คู่มือสำหรับการพัฒนาบรรจุภัณฑ์เพื่อผู้ประกอบการกลุ่มปรับตัวสู่การพัฒนา

คู่ มื อ การพัฒนาบรรจุภัณฑ์เพือกลุ่มผู้ประกอบการ กลุ่มปรับตัวสู่การพัฒนา (Quadrant D) กรอบการคัดสรรสุดยอดหนึงตําบล หนึงผลิตภัณฑ์ ป 2564

สารบญั การดาเนินโครงการหนึ่งตาบล หนง่ึ ผลิตภัณฑ์ และเสน้ ทางส่คู วามสาเรจ็ ..........................................3 แนวคิด OTOP..................................................................................................................................... 3 หลักการพนื้ ฐาน 3 ประการ ................................................................................................................. 4 วตั ถุประสงค์โครงการ OTOP............................................................................................................... 4 ตราสัญลักษณ์ หน่ึงตาบล หนง่ึ ผลติ ภัณฑ์ (ONE TAMBON ONE PRODUCT LOGO)........................ 4 ประเภทของผผู้ ลติ ผปู้ ระกอบการ OTOP............................................................................................ 4 กลมุ่ ผู้ผลติ ชุมชน .............................................................................................................................. 4 ผผู้ ลติ ที่เป็นเจา้ ของรายเดยี ว............................................................................................................ 5 ผู้ผลติ SMEs ..................................................................................................................................... 5 ผลิตภณั ฑ์ OTOP ............................................................................................................................... 5 อาหาร ............................................................................................................................................. 5 เครือ่ งด่ืม.......................................................................................................................................... 6 ผา้ เครอื่ งแต่งกาย............................................................................................................................ 6 ของใช้ ของตกแตง่ ของท่ีระลึก........................................................................................................ 6 สมนุ ไพรที่ไม่ใช่อาหาร...................................................................................................................... 8 แนวคิดการแบ่งหมวดผลติ ภณั ฑ์ (Quadrant) ของ OTOP ตามศักยภาพของกลุ่มผผู้ ลิต ..................... 8 กลุ่มดาวเดน่ สสู่ ากล A...................................................................................................................... 8 กลมุ่ เอกลกั ษณส์ รา้ งคุณค่า B........................................................................................................... 8 กลุ่มพฒั นาสู่การแข่งขัน C ............................................................................................................... 8 กลุม่ ปรับตัวการพัฒนา D................................................................................................................. 8 เสน้ ทางการกา้ วเดินของผผู้ ลติ ผปู้ ระกอบการ OTOP.......................................................................... 8 แนวคดิ การออกแบบ พัฒนาผลติ ภณั ฑ์ บรรจภุ ัณฑ์ และการสรา้ งแบรนด์ ..........................................9 การพัฒนาบรรจุภัณฑ์ เพื่อแข่งขันทางการตลาด.................................................................................. 9 บรรจุภัณฑ์ หมายถงึ ........................................................................................................................ 9 1

วัตถปุ ระสงค์ของการทาบรรจภุ ณั ฑ์...................................................................................................... 9 ประเภทของบรรจภุ ณั ฑ์ ....................................................................................................................... 9 ขอ้ พิจารณาในการออกแบบ............................................................................................................... 10 ข้นั ตอนการออกแบบ (หรือพัฒนา) ................................................................................................ 10 การสรา้ ง Brand ให้ประสบความสาเร็จ............................................................................................. 11 สรปุ องคป์ ระกอบ 7 ประการ ของ Brand ท่ลี ูกค้าตอ้ งการ............................................................... 12 การพฒั นาผลติ ภณั ฑ์ OTOP ให้เปน็ ที่ตอ้ งการของตลาด .................................................................13 ความรู้เบอื้ งตน้ ดา้ นการพฒั นาผลิตภัณฑ์............................................................................................ 13 จดุ มุง่ หมาย.................................................................................................................................... 13 ประเภทผลิตภัณฑใ์ หม่ แบ่งเป็น 7 ประเภท................................................................................... 13 การแปรรปู อาหาร.......................................................................................................................... 14 กรอบการคดั สรรสุดยอดหนึง่ ตาบล หนงึ่ ผลติ ภณั ฑไ์ ทย ....................................................................15 คุณสมบัติของผูผ้ ลิต ผปู้ ระกอบการและผลิตภัณฑ์ท่ีสามารถสมัครเข้ารบั การคัดสรร ......................... 15 การจัดระดับผลติ ภัณฑ์....................................................................................................................... 18 หลักเกณฑ์การคดั สรรสดุ ยอดหนงึ่ ตาบล หนง่ึ ผลติ ภณั ฑไ์ ทย ปี พ.ศ. 2564 (OTOP Product Champion : OPC) ........................................................................................................................... 19 2

โครงการพฒั นาและการจัดทาคมู่ อื สาหรบั การพฒั นาบรรจุภณั ฑ์ เพ่อื กลมุ่ ผูป้ ระกอบการกลมุ่ ปรบั ตวั สกู่ ารพัฒนา (Quadrant D) *************************************** โครงการพัฒนาและการจัดทาคู่มือสาหรับการพัฒนาบรรจุภัณฑ์เพ่ือกลุ่มผู้ประกอบการกลุ่ม ปรับตัวสู่การพฒั นา (Quadrant D) เป็นโครงการทีจ่ ัดทาขึ้นเพ่ือผู้ประกอบการกลุ่มปรบั ตัวสู่การพัฒนาให้ เข้าใจถึงหลักการท่ีสามารถทาให้ผลิตภัณฑ์ของตนเองสามารถพัฒนาเป็นสินค้าที่อยู่ในเกณฑ์คุณภาพ มาตรฐาน โดยมเี น้อื หาดงั น้ี 1) การดาเนนิ โครงการหนงึ่ ตาบล หนงึ่ ผลิตภัณฑ์ และเส้นทางสู่ความสาเร็จ 2) แนวคิดการออกแบบ พัฒนาผลิตภณั ฑ์ บรรจุภณั ฑ์ และการสร้างแบรนด์ 3) การพัฒนาผลิตภัณฑ์ OTOP ให้เปน็ ท่ีตอ้ งการของตลาด 1. การดาเนินโครงการหน่ึงตาบล หนง่ึ ผลติ ภณั ฑ์ และเส้นทางสู่ความสาเร็จ กรมการพัฒนาชุมชน ได้รับมอบหมายให้รับผิดชอบในการส่งเสริมการดาเนินงานโครงการหนึ่ง ตาบล หนึ่งผลิตภัณฑ์ ซ่ึงมีบทบาทในการดาเนินการต่าง ๆ ได้แก่ การลงทะเบียนผู้ผลิต ผู้ประกอบการ OTOP การคัดสรรสุดยอด OTOP ไทย ดาเนินการหมู่บ้านท่องเที่ยว OTOP การจัดงานต่าง ๆ อาทิ OTOP CITY และ OTOP MIDYEAR ต่อเนื่องมาต้ังแต่ปี 2544 อีกทั้งได้พัฒนาศักยภาพการบริหาร จัดการของกลุ่มผู้ผลิต ผู้ประกอบการ การพัฒนาผลิตภัณฑ์ OTOP ด้วยองค์ความรู้ทางวิชาการและ เทคโนโลยีที่ทันสมัยผสมผสานกับภูมิปัญญาท้องถ่ินที่มีอยู่ในชุมชน นามาเป็นเคร่ืองมือในการพัฒนา ผลิตภัณฑ์ OTOP ให้มีคุณภาพ มาตรฐาน และมีความโดดเด่นสร้างมูลค่าเพิ่มให้แก่ผลิตภัณฑ์ OTOP เป็นที่ยอมรับของตลาดและสามารถจาหน่ายได้ทั้งในและตา่ งประเทศ 1.1 แนวคดิ OTOP การดาเนินโครงการหนึ่งตาบล หนึ่งผลิตภัณฑ์ เพื่อให้แต่ละชุมชนได้นาทรัพยากรที่มีในชุมชน และภูมิปัญญาท้องถิ่น มาใช้ในการพัฒนาสินค้า โดยภาครัฐพร้อมที่จะเข้าช่วยเหลือ ในด้านความรู้ สมยั ใหม่และการบรหิ ารจัดการเพอื่ เชอื่ มโยงสนิ คา้ จากชมุ ชนสตู่ ลาดทง้ั ใน และตา่ งประเทศ 3

1.2 หลักการพน้ื ฐาน 3 ประการ 1) ภมู ปิ ัญญาท้องถน่ิ สสู่ ากล (Local Yet Global) 2) พง่ึ ตนเองและคิดอยา่ งสร้างสรรค์ (Self-Reliance & Creativity) 3) การสร้างทรพั ยากรมนุษย์ (Human Resource Development) 1.3 วตั ถุประสงค์โครงการ OTOP 1) สร้างงาน สร้างรายได้ แกช่ ุมชน 2) สร้างความเขม้ แข็งแก่ชุมชน 3) ส่งเสริมภมู ิปญั ญาทอ้ งถิ่น 4) สง่ เสริมการพฒั นาทรพั ยากรมนุษย์ 5) สง่ เสรมิ ความคดิ ริเร่ิมสร้างสรรค์ของชมุ ชน 1.4 ตราสัญลักษณ์ หนึง่ ตาบล หนง่ึ ผลติ ภณั ฑ์ (ONE TAMBON ONE PRODUCT LOGO) ตราสญั ลกั ษณ์ จุดเริ่มตน้ การดาเนินงานโครงการหนึ่งตาบล หน่ึง ผลติ ภณั ฑ์ คณะกรรมการ กอ.นต.ผ. เห็นชอบใหก้ าหนดตราสญั ลกั ษณ์ โครงการ หนึง่ ตาบล หนึ่งผลติ ภณั ฑ์ เพ่ือใชใ้ นการประชาสมั พนั ธ์ โดยใชต้ ราที่มี คาวา่ \"OTOP\" แทนตราทมี่ ีรูปปลาตะเพียน 1.5 ประเภทของผู้ผลติ ผู้ประกอบการ OTOP 1.5.1 กลุ่มผู้ผลิตชุมชน หมายถึง ผู้ผลิต ผู้ประกอบการ ท่ีมีลักษณะเป็นกลุ่มคนที่ได้ รวมตัวกันเป็น กลุ่มภายในชุมชน ผลิตสินค้าท่ีแสดงความเป็นไทย หรือภูมิปัญญาไทย และสมาชิกในกลมุ่ ร่วมกันผลิต รวมท้ังร่วมกันบริหารจัดการ และร่วมรับผลประโยชน์ เช่น กลุ่มผู้ผลิตชุมชนท่ีจดทะเบียน อย่างเป็นทางการ ได้แก่ สมาคม สหกรณ์ มูลนิธิ วิสาหกิจชุมชน กลุ่มผู้ผลิตชุมชนที่เป็นกล่มุ ภายในชมุ ชน ผลิตสินค้าทแี่ สดงความเป็นไทย หรือภูมิปัญญาไทย และสมาชิกในกลมุ่ ร่วมกันผลิต รวมทั้งร่วมกันบรหิ าร จัดการ และร่วมรับผลประโยชน์ เช่น กลุ่มผู้ผลิตชุมชนที่จดทะเบียนอย่างเป็นทางการ ได้แก่ สมาคม สหกรณ์ มูลนิธิ วสิ าหกจิ ชมุ ชน กล่มุ ผผู้ ลิตชมุ ชน ทีไ่ มจ่ ดทะเบียนอย่างเป็นทางการ ได้แก่ กลมุ่ ชมรม เปน็ ต้น 4

1.5.2 ผู้ผลิตที่เป็นเจ้าของรายเดียว หมายถึง ผู้ผลิต ผู้ประกอบการที่เป็นบุคคลใด บุคคลหน่ึงในชุมชนท่ีผลิตสนิ ค้าท่ีแสดงความเป็นไทยหรือภมู ิปญั ญาไทย และมีความเช่ือมโยงกับชุมชนใน ขอ้ ใดขอ้ หน่งึ ได้แก่ การท่ีชุมชนมีส่วนร่วมในการผลิต หรือมีการจ้างแรงงานในชุมชน หรือมกี ารใชว้ ัตถุดิบ ในชมุ ชน หรือมีส่วนรว่ มในการบริหารจัดการ หรอื มสี ว่ นร่วมรับผลประโยชน์ 1.5.3 ผผู้ ลติ SMEs หมายถงึ ผผู้ ลติ / ผ้ปู ระกอบการท่ีจดทะเบียนเปน็ นติ ิบุคคล ได้แก่ บริษัทจากัด ห้างหุ้นส่วนสามัญ ซึ่งผลิตสินค้าท่ีแสดงความเป็นไทยหรือภูมิปัญญาไทยและ มีความ เชื่อมโยงกับชุมชนในข้อใดข้อหนึ่ง ได้แก่ การท่ีชุมชนมีส่วนร่วมในการผลิต/จ้างแรงงานในชุมชน/ใช้ วัตถุดิบในชุมชนหรือมีส่วนร่วมในการบริหารจัดการหรือมีส่วนร่วมได้รับผลประโยชน์ โดยมีสินทรัพย์ ลงทนุ ไม่เกนิ 10 ล้านบาท 1.6 ผลติ ภัณฑ์ OTOP 1.6.1 อาหาร หมายถงึ ผลผลิตทางการเกษตรและอาหารแปรรูป ซึ่งได้รบั มาตรฐาน อย. GAP, GMP, HACCP, Qmark, มผช., มอก., มาตรฐานเกษตรอินทรีย์, ฮาลาล และมีบรรจุภัณฑ์เพื่อการ จาหน่ายทัว่ ไป แบง่ เป็น ๓ กลมุ่ ดังน้ี 1.6.1.1 ผลิตผลทางการเกษตรที่ใช้บริโภคสด เช่น พืชผัก ผลไม้ เช่น มะม่วง สับปะรด ส้มเขียวหวาน มังคุด ส้มโอ กล้วย เป็นต้น กรณีพันธ์ุไม้ เช่น กิ่งพันธ์ุมะม่วง ก่ิงพันธ์ุมะปราง ไม้ ประดับ ฯลฯ ไมถ่ ือวา่ เป็นผลิตภัณฑท์ ่ลี งทะเบียนได้ 1.6.1.2 ผลิตผลทางการเกษตรท่ีเป็นวัตถุดิบและผ่านกระบวนการแปรรูป เบ้ืองต้น เช่น น้าผ้ึง ข้าวสาร ข้าวกล้อง ข้าวฮาง เป็นต้น เนื้อสัตว์แปรรูป เช่น เน้ือโคขุน เน้ือ นกกระจอกเทศแชแ่ ข็ง หมูแดดเดยี ว หมูยอ แหนม ไสอ้ ว่ั ไส้กรอก ปลาอบรมควนั หอยจอ้ เปน็ ต้น อาหาร ประมงแปรรูป เช่น ไส้กรอกปลา ปลาช่อนแดดเดียว ปลาสลิดแดดเดียว ส้มปลาตัว น้าบูดู กะปิ กุ้งแห้ง น้าปลา ปลาร้า เป็นต้น กรณีสัตว์ที่มีชีวิต เช่น ไก่ชน ปลากัด ไม่ถือว่าเป็นผลิตภัณฑ์ท่ีลงทะเบียนได้ เพราะไมผ่ า่ นกระบวนการแปรรปู เบ้อื งต้น 1.6.1.3 อาหารแปรรูปกึง่ สาเร็จรูป/สาเรจ็ รูป เช่น ขนมเคก้ เฉาก๊วย ขนมโมจิ เต้าส้อ กระยาสารท กล้วยฉาบ กล้วยอบ มะขามปรุงรส ทุเรียนทอด กาละแม กะหรี่ป๊ับ ขนมทองม้วน ขา้ วเกรยี บ ขา้ วแต๋น น้าพรกิ เผาและน้าพริกต่าง ๆ แจ่วบอง น้าจ้ิมสกุ ี้ นา้ ปลาหวาน ผักกาดดอง พรกิ ไทย แคบหมู ไขเ่ คม็ กนุ เชียง หมทู ุบ หมูแผน่ เป็นต้น อาหารสาเร็จรูป หมายถึง อาหารที่ผ่านข้ันตอนการหุงต้ม หรือกระบวนการ แปรรูปผลิตผลการเกษตร โดยใช้เทคโนโลยีเพื่อให้อาหารน้ันสามารถเก็บได้เป็นเวลานานพอสมควร โดย 5

ไม่เน่าเสีย และสามารถรับประทานได้ทันทีเม่ือต้องการ เช่น หมูแผ่น หมูหยอง น้าพริกเผา น้าจ้ิมไก่ ซอส พรกิ น้าจ้ิมปลาซาบะ ปลาหมึก ปลาอบกรอบ ขนมอบกรอบ น้ากะทิ ขา้ วสกุ บรรจุกระป๋อง ปลากระป๋อง อาหารก่ึงสาเร็จรูป ตามประกาศกระทรวงสาธารณสุข ฉบับที่ 210 พ.ศ. 2543 กาหนดให้อาหารกึ่งสาเร็จรูป หมายถึง อาหารท่ีผ่านกรรมวิธีและปรุงแต่งมาบ้างแล้ว เพียงแค่ผ่านกรรม วิธีอย่างง่ายๆ ใช้ระยะเวลาสั้นๆ เช่น โดยการเติมน้าร้อน หรือการต้มเพียงไม่ก่ีนาที ก็สามารถนามา รับประทานได้แล้ว อาหารก่ึงสาเร็จรูปสามารถแบ่งออกได้ 4 ชนิด ได้แก่ ก๋วยเตี๋ยว ก๊วยจั๊บ บะหม่ี เส้นหม่ี และวุ้นเส้นท่ีปรุงแต่ง, ข้าวต้มและโจ๊กที่ปรุงแต่ง, แกงจืดและซุปชนิดเข้มข้น ชนิดก้อน ชนิดผง หรือ ชนดิ แห้ง, แกงและนา้ พรกิ แกงต่าง ๆ“ต้องผ่านการแปรรูปมาแลว้ เท่านั้น ไม่ใชอ่ าหารปรุงสด” 1.6.2 เคร่ืองด่ืม หมายถึง ผลิตภัณฑ์ประเภทเครื่องดื่มที่มีแอลกอฮอล์ ได้แก่ สุราแช่ สุรากลั่น สาโท อุ ไวน์ เหล้าขาว 35-40 ดีกรี เป็นต้น และเครื่องดื่มท่ีไม่มีแอลกอฮอล์ ได้แก่ ผลิตภัณฑ์ เคร่ืองดื่มประเภทพร้อมดื่ม ผลิตภัณฑ์ประเภทชงละลาย และผลิตภัณฑ์ประเภทชง เช่น น้าผลไม้ น้า สมุนไพร เครื่องดื่มรังนก กาแฟคั่ว กาแฟปรุงสาเร็จ ขิงผงสาเร็จรูป มะตูมผง ชาใบหม่อน ชาจีน ชา สมุนไพร ชาชัก น้าเฉาก๊วย น้าเต้าหู้นมสด นมข้าวกลอ้ ง เป็นตน้ 1.6.3 ผ้า เคร่ืองแต่งกาย หมายถึง ผ้าทอและผ้าถักจากเส้นใยธรรมชาติหรือเส้นใย สังเคราะห์ รวมทั้งเสื้อผ้า/เคร่ืองนุ่งห่ม และเครื่องแต่งกายท่ีใช้ประดับตกแต่งประกอบการแต่งกาย ท้งั เพ่ือประโยชนใ์ นการใชส้ อยและเพื่อความสวยงาม โดยจาแนกเปน็ 2 ลักษณะ คือ 1.6.3.1 ผา้ หมายถึง ผลติ ภณั ฑผ์ ้าผนื ทที่ าจากเส้นใย เส้นด้าย นามาทอถักเป็น ผืนมีลวดลายเกิดจากโครงสร้างการทอหรือตกแต่งสาเร็จบนผืนผ้า ทาด้วยมือหรือเคร่ืองจักร รวมถึง ผลิตภัณฑ์เส้ือผ้าและเคร่ืองนุ่งห่มซ่ึงเป็นเส้นใยธรรมชาติและเส้นใยสังเคราะห์ ส่ิงทอ และผลิตภัณฑ์ที่ทา จากผา้ เปน็ หลักและมีวสั ดุอืน่ ๆ เป็นองคป์ ระกอบผสม เชน่ ผา้ ไหม ผา้ ฝ้าย ผา้ โสร่ง ผ้าขาวมา้ ผา้ คลมุ ไหล่ ผ้าบาติก ผ้าถุง ผ้าปักชาวเขา ผา้ คลุมผม หมวกกะปเิ ยาะ ผ้าพันคอ เสือ้ ผา้ สาเรจ็ รปู บรุ ุษ – สตรี เป็นตน้ 1.6.3.2 เครื่องแต่งกาย หมายถึง ผลิตภัณฑ์ที่ใช้ประดับตกแต่งประกอบการ แต่งกาย ที่ทาจากวัสดุทุกประเภทเพ่ือประโยชน์ในการใช้สอย เช่น รองเท้า เข็มขัด กระเป๋าถือ เป็นต้น และเพอื่ ความสวยงาม เช่น สร้อย แหวน ต่างหู เขม็ กลดั กาไล นา ิกาข้อมือ เนคไท หมวกแฟชั่น เป็นตน้ 1.6.4 ของใช้ ของตกแต่ง ของที่ระลึก หมายถึง ผลิตภัณฑ์ที่มีไว้ใช้หรือตกแต่งประดับ ในบ้าน สถานท่ีต่าง ๆ เช่น เครื่องใช้ในบ้าน เคร่ืองครัว เคร่ืองเรือน ที่มีวัตถุประสงค์เพื่อการใช้สอย หรือ ประดับตกแต่ง หรือให้เป็นของขวัญ เพื่อให้ผู้รับนาไปใช้สอยในบ้าน ตกแต่งบ้าน รวมท้ังส่ิงประดิษฐ์ท่ี 6

สะท้อนถึงวิถีชีวิต ภูมิปัญญา และวัฒนธรรมท้องถิ่น และสินค้าน้ันต้องไม่ผลิตโดยใช้เครื่องจักรเป็นหลัก หรอื ใชแ้ รงคนเป็นสว่ นเสรมิ หรอื ไมใ่ ช้แรงงานคน ประเภทของใช/้ ของตกแตง่ /ของทีร่ ะลกึ แบง่ ออกเปน็ 7 กลุ่ม 1.6.4.1 ไม้ หมายถึง ของใช้/ของตกแต่ง/ของท่ีระลึก ท่ีมีวัสดุที่ทาจากไม้เป็น หลัก เช่น ไม้แกะสลัก เฟอร์นิเจอร์ กล่องไม้ นา กิ าไม้ตั้งโต๊ะ โคมไฟกะลามะพร้าว ของเล่นเด็ก เคร่ือง ดนตรี ตูพ้ ระธรรม เรือจาลอง แจกนั ไม้ กรงนก ไม้แขวนเสอ้ื เปน็ ต้น 1.6.4.2 จักสาน ถักสาน หมายถึง ของใช้/ของตกแต่ง/ของท่ีระลึก ท่ีมีวัสดุท่ี เป็นเส้นใยธรรมชาติ หรือวัสดุสงั เคราะหใ์ ด ๆ เชน่ พลาสติก นามาจกั สาน หรอื ถกั สาน ถักทอ เป็นรูปร่าง เช่น ตะกร้า กระจูดสาน เสื่อกก ที่รองจานทาจากเสื่อกก ท่ีใส่ของทาจากพลาสติกสาน กระจาด กระบุง กระดง้ กระตบิ ข้าว เชอื กมดั เปลยวน โคมไฟผักตบชวา ไม้กวาด กระเชา้ เถาวัลย์ พรมเช็ดเท้า ฝาชี หมวก สานไมไ้ ผ่ เป็นตน้ 1.6.4.3 ดอกไม้ประดิษฐ์/วัสดุจากเส้นใยธรรมชาติ หมายถึง ดอกไม้ ต้นไม้ กล้วยไม้ ผลไม้ ท่ีไม่ใช่ส่ิงมีชีวิตตามธรรมชาติ แต่ทาจากวัสดุต่าง ๆ เพื่อเลียนแบบธรรมชาติ หรือ/และ ผลิตภัณฑ์ประเภทของใช้/ของตกแต่ง/ของที่ระลึก ท่ีมีวัสดุที่ทาจากกระดาษสาเป็นหลัก เช่น ถุงกระดาษ กลอ่ งกระดาษสา ตน้ ไม้ประดษิ ฐ์ ผลไม้ประดษิ ฐ์ เปน็ ตน้ 1.6.4.4 โลหะ หมายถึง ผลิตภณั ฑ์ประเภทของใช้/ของตกแตง่ /ของท่ีระลึกท่ีทา จากโลหะต่าง ๆ เช่น เงิน ทองเหลือง ดีบุก แสตนเลศ ทอง สังกะสี เป็นต้น เป็นส่วนประกอบหลัก เช่น ช้อนส้อม มีด ผลิตภัณฑ์ภาชนะท่ีใช้โลหะ ภาชนะที่ทาจากแสตนเลสทุบ ทองเหลืองทุบ พิวเตอร์ บรอนซ์ แกะสลักทใ่ี ช้ตกแตง่ สถานท่ตี า่ ง ๆ เปน็ ต้น 1.6.4.5 เซรามิค/เคร่ืองปั้นดินเผา หมายถึง ผลิตภัณฑ์ที่มีการนาวัสดุประเภท ดิน สินแร่ ไปข้ึนรูปและนาไปเผาด้วยความร้อนสูง เพ่ือเป็นภาชนะ ของใช้ ของตกแต่ง ของที่ระลึก เช่น เบญจรงค์ ถ้วยชาม ภาชนะกระเบือ้ ง เซรามคิ โอง่ อา่ ง กระถางต่าง ๆ เปน็ ตน้ 1.6.4.6 เคหะส่ิงทอ หมายถึง ของใช้/ของตกแต่ง/ของที่ระลึก ที่มีวัสดุทาจาก ผา้ มกี ารตดั เยบ็ เชน่ ชดุ เครอ่ื งนอน พรมเช็ดเท้า ผ้าปโู ต๊ะ ถุงมือถักสาหรับทาการเกษตร เปน็ ตน้ 1.6.4.7 อื่น ๆ ของใช้/ของตกแต่ง/ของที่ระลึก หรือผลิตภัณฑ์อ่ืน ๆ ที่ใช้วัสดุ อื่นใดนอกเหนือจาก ขอ้ 1-6 เช่น ทาจากพลาสติก เรซิน แก้ว เทียน รปู วาด เปเปอร์มาเช่ กระจก ซีเมนต์ ตน้ ไม้มงคล ต๊กุ ตาจากดินไทย ผลไมเ้ ผาดดู กลน่ิ พระพุทธรูป เป็นต้น 7

1.6.5 สมุนไพรท่ีไม่ใช่อาหาร หมายถึง ผลิตภัณฑ์จากสมุนไพร หรือมีสมุนไพรเป็น ส่วนประกอบอาจใช้ประโยชน์และอาจส่งผลต่อสุขภาพ ได้แก่ ยาจากสมุนไพร เคร่ืองสาอางสมุนไพร วัตถุอันตรายท่ีใช้ในบ้านเรือนเช่น น้ายาล้างจานสมุนไพร สมุนไพรไล่ยุงหรือกาจัดแมลง และรวมถึง ผลิตภัณฑ์ จากสมุนไพรที่ใช้ทางการเกษตร เช่น น้าหมักชีวภาพ น้าส้มควันไม้ เป็นต้น แบ่งเป็น 3 กลุ่ม คือ 1) ยาจากสมนุ ไพร 2) เครอ่ื งสาอางสมนุ ไพร 3) วตั ถุอันตรายท่ใี ชใ้ นบ้านเรือน 1.7 แนวคดิ การแบง่ หมวดผลิตภณั ฑ์ (Quadrant) ของ OTOP ตามศกั ยภาพของกลุ่มผผู้ ลิต 1.7.1 กลุ่มดาวเด่นส่สู ากล A มคี ุณภาพสูงและผลิตไดจ้ านวนมากอยา่ งต่อเน่ือง มีตลาด จาหน่ายทั้งภายในและต่างประเทศ มีกาลังการผลิตท่ีรองรับการส่ังซ้ือได้ในปริมาณมากและมีศักยภาพใน การสง่ ออกตลาดตา่ งประเทศได้ระยะยาว 1.7.2 กลุ่มเอกลักษณ์สร้างคุณค่า B มีคุณภาพสูง ผลิตได้จานวนน้อย ข้ันตอน กระบวนการผลิตยากและซับซ้อนเป็นงานหัตกรรมประณีตศิลป์ มีเอกลักษณ์ของสินค้าแต่ละชิ้นใช้ ระยะเวลาในการผลติ และไมส่ ามารถผลิตสินค้าทเ่ี หมือนกันในปรมิ าณมากได้ 1.7.3 กลุ่มพัฒนาสู่การแข่งขัน C มีคุณภาพระดับพ้ืนฐานตามที่กฎหมายกาหนด หรือ มาตรฐานอื่นท่ีรองรับผลิตไม่มีความซับซ้อน ผลิตจานวนมาก มีกาลังการผลิตเพียงพอ หรือมีกาลังการ ผลิตในลักษณะเป็นเครือข่าย มีตลาดจาหน่ายทั้งภายในและภายนอกชุมชน และสามารถเข้าสู่การแข่งขนั ในตลาดได้ 1.7.4 กลุ่มปรับตัวการพัฒนา D มีการผลิตง่าย ไม่ซับซ้อน ผลิตได้จานวนน้อย หรือ หลากหลาย ยังไม่ได้มีการรับรองมาตรฐานต้องการในการพัฒนาศักยภาพในตัวผลิตภัณฑ์ กระบวนการ ผลติ และการบรหิ ารจดั การเพ่ือเข้าสู่การรับรองมาตรฐาน 1.8 เส้นทางการกา้ วเดนิ ของผูผ้ ลติ ผูป้ ระกอบการ OTOP 8

2. แนวคิดการออกแบบ พฒั นาผลิตภัณฑ์ บรรจุภณั ฑ์ และการสรา้ งแบรนด์ 2.1 การพฒั นาบรรจุภัณฑ์ เพื่อแข่งขนั ทางการตลาด 2.1.1 บรรจุภัณฑ์ หมายถึง “หน่วยรูปแบบวัตถุภายนอกที่ทาหน้าท่ีปกป้องคุ้มครอง หรอื หอ่ หมุ้ ผลิตภัณฑภ์ ายในให้ปลอดภัย สะดวกต่อการขนสง่ เออื้ อานวยให้เกิดผลประโยชน์ในทางการค้า และการบริโภค” “บรรจุภัณฑ์เป็นทั้งศาสตร์และศิลป์ท่ีใช้ในการบรรจุภัณฑ์ในการจัดจาหน่าย เพ่ือสนอง ความตอ้ งการของผู้ซอื้ หรอื ผู้บรโิ ภคด้วยตน้ ทุนที่เหมาะสม” 2.2 วตั ถปุ ระสงค์ของการทาบรรจภุ ณั ฑ์ 1) เพอ่ื ป้องกนั ผลิตภัณฑ์ (To Protect Products) 2) เพอ่ื จาหนา่ ยผลติ ภัณฑ์ (To Distribute Products) 3) เพอ่ื โฆษณาประชาสมั พันธผ์ ลิตภณั ฑ์ (To Promote Prod) 2.3 หนา้ ท่หี ลกั ของบรรจภุ ณั ฑ์ - ทาหน้าที่รองรับ (Contain) - ป้องกัน (Protect) - ทาหน้าทีร่ ักษา (Preserve) - ช่วยเพ่มิ ผลกาไร - การส่งเสริมการจาหน่าย (Promotion) - การจัดจาหนา่ ยและการกระจาย (Distribution) - บง่ ชี้ (Identify) หรือแจ้งขอ้ มูล (Inform) รายละเอยี ดต่าง ๆ ของสนิ ค้า - ดึงดูดความสนใจ (Consumer Appeal) และชว่ ยชักจูงในการซ้อื สินค้า - การแสดงตวั (Presentation) คือ การสอ่ื ความหมาย บุคลกิ /ภาพพจน์ - สรา้ งมูลคา่ เพ่ิม (Value Added) ให้แกผ่ ลิตภัณฑ์ สรา้ งความเช่ือถือและเป็นท่ยี อมรับของผบู้ รโิ ภค 2.4 ประเภทของบรรจภุ ณั ฑ์ ประเภทของบรรจุภณั ฑส์ ามารถแบ่งได้หลายวธิ ี ตามหลกั เกณฑต์ ่าง ๆ ดงั น้ี 2.4.1 แบ่งตามวธิ กี ารบรรจแุ ละวิธกี ารขนถ่าย โดยแบง่ ออกเป็น 3 ประเภท 2.4.1.1 บรรจุภณั ฑเ์ ฉพาะหนว่ ย คือ บรรจภุ ัณฑ์ท่สี ัมผสั อยู่กบั ผลิตภณั ฑ์ช้ันแรก 2.4.1.2 บรรจุภัณฑ์ช้ันใน คือ บรรจุภัณฑ์ชั้นท่ีสอง มีหน้าที่รวบรวมบรรจุภัณฑ์ ช้นั แรกเขา้ ไวด้ ้วยกนั เป็นชดุ ตัง้ แต่ 2 – 24 ช้ินขนึ้ ไป 2.4.1.3 บรรจภุ ัณฑ์ช้นั นอกสดุ คือบรรจุภณั ฑท์ ี่เป็นหนว่ ยรวมขนาดใหญ่ท่ีใชใ้ นการขนส่ง 9

2.4.2 แบง่ ตามวตั ถุประสงคข์ องการใช้ 2.4.3 แบ่งตามความคงรูป 2.4.4 แบ่งตามวัสดบุ รรจภุ ัณฑ์ทใี่ ช้ 2.4.1กระดาษ กระดาษเหนียว เช่น ถุงกระดาษ กระดาษกันไขมัน เช่น กระดาษห่อเนย กระดาษห่อของทอด กระดาษกลาสซีน เช่น กระดาษหอ่ อาหารท่ีมไี ขมันสูง กระดาษแข็ง เชน่ กล่องกระดาษแปง้ กระดาษลูกฟูก 2.4.2 แก้ว ขวดแกว้ บรรจุเคร่ืองด่ืม เครื่องสาอาง อาหาร ยาฯ 2.4.3 โลหะ กระป๋องเคลอื บเพ่อื การบรรจอุ าหาร ยา สารเคมฯี 2.4.4 พลาสติก ขวด/ถาดพลาสติก เชน่ HDPE PET PP PS ถุงพลาสติก เชน่ ถงุ IPP ซองOPP ซองVACUM ซอง FOIL/MET 2.4.5 ไม้ จกั สาน ลังไม้ พาเลท 2.5 ข้อพิจารณาในการออกแบบ - ตลาดเปา้ หมาย - ลกั ษณะของสนิ ค้า - วิธีการจัดจาหนา่ ย - การขนส่ง - การเก็บรกั ษา (Storage) - ลกั ษณะการนาไปใช้งาน - ตน้ ทุนของบรรจุภัณฑ์ - ปัญหาด้านกฎหมาย - ผลกระทบตอ่ สังคม 2.5.1 ขนั้ ตอนการออกแบบ (หรอื พัฒนา) การวางแผนการออกแบบบรรจุภัณฑ์ การวางแผน อาจวางแผนได้ 2 วิธี คือ 1) ปรับปรงุ พัฒนาใหฉ้ ีกแนว แตกตา่ งจากคแู่ ขง่ ในตลาด 2) ปรับปรงุ พัฒนาบรรจุภัณฑ์ให้สามารถแข่งขัน กับคู่แขง่ ในตลาดโดยตรง ได้ด้วยบรรจภุ ัณฑ์ทดี่ กี ว่าหรอื ดว้ ยค่าใชจ้ ่ายที่ถกู กวา่ 10

ใชก้ ารวเิ คราะห์ 5 W 2 H เริม่ จากเจา้ ของสินคา้ (ตัวเรา) วา่ สินค้าของเราตอบคาถามเหลา่ น้ีไดห้ รือเปล่า Who สินคา้ เราขายใคร! ชาย หญิง เด็ก (อายุ)ฯ What สนิ ค้าเราคอื อะไร มีกปี่ ระเภท! แบรนด์เนมวา่ อะไร ! When เราจะขายสนิ คา้ ไดเ้ มอ่ื ไร! ช่วงเทศกาลหรอื ตลอดปี Where ขายทไ่ี หน! ห้าง ตลาดนดั โรงพยาบาล โรงเรยี น ตามบ้าน ฯ Why คิดวา่ ทาไมลกู ค้าจงึ นยิ มชมชอบสินค้าเรา! How เรามีวิธีหรือแนวคดิ ท่จี ะจับใจลูกคา้ ของเราได้อยา่ งไร! How Much มีตงั คอ์ ยเู่ ทา่ ไร! และของคู่แขง่ 5 w 2 H…. ! ตอบได้ ตอบไม่ครบ...ดีไซนท์ ่ดี เี กิดข้นึ ได้อยาก ข้นั ตอนที่ 1 กาหนดตราสนิ คา้ ขั้นตอนท่ี 2 การรวบรวมข้อมูล ข้อมูลการตลาด สถานการณ์แข่งขัน จุดแข็ง จุดอ่อน โอกาส ข้อจากัด ความต้องการของกลุ่มเป้าหมาย / พฤติกรรมผู้บริโภค เทคโนโลยีใหม่ ๆ ทางด้านวัสดุ บรรจุภณั ฑ์ ระบบบรรจภุ ัณฑแ์ ละเครอ่ื งจกั ร ข้นั ตอนท่ี 3 การออกแบบร่าง ข้ันตอนที่ 4 การประชุมวิเคราะห์ปรับต้นแบบ วิเคราะห์ความเป็นไปได้วิเคราะห์การ สนองความตอ้ งการของกล่มุ เปา้ หมาย เลือกต้นแบบทยี่ อมรับได้ 2.6 การสรา้ ง Brand ให้ประสบความสาเร็จ ขจัดความเขา้ ใจผดิ ตา่ ง ๆ 1) ความเขา้ ใจผดิ คิดว่าการสร้าง Brand คือ การสร้าง Logo Logo คืออะไร การสร้างการจดจา, คุ้มครองธุรกิจ, สร้างความน่าเชื่อถือและ มูลค่าเพิ่มในอนาคต ซ่ึงความเป็นจริงนัน้ โลโก้เป็นแค่ส่วนประกอบหนึ่งในการสื่อถึงผลิตภณั ฑ์ เหมือนกับ การสร้างบ้าน ท่ีไม่มีเสาเข็มแล้วก็ทาสีบ้านใหส้ วยงาม การทาโลโก้ ก็เหมือนแค่ทาสีให้บ้านสวยงาม แต่ไม่ แข็งแรง ดีท่ีสุดคือสร้างความแข็งแรงของผลิตภัณฑ์จากฐานรากแล้วค่อยทาสีคือการทาโลโก้ แสดงส่ิงท่ี เป็นตัวตนของแบรนด์ และกลยุทธของแบรนด์ เป็นฐานรากท่ีดีของแบรนด์ เราเรียกกันว่าแบรนด์ DNA คือการกาหนดตัวตนและจุดยนื ให้ชดั เจนเพือ่ จะไดส้ ื่อสารกับลูกคา้ ไดต้ รงประเดน็ 11

2) ความเข้าใจผิด คิดว่าการสร้าง Brand คือ การขายแต่สรรพคุณ ความสาเร็จไม่ใช่ เพียงแต่ นาเสนอแค่ สรรพคุณ จดุ ทส่ี าคัญ คือ การนาเสนอที่มีเรื่องราวของอารมณ์ Emotion มาเป็นจุด ขาย หรอื กาหนดเป็น คณุ สมบตั ทิ ี่แตกต่าง Unique selling point ตัวอย่างการใช้ Emotion รา้ นกาแฟ Star Buck… Old Concept :Emotion in Third place party แนวคิดที่ใช้ : ให้ร้านเป็นท่ีพบปะสังสรรค์แหล่งที่ 3 New Concept : Barista DIY and Story Knowing แนวคดิ ใหม่ : ให้ลกู ค้ามีสว่ นการรบั รใู้ นเรอ่ื งกาแฟ 3) ความเข้าใจผิด คิดว่าการสร้าง Brand คือ การคิดให้บรรเจิดว่าเราจะไปให้ไกลที่ถูก ต้องการสร้างแบรนด์ที่เหมาะสมคือการเก็บข้อมูลอย่างครบถ้วนและนามาเป็นแนวทางพัฒนาผลิตภัณฑ์ ซง่ึ การเก็บข้อมลู ให้ครบถว้ นตอ้ งเก็บ ท้งั ข้อมลู ภายใน และขอ้ มลู ภายนอก - ขอ้ มูลภายใน ประกอบด้วย คนในครอบครวั ญาตพิ ีน่ ้อง และ ผ้รู ว่ มงาน/ลกู จา้ ง - ข้อมูลภายนอก มีหลายอย่างเช่น : ลูกค้า (ลูกค้าในอดีต, ปัจจุบัน, ลูกค้าใน อนาคต) supplier (ผู้ท่ีขายวัตถุดิบ/บริการต่าง ๆ ให้เรา) คนกลาง (ผู้ที่ช่วยขายของให้เรา) คู่ค้าคู่แข่ง (ผทู้ ี่ทาสินค้าเหมอื นของเรา) ตัวอยา่ งการใชข้ อ้ มลู มาทาผลติ ภณั ฑ์ - จากข้อมลู : ทีม่ กี ารนาเข้าแมลงจากประเทศเพ่อื นบา้ นปลี ะ 800 ตนั และยังไม่ มีใครทาผลิตภัณฑ์ประเภทนี้อย่างจริงจัง จึงมีแรงบันดาลใจและเป็นท่ีมาของธุรกิจน้ีข้ึน และความเป็น แหล่งทดแทนโปรตีน สร้างความเป็นตัวตนของแบรนด์ คือแมลงทอดกรอบที่ม่ันใจได้ ในความสะอาด ปลอดภัย, มีมาตรฐานในการผลิต, ทานได้ทุกทท่ี ุกเวลา - ให้สโลแกนของผลิตภณั ฑ์ว่า Smart snack โปรตีนสูง เนน้ การใช้บรรจภุ ณั ฑ์ท่ี ดึงดูดสายตาใช้ mascot เปน็ แมลงที่เปน็ การต์ ูน เพ่ือลดความไม่นา่ มองของตัวแมลง Logo คาว่า ไฮโซ ที่ สือ่ ถงึ การยกระดับของแมลงทีม่ ีมาตรฐานข้นั สงู กลุ่มลูกคา้ เปา้ หมาย: Gen X และ Gen Y การเก็บข้อมูลจากลูกค้า ภายในและภายนอก ข้อมูลที่สาคัญ ถังหนัก, ขึ้นสนิม, ไม่น่าดู การเก็บข้อมูลจากลูกค้า:ทาให้เกิดผลิตภัณฑ์ใหม่ สร้างผลิตภัณฑ์ใหม่ท่ีตอบโจทย์ กลุ่มลูกค้าคน รุ่นใหม่ ใช้นวัตกรรมใหม่ : วัตถุดิบเป็น คอมโพสิต ไม่เป็นสนิม ทนแรงระเบิด ใช้ภาพลักษณ์ : ท่ีสดใส สวยงาม ไมส่ กปรก 4) ความเข้าใจผิด คิดว่าการสร้าง Brand คือ การสร้างภาพ ท่ีแท้จริงคือการดึง ภาพลักษณ์ จุดเด่น ตา่ ง ๆ ของผลิตภณั ฑท์ ี่ มาใชเ้ ปน็ กุลยทุ ธใ์ นการสรา้ งผลิตภณั ฑ์และสร้างการขาย 5) ความเขา้ ใจผดิ คดิ ว่าการสรา้ ง Brand คือ การใชเ้ งนิ มากในการทา 2.7 สรุป องคป์ ระกอบ 7 ประการ ของ Brand ทล่ี ูกค้าต้องการ 1) คณุ สมบตั ิที่แตกต่าง Unique selling point แตกตา่ ง, ดีกวา่ เดิม, โดนใจ, ชัดเจน 2) คณุ ประโยชน์ Function+Emotion ส่ือสารคุณประโยชน์ทมี่ ีกับลูกค้าให้ชดั เจนท่ีสุด 3) คุณภาพ Quality สรา้ งผลิตภณั ฑท์ ่มี คี ณุ ภาพ รกั ษาคณุ ภาพและมาตรฐาน 12

4) รูปแบบ Design รูปแบบของตัวสินค้าที่ตอบโจทย์ลูกค้า รูปแบบ ช่องทางการจัด จาหนา่ ย ออนไลน์ ออฟไลน์ ท่มี ีความสะดวก 5) ตาแหน่งของแบรนด์ Position กลุ่มเป้าหมายหลัก คือลูกค้าที่ซ้ือ กลุ่มเป้าหมายรอง คอื ลูกค้าทมี่ ีแนวโนม้ วา่ จะซอ้ื 6) คุณค่าท่ีมี Value added ท่ีโดนใจ นวัตกรรม Innovation ภูมิปัญญา Wisdom เร่อื งราวทบ่ี อกเล่า Story Telling ความคดิ สรา้ งสรรค์ Creative 7) อัตลักษณ์ Identity จุดจดจา ท่ีเป็นท้ัง รูป, รส, กล่ิน, เสียง จุดจดจาท่ีดีต้อง เรียบ ง่าย, กะทัดรัด ต้องมีความแตกต่างและโดดเด่น @ ตั้งช่ือ Naming @ สร้างโลโก้ Logo @ สโลแกน/คา ขวญั Slogan @ บรรจภุ ณั ฑ์ Packaging 3. การพฒั นาผลติ ภัณฑ์ OTOP ให้เปน็ ท่ีตอ้ งการของตลาด 3.1 ความรเู้ บ้อื งต้นดา้ นการพฒั นาผลติ ภัณฑ์ 3.1.1 จุดมงุ่ หมาย 1) ทาสง่ิ ทแ่ี ปลกแตกต่างไปจากเดิม 2) ทาสิง่ ใหม่ให้ดกี วา่ เดิม หรือ จากเดมิ ให้ดขี ้ึน 3) เพื่อสรา้ งผลกาไร และเพ่ือความอยู่รอดของบรษิ ัท 3.1.2 ประเภทผลติ ภัณฑ์ใหม่ แบ่งเป็น 7 ประเภท 1) ผลิตภัณฑ์ท่ีเกิดจากการขยายสายการผลิตโดยใช้กระบวนการผลิตที่มีอยู่ 2) การสรา้ งแนวคดิ ใหม่ในผลิตภัณฑ์เดิม 3) ผลิตภัณฑ์ที่มีอยู่เดิมแต่ปรับเปลี่ยนรูปแบบใหม่ เช่น เปลี่ยนรูปลักษณ์ ผลติ ภณั ฑ์และ/ หรือบรรจภุ ณั ฑ์ 4) ผลิตภัณฑ์ใหม่ที่เกิดจากการปรับปรุงสูตรท่ีมีอยู่แล้ว เช่น การลดหรือเพิ่มปริมาณ วัตถดุ ิบ หรือการเปลย่ี นวตั ถดุ บิ เพอ่ื ลดต้นทุน หรือตอบสนองความตอ้ งการของผบู้ รโิ ภค 5) ผลิตภณั ฑใ์ หมใ่ นบรรจุภณั ฑ์ใหม่ 6) ผลิตภัณฑท์ ี่เป็นนวตั กรรม 7) ผลิตภัณฑท์ ี่เกิดจากความคดิ สร้างสรรค์ 13

3.1.3 การแปรรปู อาหาร การนาความ้รทู้ างวิทยาศาสตร์มาเพื่อหาเทคโนโลยดี ้านต่าง ๆ มาปรับใชเ้ พอื่ การแปรรูป อาหารให้มีอายกุ ารเกบ็ รกั ษาได้นานขน้ึ ชะลอการเปลี่ยนแปลงสี กลนิ่ รส เนื้อ สมั ผัส และ/หรือลกั ษณะ 1) เทคโนโลยกี ารถนอมอาหารโดยใชค้ วามรอ้ น 2) เทคโนโลยีการถนอมอาหารโดยใช้ความเยน็ 3) เทคโนโลยกี ารถนอมอาหารโดยการทาแห้ง 4) เทคโนโลยีการถนอมอาหารโดยการหมกั 5) เทคโนโลยกี ารแช่อมิ่ 14

กรอบการคดั สรรสุดยอดหน่ึงตาบล หนงึ่ ผลิตภณั ฑไ์ ทย ******************************* 1. สามารถส่งออกได้ (Exportable) โดยมีความแกร่งของตราผลติ ภัณฑ์ (Brand Equity) 2. ผลติ อย่างตอ่ เนอ่ื งและคงคณุ ภาพเดิม (Continuous & Consistent) 3. ความมีมาตรฐาน (Standardization) โดยมีคุณภาพ (Quality) และสร้างความพึงพอใจแก่ ลกู ค้า (Satisfaction) 4. มีประวัติความเป็นมาของผลิตภัณฑ์ (Story of Product) ที่สะท้อนอัตลักษณ์ของชุมชนเชิง พ้นื ท่ี คุณสมบตั ิของผูผ้ ลิต ผู้ประกอบการและผลติ ภณั ฑ์ทส่ี ามารถสมัครเขา้ รับการคัดสรร 1. ผผู้ ลติ ผปู้ ระกอบการ OTOP ทีม่ ีชอื่ อยใู่ นการสารวจและลงทะเบยี นผผู้ ลิต/เป็นผู้ประกอบการ OTOP ปี พ.ศ.2557-2563 (ภายในวันที่ 30 กันยายน 2563) ของจงั หวัดหรือกรงุ เทพมหานคร 2. เป็นที่ผลติ ภณั ฑท์ ไ่ี ด้แจง้ ไวใ้ นการสารวจและลงทะเบียนผู้ผลติ /ผ้ปู ระกอบการ OTOPปี พ.ศ.2557-2563 3. ผลิตภัณฑ์ตามข้อ 2 ต้องผ่านการขออนุญาตและการรับรองมาตรฐานตามที่กฎหมายกาหนด เช่น อย. และหากผลิตภัณฑ์ใดไม่มีข้อกาหนดของกฎหมายระบุไว้ต้องผ่านการรับรองมาตรฐานอย่างใด อย่างหนึ่ง ก่อนวันสมัครเข้ารับคัดสรรฯ เช่น มผช., มอก., ฮาลาล, คิว (Qmark), GAP, GMP, HACCP และมาตรฐานเกษตรอินทรีย์ เป็นต้น ทั้งน้ีกรณีผลิตภัณฑ์เครื่องประดับอัญมณี หากไม่มีมาตรฐานใด รับรองไม่สามารถส่งเข้ารับการคัดสรรฯ ได้ ท้ังน้ีใบรับรองต้องไม่หมดอายุก่อนวันรับสมัครคัดสรรฯ ใน ระดับจังหวัด 4. กรณีผลิตภัณฑ์ประเภทสมุนไพรที่ไม่ใช่อาหาร จะไม่รับพิจารณาผลิตภัณฑ์ที่ไม่เป็นไปตาม กฎหมายกาหนด เช่น 4.1 ลูกประคบ กรณีได้มาตรฐาน มผช. ฉลากผลิตภัณฑ์ต้องไม่บรรยายสรรพคุณในการ บาบัด บรรเทา รักษาหรือป้องกันโรค ส่วนกรณีท่ีพบฉลากผลิตภัณฑ์มีการแสดงสรรพคุณทางยา เช่น บรรเทาอาการปวด คลายกล้ามเนื้อจะใช้หลักพิจารณาตามกฎหมายว่าด้วยยา ถ้าผลิตภัณฑ์ไม่ได้ ขึ้นทะเบียนตารับยาจะไมร่ บั พจิ ารณาคดั สรร 4.2 เคร่ืองสาอางท่ีจดแจ้งตามกฎหมายแล้ว แต่พบการแสดงฉลากโอ้อวดเกินความเป็น เครือ่ งสาอาง ให้รบั พิจารณาคัดสรร โดยให้ตัดคะแนนในส่วนข้อความฉลากเท่านน้ั หากพบผลิตภัณฑ์ที่จด แจง้ เป็นเครื่องสาอาง แตม่ ีฉลากและสว่ นประกอบแสดงสรรพคุณทางยา เช่น ยาหมอ่ ง นา้ มนั เหลือง ครีม นวดสมนุ ไพร ฉลากแสดงสรรพคุณรักษาหรือบรรเทาอาการปวดเม่ือย กล้ามเนือ้ จะไมร่ ับพิจารณาคัดสรร 15

4.3 กรณผี ลติ ภณั ฑย์ าสมุนไพร ที่ฉลากระบุสรรพคณุ ทางยา จะใช้หลักพิจารณาตามกฎหมาย วา่ ดว้ ยยา ถ้าผลิตภณั ฑน์ น้ั ไมไ่ ดข้ ้นึ ทะเบยี นตารบั ยาจะไม่รบั พจิ ารณาคดั สรร 5. จานวนผลิตภัณฑ์ที่ผู้ผลิต/ผู้ประกอบการสามารถส่งเข้าคัดสรรฯ ผู้ผลิต/ผู้ประกอบการ ผลิตภัณฑ์ OTOP สามารถส่งผลิตภัณฑ์ ท่ีได้แจ้งไว้ในการสารวจและลงทะเบียนผู้ผลิต/ผู้ประกอบการ OTOP ปี พ.ศ. 2557- 2561 ซ่งึ เป็นผลิตภัณฑ์หลักทผี่ ่านการรบั รองมาตรฐานที่กาหนดไว้ ตามขอ้ 4.3 สง่ สมัครเขา้ รับการคัดสรรฯ ได้รายละ 3 ผลิตภัณฑ์ (กรณีผลติ ภัณฑเ์ ดย่ี ว) หรือ 3 ชุด (กรณีชดุ ผลิตภัณฑ)์ 6. ประเภทผลิตภณั ฑท์ ค่ี ดั สรรฯ แบง่ ออกเป็น 5 กล่มุ ประเภทผลิตภณั ฑ์ ดังตอ่ ไปนี้ 6.1 ประเภทอาหาร หมายถึง ผลผลิตทางการเกษตรและอาหารแปรรูป ซ่ึงได้รับ มาตรฐาน อย., GAP, GMP, HACCP, Qmark, มผช., มอก., มาตรฐานเกษตรอินทรีย์, ฮาลาล และมีบรรจุ ภัณฑ์เพอ่ื การจาหน่ายท่วั ไป แบ่งเป็น 3 กลมุ่ ดังนี้ 6.1.1 ผลิตผลทางการเกษตรที่ใช้บริโภคสด คือ ผลผลิตทางการเกษตรท่ี สามารถลงทะเบียนได้ เช่น พืชผัก ผลไม้ เช่น มะม่วง สับปะรด ส้มเขียวหวาน มังคุด ส้มโอ กล้วย ฯลฯ ผลผลิตทางการเกษตรท่ีไม่สามารถลงทะเบียนได้ เช่น ก่ิงพันธ์ุไม้ทุกชนิด เช่น ก่ิงพันธุ์มะม่วง ก่ิงพันธ์ุ มะปราง ไมป้ ระดับ ฯลฯ 6.1.2 ผลติ ผลทางการเกษตรทเ่ี ป็นวัตถุดบิ และผ่านกระบวนการแปรรูปเบ้ืองต้น เชน่ นา้ ผ้งึ ขา้ วสาร ขา้ วกลอ้ ง ขา้ วฮาง เปน็ ตน้ เนอ้ื สัตว์แปรรูป เชน่ เน้อื โคขุน เนื้อนกกระจอกเทศแช่แข็ง หมูแดดเดยี ว หมยู อ แหนม ไส้อวั่ ไสก้ รอก ปลาอบรมควนั หอยจอ๊ เป็นตน้ อาหารประมงแปรรูป เช่น ไส้ กรอกปลา ปลาช่อนแดดเดียว ปลาสลิดแดดเดยี ว น้าบูดู กะปิ กุง้ แห้ง น้าปลา ปลาร้า เป็นตน้ ยกเวน้ กรณี สัตว์ท่ีมีชีวิต เช่น ไก่ชน ปลากัด ไม่ถือว่าเป็นผลิตภัณฑ์ที่ลงทะเบียนได้ เพราะไม่ผ่านกระบวนการแปรรปู เบ้ืองตน้ 6.1.3 อาหารแปรรูปก่ึงสาเร็จรูป/สาเร็จรูป เช่น ขนมเค้ก เฉาก๊วย ขนมโมจิ เต้าส้อ กระยาสารท กล้วยฉาบ กล้วยอบ มะขามปรุงรส ทุเรียนทอด กาละแม กะหร่ีป๊ับ ขนมทองม้วน ขา้ วเกรยี บ ข้าวแตน๋ น้าพรกิ เผาและน้าพริกตา่ ง ๆ แจว่ บอง น้าจม้ิ สุก้ี น้าปลาหวาน ผกั กาดดอง พรกิ ไทย แคบหมู ไขเ่ คม็ กุนเชียง หมทู ุบ หมูแผ่น เปน็ ตน้ 6.2 ประเภทเครื่องดื่ม หมายถึง ผลิตภัณฑ์ประเภทเคร่ืองดื่มที่มีแอลกอฮอล์ ได้แก่ สุรา แช่ สรุ ากลน่ั สาโท อุ ไวน์ เหล้าขาว 35-40 ดีกรี เปน็ ตน้ และเครื่องดม่ื ทีไ่ มม่ แี อลกอฮอล์ ไดแ้ ก่ ผลิตภัณฑ์ เคร่ืองด่ืมประเภทพร้อมดื่ม ผลิตภัณฑ์ประเภทชงละลาย และผลิตภัณฑ์ประเภทชง เช่น น้าแร่ น้าผึ้ง น้า ผลไม้ น้าสมุนไพร เคร่ืองด่ืมรังนก กาแฟคั่ว กาแฟปรุงสาเร็จ ขิงผงสาเร็จรูป มะตูมผง ชาใบหม่อน ชาจนี 16

ชาสมุนไพร ชาชักน้าเฉาก๊วย น้าเต้าหู้ นมสด นมข้าวกล้อง เป็นต้น ท้ังน้ีน้าดื่มบรรจุขวดไม่ถือว่าเป็น ผลติ ภณั ฑ์ท่ีลงทะเบียนได้ 6.3 ประเภทผา้ เครอ่ื งแต่งกาย หมายถึง ผา้ ทอและผ้าถกั จากเสน้ ใยธรรมชาติหรอื เส้นใย สังเคราะห์ รวมท้งั เสอื้ ผ้า/เครื่องนุ่งห่ม และเคร่ืองแต่งกายที่ใชป้ ระดับตกแตง่ ประกอบการแต่งกายท้ังเพื่อ ประโยชน์ในการใชส้ อยและเพอ่ื ความสวยงาม 6.3.1 ผ้า หมายถงึ ผลิตภัณฑ์ผ้าผนื ทที่ าจากเส้นใย เสน้ ด้าย นามาทอถักเป็นผืน มีลวดลายเกิดจากโครงสร้างการทอหรือตกแต่งสาเร็จบนผืนผ้า ทาด้วยมือ หรือเคร่ืองจักร รวมถึง ผลิตภัณฑ์เส้ือผ้าและเครื่องนุ่งห่มซึ่งเป็นเส้นใยธรรมชาติและเส้นใยสังเคราะห์ ส่ิงทอ และผลิตภัณฑ์ที่ทา จากผ้าเป็นหลักและมีวัสดอุ ่ืน ๆ เป็นองคป์ ระกอบผสม เช่น ผ้าไหม ผา้ ฝา้ ย ผ้าโสรง่ ผา้ ขาวม้า ผา้ คลมุ ไหล่ ผา้ บาตกิ ผา้ ถงุ ผา้ ปกั ชาวเขา ผา้ คลุมผม หมวกกะปิเยาะ ผา้ พนั คอ เสื้อผ้าสาเร็จรูปบรุ ุษ – สตรี เป็นต้น 6.3.2 เครื่องแต่งกาย หมายถึง ผลิตภัณฑ์ที่ใช้ประดับตกแต่งประกอบการแต่ง กายทที่ าจากวัสดทุ ุกประเภทเพ่อื ประโยชน์ในการใชส้ อย เชน่ รองเทา้ เขม็ ขัด กระเปา๋ ถอื เป็นต้น และเพ่ือ ความสวยงาม เช่น สรอ้ ย แหวน ตา่ งหู เขม็ กลดั กาไล นาฬิกาขอ้ มอื เนคไทหมวกแฟชน่ั เป็นต้น 6.4 ประเภทของใช้/ของตกแต่ง/ของที่ระลึก หมายถึง ผลิตภัณฑ์ที่มีไว้ใช้หรือตกแต่ง ประดับในบ้าน สถานท่ีต่าง ๆ เช่น เครื่องใช้ในบ้าน เครื่องครัว เคร่ืองเรือน ท่ีมีวัตถุประสงค์เพื่อการใช้ สอยหรือประดับตกแต่ง หรือให้เป็นของขวัญ เพื่อให้ผู้รับนาไปใช้สอยในบ้าน ตกแต่งบ้าน รวมทั้ ง ส่ิงประดิษฐ์ท่ีสะท้อนถึงวิถีชีวิต ภูมิปัญญา และวัฒนธรรมท้องถิ่น และสินค้าน้ันต้องไม่ผลิตโดยใช้ เครื่องจักรเปน็ หลกั และใช้แรงคนเปน็ ส่วนเสรมิ หรือไม่ใช้แรงงานคน โดยประเภทของใช้/ของตกแต่ง/ของ ทรี่ ะลึก แบ่งออกเปน็ 7 กลมุ่ ดงั นี้ 6.4.1 ไม้ หมายถึง ของใช้/ของตกแตง่ /ของท่ีระลึก ทม่ี ีวัสดุทีท่ าจากไมเ้ ป็นหลัก เชน่ ไมแ้ กะสลกั เฟอร์นเิ จอร์ กล่องไม้ นาฬกิ าไมต้ ง้ั โต๊ะ โคมไฟกะลามะพร้าว ของเล่นเดก็ เคร่อื งดนตรี ตู้ พระธรรม เรอื จาลอง แจกนั ไม้ กรงนก ไมแ้ ขวนเส้อื เปน็ ต้น 6.4.2 จักสาน ถักสาน หมายถึง ของใช้/ของตกแต่ง/ของที่ระลึก ท่ีมีวัสดุที่เป็น เส้นใยธรรมชาติ หรือวัสดุสังเคราะห์ใด ๆ เช่น พลาสติกนามาจักสาน หรือถักสานถักทอเป็นรูปร่าง เช่น ตะกร้า กระจูดสาน เสื่อกก ที่รองจานทาจากเสอื่ กก หมวกจักสาน ท่ีใส่ของทาจากพลาสตกิ สาน กระจาด กระบงุ กระดง้ กระติบข้าว เชอื กมดั เปลยวน โคมไฟผักตบชวา ไม้กวาด กระเช้าเถาวัลย์ พรมเช็ดเทา้ ฝา ชี หมวกสานไมไ้ ผ่ เป็นตน้ 17

6.4.3 ดอกไม้ประดิษฐ์/วัสดุจากเส้นใยธรรมชาติ หมายถึง ดอกไม้ ต้นไม้ กล้วยไม้ผลไม้ท่ีไม่ใช่ส่ิงมีชีวิตตามธรรมชาติ แต่ทาจากวัสดุต่าง ๆ เพื่อเลียนแบบธรรมชาติหรือและ ผลิตภัณฑ์ประเภทของใช้/ของตกแต่ง/ของท่ีระลึก ที่มีวัสดุท่ีทาจากกระดาษสาเป็นหลัก เช่น ถุงกระดาษ กลอ่ งกระดาษสา ตน้ ไมป้ ระดษิ ฐ์ ผลไมป้ ระดษิ ฐ์ เป็นต้น 6.4.4 โลหะ หมายถึง ผลิตภัณฑ์ประเภทของใช้/ของตกแต่ง/ของที่ระลึกท่ีทา จากโลหะต่าง ๆ เช่น เงิน ทองเหลือง ดีบุก สเตนเลส ทอง สังกะสี เป็นต้น เป็นส่วนประกอบหลัก เช่น ช้อนส้อม มีด ผลิตภัณฑ์ภาชนะที่ใช้โลหะ ภาชนะท่ีทาจากสเตนเลสทุบ ทองเหลืองทุบ พิวเตอร์ บรอนซ์ แกะสลกั ทใ่ี ช้ตกแต่งสถานท่ีตา่ ง ๆ เป็นต้น 6.4.5 เซรามิค/เครื่องป้ันดินเผา หมายถึง ผลิตภัณฑ์ที่มีการนาวัสดุประเภทดิน สินแร่ ไปข้ึนรปู และนาไปเผาดว้ ยความร้อนสูง เพือ่ เป็นภาชนะ ของใช้ ของตกแตง่ ของที่ระลึก เช่น เบญจ รงค์ ถ้วยชาม ภาชนะกระเบื้อง เซรามคิ โอ่ง อา่ ง กระถางตา่ ง ๆ เปน็ ตน้ 6.4.6 เคหะสง่ิ ทอ หมายถงึ ของใช้/ของตกแต่ง/ของทร่ี ะลึก ทม่ี วี สั ดุทาจากผ้ามี การตดั เย็บ เช่น ชุดเครือ่ งนอน พรมเช็ดเท้า ผา้ ปูโต๊ะ ถงุ มอื ถักสาหรับทาการเกษตร เปน็ ต้น 6.4.7 อ่ืน ๆ ของใช้/ของตกแต่ง/ของท่ีระลึก หรือผลิตภัณฑ์อื่น ๆ ท่ีใช้วัสดุอ่ืน ใดนอกเหนอื จาก ข้อ 6.4.1 – 6.4.6 เช่น ทาจากพลาสตกิ เรซิน แก้ว เทยี น รูปวาด เปเปอร์มาเช่ กระจก ซเี มนต์ ต้นไมม้ งคล ต๊กุ ตาจากดนิ ไทย ผลไมเ้ ผาดูดกล่นิ พระพุทธรูป เป็นต้น 6.5 ประเภทสมุนไพรท่ีไม่ใช่อาหาร หมายถึง ผลิตภัณฑ์จากสมุนไพรหรือมีสมุนไพรเป็น สว่ นประกอบอาจใช้ประโยชน์ และอาจสง่ ผลต่อสุขภาพ ไดแ้ ก่ ยาจากสมุนไพร เครอื่ งสาอางสมุนไพรวัตถุ อันตรายที่ใช้ในบ้านเรือน เช่น น้ายาล้างจานสมุนไพร สมุนไพรไล่ยุง หรือกาจัดแมลง และรวมถึง ผลิตภัณฑ์จากสมุนไพรท่ีใช้ทางการเกษตร เช่น น้าหมักชีวภาพ น้าส้มควันไม้ ปุ๋ยอินทรีย์ เป็นต้นโดย ประเภทสมนุ ไพรทไ่ี ม่ใช่อาหาร แบ่งเป็น 4 กลุม่ 6.5.1 ยาจากสมนุ ไพร 6.5.2 เครอ่ื งสาอางสมนุ ไพร 6.5.3 วัตถุอันตรายท่ีใชใ้ นบา้ นเรือน 6.5.4 ผลติ ภัณฑ์จากสมนุ ไพรที่ใชใ้ นทางการเกษตร การจัดระดบั ผลติ ภัณฑ์ การคัดสรรสุดยอดหนึ่งตาบล หนึ่งผลิตภัณฑ์ไทย ปี พ.ศ.2564 (OTOP Product Champion : OPC) ผลการดาเนินการคัดสรรฯ จัดระดับผลิตภัณฑ์ มีระดับเดียว คือ ระดับประเทศเท่าน้ัน โดยใช้ 18

หลักเกณฑ์เฉพาะแต่ละประเภทผลิตภัณฑ์ (Specific Criteria) ซึ่งกาหนดคะแนนรวมไว้ 100 คะแนน ประกอบด้วย หลักเกณฑ์ในการพิจารณา 3 ด้าน คือ หลักเกณฑ์ด้านผลิตภัณฑ์และความเข้มแข็งของ ชุมชน หลักเกณฑ์ด้านการตลาด และความเป็นมาของผลิตภัณฑ์ และหลักเกณฑ์ด้านคุณภาพผลิตภัณฑ์ ซ่ึงจะนามากาหนดกรอบในการจัดระดับผลิตภัณฑ์ (Product Level) ออกเป็น 5 ระดับ ตามค่าคะแนน ดังน้ี 1. ระดับ 5 ดาว (ได้คะแนนต้ังแต่ 90 -100 คะแนน) เป็นสินค้าที่มีคุณภาพมาตรฐาน หรอื มีศักยภาพในการส่งออก 2. ระดับ 4 ดาว (ได้คะแนนตั้งแต่ 80 – 89 คะแนน) เป็นสินค้าท่ีมีศักยภาพ เป็นท่ี ยอมรับระดับประเทศ และสามารถพฒั นาสูส่ ากล 3. ระดบั 3 ดาว (ไดค้ ะแนนตั้งแต่ 70 – 79 คะแนน) เป็นสนิ ค้าที่มคี ุณภาพระดับกลางท่ี สามารถพฒั นาสูร่ ะดับ 4 ดาวได้ 4. ระดับ 2 ดาว (ได้คะแนนต้ังแต่ 50 – 69 คะแนน) เป็นสินค้าท่ีสามารถพัฒนาส่รู ะดับ 3 ดาวมีการประเมินศกั ยภาพเปน็ ระยะ 5. ระดับ 1 ดาว (ได้คะแนนต่ากว่า 50 คะแนน) เป็นสินค้าที่ไม่สามารถพัฒนาสู่ระดับ 2 ดาวได้ เน่อื งจากมจี ดุ อ่อนมาก และพฒั นายาก หลักเกณฑ์การคัดสรรสดุ ยอดหน่ึงตาบล หนึ่งผลิตภณั ฑ์ไทย ปี พ.ศ. 2564 (OTOP Product Champion : OPC) โดยท่ีเกณฑ์การคัดสรรสุดยอดหนึ่งตาบล หนึ่งผลิตภัณฑ์ไทย ปี พ.ศ.2564 (OTOP Product Champion : OPC) ในส่วน ก. ด้านผลิตภัณฑ์และความเข้มแข็งของชุมชน ประเด็นที่ 2 ด้านการพัฒนา ผลิตภัณฑ์ ในแต่ละประเภทไมว่ ่าจะเป็นท้ัง ประเภทอาหาร, ประเภทเครื่องด่มื , ประเภทผ้าและเครือ่ งแต่ง กาย, ประเภทของใช้/ ของตกแต่ง / ของท่ีระลึก, ประเภทสมุนไพรที่ไม่ใช่อาหาร จะมีหลักเกณฑ์การให้ คะแนนดังน้ี ประเดน็ ที่ 2 ดา้ นการพัฒนาผลติ ภณั ฑ์ (1) การพัฒนารปู แบบผลติ ภัณฑใ์ นรอบ 1 ปี ทผี่ ่านมา 3 คะแนน พัฒนาจากผ้ผู ลิตอื่นเลก็ น้อย 1 คะแนน พัฒนาจากแนวคดิ ของกลุม่ 2 คะแนน พัฒนาตามแนวคดิ ของกล่มุ และตามความต้องการของลกู ค้า 3 คะแนน 19

(2) การพฒั นาบรรจภุ ัณฑ์ (บรรจภุ ัณฑท์ ี่ใชจ้ าหน่ายจริง) 3 คะแนน เป็นแบบดง้ั เดมิ ไมม่ กี ารพัฒนา 1 คะแนน มีการพฒั นาแตไ่ ม่สมา่ เสมอ 2 คะแนน มีการพฒั นาอยา่ งตอ่ เนอ่ื งและสมา่ เสมอ 3 คะแนน 3 คะแนน (3) รปู แบบของบรรจภุ ัณฑ์ 1 คะแนน ไมม่ บี รรจภุ ัณฑห์ รือมบี รรจุภณั ฑ์เบือ้ งตน้ เช่น กระดาษ ถุง/ขวด บรรจุแบบธรรมดา 2 คะแนน มีบรรจุภัณฑ์ เช่น กล่อง กลอ่ งบรรจสุ ามารถรักษาคณุ ภาพ 3 คะแนน ได้ระยะหน่งึ แตไ่ ม่มีรายละเอยี ดทตี่ ้องระบมุ าตรฐานบรรจุภัณฑ์ มีบรรจภุ ัณฑท์ ี่บง่ บอกเอกลกั ษณ์ต่อผลติ ภัณฑ์และตามมาตรฐาน สากลเชงิ การคา้ 20