แหล่งท่องเที่ยวเชิงประวัติศาสตร์

เล่าถงึ เร่ืองราวในอดตี ของ “ดาเนินสะดวก” ในอดีตบริเวณแถบริม คลองดาํ เนินสะดวกน้ีเดิมทีเป็ นป่ ารกชฏั แทบท้งั สิ้น คราวเมื่อจะขุดคลองก็อาศยั ช้างเดินลุยป่ าไปทาํ นองว่าจะใช้รอยตีนช้างวดั ระยะ เป็ นสาํ คญั เพราะสุดทางคือหลกั ๘ ก็เกือบปากอ่าวแม่กลองเป็ นที่น้าํ อย่แู ลว้ จากน้นั ผูค้ วบคุมการขุดคลองก็ได้สั่งแรงงานท่ีร่วมแรงกันจัดการตามไปถางจนเป็ นที่ โล่งเตียนหรื อที่เรี ยกว่า แผว้ ทางถางป่ า ต่อมาจึงเกิดหมูบ้านเล็กๆข้ึน เรี ยกว่า หมู่บ้านแผว้ ต่อมาเพ้ียนมาเป็ นคาํ ส้ัน ๆ ว่า บ้านแพ้ว ซ่ึงเป็ นชื่ออาํ เภอหน่ึงของ จงั หวดั สมุทรสาคร ที่อยรู่ ิมคลองดาํ เนิน (นี่แหละ่ ประวตั ิ บา้ นแพว้ ) เม่ือแผ้วป่ าถางป่ าจนเตียนพอได้แล้วทีน้ี ก็เริ่ มดําเนิ นการขุดคลอง ตามพระราชดาํ ริของพระบาทสมเด็จพระจอมเกลา้ เจา้ อยู่หัว รัชกาลที่ ๔ เพ่ือขยาย เสน้ ทางการคมนาคมทางน้าํ คลองดาํ เนินสะดวกน้ีเป็นคลองท่ีขดุ ดว้ ยแรงคนสมยั ก่อน ลว้ น ๆ ส่วนใหญ่เป็นแรงงานคนจีนสมยั น้นั คลองท่ีขดุ แรก ๆ มีขนาดกวา้ งราว ๖ วาเท่าน้นั ขดุ กนั ไปเร่ือย ๆ จนมีความยาว สิ้นสุดถึง ๘๔๐ เส้น (๓๒ กิโลเมตร) และมีการปักป้ ายแสดงหลกั เขตต้งั เป็ นระยะ รายไป เริ่ มที่หลัก ๑ ตรงประตูน้ําบางยาง อาํ เภอบ้านแพ้ว จังหวดั สมุทรสาคร แล้วเวน้ ช่วงไปทุก ๑๐๐ เส้น (๔ กิโลเมตร) จนหลกั แปดซ่ึงต้ังอยู่ใกล้คลองลัด (คลองยายบาง) เขต ตาํ บล ตาหลวง อาํ เภอดาํ เนินสะดวก จงั หวดั ราชบุรี การขดุ คลองน้ีเป็นไปดว้ ยความยากลาํ บากยิ่งในอดีต เพราะตอ้ งทาํ การขดุ เลาะ ตดั ผ่านพ้ืนที่เป็ นป่ ารก เสียส่วนมาก (ในอดีต) เลาะไปเร่ือย เมื่อแรกน้ันส่วนใหญ่ จะอาศยั แรงงานชาวจีนในการขุดโดยมาก (ภาษาจีนว่า “กุ๊ดฮ้ึง” คือ โกยดิน หรือ “ผงโถว้ ” คือ โกยดินข้ึนตล่ิง) ถึงกบั มีคลองสายหน่ึงเรียกว่าคลองขดุ เจ๊ก เหตุเพราะ พวกจีนเป็นคนขดุ คลองน้ีในช้นั หลงั เรียกวา่ คลองท่าคา หรือตลาดน้าํ ท่าคาในปัจจุบนั ที่มีนกั ท่องเท่ียวไปกนั

อนั ประวตั ิ \" ดาเนินสะดวก \" ปี พ.ศ. ๒๔๐๙ พระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว รัชกาลที่ ๔ ทรงมี พระราชประสงคท์ ี่จะใหข้ ดุ คลองข้ึนมาสกั หน่ึงคลองเพื่อล่นระยะทางในการเดินทาง จึงทรงพระกรุณาโปรดเกลา้ ฯ ให้สมเด็จพระยาบรมมหาศรีสุริยวงศ์ (ช่วง บุนนาค) ที่พระสมุหกลาโหม เมื่อคร้ังยงั พระราชทานบรรดาศกั ด์ิเป็ น พระปราสาทสิทธ์ิ เป็ นผู้อํานวยการขุดคลองที่เชื่อมจากแม่น้ําท่าจีนเริ่ มจากปากคลองบางยาง อําเภอบ้านแพ้ว จังหวัดสมุทรสาคร กับแม่น้ําแม่กลอง ตําบลบางนกแขวก อาํ เภอบางคนที จงั หวดั สมุทรสงคราม โดยมีสมเดจ็ พระยาบรมมหาศรีสุริยวงศ์ น้นั เอง เป็ นผูค้ วบคุมดูแล และใช้กาํ ลงั ของทหาร ขา้ ราชการ ประชาราษฎร์ซ่ึงส่วนใหญ่ เป็นชาวจีนท่ีมาอาศยั อยใู่ นสยามใหม่ ๆ อาสาร่วมกนั ขดุ การขดุ ดินน้ีใชก้ าํ ลงั แรงงาน ของคนลว้ นๆ โดยไม่ไดใ้ ชเ้ คร่ืองจกั รหรือเครื่องทุ่นแรงอยา่ งอ่ืนเลย จากคาํ บอกเล่า ของพระคุณท่าน หลวงพ่อพระครูวิชัย ศีลคุณ (กลม คุณสีโล) อดีตเจ้าอาวาส วดั หลกั หกรัตนาราม (อา้ งโดย พระครูสิริวรรณวิวฒั น์ เจา้ อาวาสวดั หลกั หกรัตนาราม) ว่า “ที่ทาํ การขุดคลองกันจริงๆ ส่วนมากจะเป็ นคนจีนท่ีมาอยู่ในเมืองไทยใหม่ๆ เป็นผรู้ ับจา้ งขดุ หากเดือนหงายกลางคืนจะขดุ กนั ท้งั คืน คนจีนสมยั น้นั ส่วนมากจะไว้ ผมเปี ย เมื่อทาํ งานตอนกลางคืนจะนุ่งผา้ เต่ียวผนื เดียวขดุ ดินใส่บุง้ กี๋ แลว้ ก็หาบดินน้นั เอาข้ึนไปทิ้งนอกเขต ที่ตอ้ งกลางคืนเพราะอากาศไม่ร้อน ทาํ งานไดด้ ีตลอดท้งั คืน แลว้ มาพกั ผอ่ นตอนกลางวนั ” เมื่อทําการขุดเสร็จแล้วจึงนําแผนของแนวคลองขุดน้ีข้ึนทูลเกล้า ถวาย พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว รัชกาลท่ี ๔ ซ่ึงทรงเห็นว่าเป็ นคลองท่ีมีเส้นตรง ได้รับความสะดวกในการสัญจร จึงทรงพระราชทานนามคลองที่ขุดใหม่น้ีว่า “คลองดาํ เนินสะดวก” และไดท้ าํ พิธีเปิ ดใชค้ ลองน้ีเมื่อวนั จนั ทร์ เดือน ๗ ข้ึน ๔ ค่าํ ตรงกบั วนั ที่ ๒๕ พฤษภาคม ปี พ.ศ. ๒๔๑๑

คลองดาํ เนินสะดวกน้ีแต่เดิมมีความยามมากถึง ๓๕ กิโลเมตร เมื่อแรกขุดน้นั กวา้ งประมาณ ๖ วา และลึก ๖ ศอก แต่นานเขา้ ตล่ิงถูกน้าํ พดั ผา่ นกดั เซาะ ซ่ึงส่วนใหญ่ เป็นผลจากแรงกระทบของคลื่นเรือยนตป์ ระเภทต่างๆ เป็นเหตุให้คลองขดุ ขยายกวา้ ง ข้ึนเป็น ๑๐ วาบา้ ง ๑๕ วาบา้ ง และบางแห่งกวา้ งถึง ๒๐ วา กม็ ี เป็ นคลองที่ผ่านเขตถึง ๓ อาํ เภอใน ๓ จังหวดั คือ อาํ เภอบ้านแพ้ว อาํ เภอ ดาํ เนินสะดวก อาํ เภอบางคนที ตลอดคลอง ๓๕ กิโลเมตร เรียกวา่ คลองดาํ เนินสะดวก ตลอดท้งั คลอง ธรรมดาของคลองสมยั โบราณจะมีหลกั เขตเพ่ือบอกท่ีอยู่ที่แน่ชัดของผูค้ น ริมคลอง มีเสาหินส่ีเหลี่ยมขนาดใหญ่ประมาณ ๑๐ × ๑๐ นิ้ว ปักไวท้ ่ีพ้ืนดิน หลกั เขต จะมากหรือน้อยข้ึนอยู่กบั ความยาวของคลอง คือ หลกั ละ ๑๐๐ เส้น (๔ กิโลเมตร) สาํ หรับคลองดาํ เนินสะดวกน้นั มีหลกั ท้งั หมด ๘ หลกั แต่ละหลกั จะสลกั และเขียน สีแดงเป็ น ๓ ภาษา คือ เลขไทย โรมนั จีน บอกเลขไวท้ ุกหลกั ประตูน้าํ ของคลอง ดาํ เนินสะดวกมี ๒ แห่ง คือประตูน้าํ บางยาง ในอาํ เภอบา้ นแพว้ จงั หวดั สมุทรสาคร และประตูน้ําบางนกแขวก ในอาํ เภอบางคนที จังหวดั สมุทรสงคราม ท้งั ๒ แห่ง กวา้ ง ๖ เมตร สูง ๕ เมตร สร้างข้ึนเป็ นทางปล่อยเรือเขา้ ออกคลองซ่ึงมีมากมาย ในสมยั ก่อน และยงั สามารถก้นั น้าํ เคม็ ท่ีจะทาํ ลายผลผลิตของชาวบา้ นไดอ้ ีกดว้ ย ในสมัยสงครามโลกคร้ังท่ี ๒ กองทัพญี่ป่ ุนได้ใช้คลองดําเนินสะดวก เป็ นเส้นทางเดินทางไปยงั จังหวดั ราชบุรี ประตูน้าํ ท้งั ๒ แห่ง ต่อมาได้ถูกระเบิด ฝ่ ายพนั ธมิตรทาํ ลายลงในปี พ.ศ. ๒๔๘๘ เพื่อขดั ขวางการเดินเรือของฝ่ ายญ่ีป่ ุน ประตนู ้าํ ที่ ๒ แห่งไดร้ ับความเสียหายแต่ต่อมากไ็ ดร้ ับการสร้างข้ึนมาใหม่เช่นเดิม งบประมาณในการขุดคลองดาํ เนินสะดวก ใชง้ บประมาณ ๑,๔๐๐ ชง่ั ในอดีต โดยเป็ นทรัพย์สินส่วนพระองค์ของพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว จาํ นวน ๔๐๐ ชงั่ สมเด็จพระยาบรมมหาศรีสุริยวงศ์ จาํ นวน ๑,๐๐๐ ชงั่ และเน่ืองจาก สมเด็จพระยาบรมมหาศรีสุริยวงศเ์ ป็ นผูอ้ อกค่าใชจ้ ่ายส่วนใหญ่ รัชกาลที่ ๔ จึงทรง

อนุญาตให้ท่านและคนในสายสกุลบุนนาคเขา้ จบั จองท่ีดินสองฟากฝั่งคลองไดก้ ่อน น้นั เอง ยอ้ นกลบั มาวา่ เม่ือคร้ังขดุ คลองกนั แลว้ แลว้ เสร็จใหม่ ๆ ท่านพระปราสาทสิทธ์ิ (ช่วง บุญนาค) ผสู้ นองพระราชโองการจาก ลน้ เกลา้ รัชกาลที่ ๔ ใหเ้ ป็นผคู้ วบคุมดูแล การขุดคลองน้ี นําความบงั คมทูลเกล้าพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวให้ทรงทราบถึงผล การดําเนินการและทรงเห็นตามผงั ที่ท่านช่วงนํามาแสดงเห็นว่าขุดกันได้ตรงดี จึงพระราชทานช่ือคลองขดุ ใหม่น้ีวา่ \" คลองดาํ เนินสะดวก\" หลงั จากที่เปิ ดใช้คลองดาํ เนินสะดวกแลว้ คลองก็เต็มไปด้วยเรือนานาชนิด ท่ีสัญจรไปมาไม่เวน้ แต่กลางคืน ซ่ึงส่วนใหญ่แลว้ เป็ นเรือพ่อคา้ แม่คา้ มาคา้ ขายกนั ส่วนใหญ่เป็ นคนจีนท่ีอพยพเข้ามาพ่ึงพระบรมโพธิ สมภารในตอนต้นสมัย รัตนโกสินทร์ เป็ นคนจีนจากที่ต่างๆ ในเมืองจีน ส่วนใหญ่เป็ นแตจ้ ๋ิว จีนแคะ ตระกลู แซ่กอ (ต่อมาแปลงเป็นสกลุ แตกแยกมากมาย) เช่น จิตรศิลป ฯลฯ เป็นตน้ ก็มีอยแู่ ถวๆ ตลาดบา้ นแพว้ ก็เยอะ และยงั มีจีนฮกเก้ียน ตระกูลลิ้มหรือแซ่ลิ้ม ซ่ึงเป็ นตระกูลใหญ่ ตระกูลหน่ึงในคลองดาํ เนินสะดวก นอกจากน้ีก็มีอีกหลายตระกูล ทาํ ให้มีลูกหลาน วา่ นเครือสืบทอดมาจนทุกวนั น้ี

ทีนีม้ าเล่าเร่ือง \" ตลาดนา้ \" กนั ส่วนตลาดน้าํ น้นั ท่ีจริงเกิดข้ึนกเ็ พราะวา่ คนสมยั ก่อนละแวกน้ีเคา้ นิยมสญั จรกนั ทางน้าํ ทางเรือจึงมีการนัดหมาย คือ ขา้ งข้ึน หรือขา้ งแรม ๒ ค่าํ ๗ ค่าํ และ ๑๒ ค่าํ อยา่ งน้ีถึงเรียกวา่ เป็นตลาดนดั สืบมาในช้นั หลงั คนตามพ้ืนถิ่นกจ็ ะเรียกตวั เองตามหลกั อยา่ งเช่น บา้ นอยหู่ ลกั ๔ กเ็ รียกตวั เองว่า “เป็นคนหลกั ส่ี” “คนหลกั สาม” “ หลกั หน่ึง” อยา่ งน้ีเป็นตน้ . สมยั ก่อนน้ีตลาดน้าํ ดาํ เนินสะดวกเมื่อขุดเสร็จใหม่ๆ คนจีนเรียกว่า “ซิงกงั๊ ” หมายถึงคลองใหม่ หรือไม่ก็ “ต้วั กงั๊ ” หมายถึงคลองใหญ่ อีกช่ือคือ “เหล่าตกั๊ ลกั ” ซ่ึง หมายถึงตลาดเก่า ตลาดเดิม คนไทยก็เรียกวา่ ตลาดน้าํ คลองลดั พลี ปัจจุบนั เป็นคลอง เล็กๆ หน้าวดั ราษฎร์เจริญธรรม (วดั สุน) ส่วนตลาดน้ําดาํ เนินสะดวกในทุกวนั น้ี เมื่อก่อนเรียกวา่ “อ้งั เซียวลา้ ” หมายถึง ศาลาแดง คลองดาํ เนินสะดวกน้ีมีคลองสาขาแยกออกไปมาก ท้งั น้ีขนุ นางตระกลู บุนนาค ซ่ึงมีสิทธ์ิจบั จองที่สองริมฝ่ังคลองก่อน ก็มีดาํ ริจะขดุ คลองสาขาเพิ่มเติมเขา้ ไป ตรงน้ี จึงเป็ นการอํานวยประโยชน์ให้กับประชาราษฎร์ไปด้วย ผูค้ นละแวกริมคลองน้ี จะเรียกวา่ แทบท้งั สิ้นเดิมเป็ นผคู้ นมาจากเมืองจีน (เป็ นต่ึงน้งั หมายถึง คนจีน) มาปัก รกรากมาอยู่กนั ท่ีสยามหรือเมืองไทย (เซียมลอ้ ) ทาํ มาหากินตามท่ีมีความถนัดกนั บา้ งกท็ าํ นา ทาํ สวน เปิ ดร้านขายของ ป้ันไห และอีกมากมาย .. สมัยก่อนเม่ือบ้านเมืองเร่ิมมีความเจริญข้ึน ก็มีผูค้ นเข้ามาจับจองปักหลัก เกิดเป็นชุมชน และแถบน้ีลือกนั วา่ ในอดีตมีเสือร้ายชุมมาก ที่วา่ เสือร้ายท่ีผมหมายถึงน้ี ไม่ใช่เสือสมยั เป็ นป่ านะครับ แต่น้ีคือพวกโจรผูร้ ้าย เยอะมาก เนื่องจากเมื่อแถวน้ี เกิดเป็ นชุมชนคนจีนและชุมชนท่ีมาคา้ ขาย ปลูกพลู หมาก กระเทียม เริ่มจะมีฐานะดี ขโมยขโจรพวกน้ีจึงชุมเสียยิ่งกว่ายุง และทาํ เลแถวน้ีเหมาะสมท่ีจะก่อการเสียดว้ ย จึงเป็นแหล่งเสือร้ายซุ่มปลน้ ชุกมากในอดีต.

สมยั ก่อนน้นั จะมีช่วงท่ีทางการเคา้ อนุญาตใหจ้ บั จองที่ทางทาํ กินกนั ขยายชุมชน พวกเหล่าประชาราษฎร์กเ็ ขา้ จบั จองโดยไดแ้ รกเร่ิมคนละ ๑๐ ไร่ ส่วนใหญ่ทาํ สวนกนั เพราะดินแถวน้ีเหมาะสมยงิ่ ที่จะทาํ สวน และแหล่งน้าํ ทวั่ ถึงน้นั เอง. มาเล่าเร่ืองวิถีชีวติ สิ่งท่ีผคู้ นละแวกริมคลองดาํ เนินเคารพนบั ถือกนั บา้ ง ริมคลองดาํ เนินมีสิ่งท่ีผคู้ นเคา้ ใหเ้ คารพอยหู่ ลายท่ีเช่นมีองคห์ น่ึงคือหลวงพอ่ ซาํ ปอกง หรือหลวงพอ่ โต คลา้ ยกบั ท่ีวดั พนญั เชิง จงั หวดั พระนครศรีอยธุ ยา ชาวสวนเช่ือวา่ ท่านมีวาจาสิทธ์ิถึงกบั มีเรื่องเล่าวา่ ท่านกบั หลวงพ่อโสธรแข่งกนั สร้างวดั ว่าใครจะเสร็จก่อนกนั หลวงพ่อโสธรสร้างเสร็จมาบอกหลวงพ่อซาํ ปอกง หลวงพ่อซาํ ปอกงเลยช้ีไปท่ีวิหารอุโบสถวดั หลวงพ่อโสธรว่าสร้างเสร็จก่อนแต่เบ้ียว ปรากฏว่าเบ้ียวตามอย่างที่ท่านพูดจริง (เป็ นเร่ืองเล่ามาอย่างน้ีนะครับ) อภินิหาร ของท่านอีกอย่างคือยามเม่ือเดือนตรงกลางเดือน ๑๒ หรือลอยกระทง ท่านว่า น้าํ ในคลองดาํ เนินสะดวกน้ีเป็ นยาท้งั สิ้น ชาวบา้ นจึงตกั ใส่ภาชนะไวใ้ ชอ้ าบใชด้ ื่มกิน ดว้ ยเชื่อวา่ จะบนั ดาลใหห้ ายโรคหายไขม้ ีสุขสวสั ดี แต่ปัจจุบนั คนก็ไม่ค่อยเชื่อกนั แลว้ เพราะไม่ใคร่มีใครมาตกั น้ําคืนเดือนตรงกนั เสียเท่าไร ซ้ํายงั ว่างมงายอีก ชะรอย ภายหนา้ ความเชื่อน้ีจะสูญไปกเ็ ป็นได้ ท่ีบ้านแพว้ หลกั สี่ก็มี หลวงพ่อโต วดั หลกั สี่ พระพุทธรูปที่ไม่ใช่เฉพาะคน ในพ้ืนที่เท่าน้นั ท่ีเคารพ วา่ กนั วา่ ท่านศกั ด์ิสิทธ์ินกั นี่ก็เป็นตวั อย่างโดยสงั เขปของประเพณีชีวิตผคู้ นถ่ินดาํ เนินสะดวก ซ่ึงในอดีต คร้ังหน่ึงเคยเฟ่ื องวา่ เป็นถิ่นเจริญ ผคู้ นต่างอาศยั คลองสายน้ีเป็นดงั เสน้ เลือดใหญ่ท้งั ยงั มีคลองสาขาที่เสมือนเส้นเลือดฝอยแตกแขนงอยู่มากมาย หล่อเล้ียงชีวิตทุกชีวิต ใหม้ ีความสุขมาจนตราบปัจจุบนั บทความบางส่วนจาก : ภานุพงศ์ สิทธิสาร. เพิ่มเติมขอ้ มูล : สุดทา้ ย ไร้ตวั ตน คนราชบุรี.

เผยแพร่ . เพจ เร่ืองเล่า ภาพเก่า ในอดีต ®. หมายเหตุ : ค่อยๆอ่านนะครับ ผมอาจจะเล่ายอ้ นไป ยอ้ นมาสักหน่อย ตอ้ งขออภยั เอาเป็ นรู้เร่ื องเป็ นพอ ขอบคุณท่ีอ่านจบ. ผพู้ ิมพเ์ ผยแพร่ . \" ตาแอดมินคนเดิม \"