ТХБ-II төслийн цахим сонин 2021 оны 1-р улирал

ТӨСЛИЙН САНХҮҮЖҮҮЛЭГЧ БАЙГУУЛЛАГУУД ТӨСЛИЙН ГҮЙЦЭТГЭГЧ БАЙГУУЛЛАГУУД Үндэсний түшиц Орон нутгийн хэрэгжүүлэгч ДЭЛХИЙН БАЙГАЛЬ ОРЧНЫ БОЛОВСРОЛЫН САН (FEE)-ИЙН ГИШҮҮН БАЙГАЛЬ ОРЧИН, БОЛОВСРОЛ, БОЛОВСРОЛЫН БАЙГАЛЬ ОРЧНЫ АЯЛАЛ ЖУУЛЧЛАЛЫН ШИНЖЛЭХ УХААНЫ ХҮРЭЭЛЭН МЭДЭЭЛЭЛ СУРГАЛТЫН ЯАМ ЯАМ MONGOLIA ТӨВ НҮТББ Улирал тутмын цахим сонин Дугаар №2 2021 оны 1 дүгээр улирал ОНЦЛОХ ҮЙЛ 2021 ОНД БҮХ ТҮВШИНД ХАМТАРЧ ТХБ-БИД ЯВДЛУУД: АЖИЛЛАХЫГ ЗОРЬЖ БАЙНА • “ТХБ-II” төслийн ТЗЗҮБ “ТХБ-II” төслийн Техникийн зөвлөн зохицуулах баг /ТЗЗҮБ/ хоёрдугаар 2020 оны үйл ажиллагаагаа сард төслийн 2020 оны үйл ажиллагаагаа дүгнэж, 2021 оны үйл ажиллагааны дүгнэлээ. төлөвлөлт, үндэсний болон Орон нутгийн түвшний хамтын ажиллагаа, үйл ажиллагааны уялдаа холбоо, цаашид анхаарах асуудлуудаа хэлэлцлээ. Төслийн баг • “ТХБ-II” төслийн суурь 2020 оны ажлын үр дүнгээ ингэж тодорхойлж байна. судалгааг амжилттай хийж, гарааны нөхцлийг “ТХБ-II” ТӨСЛИЙН 3-р “ТХБ-II” төслийн бас нэг үр дүн бол МОНГОЛЧУУДЫН ХОГ тодоррхойллоо. ТЗЗҮБ-ИЙН “ТХБ-I” төслийн үр дүнг бататгах, уялдаа ХАЯГДЛЫГ БУУРУУЛЖ ЗОХИЦУУЛАГЧ холбоог сайжруулах, улам өргөжүүлэх явдал. БУЙ ТУРШЛАГЫГ • Ерөнхий боловсролын О.ОЮУНТУНГАЛАГ: ДЭЛХИЙ ДАХИНАА сургалтын хөтөлбөртэй Энэ хүрээнд 1-р шатанд хийсэн томоохон МЭДЭЭЛНЭ холбоотой баримт бичгийн “ТХБ-II” төслийг гурван гол ажлын нэг болох “ногоон ном”ныхоо хүртээмж, хүрээнд ТХБ-ын үзэл үр дүнд хүргэхээр зорьж агуулыг сайжруулан багш, эцэг эх, сурагчдад ТХБ төслийн Олон баримтлал туссан байдлыг ажиллаж байна. цувралаар хүргэхээр зорьж байна. Энэ бол улсын зөвлөх шинжлэн судаллаа. багш нарт ТХБ-ын том гарын авлага болно. Энэ Мита Нангиа Госвами 1-рт ТХБ-ын чиглэлээр үйл ажиллагаа явуулж гарын авлага өөрөө ТХБ-ыг интеграцичилж, • Эх хэлний ОУ-ын өдөр байгаа бүх төвшний хүний нөөцийн чадавхийг хичээлээр дамжуулан ТХБ олгох арга замыг ТХБ төслийн Олон улсын зөвлөх Мита тохиолоо. бэхжүүлэх, тэдний мэдлэг ур чадварыг нэмэгдүүлэх хэлж өгөх онцлогтой. Нангиа Госвами хог хаягдлыг бууруулах зорилготой. монголчуудын санал санаачлагыг ирэх 5-р сард Ийм байдлаар төслийн гол үр дүн богино болох Тогтвортой хөгжлийн боловсролын Энэ үр дүнг хэрэгжүүлэхээр төслийн түшиц хугацаанд гарлаа. Харин бид 2021 онд илүү дэлхийн форумоор мэдээлж дэлхий дахинд байгууллага Боловсрын хүрээлэнгийн удирдлага, томоохон ажилд төвлөрч, бүх түвшинд хамтарч хүргэнэ гэлээ. Тэрээр: манлайллын дор мэргэжлийн байгууллагуудын ажиллахыг зорьж төлөвлөж байна. төлөөллүүдээс бүрдсэн техникийн зөвлөн “Ковид-19” цар тахал өнөөдөр дэлхий ГАРЧИГ зохицуулах үндэсний баг /ТЗЗҮБ/ ажиллаж дахиныг бүхэлд нь хэцүү байдалд оруулж байна. “ТХБ-II” төслөөс өнгөрсөн онд ТЗЗҮБ-ийн байгаа нь биднийг амьдралын хэв маягаа БИД: 1 гишүүддээ 4-5 удаагийн сургалт зохион байгуулсан. эргэн харж амьдралаа илүү тогтвортойгоор “ТХБ-II” төслийн үйл 2 Эдгээр сургалтын хүрээнд ТЗЗҮБ-ийн гишүүд дахин төлөвлөх арга замаар амьдрах хэрэгтэйг ажиллагааны үр дүн өөр өөрсдийн байгууллагынхаа ажилтнуудын ойлгуулж байна. ТХБ нь өнөөгийн болон хойч 3 дунд сургалт хийлээ. Давхардсан тоогоор 341 үеийнхнийхээ төлөө соёлын ялгаатай байдлыг ЗОЧИН: 4 хүний мэргэжил мэдлэгийг дээшлүүлэхэд төслөөс хүндэтгэх хэдий ч байгаль орчны эко системээ МУИС-ийн 5 зохих дэмжлэг үзүүлээд байна. “ТХБ-II” төсөл хадгалж, нийгмийн шударга ёсыг хангаж, эдийн ЭШИА-ны дарга, бүх төвшний үйл ажиллагаанд эрэгтэйчүүдийн засгийн хувьд амьдрах чадвартай байж, мэдлэг, доктор Я.Шийлэгмаа 6 оролцоог 20-иос доошгүй хувиар барих зорилт мэдээлэлтэйгээр шийдвэр гаргах эрх мэдэл тавьсан. Одоогоор сургалтад хамрагдагчдын 23.1 олгож буй явдал. Насан туршдаа суралцах нь СУДАЛГАА: 7 хувь нь эрэгтэйчүүд байна. чанартай боловсролын чухал нэг хэсэг юм. “ТХБ-II” төслийн 8 суурь судалгааны Техникийн зөвлөн зохицуулах багийн гишүүн ЮНЕСКО-ийн холбоот сургуулиудын танилцуулга, дүн 9 байгууллага тус бүрд “ТХБ-II” төслийн сүлжээ, ДБОБС хамтран хог хаягдлын багийн хоёр гишүүнээ дэмжсэн 5-7 хүний менежмент, бүр цаашлаад тогтвортой хөгжлийн ҮЙЛ АЖИЛЛАГАА: бүрэлдэхүүнтэй Тогтвортой байдлын хороо талаар суралцах үйл явцад оролцохыг гишүүн МХЕГ-аас бэлтгэв ажиллаж байна. Эдгээр хороод хоёр гишүүнтэйгээ орнууддаа уриалсан. Тухайлбал, “Траш хак” хамтраад байгууллагынхаа үндсэн хүний нөөцөө хөтөлбөр хувирган өөрчлөлтийн төлөөх үйл ҮЙЛ АЖИЛЛАГАА: сайжруулахад хамтарч ажиллаж байгаа юм. Учир нь ажиллагаанд суурилсан аргачлал юм. Өдрийн /Үргэлжлэл/ бид өнөөдөр бүх түвшинд хамтарч, түншилж, бие хоолоо өөрийн сав, савхтай авч явах нь энэ биенээ ойлгож байж хамтаараа амжилтанд хүрнэ. хөтөлбөрийг хэрэгжүүлж буй энгийн жишээ ШИНЖИЛГЭЭ: Түншлэл, хамтын оролцоо, хамтын санаачлагыг гэдгийг олон улсын хөтөлбөрийн зохицуулагч ТХБ-ын үзэл илүү хөхүүлэн дэмжихийг дэлхий нийтээрээ гол Жули Сатио хэлж байв. баримтлал ерөнхий болгож байгаа учраас төсөл маань энэ чиглэлд боловсролын анхааран ажилладаг. Олонхийг хамарсан үед л энэ нь тогтолцооны сургалтын хөтөлбөртэй өөрчлөлтийг авчирдаг. Тухайлбал хүмүүс холбоотой баримт 2-т “ТХБ-II” төслийн бас нэг гол үйл олноороо хоолоо өөрийн саванд хийж явснаар бичигт туссан байдал ажиллагаа нь судалгаа. хуванцар, нэг удаагийн савтай хоол хүргэлт багасч, эрэлт хэрэгцээ буурна. Ингэснээр НЭГ СЭДВЭЭР: Бид Боловсролын хүрээлэнгийн эрдэмтэн дэлхийн нөөцийн эх үүсвэрт үзүүлэх дарамт ОУ-ын эх хэлний өдөрт судлаачдынхаа тусламжтай сургалтын хөтөлбөртэй багасах юм. холбоотой бодлогын баримт бичгүүдэд ТХБ-ын ОРОН НУТАГ: чиглэлээр дүн шинжилгээ хийлээ. Бодлогодоо гол Та бүхэн энэ талаар хийж буй ажлын мэдээлэл Хэнтий аймгаас... асуудлаа суулгадаг байх, хэрэгжилтэд анхаарч, авахыг хүсвэл TRASHACK.ORG сайтад хандан, дэмжлэг үзүүлэх, эргэх холбоон дээр бүх түвшинд багшийн гарын авлагыг татаж авах боломжтой. хамтарч ажиллах зэрэг шаардлага байгааг Мөн өөрсдийн хийж буй санал санаачлагын судалгааны дүн харуулж байна. талаар ирэх 4-р сар гэхэд бидэнд мэдээвэл 5-р сарын 17-оос 19‑ны өдрүүдэд Берлинд болох Тогтвортой хөгжлийн боловсролын дэлхийн форумын үеэр та бүхний мэдээллийг дэлхий дахинд мэдээлэх юм” гэсэн байна. 1

ТХБ-ЗОЧИН Тогтвортой хөгжлийн зарчим, үнэт Я.ШИЙЛЭГМАА: зүйл, туршлагыг бүх түвшний боловсрол, ТОГТВОРТОЙ ХӨГЖЛИЙН сургалтын үйл ажиллагаанд нэгтгэн БОЛОВСРОЛ БОЛ ШИНЭ ЗУУНЫ оруулахад Тогтвортой хөгжлийн боловсролын зорилго оршдог. Тиймээс ч БОЛОВСРОЛ ЮМ Монгол улсын Засгийн газар, Швейцарын Холбооны Улсын Засгийн газрын “Байшингаа галд өртөхөөс нь өмнө даатгалаа хийлгэх хэрэгтэй” хадгалах сав байршуулах, хоолны хаягдалгүй амьдрах, гэрэл, дэмжлэгээр хэрэгжүүлж буй “Тогтвортой гэсэн чухал сануулгыг одоо л хүн төрөлхтөн ойлгож, олон компьютерээ унтрааж занших, усаа хэмнэх гээд дурдаад байвал хөгжлийн боловсрол-II” төслийн түнш ажлыг санаачилж байна. Энэ бол Тогтвортой хөгжлийн төлөөх олон зүйл байна. Эцэст нь хэлэхэд НОГООН бол зүгээр ч нэг өнгө болон төсөл хамтран хэрэгжүүлэгчдэд боловсрол юм. Үүнийг хэрэгжүүлэх олон арга зам бий. Гэхдээ биш, энэ бол амьдралын философи юм гэдгийг хэлмээр байна. БШУЯ, Боловсролын хүрээлэн, Багшийн энэхүү олон арга замын хамгийн үр дүнтэй нь багш бэлтгэх мэргэжил дээшлүүлэх институт МУБИС, их сургуулийн сургалтын хөтөлбөр төлөвлөгөөнд тогтвортой Ногоон оффисыг бүтээж байгаа алхам, арга хэрэгслээс Боловсролын үнэлгээний төв, Насан хөгжлийн боловсролын үзэл санаа, агуулга, аргазүйг тусгах онцолбол? туршийн боловсролын үндэсний төв гээд явдал юм. боловсролын салбарын байгууллагууд Эрчим хүч гарган авахын тулд их хэмжээний нүүрс шатааж, түлхүү ордог. Энэ удаа бид МУБИС-ийн Яг энэ асуудлыг тодруулмаар байна. Тогтвортой хөгжлийн цаас үйлдвэрлэхийн тулд ой мод устгаж байгаа зэрэг нь Эрдэм шинжилгээ, инновацийн албаны боловсролын агуулгыг МУБИС хичээлийнхээ болон бусад үйл дулаарлын гол шалтгаан болдгийг хүн бүхэн мэддэг. Гэсэн ч дарга, доктор Я.Шийлэгмаатай ярилцлаа. ажиллагааны хөтөлбөртөө хэрхэн тусгаж байна? түүнийг өөрчлөхийн төлөө мэдэж байгаа шигээ хангалттай ажиллаж чаддаггүй. Бид ногоон орчныг бий болгохын тулд эхний Тогтвортой хөгжлийн үзэл санааг сургалтын Ирээдүй үеийнхэнд тогтвортой хөгжлийн боловсролын ээлжинд эрчим хүч, усыг үр ашигтай хэрэглэх талаарх сургалт, хөтөлбөр, агуулгадаа шингээж, түүгээр дамжуулан чадвар эзэмшүүлэх, generation буюу 1995 хойш төрсөн нөлөөлөх ажлыг зохион байгуулахаар төлөвлөж байна. Ингэхийн ТХБ олгох үйлсэд тэргүүнд яваа сургуулиудад үеийнхэнд зориулсан боловсролын шинэчилсэн хөтөлбөрүүдийг тулд эхний ээлжинд “ногоон худалдан” авалт хийх хэрэгтэй. МУБИС орох болов уу гэж бодож байна. Ер нь ийм боловсруулах чиглэлээр МУБИС олон ажлыг санаачлан хийж Байгууллагын албан өрөөнд худалдан авч байгаа бүтээгдэхүүн хэрэгцээ шаардлага хэрхэн тулгарч байна гэдгээс байна. Боловсролын сургалтын хөтөлбөр, төлөвлөгөөнд нь ENERGY STAR® логотой байхыг шаардаж байна. Эдгээр яриагаа эхлэх үү? тогтвортой хөгжлийн агуулгыг тусгаж, хэрэгжүүлэх талаар бүтээгдэхүүн нэг талаар соёлтой хэрэглээ боловч нөгөө талаараа олон улсын төслүүдийг хэрэгжүүлсний үр дүнд улсын хэмжээнд та бидний амьдарч байгаа эх дэлхийн дулаарлыг сааруулж, сөрөг Баярлалаа. Эрхэм уншигч нартаа “Тогтвортой томоохон судалгаа явуулж, илтгэл, тайлан, ном бүтээл хэвлүүлж, өөрчлөлтийг бууруулахад голлох байр суурь эзэлдэг. Мөн дахин хөгжлийн боловсрол-II” төслийн багийн хамт олны орон нутгийн багш нарт сургалт семинар хийж, аргазүйг ашиглагдах боломжтойг сонгохыг худалдан авалт хариуцсан өмнөөс мэнд хүргэе. Дэлхийн ертөнцийн өөрчлөлтийг эзэмшүүлэн ажиллалаа. Түүнчлэн багш бэлтгэх сургалтын ажилтнууддаа зөвлөн ажиллаж байна. Бидний хэрэглэж байгаа дагалдаад унших, бичих чадвараас гадна тогтвортой хөтөлбөрийн агуулгыг ТХБ-ын үзэл санаанд тулгуурлан шинэчлэх, компьютер, мониторын зарцуулж буй цахилгаан эрчим хүчний хөгжлийн чадвар хүн бүхэнд чухал болжээ. Учир түгээн дэлгэрүүлэх чиглэлээр МУБИС-ийн санхүүжилттэй нийт хэрэглээний 85-95 хувийг эзэлдэг тул шинээр худалдан нь аж үйлдвэрийн дөрөвдүгээр хувьсгалын эринд төслийн санхүүжүүлэн хэрэгжүүллээ. Мөн багшийн мэргэжлийг авахдаа энэ бүхний тооцох хэрэгтэй юм. Тиймээс ч амрах горимд хиймэл оюун, робот, нано технологи, биотехнологи, дээшлүүлэх, багш бэлтгэх сургалтын хөтөлбөрийн агуулгад программчилж болдог принтер, факс зэрэг бүтээгдэхүүнийг ухаалаг хот, кибер систем нь нийгмийн амьдралын ТХБ–ын үзэл санааг тусган ажиллаж байна. сонгох талаар хариуцсан албан тушаалтнуудад сургалт хийх бүхий л орчинд маш хурдтайгаар нэвтэрч байна. зэргээр өөрчлөлтүүд хийж эхэлж байна. Судлаачдын үзэж байгаагаар 2030 он гэхэд нийт Бид “Тогтвортой хөгжлийн боловсрол-II” төслийн хүрээнд ажлын байрны 60 хувь нь автомат горимд шилжиж 2020 онд МУБИС-д Тогтвортой байдлын хороог байгуулж, Үнэндээ зарим албан газруудын гэрэл өдөржин асаалттай 375 сая хүн ажлаа солих, эсвэл шинэ мэдлэг чадвар хорооны үйл ажиллагаагаараа дамжуулж, ТХБ-ыг түгээн байдаг. Эдгээр гэрэл нь хэдий хэмжээний эрчим хүчийг зарцуулж эзэмших хэрэгтэй болно. Тиймээс шинэ зууны дэлгэрүүлж ажиллаж байна. МУБИС-д “Боловсролын суурь байгааг бүгд мэддэг хэрнээ огт анзаардаггүй. Тиймээс өдрийн боловсролыг тогтвортой хөгжлийн боловсрол хэмээн судалгааны төв”-ийн дэргэд тогтвортой хөгжлийн боловсролын цагт гэрлээ унтраах, цонхоо аль болох цэвэрхэн байлгаж, гэрэл үзэх гол үндэслэл нь энэ болоод байна. Энэ бүхнийг секторыг байгуулан ажилласнаар багш бэлтгэх болон багшийн нэвтрэх боломжийг бий болгож өгөх нь таны тогтвортой хөгжилд эргэцүүлээд үзэхээр боловсролыг бид хүссэн хүсээгүй мэргэжил дээшлүүлэх сургалтыг өөрчилж шинэчлэх, сурган оруулж буй томоохон хувь нэмэр гэдгийг байгууллагын түвшинд шинэчлэх шаардлага байна. Энэхүү шинэ орчинд хүмүүжүүлэх арга технологийг өөрчлөх, сурагчдыг хүйс, арьсны сургалт хийж буй нь эерэг хандлага хэмээн харж байна. Нэг л дээд боловсролын салбарт тогтвортой хөгжлийн үзэл өнгө, угсаа гарлаар нь ялгаварлан гадуурхахгүй байх талаар жишээ дурдахад, ердийн өдрийн гэрлийг өндөр үр ашигтай санааг тусган сургалт, судалгааны брэнд хөтөлбөрүүд ойлгуулах, оюутнууд өөрсдөө сургалтын хөтөлбөр боловсруулж, электрон балласттай гэрлээр сольсноор эрчим хүчний хэрэглээ хэрэгжүүлж, зах зээлийн динамикийг сайтар мэдэрч туршиж хэрэгжүүлэх, багш болох оюутнуудад ТХБ модулийг 40-50 хувь буурна. Орчин үеийн хамгийн үр ашигтай гэрэлтүүлэг ажиллах нь стратеги бодлогын чухал чиглэл болж боловсруулах чадварыг эзэмшүүлэх зэрэг олон чиглэлээр нь LED лампууд. байна. Өнгөрсөн зуунд “Байгалиас хишиг горьдож ажиллаж байгаа нь ТХБ-ын үзэл санаанд тулгуурлан бүх шатны суухгүй, харин түүнийг булаан авах хэрэгтэй” гэсэн сургалтыг шинэчлэх үйл явц хэмээн харж байна. Энэчлэн бидэнд ТХБ оюун санаа, сэтгэлгээ, мэдлэгийн их үзэл ноёрхож байсан. Тэрхүү үзлийн сөрөг үр дагаварт нөөц байна. хүн төрөлхтөн нийгэм, эдийн засгийн хүндрэлтэй МУБИС энэ онд ногоон оффис байгуулах, хог хаягдлын асуудлуудтай тулгарч, байгаль эх маань доройтсон. менежментээ сайжруулах зорилт тавиад ажиллаж байна. Хөгжлийг бүтээж, хөтөлж явах чадвартай монгол хүнийг Бид нэг л дэлхийтэй. Монголчууд эрт дээр үеэс Ямар үр дүн хүлээж байна? хөгжүүлэгч багш бэлтгэх ууган их сургуулийн 70 жилийн ойг байгалийн нөөц баялгийг зохистой ашиглаж, байгаль угтаж бид тогтвортой хөгжлийн боловсролыг байгууллагын орчиндоо зохицон амьдарч ирсэн нүүдлийн соёл, Бид байгууллагаа 2021 онд “Ногоон оффис” болох зорилго түвшинд улам хөгжүүлэх олон ажлуудыг санаачлан хэрэгжүүлж уламжлалтай улс. Гэсэн ч сүүлийн 50 гаруй жилд тавьж, олон ажлуудыг хийж эхлээд байна. Хогоо ангилан ялгадаг буйг дуулгахад таатай байна. улс орны эдийн засаг хөгжиж, хотжилт явагдахын дадлыг багш, ажилтанд хэвшүүлэхийн тулд хог ангилан ялгах хирээр байгаль орчин доройтож, байгалийн нөөцийн савыг санамжийн хамт байршуулсан. Тэр саванд ангилан ялгах Баярлалаа. зохисгүй ашиглалтаас болж байгалийн онгон дагшин санамж байх тул хогоо хаяхдаа хүртэл жижигхэн мэдээлэл авах байдал, экосистемийн тэнцвэрт байдал алдагдах нь бас л нэг мэдлэг шүү дээ. Бид өөрчлөлтийг өөрийн өдөр боллоо. 1992 онд Рио-Де-Жанейро хотод болсон тутмын энгийн дадал хэвшлээс эхлэхэд болно хэмээн үзэж энгийн уулзалтаас дэлхийн экосистем улам доройтож ажлуудыг хүртэл төлөвлөгөнөөдөө тусган ажиллаж байна. байгаа тул тогтвортой хөгжлийн зорилгод хүрэх гол МУБИС дээр төслийн дэмжлэгтэйгээр Тогтвортой байдлын хороо хэрэгсэл нь боловсрол юм хэмээн тодорхойлсон. ажиллаж байгааг дурдсан. Zero waste, минималист амьдралын Нобелийн шагналт эдийн засагч Роберт Шиллерийн хэв маягууд, гялгар уут, хуванцар савнаас татгалзах, хаягдал зай 2

ТХБ-СУУРЬ СУДАЛГАА “ТОГТВОРТОЙ ХӨГЖЛИЙН БОЛОВСРОЛ-II” Багш ТӨСЛИЙН СУУРЬ СУДАЛГААНЫ ТАНИЛЦУУЛГА, ДҮН 15.6% Эцэг эх Сурагч 38.1% 46.3% ТЗЗҮБ 13 10 20 30 ТЗЗБ 15 Сургуулийн удирдлага 30 0 СУРАГЧИД АНГИ ХҮҮХЭД % ҮЙЛ АЖИЛЛАГААНЫ ҮНЭЛГЭЭ 14 нас 8 анги 600 36.1% 13 нас 9 анги 548 32.9% Макро | 84.6 10 анги 516 31.0% 15 нас • Макро түвшний ТЗЗҮБ-ийн үйл ажиллагааны үнэлгээ-84.6% 12 нас 16-18 нас Меззо | 65.2 0 503 567 419 107 558 1406 • ТХБ-II төслийн сургуулийн үйл 58 33,5% 66,5% ажиллагааны өнөөгийн байдалд өгсөн үнэлгээ-66.1% ТХБ-ын талаар сурагчдын мэдлэг ТХБ-ын талаарх эцэг эхчүүдийн мэдлэг • ТЗЗБ-ийн үйл ажиллагааны 10.8 14.7 69.6 67.4 19.6 17.9 26.7 19 54.1 58.5 19.1 22.5 өнөөгийн байдалд өгсөн үнэлгээ-64.3% Сайн мэднэ Бага зэрэг мэднэ Мэдэхгүй Сайн мэднэ Бага зэрэг мэднэ Мэдэхгүй Микро | 21.5 Төслийн ЕБС-ийн сурагч Төслийн сургуулийн эцэг эх Хяналтын ЕБС-ийн сурагч Хяналтын сургуулийн эцэг эх ОРОН НУТАГТ ТУЛГАМДСАН АСУУДЛЫГ ОРОН НУТАГТ ТУЛГАМДСАН АСУУДЛЫГ ШИЙДВЭРЛЭХЭЭР ГАРГАСАН САНАЛЫН ХУВЬ ШИЙДВЭРЛЭХЭЭР ГАРГАСАН САНАЛЫН ХУВЬ (ХЯНАЛТЫН СУРГУУЛЬ) (ТӨСЛИЙН СУРГУУЛЬ) Эцэг эх, 13.2% Багш, Эцэг эх, Багш, 12.8% 15.4% 21.9% Сурагч, Сурагч, • ТХ-ийн ЕБС-ийн сурагчдын 19.7% 14.4% ТХБ-ын мэдлэг-10.8% СУДАЛГААНЫ ДҮН • ТХ-ийн төлөөх ЕБС-ийн эцэг эхийн хариултын Суурь судалгааны үр дүнд тулгуурлан төслийн нийлбэр-26.7% гарааны нөхцлийн үзүүлэлт, үйл ажиллагааны өнөөгийн нөхцөл байдлыг авч үзэхэд макро • Орон нутагт тулгамдаж буй түвшинд үйл ажиллагаа тогтмолжсон “сайн” буюу асуудлыг шийдвэрлэх санал 84.6% байгаа бол, мезо түвшинд дунд буюу 65.2%, гаргасан хувь (багш-21.9%, харин микро түвшинд гарааны үйл явц эхлэл төдий сурагч-19.7%, эцэг эх-13.2%) буюу 21.5%-тай үнэлэгдсэн байна. • ТХБ-ын мэдлэг, ойлголт, Төслийг хэрэгжүүлж буй дээд түвшинд чадвар, хандлагын өөрчлөлтийн оролцогчдын үйл ажиллагаа сайн байгаа нь байдал-37.2% цаашид дунд болон бичил түвшинд төслийн үйл ажиллагаа сайжрах боломжтой гэж суурь Социологийн Боловсрол төв. судалгааны баг үзэж байна. #203, МУИС-ийн 2-р байр, СБД, Бага тойруу, Их сургуулийн гудамж-1, Улаанбаатар хот 3

ТХБ-ҮЙЛ АЖИЛЛАГАА СУРГУУЛИЙН ХЯНАЛТЫН ХУУДСЫГ БОЛОВСРОНГУЙ БОЛГОХ ШААРДЛАГА БИЙ “Тогтвортой Хөгжлийн Боловсрол II” төслийн mехникийн зөвлөн зохицуулах багийн гишүүн байгууллага МХЕГ нь “Сургууль бүхлээрээ ажиллах арга хандлага (СБААХ)-ын өөрийн үнэлгээний арга аргачлал болон сургуулийн үйл ажиллагааг үнэлэх хяналтын хуудас (check list) -ны тохиргоог хангах хүрээнд тодорхой ажлуудыг хийгээд байгаа юм. Ажлын үр дүнгийн талаар ТХБ II төслийн ТЗЗҮБ-ийн гишүүн, МХЕГ-ын албан дарга, доктор /Ph.D/, дэд профессор М.Нямсүрэнтэй ярилцлаа. Хяналтын хуудасны тохируулга хийх ажлын үр дүнгээ та орчны аюулгүй байдал бүлгийг сонгон авч тохируулга хийж, МХЕГ-ын Боловсрол, соёлын хяналтын бүхэн хэрхэн тодорхойлж байна? өөрчлөн сайжруулсан хэлтсийн дарга, доктор /Ph.D/, дэд профессор Манай байгууллага “ТХБ-II” төслийн ТЗЗҮБ-ийн гишүүн СБААХ-ыг нэвтрүүлж буй загвар сургуулиудын бойжилтын М.Нямсүрэн байгууллагын хувьд ТХБ-ийн зорилтын хэрэгжилтийг түвшинг өсгөхөд мэргэжлийн хяналтын байгууллагаас сайжруулахын тулд Мэргэжлийн хяналтын байгууллагын сургуулийн үйл ажиллагааг шалгах хяналтын хуудасны шалгуур эмэгтэй хүүхдэд зориулсан г м \\ гэсэн 6 шалгуурыг нэмж, ерөнхий боловсролын сургуулийн үйл ажиллагааг шалгах үзүүлэлтийг шинэчлэн сайжруулж, сургуулиудын ТХБ-ын өмнөх хяналтын хуудсанд хичээлийн кабинет бүрээр хяналтын хуудас (check list)-ны шалгуур үзүүлэлтийг “Байгаль чиглэлээр санаачлан хийсэн ажлыг үнэлдэг болох нь чухал юм. шалгуур гарган үнэлдэг байсныг бүлэглэн өөрчиллөө. орчны мэдээлэл, сургалтын төв”–ийн боловсруулсан “Сургууль Тиймээс энэ төслийг хэрэгжүүлэгч багийн гишүүд бид хяналтын Байгалийн ухааны хичээлүүдийг /математик, физик, бүхлээрээ ажиллах арга хандлага”-ын өөрийн үнэлгээний хуудасны шалгуур үзүүлэлтэд өөрчлөлт оруулах зорилгоор хими, биологи, ургамал, амьтан судлал г м/ шаардлага шалгуур үзүүлэлт, арга аргачлалтай тохируулан сайжруулалт хийх хууль эрх зүйн баримт бичгүүдийг дахин шүүж, ТХБ-ын үндсэн хангасан кабинет, лабораторитой, тэдгээрийн тохижилт нь гэрээт ажлыг хийж гүйцэтгэлээ. Тохироц, сайжруулалтын ажлыг агуулга, зорилтуудыг тусган өөрчлөх ажлуудыг хийлээ. сурагчдад экологийн ул мөрийг багасгах дадал хэвшилтэй хийснээр нэгжийн түвшинд тогтвортой хөгжлийн зорилтын болоход зориулагдсан, дуу хөгжим, амьдрах ухаан, эрүүл хэрэгжилт сайжирч, хяналтын байгууллагын хувьд бодлогын Дээрх хоёр хяналтын хуудасны бүлэглэл, шалгуур үзүүлэлтийг мэндийн хичээлийн кабинетүүдийг ТХБ-ын агуулгад баримт бичгийг хуульчлан биелүүлэхийг шаардах замаар харьцуулан судлахад ТХБ-ын цөм агуулга, эрүүл мэнд, нийгмийн нийцүүлэн тохижуулсан гэх зэргээр нэгтгэн сайжруулсан. боловсролын системийн тогтвортой байдлыг хангахад чиглэх үйлчилгээний үзүүлэлтүүд мэргэжлийн хяналтын байгууллагын юм. Улмаар сургууль өөрийгөө үнэлэх арга зүйд сурч, эрх зүйн хяналтын хуудаст тусгагдаагүй, түүнчлэн сургуулиудын Сайжруулан боловсруулсан хяналтын хуудасны актаар баталгаажсан хяналтын хуудасны шалгуурт тохируулан өөрсдийн идэвх санаачлагаар эко орчин бүрдүүлэх, экологийн шалгуурын хууль эрх зүйн үндсийг судлан тогтоож, тогтвортой хөгжих арга хандлагаар бүх нийтээр даган мөрдөх үр ул мөрөө бууруулах чиглэлээр хийсэн ажлууд нь үнэлэгдэхгүй, “Сургалтын орчин бүлгийг өөрчлөх хувилбар\"-ыг нөлөө үзүүлнэ. дэмжигдэхгүй өнгөрөх байдал үүссэн нь ажиглагдлаа. Мөн боловсруулан аймаг, нийслэлийн боловсролын улсын түүнчлэн орчны аюулгүйн үзүүлэлтийг хүүхдийн эрх болон /ахлах/ байцаагчдаас санал авч нэгтгэлээ. Шинэчлэн Сургууль бүхлээрээ ажиллах арга хандлагын өөрийн жендэрийн мэдрэмжтэй байдлаар зохицуулсан эсэхэд огт боловсруулсан хяналтын хуудсыг Шадар сайдаар үнэлгээний шалгуур үзүүлэлт, мэргэжлийн хяналтын анхаараагүй дутагдал байна гэж үзэж, сайжруулах ажлыг хийлээ. батламжлуулан Мэргэжлийн хяналтын шилэн хяналтын байгууллагаас сургуулийн үйл ажиллагааг үнэлэх хяналтын Харин СБААХ-ын өөрийн үнэлгээний бүхий л шалгуурыг цахим системд байршуулснаар Монгол улсад үйл хуудас (check list) хоёр ямар ялгаатай байсан бол? мэргэжлийн хяналтын байгууллагын хяналтын хуудаст оруулах ажиллагаа явуулдаг ерөнхий боловсролын сургуулиуд боломжгүй байна. Энэ нь хууль эрх зүйгээр баталгаажиж өөрийн үйл ажиллагаандаа хэрэгжүүлж, шалгуурын дагуу Тогтвортой хөгжлийн төлөөх загвар сургуулийн СБААХ‑ын зохицуулагдаагүй, зөвхөн хүний эрхийн тунхаг, хөгжлийн үнэлүүлэх боломжтой болж байгаагаараа ач холбогдолтой бойжилтын түвшинг (агуулгын айгаар) тодорхойлсон графикаас хөтөлбөрт туссан байгаа зэрэгтэй холбоотой юм. юм. харахад хүний нөөцийн чадавхийн хөгжил 1.91, сургууль, сургалтын орчин 1.86 байгаа нь бусад үзүүлэлтүүдийн Хяналтын хуудасны “Сургалтын орчны аюулгүй байдал” Цаашид боловсролын чиглэлээр хяналт шалгалт дунджаас дээгүүр, эхлэлийн түвшнээс зохицуулагдах түвшинд бүлгийн сайжруулалтын үр дүнг тодорхойлвол? хийдэг хяналтын хуудаснуудад ийм тохируулга хийх үү. шилжиж байгаа нь ажиглагдлаа. Иймээс эхлэл оролдлого хийж байгаа эдгээр сайн ажлыг ахисан шатанд хүргэхэд хяналтын Сургууль, сургалтын орчны аюулгүй байдлын шалгуурыг Энэ удаагийн хяналтын хуудаст тохируулга хийх байгууллагаас тэднийг дэмжих, шахаж шаардах ажлыг хамт дараах байдлаар өөрчлөн орууллаа. Сурагчдад тав тухтай ногоон гэрээт ажил нь ЕБС-ийн үйл ажиллагааг шалгах явуулах хэрэгтэй гэж үзсэн. орчин бүрдүүлж, гэмт хэрэг, зөрчил, хүчирхийлэлд өртөхөөс 6.2 кодтой хяналтын хуудасны “Сургуулийн орчны хамгаалсан хяналтын камертай, тэдний бие бялдрын хүмүүжил аюулгүй байдал” бүлгийн тохируулга байсан төдийгүй Өнгөрсөн онд Мэргэжлийн хяналтын байгууллагын хэмжээнд олгох /биеийн тамирын хичээлийн талбай/ болон бусад үйл их дээд сургууль, мэргэжлийн сургалт үйлдвэрлэлийн 6.2. кодтой ерөнхий боловсрол эзэмшүүлэх үйл ажиллагааг ажиллагаа явуулахад зориулан тохижуулсан гадаа талбайтай, төвүүдийг шалгах хяналтын хуудаснуудад тодорхой шалгах хяналтын хуудсаар 186 ерөнхий боловсролын сургуулийг барилга, байгууламж нь хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэд зорчих хувилбараар тохируулгыг тусгаж сайжруулсан. Цаашид хянаж шалгасан үнэлгээг нэгтгэхэд 5100 гаруй зөрчил илэрсэн. нөхцөл, шаардлагыг хангасан байх зэрэг шалгуурыг тавьж байна. хяналтын хуудсыг бүлэг бүрээр авч үзэн боловсронгуй Эрсдэл үүсэх магадлал 27.19 хувьтай үнэлэгдсэн. Гүйцэтгэлийн болгох шаардлагатай байна. Ингэснээр бидний хамтын хяналт шалгалтын мэдээллээр 1500 гаруй зөрчил бүртгэгдэж Түүнчлэн хүүхдийн эрх, нас биеийн онцлог, хүйсийн ажиллагаа биеллээ олж, эрүүл амьдралын хэв маягийг эрсдэл үүсэх магадлал 8.11 хувьтай байлаа. Гүйцэтгэлийн ялгамжтай байдалд тохируулан эрүүл мэнд, сэтгэл зүйн зөвлөгөө, төлөвшүүлэхэд чиглэсэн тогтвортой хөгжлийн боловсрол хяналтаар 460 гаруй зөрчлийг арилгуулсан. Нийт зөрчлүүдийг мэдээлэл өгөх зориулалтын өрөөг жендэрийн мэдрэмжтэй эзэмшүүлэх үйл явцад сайнаар нөлөөлж, Монгол улсын хяналтын хуудасны бүлгээр авч үзэхэд Ерөнхий боловсролын байдлаар зохион байгуулан тохижуулсан байдал, хичээлээс тогтвортой хөгжилд тодорхой хувь нэмэр болно хэмээн сургуулийн орчны аюулгүй байдлын стандартын шаадлагыг гадуурх сургалтын үйл ажиллагаа явуулах анги танхим, талбайн үзэж байна. /MNS6782:2019 стандарт/ 46 хувь нь бүрэн хангаагүй зөрчилтэй хүрэлцээ, тусгай нөхцөл шаардлагад нийцсэн орчин нөхцөл байсан. Тиймээс бид энэ удаад хяналтын хуудасны сургуулийн бүрдүүлж, тохижуулсан \\6 настай, хөгжлийн бэрхшээлтэй, Баярлалаа. 4

ТХБ-ҮЙЛ АЖИЛЛАГАА “ТХБ-II” төслийн ТЗЗҮБ-ийн гишүүн байгууллагуудынхаа үйл ажиллагааг бид цувралаар хүргэж байгаа юм. Энэ удаа Мэргэжлийн хяналтын ерөнхий газраас мэдээллээ бэлтгэлээ. MОНГОЛ УЛСЫН ЗАСГИЙН ГАЗРЫН ТОХИРУУЛАГЧ АГЕНТЛАГ МЭРГЭЖЛИЙН ХЯНАЛТЫН ЕРӨНХИЙ ГАЗАР ХЯНАЛТЫН ХУУДАС АШИГЛАЖ ХЭРЭГЛЭГЧ ХЯНАХ 62 000 ОБЪЕКТОД ЭРСДЛИЙН ЭХЭЛЛЭЭ ЭРХТЭЙ ҮНЭЛГЭЭ ХИЙЛЭЭ Мэргэжлийн хяналтын байгууллага 40 Мэргэжлийн хяналтын байгууллага аж ахуйн нэгж, Төрийн байгууллагаас хувийн хэвшилд хийгдэж эрсдэлийн шалгуураар 277 хяналтын хуудсаар иргэн, хуулийн этгээдийн үйл ажиллагаанд эрсдэл байгаа хяналт, шалгалтын давтамж, хамрах хүрээ, аж 145 000 объектод 2015-2020 онд эрсдэлийн учрахаас урьдчилан сэргийлэх, аюулгүй байдлыг ахуйн нэгжийн ачааллын талаарх бодитой мэдээллийг үнэлгээ, хяналт шалгалт явуулсан байна. хангахад хэрэглэгчийн хяналт, хариуцлага, мэдлэгийг бүртгэх, харуулах зорилготой шилэн хяналтын систем Иргэн, аж ахуйн нэгж, байгууллагууд хяналтын нэмэгдүүлэх, хэрэглэгчдэд хууль тогтоомжийг ажиллуулж байна. хуудсыг үнэ төлбөргүй татан авч дотоодын сурталчлах зорилгоор хэрэглэгчийн хяналтын хуудсыг хяналт шалгалтдаа ашиглах боломжтой. боловсруулан http://inspection.gov.mn –д байршуулсан. 2020 онд Мэргэжлийн хяналтын байгууллагаас Хяналтын хуудас нь хяналт шалгалтын үйлдвэрлэл, үйлчилгээ эрхлэгчдийн 62 000 гаруй байгууллага, улсын байцаагчийн үйл Хэрэглэгчийн хяналтын хуудсанд заасан объектод эрсдэлийн үнэлгээ хийжээ. ажиллагааг нээлттэй, ил тод байлгах, үнэлгээг шаардлагыг тухайн байгууллага биелүүлээгүй бодитой болгох, хууль тогтоомж, стандартыг тохиолдолд Мэргэжлийн хяналтын байгууллагад аж ахуйн нэгж, байгууллагад сурталчлах ач хандаж болно. Хэрэглэгч хянах эрхтэй. холбогдолтой. ХЯНАЛТ ШАЛГАЛТЫН ДАВТАМЖИЙГ “ДИЖИТАЛ ШИЛЖИЛТ-ХЭРЭГЛЭГЧТЭЙ БУУРУУЛЛАА ХАМТАРСАН ХЯНАЛТ” ТӨСӨЛ ХЭРЭГЖҮҮЛЖ ЭХЭЛЛЭЭ Мэргэжлийн хяналтын байгууллага нь хяналт шалгалт, 67,5 хувь нь тандалт судалгаа, зөвлөн туслах Энэ 2021 оноос ХХМТГ-тай шалгалтын үйл ажиллагаанаас гадна хэрэглэгч, үйлчилгээ, баталгаажуулах үйл ажиллагаа байлаа. бизнес эрхлэгчдэд үүсч болох эрсдэлээс хэрхэн хамтарч Мэргэжлийн хяналтын урьдчилан сэргийлэх талаар мэдлэг олгон, соён Мэргэжлийн хяналтын байгууллагаас 150 шахам гэгээрүүлж, зөвлөн туслахад анхаарч ажиллаж объектод эрсдэлийн үнэлгээ хийхэд, үйлдвэрлэл, үйлчилгээ ерөнхий газар “Дижитал шилжилт байна. эрхлэгчдийн үйл ажиллагаанаас хүний амь нас, эрүүл мэнд, хүрээлэн буй орчин, нийгмийн аюулгүй байдалд учруулж - Хэрэглэгчтэй хамтарсан хяналт” 2020 онд 69 500 гаруй обьектод шалгалт явуулж, болзошгүй эрсдэл ихтэй нь 14.5 хувь, дунд нь 57.8 хувь, олон хэлбэрээр хяналт тавьснаас 32,5 хувь нь эрсдэл бага 27.7 хувь гэж үнэлэгдсэн байна. төсөл эхэллээ. Энэхүү төслийг хэрэгжүүлснээр технологийн өөрчлөлтөд тохирсон хөгжлийн бодлогоо тодорхойлон, ОБЬЕКТ 99572 дижитал дэд бүтцийг байгуулж, иргэд хэрэглэгчтэй хамтарсан хяналтыг хэрэгжүүлэх үйл ажиллагааны шинэ загварыг боловсруулах, иргэд, хэрэглэгч, аж ахуйн нэгж байгууллагуудтай харилцан мэдээллээ шуурхай солилцож, ухаалаг үйлчилгээг хүргэхээр ажиллаж байна. 9613 6389 14357 Шалгалт Зөвлөн туслах Урьдчилан үйлчилгээ сэргийлэх шалгалт 4210 15835 Тандалт Баталгаа судалгаа жуулалт 5

ТХБ-ШИНЖИЛГЭЭ ТХБ-ЫН ҮЗЭЛ БАРИМТЛАЛ ТУССАН БАЙДАЛ: БАРИМТ БИЧГИЙН ШИНЖИЛГЭЭНИЙ ТАЙЛАН (Ерөнхий боловсролын сургалтын хөтөлбөртэй холбоотой баримт бичгийн хүрээнд) УДИРТГАЛ ҮР ДҮН Монгол улсын боловсрол, сургалтын БАРИМТ БИЧГИЙН ШИНЖИЛГЭЭ, ҮР ДҮН үндсэн баримт бичгүүдэд ТХБ-ын үзэл баримтлал, арга хандлага тусгагдсан Урт хугацааны бодлогын баримт бичигт хийсэн шинжилгээнээс үзэхэд нийт 6 зорилтод ТХБ-ын үзэл баримтлал байдлыг илрүүлж, санал зөвлөмж тусгагджээ. Мөн 6 зорилтод ТХБ-ыг нэвтрүүлэх, хэрэгжүүлэх тогтолцоог бий болгох, хүний нөөцийг хөгжүүлэх боловсруулахад шинжилгээний зорилго зэргээр менежментийг тусгасны зэрэгцээ үнэлгээ шалгуурын хувьд нийт 6 шалгуур үзүүлэлтийн олонх нь тэгш оршино. хамран сургах болон боловсролын чанарыг үнэлэхэд чиглэсэн байна. Эдгээрээс 65.2 хувь нь (46) ТХБ-ын үзэл баримтлалыг тусгасан, “шууд хамаарч агуулгын хувьд уялдсан” байна. Харин ТХБ-ыг нэвтрүүлэх, хэрэгжүүлэх Шинжилгээний ажлын үр дүнг 2024 менежментийг тусгасан байдал болон ТХБ-ын хэрэгжилт, үр дүнгийн үнэлгээ/эргэх холбоог тусгаж, зохицуулсан онд ерөнхий боловсролын сургалтын байдал нь 18.1.0-33.3 хувийн нийцтэй байна. хөтөлбөрийн шинэчлэх ажлын (сургалтын хөтөлбөрийн үзэл баримтлал боловсруулах, Дунгд хугацааны бодлогын баримт бичигт бага, дунд боловсролын сургалтын агуулга, хөтөлбөрийн бодлогод уг хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэх бодлого, хамаарах нийт 123 арга хэмжээ, тэдгээрийг үнэлэх 9 үзүүлэлт тусгагдсан байна. Шинжилгээнээс үзэхэд шалгуур чиглэлийг тогтоох... г.м) хүрээнд эх сурвалж 1-ийн хүрээний жендэрийн тэгш байдлыг хангах, насан туршдаа суралцахуйн асуудал бусад үзүүлэлттэй болгон хэрэглэнэ. харьцуулахад бага буюу 17 хувьтай байна. АРГА АРГАЧЛАЛ Боловсролын тухай, Бага дунд боловсролын тухай хуульд ТХБ-ын үзэл баримтлал, хандлагыг илэрхийлсэн тэгш хамран сургах тэгш боломж, насан туршийн суралцахуй, чанартай боловсолын тухай заалтууд шууд ба дам Шинжилгээг хийхдээ 1. ТХБ-ын үзэл хамааралтай байдлаар тусгагдсан байна, Эдгээр хуульд жендэрийн тэгш байдлын талаарх зүйл, заалт тусгагдаагүй байна. баримтлал/хандлага туссан байдал, 2. ТХБ- ыг нэвтрүүлэх, хэрэгжүүлэх механизм/ менежментийг тусгасан, зохицуулсан СУДАЛГААНЫ ЗӨВЛӨМЖИЙН ШИНЖИЛГЭЭ, ҮР ДҮН байдал, 3. ТХБ-ыг нэвтрүүлэх, хэрэгжүүлэх ЮНЕСКО-оос Монгол Улсын 2019 онд хийсэн Боловсролын бодлогын тойм шинжилгээний тайлан нь бүхэлдээ насан туршийн суралцахуйн тогтолцоог бүрдүүлэх, боловсролын салбарт тэгш байдлыг хангах асуудалд чиглэсэн механизм/менежментийг тусгасан, байх бөгөөд бага, дунд боловсролын салбарт шууд ба дам утгаар хамаарах нийт 37 зөвлөмж өгсөн байна. Бидний судалж буй асуудал Монгол Улсын Боловсролын бодлогын тойм шинжилгээний зөвлөмжид тусгагдсан байдлыг зохицуулсан байдал гэсэн үндсэн шалгуур, “тэгш хамран сургах/тэгш боломж, насан туршдаа суралцахуй, чанартай боловсрол, жендэрийн тэгш байдал” гэсэн 4 үзүүлэлтэд хамааруулан авч үзэхэд нийт 11 зөвлөмж агуулгын хувьд хамаарч байна. тус бүрд нь 2-4, нийт 9 үзүүлэлтийг тогтоон Монгол Улсад 2015 оноос хойш боловсролын чанарыг сайжруулах, өнөөгийн нөхцөл байдал, үйл явцыг үнэлж ашиглалаа. тодруулах зорилгоор хийгдсэн судалгааны тайланг сонгон аргачлалын дагуу үнэлж үзэхэд нийт 104 хамаарах үзүүлэлт бүртгэгдсэн бөгөөд үүнээс “шууд хамаарах” 56.7 (59), “агуулгын хувьд уялдсан” 38.5 хувь (40) буюу “дам Шалгуур Илрүүлэх үзүүлэлт хамааралтай”, “хамааралгүй” үзүүлэлт байхгүй хэмээн тодорхойлогдсон. Тэгш хамран сургалт/ тэгш боломж Шалгуур 1: ТХБ-ын Насан туршийн үзэл баримтлал/хандлага суралцахуй туссан байдал Чанартай боловсрол ШИНЖИЛГЭЭНД АВСАН БАРИМТ БИЧИГ Жендерийн тэгш байдал Хэрэгжилтийг хангах Бодлогын баримт бичиг Шинжлэх судалгааны тайлан байгууллага/институт • Монгол Улсын урт хугацааны хөгжлийн • Монгол улсын ЕБС-ийн сургалтын Шалгуур 2: ТХБ-ыг Талуудын оролцоо, бодлого, хөтөлбөрийг боловсруулах, хэрэгжүүлэх, нэвтрүүлэх, хэрэгжүүлэх хүлээх үүрэг, хариуцлага үнэлэх үйл явцын тайлан. механизм/менежментийг • 2020-2050, (хав 1, 2, 3) тусгасан, зохицуулсан Хэрэгжилтийг удирдах • Төрөөс боловсролын талаар баримтлах • Боловсролын бодлогын тойм шинжилгээ, байдал үйл явц: засаглал зөвлөмж бодлого Хэрэгжүүлэх үйл явц: • Боловсролын салбарын хөгжлийн дунд • Сургалтын хөтөлбөрийн хэрэгжилтийн менежмент - төлөвлөлт/ судалгаа. хэрэгжүүлэлт хугацааны төлөвлөгөө (2021-2030) • Монгол Улсыг 2021-2025 онд хөгжүүлэх • МУ-ын ТХБ, ТХ, Ногоон хөгжлийн бодлого, Шалгуур 3: ТХБ-ын Үр дүнг үнэлэх эрх зүйн орчин, хэрэгжилт болон хэтийн хэрэгжилтийн болон шалгуурыг тогтоосон таван жилийн үндсэн чиглэл төлөвийн суурь судалгааны тайлан үр дүнгийн үнэлгээ/ байдал • Монгол Улсын Засгийн газрын 2020-2024 эргэх холбоог тусгаж, • “Хорин нэгдүгээр зууны монгол зохицуулсан байдал Мэдээлэл цуглуулах оны үйл ажиллагааны хөтөлбөр суралцагчийн цогц чадамжийг боловсролын механизм, хариуцах • ТХБ-ын үндэсний хөтөлбөр түвшнээр тогтоох нь” судалгааны субьект тодорхой эсэх урьдчилсан тайлан ДҮГНЭЛТ Монгол Улсын хөгжлийн урт болон дунд хугацааны бодлого үйл ажиллагааг хэрэгжүүлэх явцдаа жендэрийн бодлогын баримт бичгүүд болон зарим эрх зүйн актад тэгш байдлыг хангах бодлого, үйл ажиллагааг тодруулж хийсэн шинжилгээнээс үзэхэд эдгээр баримт бичгүүд нь явах нь зүйтэй байна. Учир нь боловсролын салбарын нь хоорондоо уялдаа холбоо бүхий боловсруулагдсан сайн багш ажиллагсдын хүйсийн харьцаа алдагдсан, ерөнхий талтай байна. Мөн эдгээр бодлогын баримт бичигт ТХ, боловсролд хөвгүүдийн сурлагын амжилт анхаарал ТХБ-ын үзэл санааг шингээсэн байх бөгөөд боловсролын татахуйц сул байгаа, бодлогод жендэрийн тэгш байдлыг салбарын хөгжлийн дунд хугацааны бодлого, төлөвлөгөө хангах зорилт сул байгаа зэргээс харагдаж байна. боловсруулах нэг үндэс нь ТХБ-ын хөтөлбөр болсон гэж үзэхээр байна. Шинжилгээнээс үзэхэд шалгуур 2 буюу “талуудын хүлээх үүрэг, хариуцлага хэрэгжилтийг хангах байгууллага/ Боловсролын салбарын дунд хугацааны бодлогын институт, хэрэгжилтийг удирдах үйл явц: засаглал”-тай болон эрх зүйн баримт бичгүүдэд суурилан цаашид гаргах холбоотой үзүүлэлтэд холбогдох бодлого, үйл ажиллагаа бодлого шийдвэрийн үндсийг боловсруулах, сайжруулах хамгийн цөөн илэрцтэй байсан нь хангалттай сайн бодлого ажил хийгдэх шаардлагатай нь шинжилгээ хийхэд боловсруулж, зорилт дэвшүүлдэг боловч түүнийгээ ажиглагдаж байна. Ялангуяа, боловсролын багц хуулийн хэрэгжүүлэх тал дээр хангалттай анхаараагүй байна гэж шинэчлэл хийгдэж буйтай холбоотой нарийвчилсан үзэхэд хүргэж байгааг тэмдэглэж байна. болон шинэ зохицуулалтыг тусгах шаардлага байна. Мөн 6

ТХБ-НЭГ СЭДВЭЭР ДЭЛХИЙН ЭХ ХЭЛНИЙ ӨДӨРТ ЖИЛД ДУНДЖААР 18 ХЭЛ ЭХ ХЭЛ НИЙГМИЙН ТЭГШ БУС МОНГОЛ ХЭЛ БИЧИГ ОРШИХУЙН МӨХӨЖ БАЙНА БАЙДЛЫГ БУУРУУЛДАГ ДАРХЛАА Дэлхийн хүмүүсийн 40 хувь нь хятад, Энэ жил НҮБ-ын ЮНЕСКО Эх хэлний олон МУ-ЫН ХӨГЖЛИЙН БОДЛОГО испани, англи, араб, хинди хэлээр, харин 60 улсын өдрөөр эх хэлний нэгтгэх чадварыг онцлолоо. “АЛСЫН ХАРАА 2050” хувь нь 6900 гаруй хэлээр ярьж байна. Эдгээр ЮНЕСКО-ийн Ерөнхий захирал Одри Азулей хэлсэн хэлний түрүүнд протугали, бенгал, орос, япон, үгэндээ “Эх хэл нь тухайн хэлээр яригчдыг нэгтгэн “Алсын хараа 2050” Монгол Улсын урт хугацааны герман, франц зэрэг хэл орж байгаа юм. Мөн ойртуулж, нийгмийн нэгдэл нягтрал, инновац, хөгжлийн бодлогод Монгол хэл, бичгээ үндэсний нэгдмэл сүүлийн үед хятад хэлний хэрэглээ өсчээ. Хэл уран сэтгэмжийг бий болгодог. ЮНЕСКО-ийн үнэт зүйлийн бүрдэл болгон иргэн бүр чанартай эзэмшиж шинжээчдийн тооцоогоор нэг жилд дунджаар судалгаагаар өөрийн биш хэлээр боловсрол эзэмших хэрэглэж хэвших зорилт дэвшүүлсэн нь “Тогтвортой 16-18 хэл мөхөж байна. Ийм байдлаар 2100 он нь суралцахуйд саад учруулаад зогсохгүй тэгш бус хөгжлийн зорилго 2030” хөтөлбөрийн 4 дэх зорилт буюу гэхэд одоо ярьж байгаа 6900 гаруй хэлний 50- байдлыг нэмэгдүүлдэг нь тогтоогдсон” гэж байлаа. Чанартай боловсролын зорилттой уялдсан гэж Монгол аас дээш хувь нь мөхөх төлөв байна. улсын Засгийн газар үзэж байгаа юм. “Алсын хараа 2050” ЮНЕСКО-оос эх хэл соёлын олон янз байдал, эх хөгжлийн бодлогод суурилсан дунд, богино хугацааны Америкийн Хэл шинжлэлийн институтийн хэлний талаарх мэдлэгийг дээшлүүлэх зорилгоор бодлого, төлөвлөлтөд ч энэхүү зорилтыг хэрэгжүүлэх “Этанологи” сэтгүүл. Эх хэлний ОУ‑ын өдрийг 1999 оноос эхлэн жил тодорхой арга хэмжээг төлөвлөн, хэрэгжүүлж байгаа нь бүр хоёрдугаар сарын 21-нд тэмдэглэж ирсэн хэнийг ч орхигдуулахгүйгээр хамтдаа хөгжих “Тогтвортой уламжлалтай. Тус байгууллагын судалгаагаар, хөгжлийн зорилт 2030”-ын үндсэн зарчимтай нийцсэн. дэлхийн хүн амын бараг 40 хувь нь өөрийн ярьж, Монголчууд эх хэлээрээ сурч боловсрох, эх хэлээрээ ойлгодог хэлээрээ сурч чадахгүй байна. чанартай боловсрол эзэмших, эх хэлээрээ бахархах, дэлхий дахинаа сурталчлан таниулах гээд Тогтвортой хөгжлийн агуулга, зарчмыг тусгасан гэж үзэж байна. ЭХ ХЭЛНИЙ ТУХАЙ ТЭД ... ЮНЕСКО-ийн ерөнхий захирал Одри Багш, судлаач Г.Баттогтох: Үсгийн ШУА-ийн Хэл зохиолын хүрээлэнгийн Хэл бичгийн ухааны доктор, профессор Азулэй: Сургуульд суралцах эхний дүрэм гэдэг яг л замын хөдөлгөөний эрдэм шинжилгээний тэргүүлэх Ц.Өнөрбаян: Явжийна” гэж яриад “явж жилүүдэд унших, бичих, тоо бодох зэрэг дүрэмтэй адил. Үсгийн дүрмийг үл ажилтан, академич Л.Болд: Эх хэл байна” гэж бичих нь хэлний хөгжлийг үндсэн чадварыг эзэмшин бичиг үсэгт хэрэгсэж байна гэдэг бол улаан гэрлээр гэдэг эхээс сурсан хэлээрээ яриарай гэсэн хазаарлаж байгаа хэрэг. Хэл аман яриаг тайлагдахад эх хэл чухал үүрэгтэй. Эдгээр гүйж буй хүнтэй адилхан. Их л бүдүүлэг утгатай юм шиг байна. Монгол хэлнийхээ дагаад хэт хурдан хөгжсөнөөр бичгийн чадвар нь хувь хүний хөгжлийн үндэс харагддаг. мөн чанарыг улам гүнзгий, шинжлэх хэл хурдан устах аюултай. суурь болдог. Эх хэл нь тухайн үндэстний ухааны үндэслэлтэй мэдснээр ирээдүйн уламжлах, бүтээх сэтгэлгээний өвөрмөц монгол хэлээ шинжлэх ухааны үндэстэй илэрхийлэл төдийгүй мэдлэг, инновацийн харна гэсэн үг. эх булаг юм. С.ДУЛАМ: МОНГОЛ ХЭЛ ХАРИЙН ЯМАР Ч ҮГИЙГ “ЭХ БАРИХ” БАЯН ТАНСАГ ХЭЛ иргэдийг тэгш хамруулах, хэнийг ч орхилгүй хамтдаа хөгжих гаргасан маань амжилттай болж монгол хэлний хэрэглээнд энэ үг Тогтвортой хөгжлийн зарчим хаа сайгүй зөрчигдөж байна. бүрэн орсон шүү дээ. Цахим сургалтад хамрагдаж чадахгүй байгаа энэ асуудал нь эх хэлний хэрэглээнд ихээхэн хамаатай. Манайд ч мөн адил. Цахим Мөн “globalization” гэдэг үг орж ирэхэд “Монголын нууц орчин, техник хэрэгслийн хүрэлцээгүйгээс болоод суралцагсад хичээлээс хоцрох нь анхаарууштай асуудал. Харин Монгол Улсын товчоо”нд байгаа “Наран ургахуйгаас шингэхүй хүртэлх иргэд эх хэлээрээ боловсрол эзэмших боломж нөхцөл харьцангуй сайн байна. даян иргэн” гэдэг хэллэгийг хэл зүйн хувиргалаар хувиргаад Цахим орчинд эх хэлээрээ зөв бичиж, харилцахыг та “даяаршил” гэдэг монгол үгийг бий болгосон. “Даяар” гэдэг бол өнгөрсөн жил уриалж байсан. Үүн дээр яаж өөрчлөлт Хэл бичгийн шинжлэх ухааны доктор (sc.d), гаргах вэ? тэр чигээрээ дэлхийн бөмбөрцгийг тойрч байгаа утга, мэдрэмжийг профессор С.Дулам: Энэ бол хүн бүрийн анхаарч, өдөр тутмын хэрэглээ болгох төрүүлдэг. Харин “даяарчлах” гэвэл хүч түрсэн утгатай болно. ОУ-ын Эх хэлний өдрийг тохиолдуулан хэл бичгийн учиртай асуудал. Ялангуяа мэргэжлийн сэтгүүлчид, багш нар шинжлэх ухааны доктор (SC.D), профессор С.Дуламаас энэ талаар бусад цахим хэрэглэгчиддээ үлгэр жишээ үзүүлэх Жам ёсны дагуу болж байгаа үйл явцыг монгол хэлэнд “-ших” зарим зүйлийг тодрууллаа. шаардлагатай байгаа юм. гэсэн дагавраар илэрхийлдэг. Эх хэлний хэрэглээтэй холбоотой асуудал гэвэл өнөөгийн Гаднын үг хэллэгийг орчуулж хэрэглэх тал дээр янз бүрийн нөхцөлд олон бий болов уу. Яг өнөөдрийн хувьд бид юунд санал гардаг. Зарим нь гаднын шинэ нэр томъёог монголоор Ингэж монгол хэл харийн ямар ч үгийг өөртөө эх барьж авах илүү анхаарал хандуулах ёстой гэж үзэж байна вэ? орчуулснаар үндсэн утгаа гээнэ гэж болгоомжилдог. нөөц, чадвартай баян тансаг хэл юм. Донж нь таараад ирэхээрээ ЮНЕСКО-гийн Ерөнхий Захирал Одри Азулей ОУ-ын Бид Улсын нэр томъёоны комиссын 1921-1979 оны хооронд эх хэлний өдрөөр дэлхий нийтэд олон хэлний хэрэглээг тогтоосон нэр томъёоны дөрвөн боть, 115 мянган нэр томъёог харь үгс ийнхүү үгсийн санд амархан нэвтэрдэг. хөхүүлэн дэмжих уриалга гаргалаа. Өнөөдөр дэлхий монгол хэлээр толгойлж удахгүй хэвлүүлэн гаргах гэж байна. нийтэд тулгарсан цар тахлын улмаас анги танхимаасаа Үүн дээр үндэслээд төрөл бүрийн шинжлэх ухааны салбарын Дэлхий дээр өнөөдөр 10 сая орчим хүн монгол хэлээр холдсон 1.5 тэрбум суралцагсад алсын зайн буюу цахим нэр томъёоны орчуулгын сан бүрдүүлж байна. Нэг хэсэг сургалтын хүртээмжгүй нөхцөл байдалд ороод байгааг завсарласан Улсын нэр томъёоны комиссыг сэргээн байгуулаад ярьж байна. ЮНЕСКО-ийн шалгуураар тухайн хэлээр зөвхөн мэдээлсэн байна. Тиймээс ч боловсролын үйлчилгээнд мэргэжлийн салбарууд нь шинэ нэр томьёогоо цэгцэлж түрүүчээсээ хэвлүүлж эхлээд байна. настайчууд нь ярьдаг, залуу хүн ам нь ярихаа больсон хэлийг Ер нь монгол хэлнээ гадаад үг орж ирэхэд боломжоор нь мөхөж байгаа хэл гэж үздэг. Энэ шалгуураар бол монгол хэл орчуулахыг хичээх хэрэгтэй. Тухайлбал, бид 1980-аад оны сүүлээр “плюрализм” гэдэг үг орж ирэхэд үгийн гарал утга, бүгдийг мөхөж байгаа хэлэнд хамаарахгүй. Тэгэхээр хэлний хэрэглэгчид шинжлээд “олон ургальч үзэл” гэж орчуулсан. Таван хэлний толиноос олсон үг л дээ. Уг үг нь ургамал судлал, геологийн олон байх, залуу байх нь нэн чухал. Тэр дундаа бидний хойч үе эрдсийн нэр томъёотой холбоотой “ургаль” гэдэг үг. Энэ утгыг шилжүүлэн авч хэрэглээд “олон ургальч үзэл” гэдэг нэг томьёо монгол хэлээрээ хэлд орж, монгол хэлээрээ ярьж, суралцаж байх нь онцгой чухал юм. 7 Танд баярлалаа.

ТХБ-ОРОН НУТАГ Энэ булангаа ТХБ II төсөл хэрэгжиж байгаа Хэнтий аймгаас бэлтгэлээ. “ЗАН ЗАНШЛЫН ӨРГӨӨ”-ТЭЙ БОЛЛОО Хэнтий аймгийн сургахаар төлөвлөжээ. Ингэж монгол зан үйлээр хүүхдүүдийг сурах арга Галшар сумын ерөнхий барилд сургаж, монгол ахуй үйлийн учир холбогдлыг ойлгуулахыг боловсролын сургуулийн зорьсноо Хэнтий аймгийн Галшар сумын сургуулийн захирлын үүргийг сурагч, багш зан заншлын түр орлон гүйцэтгэгч Б.Мөнх-Оргил ярилаа. “ТХБ-II” төсөл бидэнд их өргөө байгуулах төслөөрөө сайхан боломж олголоо. Манай төсөл нь монгол зан үйлийг сэргээх, түүгээр “Тогтвортой хөгжлийн дамжуулан хүүхдүүдэд эерэг зөв хандлагыг төлөвшүүлэхэд том нөлөө үзүүлнэ гэж үзэж байна. Бусад сумынхаа хүүхэд багачуудыг боловсрол-II” /ТХБ/ төсөлд ч энэ өргөөндөө сургана“ гэлээ. Хэнтий нутгийнхан гал шаргын хурдан удмын адуутай. Тиймээс ч морь цоллох, гийнгоолох шалгарсан юм. Тэд таван эрдмийг ч сурагчиддаа Зан заншлын өргөөндөө зааж сургах юм байна. Ихэвчлэн нутгийн өв соёл тээгч ахмадууд багшилна гэлээ. ханатай гэрт өргөөгөө байгуулаад байна. Монгол гэртээ эрт монголчууд хэрхэн аж төрж ирснийг биетээр харуулахын зэрэгцээ ханын ам нийлүүлэхээс эхлээд гэр барих нарийн аргыг сурагчдад заах юм байна. Мөн өргөөнд шагайн харваа, хасаа, шагай зэрэг монгол наадгай, сур элдэх, ногт зангидах зэрэг монгол ахуйн үйлийг зааж, үлгэр домог, оньсого хэлэлцэж, морины гийнгоо цолыг зааж “ХУДАЛДАН АВАЛТГҮЙ ӨДӨР” ӨӨРӨӨ ХОГ ХАЯГДЛАА БУУРУУЛАХ ХОГ ХАЯГДЛЫГ БУУРУУЛНА ЦАХИМ СУРГАЛТАА ЭХЭЛЛЭЭ нь “Тогтвортой хөгжлийн боловсрол-II” төсөлд шалгарсан юм. Сургуулийнхаа дахивар хог хаягдал хуванцар сав цуглуулж тушааж хэвшсэн ажлаа “ТХБ‑II” төслөөр үргэлжлүүлэн хэрэгжүүлэхээр төлөвлөжээ. Мөн сумынхаа бүх байгууллагад хог хаягдлын хор уршгийг таниулж, хогоо зөв ангилан ялгах талаар мэдээлэл хүргэж, экологийн ул мөрийн судалгааг хийгээд байна. Хойшид сургуулийнхаа орчинд хог ангилан ялгах савнууд байрлуулах, ухаалаг, ногоон худалдан авалт хийх дадал хэвшлээ сэргээх зэрэг ажил хийнэ гэж Баян‑Адарга сумын сургуулийн багш нар ярилаа. Хэнтий аймгийн Баян-Адарга сумын ерөнхий Хэнтий аймгийн Хан Хэнтий цогцолбор сургууль хог боловсролын сургууль сурагч, багш, эцэг эхчүүдийнхээ хаягдлаа бууруулах, ангилан ялгах, дахивар хог хаягдал болох дунд судалгаа хийхэд хог хаягдлыг бууруулж, цэвэр хуванцар сав цуглуулж сар бүр “Баялаг Хурх” ХХК-д тушаах цэмцгэр орчинд амьдрах хандлагыг төлөвшүүлэхийг зэрэг ажлыг “ТХБ-II” төсөлд шалгарсан жижиг төслөөрөө хүсчээ. Ингээд тус сургуулийн багш, сурагчдын төлөөлөл хийж хэрэгжүүлнэ. Энэ төсөлдөө сумынхаа нийт хүн амын хог хаягдлаа бууруулах, ангилан ялгах, дахин ашиглах 20 хувийг хамруулахаар зорьжээ. Хог хаягдлыг бууруулах, зэрэг зөв дадал хэвшилд суралцах, энэ чиглэлээр ангилан ялгаж сурах, сурталчлах зорилготой багш нарын сумынхаа иргэдийг уриалах, тэдэнд нөлөөлөх зорилготой шалгарсан бүтээлүүдийг цахимд /Youtube/ байршуулаад байна. “Цэвэр цэмцгэр бидний орчин” төслийг санаачилсан Мөн ухуулах зурагт хуудсыг сумын иргэд, айл өрхөд тарааж, хэрэгжүүлж буй үйл ажиллагаагаа сурталчилж эхэллээ. Баян-Адарга сумын сургуулийн захирал Б.Анхбаяр “Сурагч, багш нар сумаа цэвэр цэмцгэр болгох ажлыг сургуулиасаа эхэлье гэж санаачилж, “ТХБ-II” төслийн дэмжлэгийг хүлээгээд байна. Хогоо бууруулахад зөв худалдан авалт, эрүүл хооллолт ч чухал. Эцэст нь бид хүүхдээр дамжуулж эцэг эх, айл өрхөд хогоо бууруулж, ангилан хаядаг байх, дахин ашиглах, эрүүл зөв хооллодог байх зэрэг дадал хэвшлийг тогтоохыг хүсч байгаа юм. Ингэснээр Баян-Адарга сумынхаа хог хаягдлыг бууруулж чадна” гэлээ. “ЭРҮҮЛ ХҮНС, ЭНХ АМЬДРАЛ” ТӨСЛӨӨР БУРУУ ХООЛОЛТЫГ ӨӨРЧИЛНӨ “ТХБ-II” төсөлд “Эрүүл хүнс, энх амьдрал” 70 хувь, нийт эцэг эхчүүдийн 40 хувийг хамруулахын зэрэгцээ төслөөрөө шалгарсан Хэнтий аймгийн Хэрлэн багш ажилтнуудаа бүрэн хамруулахаар төлөвлөсөн. Нийтдээ сумын ерөнхий боловсролын “Тэмүүжин” цогцолбор багцаагаар 250 өрх, 500 орчим эцэг эх хамрагдана. Гол зорилго сургууль төсөл хэрэгжүүлэх санхүүжилтээ аваад нь хүүхэд залуус, гэр бүл, эцэг эхчүүдэд эрүүл энх амьдрахын байна. Цогцолбор сургуулийн захирал М.Золзаяагаас тулд зөв хооллох ёстой юм байна гэдгийг ойлгуулж, хэрэглээ төслийн талаар тодрууллаа. сонголтоо зөв болгох, үүний төлөө хамтдаа хичээхийг уриалж, үлгэрлэн дагуулах юм. Төслөөр хичнээн иргэдийг хамруулж, ямар үр дүн гаргахыг зорьж байна? Тус төсөл хэрэгжүүлэх санаачилга хэрхэн өрнөсөн бол? Сургуулийн орчинд гарч байгаа хог хаягдлыг ангилж, судлахад Манай хамт олон “ТХБ-II” төсөлд хамрагдан ТХБ‑ын хийжүүлсэн ундаа, жүүс, гоймонгийн сав, хуушуур прошкины загвар сургууль болохоор төслийн баг хамт олны тостой цаас зэрэг хагас боловсруулсан бүтээгдэхүүний сав, чиглүүлгээр багш сурагчид, удирдлага, эцэг эхчүүд боодол нийт хог хаягдлын 30 гаруй хувийг эзэлж байсан. Энэ бүхлээрээ хамтран суралцаж, хөгжиж байгаадаа туйлын нь манай багш, сурагчдын өдрийн хоол хүнсний хэрэглээ буруу их баяртай байгаа. Бид төсөлдөө сургуулийн сурагчдын байгааг нотолж байна. Мөн их завсарлагаанаар зарим сурагчид ойр орчмын дэлгүүр, цайны газраас дээрх бүтээгдэхүүнүүдийг худалдан авч байгаа нь ил байсан. Мөн эцэг эхчүүд хүүхэддээ Бусад төсөл зөвхөн нэг удаагийн зорилгыг хангахад чиглэдэг бол өдөр бүр бэлэн мөнгө өгч явуулснаар тэдний хэрэгцээг хангаж ТХБ төсөл насан туршийн зорилгыг хангахад чиглэдэг. Төсөл байгаа биш, харин ч эрсдэл рүү түлхэж, эрүүл мэндийг нь хэрэгжсэнээр орон нутагт хүрээлэн буй орчноо хамгаалах, хог хохироож байгааг зогсоох зайлшгүй хэрэгцээ урган гарсан. хаягдлыг бууруулах, хэрэглээгээ зохистой болгож, сонголтодоо анхаарах, ус эрчим хүчний хэрэглээг зөв зохистой байлган Ер нь “ТХБ-II” төсөл орон нутагт үр дүнтэй хэрэгжих алдагдал үргүй зардлыг бууруулах, ногоон байгууламжийг ямар боломж бололцоо бий гэж үзэж байна? нэмэгдүүлэхэд гэр бүл хамт олноороо санаачилгатай оролцдог болж байгааг зэрэг ололттой зүйл олон байна. Тухайлбал манай ТХБ төсөл нь нас, хүйс, мэргэжил боловсрол харгалзахгүй хүн аймагт төрийн бүх байгууллагын талбайн эзлэхүүнийг дахин бүрт хэрэгтэй мэдээ мэдээлэл, ойлголтыг өгч, насан туршид нь тооцож хэмжсэн, дулааны тоолуур тавьж байгаа зэрэг нь үргүй хэрэглэгдэх, зөв хэрэглээ зөв сонголт, зөв хандлага төлөвшүүлэх, зардлыг бууруулж, төсвийн хуваарилалт, зарцуулалт оновчтой өөрийгөө болон гэр бүлээ, өнөөдрийг болон ирээдүйгээ аврах болж, эдийн засгийн хэмнэлт гарч, шаардлагатай асуудлаа амьдрах ухааны хамгийн чухал сургалт-нөлөөлөл гэж боддог. шийдвэрлэх боломжууд бий болж байгаа жишээ байна. Улаанбаатар хот 14191 И-майл: [email protected] Утас: +976 70125286 БОЛОВСРОЛЫН Сүхбаатар дүүрэг 8-р хороо [email protected] +976 80474838 8 ХҮРЭЭЛЭН Энхтайваны өргөн чөлөө-10 Вэбсайт: www.mier.mn Багшийн хөгжлийн ордны 4 давхар