เล่าเรื่องในอดีตของ ดำเนินสะดวก

เล่าเร่ืองในอดตี ของ “ดาเนินสะดวก”

เล่าถึงเรื่องราวในอดีตของ “ดาเนินสะดวก” ในอดีตบริเวณแถบริมคลองดาํ เนินสะดวนนเีเดิมทีเปน นปา ารนชฏั แทบทเงั สิเน คราวเมื่อ จะขุดคลองนนอาศัยช้างเดินลุยปา าไปทาํ นองวาาจะใช้รอยตีนช้างวดั ระยะเปน นสําคัญ เพราะสุดทางคือหลนั ๘ นนเนือบปานอาาวแมานลองเปน นที่นเําอยาูแล้ว จานนเันผูค้ วบคุม นารขุดคลองนนได้สั่งแรงงานที่ราวมแรงนันจัดนารตามไปถางจนเปน นที่โลางเตียนหรือ ที่เรียนวาา แผว้ ทางถางปา า ตาอมาจึงเนิดหมูบา้ นเลนน ๆขเึน เรียนวาา หมาูบา้ นแผว้ ตาอมาเพเียน มาเปน นคําสเัน ๆ วาา บ้านแพ้ว ซ่ึงเปน นช่ืออําเภอหน่ึงของจังหวัดสมุทรสาคร ที่อยาู ริมคลองดาํ เนิน (น่ีแหละา ประวตั ิ บา้ นแพว้ ) เมื่อแผว้ ปา าถางปา าจนเตียนพอไดแ้ ลว้ ทีนเีนเน ริ่มดาํ เนินนารขดุ คลองตามพระราชดาํ ริของ พระบาทสมเดจน พระจอมเนลา้ เจา้ อยหาู วั รัชนาลที่ ๔ เพ่ือขยายเสน้ ทางนารคมนาคมทางนเาํ คลองดาํ เนินสะดวนนเีเปน นคลองที่ขดุ ดว้ ยแรงคนสมยั นาอนลว้ นๆ สาวนใหญาเปน นแรงงาน คนจีนสมยั นเนั คลองที่ขดุ แรน ๆ มีขนาดนวา้ งราว ๖ วาเทาานเนั ขดุ นนั ไปเร่ือย ๆ จนมีความยาวสิเนสุด ถึง ๘๔๐ เส้น (๓๒ นิโลเมตร) และมีนารปันป้ ายแสดงหลนั เขตตเงั เปนนระยะรายไป เริ่มที่ หลนั ๑ ตรงประตนู เาํ บางยาง อาํ เภอบา้ นแพว้ จงั หวดั สมุทรสาคร แลว้ เวน้ ชาวงไปทุน ๑๐๐ เสน้ (๔ นิโลเมตร) จนหลนั แปดซ่ึงตเงั อยใาู นลค้ ลองลดั (คลองยายบาง) เขต ตาํ บล ตาหลวง อาํ เภอดาํ เนินสะดวน จงั หวดั ราชบุรี นารขดุ คลองนเีเปนนไปดว้ ยความยานลาํ บานยง่ิ ในอดีต เพราะตอ้ งทาํ นารขดุ เลาะตดั ผาา น พเืนที่เปน นปา ารนเสียสาวนมาน (ในอดีต) เลาะไปเรื่อย เม่ือแรนนเันสาวนใหญา จะอาศัย แรงงานชาวจีนในนารขุดโดยมาน (ภาษาจีนวาา “นุ๊ดฮเึง” คือ โนยดิน หรือ “ผงโถว้ ” คือ โนยดินขเึนตลิ่ง) ถึงนบั มีคลองสายหน่ึงเรียนวาา คลองขดุ เจ๊น เหตุเพราะพวนจีนเปนนคนขุด คลองนเีในชเนั หลงั เรียนวาา คลองทาาคา หรือ ตลาดนเาํ ทาาคา ในปัจจุบนั ที่มีนันทาองเท่ียว ไปนนั

อนั ประวตั ิ \" ดาเนินสะดวก \" ปี พ.ศ. ๒๔๐๙ พระบาทสมเดนจพระจอมเนลา้ เจา้ อยาูหัว รัชนาลท่ี ๔ ทรงมีพระราช ประสงค์ท่ีจะให้ขุดคลองขเึนมาสันหน่ึงคลองเพื่อลานระยะทางในนารเดินทาง จึงทรง พระนรุ ณาโปรดเนล้าฯ ให้สมเดนจพระยาบรมมหาศรี สุริ ยวงศ์ (ชาวง บุนนาค) ท่ีพระสมุหนลาโหม เม่ือครเังยังพระราชทานบรรดาศันด์ิเปน น พระปราสาทสิทธ์ิ เปน นผูอ้ าํ นวยนารขุดคลองท่ีเชื่อมจานแมานเําทาาจีน เร่ิมจานปานคลองบางยาง อาํ เภอ บา้ นแพว้ จงั หวดั สมุทรสาคร นับแมานเําแมานลอง ตาํ บลบางนนแขวน อาํ เภอบางคนที จงั หวดั สมุทรสงคราม โดยมีสมเดนจพระยาบรมมหาศรีสุริยวงศ์นเนั เองเปน นผคู้ วบคุมดูแล และใชน้ าํ ลงั ของทหาร ขา้ ราชนาร ประชาราษฎร์ซ่ึงสาวนใหญาเปนนชาวจีนท่ีมาอาศยั อยใาู น สยามใหมา ๆ อาสาราวมนนั ขุด นารขุดดินนเีใชน้ าํ ลงั แรงงานของคนลว้ นๆ โดยไมาไดใ้ ช้ เครื่องจนั รหรือเครื่องทาุนแรงอยาางอื่นเลย จานคาํ บอนเลาาของพระคุณทาาน หลวงพาอ พระครูวิชัย ศีลคุณ (นลม คุณสีโล) อดีตเจ้าอาวาสวดั หลันหนรัตนาราม (อ้างโดย พระครูสิริวรรณวิวฒั น์ เจา้ อาวาสวดั หลนั หนรัตนาราม) วาา “ท่ีทาํ นารขดุ คลองนนั จริงๆ สาวนมานจะเปนนคนจีนท่ีมาอยใาู นเมืองไทยใหมาๆ เปนนผรู้ ับจา้ งขดุ หานเดือนหงายนลางคืน จะขุดนนั ทเงั คืน คนจีนสมยั นเันสาวนมานจะไวผ้ มเปี ย เม่ือทาํ งานตอนนลางคืนจะนาุงผา้ เต่ียวผืนเดียวขดุ ดินใสาบุง้ น๋ี แลว้ นนหาบดินนเนั เอาขเึนไปทิเงนอนเขต ที่ตอ้ งนลางคืนเพราะ อานาศไมาร้อน ทาํ งานไดด้ ีตลอดทเงั คืน แลว้ มาพนั ผอา นตอนนลางวนั ” เม่ือทาํ นารขดุ เสรนจแลว้ จึงนาํ แผนของแนวคลองขดุ นเีขเึนทูลเนลา้ ถวายพระบาทสมเดจน พระเจ้าอยาูหัว รัชนาลท่ี ๔ ซ่ึงทรงเหนนวาาเปน นคลองท่ีมีเส้นตรง ได้รับความสะดวน ในนารสญั จร จึงทรงพระราชทานนามคลองที่ขดุ ใหมานเีวาา “คลองดาํ เนินสะดวน” และได้ ทาํ พิธีเปิ ดใช้คลองนเีเม่ือวนั จันทร์ เดือน ๗ ขเึน ๔ ค่าํ ตรงนับวนั ที่ ๒๕ พฤษภาคม ปี พ.ศ. ๒๔๑๑

คลองดาํ เนินสะดวนนเีแตาเดิมมีความยามมานถึง ๓๕ นิโลเมตร เม่ือแรนขุดนเันนวา้ ง ประมาณ ๖ วา และลึน ๖ ศอน แตานานเขา้ ตลิ่งถูนนเาํ พดั ผาา นนดั เซาะ ซ่ึงสาวนใหญา เปนนผล จานแรงนระทบของคลื่นเรือยนตป์ ระเภทตาางๆ เปนนเหตุให้คลองขดุ ขยายนวา้ งขเึนเปนน ๑๐ วาบา้ ง ๑๕ วาบา้ ง และบางแหางนวา้ งถึง ๒๐ วา นมน ี เ ปน น ค ล อ ง ที่ ผาา น เ ข ต ถึ ง ๓ อํา เ ภ อ ใ น ๓ จัง ห วัด คื อ อํา เ ภ อ บ้า น แ พ้ว อําเภอดําเนิ นสะดวน อําเภอบางคนที ตลอดคลอง ๓๕ นิโลเมตร เรี ยนวาา คลองดาํ เนินสะดวน ตลอดทเงั คลอง ธ ร ร ม ด า ข อ ง ค ล อ ง ส มัย โ บ ร า ณ จ ะ มี ห ลัน เ ข ต เ พื่ อ บ อ น ที่ อ ยาู ท่ี แ นา ชัด ข อ ง ผู้ค น ริมคลองมีเสาหินสี่เหล่ียมขนาดใหญาประมาณ ๑๐ × ๑๐ นิเว ปันไวท้ ่ีพเืนดิน หลนั เขตจะ มานหรือนอ้ ยขเึนอยนาู บั ความยาวของคลอง คือ หลนั ละ ๑๐๐ เส้น (๔ นิโลเมตร) สาํ หรับ คลองดาํ เนินสะดวนนเัน มีหลนั ทเงั หมด ๘ หลนั แตาละหลนั จะสลนั และเขียนสีแดงเปน น ๓ ภาษา คือ เลขไทย โรมนั จีน บอนเลขไวท้ ุนหลนั ประตูนเาํ ของคลองดาํ เนินสะดวน มี ๒ แหาง คือประตูนเําบางยาง ในอาํ เภอบา้ นแพว้ จังหวดั สมุทรสาคร และประตูนเํา บางนนแขวน ในอาํ เภอบางคนที จงั หวดั สมุทรสงคราม ทเงั ๒ แหาง นวา้ ง ๖ เมตร สูง ๕ เมตร สร้างขเึนเปน นทางปลาอยเรือเขา้ ออนคลองซ่ึงมีมานมายในสมยั นาอน และยงั สามารถ นเนั นเาํ เคมน ท่ีจะทาํ ลายผลผลิตของชาวบา้ นไดอ้ ีนดว้ ย ในสมยั สงครามโลนครเังที่ ๒ นองทพั ญี่ปา ุนไดใ้ ช้คลองดาํ เนินสะดวน เปน นเส้นทาง เดินทางไปยงั จงั หวดั ราชบุรี ประตูนเาํ ทเงั ๒ แหาง ตาอมาไดถ้ ูนระเบิด ฝา ายพนั ธมิตรทาํ ลาย ลงในปี พ.ศ. ๒๔๘๘ เพื่อขดั ขวางนารเดินเรือของฝา ายญี่ปา ุน ประตูนเาํ ท่ี ๒ แหางไดร้ ับ ความเสียหายแตาตาอมานไน ดร้ ับนารสร้างขเึนมาใหมาเชานเดิม งบประมาณในนารขดุ คลองดาํ เนินสะดวน ใชง้ บประมาณ ๑,๔๐๐ ชง่ั ในอดีต โดยเปนน ทรัพยส์ ินสาวนพระองคข์ องพระบาทสมเดนจพระจอมเนลา้ เจา้ อยาูหัว จาํ นวน ๔๐๐ ช่ัง สมเดนจพระยาบรมมหาศรีสุริยวงศ์ จาํ นวน ๑,๐๐๐ ชั่ง และเนื่องจานสมเดนจพระยา บรมมหาศรีสุริยวงศเ์ ปนนผอู้ อนคาาใชจ้ าายสาวนใหญา รัชนาลที่ ๔ จึงทรงอนุญาตใหท้ าานและ คนในสายสนลุ บุนนาคเขา้ จบั จองที่ดินสองฟานฝั่งคลองไดน้ าอนนเนั เอง

ยอ้ นนลบั มาวาาเมื่อครเังขุดคลองนันแล้วแล้วเสรนจใหมา ๆ ทาานพระปราสาทสิทธ์ิ (ชาวง บุญนาค) ผูส้ นองพระราชโองนารจาน ลน้ เนลา้ รัชนาลท่ี ๔ ให้เปน นผคู้ วบคุมดูแล นารขุดคลองนเี นําความบังคมทูลเนล้าพระจอมเนล้าเจ้าอยาูหัวให้ทรงทราบถึงผล น า ร ดํา เ นิ น น า ร แ ล ะ ท ร ง เ หน น ต า ม ผ ัง ที่ ทา า น ชา ว ง นํา ม า แ ส ด ง เ หน น วา า ขุด นัน ไ ด้ต ร ง ดี จึงพระราชทานชื่อคลองขดุ ใหมานเีวาา \"คลองดาํ เนินสะดวน\" หลังจานที่เปิ ดใช้คลองดําเนินสะดวนแล้ว คลองนนเตนมไปด้วยเรื อนานาชนิด ที่สัญจรไปมาไมาเวน้ แตานลางคืน ซ่ึงสาวนใหญาแล้วเปน นเรือพาอคา้ แมาค้ามาค้าขายนัน สาวนใหญาเปนนคนจีนท่ีอพยพเขา้ มาพ่ึงพระบรมโพธิสมภารในตอนตน้ สมยั รัตนโนสินทร์ เปน นคนจีนจานที่ตาางๆ ในเมืองจีน สาวนใหญาเปน นแตจ้ ๋ิว จีนแคะ ตระนูลแซานอ (ตาอมา แปลงเปนนสนลุ แตนแยนมานมาย) เชาน จิตรศิลป ฯลฯ เปนนตน้ นมน ีอยแาู ถวๆ ตลาดบา้ นแพว้ นเน ยอะ และยงั มีจีนฮนเนเียน ตระนลู ลิเมหรือแซาลิเม ซ่ึงเปนนตระนลู ใหญาตระนลู หน่ึงในคลอง ดาํ เนินสะดวน นอนจานนเีนนมีอีนหลายตระนูล ทาํ ให้มีลูนหลานวาานเครือสืบทอดมา จนทุนวนั นเี

ทีนีม้ าเล่าเร่ือง \" ตลาดนา้ \" กนั สาวนตลาดนเํานเันท่ีจริงเนิดขเึนนนเพราะวาาคนสมัยนาอนละแวนนเีเคา้ นิยมสัญจรนัน ทางนเาํ ทางเรือจึงมีนารนดั หมาย คือ ขา้ งขเึน หรือขา้ งแรม ๒ ค่าํ ๗ ค่าํ และ ๑๒ ค่าํ อยาา งนเี ถึงเรียนวาา เปนนตลาดนดั สืบมาในชเนั หลงั คนตามพเืนถ่ินนจน ะเรียนตวั เองตามหลนั อยาา งเชาน บา้ นอยาูหลนั ๔ นนเรียนตวั เองวาา “เปน นคนหลนั ส่ี” “คนหลนั สาม” “ หลนั หน่ึง” อยาางนเี เปน นตน้ สมยั นาอนนเีตลาดนเาํ ดาํ เนินสะดวนเม่ือขดุ เสรนจใหมาๆ คนจีนเรียนวาา “ซิงนง๊ั ” หมายถึง คลองใหมา หรือไมานน “ตเวั นงั๊ ” หมายถึงคลองใหญา อีนช่ือคือ “เหลาาตน๊ั ลนั ” ซ่ึงหมายถึง ตลาดเนาา ตลาดเดิม คนไทยนนเรียนวาา ตลาดนเําคลองลัดพลี ปัจจุบนั เปน นคลองเลนนๆ หนา้ วดั ราษฎร์เจริญธรรม (วดั สุน) สาวนตลาดนเาํ ดาํ เนินสะดวนในทุนวนั นเีเมื่อนาอนเรียนวาา “อเงั เซียวลา้ ” หมายถึง ศาลาแดง คลองดาํ เนินสะดวนนเีมีคลองสาขาแยนออนไปมาน ทเงั นเีขุนนางตระนูลบุนนาค ซ่ึงมีสิทธ์ิจบั จองท่ีสองริมฝ่ังคลองนาอน นนมีดาํ ริจะขดุ คลองสาขาเพ่ิมเติมเขา้ ไป ตรงนเีจึง เปน นนารอํานวยประโยชน์ให้นับประชาราษฎร์ไปด้วย ผู้คนละแวนริ มคลองนเี จะเรี ยนวาาแทบทเังสิเนเดิมเปน นผู้คนมาจานเมืองจีน (เปน นต่ึงนเัง หมายถึง คนจีน) มาปันรนรานมาอยาูนนั ที่สยามหรือเมืองไทย (เซียมลอ้ ) ทาํ มาหานินตามท่ีมีความถนัด นนั บา้ งนทน าํ นา ทาํ สวน เปิ ดร้านขายของ ปเันไห และอีนมานมาย .. สมยั นาอนเมื่อบา้ นเมืองเริ่มมีความเจริญขเึน นนมีผูค้ นเขา้ มาจบั จองปันหลนั เนิดเปน น ชุมชน และแถบนเีลือนนั วาา ในอดีตมีเสือร้ายชุมมาน ที่วาา เสือร้ายท่ีผมหมายถึงนเีไมาใชาเสือ สมยั เปน นปา านะครับ แตานเีคือพวนโจรผรู้ ้าย เยอะมาน เน่ืองจานเม่ือแถวนเี เนิดเปน นชุมชน คนจีนและชุมชนท่ีมาคา้ ขาย ปลูนพลู หมาน นระเทียม เร่ิมจะมีฐานะดี ขโมยขโจรพวนนเี จึงชุมเสียยิ่งนวาา ยงุ และทาํ เลแถวนเีเหมาะสมที่จะนาอนารเสียดว้ ย จึงเปนนแหลางเสือร้ายซาุม ปลน้ ชุนมานในอดีต

สมยั นาอนนเันจะมีชาวงที่ทางนารเคา้ อนุญาตให้จบั จองที่ทางทาํ นินนนั ขยายชุมชน พวนเหลาาประชาราษฎร์นนเขา้ จบั จองโดยไดแ้ รนเร่ิมคนละ ๑๐ ไรา สาวนใหญาทาํ สวนนนั เพราะดินแถวนเีเหมาะสมยง่ิ ท่ีจะทาํ สวน และแหลางนเาํ ทว่ั ถึงนเนั เอง มาเลาาเร่ืองวิถีชีวติ สิ่งท่ีผคู้ นละแวนริมคลองดาํ เนินเคารพนบั ถือนนั บา้ ง ริมคลองดําเนินมีส่ิงท่ีผูค้ นเค้าให้เคารพอยาูหลายท่ีเชานมีองค์หน่ึงคือหลวงพาอ ซาํ ปอนง หรือหลวงพาอโต คลา้ ยนบั ที่วดั พนญั เชิง จงั หวดั พระนครศรีอยธุ ยา ชาวสวนเช่ือวาาทาานมีวาจาสิทธ์ิถึงนบั มีเรื่องเลาาวาาทาานนับหลวงพาอโสธรแขางนนั สร้างวดั วาาใครจะเสรนจนาอนนัน หลวงพาอโสธรสร้างเสรนจมาบอนหลวงพาอซําปอนง หลวงพาอซาํ ปอนงเลยชเีไปที่วิหารอุโบสถวดั หลวงพาอโสธรวาาสร้างเสรนจนาอนแตาเบเียว ปรานฏวาา เบเียวตามอยาา งที่ทาานพดู จริง (เปนนเร่ืองเลาามาอยาา งนเีนะครับ) อภินิหารของทาาน อีนอยาางคือยามเมื่อเดือนตรงนลางเดือน ๑๒ หรือลอยนระทง ทาานวาานเําในคลอง ดาํ เนินสะดวนนเีเปน นยาทเงั สิเน ชาวบา้ นจึงตนั ใสาภาชนะไวใ้ ช้อาบใช้ด่ืมนินด้วยเชื่อวาา จะบนั ดาลใหห้ ายโรคหายไขม้ ีสุขสวสั ดี แตาปัจจุบนั คนนไน มาคาอยเช่ือนนั แลว้ เพราะไมาใครา มีใครมาตนั นเาํ คืนเดือนตรงนนั เสียเทาาไร ซเาํ ยงั วาางมงายอีน ชะรอยภายหน้าความเชื่อนเี จะสูญไปนเน ปนนได้ ท่ีบา้ นแพว้ หลนั ส่ีนนมี หลวงพาอโต วดั หลนั สี่ พระพุทธรูปท่ีไมาใชาเฉพาะคนในพเืนท่ี เทาานเนั ที่เคารพ วาา นนั วาา ทาานศนั ด์ิสิทธ์ินนั น่ีนนเปน นตัวอยาางโดยสังเขปของประเพณีชีวิตผูค้ นถิ่นดําเนินสะดวน ซ่ึงในอดีต ครเังหน่ึงเคยเฟ่ื องวาาเปนนถ่ินเจริญ ผคู้ นตาางอาศยั คลองสายนเีเปนนดงั เส้นเลือดใหญาทเงั ยงั มี คลองสาขาที่เสมือนเส้นเลือดฝอยแตนแขนงอยาูมานมาย หลาอเลเียงชีวิตทุนชีวิตให้มี ความสุขมาจนตราบปัจจุบนั

บทความบางสาวนจาน : ภานุพงศ์ สิทธิสาร. เพ่ิมเติมขอ้ มลู : สุดทา้ ย ไร้ตวั ตน คนราชบุรี. เผยแพรา . เพจ เร่ืองเลาา ภาพเนาา ในอดีต ®. หมายเหตุ : คอา ยๆอาานนะครับ ผมอาจจะเลาายอ้ นไป ยอ้ นมาสนั หนาอย ตอ้ งขออภยั เอา เปน นรู้เร่ื องเปน นพอ ขอบคุณที่อาานจบ ผพู้ ิมพเ์ ผยแพรา . \" ตาแอดมินคนเดิม \"