สื่อการสอนกาพย์ห่อโคลงประพาสธารทองแดง

สาระน่ารู้ สื่ อ ก า ร ส อ น ห นั ง สื อ อิ เ ล็ ก ท ร อ นิ ก ส์ กาพย์ห่อโคลง ประพาสธารทองแดง ชั้นเรียนครูเบนซ์

สารบัญ หน้า 1 เรื่อง 2 ผู้เเต่ง 3 จุดมุ่งหมายในการเเต่ง 4 ส า ร ะ สำ คั ญ ข อ ง เ รื่ อ ง 5 ลักษณะคำประพันธ์ 18 เนื้ อเรื่อง 19 ห ม ว ด ชื่ อ สั ต ว์ 20 หมวดพรรณไม้ คำศัพท์

1 ประวัติผู้เเต่ง เจ้าฟ้าธรรมธิเบศไชยเชษฐ์สุริยวงศ์หรือ เจ้าฟ้ากุ้ง ทรงเป็นพระโอรสองค์ที่ 1 ในพระเจ้าอยู่หัวบรมโกศ กับกรมหลวงอภัยนุชิตพระมเหสีใหญ่ บทพระราชนิพนธ์ เพลงยาวบางบท บทเห่เรื่องกากี3ตอน กาพย์ห่อโคลงประพาสธาร ทองแดง พระมาลัยคำหลวง กาพย์เห่เรือและนันโท ปนันทสูตรคำหลวง เป็นต้น

2 จุดมุ่งหมายในการเเต่ง เ พื่ อ ค ว า ม เ พ ลิ ด เ พ ลิ น ใ น ก า ร ช ม ธรรมชาติ ระหว่างการเดินทางไป พระพุทธบาท ที่จังหวัดสระบุรี

3 สาระสำคัญ ตอนต้นกล่าวถึงกระบวนเสด็จ และต่อด้วยการ พรรณนาสัตว์ป่า พรรณนานก พรรณนาพันธุ์ไม้ พรรณนาลำธารและปลา และพรรณนาความ สนุกรื่นรมย์ที่ธารทองแดง

4 ลักษณะคำประพันธ์ กาพย์ห่อโคลง เป็นชื่อบทประพันธ์ที่แต่ง ขึ้นโดยใช้กาพย์ยานี 11 แต่งสลับกับโคลง สี่สุภาพอย่างละ 1 บทโดยจะขึ้นต้นด้วย กาพย์ยานี 11 และตามด้วยโคลงสี่สุภาพ

5 เเผนผัง กาพย์ห่อโคลง ่้ ่ ่้ ่่ ่ ้ ่้

คำประพันธ์ 6 เที่ยวเล่นเป็นเกษมสุข แสนสิ่งสนุกปลุกใจหวัง เร่ร่ายผายผาดผัง หัวริกรื่นชื่นชมไพร สุขเกษมเปรมหน้าเหลือบ ลืมหลัง เเสนสนุกปลุกใจหวัง วิ่งหรี้ เดินร่ายผายผันยัง ชายป่า หัวร่อรื่นชื่นชี้ ส่องนิ้วชวนแล ถอดคำประพันธ์ การเที่ยวเล่นในครั้งนี้เป็นการเที่ยวที่มีความสุข สนุกสนานและตื่นเต้นมากจนทำให้ลืมเรื่องต่างๆ ที่ผ่านมาทุกคนเดินอย่างรวดเร็วไปยังชายป่า ส่งเสียงหัวเราะต่อกระซิกกันอย่างรื่นเริง และต่างก็ชี้ชวนให้ชมธรรมชาติอันสวยงาม

คำประพันธ์ 7 เลียงผาอยู่ภูเขา หนวดพรายเพราเขาแปล้ปลาย รูปร่างอย่างแพะหมาย ขนเหม็นสาบหยาบเหมือนกัน เลียงผาอยู่พ่างพื้น ภูเขา หนวดพู่ดูเพราเขา ไปล่ท้าย รูปร่างอย่างแพะเอา มาเปรียบ ขนเหม็นสาบหยาบร้าย กลิ่นกล้าเหมือนกัน ถอดคำประพันธ์ เลียงผาอยู่บนภูเขา มีรูปร่างคล้ายแพะ หนวดคล้ายพู่ดูงดงาม มีเขาแบนปลาย เขาโค้งไปข้างหน้า ขนหยาบและมีกลิ่น เหม็นสาบอย่างรุนแรงเช่นเดียวกับแพะ

คำประพันธ์ 8 กระจงกระจิดเตี้ย วิ่งเรี่ยนเรี่ยนน่าเอ็นดู เหมือนกวางอย่างตาหู มีเขี้ยวน้อยสร้อยแนมสอง กระจงกระจิดหน้า เอ็นดู เดินร่อยเรี่ยงามตรู กระจ้อย เหมือนกวางอย่างตาหู ตีนกีบ มีเคี่ยวขาวน้อยช้อย แนบข้างเคียงสอง ถอดคำประพันธ์ กระจงเป็นสัตว์ที่มีตัวขนาดเล็ก วิ่งไปมาดู น่ารักน่าเอ็นดู มีตาหูและตีนกีบเหมือนกวาง มี เขี้ยวน้อยสีขาว 2 เขี้ยว แต่ไม่มีเขา

คำประพันธ์ 9 ฝูงลิงใหญ่น้อยกะจุย ชะนีอุ่ยอุ้ยร้องหา ฝูงค่างหว่างพฤกษา ค่างโจนไล่ไขว่ปลายยาง ฝูงลิงยวบยาบต้น พวาหนา ฝูงชะนีมี่กู่หา เป่ลาข้าง ฝูงค่างหว่างพฤกษา มาสู่ ครอกแครกไล่ไขว่คว้า โลดเลี้ยวโจนปลิว ถอดคำประพันธ์ ฝูงลิงทั้งตัวเล็กตัวใหญ่ พากันขย่มต้นมะม่วงอยู่ยวบยาบ ฝูง ชะนีร้องกู่หาคู่ของมัน ฝูงค่างก็กระโดดไปมาระหว่างต้นไม้ ฝูงลิงต่างพากันร้องตะคอกเสียงครอกเเครก พร้อมทั้ง กระโดดไล่ไขว่คว้ากันบนปลายต้นยาง

10 คำประพันธ์ งูเขียวรัดตุ๊กแก ตุ๊กแกแก่คางแข็งขยัน กัดงูงูยิ่งพัน อ้าปากง่วงล้วงตับกิน งูเขียวแลเหลื้อมพ่น พิษพลัน ตุ๊กแกคางแข็งขยัน คาบไว้ กัดงูงูเร่งพัน ขาดเครียด ปากอ้างูจึงได้ ลากล้วงตับกิน ถอดคำประพันธ์ งูเขียวตัวเป็นเงามันแสดงถ้าเหมือนพ่นพิษ ถูกตุ๊กแกคาบ ไว้ในขณะเดียวกันงูเขียวก็รัดตุ๊กแกจนต้องอ้าปาก และเข้าไปหลวงตับตุ๊กแกกินเป็นอาหาร

11 คำประพันธ์ ยูงทองย่องเยื้องย่าง รำรางชางช่างฟ่ายหาง ปากหงอนออนสำอาง ช่างรำเล่นเต้นตามกัน ยูงทองย่องย่างเยื้อง รำฉวาง รายร่ายฟ่ายเฟื่ องหาง เฉิดหน้า ปากหงอนอ่อนสำอาง ลายเลิศ รำเล่นเต้นงามหง้า ปีกป้องเป็นเพลง ถอดคำประพันธ์ นกยูงทองย่องเยื้องย่าง แล้วรำแพนหางเชิดหน้าขึ้น เห็นปากงอนอ่อนช้อย แสดงอาการรำเล่นด้วยการยก ปีกขึ้นป้องตามเพลง

คำประพันธ์ 12 ไก่ฟ้าอ้าสดแสง หัวสุขแดงแทงเดือยแนม สี่ ปีกหางต่างสีแกม แต้มต่างอย่างวาดเขียน ไก่ฟ้าหน้าก่ำกล้า ปากแหลม หัวแดงแฝงเดือยแนม เนื่องแข้ง ปีกหางต่างสีแกม ลายลวด ตัวด่างอย่างคนเเกล้ง แต่งแต้มขีดเขียน ถอดคำประพันธ์ ไก่ฟ้าหน้าสุกใสมีปากแหลม หัวมีสีแดงกำลังแทงเดือย ขึ้นมา ปีก หางและลำตัวมีลวดลายงามเหมือนอย่างคน แกล้งแต่งสี่ให้มัน

13 คำประพันธ์ ดู ห นู สู่ รู งู งู สุ ด สู้ ห นู สู้ งู ห นู งู สู้ ดู อ ยู่ รู ป งู ทู่ ห นู ทู ทู พ รู พ รู ดู งู ขู่ ฝู ด ฝู้ สุ ด สู้ ห นู สู่ รู งู งู งู อ ยู่ งู สู้ ห นู ห นู สู้ รู ป ถู้ ทู ทู ห นู รู้ งู งู รู้ ถอดคำประพันธ์ มองเห็นหนูจะเข้าไปในรูงู งูจึงขู่หนูเสียงฟูๆ งูจึงสู้กับ หนู หนูก็สู้กับงูอย่างเต็มกำลัง สัตว์ทั้งสองต่างก็รู้เชิง ซึ่งกันและกัน ขณะต่อสู้ต่างทำหน้ามู่ทู่ใส่กัน

คำประพันธ์ 14 นกแก้วแจ้วเสียงใส คลอไคล้คู่หมู่สาลิกา นกตั้วผัวเมียคลา ฝ่าแขกเต้าเหล้าโนรี นกแก้วแจ้วรี่ร้อง เร่หา ใกล้คู่หมู่สาลิกา เเวดเคล้า นกตั้วผัวเมียมา สมสู่ สัตวาฝ่าแขกเต้า พวกพ้องโนรี ถอดคำประพันธ์ นกแก้วร้องแจ้ว ๆ เร่หาคู่ โดยเข้าไปใกล้หมู่นก สาลิกา ส่วนนกกระตั้วสองตัวผัวเมียกำลังสมสู่กัน อยู่ในขณะที่นกสัตวา จะต้องฝ่านกแขกเต้าเข้าไป หานกโนรี ซึ่งเป็นพวกพ้องของมัน

15 คำประพันธ์ กระจายสยายซร้องนาง ผ้าสไบบางนางสีดา ห่อห้อยย้อยลงมา แต่ค่าไม้ใหญ่สูงงาม กระจายสยายคลี่ซร้อง นงพงา สไบบางนางสีดา ห่อห้อย ยื่นเลื้อยเฟื้ อยลงมา โบยโบก แต่ค่าไม้ใหญ่น้อย แกว่งเยื้องไปมา ถอดคำประพันธ์ ต้นซร้องนางคลี่และสไบนางสีดาต่าง ก็ยื่นเลื้อยห้อย ลงมา แต่ค่าคบไม้น้อยใหญ่ เมื่อยามลมพัดจะแกว่ง ไปมาดูสวยงามนัก

16 คำประพันธ์ หัวลิงหมากลางลิง ต้นลางลิงแลหูลิง ลิไต่งกระไดลิง ลิงโลดคว้าประสาลิง หัวลิงมากเรียกไม้ ลางลิง ลางลิงหูลิงลิง หลอกขู้ ลิงไต่กระไดลิง ลิงห่ม ลิงโลดฉวยชมผู้ ฉีกคว้าประสาลิง ถอดคำประพันธ์ หัวลิงหมายถึงไม้เถาชนิดหนึ่ง ผลขนาดส้มจีน มีสัน ตรงกลางคล้ายหัวลิง เถาหัวลิงต้นหมากลิงและลิง บางตัวก็ขึ้นต้นหูลิงทำหน้าหลอกคู่ของมัน บ้างก็ขึ้น ไต่กระไดลิงขย่มเล่นบ้างก็ตะโกนฉวยชมพู่คว้ามา ฉีกเล่นตามภาษาลิง

17 คำประพันธ์ ธารไหลใสสะอาด มัจฉาชาติดาศนานา หวั่นว่ายกินไคลคลา ตามกันมาให้เห็นตัว ธารไหลใสสะอาดน้ำ รินมา มัจฉาชาตินานา หวั่นหว่าย จอกสาหร่ายกินไคลคลา เชยหมู่ ตามคู่มาคล้ายคล้าย ผุดให้เห็นตัว ถอดคำประพันธ์ น้ำในลำธารใสสะอาดไหลรินมา หมู่ปลานานาชนิด ต่างหากันว่ายไปมา กินจอกและสาหร่ายโดยว่ายตาม กันมาเป็นหมู่ ๆ และพูดให้เห็นตัวด้วย

18 หมวดชื่อสัตว์ กวาง ตุ๊กแก ค่าง ช้าง กระจง เลียงผา งูเห่า ชะนี เนื้อทราย ลิง นกยูง ไก่ฟ้า หมูป่า งูเขียว นกเเขกเต้า หมาใน นกโนรี หนู นก หมีดำ กระตั้ว นกสัตวา นกเเก้ว นกกระปูด นกสาริกา

19 หมวดพรรณไม้ ต้นซร้องนางคลี่ ต้นสไบนางสีดา ต้นหูลิง ต้นหมากลิง ต้นหัวลิง ต้นลางลิง

20 คำศัพท์ เพรา,พรายเพรา หมายถึง งาม เเนบ แนม หมายถึง เล็กน้อย อาการที่ลิงขย่มต้นไม้ขึ้นลง กระจิด หมายถึง ต้นมะม่วง ส่วนหางของงู ยวบยาบ หมายถึง งาม สวยเด่น ป้าน ไม่เเหลม พวา หมายถึง กินตะไคล้น้ำ ขนด หมายถึง รางชาง หมายถึง มูทู หมายถึง กินไคล หมายถึง