๑๕ ครูภูมิปัญญาไทย ผู้อารักษ์พรรณพืช 1

ครสู มบูรณ์ แวน่ วชิ ยั ๑๕ครู ด้านการแพทย์แผนไทย ภูมิปัญญาไทย 51 “เม่ือดิฉันก�ำลังมาเป็นสะใภ้บ้านนี้ เพิ่งจบบริหารธุรกิจ มาจาก กทม.แล้วมาท�ำธุรกิจท่ีน่ี จรงิ ๆ เปน็ คนเชยี งใหมโ่ ดยกำ� เนดิ มนี อ้ งเขยและนอ้ งสาวเขาเปน็ ซปุ เปอรไ์ วเซอรข์ องบรษิ ทั มอื ถอื แหง่ หนึ่ง เขามาเปดิ ตลาดทีอ่ ตุ รดิตถ์ แล้วเห็นว่าอุตรดติ ถเ์ ปน็ เมืองที่น่าอยมู่ าก ประชากรรม่ เย็น มหี า้ งเลก็ ๆ อย่หู ้างเดียว หา้ งอืน่ ยงั ไม่มาเปิดเลย เพราะยังมีก๋วยเตยี๋ ว ๑๐ บาทกนิ อยู่ อุตรดติ ถ์ เปน็ เมืองอย่างนี”้ อุตรดิตถ์เป็นเมืองท่ีน่าอยู่มาก ประชากร รม่ เยน็ มหี า้ งเลก็ ๆ อยหู่ า้ งเดยี ว หา้ งอน่ื ยงั ไมม่ าเปดิ เลย เพราะยงั มกี ว๋ ยเตยี๋ ว ๑๐ บาท กนิ อยู่ อตุ รดติ ถเ์ ป็นเมืองอยา่ งน้ี วนั นนั้ ญาตขิ องครสู มบรู ณ์ เสยี ชวี ติ กไ็ ปบา้ นพอ่ เขา ไปยืนอยูก่ ลางบา้ นแลว้ เหน็ ใบประกอบโรคศลิ ป์ ของพอ่ รปู ภาพทพี่ อ่ เปน็ แพทย์ มที อ่ นไม้ ใบไม้ นานา ชนดิ เตม็ ไปหมด ตวั เองหนั กลบั มาบอกครสู มบรู ณว์ า่ มนั มคี า่ มหาศาลเลย คดิ วา่ ถงึ จดุ หนง่ึ วนั หนงึ่ คนไทย จะต้องกลบั มาหาสิ่งเหล่านี้ “ยคุ นน้ั คอื เราเปน็ คนรนุ่ ใหม่ หวั เปน็ ทางธรุ กจิ เหน็ ว่า สงิ่ เหล่าน้ี คณุ ค่ามหาศาลเลย พอ่ บอกไม่ท�ำ เป็นธุรกิจเพราะมันเหนื่อย เป็นหมอมันเหน่ือย ไม่ ได้หลับไม่ได้นอน เวลามีคนไข้มาท่ีบ้าน จะท�ำยาก็ เหน่ือยกับเข้าป่าไปหายา ดิฉันก็บอกพ่อไม่ใช่อย่าง เดียวนแี้ ลว้ มนั มเี ครื่องบดทำ� ยาพวกน้ี มีขายแลว้ ไม่ ต้องหา เอาทุกต้นก็ได้ ส่ังซ้ือเอาก็ได้” แววตาส่อง ประกายความสขุ รับรอยย้มิ พรายบนใบหน้า จากวนั น้นั จนถึงปัจจุบนั รา้ นเรา ชื่อ ป. เภสชั แผนโบราณ คอื ชอื่ หมอปลาพอ่ ของผม และแม่ พอ่ กับแม่ชื่อเดียวกัน เสียงเริงร่าของครูสมบูรณ์ แทรก ประโยคเสริมเตมิ ความสมบูรณแ์ ห่งเนื้อหา

๑๕ครู ครสู มบูรณ์ แวน่ วิชัย ด้านการแพทย์แผนไทย ภูมิปญั ญาไทย 52 พ่อเขียนต�ำราไว้เป็นลายมือของพ่อเลย ดจี รงิ ๆ เสลดพงั พอน เราจะสกดั ไว้ ชว่ งนนั้ อายุ เปน็ ของโบราณสบื ตอ่ กนั มา เรามใี บขอ่ ย ประมาณ ๒๐ กวา่ ใบลาน พอ่ ผมศกึ ษาน่ังอา่ นเลย พอ่ เป็น เมื่อมาเป็นครู เด็กป่วยไข้ ผอ.เขาไล่มา หาผม เด็กหาย ก็ภูมิใจในส่ิงท่ีพอ่ แมส่ อน มัน เจ้าอาวาสเก่า ชาวบ้านเขานับถือ เป็น ใช้ได้จริง เม่ือก่อนก็แค่บอกเขาว่าเอาน้ีไปท�ำ พนื้ ฐานของชาวบ้าน แบบน้ๆี เอาน้ไี ปใช้ ถา้ จะรกั ษาภายในจะเป็น ขม้ินชัน ชาวบ้านเขาเป็นโรคกระเพาะเร้ือรัง พอเป็นครอบครัวแล้ว มีความคิดว่า พ่อ กินอาหารคาว สุกๆ ดิบๆ กนั บา้ ง เอาขมิ้นมา แมแ่ กไ่ ปทกุ วนั จะทำ� ยงั ไงกนั ดจี ะสบื สาน เขาก็ ต�ำเป็นก้อนๆ ขมิ้นชันถ้าเอามาต�ำกินได้ หรือ บอกเราตอ้ งสอบใบประกอบวชิ าชพี เราเปน็ คน ถ้ากินดิบๆ ไดก้ ็ดี รุ่นใหม่ต้องเรียนรู้ เอาตรงนี้แหละเรียนรู้จาก พ่อแล้ว เรียนรู้จากแพทย์แผนไทย และต�ำรา “ยาดีขมปากแต่โรคหาย ค�ำซื่อ หมอชวี ก กอ่ นสอบตอ้ งไปเรยี นรู้ ไมใ่ ชเ่ ฉพาะ ฟังขัดหู แต่มีคุณ” และโรคเบา ตัวยา สรรพคุณเภสัช ต้องเขา้ สู่กระบวนการท่ี หวานโรคยอดนิยมหน่ึงของคน ถกู ตอ้ ง คอื ยาหลกั ในรา้ นตำ� ราจากสาธารณสขุ ไทย แค่ ๑๐ เปอร์เซ็นต์ ยาหลักท่ีขายในร้านส่วน ใหญ่มาจากพ่อกับแม่ทั้งน้นั “พ่อเขียนต�ำราไว้เป็นลายมือของพ่อเลย เป็นของโบราณสืบต่อกันมา เรามีใบข่อย ใบลาน พอ่ ผมเอามานงั่ ศกึ ษาอ่านเลย พ่อเป็น เจา้ อาวาสเก่า ชาวบ้านเขานับถือ เป็นพ้นื ฐาน ของชาวบา้ น” ครสู มบรู ณบ์ อก ทไี่ ดค้ รภู มู ปิ ญั ญาไทย นา่ จะเพราะสะสมสมนุ ไพรไวเ้ ยอะทส่ี ดุ สมนุ ไพรก็ คอื ตน้ ไมใ้ บหญา้ ทง้ั สดและแหง้ ไดท้ ำ� เปน็ แหลง่ เรียนรู้สมุนไพร มีทั้งไม้แห้งและสด สมุนไพร บางต้นใช้ใบ ดอก ผล ราก เปลือก ยาสมุนไพร ยาทาภายนอก ถ้าคนเป็นงูสวัด ไฟลามทุ่ง เสลดพงั พอน เอาใบมาบด พอก แลว้ กเ็ ห็นผล

ครสู มบูรณ์ แว่นวชิ ยั ๑๕ครู ด้านการแพทย์แผนไทย ภูมปิ ัญญาไทย 53 เรากบ็ อกวา่ ยาพวกน้รี กั ษาให้หายคงไม่ได้ แตใ่ ห้ทุเลาอาการ รกั ษาตามอาการ จะอธบิ ายใหด้ แู ลสขุ ภาพและใหก้ ำ� ลงั ใจ สว่ นใหญผ่ มจะสอนมากกวา่ จะแนะนำ� เขา ไป ทท่ี �ำสำ� เรจ็ รปู มีแตก่ ม็ คี นหาย ยาที่ใช้แคปซูลแก้เบาหวานกค็ อื อะไรกไ็ ด้ท่ีขม “มาเร่มิ จริงจังตั้งแตต่ อนผมเป็นครู ปกติ ผมไม่เคยคิดตังค์เลย แค่เอาอย่างน้ีมาให้สอน ชว่ ยทำ� ชาวบา้ นมาก็จะบอกเขาไม่หวง ตอนที่ สอนอยทู่ ก่ี ำ� แพงเพชร บา้ นหนองใหญ่ โรงเรยี น บา้ นหนองใหญ่ อำ� เภอเมอื ง มาเรมิ่ คดิ ตงั คต์ อน มีครอบครัว ตอนมีร้านที่ต้องซื้อเครื่องเทศ สงั เกตจากการสนทนามาถงึ ตรงนี้ ไดเ้ ห็น สมนุ ไพร แตว่ ่าสมนุ ไพรกใ็ ห้ชาวบ้านเขาหามา ความสขุ ทฉ่ี าบฉายบนใบหนา้ ทไี่ ดถ้ า่ ยทอดสงิ่ ที่ แล้วเอาเครื่องเทศตัวน้ีตัวนั้นไปเพ่ิมเพราะมัน ทำ� แลว้ เปน็ ประโยชนส์ ่วนรวม ทำ� ให้ครเู ลา่ ต่อ หายาก เน่ืองอย่างไม่ติดขัด เม่ือพูดถึงโรคเบาหวาน ทเ่ี ปน็ สตู รเชยี่ วชาญคอื โรคบำ� รงุ โลหติ ผอม อนั เป็น โรคยอดนิยมหน่ึงของคนไทย แหง้ แรงนอ้ ย กับยาริดสดี วง มะเรง็ เบาหวาน “ฐานอันดับแรกของเบาหวาน คือ ของ ส่วนใหญ่ท่ีเจอคือขั้นสุดท้าย เราก็บอกว่ายา ขม จรงิ ๆไมอ่ ยากใหค้ นไขก้ นิ เปน็ ยา ใหก้ นิ เปน็ พวกนี้รักษาให้หายคงไม่ได้ แต่ให้ทุเลาอาการ อาหาร สมมตุ ิทุกวนั นเี้ รากนิ อาหาร เราจะหา รักษาตามอาการ จะอธิบายให้ดูแลสุขภาพ นำ้� ตาลกนั ถา้ กนิ นำ้� ตาลวนั ละ ๒ ชอ้ นโตะ๊ แลว้ และให้ก�ำลังใจ ส่วนใหญ่ผมจะสอนมากกว่า กินยาแคปซูล แค่น้มี ันจะรกั ษากันหายไหม ถา้ จะแนะนำ� เขาไป ทที่ ำ� สำ� เรจ็ รปู มแี ตก่ ม็ คี นหาย พูดกนั อย่างเร่อื งจรงิ เปน็ ไปไมไ่ ด้ ยาทใ่ี ชแ้ คปซลู แกเ้ บาหวานกค็ อื อะไรกไ็ ดท้ ขี่ ม”

๑๕ครู ครสู มบรู ณ์ แว่นวิชยั ด้านการแพทย์แผนไทย ภมู ิปญั ญาไทย 54 แต่ในข้าวหน่ึงจาน ถ้ามีผักหรืออะไรก็ได้ท่ีขม ถามว่า เมื่อเรา กินเป็นอาหาร เรากินเกินสองช้อนโต๊ะแน่นอน เราต้องกินสิ่งที่เป็น คุณมากกว่าส่ิงที่เป็นโทษ แล้วมันจะไปลบล้างกันเอง แต่ตราบใดท่ี เรายังบริโภคน้�ำตาลอย่างน้ัน ต่อให้ไปหายาวิเศษอะไรก็ตามในโลก กย็ ังลม้ เหลวหมด น่ีคือความจริง อะไรก็ได้ท่ีขม เก็บเข้าปากไปเลย พยายามลด น�้ำตาลลง พยายามกินของขมๆ จะกินอาหารได้หลากหลายด้วยซึ่ง กนิ อย่างเดยี ว นานๆไปก็ไม่ดี”ครวู า่ อย่างเช่น ฟ้าทะลายโจร ถ้ากินในปริมาณท่ีเยอะและต่อเน่ือง เกนิ ๑๐ วนั มา้ มคุณออ่ นแรงแล้ว มนั ขมจดั เกินไป ถา้ เรากนิ หลาก หลาย เราจะกินได้ทุกม้ืออย่าซ้�ำ แนะน�ำว่าคุณควรใช้อาหารเป็นยา รักษาโรค มนั จะเกดิ ประโยชน์สูงสุดกว่า ส่ิงทเ่ี ราจะใหเ้ ขาได้ คือ ความรทู้ ถ่ี กู ต้อง เช่น ชาวบ้านเขาใชก้ ันอยู่ แตม่ นั ไม่ถูก เราก็จะบอกวา่ อย่างนๆ้ี นะครบั เขาถึงบอกว่า ในอาหารควรมีผักคร่ึงหนึ่ง และผักนั้นเราก็ต้อง กินผักท่ตี ดิ ขมนดิ ๆ ถา้ เรากนิ วนั ละสามม้อื กด็ ี วิธีท่ีครูปฏิบัติต่อผู้แวะเวียน มาพูดคุยถึงโรคภัยไข้เจ็บ จะถาม ก่อนว่าเป็นยังไง จะท�ำตามท่ีหมอบอกอย่างน้ี ๆ ได้ไหม ถ้าไม่ได้ไม่ ต้องเอายาไป มันไมม่ ีประโยชน์ ถา้ ยังท�ำอย่างท่บี อกไม่ได้ คนไข้เข้า มาหลายคนเคอื งนะวา่ หมอพูดไม่ดี “ยาดขี มปากแต่โรคหาย คำ� ซอื่ ฟงั ขดั หู แต่มีคณุ ” เราอยชู่ นบท บางทเี รยี กคณุ เรยี กทา่ น ชาวบา้ นกไ็ มเ่ ขา้ ใจ บางที บางเร่ือง ยาก็ชว่ ยเขาไมไ่ ด้ อาจจะมกี ารต้องกระทุง้ ตรง ๆ เคยบวช มาแลว้ กพ็ ูดความจรงิ แม้จะบวชแคท่ ดแทนบุญคุณพ่อแม่กต็ าม

ครูสมบรู ณ์ แว่นวิชัย ๑๕ครู ด้านการแพทย์แผนไทย ภูมิปญั ญาไทย เม่ือมีรายได้ของชุมชนเกิดขึ้น ก็จะมีการ อนรุ กั ษข์ น้ึ มาทนั ทไี มต่ อ้ งไปสอนเขาวา่ อยา่ ง 55 น้ันอยา่ งนี้เลย เขาจะหวงของเขาเอง มีงานวิจัยท่ัวโลกท่ีสามารถรักษา “ท�ำยา ผมคุยกับคุณภาสินีแม่บ้านตลอดว่า โรคเอดส์ใหห้ ายได้ ยาสมุนไพรตัวนัน้ คือ เราทำ� แคอ่ ยไู่ ด้ ไมไ่ ดห้ วงั รวย หมอยาไมร่ วย ผมเปน็ ภูคาว หรือ คาวตอง ชาวบ้านจะหา ประธานชมรมแพทยแ์ ผนไทย จงั หวดั อตุ รดติ ถ์ สง่ิ ท่ี คาวตอง ใบทุเรียนเทศ ในฐานะคนเป็น เราจะใหเ้ ขาได้ คือ ความรูท้ ี่ถูกต้อง เช่น ชาวบ้าน หมอครูบอก ถ้าคนเป็นโรคที่ต้องกินยา เขาใช้กันอยู่แต่มันไม่ถูก เราก็จะบอกว่าอย่างน้ี ๆ เร้ือรังควรปลูกไว้ในบ้าน เม่ือรู้สรรพคุณ นะครับ คือ เราไมไ่ ดเ้ น้นขาย เน้นแค่อยู่ได้ สอนได้ มันเหมือนใบทุเรียน กินมันอย่างเดียวก็ ถา่ ยทอดได้ ทท่ี ำ� ใหธ้ รุ กจิ เราอยไู่ ด้ ชาวบา้ นโรคหาย ไม่ได้ มันมีเอฟเฟคต่อปาก ใบที่แก่มากๆ สบื ทอดไดน้ านคอื ถา้ เราไมเ่ ผยแพรค่ วามรู้ ชาวบา้ น อยา่ กนิ ถา้ เขา้ ไปหาใบทเุ รยี นเทศในตลาด กไ็ มร่ จู้ กั กนิ เมอ่ื รจู้ กั กนิ แลว้ กต็ อ้ งรจู้ กั ขาย ชาวบา้ น คนขายเขาไม่สนใจอะไรหรอกว่าใครซ้ือ กจ็ ะอยู่รอด” ไปทำ� อะไร ครวู ่า แตถ่ า้ คณุ ปลกู ไวใ้ นบ้าน ปลูก ไว้ ๓ ปี ใบทเุ รียนเทศจะกนิ ไดท้ ้ังหม่บู ้าน ถ้ามันเหลือกินก็เก็บมาขาย มันจะเจริญ งอกงามได้ ต้องดูแลมันดี ๆ มันจะย่งั ยนื ได้ คอื รวู้ ิธีกนิ สง่ เสริมใหร้ ู้จักปลกู เขาจะ ไดไ้ มต่ อ้ งไปซ้ือยาแพง ๆ กนิ และสุดท้ายต้องมีรายได้จากมันด้วย พอเขาเริ่มมีรายได้สกั ๒ - ๓ คน จะเร่ิม ส่งเสริมมีรายได้ของชุมชน เม่ือมีรายได้ ของชมุ ชนเกดิ ขน้ึ กจ็ ะมกี ารอนรุ กั ษข์ นึ้ มา ทันทีไม่ต้องไปสอนเขาว่าอย่างนั้นอย่างน้ี เลย เขาจะหวงของเขาเอง เขาก็จะต่อยอดต่อก่ิงแล้วเอามา ฝากขายท่ีหน้าร้าน เมื่อเขามีรายได้จาก สมุนไพร มันก็งอกไปต่อกันอีกหลาย หมู่บ้าน นี่คือหัวใจหลักของมัน ไม่งั้น สมนุ ไพรสูญหายไปหมดแล้ว แทนท่จี ะให้ เขาไปเลยก็ให้เขาปลูกไว้ใช้เองบ้าง ไม่ง้ัน สมนุ ไพรหายหมด ตอ้ งสอนลกั ษณะนแี้ บบ คอ่ ยๆบอก

๑๕ครู ครูสมบรู ณ์ แว่นวชิ ัย ด้านการแพทย์แผนไทย ภูมิปัญญาไทย 56 “ผมบอกวา่ ต้นกำ� ลังเสือโคร่ง ใชเ้ ปลือก ดองเหลา้ ผมฟันตรงน้ี คุณฟันตรงนัน้ รอบตน้ แน่นอนมันก็จะตาย มนั จะรอดเหรอ ลักษณะของการเก็บต้องรู้จักวิธี ถ้ามัน ตายไปต้นไม้อายุเป็นร้อยปีมันมีค่า เราอายุไม่ ถงึ ๕๐ ก็ตายแล้ว วถิ ีชีวิตแบบนี้คอื การเกือ้ กูล ช่วงทส่ี ภาการศึกษามาหา เคยสง่ ชอ่ื หมอ กัน เราให้เขามาฝากขาย แล้วก็ส่งไปขายที่ รุ่นพอ่ ผมไป ครภู มู ปิ ัญญารนุ่ ที่ ๓ เขามคี วามรู้ กรงุ เทพฯให้ มนั เปน็ วฏั จกั ร ยง่ิ ผมเปดิ รา้ นขาย ความสามารถส่งรายช่อื เขา้ ไป ตัวเองเปน็ หมอ ยา ผมมโี อกาสไดช้ ว่ ยเหลอื คนเยอะแยะ ใหช้ าว แผนโบราณไม่ได้มีร้านใหญ่โตนะ มีวิถีชีวิต บ้านปลูกใช้เอง ถ้าเหลือก็ส่งมาขาย ส่ิงที่ไหน ท่ีแค่สอนเขาจากต�ำราพ่อเราแม่เราดี ๆ มา ผมท�ำยาได้ก็ท�ำ ท่ีเหลือก็ส่งขาย เราท�ำตลาด แลกเปลี่ยนกัน เขาเปิดเผย ตัวผมเองก็เปิด ให้ชาวบ้านด้วยนะ ส่งมาขายท�ำแบบนี้ส่งขาย เผย แตล่ ะคนเปิดเผย คนเรยี นรูก้ ไ็ ด้ประโยชน์ ได้ ชาวบา้ นจะทำ� ตามเรา เขากข็ ายได”้ ครบู อก เพราะนค่ี อื ของจรงิ เอามาใหป้ ระโยชนก์ นั ไมใ่ ช่ เอาตำ� รากนั มาว่ากัน ยาเหมอื นควาย น�้ำกระสาย คือ เชอื กจูงควาย หมอที่ช�ำนาญต้อง มีกระสายยา เอายานน้ั ไปรกั ษาโรคอะไรกบั คน ๆ ไหน อายเุ ท่าไหร่ เพราะฉะนน้ั ในยา ความเป็นหมอโบราณ ไมม่ คี ำ� ตอบ แตภ่ รยิ าผมคนนี้ มคี วามเพยี ร มากกว่าจะเป็นลูกสะใภ้ เขาเด็ด ตรงไมน้ นู้ ไมน้ ม้ี าใหพ้ อ่ ด ู เราเกบ็ ไป เอามาหมดให้เขาเรียนรู้ ก็ให้พ่อดู วา่ มตี น้ อะไร พอ่ กด็ แู ลว้ บอกตน้ นน้ั ชอ่ื นน้ั ๆ รกั ษาโรคนน้ั เขยี นชอ่ื แลว้ กผ็ กู ไว้ แลว้ คอ่ ยกลบั มาคน้ ตำ� ราวา่ ใช้สว่ นไหนท�ำยา

ครูสมบูรณ์ แว่นวชิ ยั ๑๕ครู ด้านการแพทย์แผนไทย ภูมปิ ัญญาไทย 57 แต่โบราณมันไม่ใช่ ยาเหมือนควาย “อนั ไหนไมถ่ ูก พอ่ กบ็ อกรกบ้าน ทำ� แบบ น้�ำกระสาย คือ เชอื กจูงควาย หมอที่ นสี้ องถงึ สามปี จึงรูว้ า่ สรรพสิ่งทกุ อยา่ งบนโลก ชำ� นาญตอ้ งมกี ระสายยา เอายานนั้ ไป เปน็ ยาทงั้ หมด อยทู่ คี่ ณุ จะรหู้ รอื ไมว่ า่ เอามาทำ� รักษาโรคอะไรกับคนๆไหน อายุเท่า ยาอะไร แลว้ ในโรคอยา่ งเชน่ ไข้หวดั ยาคนละ ไหร่ เพราะฉะนน้ั ในยา ความเปน็ หมอ อยา่ งกนั เพราะเรามกี รปุ๊ เลอื ดไมเ่ หมอื นกนั สงู โบราณ ไม่มีค�ำตอบหรือนัยยะร้อย ต�่ำด�ำขาวไม่เหมือนกัน อายุต่างกันก็ยาคนละ เปอร์เซ็นต์ ค�ำตอบของแผนโบราณ อย่าง เพราะแรงต้านของแต่ละคนไม่เหมือน คือ ยักยา้ ยได้ กนั ไม่ใช่ยาพารา รักษาไดท้ กุ คน วนั นี้มันเป็น อย่างนนั้ อยู่ แต่โบราณมันไม่ใช่ ยาเหมือนควาย น�้ำ กระสาย คือ เชือกจูงควาย หมอท่ีชำ� นาญตอ้ ง มีกระสายยา รู้ว่าเอายานั้นไปรักษาโรคอะไร กับคนๆไหน อายุเท่าไหร่ เพราะฉะนั้นในยา ความเป็นหมอโบราณ ไม่มีค�ำตอบหรือนัยยะ ร้อยเปอร์เซ็นต์ ค�ำตอบของแผนโบราณ คือ ยกั ยา้ ยได้” ครูบอกอย่างน้ี “ถา้ เกดิ มาชว่ั ชวี ติ หนงึ่ ตำ� ราตา่ ง ๆ ทเี่ ปน็ ศาสตรท์ างการแพทยโ์ บราณ ดิฉนั ว่าเขาเขยี น ตำ� รามาใหป้ ราชญอ์ า่ น ดจุ เดยี วกบั ทที่ า่ นกำ� ลงั เฟ้นหาครูภูมิปัญญา ดิฉันได้ไปร่วมในงานครู ภูมิปัญญา พอเข้าไปมันเหมอื นอง่ึ ในกะลา ไป เจอท่านทีป่ ้นั ดนิ มาเปน็ โอ่งเป็นไห ไปเจอทา่ น ทตี่ ดี าบจากเหลก็ อนั ใหญ่ ๆ ได้ ดิฉันชอบมาก เลยนะคะ ความเป็นครูภูมิปัญญาที่พวกท่าน ก�ำลงั ท�ำ เคยไปอยกู่ บั ทา่ นเหลา่ น้ี และทส่ี ำ� คญั คอื ผมยงั เดก็ ไปอยกู่ บั เขา เรยี กพอ่ เรยี กแมเ่ ขา ไดห้ มด อยากรจู้ ากเขาไปหมด

๑๕ครู ครสู มบูรณ์ แว่นวชิ ยั ด้านการแพทย์แผนไทย ภูมิปัญญาไทย 58 เมื่อก่อนที่เราจับสมุนไพรท�ำไป ถ้าครูภูมิปัญญาไทยที่อยากได้คือ รุ่นพ่อรุ่นแม่ เถอะ บางทีมันเหนื่อย เอาคน ดิฉันว่าเราสองคนไม่ได้เช่ียวชาญอะไรสักอย่างท้ัง มาเรียน พาไปสอบ ไปดูงาน การท�ำยาหรือการปลูกต้นไม้ มันยังมีความรู้ท่ีไม่รู้ เราท�ำแบบน้ีถึงคนไม่เห็น ผีก็ จบ ดิฉันยังรู้สึกว่า เราสองคนยังเป็นอ่ึงอยู่ในกะลา เห็น คือ เราท�ำมาเยอะต้ังแต่ อยดู่ คี ่ะ อย่างนีเ้ มอ่ื ก่อนว่า คนสมมุติไปซอ้ื ยาดมกไ็ ด้ เป็นประธานชมรม ผมว่าเรา ยาดม”คณุ ภาสินีช่วยเสรมิ และตอ่ ดว้ ยครู ให้มาเยอะ เขาอาจจะมองเห็น “แต่ถามว่ามันมายังไง ผมเนี่ยแหละสอนเขา สอนใหญเ่ นน้ สอนเรอ่ื งสมนุ ไพร ว่า ไมต่ อ้ งไปซ้อื ยาหม่อง มนั มีตัวน้ีท�ำตวั นี้ มานัง่ คยุ กับผมสิบนาทีก็ได้ไปแล้ว ท�ำไมสภาการศึกษาให้ผม คือ เมื่อก่อนที่เราจับสมุนไพรท�ำไปเอะถ บางทีมัน เหนื่อย เอาคนมาเรียน พาไปสอบ ไปดูงาน เราท�ำ แบบนถ้ี งึ คนไม่เห็น ผกี ็เหน็ คอื เราทำ� มาเยอะต้ังแต่ เป็นประธานชมรม ผมว่าเราให้มาเยอะ เขาอาจจะ มองเหน็ สอนใหญเ่ นน้ สอนเรอื่ งสมนุ ไพร”ครสู มบรู ณ์ กล่าวต่อ

ครสู มบรู ณ์ แวน่ วิชัย ๑๕ครู ด้านการแพทย์แผนไทย ภูมิปญั ญาไทย 59 แลว้ บอกด้วยวา่ แตล่ ะทอ้ งถิน่ ไมเ่ หมอื นกัน ถา้ เมืองใหญ่ท่ีเขามีด้านกสิกรรม เขาก็มองอีกแบบ หนึ่ง เราคุยอย่างท่ีเราเป็น ก็บอกเสียเวลา เพราะ เขามีทุกอย่างอยู่ท่ีตลาด แต่บ้านเมืองเราเป็นเมือง เกษตรกรรม เพราะฉะนั้น เราเน้นมุมมองแบบนัก ธุรกิจมันไม่ได้ แต่ละที่แต่ละเมือง เขามีแนวทางที่ ไม่เหมอื นกนั มันเป็นแรงผลักดันของชาวบ้านท่ีพระองค์ยังเห็นความส�ำคัญ แล้วเราก็น่าจะ ดูแลปัจจุบัน ป่ามันหาย ป่ามันจะมาอยู่ร้านขายยาหมดแล้ว เราก็ต้องรักษา อนุรักษไ์ ว้ ไม่งน้ั ชาวบ้านก็จะเอาต�ำรามาใหแ้ ล้วเราตอ้ งเจียดยาให้เขา ป่าของ ผมก็ชีใ้ หเ้ หน็ ถึงสรรพคุณ “...ก่อนสอนเด็ก ผมก็มีแผนการสอน แล้วที่นี่ ผมมอี กี อนั คอื ลักษณะเชงิ วิจัย คนอื่นเขารกั ษา แต่ ของผมจะศกึ ษาวา่ สมนุ ไพรตวั นเ้ี ขาเอามาใชก้ ค่ี รงั้ ๆ เราจะทำ� เป็นบนั ทึก จะทำ� ลกั ษณะรวบรวม วถิ ที ีผ่ ม ท�ำมาตั้งแต่การแนะน�ำให้ความรู้เกี่ยวกับประโยชน์ ของต้นไม้ท่ีจะหยิบเอาไปใช้ได้ แล้วแนะน�ำให้เขา รักษาไว้ หรือปลูกเพิ่มเพื่อใช้เอง เหลือแล้วก็ขายมี รายไดเ้ สริม ผมเองก็ปลูกเป็นสวนป่า แล้วสร้างเป็นศูนย์ เรียนรู้ ให้รู้ถึงวิถีของต้นไม้ ของป่า ให้รู้จักคุณค่า รู้จักประโยชน์ของต้นไม้ของป่า ก็ดูเหมือนเป็น โชคดีของเรา เป็นบุญ สิ่งที่เราท�ำไปสอดคล้องกับ โครงการของสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯสยาม บรมราชกมุ ารี พระองค์ทา่ น

๑๕ครู ครสู มบูรณ์ แว่นวชิ ยั ด้านการแพทย์แผนไทย ภูมปิ ญั ญาไทย โครงการอนุรักษ์พันธุกรรมพืช พระองค์ทรง 60 ท�ำแบบนี้ ผมก็เห็นด้วย อย่างน้อยเมื่อชาวบ้านได้ มีโอกาสซึมซับแนวพระราชด�ำริ มันเป็นแรงผลัก ดันของชาวบ้านทพ่ี ระองคย์ งั เหน็ ความส�ำคญั แลว้ เรากน็ ่าจะดแู ลปัจจุบนั ปา่ มนั หาย ปา่ มันจะมาอยู่ ร้านขายยาหมดแล้ว เราก็ต้องรักษาอนุรักษ์ไว้ ไม่ ง้ันชาวบ้านก็จะเอาต�ำรามาให้แล้วเราต้องเจียดยา ใหเ้ ขา ป่าของผมก็ชใี้ ห้เห็นถึงสรรพคุณ ถา้ ปลูกฟ้าทะลายโจร มนั จะงอกเวลาหนา้ ฝน กินฟ้า ทะลายโจรวนั ละสองใบ คุณไม่เป็นโรคความดันโลหติ สูง คุณจะไมเ่ ปน็ ไขห้ วดั แก้อาการอักเสบ ผมว่า อีกอย่าง พระองค์ท่านมีส่วนรวบรวม สมนุ ไพรหายาก ตรงนกี้ เ็ ปน็ แหลง่ เรยี นรซู้ งึ่ หาไมไ่ ด้ ถา้ คนทางเหนอื อยากเรยี นรู้สมนุ ไพรจากทางใตห้ า ที่ไหนได้ หมอก็ย้�ำว่า ในบ้านเรานี่เแหละคือแหล่ง ยาทด่ี ีท่ีสดุ ” คยุ กนั ไป ครแู นะไปดว้ ยวา่ ถา้ คณุ ไมอ่ ยากปว่ ย ปลูกผกั สะระแหน่ ผกั แพว ไวก้ นิ กบั ลาบ สรรพคณุ พวกนก้ี นิ กับลาบได้หมด กลุ่มนม้ี รี สขม ฝาด ในตวั อีกอย่าง ถ้าปลูกฟ้าทะลายโจร มันจะงอก เวลาหนา้ ฝน กนิ ฟ้าทะลายโจรวนั ละสองใบ คณุ ไม่ เป็นโรคความดนั โลหิตสงู คุณจะไมเ่ ปน็ ไข้หวดั แก้ อาการอักเสบ ปลูกเสลดพังพอน เวลาพิษสัตว์กัด ต่อย แค่เก็บมาต�ำๆ เอาเหล้าใส่หน่อย ถ้าอยากมี ก�ำลงั กป็ ลกู บอระเพ็ด กินวันละ ๒ ขอ้ ปลูกกล้วย เอากล้วยสุกๆมากิน หยวกก็กินได้ ปลูกใบมะกรูด ตะไคร้ ไว้ทำ� กบั ข้าว

ครสู มบรู ณ์ แว่นวิชยั ๑๕ครู ด้านการแพทย์แผนไทย ภูมิปัญญาไทย 61 พอ่ บอกกอ่ นเลยวา่ พอ่ อยไู่ ด้ไม่นานแล้ว วิธีเรยี นพ่อพดู ตัวเองก็จะ จด พอจดเสรจ็ เราก็จะให้อา่ นให้ฟัง ค�ำไหนผดิ เขาก็จะแก้ แลว้ กใ็ ห้ อา่ นเนน้ คำ� นั้นๆ “ดิฉันมีความรู้สึกว่า ท�ำไมไม่สนับสนุน เดก็ ในส่ิงทอ่ี ยากเรยี น แลว้ สอนให้เรียน เรียน เอาไปประกอบอาชีพให้ได้ในสิ่งท่ีอยากเรียน แต่ตอนนี้มีแต่ยัดเยียดเข้าไป เด็กถูกบังคับทุก วิชา บังคับตามหลักสูตร ย่ิงถ้าครูเฮ้ียบ ไม่ท�ำ กไ็ มไ่ ด้ ดุด่าเด็ก มีแต่เด็กเกเรทป่ี ลกู ต้นไม้ เกบ็ ขยะ พวกเดก็ เรยี นเขาไมม่ ีน�ำ้ ใจ โรงเรยี นหญา้ รก ก่ิงไม้หัก ไอ้พวกน้ีเดินหนีนะ ไม่เคยเข้า ใกล้ มีแต่เด็กร้ายๆทั้งน้ันท่ีอยู่กับครู ขนาดจะ เอางานไปส่งครู เดก็ เก่ง ๆ ยังไม่รับฝากเลย ครสู มบรู ณ์ เลา่ ตอ่ ในเรอ่ื งเรยี นทำ� นำ�้ มนต์ คณุ ภาสนิ บี อกวา่ ตวั เองจะสอนแคห่ ลกั ๆ พ่อบอกอยากเรียนอะไรกเ็ รียน รบี เรยี นนะลกู ส่วนสมุนไพรในหลักสูตรยังไม่มี ผอ.โรงเรียน คุณพ่อถ่ายทอดให้หมด แต่ก็ไม่เข้าใจที่ พ่อ เขาก็ชอบสมุนไพร ได้งบจังหวัดมาให้เรา เคยบอกก่อนเลยว่า พ่ออยู่ได้ไม่นานแล้ว วิธี ไปปลูกสวนสมุนไพรให้ และแนะน�ำ ผอ.ว่า เรยี นของผม คอื พ่อพดู ตัวเองกจ็ ะจด พอจด สมุนไพรปลูกแล้วไปขายตรงไหนก็ต้องบอก เสรจ็ เราก็จะใหอ้ ่านให้ฟัง คำ� ไหนผิด เขากจ็ ะ เขาดว้ ย คลา้ ย ๆ บรู ณาการจะแนะนำ� ใหแ้ หลง่ แก้ แลว้ กใ็ ห้อา่ นเนน้ คำ� น้นั ๆ คา้ ขายเปน็ อยา่ งไร “สว่ นเรอ่ื งการเรยี นทำ� นำ�้ มนตต์ รงนี้ ทา่ น มันต้องตามอัธยาศัย เจอตรงไหนก็สอน จะสอนวิธี แต่ต้องท่องให้เข้าเน้ือเข้าใจเข้า ตรงนั้น มันบังคับกันไม่ได้ ช่วงเวลาเรียนเพิ่ม กระดูกเราก่อนค่อยเรียนท�ำน�้ำมนต์ พ่อบอก เวลาร้นู ่าจะเอาใชก้ ับเร่ืองนี้ หา้ มท�ำผดิ ครู มันจะเขา้ ตัวเอง ท�ำให้มันถกู พธิ ี ไมม่ เี งินไมม่ ที อง ต้องมดี อกไมธ้ ปู เทยี นมา

๑๕ครู ครสู มบรู ณ์ แวน่ วิชัย ด้านการแพทย์แผนไทย ภูมปิ ญั ญาไทย ส่วนเร่ืองของ งูสวดั คอื เชือ้ ไวรัสที่จะมาตอนเราอ่อนแอ 62 พวกนี้เขาลุกลามเราได้ การไหว้ครูก็เหมือนกัน เหมือนครู นวด ถา้ ไมข่ ึ้นครู มือไมก้ จ็ ะแข็งไปหมด นวดไม่ได้ เรากไ็ ม่รู้จะ อธิบายยงั ไง ส่ิงทเ่ี ราอยากได้ คือ ในต�ำราผมอา่ นได้ สิ่งที่พ่อจดก็ยังมี อยู่ รอให้ผมอายุเยอะกว่าน้ีหน่อยถึงจะให้คนมาอาบน�้ำมนต์ กบั ผม ตอนนผ้ี มคดิ วา่ ยงั ไมถ่ งึ เวลา ของพอ่ เขาศกั ดสิ์ ทิ ธเ์ิ พราะ อยใู่ นศีล ๘ ของเราไดแ้ คศ่ ีล ๕ เอง ต่อชะตาปีใหม่สมัยก่อนท�ำกระทง บ้านผมน่ีคนเต็มไป หมด พ่อทำ� ให้ ต�ำราหมอดูพ่อเขาแม่นมากโรงงานผลิตยาผม เข้าไปตรงนี้ ๖ กโิ ล ชาวบ้านบางทีมาขอคำ� แนะนำ� ท�ำแบบน้ี ใชไ่ หม ๆ กใ็ หค้ วามรกู้ นั จนชดั แจง้ ทง้ั เขา และเรากม็ คี วามสขุ ” ครูสมบูรณ์ท้ิงท้ายว่า สมุนไพรพืชสวนหย่อม เวลาเด็ก เจ็บไข้ได้ป่วยมากใ็ ห้ไปเด็ดใบ พวกเสลดพงั พอนนีม่ าขยีม้ าทำ� รักษาตัวเอง ก็หาย และเด็กจะได้เป็นตัวเผยแพร่บอกกล่าว หอ้ งพยาบาลโรงเรยี นทผ่ี มสอนจะไมม่ ยี าแผนปจั จบุ นั ปวดทอ้ ง กใ็ ชข้ มน้ิ ชนั จกุ เสยี ดกไ็ พร ฟา้ ทะลายโจร แตป่ จั จบุ นั สว่ นใหญ่ เด็กต้องไปเข้าโรงพยาบาลแบบเป็นสมัยใหม่ วิชาแพทย์แผน ไทยทุกวนั นม้ี หาวิทยาลยั ก็เปดิ มหาวิทยาลัยราชภัฏเชียงราย เคยใหไ้ ปสอน แคค่ า่ น้ำ� มนั กไ็ มไ่ หวแลว้ จะขน้ึ เคร่ืองบินกต็ อ้ ง ไปพิษณโุ ลกก่อน ก็บอกว่าไปไมไ่ หว “ที่ตรงน้ีก็ต้ังมา ๒๐ ปีแล้ว และไม่ต้องขึ้นเขาไปหา สมนุ ไพรเหมอื นแตก่ อ่ นแตท่ น่ี จ่ี ะมที กุ อยา่ ง มาหาตรงนี้ ศกึ ษา •จริงๆ สมุนไพรรกั ษาไดท้ ุกโรค สมนุ ไพรกนิ ไดท้ ุกโรค...” ครู บอกกอ่ นกลา่ วอ�ำลาจากกนั วันน้ัน ท่ีอยู่ปัจจุบัน : ร้านขายยา  ป.เภสัชแผนโบราณ  ๒/๑ ถ.เพลนิ ฤด ี  ต.ทา่ อฐิ อ.เมอื ง  จ.อุตรดติ ถ์  ๕๓๐๐๐

ครูสมบรู ณ์ แวน่ วิชยั ๑๕ครู ด้านการแพทย์แผนไทย ภูมิปญั ญาไทย 63 ข้อคิดของพ่อ น�ำเข้าสแู่ พทย์แผนโบราณ จากคำ� พดู ของพ่อ “เรยี นกับพอ่ ไมเ่ สยี สักบาท” ผนวกกับเกิด ในครอบครัวหมอแผนโบราณ มีตำ� ราแพทย์แผนไทย ท่อนไม้ ใบไม้ ใบลาน ที่ระบสุ รรพคุณทางเภสชั เต็มทัว่ บา้ น ผลักดนั ครูสมบรู ณ์ แว่นวชิ ัย ครูภูมิปัญญาไทย รุน่ ท่ี ๕ ให้เรียนรู้ต�ำราหมอชวี ก ตำ� รา ของพอ่ ศกึ ษาประโยชนข์ องสมุนไพร สอบใบประกอบวชิ าชีพ สาน ตอ่ งานของครอบครวั เปดิ รา้ น ป.เภสชั แผนโบราณ ชมรมแพทยแ์ ผน ไทย ใหก้ ารรกั ษา รวมองคค์ วามรใู้ นประโยชนข์ องตน้ ไม้ พฒั นาสอน สมนุ ไพร สวนปา่ สรา้ งศนู ยเ์ รยี นรู้ สอนใหช้ มุ ชนรจู้ กั คณุ คา่ ของตน้ ไม้

๑๕ครู ครูสมบูรณ์ แวน่ วชิ ยั ด้านการแพทย์แผนไทย ภูมปิ ญั ญาไทย 64 ครู ๑๕ทอ่ี ยู่ ภมู ปิ ญั ญาไทย ครบู ญุ ตัน สทิ ธไิ พศาล ท่อี ยู่ปจั จบุ นั : ๑๓๙ ม.๖ ต.หา้ งฉัตร อ.หา้ งฉัตร จ.ล�ำปาง ๕๒๑๙๐ ครูกติ ติ อนันต์แดง ทอี่ ยู่ปัจจุบัน : ๑๐๔ ม. ๑๒ ต.วังตะกอ อ.หลังสวน จ.ชุมพร ๘๖๑๑๐ ครกู ชี า วิมลเมธี ท่ีอยู่ปัจจบุ ัน : ๑๗/๑ วดั ศาลามีชัย ถ.ราชด�ำเนนิ ต.ในเมอื ง อ.เมอื ง จ.นครศรธี รรมราช ๘๐๐๐๐ ครูขวัญดนิ สงิ ห์ค�ำ ทอ่ี ยู่ปัจจุบัน : ๒๗๑ ม.๑๕ ต.กระแซง อ.กนั ทรลักษณ์ จ.ศรสี ะเกษ ๓๓๑๑๐ ครคู �ำพนั อ่อนอุทยั ทอ่ี ยู่ปัจจบุ นั : ๑๖๒ ม. ๑ ต.นาดี อ.ดา่ นซา้ ย จ.เลย ๔๒๑๒๐ ครูจินดา บษุ สระเกษ ที่อยปู่ ัจจบุ ัน : ๓ ม.๒ ต.บ้านใหม่ อ.หนองบุญมาก จ.นครราชสีมา ๓๐๔๑๐ ครูดวงเนตร ดรุ ิยพนั ธุ์ ที่อยปู่ จั จบุ นั : ๑๑๑ แขวงวัดสามพระยา เขตพระนคร กรุงเทพฯ ๑๐๑๒๐ ครูถนอม ศริ ริ กั ษ์ ทอ่ี ยู่ปัจจบุ ัน : ๔๒ ม.๔  ต.จะทิงพระ อ.สทงิ พระ จ.สงขลา ๙๐๑๙๐

ครสู มบรู ณ์ แว่นวชิ ัย ๑๕ครู ด้านการแพทย์แผนไทย ภมู ิปัญญาไทย 65 ครูทองใบ แทน่ มณี ทอ่ี ยู่ปจั จุบัน : ๙/๕ ม.๖ ต.ต้นมะมว่ ง อ.เมือง จ.เพชรบุรี ๗๖๐๐๐ ครูพงษ์เทพ เพยี รท�ำ ท่ีอยู่ปจั จบุ นั : ๑๓๒ ม.๓ ต.กจู่ าน อ.คำ� เข่ือนแก้ว จ.ยโสธร ๓๕๑๑๐ ครูไพบลู ย์ พันธ์เมือง ที่อยปู่ จั จุบนั : ๙๗/๕ ม.๓ ต.ทะเลทรัพย์ อ.ปะทิว จ.ชมุ พร ๘๖๑๖๐ ครูมารศรี วนาโชติ ท่อี ยปู่ จั จบุ นั : ๒๑๕ ม.๑๒  ต.บา้ นกาด  อ.แมส่ ะเรียง จ.แมฮ่ อ่ งสอน ๕๘๑๑๐ ครเู ลก็ กดุ วงค์แก้ว ที่อยู่ปจั จบุ ัน : ๒๓๔ ม.๕ บา้ นบวั ต.กดุ บาก อ.กดุ บาก จ.สกลนคร ๔๗๑๘๐ ครวู ุฒิ วฒุ ิธรรมเวช ท่ีอย่ปู ัจจบุ นั : ๗๑/๙๓ ถ.เพชรเกษม ๘๑/๒ แขวงหนองคา้ งพลู เขตหนองแขม กทม. ๑๐๑๖๒ ครูสมบูรณ์ แวน่ วชิ ยั ที่อยปู่ ัจจุบัน : ๒/๑ ถ.เพลินฤด ี ต.ท่าอิฐ อ.เมอื ง จ.อตุ รดิตถ์  ๕๓๐๐๐