ใบความรู้ เรื่องข่าวและ ข่าวปลอม (Fake News)

ใบความรู้ ครั้งท่ี 15 วชิ า ร้ทู นั ข่าวและ Fake News รหสั วชิ า สค 0200036 ระดบั มัธยมศกึ ษาตอนปลาย เรอื่ ง ข่าวและ ขา่ วปลอม (Fake News) ร้ทู ันขา่ วและขา่ วปลอม (Fake News) สอ่ื และเทคโนโลยีทเี่ ปลีย่ นแปลง ในปัจจบุ นั พฤติกรรมการบริโภคขา่ วสารของผอู้ ่านได้เปลย่ี นไป เนือ่ งจากส่ือและเทคโนโลยี มกี ารพัฒนา อย่างรวดเรว็ มีการบรโิ ภคขา่ วสารผ่านทางสอื่ สงั คมออนไลน์ เช่น เฟซบุ๊ก ทวิตเตอร์ หรอื ไลน์ มากข้นึ และในสือ่ โซเชยี ลผู้ใช้งานอินเทอรเ์ น็ตทัว่ ไปยงั สามารถแสดงบทบาทเป็นผู้นำเสนอขา่ วเองได้ โดยมีผู้อา่ นจำนวนไมน่ อ้ ยให้ ความสนใจและคอยติดตาม เนือ่ งจากนำเสนอข่าวทรี่ วดเร็ว เขา้ ถึงไดง้ า่ ย ถงึ แม้วา่ ความรวดเร็วในการรายงานขา่ วทางออนไลน์จะชว่ ยทำให้ผูอ้ า่ นรับขอ้ มลู ข่าวสารอยา่ งทันท่วงที แตป่ ญั หา ท่เี กดิ ขึ้นคือข่าวออนไลนบ์ างส่วนไมไ่ ด้รบั การกลั่นกรองคุณภาพและความถูกตอ้ ง เน่ืองจากเป็นสอ่ื ท่ีเปดิ กว้าง และ ไมไ่ ดถ้ ูกจำกดั วา่ เปน็ ขา่ วนำเสนอจากสอ่ื มวลชนกระแสหลกั แต่เพยี งอยา่ งเดยี วอีกตอ่ ไป นอกจากนี้ ข่าวทีน่ ำเสนอผา่ นทางหน้านิวสฟ์ ดี ของโซเชียลมีเดียยังสามารถถกู สง่ ตอ่ หรือแบง่ ปนั ให้ผู้อนื่ อา่ นตอ่ ได้ในวงกว้าง ซง่ึ สง่ ผลทำให้เกิดการแพรก่ ระจายของข่าวสารอย่างรวดเรว็ และสร้างอทิ ธิพลต่อความคดิ ของ คนในสงั คมเปน็ อย่างมาก ดว้ ยเหตุนี้จึงเปน็ การเปิดโอกาสให้ผู้ไม่หวงั ดสี รา้ งข่าวปลอมเขา้ มาปะปนกบั ขา่ วอ่ืนๆ บน โลกออนไลน์ จนทำให้ผู้อ่านหลงเชือ่ ขา่ วปลอม ข่าวลอื หรอื ข่าวบิดเบือนเพราะไมร่ เู้ ท่าทนั สอ่ื เหล่านี้ พลเมือง ดิจทิ ัลจึงควรมที กั ษะในการรู้เทา่ ทนั ข่าว มวี ิจารณญาณแยกแยะได้ว่าข่าวใดเปน็ ข่าวปลอม มีทกั ษะในการวิเคราะห์ และตรวจสอบเพ่ือที่จะไดข้ อ้ มูลทถ่ี กู ตอ้ งในการแสดงความคิดเหน็ รจู้ กั ประเมนิ และเลือกใช้ข้อมูลไดอ้ ย่างมี ประสิทธภิ าพ เพอ่ื สรา้ งการเปลี่ยนแปลงให้เกดิ สังคมประชาธิปไตยทผี่ ู้คนแลกเปล่ยี นข้อมูลข่าวสารและแสดงความ คดิ เห็นบนขอ้ เท็จจรงิ และเหตุผล ข่าว (news) คอื อะไร? ข่าว ตามพจนานุกรมฉบับราชบณั ฑติ ยสถาน 2542 ใหค้ วามหมายวา่ คำบอกเลา่ เรอื่ งราวซึง่ โดยปรกติมัก เปน็ เรือ่ งเกดิ ใหม่หรือเป็นทสี่ นใจ, คำบอกกลา่ ว, คำเล่าลอื คำวา่ ขา่ ว ถ้ามองในแงข่ องการสื่อสารข้อมูล ก็จัดว่า เปน็ ขอ้ มูลชนิดหน่ึงทีจ่ ะตอ้ งมี ผู้ทท่ี ำใหเ้ กิดข่าว ผู้สง่ ขา่ ว ส่ือกลางท่ีใช้ในการส่งขา่ ว และผ้รู ับข่าว ในระหวา่ ง สงครามขา่ วสว่ นใหญ่จะเปน็ ข้อมูลของฝ่ายตนเอง และฝา่ ยตรงขา้ ม คุณลกั ษณะของข่าวทมี่ คี ุณภาพ 1. มคี วามถูกตอ้ งครบถว้ น(Accurracy) ทกุ รายละเอียดของขา่ วไม่ว่าจะเป็นช่อื แหล่งขา่ วตำแหน่ง หรือ ความคิดเห็น จะต้องถูกรายงานอยา่ งถกู ต้องครบถ้วน เปน็ ข้อเทจ็ จรงิ ไม่ถูกบดิ เบอื น

2. มีความสมดุลและเปน็ ธรรม (Balance and Fairness) ผรู้ ายงานขา่ วต้องนำเสนอขา่ วทุกแงท่ ุกมุมอย่าง สมดุล เช่น เรอื่ งท่เี สนอความขัดแยง้ กต็ อ้ งนำเสนอความคดิ เหน็ ของท้ังสองฝ่ายทโ่ี ตแ้ ย้งกันอย่างสมดลุ และเป็น ธรรม 3. มคี วามเท่ียงตรง (Objectivity) รายงานข่าวอย่างตรงไปตรงมาอยา่ งปราศจากอคตใิ ดๆ ไม่สอดแทรก ความคดิ เห็นส่วนตัวของผรู้ ายงานขา่ วเขา้ ไปในข่าว 4. เข้าใจงา่ ย กะทัดรัด และชดั เจน (Simplicity, Concise, and Clear) การรายงานข่าวตอ้ งเข้าใจง่าย ใหผ้ ู้อา่ นสามารถจับประเด็นไดเ้ รว็ ดว้ ยประโยคกะทัดรัด แจม่ แจ้ง 5. ความใหม่สดทันต่อเหตกุ ารณ์ (Recentness) ข่าวที่นำเสนอต้องใหม่ สด ทนั เหตุการณ์ เหมาะสมกบั สถานการณป์ ัจจุบนั หนงั สือพมิ พ์แต่ละฉบบั จงึ แข่งขันกันในเรื่องความรวดเรว็ ของการนำเสนอขา่ ว ให้ถึงมอื ผู้อา่ น เรว็ ท่ีสดุ 6. ข่าวตอ้ งมี 5W 1H ได้แก่ Who What Where When Why และ How เพ่อื อธิบายว่าใคร ทำอะไร ท่ี ไหน เมอื่ ใด ทำไมจงึ เกดิ เหตุการณน์ ั้นขนึ้ และเหตุการณน์ ้ันเกดิ ขึน้ อย่างไร องคป์ ระกอบของขา่ ว โครงสรา้ งของข่าวและการใชภ้ าษา ขา่ วประกอบดว้ ยส่วนสำคัญ 4 ส่วน มีลกั ษณะการใชภ้ าษาดงั นคี้ อื 1. พาดหวั ข่าว (Headline ) การพาดหวั ขา่ ว คือ การนำประเด็นสำคญั ของขา่ วมาพาดหัวหนงั สอื พิมพ์ เพอ่ื ใหผ้ ู้อ่านทราบว่าวันนี้เกิดอะไรขึ้นบ้าง โดยใชต้ ัวอักษรตัวใหญก่ วา่ ธรรมดา ใช้เพยี งข้อความสัน้ ๆ แต่สามารถ เสนอสาระสำคญั ใหแ้ ก่ผอู้ า่ นไดพ้ จิ ารณาเลอื กอ่านรายละเอียดข่าวท่ีตนสนใจได้ ทั้งยังสามารถบอกภาพลกั ษณ์ของ หนงั สือพมิ พฉ์ บับนั้นๆ ด้วย 2. ความนำข่าว (Leads) หรือวรรคนำ เป็นส่วนทเ่ี ขยี นขนึ้ เพื่อเรยี กความสนใจจากผฟู้ ัง และเสนอขอ้ มลู ที่ น่าสนใจรองจากหวั ข่าว โดยไมจ่ ำเป็นตอ้ งคำนงึ ถึงลำดับเวลาท่ีเกดิ ขึน้ ของข้อเท็จจริง อีกทัง้ เป็นส่วนที่เขียนยาก ท่สี ุดอีกดว้ ย 3. ส่วนเชื่อมความนำข่าวกับเน้ือเร่อื ง (Neck) มีลักษณะเป็นข้อความสัน้ ๆ ท่ีเชือ่ มระหว่างความนำขา่ วกับ เน้ือเรื่อง เพือ่ ให้การเขียนข่าวนั้นเชื่อมโยงอย่างต่อเนือ่ ง อาจจะมีหรือไม่มีก็ได้ 4. เนอ้ื เรือ่ งหรอื เนอ้ื ขา่ ว (Body) คือ ส่วนท่ีอธิบายหรอื ขยายรายละเอยี ดของส่วนประกอบอน่ื ๆ ข้างตน้ เพอ่ื ให้ผู้อา่ นทราบเร่ืองราวและเข้าใจลำดับความสำคัญของเหตกุ ารณ์ท่ีเกิดขึ้นอย่างชดั เจน ประเภทของขา่ ว การแบ่งประเภทของขา่ วสามารถพจิ ารณาไดห้ ลายแงม่ ุมด้วยกัน ไดแ้ ก่ 1. ประเภทของข่าวซ่งึ พจิ ารณาในแงร่ ะดบั ขา่ ว ซงึ่ แบ่งเป็น “ ข่าวหนัก ” ซง่ึ เนน้ เนอ้ื หาสาระความรู้ มากกวา่ ความบนั เทงิ และ “ ขา่ วเบา ” ซงึ่ เน้นความบนั เทงิ หรือผลต่ออารมณ์ความรู้สกึ ของผู้อา่ นเป็นหลกั

2. ประเภทของขา่ วซ่ึงพิจารณาในแง่ระดบั ความรูส้ กึ ตอบสนองของผอู้ ่านไดแ้ ก่ ขา่ วท่ีผอู้ า่ นรสู้ กึ ตอบสนอง ได้ทันที แตเ่ ป็นการตอบสนองในระยะสัน้ ๆ ไดแ้ ก่ ขา่ วบนั เทิง อาชญากรรม อบุ ัติเหตุ และขา่ วที่ผอู้ ่านรูส้ ึก ตอบสนองช้า เพราะต้องใช้ความคดิ พจิ ารณา ไดแ้ ก่ ข่าวการเมือง เศรษฐกิจ การศึกษา 3. ประเภทของขา่ วซงึ่ พจิ ารณาจากวธิ กี ารนำเสนอขา่ ว ซง่ึ แบ่งเปน็ ข่าวทีเ่ สนอโดยเนน้ เหตกุ ารณ์ คือ เสนอเฉพาะข้อเทจ็ จริง และขา่ วท่ีเสนอโดยเนน้ ที่กระบวนเก่ยี วเนือ่ งของข่าว คือเนน้ การอธิบาย ตีความ ใชล้ ีลา การเขียนแบบสารคดี เพือ่ ให้รายละเอยี ดท่ีเร้าใจ ดงึ ดูดความสนใจผ้อู า่ น ในปัจจุบันเรามีข่าวสารหลากหลายประเภทมากมาย ตามแตท่ ผี่ ู้คนจะตอ้ งการรู้ ได้แก่ 1. ข่าวการเมือง จะเปน็ การเคลอื่ นไหวของพรรคการเมอื ง นักการเมือง กระบวนการตา่ งๆทางการเมือง 2.ข่าวสังคม จะเป็นข่าวทเี่ กีย่ วขอ้ งกบั บคุ คลที่เปน็ ทจ่ี บั ตามองของสังคม เชน่ กลุ่มไฮโซ นักธรุ กจิ 3.ข่าวเศรษฐกจิ จะเป็นขา่ วความเคลือ่ นไหวทางเศรษฐกิจ การเงนิ ราคาสนิ คา้ ดัชนที ่ีใชว้ ัดค่าทาง เศรษฐกิจต่างๆ 4.ข่าวอาชญากรรม เปน็ ขา่ วอีกประเภทหนึ่งที่มีคนนยิ มอ่าน จะเกีย่ วข้องกับ คดีอาชญากรรมต่างๆ การ เข้าจับกุมคนรา้ ย 5.ข่าวบันเทงิ เปน็ ขา่ วยอดนิยมของคนไทย เน่อื งจากจะเปน็ เรื่องราวในวงการบนั เทิงของดารา นักรอ้ ง ศิลปิน ผทู้ เ่ี ป็นที่ชน่ื ชอบ รวมถึง เรอื่ งคาวๆของวงการด้วย 6.ขา่ วกีฬา เป็นข่าวทรี่ ายงานเกี่ยวกับเรื่องกีฬาต่างๆ ย่งิ ถา้ มีการแข่งขันกีฬาใหญๆ่ เชน่ โอลมิ ปิก หรือ ฟตุ บอลโลก ขา่ วเหล่านีจ้ ะเปน็ ทต่ี อ้ งการอยา่ งมาก 7.ข่าวไอที เปน็ ข่าวท่รี วบรวมรปู แบบทัง้ หมดของเทคโนโลยี เช่น คอมพวิ เตอร์ โทรศพั ท์มือถอื อุปกรณ์ อเิ ลก็ ทรอนิกส์ เปน็ ต้น นอกจากน้กี ็ยงั มขี ่าวบางประเภทท่มี ีอยู่ในสงั คม เชน่ ข่าวลอื ซง่ึ มักเกดิ กรณที ี่มีเร่อื งท่คี ลมุ เครือ หรือมเี หตุ ระหองระแหง ต่างๆ ข่าวปลอม (Fake News) ข่าวปลอม คอื อะไร? ขา่ วปลอม (Fake news) คือ ขา่ วท่ไี มจ่ ริง ซ่ึงอาจจะมขี อ้ เท็จจรงิ เพียงเลก็ น้อย ตลอดถึงไม่มีขอ้ มูลความจรงิ เลยกไ็ ด้ ไม่มแี หลง่ ข้อมูลทตี่ รวจสอบได้ หรือกเุ นอื้ หาเรื่องราวข้นึ มาเอง ซ่ึงมกี าร นำไปใชใ้ นหลายลักษณะ เช่น สรา้ งแรงจงู ใจทางการเมือง การพาดหวั ใหค้ นคลิกเขา้ ไปอ่าน ปจั จัยที่ทำให้หลงเชอื่ ขา่ วปลอม เน้ือหาของขา่ วปลอมสว่ นใหญ่ มกั จะแนบเนียนแยกไม่ค่อยออก ประกอบกับยุคขอ้ มูลข่าวสาร บางครั้งทำให้เราต้ังคำถามกับเนือ้ หาทีอ่ า่ นน้อยลง ตอ่ ไปนจี้ ะเป็นสาเหตุหลกั ๆ ท่ีทำ ให้เราหลงเชือ่ ขา่ วปลอม

1.ตกหลมุ พราง ข่าวปลอมที่มีเน้ือหาตรงกบั ความเชอื่ ของเรา จะสร้างความสนใจและอยากมีส่วนร่วม เกิดการแชร์ บอกตอ่ ตรงกนั ขา้ ม ถ้าเรื่องไหนมเี นอ้ื หาขดั กบั ความเช่อื ของเรา จะเกดิ ปฏกิ ริ ิยาอยากตอบกลับดว้ ย การแชร์ตอ่ หรือแสดงความรู้สึกตอ่ เนื้อหาน้นั ๆ ทำใหข้ ่าวปลอมไดร้ ับความสนใจมากขนึ้ 2.ไมส่ ามารถแยกแยะขา่ วบนหน้าเวบ็ ปัจจุบนั มีการปลอมแปลงหน้าต้าเวบ็ เพจใหก้ ลมกลนื และมี หนา้ ตาคลา้ ยกับสอ่ื หลกั ในปจั จบุ นั ทำให้เกิดความสับสนแยกแยะไม่ออก 3.เป็นกลไกของความเช่อื ข้อมูลขา่ วสารทถ่ี กู ส่งตอ่ โดยคนในครอบครวั หรอื คนใกล้ชดิ จะทำให้ผู้รับสาร ไมท่ นั ระวงั เพราะคิดวา่ คนน้นั ๆ ไดม้ ีการกลัน่ กรองก่อนสง่ ต่อมาแลว้ เชน่ เดียวกบั คนมีชอ่ื เสียง ทม่ี ีคนตดิ ตาม จำนวนมาก 4.ขา่ วปลอมเลน่ กับความรสู้ ึก สว่ นใหญเ่ ป็นพาดหวั ทีห่ วือหวา เนอื้ ขา่ วที่เร้าอารมณ์ กระต้นุ คนอา่ นแลว้ เกิดการส่งตอ่ 5.ผู้อา่ นมชี ่วงความสนใจสัน้ เพราะเวลานอ้ ย แต่ขา่ วสารมีมากในแต่ละวนั จึงเป็นอกี กลมุ่ ทมี่ ักจะอ่านแค่ พาดหัว หรอื ข้อความในย่อหน้าแรก แต่เนอื้ หาปลอมอาจมกี ารสอดแทรกอยู่ในบางบรรทดั ท่ีเราไม่ได้อ่านก็ได้ ลกั ษณะของข่าวปลอม 1. มาจากเว็บไซตท์ ีไ่ มค่ ้นุ ชอ่ื 2. ฟาดหวั เร้าอารมณ์หรอื ไม่เปน็ ทางเดียวกบั เนอ้ื ขา่ ว 3. ไมม่ ชี อื่ ผเู้ ขียนข่าว 4. URL ดแู ปลกๆ หรือเข้ากนั ไม่ได้กบั แหล่งขา่ ว 5. อาจลงวันท่ีเก่าๆ หรอื ไมไ่ ดบ้ อกวนั ทเ่ี ลย 6. ไมส่ ามารถกดลิงก์ย้อนไปหาแหลง่ ขา่ วตน้ สงั กัดได้ ประเภทของข่าวปลอม ข่าวปลอมมี 3 ประเภทหลัก ๆ ไดแ้ ก่ 1. การแชร์ขา่ วปลอมโดยไม่ได้ตั้งใจ แชรเ์ พราะความไม่รู้ ผสู้ ง่ สารไม่มเี จตนาปั่นป่วนหรอื ทำรา้ ยใคร แต่ แชร์เพราะความไม่รู้ 2. ข่าวปลอมที่ต้ังใจปน่ั ปว่ น ให้รา้ ย มเี จตนาโจมตผี อู้ น่ื บิดบงั ความจริง เปน็ ขา่ วปลอมที่ตงั้ ใจปนั่ ปว่ น ใหร้ ้าย โมตีผู้อ่ืนมเี จตนาที่จะชกั นำความคิดของสังคม และปิดบงั ความจริง 3.ข่าวปลอมท่ีสรา้ งความเกลยี ดชัง เปน็ ขา่ วท่ีมขี ้อเท็จจรงิ อยูบ่ ้างแต่เจตนาสรา้ งขนึ้ เพอ่ื ดูถูก เหยยี ด หยาม สร้างความเกลียดชังใหผ้ ูต้ กเปน็ ขา่ ว ข่าวประเภทนีส้ ง่ ผลกระทบรา้ ยแรงทสี่ ุด เช่น การลา่ แม่มดในโลก ออนไลนก์ ารสื่อสารที่สร้างความเกลียดชงั มกี ารแบ่งเขาแบ่งเรา

กระบวนการเกิดขา่ วปลอม (Fake News) กระบวนการเกิดขา่ วปลอม ข่าวปลอมนัน้ มีมีชอ่ งทางทม่ี าอยา่ งไร โดยทัว่ ไป ลักษณะและการหลอกลวงทีเ่ กดิ ขึน้ บนโลกออนไลน์ มดี งั นี้ 1.ขา่ วปลอมท่ีเกดิ ขึ้นสว่ นใหญ่จะเพิ่มองคป์ ระกอบเพอื่ สรา้ งความนา่ เชื่อ ประเดน็ ความนา่ สนใจโดยส่วน ใหญจ่ ะเป็นขา่ วเชิงลบ เพ่ือสร้างกระแสและเป็นประเด็นในวงกวา้ ง และสรา้ งความอยากรูอ้ ยากเหน็ ของคนทว่ั ไป เช่น “คิดอย่างไรกับสถานการณน์ ”ี้ หรอื “พบสมุนไพรไทยชว่ ยต้านโควิด-19” 2.ขา่ วปลอมที่เกิดขน้ึ จะชักนำไปในเร่อื งของความเชอ่ื เพ่ือเลน่ กับความรู้สึกของบคุ คล เพราะโดยท่ัวไป พฤติกรรมของคนมกั แบ่งการรบั รอู้ อกเป็นสองดา้ น เช่น ชอบอะไร ไม่ชอบอะไร มีท้งั เชงิ บวกและเชงิ ลบ 3.เป็นขา่ วทีม่ ผี ลกระทบกับความเชื่อมั่น แบง่ แยกมุมมองและส่ือสารไปกบั เฉพาะกลุ่ม โดยเป็นข่าวสาร หรือขอ้ มูลตามสถานการณ์ในปัจจุบนั ทเ่ี กิดขึ้น ซึ่งในบางครัง้ อาจจะเป็นข่าวสารหรือข้อมูลเก่าที่เคยเกดิ ขน้ึ มาแลว้ นำมาสร้างกระแสใหม่ เพอ่ื สรา้ งผลกระทบตอ่ คนทีอ่ ยู่ในเหตกุ ารณน์ ้นั ๆ อกี ครั้ง 4.เป็นขา่ วท่มี าจากผู้เช่ยี วชาญท่ถี ูกอ้างขึน้ มา ส่ือสังคมออนไลน์ สำนกั ขา่ วทมี่ ีชอ่ื ใกล้เคยี งหรอื มีคนกดไลก์ เพจเฟซบคุ๊ หลายหมื่นหลายแสนคน โดยเลา่ เร่อื งราวถงึ ความเกง่ กาจสามารถ หรอื ประสบความสำเร็จตา่ งๆ นานา และชวนเชอ่ื ให้ลงทนุ หรอื นำเสนอแนวความคิดให้หลงเช่อื 5.ข่าวที่เกย่ี วกับการประชาสมั พนั ธ์ทางการตลาดท่ีหาแหล่งทม่ี าไมไ่ ด้ เชน่ การลดราคาตา่ งๆ การทำ โปรโมชั่นของสนิ ค้าหรือผลิตภณั ฑ์ โดยหลอกผู้ทหี่ ลงเชอ่ื กดเข้าไปเพือ่ กรอกข้อมลู ตา่ งๆ ที่อาจจะเป็นขอ้ มลู สำคัญ 6.การปลอมแปลง แอบอา้ งบคุ คล เราจะเหน็ ข่าวต่างๆ ทอ่ี อกมาวา่ มีคนถูกหลอกใหโ้ อนเงนิ เป็นแสนเป็น ลา้ นออกมาตลอดเวลา จากการคุยกับสาวสวยหนมุ่ หลอ่ บนโลกออนไลน์ ซึ่งกว่าเหย่อื จะรตู้ ัวก็นาน บางคนถอดใจที่ จะตามเงนิ คนื เพราะไมร่ ูว้ ่าบญั ชีท่โี อนเงินไปนนั้ เป็นของคนทีห่ ลอกลวงจรงิ ๆ หรือเป็นแคค่ นทรี่ บั เปดิ บญั ชีทั่วไป และยังใช้เวลานานในการดำเนนิ คดี วธิ ีสังเกตข่าวจรงิ ขา่ วปลอม ในโลกออนไลน์ การเสพสอื่ อย่างสร้างสรรค์ บนโลกโซเซยี ล มีท้ังข่าวจริงและข่าวปลอม บางครง้ั เรายงั ไม่สามารถ แยกแยะได้มากนัก ตอ้ งตั้งคำถามเสมอท่ีจะไมแ่ ชร์อะไรที่ไม่ต้ังคำถาม หรอื คิดก่อนวา่ สิ่งนีเ้ ปน็ จรงิ หรือไม่ 1. อยา่ หลงเชอ่ื หัวข้อขา่ ว ข่าวปลอมมกั มขี อ้ ความพาดหวั ทีส่ ะดดุ ตาท่ีใช้ตัวหนาและเครอ่ื งหมายอัคเจรีย์ (!) หากหัวขอ้ ขา่ วฟังดูหวอื หวาและไม่นา่ เปน็ ไปได้ ข่าวน้ันก็นา่ จะเปน็ ข่าวปลอม 2. พจิ ารณาลิงก์อย่างถถ่ี ้วน ลิงกป์ ลอมหรอื ลิงกท์ ด่ี ูคล้ายลิงก์จรงิ อาจเปน็ สญั ญาณเตือนของข่าวปลอม เวบ็ ไซต์ขา่ วปลอมจำนวนมากปรบั เปลยี่ นลิงก์เล็กๆ นอ้ ยๆ เพอื่ เลยี นแบบแหลง่ ขา่ วจรงิ คณุ สามารถไปทเ่ี วบ็ ไซต์ และเปรียบเทียบลงิ ก์นั้นกบั ลิงก์ของแหล่งขา่ วทไ่ี ดร้ บั การยอมรบั และนา่ เช่ือถอื ได้

3. ตรวจสอบแหล่งขา่ ว ตรวจสอบให้แน่ใจวา่ เรอ่ื งราวนัน้ เขียนขนึ้ โดยแหลง่ ขา่ วทค่ี ุณเชือ่ ถอื และมี ชอ่ื เสียงด้านการใหข้ ้อมูลที่ถูกตอ้ ง หากเรือ่ งราวน้นั มาจากแหล่งข่าวที่คณุ ไม่ร้จู ัก ให้ตรวจสอบทสี่ ่วน “เกี่ยวกับ” ของเพจแหล่งขา่ วนน้ั เพื่อเรยี นรู้เพ่ิมเติม 4. สงั เกตสิ่งท่ีผิดปกติ เวบ็ ไซต์ขา่ วปลอมหลายแหง่ มกั สะกดคำผิดหรือมกี ารจัดวางรปู แบบที่ดไู ม่เป็นมือ อาชีพ หากคุณเหน็ ลักษณะเหล่านี้ควรอ่านข่าวอย่างระมดั ระวงั 5. พิจารณารูปภาพ ข่าวปลอมมกั มีรปู ภาพหรือวีดีโอทถี่ กู บิดเบอื น บางคร้งั รปู ภาพอาจเป็นรปู จริงแตไ่ ม่ เกีย่ วขอ้ งกบั บรบิ ทของเรอ่ื งราว คณุ สามารถคน้ หารปู ภาพน้นั เพื่อตรวจสอบยืนยนั แหลง่ ทีม่ าของรูปภาพได้ 6. ตรวจสอบวนั ที่ ขา่ วปลอมอาจมีลำดับเหตุการณ์ท่ีไมส่ มเหตุสมผลหรอื มีการเปลีย่ นแปลงวนั ทขี่ อง เหตุการณ์ 7. ตรวจสอบหลักฐาน ตรวจสอบแหล่งข้อมลู ของผูเ้ ขยี นเพอ่ื ยืนยนั ว่าแหลง่ ขอ้ มูลนัน้ ถูกตอ้ ง ข่าวทีไ่ มม่ ี หลกั ฐานหรอื อ้างอิงผู้เชีย่ วชาญที่ไม่ระบชุ ่อื อาจชใ้ี หเ้ ห็นว่าขา่ วดงั กล่าวเป็นขา่ วปลอม 8. เปรียบเทยี บขา่ วจากแหล่งอน่ื ๆ หากไม่มแี หลง่ ข่าวอ่ืนทีร่ ายงานเร่ืองเดียวกนั กอ็ าจเปน็ สัญญาณบง่ ช้ี ว่าขา่ วน้นั อาจเป็นขา่ วปลอม ถ้าข่าวนั้นมีการรายงานจากหลายแหล่งขา่ วท่ีคณุ เชือ่ ถอื กเ็ ปน็ ไปได้ว่าข่าวนั้นจะเป็น ขา่ วจรงิ 9. ข่าวนัน้ เป็นมุกตลกหรือไม่ บางครง้ั เรากแ็ ยกข่าวปลอมออกจากมุกตลกหรือขา่ วเสยี ดสีได้ยาก ตรวจสอบดวู า่ เรอื่ งนั้นมาจากแหลง่ ทม่ี าทีข่ ้นึ ชื่อเร่ืองลอ้ เลยี นและเสยี ดสีขา่ วหรอื ไม่ และพิจารณาวา่ รายละเอยี ด ตลอดจนนำ้ เสยี งในการเล่าเรอ่ื งฟังดเู ป็นไปเพ่ือความสนกุ สนานหรอื ไม่ 10. บางเรอ่ื งกจ็ งใจสร้างข้ึนให้เป็นข่าวปลอม ใช้วจิ ารณญาณในการอา่ น และแชรเ์ ฉพาะขา่ วท่ีคุณแนใ่ จ วา่ เช่อื ถอื ไดเ้ ท่าน้นั ผลกระทบของข่าวปลอม (Fake News) ผลกระทบของข่าวปลอม ข่าวปลอมมผี ลกระทบต่อผู้อ่าน ทัง้ ความคดิ ความเชอื่ ดา้ นการเงิน สุขภาพ ความร้สู กึ ทัศนคติ วิชาชีพ และขยายไปถงึ ก่อใหเ้ กดิ ความรุนแรงได้ 1.ผ้รู บั ได้ขอ้ มลู ไม่ถูกต้อง ทำให้ตัดสนิ ใจผดิ พลาด อาจส่งผลเสยี ต่อชีวติ และทรพั ย์สิน เช่น แชรข์ ้อมลู ว่าดื่มนำ้ มะนาวช่วยรกั ษาโรคมะเรง็ ได้ ผู้ป่วยอาจเลิกไปรักษาดว้ ยวิธเี คมีบำบดั กับหมอ ทำให้มะเรง็ ลกุ ลามถงึ ข้ัน เสยี ชวี ิต 2.ผู้รับเกดิ ความตระหนกตกใจ เชน่ ขอ้ มูลเท็จเกี่ยวกับภยั พิบตั ิ หรือโรคระบาดตา่ ง ๆ อาจทำใหผ้ ู้คน แตกต่นื แห่กกั ตุนของกินของใช้ หรือไปเขา้ คิวฉีดวคั ซีนป้องกนั โรคซง่ึ ไม่เกิดขน้ึ จรงิ ข่าวการเมอื งหรอื นโยบายของ รฐั ทอ่ี าจทำให้หนุ้ ขนึ้ หรือลง นกั ลงทนุ เทขายหุ้นหรือซอื้ เพ่อื เกง็ กำไร

3.ผูถ้ กู แอบอ้างได้รบั ความเสียหาย เชน่ ถกู ล้อเลียน ดูหมนิ่ กล่นั แกลง้ รงั แก (bully) เพราะขอ้ มลู เท็จท่ี เกิดจากการตัดตอ่ ใหด้ ูตลกขบขัน ถกู เกลยี ดชงั จากขอ้ มูลเท็จเชิงใสร่ ้ายป้ายสี หรือตัวอยา่ งขา่ วดาราดงั ปว่ ยหนัก ใกล้เสยี ชีวติ ทำให้ประชาชนสงสาร มิจฉาชีพฉกฉวยโอกาสเร่ยี ไรเงินชว่ ยเหลือครอบครวั ดาราดัง 4.ข้อมลู ทีท่ ำใหเ้ กดิ ความขัดแยง้ ในสงั คม เชน่ ข้อมลู เท็จทางด้านการเมอื ง ข่าวสถานการณร์ ะหว่าง ประเทศ อาจนำไปสู่ความไม่สงบสุขในสังคม สร้างปัญหาระหว่างประเทศได้ การตรวจสอบกอ่ นการแชร์ \"Fake News\" หรอื \"ขา่ วปลอม\" แพรร่ ะบาดหนักขน้ึ จนกลายเป็นเหตุใหเ้ กิดความวนุ่ วายในโลกโซเชียลกันอยู่เปน็ ระยะ ทำไมเราถึงตอ้ งทะเลาะกันบนพนื้ ท่สี ื่อที่นำเสนอขา่ วปลอมดว้ ย? นนั่ เป็นเพราะ\"ข่าวปลอม” สามารถ แพรก่ ระจายได้อยา่ งรวดเรว็ และเป็นวงกว้าง วิธใี นการสงั เกตขุ ่าวให้ชัวร์กอ่ นแชร์ 1. ท่ีมา / แหล่งอ้างองิ ใครเขียน ใครเผยแพร่ น่าเชือ่ ถือหรอื ไม่? สิง่ ที่ทีเ่ ราต้องดู ก็คอื ข่าวนีค้ นเขยี นคือใคร เผยแพร่ทางไหน มคี วามรู้ความเช่ยี วชาญ หรือความเกี่ยวข้องในด้านนน้ั จรงิ หรอื ไม่ เนือ้ หาขา่ วมกี ารอา้ งอิงจากเวบ็ หรือแหลง่ ทน่ี า่ เชอื่ ถือหรือไม่ เพราะมเี วบ็ ไซต์ทข่ี ้อมูลไมน่ า่ เชอื่ ถอื อยู่มากมาย โดย เราสามารถดูข่าวจากหลายๆ ช่องทางประกอบกนั ได้ หากเปน็ เร่อื งท่มี าจากองค์กรทช่ี ่อื ไม่คนุ้ เคย ควรตรวจสอบเพอ่ื ความ แน่ใจอีกครั้งหนง่ึ 2. หัวข้อขา่ ว / คำทีใ่ ช้ ใส่อารมณ์เกินจริงเนน้ \"เรียกร้องความสนใจ\" ขา่ วปลอมมกั มกี ารพาดหัวท่ีสะดดุ ตา อา่ นแลว้ ใหค้ วามรสู้ ึกใสอ่ ารมณเ์ วอร์เกนิ จริง เน้นใช้ตัวหนาและเครือ่ งหมายตกใจ! (อศั เจรีย)์ เพ่ือเรียกร้องความสนใจ เน้นกระตุ้นใหค้ นอยากกดเขา้ ไปดูหรือแชรไ์ ปด่า หากขอ้ ความพาดหัวมีความหวือหวา จนเกินไป ที่ทำใหเ้ รารสู้ ึกวา่ ไม่นา่ เป็นไปได้ ขา่ วน้ันอาจจะเป็นขา่ วปลอม ใหล้ องพจิ รณาให้ดวี า่ ขา่ วที่เรากำลงั จะแชรน์ ้ัน เราอยากแชร์ไปเพือ่ อะไร 3. สงั เกตชอ่ื Link และ URL จะผิดแปลก จงใจเลียนแบบใหเ้ ข้าใจผิด ลิงก์ของข่าวทแ่ี ชรม์ า อาจจะมี URL คลา้ ยกับ URL ของสำนกั ขา่ วที่นา่ เชื่อถือ โดยมเี วบ็ ไซตข์ า่ วปลอมจำนวนมากที่เปล่ยี นแปลง URL เพยี ง เล็กนอ้ ยเพือ่ เลียนแบบแหล่งข่าวจริง ตอ้ งเขา้ ไปอ่านเนอื้ หาและชื่อใหแ้ น่ชดั 4. รปู ภาพ ประกอบไมต่ รงกับเนื้อหาข่าว เปน็ วิธีตรวจสอบทง่ี ่ายๆ ด้วยสมมตฐิ านทีว่ า่ เม่อื เนอื้ หาข่าวมนั ปลอม รปู ภาพประกอบขา่ วก็ต้องปลอมและไม่ ตรงกบั เรื่องจริงในข่าวเชน่ เดยี วกนั เราสามารถตรวจที่มาของ \"รปู ภาพประกอบ\" ไดจ้ าก Google เพยี งคลกิ ขวาทร่ี ูปภาพ ในข่าว จะมีหัวขอ้ ให้เลือกวา่ ค้นหารปู ภาพจาก Google ซึง่ Google จะบอกได้หมดว่ารปู ภาพนีเ้ ผยแพรใ่ นอนิ เตอร์เน็ต เมอื่ ไหร่ และถึงบางคร้งั รปู ภาพอาจเป็นรปู จรงิ แต่ไม่เกี่ยวขอ้ งกบั บรบิ ทของเร่อื งราว เพอ่ื ความ ม่นั ใจ ลองนำภาพไปตรวจสอบที่มาของภาพดังกล่าวผ่านการคน้ หารูปแบบต่างๆ 5. การเขยี นและสะกดคำ \"ผิด\" ผ้สู ่ือขา่ วทีด่ ีหรือสำนกั ขา่ วออนไลน์ท่มี ีตัวตนและมคี ุณภาพจะไม่ผิดพลาดเรื่องตัวสะกดของคำ หรอื ประโยคตา่ งๆ ด้วย เหตุผลทีว่ ่าจะมกี ารพิสจู น์อักษรกอ่ นการเผยแพรท่ ุกครง้ั เพอื่ ความถูกต้องและความไมค่ ลาดเคลอ่ื นของข้อความ (Message) ทจี่ ะสง่ ออกไป

6. ตรวจสอบจากแหล่งขา่ วอืน่ เปรียบเทียบ สงั เกตหรือตรวจสอบอกี ครัง้ จากแหลง่ อื่นๆ หรอื ตรวจสอบแหลง่ ข้อมูลของผ้เู ขียนเพอื่ ยนื ยนั ว่าถูกต้อง หากไม่มีหลกั ฐาน หรือความน่าเชื่อถอื ของผเู้ ช่ยี วชาญที่ไมม่ ีช่อื เสียง อาจระบไุ ดว้ ่าขา่ วดงั กล่าวเปน็ ข่าวปลอม ตรวจสอบข่าวจากรายงานขา่ ว ของที่มาอน่ื ๆ หากไม่มแี หล่งทมี่ าอืน่ ทรี่ ายงานเร่อื งราวเดยี วกนั อาจระบไุ ด้ว่าข่าวดงั กลา่ วเปน็ ข่าวปลอม หากมกี าร รายงานข่าวโดยหลายแหลง่ ข่าวท่ีคุณเชอ่ื ถอื ได้ มแี นวโนม้ ว่าขา่ วดังกล่าวจะเปน็ ขา่ วจรงิ 7. การจดั วางภาพและกราฟกิ สงั เกตสงิ่ ผดิ ปกติในเน้อื หาขา่ วหรือเวบ็ ไซต์ เชน่ วันทล่ี ำดบั เหตุการณ์ การจัดวางภาพกราฟิก โดยข่าวปลอมอาจมีลำดับ เหตุการณ์ทไ่ี มส่ มเหตุผล หรือมกี ารเปล่ยี นแปลงวันท่ขี องเหตุการณ์ต่างๆ ทเี่ กิดขึน้ จรงิ รวมทั้งมีการจัดวางกราฟกิ หรอื เลย์ เอาต์ทไ่ี มเ่ ปน็ มืออาชพี ผดิ ไปจากเลยเ์ อาตข์ องสำนกั ขา่ วจรงิ 8. มโี ฆษณาส่งิ ผิดกฎหมาย บนหน้าเว็บไซต์ สงั เกตสิง่ ผดิ ปกติในเนอ้ื หาขา่ วหรือเว็บไซต์ เช่น เมือ่ คลกิ เขา้ ไปดูในเว็บไซต์อาจมโี ฆษณาของสง่ิ ผิดกฎหมายปรากฏอยู่เต็ม หนา้ เว็บ 9. ดูจุดประสงค์ในการเผยแพรข่ า่ ว ทำไมเราอยากแชร์? อ่านข่าวน้แี ล้วเรารู้สกึ อย่างไร ผ้เู ขียนตอ้ งการอะไร หรอื มีเปา้ หมายยังไง เชน่ ต้องการสร้างความตื่น ตระหนก? หรือ ให้ขา่ วทำลายช่อื เสียง หรอื มีจดุ ประสงค์อน่ื ๆ แอบแฝงจากการใหข้ ่าวน้ี ทงั้ นี้ จากขอ้ สงั เกตท้งั หมดอาจจะบอกไมไ่ ด้ 100% ว่าขา่ วนั้นเปน็ เรื่องจรงิ หรอื ไม่ ดงั น้ี ผู้ใชส้ ่อื ทุกคนจึงควรมี ภูมคิ ุม้ กนั ตนเองในการรบั ข่าวสารข้อมลู ตรวจสอบใหร้ อบดา้ น เลอื กเชอื่ เลอื กใช้ เลอื กแชร์ พฒั นาตนเองให้เป็นพลเมือง เท่าทันสอ่ื ไมต่ กเปน็ เหยอื่ ของขา่ วลวง ขอ้ มูลเท็จ หรือผ้อู ยูเ่ บื้องหลังทต่ี อ้ งการแสวงหาประโยชนจ์ ากความตน่ื รับขอ้ มูล ขา่ วสารของเราเอง และทางท่ีดคี ือไมแ่ ชรใ์ นสิ่งทไี่ มม่ น่ั ใจ เพ่อื ป้องกนั ผลกระทบรา้ ยแรงทีอ่ าจเกดิ ขึน้ ตอ่ ผแู้ ชรโ์ ดยไมร่ ตู้ ัว