T.C KAHRAMANMARAŞ VALİLİĞİ DULKADİROĞLU REHBERLİK VE ARAŞTIRMA MERKEZİ MÜDÜRLÜĞÜ ÖZEL GEREKSİNİMLİ ÖĞRENCİ VELİLERİNİN ÖZEL EĞİTİM DEĞERLENDİRME, TANILAMA VE UYGULAMALARINA İLİŞKİN GÖRÜŞLERİ ARAŞTIRMA ÇALIŞMASI Salih HÜLÜR 2019 KAHRAMANMARAŞ 48
ÖZET Bu çalışmanın amacı; Kahramanmaraş Dulkadiroğlu Rehberlik ve Araştırma Merkezi özel eğitim hizmetleri bölümüne, çocuklarının eğitsel değerlendirme ve tanılaması için başvuran öğrenci velilerinin görüşleri doğrultusunda, özel eğitim eğitsel değerlendirme, tanılama ve izleme uygulamalarına ilişkin genel bir değerlendirme yapmaktır. Araştırma nitel bir çalışmadır. Bu araştırma 2018-2019 eğitim öğretim yılında Kahramanmaraş ili Kahramanmaraş Dulkadiroğlu Rehberlik ve Araştırma Merkezi hinterlandı içerisindeki, eğitsel değerlendirme ve tanılaması sürecinde yer alan 94 öğrenci velisiyle görüşülerek gerçekleştirilmiştir. Çalışmanın verileri açık uçlu sorularla hazırlanmış yarı yapılandırılmış görüşme formuyla elde edilmiştir. Araştırma bulgularına göre, rehabilitasyon merkezine devam eden öğrenciler için özel eğitim kurumu olan rehabilitasyon merkezleri randevuyu veli adına alarak herhangi bir mağduriyet oluşturmadığı, şehir merkezinden uzakta olan RAM’lara müracaat etmek, araç desteği olmadığı zaman bireysel olarak ailelere zorluk getirdiği, öğrenci ve velilerin ağırlıklı kullandığı ulaşım ağı, devam ettikleri rehabilitasyon vasıtasıyla (aracıyla) iş ve işlemlerini takip ettirmek olduğu için kolaylık sağladığı, rehberlik ve araştırma merkezi binasında yapılan eğitsel değerlendirme ve tanılamaların uygun ortamda ve uygun araç-gereçlerle yapıldığı, özel eğitimin ilkeleri arasında sayılan gizlilik ilkesine uygun hareket edildiği, öğrenci velisinin özel eğitim değerlendirme kurulunda fikirlerini paylaştığı, yapılan eğitsel değerlendirme ve tanılama sonucunda çocuğuna uygun tanı ve yönlendirme kararı alındığı, RAM binasının veliler ve çocuklar için daha kullanışlı olması ile ilgili görüşlerin yeterli olduğu sonuçlarına ulaşılmıştır. Anahtar Kelimeler: Rehberlik ve Araştırma Merkezi, Veli, Eğitsel Değerlendirme, Tanılama 49
ABSTRACT The present study aims to analyze educational evaluation, diagnosis and monitoring in special education in parallel with parents’ views who applied Special Education Office of Kahramanmaraş Dulkadiroğlu Counselling and Research Center for the educational evaluation and diagnosis of their children. This is a qualitative study which was carried out by interviewing 94 parents participating in the process of educational evaluation and diagnosis at Special Education Office of Kahramanmaraş Dulkadiroğlu Counselling and Research Center in Kahramanmaraş province of Turkey during 2018- 2019 school year. The data in the present study were obtained using semi-structured interview forms with open-ended questions. The findings demonstrate that making appointments for rehabilitation center as a special education in the name of parents did not result in an unjust treatment for students attending the rehabilitation center, that applying counselling research centers outside city centers caused problems for families when they do not have access to vehicles, that means of transportation provided by rehabilitation center and frequently used by students and parents enabled them to easily complete application and education process, that a convenient environment is ensured and convenient equipment are used for educational evaluation and diagnosis in the counselling and research center building, that a strict confidentiality policy, which is considered as one of the principles of special education, was adopted, that parents were allowed to share their ideas in the special education evaluation council, that a suitable diagnosis and counselling method was found following the educational evaluation and diagnosis, and that views on the further feasibility of counselling and research center for parents and children are sufficient. Key words: Counselling and research center, parents, educational evaluation, diagnosis 50
1.GİRİŞ Türkiye'de özel eğitim çalışmalarının Osmanlı dönemine dayandığı bilinmektedir. Osmanlı dönemindeki Enderun Mekteplerinin üstün zekâlı bireylerin eğitimi açısından örnek teşkil ettiği bilinmektedir. Ülkemizde özel eğitim gerektiren çocukların eğitimine 1889 yılında İstanbul Ticaret Mektebi bünyesinde işitme engelli çocuklara eğitim veren bir okulun açılması ile başlanılmıştır. Daha sonra bu okula görme engellilerle ilgili bir bölüm eklenmiş, okul 30 yıl eğitim verdikten sonra kapatılmıştır. 1921 yılında Özel İzmir Sağırlar-Körler Okulu açılmış ve bu okul 1924 yılından 1950 yılına kadar Sağlık ve Sosyal Yardım Bakanlığı'na bağlı olarak özel eğitim hizmetlerini sürdürdükten sonra aynı yıl Millî Eğitim Bakanlığı'na devredilmiştir. 1950 yılından 1980 yılına kadar Özel Eğitim Hizmetleri, İlköğretim Genel Müdürlüğü bünyesinde bir şube müdürlüğü tarafından yürütülmüştür. Bu birim 1980 yılında Özel Eğitim Genel Müdürlüğü, 1983 yılında ise Özel Eğitim ve Rehberlik Dairesi Başkanlığı'na dönüştürülmüştür. 1992 yılında ise Özel Eğitim Rehberlik ve Danışma Hizmetleri Genel Müdürlüğü kurulmuştur. Özel eğitim okulları, özel eğitim sınıfları, Rehberlik Araştırma Merkezleri, meslek okulları ve mesleki eğitim merkezlerini bünyesinde toplamıştır. Özel eğitim ve rehberlik ile ilgili tüm çalışmalar buradan yürütülmektedir. Milli eğitim bünyesindeki merkez örgütünün çalışmaları, İl ve İlçe Milli Eğitim Müdürlükleri bünyesindeki özel eğitim konusuyla ilgili birimler bu hizmeti ülke genelinde yürütmeye çalışmaktadır. 1997 yılında çıkarılan 573 sayılı kanun hükmünde kararname özel eğitim adına atılmış en büyük adımlardan birisi aynı zamanda özel eğitim gereksinimi olan çocuklara ilişkin en kapsamlı yasal bir düzenlemedir. İlgili kararnamenin 4. Maddesinde özel eğitimin temel ilkeleri şunlardır; a) Özel eğitim gerektiren tüm bireyler, ilgi, istek, yeterlilik ve yetenekleri doğrultusunda ve ölçüsünde özel eğitim hizmetlerinden yararlandırılır. b) Özel eğitime erken başlamak esastır. c) Özel eğitim hizmetleri, özel eğitim gerektiren bireyleri sosyal ve fiziksel çevrelerinden mümkün olduğu kadar ayırmadan planlanır ve yürütülür. d) Özel eğitim gerektiren bireylerin, eğitsel performansları dikkate alınarak, amaç, muhteva ve öğretim süreçlerinde uyarlamalar yapılarak diğer bireylerle birlikte eğitilmelerine öncelik verilir. e) Özel eğitim gerektiren bireylerin her tür ve kademedeki eğitimlerinin kesintisiz sürdürülebilmesi için her türlü rehabilitasyonlarını sağlayacak kurum ve kuruluşlarla iş birliği yapılır. f) Özel eğitim gerektiren bireyler için bireyselleştirilmiş eğitim planı geliştirilmesi ve eğitim programlarının bireyselleştirilerek uygulanması esastır. g) Ailelerin, özel eğitim sürecinin her boyutuna aktif katılmalarının sağlanması esastır. h) Özel eğitim politikalarının geliştirilmesinde, özel eğitim gerektiren bireylerin örgütlerinin görüşlerine önem verilir. i) Özel eğitim hizmetleri, özel eğitim gerektiren bireylerin toplumla etkileşim ve karşılıklı uyum sağlama sürecini kapsayacak şekilde planlanır. 573 sayılı kararnamenin(1997) 21. maddesinde Rehberlik ve Araştırma Merkezi, rehberlik ve psikolojik danışma hizmetleri servisiyle birlikte, özel eğitime destek sağlayan kurumlar arasında gösterilerek özel eğitim gerektiren bireylerin tanılama yerleştirme, en uygun eğitim ortamını önerme ve bu bireylere rehberlik ve psikolojik danışma hizmetleri sunma görevleri olduğu belirtilmiştir. 2000 51
yılında yürürlüğe giren ve yapılan değişikliklerle 07 Temmuz 2018 yılında revize edilen Özel Eğitim Hizmetleri Yönetmeliği özel gereksinimli bireylere sağlanacak özel eğitim hizmetlerini en geniş haliyle açıklamaktadır. İllerde engelli çocukların tanılama, yerleştirme, izleme ve gerektiğinde destek hizmetler sağlama görevlerini üstlenmiş MEB'e bağlı rehberlik ve araştırma merkezleri bulunmaktadır. (Eripek, 2004:27). Diğer taraftan eğitsel değerlendirme ve tanılama uygulamalarının en önemli unsuru olan Rehberlik Araştırma Merkezleri (RAM) çalışmaları ile bu sürecin adeta kilit noktası durumundadırlar. Milli Eğitim Bakanlığı, Özel Eğitim Hizmetleri Yönetmeliğinde belirlenen mevzuatla ilgili tüm unsurları pratikte uygulamaya dönüştürme ve yürütme noktaları RAM’lardır. Millî Eğitim Bakanlığı mevzuatında “Rehberlik ve Araştırma Merkezi; eğitim öğretim kurumlarındaki rehberlik ve psikolojik danışma hizmetlerinin etkin ve verimli bir şekilde yürütülmesine ilişkin çalışmalarla bölgesindeki özel eğitim gerektiren bireylerin tanılanması ve bu bireylere yönelik rehberlik ve psikolojik danışma hizmetlerini yürütmek amacıyla her il merkezi ile nüfus ve hizmet gereklerine göre ilçelerde Bakanlıkça açılır” denmektedir (MEB, Mevzuat). Bu nedenle de RAM’lardaki uygulamaları ve çalışanların görüşlerini alan araştırmalar bu açıdan ayrıca önem kazanmaktadır. Rehberlik ve Araştırma Merkezlerinde; özel eğitim hizmetleri alanında tanılama, yönlendirme ve izleme sürecindeki çalışmalar ile rehberlik ve psikolojik danışma hizmetleri kapsamında yürütülen çalışmalar olduğu görülmektedir. Dolayısıyla rehberlik ve araştırma merkezlerinde sunulan özel eğitim hizmetlerinin veli ve öğrenci ekseninde önemli payı vardır. Bu bağlamda özel eğitim uygulamaları içerisinde bulunan özel gereksinimli öğrenci velilerinin görüşlerinden yola çıkarak, özel eğitim eğitsel değerlendirme, tanılama ve uygulamalarına ilişkin aksaklıkları ortaya çıkarma ve bu aksaklıklara ilişkin, ilgili kişilerin görüşleri ışığında çözüm önerileri bulmaya ihtiyaç duyulmaktadır. 1.1. Problem Durumu Özel eğitim eğitsel değerlendirme, tanılama ve uygulamalarına ilişkin verimlilik düzeyinin hangi ölçüde olduğunu incelemektir. 1.2. Araştırmanın Amacı Bu araştırmanın amacı; rehberlik ve araştırma merkezine özel eğitim hizmetleri alanında eğitsel değerlendirme, tanılama, yönlendirme ve izleme amaçlı gelen öğrenci velilerinin görüşleri doğrultusunda, özel eğitim eğitsel değerlendirme, tanılama ve uygulamalarına ilişkin bir değerlendirme yapmaktır. 1.3. Araştırmanın Önemi Akranlarından anlamlı seviyede farklılık gösteren bireylerin topluma uyum sağlaması, ayak uydurabilmesi ve normalleşme çabalarının desteklenmesi, toplum düzeni açısından son derece önemlidir. Aynı zamanda sosyal ve demokratik bir devlet olmanın gereğidir. Özel Eğitim Hizmetleri Yönetmeliği 5. Madde (g) bendine göre “Ailelerin, özel eğitim sürecinin her aşamasına aktif katılmalarının sağlanması” özel eğitimin temel ilkeleri arasında sayılmıştır. RAM bünyesinde eğitsel inceleme ve tanılama amacıyla oluşturulan özel eğitim değerlendirme kurulu üyelerinden birisi de ilgili bireyin velisi olarak kabul edilmiştir. Bu çalışmayla özel eğitim eğitsel değerlendirme, tanılama ve uygulamaları içerisinde yer alan velilerin görüşleri ışığında aksaklıkları ortaya çıkarmak ve sürecin daha verimli işlemesi için çözüm önerileri getirilmeye çalışılmıştır. Her geçen gün ülkemiz, sosyal ve demokratik bir devlet olma yolunda adımlar atarak engelli vatandaşlarına yönelik iyileştirici önlemler almaktadır. Bu çalışmayla özel eğitim eğitsel 52
değerlendirme, tanılama ve uygulamaları içerisinde yer alan kişilere dönük öneriler getirerek yasa yapıcılara ileriye dönük politika geliştirmelerinde kaynaklık etmesi düşünülmektedir. 1.4. Varsayımlar 1.Araştırmada kullanılacak olan görüşme formundaki soruları araştırmaya katılan; Özel Gereksinimli Öğrenci Velilerinin Özel Eğitim eğitsel değerlendirme, tanılama ve uygulamalarına ilişkin soruları samimi ve doğru cevaplandıracakları varsayılmaktadır. 2.Veri toplama aracının konuya ilişkin görüşleri ortaya çıkaracak nitelikte olduğu varsayılmaktadır. 1.5. Araştırmanın Sınırlılıkları Bu araştırma 2018-2019 eğitim öğretim yılında Kahramanmaraş ili Kahramanmaraş Dulkadiroğlu Rehberlik ve Araştırma Merkezi hinterlandın içerisindeki; özel eğitim amacıyla eğitsel değerlendirme tanılama ve uygulamaları içinde yer alan 94 öğrenci velisinin görüşleriyle sınırlıdır. 1.6. Tanımlar Özel Eğitim: Özel eğitim gerektiren bireylerin eğitim ihtiyaçlarını karşılamak için özel olarak yetiştirilmiş personel, geliştirilmiş eğitim programları ve yöntemleri ile onların özür ve özelliklerine uygun ortamlarda sürdürülen eğitimi ifade eder(KHK,1997). Veli: Öğrencinin annesi, babası veya yasal sorumluluğunu üstlenen kişiyi ifade eder(ÖEHY, 2018). Tanılama: Özel eğitime ihtiyacı olan bireylerin tüm gelişim alanlarındaki özellikleri ile yeterli ve yetersiz yönlerinin, bireysel özelliklerinin ve ilgilerinin belirlenmesi amacıyla tıbbî, psiko-sosyal ve eğitim alanlarında yapılan değerlendirme sürecini ifade eder.(ÖEHY,2000) Rehberlik ve Araştırma Merkezi (RAM): Rehberlik hizmetleri ile özel eğitim hizmetlerini planlayarak hizmetlerin koordineli bir şekilde yürütülmesini sağlayan kurumu ifade eder(ÖEHY, 2018). 2.KURAMSAL AÇIKLAMALAR 2.1 Rehberlik ve Araştırma Merkezi 573 sayılı kararnamenin (1997) Madde 21- Rehberlik ve araştırma merkezleri, eğitim öğretim kurumlarındaki rehberlik ve psikolojik danışma hizmetlerinin etkin ve verimli bir şekilde yürütülebilmesine ilişkin gerekli her türlü çalışmaların yanı sıra özel eğitim gerektiren bireyleri de tanılamada belirtildiği şekilde inceler, tanılar, yerleştirilebilecekleri en uygun eğitim ortamını önerir ve bu bireylere rehberlik ve psikolojik danışma hizmetleri sunar. Nüfus ve hizmet potansiyeline göre merkez ve diğer ilçelerde de rehberlik ve araştırma merkezleri açılabilir. İllerde engelli çocukların tanılama, yerleştirme, izleme ve gerektiğinde destek hizmetler sağlama görevlerini üstlenmiş Bakanlığa bağlı rehberlik ve araştırma merkezleri bulunmaktadır (Eripek, 2004:27). Millî Eğitim Bakanlığı Rehberlik Hizmetleri Yönetmeliği’ne (2017) göre il veya ilçelerdeki rehberlik hizmetleri ile özel eğitim hizmetlerinin planlanması, koordineli bir şekilde yürütülmesi, sunulan hizmetlerin izlenmesi ve değerlendirilmesinin sağlanması amacıyla faaliyet yürüten rehberlik ve araştırma merkezleri; rehberlik hizmetleri bölümü ile özel eğitim hizmetleri bölümünden oluşur. 53
2.1.1. Rehberlik Hizmetleri Bölümü Rehberlik Hizmetleri Yönetmeliğine (2017) göre rehberlik hizmetleri bölümünün görevleri şunlardır: a) Her tür ve kademedeki en az birer rehberlik öğretmeninden oluşturulan komisyon tarafından il danışma komisyonu kararları göz önünde bulundurularak eğitim kurumlarının özellik, kademe ve türlerine göre yıllık çerçeve planı hazırlanır. Ders yılı başlamadan önce eğitim kurumlarına ulaştırılır. b) Rehberlik ve araştırma merkezinin sorumluluk bölgesinde bulunan rehberlik öğretmenleri ile dönem başlarında ve yılsonunda olmak üzere en az üç defa toplantı düzenlenir. Değerlendirme raporu hazırlanır ve sonuçları izlenir. c) Eğitim kurumlarından gönderilen yıllık çalışma programı ile çalışma raporları incelenir, değerlendirilir ve sonuçları raporlaştırılarak rehberlik ve araştırma merkezi müdürüne iletilir. ç) Rehberlik hizmetlerinden yararlanmak üzere rehberlik ve araştırma merkezine başvuran ya da yönlendirilen bireylere randevu verilir. Danışan dosyası açılır ve gerekli psikolojik yardım hizmeti verilir. d) Çalışmalarda kullanılan psikolojik ölçme araçları, danışan dosyaları ve diğer kayıtların güvenliği ve gizliliği sağlanır. e) Eğitsel, mesleki ve kişisel/sosyal alanlarda grup rehberlik etkinliklerine yönelik programlar hazırlanır. f) Hizmetin niteliğine ve bireyin ihtiyaçlarına göre psikolojik ölçme araçları, bilimsel standartlara ve etik ilkelere göre uygulanır. g) Bireye ihtiyacı doğrultusunda rehberlik hizmetleri verilir. ğ) Bireysel veya grupla psikolojik danışma hizmeti rehberlik öğretmenleri tarafından verilir. h) Danışanlar ihtiyaçları doğrultusunda gerektiğinde ilgili kurum ve kuruluşlara yönlendirilir. ı) Öğretmenlere, ailelere ve bireylere bölüm hizmetleri ile ilgili eğitim etkinlikleri düzenlenir. i) Bölümün hizmetleriyle ilgili bilimsel gelişmeler izlenir, uygulamalardan yararlanılır. Gerektiğinde üniversiteler ve ilgili kuruluşlarla iş birliği yapılır. j) Eğitim kurumlarındaki rehberlik servisleri ziyaret edilerek rehberlik öğretmenlerine ve eğitim kurumu idaresine yönelik rehberlik hizmeti verilir. Rehberlik öğretmeni olmayan okullara yönelik gerekli çalışmalar planlanarak uygulanır. k) Hizmetlerde kullanılacak psikolojik ölçme araçları ile diğer araç ve tekniklerin tespiti, temini, geliştirilmesi ve rehberlik servislerine dağıtımı için yapılabilecek çalışmalar planlanır ve yürütülür. l) Bireylere, ailelere, öğretmenlere ve eğitim kurumlarına yönelik rehberlik hizmetlerine ilişkin yayınlar oluşturulur ve eğitim kurumlarına ulaştırılır. m) Rehberlik öğretmenlerine mesleki gelişimi destekleme kapsamında müşavirlik hizmeti verilir. n) Eğitim kurumlarında görevli rehberlik öğretmenlerine bilgi ve beceri artırıcı eğitim etkinlikleri düzenlenir. Gerektiğinde ilgili kuruluşlardan uzman desteği alınır. o) Görevlendirildiği takdirde hakkında danışmanlık tedbir kararı verilen öğrenciye ilgili mevzuat doğrultusunda ihtiyaç duyulan hizmeti sunar. ö) Görevlendirildiği takdirde bölüm personeli tercih dönemlerinde tercih danışmanlığı yapmak üzere görev alır. (3) Rehberlik öğretmeni bulunmayan eğitim kurumlarındaki rehberlik hizmetleri yürütme komisyonu toplantılarına, gerektiğinde rehberlik ve araştırma merkezinde ya da rehberlik ve araştırma merkezinin sorumluluk alanında yer alan eğitim kurumlarında görev yapan bir rehberlik öğretmeninin katılımının sağlanması için planlama yapılır. 54
2.1.2. Özel Eğitim Hizmetleri Bölümü Rehberlik Hizmetleri Yönetmeliğine (2017) göre özel eğitim hizmetleri bölümünün görevleri şunlardır: a) Özel eğitim ihtiyacı olan bireylerin tanılanması amacıyla tarama faaliyetleri planlanır. b) Eğitsel değerlendirme ve tanılama hizmetlerinden yararlanmak üzere rehberlik ve araştırma merkezine başvuran ya da yönlendirilen bireylere; randevu verilir, dosya açılır ve gerekli hizmetler sunulur. c) Eğitsel değerlendirme ve tanılama hizmetlerinden yararlanmak üzere rehberlik ve araştırma merkezine başvuran bireylere ilişkin düzenlenen rapor ve bilgilerin gizliliği sağlanır. ç) Ailelerin ihtiyaçları doğrultusunda, rehberlik hizmetleri bölümü ile iş birliği yapılarak aile eğitim programları düzenlenir, sonuçları izlenir ve değerlendirilir. d) Eğitim kurumlarında veli, idareci ve öğretmenlere, özel eğitim hizmetleri konusunda gerekli destek sunulur. Gerektiğinde bu hizmetlerin sunumunda, üniversite ve ilgili kuruluşlarla iş birliği yapılır. e) Çalışma bölgesindeki eğitim kurumlarında açılmış olan özel eğitim sınıflarında ve destek eğitim odalarında yapılan çalışmaları izlemek için il ve ilçe özel eğitim hizmetleri kurulu ile gerekli çalışmalar yapılır. f) Okul öncesi dönemde bulunan özel eğitim ihtiyacı olan öğrencilerin öğretmenlerine ve velilerine yönelik eğitim etkinlikleri düzenlenir. g) Okul öncesi dönemde bulunan özel eğitim ihtiyacı olan öğrencilerin okula uyum süreci takip edilir. ğ) Özel eğitim ihtiyacı olan öğrencilerin gelişimi öğrencinin devam ettiği eğitim kurumunun rehberlik servisi ile iş birliği yapılarak takip edilir. h) Hizmetlerde kullanılacak psikolojik ölçme araçları ile diğer araç ve tekniklerin tespiti, temini, geliştirilmesi ve rehberlik servislerine dağıtımı için yapılabilecek çalışmalar planlanır ve yürütülür. ı) Özel eğitim ihtiyacı olan bireylere, ailelere, öğretmenlere ve eğitim kurumlarına yönelik özel eğitim hizmetlerine ilişkin yayınlar oluşturulur ve eğitim kurumlarına ulaştırılır. i) Bölümün hizmetleriyle ilgili bilimsel gelişmeler izlenir, uygulamalardan yararlanılır. Gerektiğinde üniversiteler ve ilgili kuruluşlarla iş birliği yapılır. (3) Kurum içerisinde Özel Eğitim Değerlendirme Kurulu oluşturulur. Kurul 31/5/2006 tarihli ve 26184 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanan Özel Eğitim Hizmetleri Yönetmeliğinde belirlenen esaslar çerçevesinde görev ve sorumluluklarını yürütür. 2.2. Rehberlik Hizmetlerinin Amaçları ve İlkeleri Rehberlik hizmetlerinin amaçları Millî Eğitim Bakanlığı Rehberlik Hizmetleri Yönetmeliği’nde (2017) şu şekilde ifade edilmektedir; MADDE 4 – (1) Türk Millî Eğitiminin genel amaçları çerçevesinde eğitimde rehberlik hizmetleri; kendini tanıyan, kendisine sunulan eğitsel ve mesleki fırsatları değerlendirebilen, sorumluluk alabilen bireyler yetiştirilmesini ve bireylerin toplum içinde sağlıklı bir birey olarak yaşamlarını sürdürerek kendini gerçekleştirmelerini amaçlar. 2.2.1. Rehberlik hizmetlerinin ilkeleri MADDE 5 – (1) Rehberlik hizmetlerinin planlanması ve yürütülmesinde; a) Bireye ve bireysel farklılıklara saygı, b) Bilimsellik, c) Gizlilik, 55
ç) Gelişimsel bir anlayışla önleyici ve koruyucu yaklaşım, d) Bireysel, kurumsal ve toplumsal özellikler ile ihtiyaçların göz önünde bulundurulması, e) Hayat boyu rehberlik anlayışıyla bireylerin yaş, gelişim özellikleri ve öğretim kademelerinin dikkate alınması, f) Mesleki ve etik değerlere uyulması, g) İlgili tarafların işbirliği ve eşgüdümü, esastır. 2.3. Özel Eğitim Değerlendirme Kurulu Bireyin eğitsel değerlendirme ve tanılaması RAM’larda oluşturulan ''Özel Eğitim Değerlendirme Kurulu'' tarafından nesnel, standart testler ve bireyin özelliklerine uygun ölçme araçlarıyla yapılır. Özel eğitim değerlendirme kurulunun oluşumu, görevleri, çalışma usul ve esasları ile ilgili Özel Eğitim Hizmetleri Yönetmeliğinde (Madde-43-44-45) ayrıntılı olarak bahsedilmiştir. 2.4. Eğitsel Değerlendirme ve Tanılama Tanılama süreci; öğretmenlerin ya da öğrencinin anne-babasının, eldeki kanıtlara dayanarak çocuğun özel eğitim gereksinimleri olduğu yönünde belirtiler gösterdiğine ilişkin kaygılarını dile getirmesiyle başlar. Bu dönemde öğrenci ile ilgili temel bilgilerin toplanması, çocuğun özel eğitim gereksinimlerinin belirlenmesi ve kayda alınması, bu gereksinimlerinin normal sınıfında karşılanması için harekete geçilmesi, kaydettiği ilerlemelerin izlenmesi ve incelenmesi gerekmektedir (MEB, 2004). Eğitsel tanılama gelişimsel gerilik tanısı almış veya alma riski taşıyan çocukların tüm gelişim alanlarında (özellikle gerilik gösterdikleri gelişim Rehberlik Araştırma Merkezi Müdürlüklerinin gönderme tanılama yerleştirme izleme alanlarında) var olan performans düzeylerinin belirlenmesi sürecidir (Cavkaytar ve Diken,2005). RAM’lar tıbbi değerlendirme sürecinin hemen ardından özel gereksinimli çocukların ve ailelerinin eğitim boyutunda ilk hizmet alacakları yerlerdir. RAM’larda, çocuğun durumu çok yönlü standart ölçme araçlarıyla değerlendirilmektedir. Ülkemizde en yaygın kullanılan standart değerlendirme araçları zekâ testleridir. RAM’larda ''Özel Eğitim Değerlendirme Kurulu'' tarafından yapılan ayrıntılı değerlendirme ile öğrencinin özel eğitim hizmetlerinden yararlanmayı gerektirecek bir yetersizliğe sahip olup olmadığı belirlenir. Ayrıntılı değerlendirme, sınıflama ve bir eğitim ortamına (özel eğitim okuluna/sınıfına ya da kaynaştırma eğitimine yerleştirilmesi gibi) yerleştirme ile sonuçlanan bir süreçtir ve öğrencinin eğitim yaşantısı açısından geleceği hakkında son derece önemli kararlar alınır(Özen, 2013:7). 2.5. Ölçme Araçları Psikolojik ölçme araçlarının uygulanması Millî Eğitim Bakanlığı Rehberlik Hizmetleri Yönetmeliği’nde (2017)şu şekilde ifade edilmektedir; rehberlik hizmetlerinde bireyi tanıma çalışmalarında kullanılacak psikolojik ölçme araçlarının sağlanması, eğitimi, uygulanması, bu araçların gizliliği ve bilimsel standartlarının korunmasına ilişkin önlemler Bakanlıkça alınır. Bu kapsamda; a) Psikolojik ölçme aracı uygulanırken uygulayıcı, ölçme aracının geçerliği, güvenirliği, geliştirme ya da uyarlama çalışmaları, sınırlılıkları ve bu aracın hangi amaçlar için nasıl kullanılacağı konularında yeterli bilgi ve beceriye sahip olur. b) Psikolojik ölçme aracı uygulanırken ölçme aracının yönergesinde ve el kitabında belirtilen koşullara uyulması zorunludur. c) Bireye sunulacak rehberlik hizmetlerinde bireyin gelişim özellikleri ve psikolojik ölçme aracının sonuçları birlikte değerlendirilir. 56
ç) Psikolojik ölçme aracını kullanan kişi ve kurumlar, ölçme aracının korunmasından, içeriğinin ve sonuçlarının gizliliğinden sorumludur. d) Psikolojik ölçme aracı, uygulama ve değerlendirme yeterliliği olmayan kişiler tarafından kullanılamaz ve uygulayıcılar yeterlilik sınırlarını aşamaz. 2.6. Yönlendirme Ve Yerleştirme Özel eğitimde bireylerin bağımsız olarak toplum yaşamına katılabilmeleri için bireyin bireysel farklılıkları ile yapabildikleri dikkate alınarak eğitim gereksinimlerinin belirlenmesi ve gereksinimlerine uygun eğitim ortamlarının sunulmasıyla mümkün olabilmektedir (Cavkaytar, 2000). Eğitim imkânlarının iyi bir şekilde sunulabilmesi için de özel gereksinimli öğrencilerin performanslarını dikkate alarak doğru bir şekilde tanılanmaları, yerleştirilmeleri, izlenmeleri ve değerlendirilmeleri gerekmektedir. Yönlendirme ve yerleştirme Millî Eğitim Bakanlığı Rehberlik Hizmetleri Yönetmeliği’nde (2017) şu şekilde ifade edilmektedir; (1) Yönlendirme ve yerleştirme hizmetleri; bireyin gelişimsel özellikleri ve ihtiyaçları doğrultusunda bireyi derse, bölüme, dala, alana, okula, üst öğrenim kurumlarına, mesleğe ve katılacağı etkinliklerin seçimine yönlendirmeyi kapsamaktadır. Bu süreçte; eğitsel, mesleki ve kişisel/sosyal rehberlik uygulamaları sonuçlarının bütünleştirilmesi esastır. (2) Yönlendirmede bireye sunulan seçenekler öneri niteliğindedir. 57
3.YÖNTEM 3.1. Araştırmanın Modeli Bu çalışma nitel bir araştırmadır. Nitel araştırma gözlem, görüşme, doküman analizi gibi nitel veri toplama yöntemlerinin kullanıldığı, algıların ve olayların doğal ortamda gerçekçi ve bütüncül bir biçimde ortaya konmasına yönelik nitel bir sürecin izlendiği araştırma türü olarak tanımlanmaktadır(Yıldırım ve Şimşek, 2011:39). Çalışmada desen olarak olgubilim deseni kullanılmıştır. Olgubilim deseni farkında olduğumuz ancak derinlemesine ve ayrıntılı bir anlayışa sahip olmadığımız olgulara odaklanmaktadır. Olgular yaşadığımız dünyada olaylar algılar yönelimler kavramlar ve durumlar gibi çeşitli biçimlerde karşımıza çıkabilmektedir(Yıldırım ve Şimşek, 2011:72). Dolayısıyla olgubilim deseni özel eğitim eğitsel değerlendirme, tanılama ve uygulamalarında rastlanan aksaklıkların ortaya çıkarılmasında öğrenci velileri tarafından derinlemesine değerlendirmeleri olanağını sağlayan bir yöntem olarak kabul edilmiş ve araştırma bu desenle gerçekleştirilmiştir. Tanılama (teşhis), özel gereksinimli çocukların eğitiminde atılması gereken ilk adım ve temel dayanaklarından biridir. Çünkü eğitimin tüm öğeleri teşhise dayanır. Eğitimde ilk cevaplandırılması gereken soru ‘’kim?’’ dir. Kime eğitim verileceği ve eğitim verilecek kişilerin çeşitli durumları ayrıntılı olarak saptanmadıkça uygulanacak eğitim havada kalacaktır (Çağlar, 1979). 3.2. Evren ve Örneklem Çalışma gurubu, 2018–2019 Eğitim Öğretim yılında Kahramanmaraş ili Kahramanmaraş Dulkadiroğlu Rehberlik ve Araştırma Merkezi hinterlandında içerisindeki, eğitsel değerlendirme ve tanılaması sürecinde yer alan 94 öğrenci velisinden oluşmaktadır. Araştırmada, amaçlı örnekleme yöntemlerinden; maksimum çeşitlilik örneklemesi kullanılmıştır. Amaç, göreli olarak küçük bir örneklem oluşturmak ve bu örneklemde çalışılan probleme taraf olabilecek bireylerin çeşitliliğini maksimum derecede yansıtmaktır. Dolayısıyla maksimum çeşitliliğe dayalı bir örneklem oluşturmada amaç genelleme yapmak için bu çeşitliliği sağlamak değildir. Tam tersine çeşitlilik gösteren durumlar arasında her hangi ortak ve ya paylaşılan olguların olup olmadığını bulmaya çalışmak ve bu çeşitliliğe göre problemin farklı boyutlarını ortaya koymaktır(Yıldırım ve Şimşek, 2011:108-109). Bu araştırmada maksimum çeşitlilik örnekleme yönteminin kullanılmasının amacı ise özel eğitim eğitsel değerlendirme, tanılama ve yönlendirmelerine ilişkin görüşlerin çeşitliliği olmasıdır. 3.3. Veri Toplama Araçları Araştırmada veriler görüşme yoluyla açık uçlu sorulardan oluşan yarı yapılandırılmış bir formla elde edilmiştir. Formda açık uçlu sorular kullanılarak araştırmaya katılanlara daha fazla kendilerini ifade etmeleri sağlanmıştır. Bu şekilde daha objektif olarak sorunların kaynağı tespit edilmeye çalışılmıştır. Araştırmaya katılanlara araştırmanın amacı soruların anlaşılması adına çeşitli açıklamalar yapılmıştır. 58
Formda şu sorular yer almıştır: 1. Rehberlik Ve Araştırma Merkezinden randevuyu nasıl alıyorsunuz? Karşılaştığınız herhangi bir güçlük var mı? Açıklayınız. 2. Rehberlik Ve Araştırma Merkezi binasını ulaşım yönünden nasıl değerlendiriyorsunuz? 3. Rehberlik Ve Araştırma Merkezi binasında yapılan eğitsel değerlendirme ve tanılamaların a) Uygun ortamda yapıldığını düşünüyor musunuz? b) Uygun araç ve gereçlerle yapıldığını düşünüyor musunuz? 4. Rehberlik Ve Araştırma Merkezinde yapılan eğitsel değerlendirme ve tanılamada çocuğunuzla ilgili alınan bilgilerin ve düzenlenen raporların gizlilik içinde yürütüldüğünü düşünüyor musunuz? 5. Özel eğitim değerlendirme kurulunda veli olarak çocuğunuzla ilgili görüşlerinizi paylaşıyor musunuz? Görüşleriniz değerlendirme kurulunda dikkate alınır mı? 6. Yapılan eğitsel değerlendirme ve tanılama sonucunda çocuğunuzun a) Uygun bir tanı alıp- almadığı hakkındaki düşünceleriniz nelerdir? b) Uygun eğitim ortamına yönlendirilip-yönlendirilmediği ile ilgili düşünceleriniz nelerdir? 7. Çocuğunuzla ilgili eğitsel değerlendirme ve tanılama sürerken RAM binasının veliler ve çocuklar için daha kullanışlı olmasında görüşleriniz nelerdir? Bu sorular uzman görüşleri ve alan yazın taramasıyla belirlenmeye çalışılmıştır. Çalışmada açık uçlu sorular sorularak yüz yüze yapılan görüşmeler ve araştırmaya katılanlarla devamlı ve aynı ortamda araştırma konusuna ilişkin görüşmelerin yapılması araştırmanın geçerliliği için önemli bir ölçüttür. Araştırmaya katılanların ve araştırma çevresinin tanımlanması araştırma konusuna ilişkin kavramların açıklanması veri analizine ilişkin bilgilerin verilmesi araştırmanın dış güvenilirliğinin ölçüsüdür. Verilerin doğrudan verilmesi sonuçların uzman kişilerce teyit edilmesi veri analizlerinin kavramsal çerçeveye bağlı olarak yapılması ise iç güvenilirliğini sağlamıştır(Yıldırım ve Şimşek,2011:262). 3.4. Verilerin Analizi ve Yorumu Veriler içerik analizi yoluyla çözümlenip yorumlanmaya çalışılmıştır. Bu amaçla toplanan verilerin önce kavramsallaştırılması daha sonra da ortaya çıkan kavramlara göre mantıklı bir biçimde düzenlenmesi ve buna göre veriyi açıklayan temaların saptanması gerekmektedir(Yıldırım ve Şimşek,2011:227). Veriler görüşme sırasında yazıya geçilmiştir. Veriler sorular boyutunda ele alınmış ve her soruya ilişkin elde edilen veriler kodlanmıştır. Ortaya çıkan verilerin anlamlı bir bütün oluşturması için danışman akademisyenden görüş alınmıştır. Bilgilere ulaşmak ve daha açıklayıcı bir sonuç elde edebilmek için katılımcı görüşlerinde doğrudan alıntılara da yer verilmiştir. Çalışmada yer alan velilere V1,V2… şeklinde kod kullanılmıştır. 59
4.BULGULAR Bu bölümde elde edilen veriler içerik analizine tabi tutularak yorumlanmaya çalışılmıştır. Soruna ilişkin bazı kavramlar doğrudan alıntılarla desteklenmiştir. 4.1 Rehberlik Ve Araştırma Merkezinden Randevu Alma Durumu Öğrenci velilerine sorulan “Rehberlik ve Araştırma Merkezinden randevuyu nasıl alıyorsunuz? Karşılaştığınız herhangi bir güçlük var mı? Açıklayınız.”sorusuna ilişkin alınan yanıtların kod ve frekansları aşağıda verilmiştir. Tablo 4.1: Rehberlik ve Araştırma Merkezinden Randevu alma ile ilgili bulgular Kodlar Frekans Randevu özel eğitim kurumu tarafından alındı 68 Bireysel başvuru ile alındı 26 Tablo 4.1 incelendiğinde ortaya çıkan Rehberlik ve Araştırma Merkezinden randevu alma durumuna ilişkin velilerin en fazla ifade ettikleri kodun tüm kodların yaklaşık dörtte üçü ile (13/34) “Randevu özel eğitim kurumu tarafından alındığı” ifade edilmektedir. Bu kodlamayla ilgili olarak V- 51 “Randevu kurum görevlisi tarafından alınıyor. Mesaj sistemi ile bana bilgi geliyor. Herhangi bir sorunla karşılaşmıyorum” demiştir. V-73 ise “rehabilitasyon merkezi tarafından alınmış, herhangi bir sorunla karşılaşmadım” diyerek düşüncelerini ifade etmiştir. Rehabilitasyon merkezine devam eden öğrenciler için özel özel eğitim kurumu olan rehabilitasyon merkezleri randevuyu veli adına alarak herhangi bir mağduriyet oluşturmadığı anlaşılmaktadır. Daha az frekansa sahip olan “bireysel başvuru” kodlamasıyla ilgili olarak V-76 “RAM’a gelerek randevuyu aldım yeri çok uzak. Ulaşım sıkıntısı yaşıyorum.” Şeklinde ifade etmiştir. Bir diğer görüşmeci olan V-86 “kuruma gelerek buradaki personel vasıtasıyla aldım. Bireysel gelmeye çalıştığımda ulaşım sıkıntısı oluyor. Özel eğitim okulu vasıtasıyla geliyorum” demiştir. Bireysel başvurularda da özel eğitim kurumunun velilere yardımcı olduğu fakat kişi RAM’a bizzat gelmeye çalıştığında ulaşım zorluğu ortaya çıktığı görülmektedir. 4.2. Rehberlik Ve Araştırma Merkezi Binasına Ulaşım Durumu Öğrenci velilerine sorulan “Rehberlik ve Araştırma Merkezi binasını ulaşım yönünden nasıl değerlendiriyorsunuz?”sorusuna ilişkin alınan yanıtların kod ve frekansları aşağıda verilmiştir. Tablo 4.2: Rehberlik ve Araştırma Merkezi Binasına Ulaşım Durumu ile ilgili bulgular Kodlar Frekans Bireysel olarak ulaşım zor. 34 Özel eğitim kurumu tarafından ulaşım sağlanıyor. 30 Ulaşım için uygun. 23 Şehir içinde olsa daha iyi olur. 7 Tablo 4.2 incelendiğinde velilere sorulan” Rehberlik ve Araştırma Merkezinden randevuyu nasıl alıyorsunuz? Karşılaştığınız herhangi bir güçlük var mı? Açıklayınız” sorusuna karşılık en fazla tekrar eden kodun tüm kodların yaklaşık (1/3) ile “bireysel olarak ulaşım zor “ olduğu görülmektedir. 60
İkinci olarak en fazla tekrar eden kodun ise gene tüm kodların yaklaşık (1/3) ile “özel eğitim kurumu tarafından ulaşım sağlanıyor” olduğu görülmektedir. “Bireysel olarak ulaşım zor “ kodlamasıyla ilgili olarak V-81 \"2 otobüs değiştirerek geldik. Çözüm yerinin burası olduğunu öğrenene kadar çok yer dolaştık, çok kişiyle görüştük en son buraya gelmek çok zamanımızı aldı” demiştir. Aynı kodla ilgili V-39 “Ulaşım yönünde evime ters istikamette, zorluklar yaşıyoruz” demiştir. Rehberlik araştırma merkezleri ilk müracaat eden ya da başvurusunu bireysel olarak takip etmek isteyen kişilerin bizzat başvurmaları gereken bir yerdir. Dolayısıyla şehir merkezinden uzakta olan RAM’lara müracaat etmenin, araç desteği olmadığı zaman bireysel olarak ailelere zorluk getirdiği söylenebilir. “Özel eğitim kurumu tarafından ulaşım sağlanıyor” kodlamasıyla ilgili olarak V-51 “Kurum görevlileri RAM binasına bırakıp işimiz bitince tekrar alıyorlar. Bu yüzden herhangi bir sorun yaşamıyorum” demiştir. Öğrenci ve velilerin ağırlıklı kullandığı ulaşım yolu, devam ettikleri rehabilitasyon vasıtasıyla iş ve işlemlerini takip ettirmek olduğu için kolaylık sağladığını düşünebiliriz. “Ulaşım için uygun” kodlamasıyla ilgili olarak V-88 “evimize yakın olduğu için çok memnunum. Rahat buluyorum” demiştir. 4.3. Rehberlik ve Araştırma Merkezi Binasında Yapılan Eğitsel Değerlendirme Ve Tanılamaların Uygun Ortamda Uygun Araç-Gereçlerle Yapılma Durumu Öğrenci velilerine sorulan “Rehberlik Ve Araştırma Merkezi binasında yapılan eğitsel değerlendirme ve tanılamaların uygun ortamda yapıldığını düşünüyor musunuz?” sorusuna ilişkin alınan yanıtların kod ve frekansları aşağıda verilmiştir. Tablo 4.3: Rehberlik Ve Araştırma Merkezi binasında yapılan eğitsel değerlendirme ve tanılamaların Uygun ortamda yapılıp-yapılmadığına ilişkin bulgular Kodlar Frekans 86 Güzel-Temiz-Düzenli. 2 Görsel olarak zenginleştirilmeli. Tablo 4.3 bakıldığında öğrenci velilerine sorulan “Rehberlik ve Araştırma Merkezi binasında yapılan eğitsel değerlendirme ve tanılamaların uygun ortamda yapıldığını düşünüyor musunuz?” sorusuna ilişkin en fazla tekrar eden kodun yaklaşık bütün frekanslara sahip olan “Güzel-Temiz- Düzenli” kodlamasının olduğu görülmektedir. Bu kodlamayla ilgili olarak V-66”ortam çok iyi rahatsızlık duyduğumuz herhangi bir durum yok” demiştir. V-11 ise \"değerlendirmelerin yapıldığı ortam temiz ve gayet düzenli ihtiyaçlara cevap verecek düzeyde\" demiştir. Ortam değerlendirmesi ile ilgili olan bu soruda hemen hemen bütün öğrenci velilerinin olumlu düşündükleri söylenebilir. En az frekansa sahip olan “görsel olarak zenginleştirilmeli” kodlamasıyla ilgili olarak V-84 “çocukların ilgisini çekecek figürler duvarlarda olmalı bu haliyle test odasından çok büroya benziyor” demiştir. Öğrenci velilerine sorulan “Rehberlik Ve Araştırma Merkezi binasında yapılan eğitsel değerlendirme ve tanılamaların uygun araç ve gereçlerle yapıldığını düşünüyor musunuz?” sorusuna ilişkin alınan yanıtların kod ve frekansları aşağıda verilmiştir. Tablo 4.4: Rehberlik ve Araştırma Merkezi binasında yapılan eğitsel değerlendirme ve tanılamaların uygun araç ve gereçlerle yapılıp-yapılmadığına ilişkin bulgular Kodlar Frekans 83 Araç gereçler yeterli. 61
Araç gereçler zenginleştirilmeli. 4 Fikrim yok. 4 Sorulan sorular yetersiz. 3 Tablo 4.4 incelendiğinde Rehberlik Ve Araştırma Merkezi binasında yapılan eğitsel değerlendirme ve tanılamaların uygun araç ve gereçlerle yapılıp-yapılmadığına ilişkin en fazla tekrar eden kodun tüm kodların yaklaşık dokuzda sekizi (9/8) olan ''Araç gereçler yeterli'' kodunun olduğu görülmektedir. Bu kodlamayla ilgili V-84 “araç gereçler gayet yeterli, soru bakımından zengin, çocuğa bütün sorular soruluyor” demiştir. V-51 ise “araç gereçler çeşitli ve çocuğa uygun olduğunu düşünüyorum” demiştir. Öğrenci velilerinin büyük bir kısmının eğitsel değerlendirme ve tanılamalarda kullanılan araç-gereçlerin yeterliliği noktasında aynı fikirde oldukları söylenebilir. 4.4. Rehberlik Ve Araştırma Merkezinde Yapılan Eğitsel Değerlendirme Ve Tanılamada Çocukla İlgili Alınan Bilgilerin Ve Düzenlenen Raporların Gizlilik İçinde Yürütülme durumu Öğrenci velilerine sorulan “Rehberlik Ve Araştırma Merkezinde yapılan eğitsel değerlendirme ve tanılamada çocuğunuzla ilgili alınan bilgilerin ve düzenlenen raporların gizlilik içinde yürütüldüğünü düşünüyor musunuz?” sorusuna ilişkin alınan yanıtların kod ve frekansları aşağıda verilmiştir. Tablo 4.5: Çocukla ilgili alınan bilgilerin ve düzenlenen raporların gizlilik içinde yürütülme durumuna ilişkin bulgular Kodlar Frekans Gizlilik içerisinde yürütülüyor. 83 11 Fikir yok. Tablo 4.5 incelendiğinde çocukla ilgili alınan bilgilerin ve düzenlenen raporların gizlilik içinde yürütülme durumuyla ilgili olarak en fazla tekrar eden kodun tüm kodların yaklaşık dokuzda sekizi (9/8) olan” gizlilik içerisinde yürütülüyor” kodlamasının olduğu görülmektedir. Bu kodlamayla ilgili olarak V-11 “toplumun bakış açısından kaynaklı olarak bilgilerimizin gizli tutulması faydalı oluyor.” demiştir. V-66 ise “çocuğumuzla ilgili bilgilerin gizli tutulması bize güven veriyor” demiştir. Rehberlik ilkeleri arasında sayılan gizlilik ilkesinin bireye ve bireysel farklılıklara saygı, gelişimsel bir anlayışla önleyici ve koruyucu yaklaşım içerisinde çalışmalara yön verdiği söylenebilir. Fikrim yok kodlaması için RAM’a ilk müracaat eden velilerin görüş beyan etmemesinden kaynaklı bir durum olduğu görülmektedir. 4.5. Özel Eğitim Değerlendirme Kurulunda Velilerin Çocuklarıyla İlgili Görüşlerini Paylaşma durumu Öğrenci velilerine sorulan “Özel eğitim değerlendirme kurulunda veli olarak çocuğunuzla ilgili görüşlerinizi paylaşıyor musunuz? Görüşleriniz değerlendirme kurulunda dikkate alınır mı?” sorusuna ilişkin alınan yanıtların kod ve frekansları aşağıda verilmiştir. Tablo 4.6: Özel eğitim değerlendirme kurulunda velinin görüşlerini paylaşma durumuna ilişkin bulgular Kodlar Frekans Görüşlerim dikkate alınır. 84 Fikrim yok. 6 Görüşlerim dikkate alınmaz. 4 62
Tablo 4.6 incelendiğinde özel eğitim değerlendirme kurulunda velinin görüşlerini paylaşma durumuna ilişkin en fazla tekrar kodun tüm kodların yaklaşık dokuzda sekizi (9/8) olan “Görüşlerim dikkate alınır” olduğu görülmektedir. Bu kodlamaya ilişkin V-50 “veli olarak çocuğumla ilgili görüşlerimi paylaşıyorum. Bu ortamda kendimi daha rahat hissediyorum” demiştir. V-10 ise “çocuğumu iyi tanıyan birisi olarak görüşümün sorulması benim için önemli bu noktada kendimi ifade edebiliyorum” demiştir. Öğrenci velisinin özel eğitim değerlendirme kurulunun bir üyesi olması aynı zamanda çocuğuyla çokça vakit geçirerek ilgi ihtiyaç ve gereksinimlerini bilmesi dolayısıyla kurulda fikrinin sorulması değerlendirmenin güvenilirliğini etkileyen bir durum olarak karşımıza çıkmaktadır. 4.6. Yapılan Eğitsel Değerlendirme Ve Tanılama Sonucunda Çocuğun Uygun Bir Tanı Alıp- Almadığı, Uygun Eğitim Ortamına Yönlendirilip-Yönlendirilmediği Durumu Öğrenci velilerine sorulan “Yapılan eğitsel değerlendirme ve tanılama sonucunda çocuğunuzun Uygun bir tanı alıp-almadığı hakkındaki düşünceleriniz nelerdir?” sorusuna ilişkin alınan yanıtların kod ve frekansları aşağıda verilmiştir. Tablo 4.7: Çocuğun Uygun bir tanı alıp-almadığına ilişkin bulgular Kodlar Frekans Tanısı uygun. 82 Fikrim yok. 11 Hastane raporuna göre oluyor. 1 Tablo 4.7 incelendiğinde çocuğun uygun bir tanı alıp-almadığına ilişkin en fazla tekrar eden kodun tüm kodların yaklaşık sekizde yedisi (7/8) ile \"tanısı uygun\" olduğu görülür. bu kodlamayla ilgili V-93 \"uygun tanının çocuğa verildiğini düşünüyorum. Uygun tanının verildiğine güveniyorum\" demiştir. V-88 ise \"çocuğumun yeterince incelenip uygun tanıyı aldığını düşünüyorum\" demiştir. Tanılama ya da etiketleme denen bu durum kişiler için her ne kadar olumsuz bir durum gibi gözükse de bireyin alacağı eğitimin tür ve niteliğini etkilediği için gerekli olduğu görülmektedir. Bu nedenle bireyin uygun tanı alması, uygun eğitim ortamına yönlendirilmesi açısından önemlidir. Öğrenci velilerine sorulan “Yapılan eğitsel değerlendirme ve tanılama sonucunda çocuğunuzun uygun eğitim ortamına yönlendirilip-yönlendirilmediği ile ilgili düşünceleriniz nelerdir?” sorusuna ilişkin alınan yanıtların kod ve frekansları aşağıda verilmiştir. Tablo 4.8: Çocuğun uygun eğitim ortamına yönlendirilip-yönlendirilmediği ile ilgili bulgular Kodlar Frekans 84 Eğitim ortamı uygun. 8 2 Fikrim yok. İmkanlar dahilinde yeterli. Tablo 4.8 incelendiğinde çocuğun uygun eğitim ortamına yönlendirilip-yönlendirilmediğine ilişkin en fazla tekrar eden kodun tüm kodların yaklaşık dokuzda sekizi (9/8) olan \" Eğitim ortamı uygun \" olduğu görülür. Bu kodlamayla ilgili V-80 kendi akranlarıyla bir arada olmasını çocuğum için uygun buluyorum\" demiştir. V-51 ise \"şu anda en uygun eğitim ortamında olduğunu düşünüyorum. Özel eğitim uygulama okulundan memnunum. Normal okulda eğitim görmesini zaten istemiyordum\" demiştir. Çocuğun uygun eğitim yaşantılarını edinebilmesinde uygun eğitim ortamına yönlendirilmesinin payı büyüktür. Buda etkili bir inceleme-tanılama değerlendirme süreci sonunda 63
uzanan bir dalın en uçtaki meyvesidir. Dal ne kadar sağlam ve sağlıklı olursa meyvesinin de o kadar olgunlaşmış olacağı düşünülebilir. Bu bağlamda veli görüşünün çocuğu için sağlanan yönlendirme kararının doğru olduğunu desteklediği görülmektedir. 4.7. Çocukla İlgili Eğitsel Değerlendirme Ve Tanılama Sürerken RAM Binasının Veliler Ve Çocuklar İçin Daha Kullanışlı Olmasına İlişkin Veli Görüşleri Öğrenci velilerine sorulan “Çocuğunuzla ilgili eğitsel değerlendirme ve tanılama sürerken RAM binasının veliler ve çocuklar için daha kullanışlı olmasında görüşleriniz nelerdir?” sorusuna ilişkin alınan yanıtların kod ve frekansları aşağıda verilmiştir. Tablo 4.9: RAM binasının veliler ve çocuklar için daha kullanışlı olması ile ilgili bulgular Kodlar Frekans Yeterli. 50 Oyun odası zenginleştirilmeli. 17 Kantin olmalı. 8 Ram binası merkezi bir yerde olmalı. 4 8 Fikrim yok. 1 Duvarlarda çocukça resimler olmalı. 1 Bahçede park alanı olmalı. 1 Botanik bahçesi çocuklar ve veliler için rahatlatıcı olabilir. 1 Ağır ve hafif çocukların bekleme alanı farklı olmalı. 1 Personel sayısı az. 1 Bekleme salonu daha geniş ve aydınlık olmalı. 1 Bekleme salonu kalabalık olduğu için ikinci bir bekleme salonu olmalı. Tablo 4.9 incelendiğinde RAM binasının veliler ve çocuklar için daha kullanışlı olması ile ilgili en fazla tekrar eden kodun tüm kodların yaklaşık yarısı (1/2) ile \"yeterli\" olduğu görülmektedir. Bu kodlamayla ilgili V-17 \"RAM binasını bu yönüyle kullanışlı buluyorum. Hemen hemen bütün ihtiyaçlarımız görülüyor.\" demiştir. V-3 ise \"RAM yer olarak yakın binası kullanışlı ve güzel\" demiştir. Daha az frekansa sahip olan “oyun odası zenginleştirilmeli” kodlamasıyla ilgili olarak V- 72 \"oyun alanındaki oyuncakların sayısının artırılması çocuklarımız için iyi olacaktır\" demiştir. RAM binasının veliler ve çocuklar için daha kullanışlı olması ile ilgili görüşlerine bakıldığı zaman yarıdan fazla katılımcının bu haliyle standartları yeterli bulduğu söylenebilir. Bunun yanında oyun odası malzemelerinin artırılarak zenginleştirilmesi ikinci bir fikir olarak karşımıza çıkmaktadır. Daha az frekansa sahip kodlamalarda ise fikir çeşitliliği göze çarpmaktadır. 64
5. SONUÇ Bu araştırmanın amacı; Rehberlik ve araştırma merkezine özel eğitim hizmetleri alanında eğitsel değerlendirme, tanılama, yönlendirme ve izleme amaçlı gelen öğrenci velilerinin görüşleri doğrultusunda, özel eğitim eğitsel değerlendirme tanılama ve uygulamalarına ilişkin bir değerlendirme yapmaktır. Araştırma bulgularına göre rehabilitasyon merkezine devam eden öğrenciler için özel özel eğitim kurumu olan rehabilitasyon merkezleri randevuyu veli adına alarak herhangi bir mağduriyet oluşturmadığı bireysel başvurularda da özel eğitim kurumunun velilere yardımcı olduğu fakat kişi RAM’a bizzat gelmeye çalıştığında ulaşım zorluğu ortaya çıktığı görülmektedir. Şehir merkezinden uzakta olan RAM’lara müracaat etmek araç desteği olmadığı zaman bireysel olarak ailelere zorluk getirmektedir. Öğrenci ve velilerin ağırlıklı kullandığı ulaşım yolu, devam ettikleri rehabilitasyon vasıtasıyla (aracıyla) iş ve işlemlerini takip ettirmek olduğu için kolaylık sağlamaktadır. Özak ve diğerleri (2008) “Öğrencinin doğal ortamındaki davranışları, yapabildikleri ve yapamadıkları, hangi uyaranlar karşısında problem davranışlar sergilediği, davranışları sonrasında ortamdan ne gibi dönütler aldığı önemli bir nokta olmasına rağmen mevcut uygulamalarda sadece standart testlerin uygulanarak ve öğrencinin birkaç saat geçirdiği, daha önce hiç bulunmadığı bir ortamda ve hiç tanımadığı kişilerle kurduğu iletişim sonrası kararlar verilmesi yine uygulamalar sonrası verilen kararları olumsuz şekilde etkilediği düşünülmektedir. Ayraca, müdürler, uygulanan standart testlerin güncel olmadığı ve rehberlik araştırma merkezlerinde yeterli uzman personel olmadığından dolayı testleri uygulayan personelin genelde testler hakkında eğitim almadıklarını ifade etmişlerdir.” Bu araştırmada ise rehberlik ve araştırma merkezi binasında yapılan eğitsel değerlendirme ve tanılamaların uygun ortamda ve uygun araç-gereçlerle yapıldığı görülmektedir. İki araştırmanın sonucunun birbirinden farklılık gösterdiği görülmektedir. Rehberlik ilkeleri arasında sayılan gizlilik ilkesinin bireye ve bireysel farklılıklara saygı, gelişimsel bir anlayışla önleyici ve koruyucu yaklaşım içerisinde çalışmalara yön vermektedir. Özak ve diğerleri (2008) rehberlik araştırma merkezi müdürlerinin gönderme, tanılama, yerleştirme, izleme ve değerlendirmeye yönelik görüşleri ve önerilerini belirlemeyi amaçladığı çalışmada; Öğrencilerin tanı-değerlendirme süreçlerinde öğrencinin sosyal ortamındaki kişilerden yeterli bilgi alınamaması, öğrenci tanıma dosyalarının okullardaki uzmanlar tarafından uygun şekilde doldurulmaması, aile ve okuldaki öğretmenlerin sürece dâhil edilmemesi vb. dolayı öğrencilerin eğitim durumlarına ilişkin karar verme sürecinde zorluklar yaşandığını ortaya koymaktadır. Bu araştırmada ise Öğrenci velisinin özel eğitim değerlendirme kurulunun bir üyesi olması aynı zamanda çocuğuyla çok vakit geçirerek ilgi, ihtiyaç ve gereksinimlerini bilmesi dolayısıyla kurulda fikrinin sorulması değerlendirmenin güvenilirliğini etkileyen bir durum olarak karşımıza çıkmaktadır. İki araştırmanın sonucuna beraber bakıldığında negatif korelasyon olduğu görülmektedir. Tanılama ya da etiketleme denen durum kişiler için her ne kadar olumsuz bir durum gibi gözükse de bireyin alacağı eğitimin tür ve niteliğini etkilediği için gerekli olduğu görülmektedir. Bu nedenle bireyin uygun tanı alması, uygun eğitim ortamına yönlendirilmesi açısından önemlidir. Çocuğun uygun eğitim yaşantılarını edinebilmesinde uygun eğitim ortamına yönlendirilmesinin payı büyüktür. Buda etkili bir inceleme-tanılama değerlendirme süreci sonunda uzanan bir dalın en uçtaki meyvesidir. Dal ne kadar sağlam ve sağlıklı olursa meyvesinin de o kadar 65
olgunlaşmış olacağı düşünülebilir. Bu bağlamda veli görüşünün çocuğu için sağlanan yönlendirme kararının doğru olduğunu desteklediği görülmektedir. RAM binasının veliler ve çocuklar için daha kullanışlı olması ile ilgili görüşlerine bakıldığı zaman yarıdan fazla katılımcının bu haliyle standartları yeterli bulduğu söylenebilir. Bunun yanında oyun odası malzemelerinin artırılarak zenginleştirilmesi ikinci bir fikir olarak karşımıza çıkmaktadır. Daha az frekansa sahip kodlamalarda ise fikir çeşitliliği göze çarpmaktadır. Sonuç olarak veli görüşlerine göre; rehberlik ve araştırma merkezinin bireyi inceleme tanılama ve yönlendirme hizmetleri sırasında veli ve öğrenci ekseninde sunduğu hizmetlerin veli beklentilerini karşıladığı aynı zamanda memnuniyet düzeyinin yüksek olduğu sonucuna varılmıştır. Sonraki dönemlerde rehberlik ve araştırma merkezine özel eğitim hizmetleri alanında eğitsel değerlendirme tanılama, yönlendirme ve izleme amaçlı gelen öğrenci velilerinin memnuniyet düzeyleri ile ilgili bir araştırmanın yapılması uygun olacaktır. 66
6. KAYNAKLAR ÇAĞLAR. D. (1979). Geri Zekâlı Çocuklar ve Eğitimi. Ankara Üniversitesi Eğitim Fakültesi Yayınları No: 82. Ankara. ÇAVKAYTAR, A. (2000). Zihin engellilerin eğitim amaçları. Anadolu Üniversitesi, Eğitim Fakültesi Dergisi, Cilt 10, Sayı 1. Eskişehir. ÇAVKAYTAR, A ve DİKEN, Ý. H.. (2005). Özel eğitime giriş. Kök Yayıncılık. Ankara. ERİPEK S., 2004. “Türkiye’de Zihin Engelli Çocukların Kaynaştırılmalarına İlişkin Olarak Yapılan Araştırmaların Gözden Geçirilmesi” Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi, Özel Eğitim Dergisi, 5 (2),ss. 25-32. GÜVEN, Y ve BALAT G.U., 2006. “M.Ü. Atatürk Eğitim Fakültesi Eğitim Bilimleri Dergisi,24, ss.95–108. KARGIN T., 2007. “Eğitsel Değerlendirme ve Bireyselleştirilmiş Eğitim Programı Hazırlama Süreci” Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi, Özel Eğitim Dergisi, 8 (1), ss. 1– 13. KHK, 573 Özel Eğitim Hakkında Kanun Hükmünde Kararname 23011 Sayılı Resmi Gazete, 1997. MEB (2018). Özel Eğitim Hizmetleri Yönetmeliği. Ankara: Resmi Gazete, Sayı:30471, 07 Temmuz. MEB (2017). Rehberlik Hizmetleri Yönetmeliği. Ankara: Resmi Gazete, Sayı: 30236, 10 Kasım. ÖZAK H., Ve Diğerleri 2018 “Abant İzzet Baysal Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 8 (1), ss. 189-206. YILDIRIM A,ŞİMŞEK H.2011,Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Yöntemleri, Seçkin, Ankara,366s. 67
Search
