1_สรุปผู้บริหารรายงานถอดบทเรียนCOVID-19

1 สรปุ ผูบริหารรายงานการดำเนินการของสวนราชการและจังหวัดในการรบั มือการแพรระบาด ของโรคติดเชื้อไวรสั โคโรนา 2019 (COVID-19) ประจำปง บประมาณ พ.ศ. 2563 – 2564 ------------------------------------------------------- 1. ทม่ี า 1.1 สถานการณการแพรร ะบาดของโรค COVID-19 ในภาพรวม การแพรระบาดของโรคติดเชื้อไวรัสโคโรนา 2019 (COVID-19) สงผลกระทบทางดานเศรษฐกิจ และสังคมตอนานาประเทศในโลก ขอมูลจากธนาคารโลกไดชี้ใหเห็นวา การแพรระบาดของโรค COVID-19 ทำใหเกิดภาวะเศรษฐกจิ ถดถอย (Economic Recession) และสงผลกระทบตอ ทกุ ภาคสว นในวงกวาง ประเทศไทยพบผูติดเชื้อวันแรกเมื่อวันที่ 12 มกราคม 2563 ประกอบกับการชะงักงันทางเศรษฐกิจ ในภาพรวม จึงสงผลตอกิจกรรมทางเศรษฐกิจที่สำคัญของ ประเทศไทย อาทิ การสงออก การทองเที่ยวและการลงทุน ภาคเอกชน (ธนาคารแหงประเทศไทย, 2563; สศช., 2563) หากพิจารณามิติดานการแพรระบาดของเชื้อ COVID-19 จะเห็นวาในพื้นท่ีที่มีความหนาแนนสูง หรือมีกิจกรรม ทางเศรษฐกิจเชื่อมโยงกับตางประเทศ เชน การทองเที่ยว พ้นื ทช่ี ายแดนเปนพ้นื ที่ที่อาจพบผูติดเช้ือสูงกวาพื้นท่ีอ่ืน ๆ อาทิ ในพื้นที่กรุงเทพมหานคร ชลบุรี เชียงใหม ภูเก็ต (ดังปรากฏตามภาพที่ 1) อยางไรก็ตาม การแพรระบาดของ โรค COVID-19 ไมไดสงผลเฉพาะตอเศรษฐกิจเทาน้ัน แต ยังสงผลกระทบทางสังคมโดยเฉพาะอยางยิ่งตอ กลุมเปราะบาง (Vulnerable Group) ซึ่งมีแนวโนมวาจะ ไดรับผลกระทบจากการแพรระบาดของโรค COVID-19 ภาพท่ี 1 สถานการณผ ูต ิดเช้ือ COVID-19 ไตรมาสท่ี 1 ป พ.ศ. 2563 รนุ แรงกวา กลุมอื่น ๆ (UN, 2020) 1.2 มาตรการเพอ่ื ควบคมุ โรคระบาด รัฐบาลไทยจัดตั้งศูนยบริหารสถานการณการแพรระบาดของโรคติดเชื้อไวรัสโคโรนา 2019 และมี ขอสั่งการนายกรัฐมนตรีใหเตรียมความพรอมและกำหนดมาตรการเรงดวนในการปองกันวิกฤตการณจาก โรค COVID-19 เชน การหามขาราชการ พนักงานของรัฐ และรัฐวิสาหกิจเดินทางไปตางประเทศ การปด สถานที่ที่แออัด เบียดเสียดไดงาย และเสี่ยงตอการแพรระบาด การงดกิจกรรมที่มีการรวมตัวของคนจำนวน มาก งดกิจกรรมที่มีการเคลื่อนยายคนขามจังหวัดของหนวยงาน การจัดเตรียมพื้นที่สำหรับสังเกตอาการ ผูมีความเสี่ยง และกำหนดใหมีการทำงานเหลื่อมเวลา1 และภายหลังไดมีการประกาศสถานการณฉุกเฉิน ทุกทองที่ทั่วราชอาณาจกั รเมื่อวันที่ 25 มีนาคม 2563 และอาศัยความตามมาตรา 9 ของของพระราชกำหนด การบริหารราชการในสถานการณฉุกเฉิน พ.ศ. 2548 และที่แกไขเพิ่มเติม ออกขอกำหนดสำคัญ2 เพื่อควบคุมโรค ไดแก (1) การหา มเขาพน้ื ทเี่ ส่ยี ง (2) การปดสถานทเี่ สยี่ งตอ การตดิ ตอ โรค (3) การปด ชอ งทางเขา มาในราชอาณาจักร (4) การหามกักตุนสินคา (5) การหามชุมนุม (6) การเสนอขาว (7) มาตรการเตรียมรับสถานการณ (8) มาตรการ 1 โปรดดมู ติ ครม. เมือ่ วนั ท่ี 10 มนี าคม 2563 เรื่อง ขอสง่ั การนายกรฐั มนตรี 2 โปรดดขู อ กำหนด ออกตามความในมาตรา 9 แหง พระราชกำหนดการบริหารราชการในสถานการณฉกุ เฉิน พ.ศ. 2548 (ฉบับที่ 1) (ออนไลน) เขาถึงไดจ าก http://www.ratchakitcha.soc.go.th/DATA/PDF/2563/E/069/T_0010.PDF

2 พึงปฏิบัติสำหรับบุคคลบางประเภท (9) มาตรการเกี่ยวกับการออกนอกราชอาณาจักร (10) มาตรการดูแล ความสงบเรียบรอย (11) มาตรการปองกันโรค (12) นโยบายการยังคงใหเปดสถานที่ทำการ (13) คำแนะนำเกี่ยวกับ การเดินทางขามเขตพื้นที่จังหวัด (14) คำแนะนำในการจัดกิจกรรมอื่น ๆ ขอกำหนดดังกลาวไดใหอำนาจแก ผูวาราชการกรุงเทพมหานคร และผูวาราชการจังหวัดในการออกประกาศหรือคำสั่งที่เกี่ยวของเพื่อบริหาร จัดการในพื้นที่ที่รับผิดชอบ ภายหลังไดปรับเปลี่ยนมาตรการตามสถานการณที่เปลี่ยนแปลงไป อาทิ การหา มออกนอกเคหสถานระหวา ง 22.00 นาิกา ถงึ 04.00 นาิกาของวนั รงุ ขึ้นยกเวนมีเหตจุ ำเปน ในบริบทของพื้นที่จังหวัด เพื่อใหเกิดการประสานขอมูลและแนวทางการปฏิบัติใหเปนเอกภาพ กระทรวงมหาดไทย ไดจ ัดตั้งศูนยอ ำนวยการและประสานงานการเฝา ระวังและการปองกนั การแพรระบาดของ โรคติดเช้อื ไวรัสโคโรนา 2019 (โควดิ -19) กระทรวงมหาดไทย และไดมหี นังสือส่ังการไปยังผวู า ราชการจังหวัด ทุกจังหวัด ถึงแนวปฏิบัติ และประเด็นที่ตองเฝาระวัง เพื่อใหจังหวัดพิจารณาดำเนินการตามแนวทางและ ความเหมาะสมของพ้ืนที่3 1.3 แนวทางการประเมินสวนราชการและจังหวัดตามมาตรการปรับปรุงประสิทธิภาพการปฏิบัติ ราชการปงบประมาณ พ.ศ. 2563 และ พ.ศ. 2564 คณะรัฐมนตรีไดมีมติ เมื่อวันที่ 15 กันยายน 2563 และวันที่ 20 กรกฎาคม 2564 เห็นชอบตาม ขอเสนอของสำนักงาน ก.พ.ร. เรื่องการปรับแนวทางการประเมินสวนราชการตามมาตรการปรับปรุง ประสิทธิภาพในการปฏิบัติราชการประจำปง บประมาณ พ.ศ. 2563 และ พ.ศ. 2564 โดยใหสวนราชการและ จังหวัดรายงานผลการปฏิบัติราชการภายใตสถานการณ COVID-19 โดยไมนำผลไปจัดประเภทตามเกณฑ การประเมิน และใหสวนราชการและจังหวัดถอดบทเรียนในการบริหารจัดการผลกระทบในการแกป ญหาของ หนว ยงาน 1.4 วตั ถปุ ระสงค การจดั ทำรายงานฉบบั น้ี มีวัตถปุ ระสงค ดงั น้ี 1.4.1 เพอ่ื ระบุผลกระทบ (Repercussion) ท่สี ว นราชการไดรับ จากการแพรระบาดของโรค COVID-19 1.4.2 การตอบสนอง (Response) ของหนว ยงานตอผลกระทบทเ่ี กิดข้ึน 1.4.3 ขอเสนอแนะ (Recommendation) เพื่อการบริการงานและการใหบริการประชาชนของ สวนราชการ ในการรับมือกบั สภาวะวกิ ฤตใิ นอนาคต 1.5 การเกบ็ ขอมูล ขอมูลจากรายงานนี้ เปนขอมูลที่แตละสวนราชการและจังหวัดไดรายงานผานระบบรายงานผล การประเมินสวนราชการ (Electronic Self-Assessment Report : e-SAR) โดยนำขอมูลดังกลาวมาจัดกลุม ประเดน็ ปญหา และความเชือ่ มโยงจากภาพผลกระทบ การแกไขปญ หาของสวนราชการ ตัง้ แตร ะดับสวนกลาง ไปจนถึงสว นภูมิภาคในระดบั พน้ื ที่ 2. ผลกระทบจากสถานการณก ารแพรร ะบาดของโรค COVID-19 ตอ สวนราชการและจังหวัด ในชวงการแพรระบาดของโรค COVID-19 ซึ่งรัฐบาลมีมาตรการในการควบคุมโรค สงผลตอ สวนราชการใน 2 มติ ิ ไดแก วธิ ีการปฏบิ ตั ริ าชการ และผลการปฏิบตั ริ าชการ โดยมีรายละเอียด ดังน้ี 2.1 ผลกระทบตอ วิธกี ารปฏิบตั ิราชการ 3 หนังสอื ส่ังการทั้งหมดของกระทรวงมหาดไทย โปรดดู หนังสอื สง่ั การ (มท.) (ออนไลน) เขาถึงไดจาก https://www.moicovid.com/%e0%b8%ab%e0%b8%99%e0%b8%b1%e0%b8%87%e0%b8%aa%e0%b8%b7%e0%b8%ad%e0%b8%aa%e0%b8%b1% e0%b9%88%e0%b8%87%e0%b8%81%e0%b8%b2%e0%b8%a3/

3 2.1.1 ผลกระทบตอการใหบรกิ ารประชาชนและบริการสาธารณะ: เพื่อควบคุมโรคระบาดนั้น งานบริการที่จำเปนตองมีการปฏิสัมพันธตอหนา (Face-to-face Interaction) หรืองานบริการไมไดอยูใน รูปแบบของงานบริการอิเล็กทรอนิกส (e-Service) ซึ่งยังคงตองอาศัยการเดินทางมายังสถานที่ตั้ง ไมสามารถ ใหบริการประชาชนไดใ นระดับที่เทา กับกอนการแพรระบาด ตัวอยา งของงานบริการทไี่ ดรบั ผลกระทบ อาทิ - กรมการปกครอง หยุดบริการจุดเคานเตอรบริการอำเภอ..ยิ้ม ซึ่งสวนใหญใหบริการ ในหางสรรพสนิ คา เปนการช่ัวคราว - กรมการแพทย ออกประกาศ เรอ่ื ง แนวทางปฏบิ ัติการรักษาทางทันตกรรมในสถานการณ การระบาดของโรค COVID-19 โดยใหก ารรกั ษาทางทนั ตกรรมเฉพาะกรณฉี ุกเฉินเทา นนั้ - โรงเรียน มหาวิทยาลัย และสถานศึกษาตองปดการดำเนินการในชวง การแพรระบาดของโรค COVID-19 และกำหนดใหจัดการเรียนการสอนผานชองทางออนไลน หรือผานชองทาง การถา ยทอดสด (On Air) เปน หลัก - กรมราชทณั ฑ ส่งั ใหงดเย่ยี มญาติของงผูตองขังเนื่องจากเกรงวา จะเกิดการแพรระบาด ของโรค COVID-19 ภายในเรือนจำ - กรมการกงสุล ปดสำนักงานหนังสือเดนิ ทางบางแหงในพืน้ ที่ควบคุมเขมงวดสูงสดุ (พนื้ ที่สีแดงเขม ) - ศูนยชวยเหลือสังคม ลดจำนวนผูปฏิบตั ิงานตามประกาศกระทรวงการพัฒนาสังคม และความมั่นคงของมนุษย เพื่อดำเนินการตามมาตรการปองกันการแพรระบาดของโรค COVID-19 อีกทั้ง ประชาชนลดการเดินทางมาขอรบั บรกิ ารที่ศนู ยฯ และแมเพ่ิมชอ งทางการรับแจงเหตอุ อนไลน แตประชาชนยัง ไมท ราบ หรือไมมอี ปุ กรณสำหรับใชงานผานระบบอิเลก็ ทรอนิกส นอกจากนี้ ในสวนของภารกิจที่สวนราชการจำเปนตองเดินทางไปยังพื้นที่ เพือ่ ดำเนนิ การสง เสรมิ ทกั ษะ เกบ็ ขอ มูลในพืน้ ท่ี หรือใหความชว ยเหลอื กลุมเฉพาะตอ งหยุดชะงกั 2.1.2 รูปแบบการทำงานและการปรับตัวของเจาหนาที่ : ผลกระทบจากการแพรระบาด ของโรค COVID-19 ประกอบกับขอสั่งการนายกรัฐมนตรี ทำใหสวนราชการตองดำเนินการปรับรูปแบบ การทำงานจากการทำงานจากที่ตั้งไปสูการทำงานที่บานผานระบบดิจิทัลมากขึ้น เพื่อใหมีแนวทาง การดำเนินการที่เปนขั้นตอนที่ชัดเจน สำนักงานคณะกรรมการขาราชการพลเรือน (สำนักงาน ก.พ.) ไดมี หนังสือสำนักงาน ก.พ. ที่ นร 1007.4/326 ลงวันที่ 5 มีนาคม 2563 โดยใหสวนราชการมอบหมาย การปฏิบัติงานตามความเหมาะสม โดยกำหนดเปาหมาย ผลผลิต ตัวชี้วัดการทำงาน ระบบวิธีการสื่อสาร ติดตาม ประเมินความกาวหนา ตลอดจนการรายงานผลการทำงาน หรือเรื่องท่ีเห็นวามีความจำเปนตอง กำหนดตามบริบทการทำงาน4 โดยจะตองกำหนดแนวทางและมาตรการ เพื่อใหการปฏิบัติภารกิจนอกที่ตั้ง เปนไปโดยราบรื่น ซึ่งเปนจุดเริ่มตนในการพัฒนาการทำงานของขาราชการใหคลองตัว และยืดหยุนมากข้ึน ในบริบทของประเทศไทย การปรับตัวของสวนราชการพบขอทาทายในการปรับเปลี่ยนการดำเนินภารกิจไปสู ชองทางออนไลน ดงั น้ี (1) ความพรอมของอุปกรณและการเขาถึงอินเทอรเน็ต : ปจจัยสำคัญที่จะทำให การปฏิบัติงานภายนอกสำนักงานดำเนินการไดอยางตอเนื่อง คือ การมีอุปกรณที่เอื้อตอการทำงาน ไดแก คอมพิวเตอรสวนบุคคล และความสามารถในการเชื่อมตออินเทอรเน็ตไดอยางมีประสิทธิภาพ แตในชวง การแพรระบาดของโรค COVID-19 สวนราชการในสวนกลางและสวนภูมิภาคในรายงานถึงประเด็นปญหา 4 โปรดดู หนังสือสำนกั งาน ก.พ. ท่ี นร 1007.4/326 ลงวนั ท่ี 5 มนี าคม 2563 เร่อื ง หลักเกณฑสำหรบั ใหข าราชการปฏบิ ัติงานภายในท่พี ัก ตามขอสง่ั การของนายกรฐั มนตรี (ออนไลน) เขาถึงไดจาก https://www.ocsc.go.th/sites/default/files/attachment/article/hlakeknth_covid.pdf

4 ดา นความพรอมของอุปกรณในการทำงาน และการเขา ถึงอนิ เทอรเน็ต แมว าการสำรวจขอมูลของสวนราชการ จะไมส ะทอ นใหเห็นถงึ ระดบั ความรนุ แรงของปญหา (Prevalence) จากรายงานการสำรวจการมีเทคโนโลยีสารสนเทศและการสื่อสารในครัวเรือน พ.ศ. 2563 ในสวนของจำนวนและรอยละของผูมีงานทำอายุ 15 ป ขึ้นไปที่ใชโทรศัพทมือถือ อินเทอรเน็ต และคอมพิวเตอร จำแนกตามอาชีพ ซึ่งในกลุมประเภทอาชีพที่เกี่ยวของกับภารกิจของสวนราชการ ไดแก (1) กลุมผูจัดการ ขาราชการระดับอาวุโส และผูบัญญัติกฎหมาย (2) ผูประกอบวิชาชีพดานตาง ๆ (3) เจาหนาที่เทคนิคและ ผูประกอบวิชาชีพที่เกี่ยวของดานตาง ๆ และ (4) เสมียน5 จะเห็นไดวา แมอัตราการใชอินเทอรเน็ตของ กลุมอาชีพดังกลาวจะอยูในระดับที่สูงเมื่อเทียบกับกลุมอื่น ๆ แตการใชคอมพิวเตอรยังเปนประเด็นที่ จำเปนตองพิจารณาวางแนวทางเพื่อปรับปรุงใหดียิ่งขึ้น โดยเมื่ออายุสูงขึ้นรอยละของผูใชคอมพิวเตอรและ อนิ เทอรเ น็ตมีแนวโนมจะลดลงตามลำดับ (รายละเอยี ดดงั ปรากฏตามตารางที่ 1) ตารางที่ 1 จำนวนและรอยละของผูมีงานทำอายุ 15 ปขึ้นไปที่ใชโทรศัพทมือถือ อินเทอรเน็ต และ คอมพวิ เตอร จำแนกตามอาชพี อาชีพ จำนวนผมู งี านทำ รอยละผมู งี านทำ (พนั คน) ใชโ ทรศัพทม ือถอื ใชอ นิ เทอรเนต็ ใชคอมพิวเตอร ผูจัดการ ขาราชการระดับอาวุโส และผู 1,397.3 99.5 97.7 57.4 บัญญตั ิกฎหมาย ผูประกอบวชิ าชพี ดานตา ง ๆ 2,252.0 99.9 99.6 89.3 เจาหนาที่เทคนิคและผูประกอบวิชาชีพท่ี 1,782.4 99.8 98.9 75.0 เก่ียวของกบั ดานตา ง ๆ เสมยี น 1,754.3 99.9 99.5 74.9 ทีม่ า สำนกั งานสถิติแหงชาติ, 2564 นอกจากน้ี ในการปฏิบัติภารกิจจากที่บาน สวนราชการยังไดรายงานถึงปญหา ในการเขาถึงขอมูล และเอกสารของหนวยงานซึ่งบางครั้งจัดเก็บในระบบเครือขายคอมพิวเตอรภายใน ของหนวยงาน (Intranet) หรือขอมูลบางลักษณะมีขนาดใหญเกินกวาที่อินเทอรเน็ตสวนบุคคลจะสามารถ นำออกมาใชอยางรวดเร็ว หรือขอมูลบางสวนยังอยูในรูปแบบกระดาษซึ่งไมเอื้อตอการทำงานนอกสถานที่ตั้ง ซึ่งปญหาและอุปสรรรคที่สวนราชการไดรายงานนั้น สอดคลองกับผลการสำรวจการปฏิบัติงานจากที่บานซึ่ง จัดทำและประมวลโดยสำนักงาน ก.พ.6 (2) ทักษะของเจาหนาท่ีในการใชเทคโนโลยีสารสนเทศ : ทักษะในการใชอุปกรณ เทคโนโลยสี ารสนเทศ วธิ ีการติดตอประสานงานผา นชองทางออนไลน เปน ปจจยั ทท่ี ำใหการทำงานนอกสถานที่ต้ัง ประสบความสำเร็จ สวนราชการไดรายงานประเด็นปญหาดานทักษะของเจาหนาที่ในการใชเทคโนโลยี สารสนเทศในการปฏิบตั ิงาน (3) ลกั ษณะงานท่ีไมเอ้อื ตอการทำงานจากที่บา น: ลักษณะภารกจิ เปน ปจ จัยสำคัญ อีกประการหนึ่งที่ทำใหสวนราชการไมสามารถดำเนินมาตรการทำงานจากที่บานได โดยเฉพาะอยางย่ิง ในสวนของจังหวัด ซึ่งงานมีลักษณะเปนผูปฏิบัติแถวหนา (Frontline Practitioner) เชน งานรักษาพยาบาล และงานในหองปฏิบัติการ เปนตน ไมสามารถทำงานจากที่บาน ในสว นของสำนกั งานจังหวัดน้ัน แมวาสำนักงาน 5 การแบงกลมุ ประเภทอาชีพ สำนักงานสถิติแหงชาตจิ ัดตามแนวทางของ International Standard Classification of Occupation (ISCO – 08) รายละเอียดโปรดดู https://www.ilo.org/public/english/bureau/stat/isco/docs/groupdefn08.pdf 6 โปรดดู https://resolution.soc.go.th/PDF_UPLOAD/2563/993353203.pdf

5 ปลัดกระทรวงมหาดไทย กำหนดใหตองทำงานเหลื่อมเวลา แตดวยลักษณะภารกิจของบางกลุมงานที่ตอง สนับสนนุ การทำงานของผวู าราชการจงั หวัด และประสานงานกับสวนราชการทั้งจากสว นกลางและพ้ืนที่ทำให การปฏบิ ตั ิภารกจิ ในสถานทตี่ ั้งมคี วามคลอ งตวั กวา (4) ขอจำกัดของกฎหมายและระเบียบที่ไมเอื้อตอการทำงานจากที่บาน: เน่อื งจากในชว งแรกของการแพรร ะบาดนั้น แมจ ะไดมกี ารออกกฎหมายเพ่ือใหการปฏิบัติภารกิจจากระยะไกล อาทิ การประชุมสามารถดำเนินการได แตภารกิจที่เกี่ยวของกับการจัดซื้อจัดจาง การรับสงเอกสารผานระบบ อิเลก็ ทรอนิกส และการลงลายมือชื่อผา นระบบอเิ ล็กทรอนิกสที่ยงั คงเปน อปุ สรรคตอการดำเนนิ ภารกิจจากทบี่ าน 2.1.3 ผลกระทบตอการจัดเก็บรายไดขององคกรปกครองสวนทองถิ่น : ผลกระทบของ โรค COVID-19 สงผลตอ การจัดเก็บรายได และรายไดที่หนว ยงานในระดบั พ้ืนที่ไดรับ บนเงื่อนไขวาหนวยงาน ดงั กลาวมบี ทบาทสำคัญในการจัดหาบริการสาธารณะในระดับพน้ื ท่ี (OECD, 2020) ในบรบิ ทของประเทศไทย องคก รปกครองสว นทองถ่ิน (อปท.) มบี ทบาทสำคญั ในการสนบั สนนุ และดำเนนิ การตดิ ตามในระดบั พนื้ ที่ เชน การดำเนินการตามนโยบายรัฐบาล การปองกันการแพรระบาด การคัดกรองและเฝาระวังสถานการณ การแพรระบาด และมีหนาที่ในการจัดหาบริการสาธารณะที่สำคัญในหลายมิติ เชน การศึกษา การสาธารณูปโภค เมื่อพิจารณาจากโครงสรางรายไดขององคกรปกครองสวนทองถิ่น ซึ่งรวบรวม โดยสำนักงานเศรษฐกิจการคลัง กระทรวงการคลัง จะเห็นไดวาโครงสรางรายไดขององคกรปกครองสวนทองถ่ิน ประกอบดวยรายได 4 สวน ไดแก (1) รายไดที่ อปท. จัดเก็บเอง ประกอบดวย รายไดจาก ภาษีอากร เชน ภาษีโรงเรือนและที่ดิน ภาษี บำรุงทองที่ และภาษีปาย เปนตน และรายได ที่ไมใชภาษีอากร อาทิ คาธรรมเนียม คาปรับ และใบอนุญาต (2) รายไดที่รัฐจัดเก็บให เชน ภาษีมูลคาเพิ่ม 1 ใน 9 ภาษีธุรกิจเฉพาะ และ ภาษีสรรพสามิต เปนตน (3) รายไดจากภาษี อากรที่รัฐบาลแบงให เชน ภาษีมูลคาเพิ่มท่ี จัดเก็บตามมาตรา 62 แหงพระราชบัญญัติ องคการบริหารสวนจังหวัด พ.ศ. 2560 และ คาภาคหลวงแร เปนตน (4) รายไดจากเงิน อุดหนุน เมื่อวิเคราะหโดยใชขอมูลของ ภาพท่ี 2 สดั สวนรายไดข อง อปท. ทีม่ า สศค. ขอ มลู ณ วนั ท่ี 15 มนี าคม 2564 ปงบประมาณ พ.ศ. 2562 จะเห็นวารายไดเกิน กวา รอยละ 50 นั้นมาจากภาษีอากรทร่ี ฐั จัดเก็บให และรายไดจากเงินอุดหนุน ดงั ปรากฏตามภาพท่ี 2 อยางไรก็ตาม ผลกระทบจากการแพรระบาดของโรค COVID-19 นั้นสงผลกระทบตอรายได ของประเทศและรายไดของ อปท. ในภาพรวม โดยรายไดของ อปท. 36,324.62 ลานบาทในป พ.ศ. 2563 เมื่อเปรียบเทียบรายประเภทของรายได (ดังปรากฏตามภาพที่ 3) หากพิจารณาสัดสวนของรายไดที่ลดลง รายดาน จะเห็นวารายไดของ อปท. ไดรับผลกระทบเกือบทุกประเภทยกเวนรายไดจากภาษีอากรที่รัฐบาล แบง ใหจ ากคาภาคหลวงแร และคาภาคหลวงปโตรเลยี มท่ี อปท. ไดร บั การจดั สรรคเ พิ่มข้ึนในป พ.ศ. 2563

6 ภาพท่ี 3 (ซาย) รายไดร วมของ อปท. ระหวา งป 2560 – 2563 ภาพที่ 4 (ขวา) สัดสว นรายไดแ ตล ะประเภทของ อปท. ระหวา งป พ.ศ. 2560 – 2563 ทีม่ า : สำนกั งานเศรษฐกจิ การคลงั ขอมลู ณ วนั ท่ี 15 มนี าคม 2564 ขอสังเกตประการหนึ่ง คือ หากพิจารณาในภาพรวมของประเทศแมรายไดที่เกิดจาก อปท. จัดเก็บเองอาจไมสูงมาก เมื่อเปรียบเทียบกับรายไดของ อปท. ทั้งหมด แตในกรณีของ อปท. ขนาดใหญ หรือ เปนพื้นที่ธุรกิจจำนวนมากรายไดจากการจัดเก็บของ อปท. อาทิ เมืองพัทยา รายไดจากการจัดเก็บภาษี ในสว นน้ีสงู ถึงรอ ยละ 25 ในป พ.ศ. 2562 ดงั นั้น ผลกระทบตอ รายไดใ นสวนนี้ยอมสงผลกระทบตอ อปท. ซ่งึ มี ภารกิจในการใหบริการประชาชน และการปองกันการแพรระบาดของโรค COVID-19 ขณะที่ บุคลากรของ อปท. นนั้ ถอื วา เปน เจา หนา ทด่ี านหนาซ่งึ มีความเส่ยี งในการสัมผัสโรคในระดบั พนื้ ที่ 2.2 ผลกระทบตอ ผลการปฏิบตั ริ าชการ นอกจากวิธีการทำงานของสวนราชการการแพรระบาดของโรค COVID-19 ยังสงผลตอ ผลการดำเนินการของสวนราชการและจังหวัด สะทอนผานตัวชี้วัดของสวนราชการและจังหวัดตามมาตรการ ปรับปรุงประสิทธิภาพในการปฏิบัติราชการ ประจำปงบประมาณ พ.ศ. 2563 และ พ.ศ. 2564 อีกดวย โดย กลุมตัวชี้วัดที่สำคัญแบงไดเปน 3 ประเภทหลัก ๆ ไดแก (1) กลุมตัวชี้วัดดานเศรษฐกิจที่สำคัญ (2) ตัวชี้วัด ดานการชวยเหลือทางสังคมและการดูแลกลุมคนเปราะบาง (3) กลุมตัวชี้วัดที่เกี่ยวของดานแรงงานและ การสรา งความสามารถในการแขง ขนั ใหก ับประเทศ 2.2.1 กลุมตัวชี้วัดดานเศรษฐกิจที่สำคัญ : รายงานภาวะเศรษฐกิจไทย ป 2563 ซึ่งจัดทำ โดยธนาคารแหงประเทศไทย ชี้ใหเห็นวาภาวะทางเศรษฐกิจไทยนั้นหดตัวรุนแรงเกือบทุกมิติเมื่อเปรียบเทียบ กับปกอนหนา แมว าสถานการณจ ะดีข้นึ ในไตรมาสที่สอง โดยเครอื่ งบง ช้ีทางเศรษฐกจิ ทหี่ ดตวั ลง อาทิ จำนวน นักทองเที่ยวตางประเทศ มูลคาการสงออกสินคา เครื่องชี้การบริโภคภาคเอกชน และเครื่องชี้การลงทุน ภาคเอกชน (ธนาคารแหงประเทศไทย, 2563) สงผลตอตัวชี้วัดของสวนราชการ ตัวอยางตัวชี้วัดที่ไดรับ ผลกระทบ เชน (1) ความสำเร็จของการลงทุนจากความรวมมือภาครัฐและเอกชน (PPP) ในการพัฒนา โครงสรา งพืน้ ฐาน (2) รายไดจากการทองเท่ยี วเพิ่มขน้ึ (3) มูลคาคำขอรับการสงเสริมการลงทุน (4) รายไดจาก การจำหนา ยผลิตภัณฑช มุ ชน (OTOP) 2.2.2 กลุมตัวชี้วัดดานการชวยเหลือทางสังคมและการดูแลกลุมคนเปราะบาง : มาตรการ ของรัฐในการควบคุมโรค ซึ่งอาจสงผลกระทบตอรายไดครัวเรือน และการใหบริการทางสังคมแกกลุมเฉพาะ งานศึกษาขององคการสหประชาชาติประจำประเทศไทย (2020) ไดประมวลผลกระทบดานเศรษฐกิจและ ผลกระทบทางสังคมที่เกิดขึ้น โดยช้ีใหเห็นผลกระทบที่เกิดขึ้นจากการแพรระบาดของโรค COVID-19 ในทาง สังคมตอกลุมเปราะบาง กลุมเด็กและเยาวชนโดยเฉพาะอยางยิ่งในครวั เรือนที่ยากจน กลุมครัวเรอื นที่ยากจน กลุมผูหญิงและเด็กผูหญิงซึ่งมีแนวโนมที่จะถูกกระทำความรุนแรงในครอบครัวสูงขึ้น กลุมแรงงานขามชาติ ซึ่งไมส ามารถเขาไมถึงกลไกการคุมครองของรัฐ และกลมุ ชายขอบ เชน กลมุ คนพกิ าร และกลมุ คนไรบ าน

7 ภายใตมาตรการการควบคุมการเคลื่อนยายของประชาชนและการระดมทรัพยากร ตลอดจน การขอความรวมมือเพื่อหลีกเลี่ยงการรวมกลุมเพื่อควบคุมโรค COVID-19 ทำใหสวนราชการตองปรับแผน การดำเนินงาน เพื่อมิใหการดำเนินงานในการชวยเหลือทางสังคมและการดูแลกลุมผูเปราะบางหยุดชะงักลง แตกิจกรรม หรือบริการบางลักษณะที่ตองอาศัยการปฏิสัมพันธตอหนา (Face-to-face Interaction) ไมส ามารถดำเนนิ การได เงื่อนไขดังกลา วสงผลกระทบตอตวั ช้ีวัดผลการดำเนนิ การท่ีเกี่ยวของกับการใหบริการ ดา นสงั คม โดยเฉพาะอยางยิ่งกลมุ เปราะบาง ตัวอยา งตัวชี้วดั ทีไ่ ดร บั ผลกระทบ เชน (1) การพัฒนาศนู ยพฒั นา คุณภาพชีวิตและสงเสริมอาชีพผูสูงอายุ (ศพอส.) ใหมีศักยภาพในการสงเสริมคุณภาพชีวิตผูสูงอายุ (2) ความสำเร็จในการจัดพื้นที่ปลอดภัยสำหรับสตรี (3) รอยละของผูกระทำความผิดไดรับการแกไขฟนฟู มีการศึกษา มีอาชพี และสามารถพึ่งพาตัวเองได (4) รอยละของกลุมเปาหมายท่ีไดร ับการพัฒนาศักยภาพและ สามารถกลับคนื สสู งั คม อยางไรก็ตาม ในภาวะของการแพรระบาดของโรค COVID-19 นั้น การกำหนดมาตรการ ตาง ๆ ของหนวยงานภาครัฐ อาทิ การประกาศสถานการณฉุกเฉินทั่วราชอาณาจักร การหามออกนอกเคหะสถาน ลดการเดินทางขามจังหวัด การหามเคลื่อนยายแรงงานและคนจำนวนมาก การสงเสริมใหมีการทำงานที่บาน หรือทำงานเหลื่อมเวลาของหนวยงานภาครัฐและเอกชน ทำใหตัวชี้วัดบางตัวมีผลการดำเนินงานดีขึ้น ไดรับ ผลกระทบในทางบวกจากการลดความหนาแนนในการเดินทางและการรวมตัวของประชาชน อาทิ อัตรา ผูเสียชีวิตจากอุบัติเหตุบนทองถนน และตัวชี้วัดดานสิ่งแวดลอม รอยละของคุณภาพอากาศฝุนละอองขนาดเล็ก PM2.5 ลดลง คุณภาพน้ำของแมน้ำสายหลักอยเู กณฑดเี พ่ิมขึน้ เปน ตน 2.2.3 กลุมตัวชี้วัดที่ดานแรงงานและการสรางความสามารถในการแขงขันใหกับประเทศ : การแพรร ะบาดของโรค COVID-19 สง ผลใหเกิดภาวะเศรษฐกจิ ตกตำ่ ธุรกิจเลิกกจิ การมากข้ึน และทำใหอัตรา การวางงานสูงขึ้น ขณะที่ชั่วโมงการทำงานลดลง (SCB Intelligence Center, 2020) เงื่อนไขเชนนี้อาจสราง แผลเปน ทางเศรษฐกิจ (Economic Scar) ใหก บั ภาวะเศรษฐกิจไทย ซึง่ อาจตองใชร ะยะเวลาเวลาในการฟนตัว ทย่ี าวนาน (World Bank, 2021) ขณะเดียวกัน ในภาวะที่รัฐบาลจำเปนตองดำเนินมาตรการเพื่อควบคุมโรคระบาด การปด สถานที่ซึ่งมีการระดมผูคนเปนจำนวนมาก อาทิ สถานศึกษาทุกระดับชั้น โดยปรับชองทางการเรียนการสอน ทั้งในรูปแบบออนไลน 100% และผสมผสานระหวางออนไลนและออฟไลน อยางไรก็ตาม จากการประเมิน ขององคการสหประชาชาติประจำประเทศไทย (2020) แสดงใหเห็นวาแมวาแนวทางการศึกษาระยะไกลผาน ระบบออนไลนจะเปนกลไกสำคัญที่ปองกันการแพรระบาดของโรค COVID-19 ได แตยังเกิดประเด็นปญหา บางประการที่ทำใหไมสามารถเขาถึงการศึกษาไดอยางเต็มประสิทธิภาพ อาทิ การไมมีอุปกรณที่จำเปน การเขาถึงอินเทอรเน็ตที่ยังไมเต็มประสิทธิภาพ คุณภาพของสื่อการสอน และครูผูสอนยังมีทักษะการจัด การเรยี นสอนผานรปู แบบอนไลนไมเ พยี งพอ อยา งไรก็ตาม หากประเด็นเหลานี้ไมไดรับการแกไขยอมสงผลตอ ระดับความสามารถในการแขงขันของประเทศในอนาคต ซึ่งสะทอนผานตัวชี้วัด เชน (1) รอยละของผูผาน การทดสอบมาตรฐานฝมือแรงงานแหงชาติไดรับอัตราคาจางตามมาตรฐานฝมือที่กำหนดตามกฎหมาย (83 สาขาอาชีพ) (2) จำนวนท่ีเพ่ิมข้ึนของแรงงานตามมาตรา 39 และมาตรา 40 (3) ขดี ความสามารถในการแขงขัน ดา นการศกึ ษาของประเทศไทย จากรายงาน IMD 2020 และ IMD 2021 ในภาพรวมและบางตวั ชว้ี ัดยอย เชน อัตราการเขาเรียนระดับชั้นมัธยมศึกษา ผลสัมฤทธิ์ของการอุดมศึกษา ความคิดเห็นตอทักษะทางภาษา ทีต่ อบสนองตอ ความตองการของผปู ระกอบการ (4) ระดบั คะแนนเฉลยี่ ผลการทดสอบทางการศกึ ษาระดับชาติ ขั้นพื้นฐาน (O-Net) (5) ระดับคะแนนเฉลี่ยผลการทดสอบทางการศึกษาระดับชาติดานการศึกษานอกระบบ (N-NET)

8 3. การตอบสนองของสวนราชการตอภาวะวกิ ฤต มาตรการการปองกันการแพรระบาดของภาครัฐ ซึ่งสงผลตอทั้งวิธีการทำงานและผลการปฏิบัติงาน ของสวนราชการ ในสวนนี้จะไดนำเสนอใหเห็นวิธีการปรับเปลี่ยนแนวทางการปฏิบัติงานของสวนราชการ เพื่อใหการดำเนินการตามภารกิจและการใหบริการกับประชาชาชนสามารถดำเนินไปไดอยางตอเนื่องโดย ไมหยุดชะงกั 3.1 การปรับเปล่ยี นกฎหมาย งบประมาณ เพือ่ ใหการดำเนินภารกิจมคี วามคลอ งตัว สว นราชการจำนวนมากตองดำเนินภารกจิ ผานชองทางออนไลน ถูกกำหนดดวยขอกฎหมายและ ระเบียบที่เกี่ยวของ ดังน้นั เพื่อตอบสนองตอมาตรการควบคุมโรคของรัฐบาล จงึ ไดม ีการปรับปรุงระเบียบกฎหมาย และงบประมาณที่เกี่ยวของเพื่อใหการดำเนินภารกิจของสวนราชภายใตสถานการณการแพรระบาดของ โรค COVID-19 ดงั นี้ (1) การปรับเปลย่ี นการใชง บประมาณ: ในสว นนี้ สำนกั งบประมาณไดว างมาตรการ ดานงบประมาณเพื่อบรรเทาผลกระทบจากสถานการณแพรระบาดของโรค COVID-19 และสถานการณภัยแลง โดยใหสวนราชการปรับแผนการใชงบประมาณเพื่อใหสามารถตอบสนองตอสถานการณการแพรระบาดของ โรค COVID-19 ไดอ ยางทนั ทวงที โดยคณะรัฐมนตรีไดม ีมติเห็นชอบกบั ขอเสนอของสำนกั งบประมาณเม่ือวันที่ 10 มีนาคม 2563 นอกจากนี้ยังไดเสนอรัฐบาลในการจัดทำ พระราชบัญญัติโอนงบประมาณ พ.ศ. 2563 เพื่อ โอนงบประมาณทหี่ นว ยรับงบประมาณไดรับการจัดสรร เพอื่ เปนรายการสำรองจา ยเงนิ เพ่ือกรณีฉุกเฉิน (2) การออกกฎหมายและระเบียบเพื่อเสริมความคลองตัวใหกับการปฏิบัติงาน นอกสถานที่ตั้ง: การแพรระบาดของโรค COVID-19 และมาตรการของภาครัฐสงผลกระทบตอวิธีการปฏิบัติ ราชการของสวนราชการ เพื่อใหภารกิจของสว นราชการสามารถดำเนินตอไปไดอยางตอเน่ือง จึงไดมีการปรับปรุง กฎหมาย และกำหนดแนวทางการดำเนนิ การทสี่ ำคัญในชวงปง บประมาณ พ.ศ. 2563 และ พ.ศ. 2564 ไดแ ก - หนังสือสำนักงาน ก.พ. ที่ นร 1007.4/326 ลงวันที่ 5 มีนาคม 2563 เรื่อง หลักเกณฑสำหรับใหขาราชการปฏิบัติงานภายในที่พัก ตามขอสั่งการนายกรัฐมนตรี มอบหมายแนวทาง การปฏิบัติงานรายวัน หรือรายสัปดาห โดยใหกำหนดเปาหมาย ผลผลิต ตัวชี้วัดการทำงาน ระบบสื่อสาร ตดิ ตามประเมนิ ความกาวหนา ตลอดจนรายงานผลการดำเนินงานตามบรบิ ทของภารกจิ ของสวนราชการ - พระราชกำหนดวาดวยการประชุมผานสื่ออิเล็กทรอนิกส พ.ศ. 2563 โดย พระราชกำหนดฯ ปลดลอ็ กของการประชุมตาง ๆ ที่ดำเนนิ การผา นส่ืออิเล็กทรอนิกสใหเปนการประชุมท่ีชอบ ดว ยกฎหมายและสามารถใชอ างองิ ได - ระเบียบกระทรวงการคลังวาดวยการจัดซื้อจัดจางและการบริหารพัสดภุ าครัฐ (ฉบบั ท่ี 2) พ.ศ. 2564 และแนวทางการประชุมผานส่ืออิเล็กทรอนิกสเพื่อดำเนินกระบวนการจัดซ้ือจัดจางของ หนวยงานของรัฐ กำหนดใหการประชุมคณะกรรมการตามระเบียบกระทรวงการคลังวาดวยการจัดซื้อจัดจางและ การบริหารพัสดุภาครัฐ พ.ศ. 2560 สามารถประชุมผานสื่ออิเล็กทรอนิกสได โดยสามารถดำเนินการไดเฉพาะกรณี การประชุมพิจารณาเอกสารการจัดซื้อจัดจาง หรือการนำเสนองาน หรือการประชุมพิจารณาพัสดุที่ไมจำเปนตอง จับตอ งหรือตรวจรบั ทางกายภาพของตัวพสั ดุทส่ี งมอบ - ประกาศกระทรวงดิจิทลั เพื่อเศรษฐกิจและสังคม เรื่อง มาตรฐานการรักษา ความมั่นคงปลอดภัยของการประชุมผานสื่ออิเล็กทรอนิกส พ.ศ. 2563 ประกาศดังกลาวเปนการใหรายละเอียด ในกระบวนการการประชุมผานสื่ออิเล็กทรอนิกส การเขาถึงเอกสาร และการประชุมลับ รวมทั้งกำหนด มาตรฐานการประชุมผานสื่ออิเล็กทรอนิกสทั้งในการประชุมปกติและการประชุมลับ และมาตรฐาน การรักษาความมั่นคงปลอดภัยดานสารสนเทศ ซ่งึ จะกำหนดประเด็นสำคัญที่หนว ยงานตองทำเพื่อรักษาความลบั

9 - ขอเสนอแนะมาตรฐานดานเทคโนโลยีสารสนเทศและการสื่อสารที่จำเปน ตอธุรกรรมอิเล็กทรอนิกส วาดวยแนวทางการลงลายมือชื่ออิเล็กทรอนิกส ซึ่งใหคำนิยามและรายละเอียด ของลายมือช่ืออิเลก็ ทรอนิกส และระดับความนา เช่ือถือของลายมือชือ่ อิเล็กทรอนิกสใ นแตละลักษณะ - กรมบัญชีกลาง ดำเนินการภายใตพระราชบัญญัติการจัดซื้อจัดจางและ การบรหิ ารพัสดุภาครฐั พ.ศ. 2560 และระเบยี บกระทรวงการคลังวาดวยการจดั ซื้อจัดจา งและการบริหารพัสดุ ภาครฐั พ.ศ. 2560 โดยออกแนวทาง/แนวปฏิบัตเิ พ่ือผอนคลายการดำเนินการจัดซ้ือจัดจางในชวงการแพร ระบาดของโรค COVID-19 เชน 1) แนวทางปฏิบัติเกี่ยวกับการพิจารณางดหรือลดคาปรับ หรือการขยาย ระยะเวลาทำการตามสัญญาหรือขอตกลงใหแกคูสัญญา กรณีที่ไดรับผลกระทบจากการแพรรระบาดของ โรค COVID-19 2) การใชลายมือชื่ออิเล็กทรอนิกสในการจัดซื้อจัดจาง โดยการใชไปรษณียอิเล็กทรอนิกส (email) สำหรับการจัดทำราง TOR การเชิญชวนและการยื่นขอเสนอ การพิจารณาและการจัดทำรายงานผล การพิจารณา การทำสญั ญา หรอื การตรวจรับพสั ดุ (3) การออกกฎหมายเพื่อการตอบสนองในการชวยเหลือผูปวย และทำให การจัดหาเวชภณั ฑเ ปนไปโดยสะดวกขน้ึ ตัวอยางเชน - ประกาศกระทรวงสาธารณสุข กำหนดผูปวยฉุกเฉินโรคติดตออันตราย ตามกฎหมายวาดวยโรคติดตอ กรณีโรคติดเชื้อโคโรนา 2019 หรือโรคโควิด 19 และประกาศกระทรวง สาธารณสุข เรื่อง หลักเกณฑ วิธีการและเงื่อนไขการกำหนดคาใชจายในการดำเนินการผูปวยโรคติดตอ อันตรายวาดวยกฎหมายโรคติดตอ ซึ่งจะชวยเพิ่มประสิทธิภาพในการระดมสรรพกำลัง และการตอบสนอง เพอื่ การชวยเหลอื ผปู วยใหมปี ระสิทธิภาพยง่ิ ขน้ึ - แนวทางการดำเนินการกรณีการจัดซื้อจัดจางเพื่อใหไดมาซึ่งพัสดุสำหรับ การปองกัน ควบคุม หรือรักษาโรคติดเชื้อไวรัสโคโรนา 2019 หรือโรคโควิด 19 โดยตามหนังสือ กรมบัญชีกลาง กำหนดใหในสวนของการอางอิงราคากลาง หนวยงานของรัฐสามารถใชวงเงินที่จัดซื้อจัดจาง ในแตละครั้งเปนราคากลาง เพื่อใหเกิดความของตัวในการปฏิบัติงานเกี่ยวกับการจัดซื้อจัดจาง เพื่อใหไดมา ซึ่งพสั ดุสำหรบั การปองกัน ควบคมุ และรกั ษาโรค COVID-19 - แนวทางการจัดซื้อยา เวชภัณฑที่มิใชยา หรืออุปกรณการแพทย หรือ การจัดจางเพื่อใหไดมาซึ่งพัสดุ สำหรับปองกัน ควบคุม หรือรักษาโรค COVID-19 ตามหนังสือ กรมบัญชีกลาง โดยถือวาเปนกรณีเรงดวน หนวยงานของรัฐสามารถจัดซื้อจัดจางโดยวิธีเฉพาะเจาะจง ซึ่งแนวทางดังกลาวใหใชไดจนกวาจะมีการประกาศยกเลิกประกาศสถานการณฉุกเฉินในทุกเขตทองท่ี ทั่วราชอาณาจกั ร 3.2 การปรบั รูปแบบแนวทางการทำงานภายในสว นราชการและการใหบ รกิ ารประชาชน งานศึกษาของ OECD (2020) ไดชี้ใหเห็นวาการแพรระบาดของโรค COVID-19 ทำใหหนวยงาน ของรัฐตองปรับแนวทางการทำงานไปสูการทำงานในรูปแบบใหม เนื่องจากมาตรการควบคุมโรคทำให หนวยงานของรฐั ตองปรับแนวทางการทำงานไปสูระบบออนไลนมากย่ิงขึ้น และตองใชเทคโนโลยีสมัยใหมเปน สวนหนึ่งในการทำงานมากยิ่งขึ้น ในบริบทของประเทศไทย การแพรระบาดของโรค COVID-19 ทำใหภาครัฐ มีการปรบั ตัวในทิศทางดงั กลา วเชน เดยี วกนั จากขอมูลที่สวนราชการไดรายงานเขามานั้นแสดงใหเห็นวา การนำเทคโนโลยีดิจิทัลเขามาใช เปนทั้งวิธีการ (Means) และปจจัยของความสำเร็จ (Success Factors) ในสวนของวิธีการทำงานน้ัน สว นราชการไดใชเทคโนโลยีดิจิทัลเพื่อปรับปรงุ วิธีการดำเนนิ ภารกจิ ใน 2 แนวทาง ไดแ ก

10 3.2.1 การปรับแนวทางการใหบริการประชาชนใหอยใู นรูปแบบงานบรกิ ารอิเล็กทรอนิกส (e-Service): ในชวงการแพรระบาดของโรค COVID-19 การใหบริการ ณ ที่ตั้งเผชิญกับขอจำกัดเนื่องจาก มาตรการควบคุมโรค เพื่อใหงานบริการไมสะดุด และประชาชนสามารถดำเนินการตอไปไดในภาวะวิกฤต โดยตวั อยางของสว นราชการทนี่ ำระบบงานบรกิ ารอเิ ล็กทรอนิกสเ พ่ืออำนวยความสะดวกแกป ระชาชน ไดแ ก (1) กระทรวงสาธารณสุข โดยสำนักงานคณะกรรมการอาหารและยาไดปรับระบบ ใหม ีการย่นื คำขอทางอิเล็กทรอนิกส นำเทคโนโลยมี าใชในการพจิ ารณาอนุมตั ิคำขอ และจดั ระบบชองทางดวน (Fast Track) โดยใหความสำคัญกับผลิตภัณฑขาดแคลนเปนอันดับแรก โดยลดเอกสาร ขั้นตอน และ ระยะเวลา (2) กระทรวงมหาดไทย โดยกรมการปกครองนำระบบจองคิวหรือนัดหมาย ลวงหนาแบบออนไลน ผานเวบ็ ไซต https://q-online.bora.dopa.go.th (3) กระทรวงทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดลอม ไดพัฒนาระบบขออนุญาต อุตสาหกรรมไมผา นระบบออนไลนได (4) กระทรวงอุตสาหกรรม จัดทำระบบชำระเงินกลางกระทรวงอุตสาหกรรม (Digital Payment) ซึ่งเปนการเพิม่ ชองทางในการชำระเงินตาง ๆ เชน คา ธรรมเนียมรายปโ รงงาน (5) กระทรวงคมนาคม โดยกรมขนสงทางบกใหบริการชำระภาษีรถยนตประจำป ผานเว็บไซต https://eservice.dlt.go.th และผานแอปพลเิ คชนั DLT Vehicle Tax (6) กระทรวงการคลัง โดยกรมสรรพากรไดแนะนำใหผูเสียภาษีทำธุรกรรมภาษี ที่บาน (TAX from Home) ไดแก การลงทะเบียน การยื่นแบบแสดงรายการ การชำระภาษี และการขอคืน ภาษที างระบบอเิ ลก็ ทรอนิกส ตวั อยางการปฏบิ ตั ิท่ีดี : ระบบลงทะเบยี นออนไลนส ำหรับการขอรบั รองหนังสือการเดนิ ทางเขาราชอาณาจักร (กรมการกงสลุ ) เนื่องจากสถานการณการแพรระบาดของโรค COVID-19 ทำใหการเดินทางเขาราชอาณาจักรตองยื่นเอกสาร ขออนุมตั กิ ารออกหนังสือรบั รองการเดินทางเขา ราชอาณาจักร และรับการจดั สรรโควตาการเดินทางเขาประเทศ อยา งไรก็ตาม ภายใตก ารแพรร ะบาดของโรค COVID-19 ทำใหก ารยืน่ เอกสารทำไดอยางยากลำบาก กรมการกงุ สลุ จึงไดพ ฒั นาโปรแกรม ระบบลงทะเบียนออนไลนสำหรับการขอรับหนังสือรับรองการเดินทางเขาราชอาณาจักร (Certificate of Entry: COE) เปน กรณเี รง ดว น ในการดำเนินการนั้น ระบบไดถูกออกแบบโดยคำนึงถึงความปลอดภัยของขอมูลและการเชื่อมโยงแลกเปลี่ยน ขอมลู เพือ่ ใหหนว ยงานอน่ื ๆ อาทิ กระทรวงมหาดไทยและกระทรวงสาธารณสขุ สามารถนำไปใชประโยชนใ นการควบคุม โรคตอ ไป โดยจากขอมลู ณ วนั ท่ี 17 กมุ ภาพันธ 2564 มผี ูเขา ประเทศผานระบบดังกลาวจำนวนทั้งสิ้น 135,392 คน 3.2.2 การเปลี่ยนรูปแบบการทำงานใหอยูในชองทางออนไลน: เพื่อใหการดำเนินภารกิจ ของสวนราชการในชวงการแพรระบาดของโรค COVID-19 สามารถดำเนินการไดอยางตอเนื่อง สวนราชการ ไดปรับแนวทางการดำเนินการทำงานเปนการทำงานจากระยะไกล (Remote Working) ผานเทคโนโลยีสารสนเทศ ซึ่งแตละสวนราชการอาจเลือกชองทางการที่สวนราชการพิจารณาแลววาเหมาะสมกับการใชงาน โดยอาจพัฒนา ระบบท่ใี ชภายในของหนวยงาน หรือแอปพลเิ คชันหรอื ซอฟทแวรเชิงพาณิชย (Commercial Software) อยางไรก็ตาม แมวาสวนราชการจะไดพยายามปรับงานบริการใหเปนรูปแบบออนไลนมากขึ้น แตป ระเด็นทจ่ี ำเปน ตองพิจารณาประการหนึ่ง คอื ความแตกตางของการเขา ถึงเทคโนโลยีดิจิทลั ของประชาชน (Digital Division) จากการสำรวจของสำนักงานสถติ ิแหงชาติ แมวาในป พ.ศ. 2563 จะมผี ูใชอนิ เทอรเน็ตและ คอมพิวเตอรมากขึ้นเมื่อเทียบกับปกอนหนา โดยในพื้นที่เขตเทศบาลประชาชนกวารอยละ 83.6

11 ใชอินเทอรเน็ต และรอยละ 73.2 สำหรับประชาชนนอกเขตเทศบาล โดยกลุมประชาชนตั้งแตอายุ 6 ป ถึงอายุ 49 ปใชอินเทอรเน็ตมากกวารอยละ 90 ขณะที่ประชาชนในกลุมอายุ 50 ปขึ้นไปใชอินเทอรเน็ต เพียงรอยละ 49.7 หมายความวายอมอาจมีประชาชนบางกลุมที่ไมสามารถเขาถึงงานบริการของภาครัฐ ในระบบออนไลนได โดยเฉพาะอยางย่ิง หากพิจารณารอยละของครัวเรือนที่มีคอมพิวเตอรจะเหน็ วาทั้งในเขต และนอกเขตเทศบาล ครัวเรือนที่เปนเจาของคอมพิวเตอรสวนบุคคลนั้นนอยกวารอยละ 40 (สำนักงานสถิติ แหง ชาติ, 2564) เงอ่ื นไขเชนน้ยี อมทำใหเกิดความเสียเปรียบของครวั เรือนในการเขาถงึ บริการสาธารณะ อาทิ การเรียนออนไลน หรอื การลงทะเบยี นเพอ่ื รบั ความชวยเหลือจากภาครัฐได (นฏา และกฤษฎเลศิ , 2564) 3.3 การออกมาตรการในการปอ งกันและเฝาระวังในระดบั พ้ืนที่ ในแตละพื้นท่ี ปจจัยความเสี่ยงตอการแพรระบาดของโรค COVID-19 นั้นแตกตางกันออกไป ตามลักษณะของพื้นที่ (Geography) กิจกรรมทางเศรษฐกิจ (Economic Activitiy) ซึ่งหากมีกิจกรรมที่ติดตอ กับตางชาติสูงก็มีแนวโนมที่จะเกิดการแพรระบาดไดสูง ความหนาแนนของประชากรในพื้นที่ (Population Density) และการเขาถึงบริการสาธารณะของพื้นที่ ซึ่งอาจทำใหพื้นที่ที่สามารถเขาถึงทรัพยากรไดนอย (Deprieved Arrea) อาทิ ในพื้นที่ชุมชนแออัด ซึ่งคนจนเมือง (The Urban Poor) อาจเขาไมถึงบริการ ทางสขุ ภาพไดเ ชนในพ้ืนท่อี นื่ นำไปสูการเผชิญกับปญ หาการแพรระบาดที่รนุ แรงได (OECD, 2020) ปจจัยสำคัญท่ีทำใหสามารถควบคุมสถานการณของโรคไดดี คือ ตรวจโรคและการติดตามโรค (Track & Trace) เพื่อกันผูมีความเสี่ยงออกจากกลุมคนสวนใหญ ซึ่งกลไกในระดับพื้นที่ (Territorial Mechanism) เปนหัวใจสำคัญของการบรรลุผลดังกลาว (OECD, 2020) ในบริบทของประเทศไทยกลไก การติดตามและสอบสวนโรคในระดับพื้นที่เปนหัวใจสำคัญที่ทำใหการระบาดระลอกแรกนั้นสามารถควบคุม โรคไดอยางรวดเร็ว และทำใหไตรมาสที่ 3 ของป พ.ศ. 2563 (กรกฏาคม - กันยายน) สามารถควบคุม ทำให นอกจากพื้นที่กรุงเทพมหานคร และปริมณฑล และจังหวัดชลบุรี พบผูติดเชื้อนอยกวา 5 คน แมแตในพื้นที่ ชายแดน หรอื พืน้ ท่ซี ่ึงมีกิจกรรมทางเศรษฐกิจเช่ือมโยงกบั ตา งประเทศมาก (โปรดดภู าพท่ี 4) โดยผูปวยยืนยัน สะสม ณ วนั ที่ 30 กันยายน 2563 มจี ำนวน 3,564 ราย โดยพบผปู ว ยมากทส่ี ุดในกรุงเทพมหานครและชลบุรี ซงึ่ อยใู นการควบคุมโรคโดยภาครัฐ (State Quarantine) แลว ภาพท่ี 4 สถานการณผ ูต ิดเชื้อสะสมแตล ะไตรมาสระหวา งเดอื นมกราคม - กันยายน พ.ศ. 2563 ท่ีมา : รายงาน COVID-19 ประจำวนั ขอ มลู ประจำประเทศไทย อยางไรก็ตาม ในป พ.ศ. 2564 ซึ่งการระบาดของโรครุนแรงขึ้น โดยขอมูลจากศูนยขอมูล COVID-19 พบผูปวยยืนยันสะสม ณ วันท่ี 30 กันยายน 2564 จำนวน 1,603,475 ราย และกระจายอยทู ุกจังหวัด ดงั นั้น หลายจังหวดั จงึ ไดน ำแนวทางปฏิบัติทสี่ ว นกลางกำหนด มาปรับใชกบั พ้ืนที่ใหเหมาะสมกับสภาพปญหา

12 และความรุนแรงของสถานการณในพื้นที่ และมีการออกมาตรการใหผูที่เดินทางมาจากจังหวัดที่พบผูติดเชื้อ จำนวนมากตองปฏบิ ัตติ ามแนวทางหลายประการ โดยเฉพาะการกักตัวผูท่เี ดนิ ทางมาจากนอกพ้นื ที่ โดยแตละ จังหวัดจะมีเงื่อนไขที่แตกตางกัน ทั้งนี้ ขอมูลจากศูนยบริหารสถานการณแพรระบาดของโรคติดเชื้อไวรัส โคโรนา 2019 กระทรวงมหาดไทย ณ วันที่ 1 สิงหาคม 2564 พบวามีจังหวัดที่มีคำสั่ง/ประกาศใหกักตัว ผูท ่เี ดนิ ทางมาจากนอกพนื้ ท่ี รวม 62 จังหวดั นอกจากนี้ยังมีกลไกเฝา ระวังในระดบั พื้นท่ี อาทิ อาสาสมัครสาธารณสุขประจำหมูบา น (อสม.) อาสาสมัครสาธารณสุขตา งดา ว (อสต.) อาสาสมคั รพัฒนาสงั คมและความมนั่ คงของมนุษย (อพม.) และการบรู ณาการ ระหวางหนวยงานภาครัฐและภาคเอกชนในระดับพื้นท่ี ขณะเดียวกันจังหวัดไดพัฒนานวตั กรรมเพื่อสนับสนุน การปฏิบตั ิงานและการใหบ ริการ เชน 3.3.1 นวัตกรรมเพื่อสนับสนุนการปฏิบัติงาน: ในหลายจังหวัดการเขาพื้นที่ไปตรวจสอบ และการคัดกรองโรค อาจนำมาซึ่งความเสี่ยงของผูปฏิบัติ จึงไดริเริ่มนำเทคโนโลยีเขามาใชในการปฏิบัติงาน เพื่อเฝา ระวัง ติดตามและตรวจสอบพนื้ ทเี่ สีย่ ง เชน (1) จังหวัดมุกดาหาร นำอากาศยานไรคนขับ (Drone) เขามาใชเพื่อสำรวจพื้นที่เสี่ยง สถานที่ชุมนุมชน เชน สถานที่ทองเทีย่ ว ตลาด พื้นที่กักตัว หมูบาน/ชุมชน และสวนสาธารณะเปนตน โดยนำ ขอมูลทไี่ ดจากการสำรวจเพ่ือวิเคราะห และปรบั มาตรการใหเหมาะสม และมีการใชกลองวงจรปด ควบคไู ปกับ การลงทะเบียนเขาออกจังหวัดมุกดาหาร เพื่อตรวจสอบการเดินทางเขาออกดานตรวจหลักเพื่อตรวจสอบ ขอ มลู ยอ นหลัง (2) จังหวัดนครพนม พัฒนาระบบสารสนเทศ (NPM COVID-19) เพื่อคัดกรอง ผูเ ดนิ ทางจากพื้นที่เสย่ี งและบนั ทึกอาการประจำวันในชว งเฝาระวัง โดยสรปุ กลุมเส่ียงรายอำเภอ เพ่ือประมวล และวิเคราะหสถานการณ รวมทง้ั เพ่มิ ประสิทธิภาพในการทำงาน (3) จังหวัดสงขลาพัฒนาระบบการติดตามขอมูล โดยเขียนโปรแกรมบันทึกขอมูล 2 เรื่อง คือ (1) ขอมูลผูปวยโรค COVID-19 โดยทีมเจาหนาที่ฝายเทคโนโลยีสารสนเทศของสำนักงาน สาธารณสุขจังหวัด (สสจ.) สงขลา (2) ขอมูลผูปวย PUI โดยทีม IT ของ สำนักงานสาธารณสุขอำเภอ (สสอ.) บางกล่ำ และ สสจ.สงขลา ใหครอบคลุมในทุกประเด็นสำหรับการวิเคราะห และตอยอดใหการจัดการผูปวย (Case Management) ติดตามผูปวยที่เขาเกณฑสอบสวนโรค (PUI) และ ผูปวย COVID-19 รวมทั้งวาง มาตรการเฝาระวงั ผผู า นดานมาจากตางประเทศ (4) จังหวัดระนอง มีการจัดทำฐานขอมูลแรงงานตางดาวดวยระบบสารสนเทศ เพื่อใชในการติดตามแรงงานตางดาวในจังหวัดระนอง ควบคูกับการสรางเครือขายอาสาสมัครสาธารณสุขตางดาว เพื่อเปนผชู ว ยเหลอื บคุ ลากรสาธารณสขุ ในการลงพื้นทใ่ี หค วามรขู องโรค 2019 (5) จังหวัดมหาสารคาม โดยคณะวิศวกรรมศาสตร มหาวิทยาลัยมหาสารคาม ประดิษฐหุนยนต ชื่อนองกระติ๊บ (โปรดดูภาพที่ 5) ซึ่งทำหนาที่สงของและฆาเชื้อโรค (Delivery and UV sterilization Robot) ดวยแสงอัลตราไวโอเลต เพ่อื ลดความเสย่ี งในการติดเช้อื (6) จังหวัดกาฬสินธุ ประดิษฐหุนยนตขนสงเวชภัณฑที่มีชื่อวานองไออุน (โปรดดู ภาพที่ 6) เปนผลงานสิ่งประดิษฐในโครงการจิตอาสาสรางสิ่งประดิษฐใหกับบุคลากรทางการแพทยและ หนวยงานเพื่อยับยั้งเชื้อ COVID- 19 การจัดสรางหุนยนต “นองไออุน” ประดิษฐขึ้นทามกลางสถานการณ การแพรร ะบาดของโรค COVID-19 เพอื่ ทำหนา ทีข่ นสง เวชภัณฑ เพอ่ื ปอ งกนั การสัมผสั โดยตรงกบั ผูป วยที่เส่ียง ตอ การตดิ เชอ้ื หรือผูปวยที่มีเช้อื

13 ภาพท่ี 5 (ซา ย) นอ งกระตบิ๊ หนุ ยนตจ ากจงั หวดั มหาสารคาม ภาพท่ี 6 (ขวา) นอ งไออนุ หนุ ยนตจ ากจังหวัดกาฬสนิ ธุ อยางไรก็ตาม ประเด็นที่เปนขอสังเกตประการหนึ่ง คือ ในบริบทที่หลายสวนราชการ เลอื กพัฒนาแอปพลิเคชันตางแยกสวนกัน การตดิ ตามขอ มูลในเขตพ้ืนทีย่ อมสามารถทำได แตในบริบทท่ีเง่ือนไข ชีวิตหรือการใชชีวิต (Livelihood) ของประชาชนหลายกลุมที่ไมไดถูกจำกัดเพียงเสนเขตแดนของจังหวัด หากแตตองเคลื่อนไปในแตละจังหวัด อาจทำใหประชาชนกลุมดังกลาวเปนผูมีความเสี่ยงทั้งการเปนผูติดเชื้อ และเปนผูแพรเ ชื้อ ดงั นัน้ การพัฒนาแอปพลเิ คชนั ของภาครัฐอาจจำเปนตองคำนึงถงึ มติ ิดงั กลา วดว ย ตัวอยา งการปฏิบัตทิ ด่ี ี : DDC COVID-19 เรว็ คือรอด ประชาชนปลอดภัย (กรมควบคุมโรค) ประเทศไทยมีประสบการณ บทเรยี น และผลงานในการรับมอื กบั โรคระบาดรา ยแรงอน่ื ๆ เชน โรคซารส ไขห วดั ใหญ โรคเมอรส ไขห วัดนก ทำใหกรมควบคุมโรคสามารถปองกนั (Prevent) ตรวจจับ (Detect) และตอบโต (Response) โดยกรมควบคุมโรคไดเตรียม “โครงสราง” และ “ระบบงาน” เพื่อดำเนินการตอบโตกับสถานการณภัยพิบัติดาน สาธารณสขุ ดงั กลาว โดยอาศยั กลยทุ ธสำคัญ 6 ดา น (6Cs) ไดแ ก 1. การคดั กรองและเฝาระวงั ผปู วยทดี่ านสถานพยาบาล และชมุ ชน (Capture) โดยเนนการกกั ตัวผูมีความเสี่ยง และคดั กรองโรคอยางรวดเร็วเพ่ือลดการแพรร ะบาดของโรค 2. การดูแลรักษาผูปวยและปองกันการติดเชื้อ (Case Management) โดยการจัดทำระบบดูแลผูปวยใหเปน มาตรฐาน และจัดหาวัสดอุ ปุ กรณเพอื่ ใหม มี าตรฐาน และตรวจคัดกรองไดอยา งมปี ระสิทธิภาพย่ิงข้ึน 3. การติดตามผูสมั ผัสโรค (Contract Tracing) จัดทำระบบการปฏิบตั ติ อบโตภ าวะฉุกเฉิน 4. การสื่อสารความเสี่ยง (Communication) จัดทำและเฝาระวังความเสี่ยงจากสื่อทุกชองทางเพื่อประเมิน การรับรสู าธารณะ 5. มาตรการทางกฎหมายและชุมชนมีสวนรวม (Community Participation& Law) โดยเนนการมีสวนรวม ของชมุ ชน และการบังคบั ใชก ฎหมาย โดยสรางความรว มมือกับหนวยงานภายนอกและองคก รปกครองสว นทอ งถ่นิ 6. การประสานงานและจัดการขอ มลู (Coordinating and Joint Information Center) 3.3.2 นวัตกรรมในการใหบริการ : ในหลายจังหวัดไดมีการนำนวัตกรรมเขามาใชเพื่อให บรกิ ารประชาชน โดยเฉพาะดานการแพทยแ ละสาธารณสุข เชน (1) จังหวัดนนทบุรี ระบบการฝากครรภออนไลนผานเว็บไซต ที่สามารถใชไดทั้งบน สมารทโฟน และคอมพิวเตอรตั้งโตะ เกิดขึ้นตามนโยบายผูบริหารที่จะดูแลเด็กและผูหญิงโดยเฉพาะผูหญิง ที่ตั้งครรภ เพื่อใหบุคคลเหลานี้เขาถึงระบบบริการของรัฐไดมากที่สุด และโรงพยาบาลที่ไดรับเลือกการฝาก ครรภจะจัดเตรยี มชอ งทางพิเศษในการนัดหมายเขา ฝากครรภ

14 (2) จงั หวดั พิษณโุ ลก พฒั นาโปรแกรมพิดโลกพรอม เพ่ือเปนทางเลือกของประชาชน ที่ไมสามารถจองวัคซีนผานไลนหรือแอปพลิเคชันหมอพรอม โดยโปรแกรม \"พิดโลกพรอม\" มีขั้นตอน การลงขอ มลู ทง่ี า ย สะดวก พรอมจัดคิวนัดฉดี วคั ซนี และประชาชนสามารถตรวจสอบวนั นัดฉีดวคั ซีนได (3) จังหวัดสมุทรปราการ พัฒนาโปรแกรมสำเร็จรูปการจองวัคซีน “ปากน้ำพรอม” เพื่อรับขึ้นทะเบียนจองวัคซีนสำหรับกลุมองคกร โรงงานอุตสาหกรรม และบุคคลทั่วไป ผาน Google Sheet และ Google Form นำมาประมวลผลดวยโปรแกรมสำเร็จรูป เพื่ออำนวยความสะดวกใหแกผูที่ประสงค ฉีดวัคซีน และมีระบบ SMS ในการแจงเตือนการมารับวัคซีน โดยสามารถจองวัคซีนตามแบบสำรวจผาน เว็บไซตข องสำนักงานสาธารณสขุ จังหวัดสมทุ รปราการ นอกจากนีย้ งั พฒั นาโปรแกรมสำเรจ็ รูประบบการจัดหา เตียงผูปวย COVID–19 เพื่ออำนวยความสะดวกในการจองเตียงของผูรอคอยเตียงที่บาน และเจาหนาที่ สาธารณสขุ ในการสงตอผูติดเช้ือไปรบั การรักษาพยาบาลท่ีถูกตอง จะเห็นไดวาในชวงของการแพรระบาดของโรค COVID-19 เทคโนโลยีไดเขามามีบทบาทสำคัญ ในการปฏิบตั ิงานภาครฐั ทั้งในเชิงของการติดตามผมู คี วามเสย่ี งหรือลดการสัมผัสเชื้อ ซงึ่ ในจุดนเ้ี ปน โอกาสและ จุดเริม่ ตน (Entry Point) ในการนำเทคโนโลยเี ขาเปน สวนหน่ึงของการพัฒนางานบริการภาครัฐตอไปได ในราคาท่ี ไมสูงนัก ดังเชนงานศึกษาของ OECD (2020) เรื่อง The territorial impact of COVID-19 : Managing the crisis across levels of government ซึ่งศึกษาวาผลกระทบของโรค COVID-19 สงผลกระทบตอหนวยงาน ในระดับพื้นที่อยางไรในกลุมประเทศ OECD งานศึกษาดังกลาวใหมุมมองที่นาสนใจและประเด็นท่ีรัฐบาลควร ใหความสำคญั เปนอันดับแรก คือ การปรบั กระบวนการทำงานใหเ ปน รูปแบบดิจิทลั (Digitalization) เนือ่ งจาก ในสถานการณปจจุบัน การพัฒนาเทคโนโลยีในแตละพื้นที่ยังมีลักษณะแยกสวนของแตละจังหวัด ประเด็นที่ ตองพิจารณาในระยะตอไป คือ จะขยายผลการนำเทคโนโลยีไปใชในพื้นที่อื่น ๆอยางไร จึงควรมีหนวยงาน สว นกลางทท่ี ำหนาทร่ี วบรวมนวัตกรรมทน่ี าสนใจและเผยแพร เพ่อื ขยายผลตอ ไป 3.4 การปรบั แนวทางการใหบ ริการอยางเหมาะสมกบั ลักษณะของกลุมเปา หมายในภาวะวิกฤต การแพรระบาดของโรค COVID-19 สงผลตอการเขาถึงการใหบริการของหนวยงานของ ประชาชน อนั เนือ่ งจากขอ จำกดั ในการเคล่อื นยายและการมปี ฏสิ มั พนั ธท ง้ั ในสว นของเจา หนาท่แี ละผรู ับบริการ หลายสวนราชการไดปรับแนวทางการใหบริการ โดยใชทรัพยากรและเครือขายที่มีอยู เพื่อใหเหมาะสมกับ ลกั ษณะของกลุม เปาหมาย และสถานการณม ากย่งิ ขึ้น โดยตวั อยา งของการปรบั แนวทางการใหบ รกิ าร ไดแ ก (1) กระทรวงการพัฒนาสังคมและความมั่นคงของมนุษย การใชเครือขายในชุมชน เปนจุดใหบริการและใหการชวยเหลือกลุมบุคคลผูตองการความชวยเหลือ อาทิ กลุมแมเลี้ยงเดี่ยวมากขึ้น การเปดใหบริการบานปนสุขและศูนยพักพิงชั่วคราวสำหรับคนไรบาน เพื่อใหความชวยเหลือและคุมครอง สวัสดิภาพ และประสานสถานประกอบการในการรับกลุมตกงาน/วางงานเขาทำงาน เพื่อใหเกิดความมั่นคง ทางรายได (2) กระทรวงยุติธรรม การปรับแนวทางการรายงานตัวของผูมีพฤติกรรมดี และ การบำบัดยาเสพติดโดย ใหใชวิธีการรับยาไปกลับ รวมทั้งดำเนินงานผานภาคีเครือขายในพื้นที่เพื่อคุมครอง กลมุ บุคคลผูอ ยใู นความดูแลของกระทรวงยตุ ธิ รรม การปรับรูปแบบการดำเนินงานโดยใหเครือขายรวมดำเนินการ ในงานดานคดอี าญาเด็กและเยาวชน และจัดใหมหี องปลอดเชอ้ื เพ่ือใชเปน หองสมั ภาษณเ ฉพาะ หรอื ใชการประชุม ผานสอ่ื อิเลก็ ทรอนิกสเพื่อสอบถอ ยคำคดีอาญาและครอบครวั ผา นจอภาพ (VDO Conference) (3) กระทรวงศึกษาธิการ การปรับแนวทางการเรียนการสอนใหสอดคลองกับ ความปลอดภัยของพ้ืนที่ โดยในกรณีของพ้ืนที่ท่ีมีความปลอดภยั จะดำเนินการเรยี นการสอนในสถานที่ ขณะท่ี ในพืน้ ท่ซี ง่ึ มีความเสยี่ งอาจใชว ธิ ีการเรยี นการสอบแบบออนไลน

15 การปรับตัวเพื่อใหสามารถใหบริการไดในชวงวิกฤตของสวนราชการนั้น ปจจัยหนึ่ง คือ การทำงานรว มกบั เครือขายในพื้นท่ี หรือการมีจุดประสานหรอื เฝาระวงั ในระดับพืน้ ที่ซึ่งอยางนอยที่สุดอาจเปน จดุ ชวยเหลอื ทท่ี ำใหการใหบริการยังคงตอเนื่อง แตท ั้งน้ี ในการชว ยเหลือในบางประเด็นท่ีมีความละเอียดออน เชน ความรุนแรงตอผูหญิงและความรุนแรงตอเด็กและเยาวชน เปนตน ในประเด็นเหลานี้ เครือขายผูปฏิบัติ ก็จำเปนตองมีความละเอียดออน (Sensitivity) ตอประเด็นดังกลาว เนื่องจากประเด็นดังกลาวเปนประเด็น ที่มีมิติทางทางเพศภาวะ (Gender) ซึ่งไดรับอิทธิพลจากมิติสังคมและวัฒนธรรม หากผูปฏิบัติไมเขาใจ ความซับซอ นในประเดน็ ดงั กลาวก็มโี อกาสที่การชว ยเหลือจะนำไปสูการประณามผเู สียหาย (Victim Blaming) และทำใหผูเสียหายตกเปนเหยื่อซำ้ ภายใตก ระบวนการชวยเหลอื (Revictimize) ในทา ยท่ีสดุ ตวั อยา งการปฏิบตั ทิ ่ดี ี : กรมควบคุมโรคกับผลงานการสกดั กั้นไวรัสโคโรนา 2019 กรมควบคุมโรคไดดำเนินการเพื่อการตอบสนองตอวิกฤตการณการแพร ระบาดของโรค COVID-19 โดยใชกลไกระบบบัญชาการเหตุการณ (Incident Command System: ICS) เพอื่ ส่ังการ ควบคุม และประสานงานความรว มมอื ของแต ละหนว ยงานในการบริหารสถานการณฉุกเฉนิ รวมถึงการใชพระราชบญั ญตั โิ รคติดตอ พ.ศ. 2557 ในการขบั เคลอ่ื นพระราชกำหนดการบริหารราชการในสถานการณฉุกเฉนิ นำไปสูมาตรการผอนปรน อีกทั้งเปดศูนย Smart – EOC (Smart – Emergency Operation Centre) ท่นี ำนวตั กรรมและเทคโนโลยีมาใชเ ช่ือมโยงขอมูลที่กระจายอยู ในสวนกลางและสว นภูมิภาค นอกจากนี้ยังขยายผลศูนยปฏิบัติการภาวะฉุกเฉินทาง สาธารณสุขไปยังกลุมอาเซียน ในการซอมแผนโรคระบาดขามชาติในประเทศกัมพูชา ลาว พมา และมาเลเซีย สงผลให การจัดการภาวะฉุกเฉินทางสาธารณสุขสามารถดำเนินการไดอยางมีประสิทธิภาพ จนไดรับรางวัลชนะเลิศ United Nations Public Service Awards 2021 (UNPSA) ขององคก ารสหประชาชาติ ในสาขา Institutional preparedness and response in times of crisis จากผลงานเรื่อง \"Intelligent Sustainable in Public Health Emergency System in Thailand\" ตวั อยา งการปฏิบตั ิทีด่ ี : พัฒนาสังคมวิถใี หม รูทัน ปลอดภยั หางไกล COVID-19 (กรมพฒั นาสงั คมและสวสั ดิการ) กลุมคนไรที่พึ่ง กลุมคนไรบาน และกลุมผูเ ปราะบางอื่น ๆ เชน คนตกงาน และคนมีรายไดน อย เปนประชากร ที่ไดรับผลกระทบจากโรค COVID-19 อยางรุนแรง โดยเฉพาะอยางยิ่งภายใตมาตรการการควบคุมโรคของหนวยงาน ภาครัฐ กรมพัฒนาสังคมและสวัสดิการจึงไดรวมกับภาคีเครือขายทั้งหนวยงานภาครัฐ และภาคประชาสังคม อาทิ มูลนิธิ กระจกเงา มลู นธิ พิ ฒั นาที่อยอู าศัย มลู นิธอิ สิ รชน และอาสาสมคั รพัฒนาสังคมและความมั่นคงของมนษุ ย ในการลงพื้นท่ีให ความรู แจกหนากาก และคัดกรองเบื้องตน ซึ่งในสวนนี้สะทอนใหเห็นบทบาท และความสำคัญของความรวมมือ (Collaboration) ในการใหความชว ยเหลือกลุมผเู ปราะบางในสงั คม

16 ตัวอยางการปฏิบตั ทิ ่ดี ี : กรมประมงรวมใจตา นภัยสโู ควิด การแพรร ะบาดของโรค COVID-19 สงผลกระทบตอสินคาสัตวน้ำไทย เชน ผูบริโภคขาดความเช่ือมั่น ปญหาสินคา ลน ตลาดและราคาตกตำ่ ความเสยี่ งในการปนเปอ นจากการลำเลยี งขนสง ภาชนะบรรจุ เปนตน กรมประมงจงึ กำหนดมาตรการ เชิงรุก และบูรณาการการทำงานกับภาคสวนตาง ๆ สรางความเชื่อมั่นใหสินคาประมงไทย โดยกำหนดใหผูประกอบการ และเกษตรกรชาวประมงตองปฏิบตั ิตามแนวทางดานสาธารณสุข เพือ่ คมุ เขมไมใ หส นิ คาและผลติ ภัณฑป ระมงปนเปอนเชอ้ื COVID-19 ตัง้ แตต น ทางการผลติ จนถงึ มอื ผบู ริโภค รวมทง้ั ออกมาตรการเพม่ิ เตมิ เฉพาะกิจในการปอ งกันการปนเปอนเชื้อ COVID-19 ใชระบบ Remote audit ควบคมุ คณุ ภาพ ในการตรวจประเมนิ สถานประกอบการ รวมถงึ การเปด “Fisheries shop” จำหนายสินคาสัตวน้ำไทยออนไลนจากเกษตรกรโดยตรง สงผลใหผูบริโภคทั้งในและตางประเทศไดรับสินคาที่มี คณุ ภาพและปลอดภยั ชาวประมงมรี ายไดตอ เนื่อง ท้ังนมี้ ีรายไดย อดขายผาน Fisheries shop มูลคา รวมกวา 2 ลานบาท ปริมาณการสงออกสินคาประมงเพิ่มขึ้นในป 2563 และมูลคาสงออกสินคาอาหารทะเลกระปองและแปรรูป และสินคา ประมง 5 พันกวา ลา นเหรยี ญสหรัฐ 3.5 ขอ สังเกตเก่ยี วกับการปรากฏข้นึ ของนวัตกรรมภาครัฐ (Emerging Public Innovation) ในชวงของการแพรระบาดของโรค COVID-19 ซึ่งสวนราชการจำเปนตองปรับเปลี่ยนรูปแบบ แนวทางการดำเนินการ ขณะเดียวกันชวงการแพรระบาดของโรคทำใหสวนราชการตองสรางสรรคนวัตกรรม (Innovate) ใหม ๆ เพอ่ื ใหง านบริการมีความตอเน่ือง ไมส ะดุดและสามารถควบคมุ โรคไดอยางมีประสิทธิภาพ โดยนวัตกรรมทคี่ น พบ แบง ได 2 กลุม ไดแก 3.5.1 กลมุ นวตั กรรมการบรกิ าร ในชวงการแพรระบาดของโรค COVID-19 สงผลใหผูปฏิบัติงานบางสวนไมสามารถ ลงพื้นที่เพื่อปฏบิ ตั ิงานอันเน่ืองจากมาตรการ การควบคุมโรค เงื่อนไขดังกลาว ทำใหสวนราชการตอ งปรับวิธีและ รูปแบบการใหบริการในรูปแบบที่ประชาชนสามารถ เปนจุดเชื่อมตอการใหบริการที่สำคัญ อาทิ การใหบริการ สำหรับกลุมเปราะบาง หรือกลุมบุคคลที่อยูภายใตควบคุมของรัฐ ในกลุมของหนวยงานดานสังคมและ ความมั่นคง ซึ่งการผานเครือขาย ชุมชนหรือองคกรปกครองสวนทองถิ่น เปนปจจัยสำคัญที่ทำงานงาน บริการยังคงดำเนินตอไปได หรือการสรางความรวมมือกับภาคการศึกษา เพื่อพัฒนาเทคโนโลยีใหม ๆ อันจะเปนประโยชนตอการควบคุมโรค เชน การนำเทคโนโลยีใหม ๆ อาทิ หุนยนตหรืออากาศยานไรคนขับ เขามาใช เพื่อลดการสัมผัสเชื้อ การพัฒนาระบบการติดตามผูเสี่ยงตอโรคเพื่อลดโอกาสการสงตอโรค หรือ การจัดทำระบบการเฝาระวังติดตามเชื้อ การปรากฏขึ้นของการปรับกระบวนการและการสรางความรวมมือ เหลานไี้ มเพยี งแตน ำมาซ่ึงคุณคา (Value) แกงานบริการของภาครัฐเทา น้นั เพ่ือใหสามารถตอบสนองประชาชน ไดอ ยา งทันทว งที (Responsiveness) เทานน้ั หากแต บงชี้ใหเหน็ ความจำเปน ของการเปนรัฐบาลเปด (Open Government) ซึ่งการมีสวนรวมของประชาชนอยางมีความหมาย (Meaningful Participation) เปนหนึ่งใน องคประกอบทีส่ ำคญั ท่จี ำเปนตองไดรบั การขยายผลตอ ไป 3.5.2 กลุมนวัตกรรมการบรหิ าร นอกเหนือจากนวัตกรรมการใหบรกิ ารแลว การแพรระบาดของโรค COVID-19 เปนสวนสำคญั ทที่ ำใหสว นราชการตองปรบั แนวทางการบริหารองคกรในรูปแบบใหม เพอื่ ลดความหนาแนน ของคนทำงาน ณ ที่ตั้งและประชาชนผูเขามาติดตอ อันจะเปนการลดความเสี่ยงของการแพรระบาดในที่ทำงาน ภายใตเงื่อนไข เชนนี้ สวนราชการจำนวนมากไดนำแนวทางรูปแบบการทำงานในรูปแบบใหม ๆ มาใช อาทิ การทำงานจาก ระยะไกล (Remote Working) การทำงานในลักษณะดังกลาว ไมเพียงแตทาทายใหผูบริหารสวนราชการตอง ปรับกระบวนการทำงานภายในองคกร แตชวนใหเห็นความเปนไดใหม ๆ ของวิธีการปฏิบัติราชการ ซึ่งจำเปน ตอ ง และรดี เคนความคิดสรา งสรรคข องคนบุคลากรทุกคนในองคกร เพือ่ ขบั เคลอื่ นภารกจิ ขององคกร

17 ใหสามารถดำเนินตอไปไดภายใตขอจำกัด มิติเหลานี้ จึงเปนสาเหตุสำคัญ ที่หลายองคกรไดระบุวาปจจัยดาน ภาวะผูนำและการสื่อสารทั้งภายในและภายนอกองคกรเปนสวนสำคัญ ที่จะชวยใหองคกรปรับตัวในชวง การแพรระบาดของโรค COVID-19 ได โดยตัวอยางงานบริการในกลุมนี้นอกเหนือจากการทำงานจากที่บาน เชน การใชระบบติดตามการปฏิบตั ิงานทางไกล ระบบสารบรรณอิเล็กทรอนิกส และการตัง้ ศนู ยประสานขอมูล ทีจ่ ำเปนของหนว ยงาน เปน ตน เพือ่ ใหการบริการดำเนนิ งานภายในองคก รเปนไปดว ยความตอเน่ือง 4. ประเด็นทค่ี วรดำเนนิ การตอไป (Pointers for Action) การเตรยี มความพรอมสำหรับการแพรระบาดของโรค COVID-19 ทเ่ี กดิ ข้นึ ในระยะตอ ไป อาจแบงเปน กรณีศึกษา 4 เรื่อง ไดแก (1) ตัวชี้วัดรายไดจากการทองเที่ยวของประเทศไทย (2) การใหบริการกลุมเปราะบาง (3) กรณีการชวยเหลือแรงงานในภาวะการแพรระบาดของโรค COVID-19 และ (4) การลงทุนดานดิจิทัลเพ่ือ สรา งระบบนิเวศ (Eco-system) ดา นดิจิทัลสำหรบั อนาคต 4.1 กรณศี ึกษา: ตัวชวี้ ัดรายไดจากการทองเทีย่ วของประเทศไทย ขอมูลในป พ.ศ. 2562 รายไดจากการทองเที่ยวนั้นคิดเปนรอยละ 16 ของผลิตภัณฑมวลรวม ประชาชาตขิ องประเทศไทย แตรายไดจ ากการทอ งเท่ยี วสว นใหญน้ันเกิดข้ึนจากนักทองเทย่ี วชาวตางชาติ คิดเปน รอยละ 61 ของรายไดจากการทองเที่ยวทั้งหมด และเมื่อพิจารณาโครงสรางรายไดจากการทองเที่ยว ขอมูลจาก องคการการทองเที่ยวโลกแหงสหประชาชาติ (UN World Tourism Organization : UNWTO) และขอมูล จากกระทรวงการทองเท่ียวและกีฬาของประเทศไทย7 จะเหน็ วา ในชว งระยะเวลาทีผ่ านมากอนการแพรระบาด ของโรค COVID-19 การทองเที่ยวของประเทศไทยเติบโตจากการเพิ่มจำนวนของนักทองเที่ยว แตคาใชจาย ตอทริปของนักทองเที่ยวชาวตางชาตินั้นไมไดเติบโตในระดับที่ทัดเทียมกัน และกระจุกตัวเพียงบางจังหวัด เทานั้น จึงทำใหเกิดภาวะนักทองเที่ยวเกินขีดความสามารถในการรองรับของแหลงทองเท่ียว (Carrying Capacity) ทำใหแ หลง ทองเที่ยวทางธรรมชาติไดร ับความเสียหาย และอาจสง ผลกระทบวิถชี วี ิตของประชาชน ในชุมชน ดังนั้น ขณะที่นักทองเที่ยวตา งชาตไิ มสามารถเดนิ ทางเขามายังประเทศไทยได หนวยงานท่ีเก่ียวขอ ง จึงจำเปนที่จะตองใชโอกาสนี้พิจารณาปรับแนวทางการพัฒนาการทองเที่ยวที่มีความยั่งยืนมากยิ่งขึ้น และ สามารถรองรับนักทองเที่ยวกลุมใหม ๆ ที่มีคุณภาพได และตอบสนองกับความตองการของนักทองเที่ยวท่ี แตกตางจากชวงกอนการแพรระบาด บทเรียนจากกลุมประเทศ OECD (2020) ทำใหเห็นภาพการตอบสนองของภาครัฐในประเทศ กลุม OECD ตอการแพรระบาดของโรค COVID-19 แสดงใหเห็นวานอกเหนือจากการชวยเหลือภาคธุรกิจ ตลอดหวงโซคุณคาของการทองเที่ยว ซึ่งผูประกอบการจำนวนมากเปนผูประกอบการขนาดเล็กและขนาดยอมแลว ประเทศตาง ๆ ไดมีการวางแผนเพื่อการพลิกโฉมการทองเที่ยวโดยอาศัยนวัตกรรมตาง ๆ หรือปรับเปลี่ยน แนวทางการพัฒนาการทองเที่ยวใหคำนึงถึงมติ ิดานความย่ังยืนทางทรัพยากรธรรมชาติและส่งิ แวดลอมมากข้ึน โดยแนวทางการตอบสนองของกลมุ ประเทศอาจเปนเปน 3 ชวง ไดแ ก  การปกปองคุมครองประชาชน และชวยเหลือผูประกอบการ และแหลงทองเที่ยวในชวง วกิ ฤต : ครอบคลมุ การคุมครองนกั ทองเที่ยวผา นการใหขอมูลทช่ี ัดเจน ครบถว น และถูกตอง การชวยเหลือผูประกอบการและคนทำงานในภาคการทองเที่ยว และการสนับสนุนแหลง ทอ งเท่ียวซ่ึงเคยพ่งึ พานกั ทอ งเท่ียวตางชาตเิ ปนหลกั 7 โปรดดู กระทรวงการทอ งเทย่ี วและกีฬา (ม.ป.ป.) สถานการณก ารทอ งเที่ยวระหวางประเทศป 2562. เอกสารนำเสนอ. เสนอตอ คณะกรรมการ สนับสนุนกำกบั และตดิ ตามการจัดทำสถิตินกั ทอ งเท่ียวและรายไดจ ากการทองเทย่ี ว. (ออนไลน) เขาถงึ ไดจาก https://www.mots.go.th/download/article/article_20201104090605.pdf

18  การเปดประเทศสำหรับการทองเที่ยว : โดยการสรางความมั่นใจใหกับนักทองเที่ยว ในดานความปลอดภัยเพื่อกระตุนใหนักทองเที่ยวกลุมเปาหมายรูสึกมั่นใจ และมีกลไก ประสานเฝาระวังผลกระทบจากโรค COVID-19 ตอภาคการทองเที่ยวเพื่อใหสามารถ ตอบสนองไดอยางรวดเร็วโดยอาศัยขอมูลที่ชัดเจนและทันสมัย และสามารถกำหนด มาตรการเพมิ่ เตมิ ไดอยา งทันทวงที  การเตรียมตัวสำหรับการฟนคืน และออกแบบการพัฒนาการทองเที่ยวสำหรับอนาคต : การแพรระบาดของโรค COVID-19 ทำใหเห็นปญหาของแนวทางการพัฒนาการทองเที่ยว ในรปู แบบเดมิ ดังนน้ั หนว ยงานภาครัฐจำเปน ตอ งกำหนดแนวทางการพัฒนาการทองเที่ยวให มีความย่งั ยนื และยืดหยุนมากข้นึ และใหความสำคัญกับตัวแบบธุรกิจใหม ๆ การปรับเปลี่ยน งานภาคการทองเที่ยวใหเปนรูปแบบดิจิทัล นำมาสูความจำเปน ในการสงเสริมและลงทุน ในดานนวัตกรรมดา นการทองเทยี่ วใหม ๆ 4.2 กรณีศกึ ษา : การใหบรกิ ารกลุมเปราะบาง กลุมเปราะบาง (Vulnerable Group) ทางสังคม เชน คนพิการ เด็กในครอบครัวที่ยากจน ผูใช ยาเสพติดซึ่งอยูระหวางการบำบัด กลุมแรงงานขามชาติ กลุมผูสูงอายุ และกลุมผูหญิงที่ไดรับความรุนแรง มีแนวโนมที่จะไดรับผลกระทบอยางรุนแรงจากการแพรระบาดของโรค COVID-19 เนื่องจากกลุมคนดังกลาว จำเปน ตอ งอาศัยความชว ยเหลือ และบรกิ ารทางสังคมทม่ี ากกวากลมุ อ่นื ๆ ขณะที่การใหบริการสาธารณะของ หนวยงานภาครัฐบางงานบริการ โดยเฉพาะงานบริการซึ่งตองอาศัยการปฏิสัมพันธตอหนา (Face-to-face Interaction) นั้นไดรับผลกระทบในชวงการแพรระบาดของโรค COVID-19 เนื่องจากมาตรการในการจำกัด การเคลื่อนยายประชากรเพื่อควบคุมโรค และการระดมทรัพยากรเพื่อปองกันโรค COVID-19 จากการประเมินผล ของ Oxford Policy Management& UN Thailand (2020) ไดแสดงใหเห็นวาการแพรระบาดของโรค COVID-19 สงผลตอกลุมผูไดรับความรุนแรง (Violence) การเอารัดเอาเปรียบ (Exploitation) และการลวงละเมิด (Abuse) ไดแ ก กรณีความรุนแรงในครอบครวั ทส่ี งู ขนึ้ แตก ารขอความชวยเหลือเนื่องจากการใหบ ริการตอหนา ดำเนินการไดยากขึ้น และผลกระทบตองานบริการที่ตองอาศัยผูเชี่ยวชาญเนื่องจากการจัดสรรทรัพยากรเพ่ือ ปอ งกนั โรค COVID-19 หรอื มาตรการปด พ้ืนท่เี พอ่ื ควบคุมโรค ดังนั้น เพื่อใหกลุมเปราะบางสามารถเขาถึงงานบริการไดอยางมีประสิทธิภาพยิ่งข้ึน การใหบริการตอกลุมเหลานี้จำเปนตองไดรับการพัฒนาใหเขากับเงื่อนไขของการแพรระบาดและบริบทของ พน้ื ท่ี ดังตัวอยางเชน  การพฒั นารูปแบบการใหบ รกิ ารจากระยะไกล โดยพิจารณาถงึ ความพรอ มดา นเทคโนโลยีของ พื้นท่ี และกลุมผูร บั บรกิ าร และทำงานรวมกับชุมชนใหเปนจุดประสานสงตอ แรก  การออกแบบการใหบริการผานหุนสวน (Partner) การใหบริการดานสังคม ซึ่งประกอบดวย องคกรพัฒนาเอกชนไมแสวงหากำไร องคกรชุมชนที่สามารถออกแบบงานบริการอยางเหมาะสม กบั พื้นทีไ่ ด 4.3 กรณีศึกษา : กรณกี ารชวยเหลือแรงงานในภาวะการแพรระบาดของโรค COVID-19 รายงานการวิเคราะหของธนาคารโลก (World Bank) ไดแสดงใหเห็นวาการแพรระบาดของ โรค COVID-19 สงผลตอตลาดแรงงานของประเทศไทยอยางรุนแรง อัตราการวางงานของประชาชนสูงขึ้น โดยเฉพาะอยางยิ่งในกลุมของแรงงานอายุนอย และจากขอมูลจากกรมการจัดหางานในสวนอัตราการวางงานตอ ประชากรอายุ 15 ปขน้ึ ไป ซ่งึ อยูในกำลงั แรงงานพบวา ในชวงกอนการแพรระบาดน้ันใน 10 ไตรมาสยอนหลัง อัตราผวู า งงานตอประชากรอายุ 15 ปน ัน้ อยทู ่รี อยละ 1.06 โดยสถานการณยังคงอยูในระดับทรงตัวในไตรมาส

19 ที่ 1 (คาเฉลยี่ รอยละ 1.07 และคามธั ยฐานอยทู ี่ 0.91) กอนท่ีอตั ราการวางงานจะสงู ข้ึนในไตรมาสที่ 2 (รอยละ 1.82 และคามัธยฐานอยูที่ 1.54) เพ่มิ ขน้ึ ในไตรมาสท่ี 3 (คา เฉลย่ี รอ ยละ 1.89 และคามัธยฐานอยูที่ 1.43) โดย ความตางของคามัธยฐาน และคาเฉลี่ยสะทอนใหเ ห็นวาบางพื้นที่ระดับการวางงานสูงกวาพื้นที่อื่นมาก โดยใน ไตรมาสที่ 3 ตั้งขอสังเกตวาจังหวัดที่เคยพึ่งพารายไดจากนักทองเที่ยวตางชาติเปนหลัก อาทิ ภูเก็ตมีอัตรา การวางงานสูงถึงรอยละ 9.11 (โปรดดูภาพที่ 7) ซึ่งอาจสะทอนใหเห็นความเปราะบางของจังหวัดที่มุงเนน รายไดจากการทอ งเทยี่ วเปนหลกั ภาพที่ 7 อัตราการวา งงานในไตรมาสท่ี 1 – 3 (มกราคม – กันยายน) 2563 ในชว งการแพรระบาดของโรค COVID 19 ที่มา : กรมการจัดหางาน ขอ มูลคนหา ณ วนั ท่ี 11 มถิ นุ ายน 2564 เมื่อพิจารณาควบคูกับขอมูลจำนวนและอัตราการเติบโตของผูรับประโยชนทดแทน กรณีวางงาน ซึง่ ในไตรมาสที่ 2 จนถึงไตรมาสท่ี 3 ของป 2563 มผี ูข อรบั ประโยชนท ดแทนกรณวี างงานสูงที่สุด นบั ตัง้ แตป 2560 ดังปรากฏตามภาพท่ี 8 ภาพท่ี 8 จำนวนและอตั ราการเตบิ โตของผูรบั ประโยชนทดแทนกรณีวา งงานในระบบประกันสงั คม ทม่ี า กระทรวงแรงงาน ขอ มลู ณ วันท่ี 23 กุมภาพนั ธ 2564

20 นอกจากนี้การแพรระบาดของโรค COVID-19 ยังสงผลตอชั่วโมงการทำงานของแรงงาน ที่สั้นลงและอาจสงผลตอรายไดของแรงงานนำไปสูการเกิดแผลเปนทางเศรษฐกิจ (Economic Scar) ได เมื่อประกอบกับขอเท็จจริงที่วาการแพรระบาดของโรค COVID-19 ทำใหโรงเรียนตองปด ซึ่งอาจมีผลกระทบ ตอทักษะและทุนมนุษยในภาพรวม (World Bank, 2021) ดังนั้น ในหลายประเทศมาตรการของภาครัฐเพ่ือ รักษาระดับการจางงานและชั่วโมงการทำงาน จึงถูกหยิบขึ้นมาใชเพื่อชวยเหลือผูประกอบการและแรงงาน ควบคูไปกับมาตรการการพัฒนาทักษะ โดยใชวิธีการใหเงินสวนเพิ่ม (Subsidy) ของคาแรงผาน สถานประกอบการ ท้งั ในลักษณะการชวยเหลือแรงงานตามชว่ั โมงการทำงานที่หายไป หรอื การใหเงินสวนเพ่ิม (Subsidy) ของคาแรงเปน คา แรงในการทำงานสำหรับบริษัททผี่ ลประกอบการไดรบั ผลกระทบอยา งรนุ แรง  ในประเทศเยอรมนี สถานประกอบการสามารถขอรับการสนับสนุนจากหนวยงาน ภาครัฐได หากแรงงานรอยละ 10 ในสถานประกอบการนั้นไดรับผลกระทบจากการลด ชั่วโมงการทำงาน ซึ่งประโยชนดังกลาวนั้นครอบคลุมถึงแรงงานที่มีการจางในลักษณะ สัญญาชว่ั คราวอกี ดวย 4.4 กรณศี กึ ษา : การลงทนุ ดา นดจิ ทิ ัลเพ่ือสรางระบบนเิ วศ (Eco-system) ดา นดิจิทัลสำหรบั อนาคต ในหลายบริบท การแพรระบาดของโรค COVID-19 สามารถเปนโอกาสที่หนวยงานของรัฐจะได เปลี่ยนแปลงแนวทางและวิธีการทำงานที่มีความคลองตัว (Agile) โดยอาศัยระบบเทคโนโลยีดิจิทัลเปน สวนสนับสนุนมากขึ้น และขยายผลแนวทางการปฏิบัติที่ทำใหการดำเนินภารกิจในชวงวิกฤตเปนไปอยาง ตอเนื่องและประสบความสำเร็จมากขึ้น อาทิ การทำงานจากระยะไกล การใชเทคโนโลยีในการติดตอสื่อสาร หรือ แพลตฟอรมใหม ๆ ที่หนวยงานภาครัฐยังคงใชประโยชนตอไดแมวาการแพรระบาดของโรค COVID-19 จะ ส้ินสดุ ลงแลว (OECD, 2020) ภาครัฐจำเปนตองใหความสำคัญกับการลงทุนเพื่อสรางสภาพแวดลอม (Eco-system) ที่เหมาะสมตอการปฏิบัติภารกิจทั้งในมิติโครงสรางพื้นฐานดานดิจิทัล รวมทั้งกลไกทางกฎหมายที่จะทำให หนว ยงานภาครฐั สามารถดำเนนิ การไดอยางปลอดภยั เมอ่ื พิจารณาดานมติ ิความพรอมดานดิจิทัลของประเทศ ไทยจากดัชนีความพรอมดานดจิ ิทัล (Digital Readiness Index 2019) ซ่งึ ประเมินใน 7 มิติ ไดแ ก 4.4.1 ความตองการพื้นฐาน (Basic Needs) หมายถึง ความจำเปนพื้นฐานของมนุษย ในการใชชีวติ เชน อายุขยั อัตราการเกดิ มชี พี การเขา ถึงนำ้ สะอาด และการเขา ถึงไฟฟา 4.4.2 ทุนมนุษย (Human Capital) หมายถึง การมีแรงงานฝมือที่สามารถสรางสรรค นวัตกรรมดานดิจิทัลได ประกอบดวย อัตราการรูหนังสือของผูใหญ จำนวนปที่ศึกษาในโรงเรียน ความหนาแนน ของธุรกจิ ใหม 4.4.3 ความยากงายในการประกอบธุรกิจ (Ease of Doing Business) หมายถึง โครงสรา งพืน้ ฐานหรือปจจยั ท่ีเอื้อตอการทำธรุ กิจในประเทศนน้ั ๆ เชน หลกั นติ ธิ รรม ระยะเวลาในการขอไฟฟา 4.4.4 การลงทุนของภาคธุรกิจและรัฐบาล (Business and Government Investment) ประกอบดวย การลงทุนโดยตรงจากตางชาติ (Direct Investment) คาใชจายสำหรับการวิจัย และพัฒนา อิสรภาพในการลงทุน 4.4.5 สภาพแวดลอมที่เอื้อผูประกอบการใหม (Start-up Environment) เชน จำนวนทรัพยสินทางปญญาและเครื่องหมายทางการคาที่จดทะเบียน มีการรวมลงทุนและมีทุนสำหรับ ผูประกอบการใหม (Start-up)

21 4.4.6 โครงสรางพื้นฐานดานเทคโนโลยี (Technological Infrastructure) คือ โครงสรางพื้นฐานที่เอื้อใหสามารถทำกิจกรรมที่เกี่ยวของกับดิจิทัลได เชน การใชงานอินเทอรเน็ตจาก โทรศพั ทเคลื่อนท่ี การเขา ถงึ อินเทอรเ น็ตของครวั เรือน 4.4.7 การรับเทคโนโลยี (Technology Adoption) เชน อัตราผูใชโทรศัพทมือถือ ผูใชอนิ เทอรเ น็ต บริการขอมูลกอนเมฆ (Cloud Services) ในภาพรวมนัน้ ประเทศไทยอยใู นลำดับท่ี 55 จาก 141 ประเทศ โดยประเดน็ ท่ีไดค ะแนน 3 ลำดับ ที่ควรไดรับการพัฒนา ไดแก สิ่งแวดลอมที่เอื้อตอธุรกิจของผูประกอบการใหม (Start-up) การลงทุนของ ภาคธุรกิจและรัฐบาล และการรับเทคโนโลยี ซึ่งจะเห็นไดวาหากประเทศไทยจะตองพัฒนาการใหบริการ ภาครัฐใหไปสูรูปแบบดิจิทัลมากขึ้น ภาครัฐจำเปนตองวางแนวทางในการลงทุนและพัฒนาในดานดิจิทัล ในมิติตาง ๆ ไดแก ทุนมนุษย โครงสรางพื้นฐานดานเทคโนโลยี ปรับปรุงกฎหมายและกลไกทางการเงิน เพือ่ สรางแรงจูงใจใหก บั ธุรกิจ Startup  ประเทศเอสโตเนีย ใชกลไกความรวมมือกับภาคเอกชนในการเพิ่มความสามารถของ ประชาชนในการเขาถึงอินเทอรเน็ต และการสงเสริมการลงทุนเพื่อใหเกิดการขยายตัว ของการใชค อมพิวเตอร และโครงสรางพ้ืนฐานดา นเครอื ขาย (Network Infrastructure) โดยเนนไปยงั การศึกษากอน ภายใตโครงการการกาวทะยานของเสือ (Tiger’s Leap) 5. บทสรุปและขอเสนอแนะ 5.1 บทสรุป จากขอมลู ที่ทงั้ สวนราชการและจงั หวัดไดน ำเสนอจะเหน็ ไดว าการแพรร ะบาดของโรค COVID-19 อันนำไปสูมาตรการควบคุมโรคติดตอของหนวยงานภาครัฐ ทำใหเกิดผลกระทบตอทั้งวิธีการทำงานของ หนวยงานภาครัฐ และสงผลโดยตรงตอผลการดำเนินการของหนวยงานดังกลาว ภายใตเงื่อนไขดังกลาวน้ัน ทำใหสวนราชการตองปรับปรุงแนวทางการดำเนินการเพื่อใหตอบสนองตอสภาวการณที่เปลี่ยนแปลงไป ซึ่งไมอาจ หลีกเลี่ยงไดวาการทำงานผานระบบชองทางดิจิทัลกลายเปนชองทางหลักที่ทำใหสวนราชการสามารถ ดำเนินภารกิจไดอยางตอเนื่อง ทั้งในเชิงวิธีการทำงานและชองทางการใหบริการ และจากบทเรียนของ หลายพื้นที่แสดงใหเห็นโอกาสของการนำเทคโนโลยีเขามาใชในการดำเนินภารกิจของหนวยงานภาครัฐ และ การพลิกโฉมของหนวยงานภาครัฐใหสามารถดำเนินภารกิจไดอยางคลองตัวมากยิ่งขึ้น ขณะเดียวกันรูปแบบ การใหบริการของหนว ยงานภาครัฐจำเปนทจ่ี ะตองถกู ปรบั เปลย่ี นจากการทำงานในลกั ษณะทห่ี นว ยงานภาครัฐ เปนผูดำเนินการเองทั้งหมด ซึ่งประสบปญหาความตอเนื่องของการใหบริการ เปนการทำงานในลักษณะท่ี หนว ยงานภาครัฐตอ งแสวงหาภาคเี ครือขา ยในการพัฒนารูปแบบการใหบริการสาธารณะ โดยมีภาคสว นตาง ๆ ทงั้ ภาคเอกชน และภาคประชาสงั คม รวมทง้ั องคกรปกครองสวนทองถนิ่ เขามามีสวนรวม ทั้งนี้ การแพรระบาดของโรค COVID-19 ในป พ.ศ. 2563 – 2564 นำไปสูการตอบสนองของ สวนราชการ ในการปรับเปลี่ยนแนวทางและวิธีการดำเนนิ ภารกิจของภาครัฐ ตลอดจนแนวทางการใหบริการ ประชาชน เพื่อรองรับมาตรการควบคุมโรคและการบริหารจัดการในสภาวะวิกฤติ โดยสรุปผลลัพธที่สำคัญ ปรากฏตามภาพที่ 9

22 ภาพที่ 9 ผลลพั ธทสี่ ำคญั ของการปรับเปลยี่ นแนวทาง/วิธกี ารทำงานของภาครฐั เพื่อรองรบั สถานการณของโรค COVID-19 5.1.1 การปรับเปลี่ยนการบริการภาครัฐใหอยูในรูปแบบอิเล็กทรอนิกส (e-Service) ที่สามารถตอบโจทยความตองการและอำนวยความสะดวกใหประชาชนสามารถติดตอและทำธุรกรรมกับ หนวยงานภาครัฐไดทุกที่ ทุกเวลา ซึ่งจากผลการสำรวจของสำนักงาน ก.พ.ร. พบวา ณ เดือนมีนาคม 2563 มีงานบริการ e-Service ที่มีการทำธุรกรรมกับภาครัฐ จำนวน 280 งานบริการ และเพิ่มเปน 325 งานบริการ ณ เดอื นธนั วาคม 2564 (เพมิ่ ขึ้นรอยละ 16.07) 5.1.2 การเปด เผยขอมลู เปด ภาครฐั (Open Government Data) ซ่ึงเปน การดำเนนิ การตาม พระราชบัญญตั ิการบริหารงานและการใหบริการภาครัฐผานระบบดจิ ิทลั พ.ศ. 2562 เพอ่ื ใหป ระชาชนสามารถ เขาถึงขอมูลขาวสารของราชการผานรูปแบบหรือชองทางดิจทิ ัล นำไปสูการเชื่อมโยงขอมูลระหวางหนวยงาน ภาครัฐเพื่อใหการปฏิบัติงานและการใหบริการประชาชนมีประสิทธิภาพมากยิ่งขึ้น โดยผลักดันใหหนวยงาน ภาครฐั จดั ทำขอมูลเปดภาครัฐในรูปแบบดิจิทัล และเผยแพรผ านศูนยกลางขอมูลเปดภาครัฐ (https://data.go.th) ซึ่งขอมูลจากสำนักงานพัฒนารัฐบาลดิจิทัล (องคการมหาชน) พบวา มีชุดขอมูลเปดภาครัฐที่เผยแพรผาน ศูนยกลางขอมูลเปดภาครัฐ ณ เดอื นสงิ หาคม 2563 จำนวน 2,475 ชดุ ขอมลู และเพม่ิ ขึน้ เปน 3,905 ชุดขอมลู ณ เดอื นธนั วาคม 2564 (เพ่ิมขึน้ รอยละ 57.78) 5.1.3 การปฏิบตั งิ านนอกสถานที่ต้ังของสวนราชการ (Work From Home) เพือ่ ลดความหนาแนน และลดความเสี่ยงในการแพรระบาดของโรค COVID-19 ซึ่งจากขอมูลพบวา ป พ.ศ. 2563 และ 2564 ทุกสวนราชการระดับกรมดำเนินมาตรการ Work From Home คิดเปนรอยละ 100 (จำนวน 141 แหง ไมรวมสวนราชการสังกัดกระทรวงกลาโหม กองอำนวยการรักษาความมั่นคงภายในราชอาณาจักร สำนักงาน ตำรวจแหงชาติ) โดยมีมาตรการที่แตกตางกันไป เชน ปฏิบัติงานที่บานรอยละ 100 ปฏิบัติงานที่บานสลับกบั มาปฏิบัตงิ าน ณ สถานที่ต้ังของสวนราชการ สัปดาหละ 1 วัน / 2 วัน สัปดาหเวน สปั ดาห เปนตน 5.1.4 การบูรณาการทำงานรวมกับภาคสวนอื่น เปนหนึ่งในปจจัยความสำเร็จของการบริหาร จัดการสถานการณการแพรระบาดของโรค COVID-19 ทั้งการเฝาระวัง ติดตาม รวมถึงการใหบริการแก กลุมเปาหมายตาง ๆ ซึ่งในป พ.ศ. 2563 มีสวนราชการรายงานวาไดทำงานรวมกับภาคสวนอื่นและเปน ปจจยั ความสำเร็จที่ทำใหการทำงานมีประสิทธิภาพ คิดเปนรอยละ 31.58 (12 หนวยงาน จาก 38 หนวยงาน) และ ป พ.ศ. 2564 เพิ่มเปนรอยละ 56.41 (22 หนวยงาน จาก 39 หนวยงาน) ตัวอยางเชน กลไกการเฝาระวังและ ชวยเหลอื ประชาชนในระดบั พื้นที่ ผานเครือขายขับเคลื่อนการดำเนินงาน เชน อาสาสมัครสาธารณสุขประจำ หมูบาน (อสม.) อาสาสมัครสาธารณสุขตางดาว (อสต.) อาสาสมัครพัฒนาสังคมและความมั่นคง

23 ของมนุษย (อพม.) ผูเชี่ยวชาญดานการแพทย และเครือขายหองปฏิบัตกิ ารตรวจเช้ือ COVID-19 การใชกลไก คณะกรรมการรวมภาครัฐและเอกชนกระทรวงพาณิชย ในการแกไขปญหาการคาชายแดน การเชื่อมโยงบูรณาการ ภูมภิ าคสูตางประเทศดวยกลไกเซลลแมนจงั หวัด-เซลลแ มนประเทศ เปนตน 5.1.5 การพัฒนานวัตกรรมเพื่อสนับสนุนการใหบริการของหนวยงานภาครัฐ จากขอมูล รายงานการถอดบทเรียนการดำเนินการของสวนราชการฯ ป พ.ศ. 2563 และ 2564 พบวา สวนราชการไดมี การนำนวัตกรรมมาใชเพื่อปรบั เปลยี่ นรปู แบบการใหบริการ ในป พ.ศ. 2563 คดิ เปนรอยละ 31.58 (12 หนวยงาน จาก 38 หนวยงาน) และป พ.ศ. 2564 เพิ่มเปนรอยละ 64.10 (25 หนวยงาน จาก 39 หนวยงาน) นอกจากน้ี ยังมีการพัฒนานวัตกรรมงานบริการภาครัฐผานกิจกรรม My Better Country Hackathon ที่จัดโดยสำนักงาน ก.พ.ร. และหนวยงานท่ีเก่ยี วของ โดยเปด ใหประชาชนเขา มามีสวนรว มในการใหขอเสนอเพ่ือออกแบบและพัฒนางาน ภาครัฐ โดยมีตัวอยางขอเสนอที่นำไปขับเคลื่อนและนำไปสูการพัฒนานวัตกรรมงานภาครัฐแลว เชน ระบบ ตรวจสอบขอมูลมอเตอรไซครับจางของกรมการขนสงทางบก ระบบการจัดสงยาใหผูปวยทางไปรษณียของ กระทรวงสาธารณสุข ระบบตดิ ตามสภาพปาแบบ Realtime ทดแทนการลาดตระเวนของเจาหนาที่ของกรมปาไม ระบบเก็บคาผานทางอัจฉริยะ (M-FLOW) ของกระทรวงคมนาคม เปนตน สำหรับป พ.ศ. 2564 มีขอเสนอ ที่ไดรับคัดเลือกใหนำมาขับเคลื่อนใหเกิดผล เชน การจัดเก็บขอมูลมูลคาสินคาสิ่งบงชี้ทางภูมิศาสตร (GI) และระบบลงทะเบียนเครอ่ื งหมายการคา อัจฉรยิ ะ ของกรมทรพั ยสินทางปญญา เปนตน 5.2 ขอเสนอแนะ จากบทเรียนในการบริหารจัดการผลกระทบในภาพรวมของสวนราชการและจังหวัดขางตน สำนักงาน ก.พ.ร. จัดทำขอเสนอแนะเพื่อใชเปนแนวทางในการบริหารงานและใหบริการประชาชนไดตอเนือ่ ง และมีประสิทธิภาพ เพื่อสรางความเชื่อมั่น (Trust) ใหกับประชาชนและสาธารณชน วาภาครัฐทั้งสวนกลาง และสวนภูมิภาคสามารถปฏิบัติภารกิจในการพัฒนาประเทศและใหบริการประชาชนไดอยางตอเนื่องและมี ประสิทธิภาพ แมจะเกิดสภาวะวิกฤต โดยมีสรุปขอเสนอแนะการบริหารงานและการใหบริการประชาชน กรณีเกดิ สภาวะวิกฤตในอนาคต ดังนี้ 5.2.1 การขับเคล่ือนรัฐบาลดิจิทลั เพื่อเปนกลไกสำคญั ในการสนบั สนุนการปฏิบตั ิงานของภาครัฐ ทั้งในภาวะปกติและภาวะวิกฤตไดอยางมีประสิทธิภาพ ควรสรางระบบนิเวศ (Eco-system) ที่เอื้อให สวนราชการสามารถเปลี่ยนผานไปสูองคกรที่ใชระบบดิจิทัลเปนสวนสำคัญในการปฏิบัติภารกิจและ การใหบริการประชาชนได ดงั นี้ (1) ใหหนวยงานภาครัฐที่ไดปรับรูปแบบการทำงานโดยการพัฒนานวัตกรรมหรือ นำเทคโนโลยีสารสนเทศมาใชในการปฏิบัติงานและการใหบริการประชาชน ในชวงสถานการณการแพรระบาด ของโรคติดเชื้อไวรัสโคโรนา 2019 ดำเนินการใหมีประสิทธิภาพตอไป และใหคงคุณภาพของการปฏิบัติงานและ การใหบริการประชาชนเชนเดิมแมสภาวะวิกฤตจะคลี่คลายลง รวมถึงขยายการดำเนินการดังกลาวไปสู การปฏบิ ัติงานและการบริการประชาชนและผปู ระกอบการในดานอ่นื ๆ ทีม่ ผี ลกระทบสูง (High impact) และ มีปริมาณมาก (High volume) ตอไป เพื่อใหภาครัฐใชระบบดิจิทัลเปนพื้นฐานของการปฏิบัติงานและ การใหบริการประชาชน เชน การเชื่อมโยงฐานขอมูลเพื่อเตรียมความพรอมรับมือโรคอุบัติใหม อุบัติซ้ำโดยการมี ศนู ย Smart – EOC (Smart – Emergency Operation Centre) ของกรมควบคุมโรค การใชระบบ Remote audit ควบคุมคุณภาพในการตรวจประเมินสถานประกอบการของกรมประมง การชำระคาเชา ท่ีราชพสั ดุผานแอปพลิเคชัน TRD Smart Pay ของกรมธนารักษ การนำอากาศยานไรคนขับ (Drone) มาใชในการสำรวจพื้นที่เสี่ยง

24 โรคระบาดโควิดฯ ของจังหวัดมุกดาหาร การมีระบบฝากครรภออนไลนของจังหวัดนนทบุรี และการจัดชองทาง จำหนายสินคาออนไลนใหผ ูประกอบการมะมวงบา นแฮด จงั หวดั ขอนแกน เปน ตน (2) ใหค ณะกรรมการพัฒนารัฐบาลดิจิทัลรวมกับหนวยงานท่ีเก่ียวของ เรงสงเสริมและ สนับสนุนการพัฒนาแพลตฟอรม กลางหรือโครงสรางพื้นฐานดานดิจทิ ัลกลางภาครัฐ และผลักดันใหหนวยงาน ภาครัฐจัดทำขอมูลหลักของหนวยงาน (Master Data) โดยจัดทำแผนการขับเคลื่อนในเรื่องดังกลาว และ ดำเนินการใหเกิดผลอยางเปนรูปธรรมเพื่อบูรณาการขอมูลรองรับการทำงานและการใหบริการภาครัฐในรูปแบบ ดิจิทัลผานแพลตฟอรมบริการแบบเบ็ดเสร็จ และตอบสนองตามความตองการของผูใชบริการ (End-to-End Digital Data and Services via Service Platform) โดยเรง พฒั นา Biz Portal และ Citizen Portal และ กำหนดใหเปน แพลตฟอรมกลางของงานบริการภาครฐั สำหรับภาคธุรกจิ และประชาชน ตามมาตรา 10 ของ พระราชกฤษฎีกาวาดวยหลักเกณฑและวิธีการบริหารกิจการบานเมืองที่ดี (ฉบับที่ 2) พ.ศ. 2562 เพื่อให ประชาชนและผูประกอบการสามารถเขา ถงึ การบรกิ ารของภาครฐั ไดสะดวกทีแ่ พลตฟอรมกลาง โดยไมตองเสียเวลา ในการคนขอมูล กรอกคำขอ และยื่นเอกสารใหมผานเว็บไซตของแตละหนวยงาน รวมทั้งการพัฒนาระบบ โครงสรางพื้นฐานที่จำเปนในการทำธุรกรรมกับภาครัฐที่ไดม าตรฐานและมีความนาเช่ือถือใหหนวยงานตาง ๆ สามารถนำไปใชบ ริการประชาชนและผูประกอบการได เชน การพิสจู นและยนื ยันตัวตนทางดิจิทลั (Digital ID) สำหรับบุคคลธรรมดา นิติบุคคล และชาวตางชาติ ระบบและแนวทางการแลกเปล่ียนขอ มูลระหวางหนวยงาน ภาครัฐ ระบบ e-Payment e-Receipt และ e-document เปนตน รวมถึงการกำหนดประเด็นของขอมูล สำคัญที่ใหหนวยงานเจาของขอมูลเรงจัดทำขอมูลหลัก (Master Data) กอนเปนลำดับแรก เชน ขอมูล สนับสนุนงานบริการประชาชนทางอิเล็กทรอนิกส ขอมูลสนับสนุนการจางงาน สรางอาชีพ เพื่อใหหนวยงาน ภาครัฐสามารถแลกเปลี่ยนเชือ่ มโยงขอมลู และใชประโยชนร ว มกันได (3) ใหสำนักงาน ก.พ. สำนักงานพัฒนารัฐบาลดิจิทัล (องคการมหาชน) และกระทรวง การอุดมศึกษา วิทยาศาสตร วิจัยและนวัตกรรม ประสานดำเนินการรวมกับองคกรกลางบริหารงานบุคคล ประเภทตาง ๆ เชน คณะกรรมการขาราชการตำรวจ (ก.ตร.) คณะกรรมการขาราชการครูและบุคลากร ทางการศึกษา (ก.ค.ศ.) คณะกรรมการมาตรฐานการบริหารงานบุคคลสวนทองถิ่น (ก.ถ.) เพื่อรวมกัน วางแผนการพัฒนาทักษะดิจิทัลใหแกบุคลากรภาครัฐทุกประเภท ทั้งในสวนของการเรงสรางและรักษา บุคลากรภาครัฐดานเทคโนโลยีดิจิทัล และบุคลากรภาครัฐทั่วไป ทั้งการเสริมและพัฒนาทักษะ (Upskill) และ สรา งทักษะใหม (Reskill) เพ่ือใหม ศี ักยภาพในการบรหิ ารและปฏบิ ัติงานดานระบบดิจิทลั ในอนาคต ซ่ึงเปนเรื่อง สำคัญที่ตองเรงดำเนินการ สะทอนใหเห็นไดจากผลการจัดอันดับดัชนีรัฐบาลอิเล็กทรอนิกส (E-Government Development Index: EGDI) ป พ.ศ. 2563 ที่สำรวจโดยองคการสหประชาชาติ ซึ่งแมวาในภาพรวม ประเทศไทย อยูในอันดบั ที่ 57 จาก 193 ประเทศ โดยดีขึน้ 16 อันดับ เมือ่ เทยี บกับป พ.ศ. 2561 แตเ มอื่ พจิ ารณาในรายมิติยอย พบวา มิติดานทุนมนุษย (Human Capital Index: HCI) มีคะแนนลดต่ำลงจึงควรเรงพัฒนาทักษะของทุนมนุษย โดยเฉพาะบคุ ลากรภาครฐั ใหม คี วามรูความเชี่ยวชาญดานดิจิทลั โดยครอบคลุมบคุ ลากรของรฐั ทกุ ประเภท (4) ใหส ำนักงานคณะกรรมการกฤษฎีกา สำนักงานพฒั นารฐั บาลดจิ ิทัล (องคก ารมหาชน) สำนักงานพัฒนาธรุ กรรมทางอเิ ลก็ ทรอนกิ ส กระทรวงดิจทิ ลั เพื่อเศรษฐกจิ และสงั คม และสำนักงาน ก.พ.ร. ทบทวน ปรับปรุงกฎหมาย และกฎระเบียบในการขับเคลื่อนดานดิจิทัลใหมีความชัดเจนเพื่อใหเอื้อตอ การปฏิบัติงานและสอดคลองสถานการณ เนื่องจากปจจุบันมีกฎหมายที่เกี่ยวของกับการขับเคลื่อนรัฐบาล ดิจิทัลหลายฉบับ เชน พระราชบัญญัติวาดวยธุรกรรมทางอิเล็กทรอนิกส พ.ศ. 2544 และที่แกไขเพิ่มเติม พระราชบญั ญัติการบริหารงานและการใหบ ริการภาครฐั ผานระบบดิจิทลั พ.ศ. 2562 พระราชกฤษฎีกาวาดวย หลกั เกณฑและวธิ ีการบริการกิจการบานเมืองที่ดี (ฉบบั ที่ 2) พ.ศ. 2562 พระราชบญั ญตั ิการรักษาความมั่นคง

25 ปลอดภยั ไซเบอร พ.ศ. 2562 ซึง่ ยงั ไมเพยี งพอและไมครอบคลุมกับกิจกรรมทางเศรษฐกิจและสังคมแบบดิจิทัล ที่จะมีขึ้นในอนาคต รวมถึงการบูรณาการแนวทางการดำเนินการของหนวยงานท่ีรับผิดชอบกฎหมายตาง ๆ โดยพิจารณากรอบกฎหมาย ระเบียบ และมาตรฐานตาง ๆ ที่จำเปนตองมีในการขับเคลือ่ นรัฐบาลดิจทิ ัล และ เศรษฐกิจดิจิทัล (Digital Economy) ของประเทศตอไป เชน มาตรฐานรองรับการพิสูจนและยืนยันตัวตนทาง ดิจิทัล (Digital ID) ของนิติบุคคล มาตรฐานเอกสารอิเล็กทรอนิกสที่เกี่ยวของกับการคาระหวางประเทศและ ภายในประเทศ แนวทางปฏิบัติเกี่ยวกับความรับผิดชอบในกรณีที่เกิดความผิดพลาดในการทำธุรกรรมทาง อิเล็กทรอนิกส มาตรฐานเกี่ยวกับการจัดเก็บและแลกเปลี่ยนเอกสารที่มีชั้นความลับ มาตรฐานและแนวทาง ปฏิบัติเกี่ยวกับการแลกเปลี่ยนขอมูลภาครัฐระหวางหนวยงานและการเปดเผยขอมูลที่เปนขอมูลสวนบุคคล กฎหมายและระเบียบที่ยังกำหนดใหประชาชนและผูประกอบการตองแสดงตนตอเจาหนาที่และยื่นเอกสาร ประกอบเปนรปู แบบกระดาษ เปนตน 5.2.2 การบูรณาการการทำงานรวมกันระหวางภาคสวนตาง ๆ ควรปรับเปลี่ยนรูปแบบ การดำเนินภารกิจภาครัฐใหเปน การดำเนินการผา นภาคเี ครอื ขา ยมากยงิ่ ข้นึ เพอ่ื ใหสามารถสงมอบงานบริการ รวมถึง มีการปองกันและเฝาระวังในระดับพื้นที่ ผานการทำงานรวมกันระหวางเครือขายภาครัฐ ภาคเอกชน ภาคประชาสังคม องคกรปกครองสวนทองถิ่น และองคกรพัฒนาเอกชนไมแสวงหากำไรซึ่งมีความเชี่ยวชาญ เฉพาะเรื่อง โดยกำหนดแนวทาง หลักเกณฑ วิธีการในการบริหารจัดการงบประมาณ ตลอดจนวิธีการติดตาม และประเมนิ ผลการดำเนนิ การผา นเครือขายใหมีความชดั เจน ดังนี้ (1) ใหสำนักงาน ก.พ.ร. รวมกับกระทรวงการคลัง กระทรวงมหาดไทย และ คณะกรรมการการกระจายอำนาจใหแกองคกรปกครองสวนทองถิ่นพัฒนาแนวทางสำหรับการจัดหา งานบริการสาธารณะผานความรวมมือระหวางภาครัฐและภาคีเครอื ขายภาคเอกชนและภาคประชาสังคม เพื่อกำหนดแนวทาง หลักเกณฑ วิธีการในการบริหารจัดการงบประมาณและโครงการรวมทุนระหวางภาครัฐ ภาคเอกชน และภาคประชาสังคม บทบาทของสวนราชการและภาคีเครือขาย รวมถึงวิธีการติดตามและ ประเมนิ ผลการดำเนนิ การผานเครอื ขายใหมีความชัดเจน (2) ใหกระทรวงมหาดไทยพัฒนากลไกหรือเครื่องมือในการบริหารจัดการในพื้นที่ใน สถานการณวิกฤตอื่นที่มิใชโรคระบาด หรือภัยคุกคามรูปแบบใหมที่อาจเกิดขึ้นในอนาคต ซึ่งอาจเกิดขึ้น เฉพาะบางพื้นที่ เพื่อใหผูวาราชการจังหวัดสามารถประกาศใชไดทันทีเมื่อเผชิญสถานการณ โดยไมตองรอ การสั่งการจากสวนกลาง หรือการประกาศใชพระราชกำหนดการบริหารราชการในสถานการณฉุกเฉิน ทั้งน้ี เพื่อใหผูวาราชการจังหวัดเปนศูนยกลางของการสั่งการ (Command Center) เพื่อใหการทำงานมีเอกภาพ สามารถรับมือกับสถานการณไดอยางทันทวงที และใชกลไกเฝาระวังผานเครือขายตาง ๆ เชน อาสาสมัคร สาธารณสุขประจำหมูบาน (อสม.) อาสาสมัครสาธารณสุขตางดาว (อสต.) อาสาสมัครพัฒนาสังคมและ ความมั่นคงของมนุษย (อพม.) รวมถงึ หนว ยงานภาครัฐภายในจังหวดั และตางพืน้ ท่ี 5.2.3 ใหสำนักงาน ก.พ.ร. และกรมสงเสริมการปกครองทองถิ่นนำประเด็นการจัดทำและ ทบทวนแผนบริหารความพรอมตอสภาวะวิกฤต (Business Continuity Plan: BCP) ไปกำหนดเปนสวนหนึ่ง ของเกณฑการประเมินสถานะของหนวยงานภาครัฐในการเปนระบบราชการ 4.0 (PMQA 4.0) และ การประเมินประสิทธิภาพขององคกรปกครองสวนทองถิ่น (Local Performance Assessment: LPA) เพ่ือเปน การยกระดบั แผน BCP ทห่ี นว ยงานของรฐั ควรดำเนินการทบทวน ซกั ซอ ม และปรับปรงุ แผนเปนประจำทุกป อยางตอเนื่อง และนำแผนไปใชอยางจริงจังเมื่อเกิดเหตุวิกฤต เพื่อลดผลกระทบตอการใหบริการประชาชนให สามารถดำเนนิ ตอไปไดโดยไมสะดดุ หยุดลง

26 5.2.4 ใหสำนักงาน ก.พ.ร. รวมกับหนวยงานที่เกี่ยวของสรางการมีสวนรวมของประชาชน ในการออกแบบการใหบริการผานกระบวนการรับฟงความคิดเห็น โดยกำหนดประเด็นที่สำคัญเพื่อจัด กิจกรรม My Better Country Hackathon ทีเ่ ปด ใหประชาชนเขา มามสี ว นรวมในการพัฒนางานบริการภาครัฐ และนำขอเสนอที่ไดไปขับเคลื่อนใหเกิดผลอยางเปนรูปธรรมตอไป ทั้งนี้ สวนราชการและจังหวัดควร ใหความสำคัญกับสรางการมีสวนรวมของประชาชนในการออกแบบงานบริการที่คำนึงถึงประสบการณ ความตองการ และสภาพปญหาท่ีเฉพาะเจาะจงกับกลุมเปาหมายแตล ะกลุม เพอื่ ใหง านบริการภาครัฐสามารถ ตอบสนองและตรงตามความตองการของผรู บั บริการ โดยใชก ระบวนการมสี วนรวมและการรับฟงความคิดเห็น เชน กระบวนการคิดเชิงออกแบบ (Design Thinking) กิจกรรม Hackathon เพื่อพัฒนานวัตกรรมงานบริการ ภาครัฐอยา งตอ เนือ่ ง 5.2.5 การวางระบบการบริหารงบประมาณในระดับพื้นที่ เนื่องจากหนวยงานระดับจังหวัด เปนดานหนาและเปนผูปฏิบัติงานหลักในการแกไขสถานการณในภาวะวิกฤต ซึ่งปจจุบันการเปลี่ยนแปลง แผนงานโครงการของจังหวัดที่กระทบกับแผนงานเดิม จำเปนตองพิจารณาผานกระบวนการตาง ๆ ซึ่งใชระยะ เวลานานและอาจไมทนั ตอ สถานการณใ นการแกไ ขปญหาในภาวะวิกฤต จงึ มขี อ เสนอ ดงั นี้ (1) ใหสำนักงานสภาพัฒนาการเศรษฐกิจและสังคมแหงชาติในฐานะฝายเลขานุการ คณะกรรมการบูรณาการนโยบายพัฒนาภาค (ก.บ.ภ.) เสนอ ก.บ.ภ. พิจารณาปรับแนวทางการโอน เปลี่ยนแปลงงบประมาณที่ไดรับจัดสรรตามแผนปฏิบัติราชการประจำปของจังหวัดและกลุมจังหวัด ใหการโอนเปลีย่ นแปลงงบประมาณเพอื่ แกไขในภาวะวิกฤตในกรณีท่มี ีมติคณะรัฐมนตรีรองรับ เปน อำนาจของ คณะกรรมการบริหารจังหวัดแบบบูรณาการ (ก.บ.จ.) และ/หรือคณะกรรมการบริหารงานกลุมจังหวัดแบบ บูรณาการ (ก.บ.ก.) แลวจึงรายงานใหสวนกลางรับทราบ เพื่อใหสามารถตอบสนองตอสถานการณไดอยาง ทันทวงที ทั้งนี้ อาจกำหนดใหมีการหารือกับผูอำนวยการกองจัดทำงบประมาณเขตพื้นที่ สำนักงบประมาณ เพอ่ื ดำเนนิ การตามระเบยี บการบรหิ ารงบประมาณทเ่ี กยี่ วขอ ง (2) คณะกรรมการโรคติดตอแหงชาติ ควรวางแนวทาง หลักเกณฑในการบูรณาการ งบประมาณจากทุกแหลงที่จัดสรรใหกับจังหวัดเพื่อใหคณะกรรมการโรคติดตอจังหวัดสามารถบริหารจัดการ งบประมาณใหมีเอกภาพ ลดความซ้ำซอน และเกดิ ประสิทธภิ าพสูงสุดเพ่ือแกไขปญหาการแพรระบาดของโรค ติดเชื้อไวรัสโคโรนา 2019 ทั้งนี้ เพื่อเปนแนวทางสำหรับการแกไขปญหาในพื้นที่กรณีโรคระบาดอื่นตอไป นอกจากนี้ หนวยงานตรวจสอบ เชน สำนักงานการตรวจเงินแผนดิน ควรสรุปบทเรียนเพื่อใชเปนแนวทาง ในการตรวจสอบการดำเนนิ งานและการใชจายงบประมาณในภาวะวกิ ฤตและสถานการณฉุกเฉิน .........................................................

27 เอกสารอางอิง Blake Paul& Wadhwa Divyanshi (2020) 2020 Year in Review: The Impact of COVID-19 in 12 Charts. (Online) Retrieved from https://blogs.worldbank.org/voices/2020-year-review- impact-covid-19-12-charts Cisco (2020) Cisco Global Digital Readiness Index 2019. White Paper Cisco Public. (Online Retrieved from https://www.cisco.com/c/dam/en_us/about/csr/reports/global-digital- readiness-index.pdf OECD (2020) Job Retention Schemes during the COVID-19 Lockdown and Beyond. OECD Policy Response to Coronavirus (COVID-19) Retrieved from https://www.oecd.org/coronavirus/policy-responses/job-retention-schemes-during-the- covid-19-lockdown-and-beyond-0853ba1d/ OECD (2020) Mitigating the Impact of COVID-19 on Tourism and Supporting Recovery. OECD Tourism Papers, 2020/03. (Online) Retrieved from https://www.oecd-ilibrary.org/docserver/ 47045bae-en.pdf?expires=1623384529&id=id&accname=guest&checksum=04A908DBC753C 0D99ADCB50F8E0A0D65 OECD (2020) Public Management and the Corona (COVID-19) Pandemic Response: Emerging Responses and Initial Recommendations. GOV/PGC/PEM(2020)1. (Online). Retrieved from https://www.oecd.org/governance/budgeting/PEM-Responses-to-Coronavirus- (Covid-19).pdf OECD (2020) Rebuilding Tourism for the Future : COVID-19 Policy Responses and Recovery. OECD Policy Response to Coronavirus (COVID-19) Retrieved from https://www.oecd.org/coronavirus/policy-responses/rebuilding-tourism-for-the-future- covid-19-policy-responses-and-recovery-bced9859/ OECD (2020) The Territorial Impact of COVID-19 : Managing the Crisis across levels of Government. OECD Policy Responses to Coronavirus (COVID-19) (Online) Retrieved from https://www.oecd.org/coronavirus/policy-responses/the-territorial-impact-of- covid-19-managing-the-crisis-across-levels-of-government-d3e314e1/ Oxford Policy Management& UN Thailand (2020) Social Impact Assessment of COVID-19 in Thailand. (Online) Retrieved from https://www.unicef.org/thailand/media/5071/file/Social%20Impact%20Assessment%20 of%20COVID-19%20in%20Thailand.pdf Rachot Leingchan (2020) The Transformation of Post-COVID-19 Global Value Chains. (Online) Retrieved from https://www.krungsri.com/en/research/research-intelligence/ri-supply-chain SCB Intelligence Center (2020) Outlook Quarter 3 2020 in Focus: The Crisis in Thai Labor Market is Holding Back Economic Recovery. (Online) Retrieved from https://www.scbeic.com/en/detail/file/product/7144/fs5nzsd5sl/EN_Outlook_Q3_2020_ Final.pdf

28 Thailand (2020) Digital Readiness Index 2019. (Online) Retrieved from https://www.cisco.com/c/m/en_us/about/corporate-social-responsibility/research- resources/digital-readiness-index.html#/country/THA United Nation (2020) UN E-Government Survey 2020 : Thailand. (Online) Retrieved from https://publicadministration.un.org/egovkb/en-us/Data/Country-Information/id/169- Thailand/dataYear/2020 United Nation (2020) Socio-Economic Impact Assessment of COVID-19 in Thailand. October, 2020. (Online) Retrieved from https://thailand.un.org/sites/default/files/2021- 02/UN%20Thailand%20Socio-Economic%20Impact%20Assessment%20of%20Covid- 19%20in%20Thailand-EN-low%20res.pdf United Nations Development Programme. (2020). COVID-19 Socio-economic impact. Retrieved Aug 10, 2020, from https://www.undp.org/content/undp/en/home/coronavirus/ socio-economic-impact-of-covid-19.html Vassil, Kristjan (2015) Estonian e-Government Ecosystem: Foundation, Applications, Outcome. World Development Report 2016. (ออนไลน) เขา ถึงไดจ าก https://thedocs.worldbank.org/en/doc/165711456838073531-0050022016/original/ WDR16BPEstonianeGovecosystemVassil.pdf World Bank (2021) Thailand Economic Monitor: Restoring Income Recovering Jobs. (Online) Retrieved from https://documents1.worldbank.org/curated/en/236271611069996851/ pdf/Thailand-Economic-Monitor-Restoring-Incomes-Recovering-Jobs.pdf กรมการจดั หางาน (ขอมูลสบื คน ณ เดือน มิ.ย.) สถานการณแ รงงานและความตองการแรงงานรายจังหวดั . (ออนไลน) เขาถึงไดจ าก https://www.doe.go.th/prd/lmia/statistic/param/site/131/cat/93/ sub/0/pull/category/view/list-label กระทรวงแรงงาน (2564) ขอมูลเศรษฐกิจแรงงานประจำเดือนมกราคม 2564. (ออนไลน) เขา ถงึ ไดจ าก http://warning.mol.go.th/uploadFile/pdf/pdf-2021-03-04-1614820105.pdf กิตติพงษ เรอื นทพิ ย และ จารวุ รรณ เหลา สมั ฤทธ์ิ (2563) Krungthai Compass ประเนเราเท่ยี วดว ยกนั กระตุน ทองเที่ยวไทยได 3.6 – 6.2 หมน่ื ลาน. Research Note. (ออนไลน) เขาถึงไดจาก https://krungthai.com/Download/economyresources/EconomyResourcesDownload_579 Research_Note_20_07_63.pdf ธนาคารแหง ประเทศไทย (2563) รายงานภาวะเศรษฐกิจไทย ป 2563 (ออนไลน) เขาถึงไดจาก https://www.bot.or.th/Thai/MonetaryPolicy/EconomicConditions/AnnualReport/Annual Report/AanualReport2563.pdf นฎา วะสี และกฤษฎเ ลศิ สัมพันธารกั ษ (2564) โอกาสกบั ความเหลอ่ื มล้ำทางเศรษฐกิจ. PIER Perspective. No.1 มถิ ุนายน 2564. (ออนไลน) เขา ถงึ ไดจาก https://www.pier.or.th/wp-content/uploads/ 2021/06/PIERspectives_001.pdf

29 สำนกั งานสถิตแิ หงชาติ (2564) สรุปผลท่ีสำคญั : สำรวจการมกี ารใชเทคโนโลยสี ารสนเทศและการส่อื สารใน ครวั เรือน พ.ศ. 2563. (ออนไลน) เขาถงึ ไดจาก http://www.nso.go.th/sites/2014/DocLib13/%e0%b8%94%e0%b9%89%e0%b8%b2%e0 %b8%99ICT/%e0%b9%80%e0%b8%97%e0%b8%84%e0%b9%82%e0%b8%99%e0%b9 %82%e0%b8%a5%e0%b8%a2%e0%b8%b5%e0%b9%83%e0%b8%99%e0%b8%84%e 0%b8%a3%e0%b8%b1%e0%b8%a7%e0%b9%80%e0%b8%a3%e0%b8%b7%e0%b8% ad%e0%b8%99/2563/Pocketbook63.pdf สำนักงานสภาพัฒนาการเศรษฐกิจและสงั คมแหงชาติ (2563) ภาวะเศรษฐกิจไทยไตรมาสที่สามป 2563 และ แนวโนม ป 2563 – 2564. แถลงขา วเมอ่ื วนั ที่ 16 พฤศจกิ ายน 2563. (ออนไลน) เขาถึงไดจาก https://www.nesdc.go.th/ewt_dl_link.php?nid=10956 สำนักงานเศรษฐกิจการคลงั (2564) รายไดองคกรปกครองสวนทองถ่นิ . (ออนไลน) เขาถึงไดจาก http://www.fpo.go.th/main/Statistic-Database.aspx