การเลี้ยงไหม

หอ้ งนไี้ ว้ส�ำ หรับเลี้ยงไหมแรกฟกั ออกจากไข่ ไหมวยั นม้ี คี วามออ่ นแอ จงึ จ�ำ เป็นต้อง เอาใจใส่อย่างดี ตอ้ งใหต้ น่ื และนอนพร้อมกนั ดว้ ยนะ กรมหมอ่ นไหมไหมตืน่ คือ หลงั จากทห่ี นอนไหมลอกคราบแลว้ ขยับตัวส่ายหวั ไปมาพรอ้ มกนิ ใบหม่อน ไหมนอน คอื ไหมท่ีไมก่ นิ อาหาร นอนน่ิง เพื่อเตรยี ม ลอกคราบ ไงจะ๊ 51

ไหมจะวางตวั เฉย ล�ำ ตวั เปลง่ และมีรอยแยกบริเวณ ส่วนหวั พร้อมท่จี ะลอกคราบ กรมหมอ่ นไหมไมก่ินอาหาร เปลยี่ นเป็นไหมตน่ื หิวแลว้ จ้า ใกลเ้ วลาไหมต่ืนลำ�ตัวจะคลำ�้ ชหู ัว นอ้ งณเดชหันไปเห็นรปู ทีต่ ิดฝาผนงั 52

ล�ำ ตวั ย่น กรมหม่อนไหมเคลอ่ื นไหวกนิ อาหาร สว่ นหวั มขี นาดใหญข่ น้ึ หลงั การลอกคราบ 53

โอะ๊ โอ๋...มงี ี้ดว้ ย แลว้ วยั ๑ วยั ๒ วยั ๓ มนั คืออะไรละคะ ไหมวยั ๑ คอื ไหมแรกฟกั และใหใ้ บหมอ่ นไป ๒-๓ วนัแล้วเราต้องเลีย้ งมันเหมอื นเล้ยี งเดก็ เล็กๆ หนอนไหมนอน ๑ วัน และจะลอกคราบ เพื่อยงั ไงบ้างครับเลยไมค๊ รับ เปล่ียนแปลงรปู ร่างใหโ้ ตขนึ้ เป็นวัย ๒ วัย ๓ ตอ่ ไป กรมหมอ่ นไหมกค็ ลา้ยๆพวกเรา นแี่ หละจ้ะทตี่ อ้ งโต ขนึ้ ทุกวนั 54

ถ้าจะเปรียบเทียบอย่างน้ันก็ได้จ้ะ เพราะเล้ียงเด็กทารกเราก็ต้องดูแล เป็นพิเศษมากกว่าเด็กโต อย่างไหมแรกฟักพอเปิดห่อกระดาษดำ�ให้ ไขไ่ หมไดร้ ับแสงแลว้ อยา่ งน้อย ๔ ชว่ั โมง ก็เอาไข่ไหมมาวางบนกระดาษ ที่เราปูรองกระด้งเล้ียงไหมไว้ สังเกตดูว่าหนอนไหมฟักออกเป็น ตัวหมดแล้วหรือยัง จากนั้นโรยยาฆ่าเช้ือบางๆ ให้ทั่วหนอนไหม ทุกตัว ทงิ้ ไว้ ๑๐ - ๑๕ นาที เสร็จแล้วกโ็ รยใบหมอ่ นลงบนแผ่นไข่ไหม ปลอ่ ยทิ้งไว้ ๑๐ - ๑๕ นาที หนอนไหมจะคลานขน้ึ มาบนใบหม่อน กรมหม่อนไหมอา้วมนั ใชใ้บหมอ่ นเปน็ ทน่ี อน เหรอครบั ผมนึกวา่ ใชก้ ิน ใช้กินจ้ะ ใชก้ นิ เปน็ อาหารมอ้ื แรกเลย เราจะใหใ้ บหม่อนอย่างนอ้ ยวันละ ๓ มือ้ 55

กรมหมอ่ นไหมZZZZZZZZ เอ้า !... เอา้ ! ณเดช ไปดตู ่อกนั ดีกวา่ ไปกนั เรว็ ว่าจะเกดิ อะไรขึ้นอกี อ๋ยึ อยึ๋ 56

มาดหู นอนวัยแกก่ นั ดกี วา่ โห... มันนอนเรียงกันอยา่ งนี้ มนั จะร้อนไมค๊ ะ กรมหมอ่ นไหมแลว้ มนั จะอรึดกนั ไมฮ๊ ะ หากหนอนไหมโตขน้ึ และแนน่ เราควรมกี ารถ่ายมูล การถา่ ยมลู ควรใชต้ าขายถา่ ยมลู กอ่ นวางตาขา่ ยควรใชส้ ารเคมปี อ้ งกนั โรค โรยให้ทว่ั กอ่ นใหอ้ าหาร ๑๐–๑๕ นาที จากน้ันวางตาขา่ ยโรยใบหมอ่ นบน ตาข่าย หนอนไหมจะไต่ขึ้นมากินอาหารข้างบน เมอ่ื หนอนไหมขน้ึ มาหมด แล้วจงึ ยกตาข่ายเอามลู เกา่ ทิง้ ถา้ หนอนไหมยงั ขึน้ มาไมห่ มด ให้อาหาร ตอ่ ไป อีก ๑-๒ มอ้ื ข้อควรระวงั ในการถา่ ยมลู ไหม คือ ระวงั ไม่ให้ ไหมชำ�้ หรอื เป็นแผล การถ่ายมลู จำ�เปน็ ตอ้ งล้างมอื ใหส้ ะอาดทุกคร้ัง ดว้ ยสบหู่ รือใช้แอลกอฮอล์ฆ่าเชอ้ื จะ้ แลหะ้ามมีแไหผมลช้�ำ 57

มไี หมวยั แกด่ ้วยอะ่ อายเุ ทา่ ไหรฮ่ ะ ถงึ เปน็ ไหมวัยแก่ กรมหม่อนไหมคงซกั ๕๐มั๊ง 58

ง้นั เราเดนิ ไปดูทางโนน้ เลยดีกวา่ พีจ่ ะไดอ้ ธบิ าย ไปดว้ ยเลย เลย้ี งไหมน่ยี ุ่งยากเธอเปน็ เดก็ กต็ อ้ ง กวา่ ปลกู ตน้ หม่อนอีกนะครับรสู้ ึกว่ามันยาก กรมหม่อนไหมท่เีลยี้ งไหมวยั แก่แถมอปุ กรณท์ ต่ี ้อง ใชใ้ นการเลย้ี ง กต็ ้องตระเตรยี ม เปน็ พเิ ศษ 59

ถึงแลว้ จ้ะ ไหมวยั แก่ก็โตมาจากไหมวยั อ่อนน่นั แหละ เรากย็ ังคง เล้ียงมันในกระด้งเหมือนเดิม แล้วก็ให้กินใบหม่อนเหมือนกัน ตา่ งกนั ตรงทเ่ี ราตอ้ งเลอื กใบหมอ่ นทค่ี อ่ นขา้ งแก่ โดยดูจากสี คอื ใบหมอ่ นทมี่ สี เี ขยี วเขม้ มาใหไ้ หมวยั แกก่ นิ แลว้ ใบชว่ งกลางของ กิง่ ลงมา จะเป็นใบท่เี หมาะสมทีน่ �ำ มาให้ไหมวยั แกก่ นิ แล้วเราเก็บใบหม่อนมาตากแหง้ กรมหมอ่ นไหมเก็บไว้ให้ไหมกนิ ได้ไมค๊ รับ เราให้แต่ใบสดจ้ะ ถ้าเราเก็บใบหม่อนมาเยอะ ก็มีวิธี เก็บรักษาจ้ะ สถานท่ีเกบ็ หม่อนควรมอี ณุ หภูมิต่ำ� เพือ่ ให้ใบหม่อนคงความสดไว้ได้ดี นอกจากนี้ควรเป็น ห้องท่ีมืดเพ่ือลดการสังเคราะห์แสงของใบหม่อนลง แลว้ กก็ ารใหใ้ บหมอ่ นกบั ไหมวยั แก่ สามารถใหไ้ ด้ ๒ แบบ คอื ใหเ้ ปน็ ใบๆ หรอื จะเอามาใหท้ ง้ั กง่ิ กไ็ ด้ เหมอื นกนั จา้ 60

ผดมนี วะา่คใหรบั ้เปไ็นมก่เสิง่ กยี ส็เวะลดาวดกี ขีเ้ กียจละไม่ว่า กรมหม่อนไหมไมไ่ดข้ ี้เกยี จซะหน่อย เค้าเรียกประหยดั แรงงานจ้า ญาญ่า 61

งนั้ พกี่ ต็ ้องบอกว่าการเก็บหมอ่ นท่ีตดั มาทัง้ กิง่ นั้นถา้ อากาศรอ้ นหรือแห้งให้ฉดี พ่นละออง น�ำ้ บรเิ วณกองหม่อนเล็กน้อย แลว้ จึงใช้ ผ้าชุบนำ้�หมาดๆ คลมุ ถ้าใบหม่อนทเ่ี ก็บมา เปียกช้นื และอากาศในขณะน้ันช้ืนมากใหว้ าง ผง่ึ ให้แห้งก่อนน�ำ มาเกบ็ รวมกัน ถา้ ใบหมอ่ นทเ่ี กบ็ มาเปยี กช้นื และอากาศในขณะนน้ัถา้ เดได็วล้เปะน็คใะบ ๆ กรมหมอ่ นไหมชนื้ มากให้วางพ่ึงให้แห้งกอ่ นนำ�มาเก็บรวมกัน นะจ๊ะเดก็ ๆ ให้นำ�ใบหม่อนที่เก็บมาวางแผ่กระจายออกบนเสื่อหรือ พลาสตกิ ไมว่ างสมุ เปน็ กองๆ นะคะ กรณที อ่ี ากาศรอ้ น หรือแห้งมากๆ ควรฉีดพ่นละอองนำ้�ลงมาบริเวณ ใบหม่อนเล็กน้อย หรือใช้ผ้าชุบนำ้�หมาดๆ คลุม ป้องกนั ไมใ่ หใ้ บหมอ่ นเหี่ยวแห้ง 62

กอ่ นเกบ็ ไหมสกุ ควรใหใ้ บหมอ่ นแก่ หนอนไหม เพอ่ื ใหห้ นอนไหมไดก้ นิ ใบหมอ่ นอยา่ งเตม็ ท่ี ๑ ควรเกบ็ ไหมสกุ เมอ่ื มปี รมิ าณหนอนไหมสกุ มากกวา่ ๕๐% ขน้ึ ไป โดยวธิ ี ๑.๑ เก็บไหมสุกทีละตัว นิยมใช้กับการเล้ียงไหม จำ�นวนน้อย เพราะเป็นวิธี ท่ีส้ินเปลืองแรงงาน แต่ หนอนไหมท่ีได้ไม่บอบชำ้� สร้างโอกาสให้หนอนไหม กรมหมอ่ นไหมสรา้งผลผลติ รงัไหมทด่ี ี ๑.๒ ใชต้ าขา่ ยวางบนชน้ั เลย้ี งไหม เมอ่ื หนอนไหมสกุ เดนิ ไตข่ น้ึ บนตาขา่ ย จงึ ยกขน้ึ แลว้ เกบ็ หนอนไหมสกุ เขา้ จอ่ วธิ กี ารนเ้ี หมาะกบั การเลย้ี งไหมจ�ำ นวนมาก ๒ การน�ำ หนอนไหมเขา้ จอ่ หมนุ - การเกบ็ ไหมสกุ เขา้ จอ่ ควรใสห่ นอนไหมประมาณ ๙๐% ของจ�ำ นวนชอ่ งในจอ่ แตล่ ะจอ่ เชน่ ในจอ่ ๑ จอ่ มี ๑๐๐ ชอ่ ง ควรใสห่ นอนไหม ประมาณ ๙๐ ตวั - เมอ่ื โรยไหมสกุ ทง้ิ ไว้ ๑ - ๒ ชว่ั โมง จงึ ท�ำ การแขวนจอ่ - แขวนจอ่ ทง้ิ ไวป้ ระมาณ ๒๔ ชว่ั โมง (๑ วนั ) ไหมจะท�ำ รงั ไปประมาณ ๙๕% ใหเ้ กบ็ หนอนไหมทไ่ี มท่ �ำ รงั ออก เพอ่ื น�ำ ไปโรยในจอ่ ลวดจะเรยี กวา่ ไหมหลงั จอ่ - หลงั จากไหมท�ำ รงั เสรจ็ แลว้ ใหน้ �ำ กระดาษรองใตจ้ อ่ ออกทง้ิ ทนั ทเี พอ่ื ลดความชน้ื ในโรงจอ่ - จดั จอ่ หมนุ หรอื จอ่ กระดง้ ใหอ้ ยใู่ นแนวนอน เพอ่ื ใหไ้ หมลอกคราบไดง้ า่ ย และ ลดเปอรเ์ ซน็ ตก์ ารตายในรงั 63

๓ การน�ำ หนอนไหมเข้าจอ่ ลวดหรือจอ่ พลาสตกิ - ควรปกู ระดาษ และปตู าขา่ ยทบั กอ่ นวางจอ่ เพอ่ื ซบั ปสั สาวะของหนอนไหมซง่ึ จะท�ำ ใหเ้ กดิ เปน็ รงั เปอ้ื นภายนอก - จ�ำ นวนหนอนไหมในจอ่ ลวดหรอื จอ่ พลาสตกิ ขน้ึ อยกู่ บั ขนาดของจอ่ โดยปกตจิ อ่ ความยาว ๑ เมตร สามารถบรรจหุ นอนไหมสกุ ได้ ๔๐๐ – ๕๐๐ ตวั กรมหมอ่ นไหม- หลงั จากโรยไหมสกุ แลว้ ประมาณ ๒๔ ชว่ั โมง (๑ วนั ) ไหมจะเรม่ิ ท�ำ รงั ไหมไปประมาณ ๙๕% ใหท้ �ำ การเกบ็ ไหมทไ่ี มท่ �ำ รงั ไปโรยจอ่ ลวดอกี จอ่ หนง่ึ เรยี กวา่ ไหมหลงั จอ่ - เมอ่ื ไหมท�ำ รงั ดแี ลว้ ใหร้ บี เอากระดาษรองใตจ้ อ่ ออกทง้ิ เพอ่ื ลดความชน้ื ในโรงจอ่ และ เกบ็ ตวั ทไ่ี มท่ �ำ รงั หรอื ตวั ตายแชใ่ นถงั ฟอรม์ าลนี หรอื ฝงั ดนิ เพอ่ื ลดการระบาดของโรค ในรนุ่ ตอ่ ๆ ไป ถงั ฟอรม์ าลนี 64

โรคไหมและการปอ้ งกนั ก�ำ จดั ๑. กอ่ นและหลงั การเลย้ี งไหมทกุ ครง้ั ควรท�ำ ความสะอาดหอ้ งเลย้ี งไหมและอปุ กรณ์ ดว้ ยผงซกั ฟอก หรอื น�ำ้ ปนู คลอรนี ๒. รกั ษาความสะอาดในหอ้ งเลย้ี งไหมและหอ้ งเกบ็ ใบหมอ่ น อยา่ ใหม้ เี ศษใบหมอ่ น มลู ไหมตกคา้ งอยบู่ นพน้ื เพราะจะเปน็ ทอ่ี าศยั ของเชอ้ื โรคได้ ๓. เกบ็ ไหมตวั ทเ่ี ปน็ โรคออกทง้ิ ในฟอรม์ าลนี ๓ % หรอื น�ำ ไปฝงั หรอื เผา ๔. ควบคมุ ความชน้ื ในโรงเลย้ี งไหมใหพ้ อเหมาะ ควรใหม้ กี ารถา่ ยเทอากาศ กรมหม่อนไหม๕. หลงั จากแมผ่ เีสอ้ื วางไข่ ๒ – ๓ วนั น�ำ แผน่ ไขไ่ หมจมุ่ น�ำ้ยาฟอรม์ าลนี ๒% แลว้ ลา้ งดว้ ยน�ำ้ สะอาด ผง่ึ ลมใหแ้ หง้ เพอ่ื ฆา่ เชอ้ื โรคทต่ี ดิ มากบั เปลอื กไข่ แลว้ มนั มโี รคอะไรบา้ งฮะ 65

ก็มีหลายโรคเหมอื นกนั นะ เหมือนคนเลย ประเภทท่ีเกดิ จากเชื้อรา เชื้อไวรัส แบคทเี รยี แลว้ กโ็ ปรโตซวั โรคทเี่ กิดจากเชื้อรานีก่ ็ตดิ ตอ่ กรมหมอ่ นไหมทางผิวหนังเช่นโรคมัสคาดีน หรอื โรคแอสเปอจลิ ลัส ชื่อฝร่งั ทั้งนนั้ ไม่มชี อ่ื ไทย เหรอครับ 66

มัสคาดนี คนไทยเรียก โรคตายแขง็ หรือมัมม่ี มัมมีไ่ หม งี้คอ่ ยจำ�งา่ ยแล้วอกี โรคละครบั อะไรจลิ ลัส กรมหมอ่ นไหมหนอ่ย แอสเปอรจ์ ิลลัส หรือโรคหดู จ้ะ 67

แลว้ เราจะสังเกตยุ ังไงฮะวา่ มัน เป็นโรคมมั ม่ี กรมหม่อนไหมแลว้ โรคหูดล่ะครับอาการของโรคมมั ม่ี เบอื้ งตน้ หนอนไหมจะเคลอ่ื นไหวช้า ไมค่ อ่ ยนา่ กลวั อ่ะ หยยึ ...กินอาหาร บริเวณผิวหนังจะมีจุดสีดำ� หรือคล้ายจุดเปื้อนน้ำ�มัน และตาย หากมีอาการรุนแรง หนอนไหมจะสำ�รอก นำ�้ ย่อย ท้อง เสยี และตาย ซากหนอนไหมที่ตายแล้ว ๒-๓ วันตัวจะแข็งและ หดสน้ั ลงและมีเสน้ ใยของเช้ือราขนึ้ ปกคลุมลำ�ตวั หนอนไหมจะกนิ อาหารน้อยลง ผิวหนังตึง เปน็ มัน การเจรญิ เตบิ โตไม่สม�ำ่ เสมอ ไหมท่ตี ดิ เช้อื จะไม่ลอกคราบหรอื ลอกคราบไมอ่ อก สองโรคนเี้ กดิ จากเชอ้ื รา สว่ นทเี่ กดิ จากไวรสั เราเรยี กวา่ โรคน�ำ้ เหลือง หรือโรคเต้อ โรคกะทิ ส่วนภาษาฝรงั่ คือ โรคแกรสเซอรี่ 68

เต้อเป็นภาษา อะไรคะ อันนีพ้ ี่ก็ไม่ร้เู หมือนกันจ้ะ รแู้ ตว่ ่าโรคน้ีตดิ ต่อ โดยการกนิ ไหมจะออ่ นแอ ไมก่ นิ ใบหมอ่ น ปล้องตามล�ำ ตวั จะบวม หดสน้ั ผนังล�ำ ตัวเป็นมัน หนอนไหมจะไต่ ตามขอบช้นั เลี้ยงหรอื กระดง้ ต่อมาผวิ หนงั จะแตกและมนี ำ้�สขี าวขนุ่ คลา้ ยน�ำ้ นมหรือกะทิ ไหลออกมา หากเกดิ ช่วงไหมสุก ไหมจะท�ำ รังได้ และจะตายช่วงเปน็ ดักแด้ กรมหม่อนไหมเป็นพวก หนอน น�้ำ เหลอื งไม่ดี 69

อีกโรคทเ่ี กดิ จากเชอ้ื ไวรัส เรียกวา่ โรคไสข้ าวหรอื โรคหวั ส่อง กรมหม่อนไหมเมอ่ื หนอนไหมเปน็ โรคนีจ้ ะเบอ่ื อาหารส�ำ รอกน้ำ�ย่อย และถ่ายมูลพก่ี ไ็ มร่ เู้ หมอื นกนั วา่ ท�ำ ไมถงึ เรยี ก แฮะ แฮะ แตพ่ ีร่ ู้ใชไ่ มค๊ รบั ตดิ กน้ เปน็ สารคลา้ ยลกู ประค�ำ ออกมาสว่ นหวั ดา้ นบนของหนอนจะใสว่าโรคหวั สอ่ งวา่ อาการเป็นยังไง เม่ือสอ่ งกับแสงจะโปรง่ ใส เมื่อเป็นมากเชอ้ื ไวรัสจะท�ำ ลาย กระเพาะอาหารท�ำ ใหเ้ ซลล์ท่กี ระเพาะแตกเปลี่ยนเป็นสีขาวขนุ่ เมอื่ ผ่าดูจะเหน็ ได้ชัด ลักษณะภายนอกหนอนไหมจะมอี าการทอ้ งเดิน มลู มีสขี าวข่นุ ส�ำ รอกน้�ำ ยอ่ ยมากขึน้ เมื่อตายผนังล�ำ ตวั จะเหนียว ไม่แตกงา่ ย แตอ่ วัยวะภายในจะเนา่ เละเปน็ น้ำ�สีคล�้ำ ๆ มกั เปน็ มากในวัยแก่ 70

จะไหวไมเ๊ น่ีย กรมหมอ่ นไหมไหวอะไรจะ๊ 71

จะจ�ำ ไหว หรอื เปลา่ ไม่ร้ดู ิฮะ ไมต่ ้องจ�ำ กไ็ ดจ้ ะ้จริงเหรอฮะ กรมหมอ่ นไหมเด๋ียวพี่มเีอกสารให้ 72

เด็กหนอเด็ก ส่วนโรคท่เี กดิ จากเช้อื แบคทเี รีย คือ โรคแฟลคเชอรี่ หรอื โรคเน่าเละ โรคนีต้ ิดตอ่ โดย การกิน ไหมจะกินอาหารน้อยลงเจริญเติบโตช้า ส�ำ รอกน้ำ�ย่อย ท้องร่วง ก้นแฉะมีน�้ำ สีเขียวซึมออกมา ถ่ายมูลติดกันเป็นลูกประคำ� ผิวหนังส่วนหัวหรืออกจะโปร่งใส ลำ�ตัวหดส้ัน บางครั้งส่วนหัวจะยื่นออกมาภายนอก ซากจะนิ่ม และเปลี่ยนเป็น สีดำ� หรือสีแดงดำ� มีกล่ินเหม็น และโรคสุดท้ายเกิดจากเช้ือโปรโตซัว หรือเรียกว่า กรมหม่อนไหมโรคเพบริน โรคนี้ติดต่อผ่านทางไข่ไหมและโดยการกิน จะทำ�ให้ไหมเจริญเติบโต ไม่สม่ำ�เสมอ ตัวเล็กลอกคราบไม่ออก หรือหลังลอกคราบลำ�ตัวใส/ผิดปกติ ถ้าเกิดการติดต่อผ่านไข่ไหม หนอนไหมจะตายตั้งแต่วัยอ่อน ถ้าติดเช้ือโดยการกิน ในหนอนไหมวัยออ่ น หนอนไหมจะตายในวัย ๔ และ ๕ 73

เปน็ ไงบ้างจะ๊ เด็กๆ พอจะเล้ียงไหมได้ หรอื เปลา่ จ๊ะ ถ้าหากสนใจจะเลีย้ งไหม สามารถขอรับไข่ไหม ไดท้ ่ีศูนยห์ ม่อนไหมเฉลมิ พระเกียรตฯิ กรมหม่อนไหม๒๑ แหง่ ท่ัวประเทศจา้ มาเลย้ี งไหมกัน เยอะๆ นะคะ ทนี ก้ี ็พอจะรู้เกี่ยวกับ การเลย้ี งไหมกนั แล้วนะจ๊ะ คะ่ ครบั ครับ 74

กรมหม่อนไหมน่ารกั จงั 75

กรมหมอ่ นไหม 76