลาຌ ง □ 2. ลຌาง฼ปนຓ ประจ้า สุขลักษณะ฿นการลຌางมือ 1. ก຋อนดมไื นา้ๅ □ 1. เม຋ลຌาง □ 2. ลาຌ ง฼ปຓนประจ้า □ 2. ลຌาง฼ปนຓ ประจา้ 2. กอ຋ น฼ตรยี มนๅ้า □ 1. เม຋ลาຌ ง การทาความสะอาดจุดบริการนาๅ ดืมไ □ 2. ลຌาง฼ปนຓ ประจา้ 1. บร฼ิ วณรอบจดุ □ 2. ลาຌ ง฼ปนຓ ประจา้ บริการนๅา้ □ 1. เม຋ลาຌ ง □ 2. ลาຌ ง฼ปຓนประจา้ 2. กຍอกนาๅ้ ดืไม □ 1. เม຋ลาຌ ง 3. ท฼ไี กบใ กักนๅา้ ดไืม □ 1. เม຋ลຌาง 43

ทปไี รกึ ษา ฼พงใ จันทร์ อธบิ ดกี รมอนามยั นพ.วชิระ ธวี ันดา รองอธิบดีกรมอนามัย นพ.ดนยั จนั ทรวบิ ลู ย์ ผຌูอา้ นวยการส้านกั สุขาภิบาลอาหาร฽ละน้ๅา นางอัมพร คณะผูจຌ ดั ทา สา้ นักสขุ าภิบาลอาหาร฽ละนๅ้า นายว฾ิ รจน์ วชั ระ฼กียรติศกั ดิ์ ส้านักสขุ าภบิ าลอาหาร฽ละนๅ้า นางสาวนยั นา หาญว฾รดม สา้ นกั สขุ าภิบาลอาหาร฽ละน้ๅา นายศรายทุ ธ อ຋นุ ฽กวຌ ส้านักสุขาภบิ าลอาหาร฽ละน้ๅา นางสาวปารชิ าติ สรอຌ ยสูง฼นนิ ส้านกั สุขาภบิ าลอาหาร฽ละนๅ้า นายสงิ คค์ ร พรมขาว ส้านกั สุขาภิบาลอาหาร฽ละนๅ้า นางสาวพิมลพรรณ หาญศึก บรรณาธิการ นายว฾ิ รจน์ วชั ระ฼กียรตศิ กั ดิ์ จดั พมิ พ฾์ ดย สา้ นกั สุขาภบิ าลอาหาร฽ละน้ๅา กรมอนามยั 88/22 ถนนติวานนท์ ต.ตลาดขวัญ อ.฼มือง จ.นนทบรุ ี 11000 ISBN 987-974-7713-42-8 44

สา้ นักสุขาภบิ าลอาหาร฽ละน้าๅ กรมอนามยั กระทรวงสาธารณสุข ฾ทรศพั ท์ : 0-2590-4606, 0-2590-4607 ฾ทรสาร : 0-2590-4186, 0-2590-4188