นิทานพญาคันคาก

นทิ านพญาคันคาก นิทานเร่อื ง พญาคันคาก เปน็ นิทานพ้นื บ้านภาคอสี านและเป็นตานานบงั้ ไฟพญานาค คาวา่ “คัน คาก” เปน็ คาลาวภาคอสี านและสองฝ่ังโขง ตรงกบั คาไทยลมุ่ น้าเจ้าพระยาภาคกลางวา่ “คางคก” มีคาบอกเล่าเก่าแก่ตงั้ แต่ดกึ ดาบรรพ์ จารบนใบลานเป็นอกั ษรไทยน้อย เรือ่ งพญาคันคากรบกัถน เพอ่ื ขอน้าฝนใหต้ กตอ้ งตามฤดกู าล มคี วามพสิ ดารสนกุ สนานแตกตา่ ง

คันคากเป็นราชา พญา คนั คาก เป็นราชาครองเมืองชมพู บรรดาบา้ นเมอื งบริวารใหญน่ ้อย พรอ้ มใจกนั บังคมก้มให้ พญาคันคากถ้วนทั่วทกุ หัวระแหง จนลืมส่งสการไหวส้ าฟา้ แถนเหมอื นแตก่ อ่ น …ผฟี ้า “พญาแถน” เปน็ ใหญอ่ ยูเ่ มืองแมนแดนสวรรค์ ครน้ั เมื่อฝงู คนทั้งหลายไปภักดตี อ่ พญาคันคากหมดส้ิน ผฟี า้ พญาแถนเลยโกรธ กไ็ ม่สง่ น้าฟ้านา้ ฝนหล่นลงมาใหบ้ า้ นเมอื งแวน่ แคว้นใหญน่ อ้ ย จนเกดิ ความแหง้ แล้งทกุ หย่อมหญา้ สาหสั

พญาคันคากเห็นความทกุ ข์ยากของไพร่บ้านพลเมือง กม็ ุดลงไปเมืองบาดาลนาค แลว้ ไตถ่ ามความ นยั วา่ เหตไุ ฉนถึงเกดิ ภยั แล้ งแหง้ น้ามานานปี …พญานาคจอมบาดาล จึงบอกเหตุวา่ เพราะผีฟา้ พญาแถนไม่ให้นาคทั้งหลายขึน้ ไปเล่นนา้ บนสวรรค์เหมือนแต่กอ่ น น้าเลยไมแ่ ตก ฉานซา่ นกระเซ็น กระเด็นกระดอนเปน็ ฝนฝอยหลน่ ลงมาเล้ียงโลกมนุษย์ เมอื งชมพูและบรวิ ารเลยยากแคน้ แสน กันดาร ดว้ ยแถนฟ้าเคอื งราคาญผูค้ นที่ไม่บตั รพลีดไี หว้ มัวแตไ่ ปบังคมพญาคันคากน้ันแล …พญา คันคากรูค้ วามตามจรงิ กย็ ่ิงโกรธพิโรธนกั สัง่ ใหพ้ ญานาคผเู้ ป็นเมืองบริวารทาทางถนนจากเมือง ชมพูขนึ้ ไปเมืองแถนแดนสวรรค์

คางคกยกรบ พญานาคพรอ้ มนาคบรวิ าร พากันแผพ่ ังพานพวนขนดแล้วขดขนขนุ ภเู ขาทุกเขตแควน้ แดนมนุษย์ เอามาต่อเขา้ ด้วยกนั บรรดาปลวกระดมขนดินมาถมพอกภูเขา ใหเ้ ปน็ ทางถนนดน้ ดั้นถึงเมืองแถน ในทนั ที …ฝงู พญานาคครฑุ ยุดพญานาคมาพรอ้ มกนั ทงั้ ฝงู ตอ่ ฝูงแตน และมิ้ม ผึ้ง มอด มด ทงั้ หมดท้ังน้ันมาพร้อมเพรยี งกนั ด้วยสรรพสตั วส์ ารพัด เสอื สงิ ห์ กระทงิ แรด ในปัถพี เมือ่ สารพดั สตั ว์มาชุมนมุ สามัคคีพรอ้ มกันแลว้ พญาคนั คากก็ส่งั ใหเ้ คลอ่ื นขบวน ล้วนไพรพ่ ลโยธไี ปตามทาง ถนนหนเหนิ เดินเปน็ หมวดหมู่แถวแนว ตรงแน่วขน้ึ ไปเมอื งแถนแดนสวรรคช์ น้ั ฟ้าพ้นู แล

พญานาคกับพญาแถนรบรากันสน่นั หว่ันไหวคล้ายเสยี งฟ้าร้อง จนกระทงั่ พญาแถนยกมอื ข้นึ บงั คมพนมไหว้ยอมแพ้ ขอเปน็ เมืองสว่ ยสุจรติ แตง่ นา้ ฟ้า หาฝนหล่นลงเมอื งมนษุ ยท์ กุ ปี แลว้ รอ้ ง เชิญพญาคนั คากเขา้ เมืองแถนคนั คากอบรมแถนในคุ้มหลวงเมอื งแถน บรรดาบริวารพญาแถนทงั้ ลกู เมยี และนางทา้ ว ร้องขอตอ่ พญาคนั คากทนี่ ั่งเมืองแถนว่า อยา่ พฆิ าตฟาดฟนั บน่ั เกล้าชาวแถน เลย จะยอมเป็นข้าช่วงใชไ้ ปนิรนั ดร

พญาคันคากมีใจเมตตา แล้วเจรจาว่ากล่าวอบรมบ่มนิสยั พญาแถนใหป้ ระพฤตธิ รรม ต้องเอาใจใส่ ดแู ลท้งั ชาวแถนและชาวมนุษ ย์จนสุดใจดนิ ใจฟ้า ดว้ ยโลกน้มี ที ้ัง ดนิ หญ้าและฟา้ แถน ต้องพึ่งพา อาศยั กันมั่นคงถึงจะดารงอย่ไู ด้ชว่ั ฟ้าดนิ ถึงฤดเู ดอื นปที น่ี าคต้ องขึ้นมาเลน่ นา้ บนฟา้ กอ็ ย่าหา้ ม ปราม เพราะนาคจะได้พ่นน้ากระแทกคลื่น ด่นื ดกตกเปน็ ฝอยฝนหล่นไปชุบเลี้ยงเอีย้ งดหู มู่มนษุ ย์ ทาไรไ่ ถนา ได้พืชพันธ์วุ า่ นยาอาหารอดุ มสมบูรณ์ ถา้ ไมม่ นี า้ ฟ้าน้าฝน คนในเมืองมนุษย์สุดลาบาก จะไดย้ ากโหยหิวชิวหาดังราไฟ เม่อื ไม่มพี ืชพนั ธ์วุ ่านยาอาหารเลีย้ งชวี งั สังขาร แล้วจะเอาอะไรส่ง สักการสงั เวยใหแ้ ถนกนิ บนฟ้า

แถนฟ้ากต็ อ้ งเงือดงดอดตายไ ม่เปน็ สุข นอกจากคนทงั้ หลายแล้ว ในเมอื งมนษุ ยย์ งั มพี ืชและสัตว์ ตอ้ งอาศัยน้าฝนน้าฟา้ จากเมืองแถน ถา้ อนาถขาดแคลนเสียแ ลว้ ก็ต้องเดือดร้อนสารพดั ทงั้ สัตว์ และพชื เปน็ ล้นพ้น เราเองพญาคนั คาก คือ คางคกสตั วไ์ มม่ ขี น ยงั ต้องดูแลเผื่อแผ่เกือ้ หนนุ ฝงู ม นุษย์ พ่ีน้องเราท้ังหมดกล็ ้วนสัตวบ์ รสิ ุทธทิ์ ี่พิทักษ์รักษาผคู้ นใหม้ ีความสุขอุดมสมบรู ณเ์ สมอกนั ท่านซงึ่ เปน็ พญาแถนควรจดจาเป็ นเยย่ี ง อยา่ ง อยา่ เบียดเบยี นผู้อ่ืนให้เดือดร้อน แถนฟ้าตอ้ ง รักษาหน้าท่ปี ล่อยนา้ ฟา้ นา้ ฝนให้ตกตอ้ งตามฤดู ไม่อย่างนนั้ จะขนึ้ มาลงโทษอกี ให้สาสม

พญาแถนถามวา่ จะรู้ไดอ้ ย่างไรวา่ เมอื งมนษุ ยต์ อ้ งการนา้ ตอนไหน เมือ่ ไร พญาคันคากตอบวา่ จะสง่ สญั ญาณให้ พญานาคขี่บงั้ ไฟ ข้นึ มาอยา่ งรวดเร็ว เม่อื ไดย้ นิ เสยี งแลว้ มองเหน็ บั้งไฟมีหัวพญานาค กใ็ หไ้ ขน้าทาฝนหล่นลงเมืองมนษุ ย์ทนั ที

พญาแถนน้อมรับคาส่ังสอนของพญาคันคากทกุ อยา่ ง แล้วสั่งให้ไพร่พลลูกเมียเตรียมสารบั กับข้าว เลย้ี งดูกองทพั พญาคนั คากไมร่ จู้ กั ข้าว เลยถามวา่ มันคืออะไร …พญาแถนบอกว่าเมอื งฟา้ เมือง แถนมขี ้าวปลกู ไวก้ นิ เปน็ ขา้ วหอมอรอ่ ยมาก แล้วอธบิ ายสรรพคณุ ยดื ยาว พญาคันคากเลยส่งั ให้ พญาแถนเอาขา้ วลงไปปลกู ในเมืองมนษุ ย์ รวงขา้ งใหย้ าวแคว่ า เมล็ดขา้ วเท่ามะพรา้ ว ตน้ ข้าวเท่า ลาตาลก็พอแล้ว …พญาแถนรับคา แลว้ บอกเพมิ่ เติมวา่ ขา้ วพวกน้เี ม่ือโตเตม็ ทเี่ มล็ดขา้ วจะหลน่ จากรวงเอง แล้วจะแล่นไปเขา้ ยุง้ ฉางขา้ วเอง ขอใหม้ นษุ ยท์ า ยุง้ ฉางเยียข้าว คอยไว้เท่าน้ัน …เมื่อ สาเรจ็ เสรจ็ สรรพแล้ว พญาคนั คากก็พาสารพัดสัตว์ ไพรพ่ ลทงั้ หลาย ลงจากเมอื งแถนแดนฟ้า กลบั สู่แดนดนิ เมืองชมพตู ามเสน้ ทางเดิมที่ปลวกทาไว้

คนทาลายโลกมนษุ ย์ ครนั้ พญาคนั คากละร่างคางคกรปู คนสิ้นอายุขยั แล้วสวรรคต เมือ่ ชา้ นานกาลกาหนดความอดุ ม สมบรู ณ์กเ็ ร่มิ ประหลาด ผู้คนในชม พทู วปี ตา่ งประมาทขาดสารวมจนเรรวนแล้วเกยี จครา้ น เหตุ เพราะความสะดวกสบายท่ีพญาแถนบันดาล ผคู้ นลมื ทา ยงุ้ เลียเลา้ ข้าวให้พร้อมเสรจ็ ตามเวลา กาหนด เมอ่ื เมลด็ ข้าวสกุ จึงหล่นเรย่ี ราดตามนาไร่ เมื่อไม่มีท่อี ยู่ก็บินหาทีพ่ านกั ในเรือนนอนของ ผ้คู น เขากพ็ ากนั เอาพรา้ มดี ขวานโขกสบั เมล็ดข้าวจนปป้ี นแตกตดั กระจัดกระจาย เหลือเมลด็ เท่า กรวดทรายกระจิริดตัง้ แตน่ ้นั มา

ทางถนนที่ปลวกทาไวใ้ หพ้ ญาคนั คากข้ึนไปหาฟา้ แถนแต่ก่อน มีเครือเขากาดเก่ียวพันแนน่ หนาไม่ สนั่ คลอน ถาวรเปน็ นิรนั ดรให้ ผคู้ นสญั จรไปมา พญาแถนพิจารณาวา่ มนษุ ย์ไมซ่ อ่ื ตรง ลว้ นลุ่มหลง แตค่ วามสบายบริโภคซง่ึ พิษภยั เบียดเบียนกนั เองไมเ่ กรงใค รเหมอื นปลาใหญ่กินปลาเล็กทุก บริเวณ ผีฟา้ พญาแถนกก็ ่งศรรอ่ นธนสู ทู่ างถนนเครอื เขากาด หนทางปลวกของพญาคนั คากกข็ าด สะบน้ั ถลม่ ทลายกระจาย เปน็ ภูดอยนอ้ ยใหญ่ในชมพูทวีปแตน่ ั้นมาผีฟ้าพญาแถนแดนสวางสวง สงั เวยี นบนสวรรค์ ก็ลงโทษทณั ฑม์ นษุ ยท์ ง้ั หลายท่มี กั เกยี จครา้ น จึงไม่ปลุกพันธ์ุข้าวทพิ ยใ์ หม้ นุษย์ เหมอื นแต่กอ่ น มนุษย์ต้องหักรา้ งถางพงในดงดอน แลว้ ถางไถปลูกขา้ วกินเองอย่างทกุ ขท์ รมานแต่ นัน้ มาพญาคันคากจากไป พญาแถนกไ็ ม่กลบั มา ฤดูเดอื นเคลื่อนท่ไี ม่คงทน น้าฟา้ นา้ ฝนขาดตก บกพรอ่ ง แม่น้าลาคลองเ นา่ เหมน็ เปน็ อันตราย สมุ ทุมพมุ่ ไม้ปา่ ดงพงไพรพินาศ ลว้ นมเี หตุจาก ความประมาทของมนษุ ย์ตัง้ แตบ่ ัดนนั้ จนบดั นี้