pre-post60

หลกั การและเทคนิคการดูแลผู้ป่ วย ก่อนและหลงั ผ่าตัด อ.ดารารัตน์ อยู่เจริญ

ประเภทของผู้ป่ วยทตี่ ้องรักษาด้วยการผ่าตดั- การอดุ ตัน (Obstruction) ของอวยั วะส่วนต่าง ๆ- การทะลุ (Perforate) เป็ นการแตกทะลุของอวยั วะต่าง ๆในร่างกาย- การเกดิ แผล (Erotion) บริเวณเนื้อเย่ือต่าง ๆ ของร่างกาย- ก้อนทูม (Tumor) เป็ นการเจริญเตบิ โตของเนื้อเยื่อในร่างกายทผ่ี ดิ ปกตไิ ปจากเดมิ อาจเป็ นก้อนทูมธรรมดาหรือชนิดร้ายแรง

วตั ถุประสงค์ของการผ่าตดั1. การผา่ ตดั เพอ่ื การวนิ ิจฉยั2. การผา่ ตดั เพอ่ื การสารวจดู3. การผา่ ตดั เพ่อื การรักษา4. การผา่ ตดั เพือ่ บรรเทาอาการ5. การผา่ ตดั เพอ่ื การตบแต่ง

การจาแนกการผ่าตดั ตามขนาดและความรุนแรง 1. การผ่าตัดใหญ่ (Major surgery) เช่น Nephrectomy, Craniotomy เป็ นต้น 2. การผ่าตัดเลก็ (Minor surgery) เช่น Skin biopsy, Excision of cyst เป็ นต้น

การพยาบาลก่อนผ่าตดั (Pre-operative care) หมายถงึ การดูแลผปู้ ่ วยท้งั ดา้ นร่างกาย จิตใจ สงั คมและจิตวญิ ญาณ การดูแลควรเริ่มทนั ทีที่ไดร้ ับการวนิ ิจฉยั วา่ ตอ้ งผา่ ตดัหรือสงสยั วา่ ตอ้ งผา่ ตดั จนกระทง่ั เขา้ หอ้ งผา่ ตดั

การประเมนิ ทางการพยาบาลก่อนผ่าตัด - การประเมินทางด้านร่างกายประวตั ิเจบ็ ป่ วย, ปัจจยั เส่ียงท่ีอาจมีผลต่อการผา่ ตดั , การตรวจร่างกาย, การตรวจทางหอ้ งปฏิบตั ิการและการตรวจพิเศษ - การประเมินทางด้านจิตสังคม ความกลวั หรือความวติ กกงั วล

การดูแลผู้ป่ วยก่อนผ่าตดัการดูแลด้านจิตใจ : ความกลวั วิตกกงั วล สร้างสมั พนั ธภาพ อธิบายหรือแนะนาขอ้ มูลต่าง ๆวตั ถุประสงค์ ข้นั ตอนการผา่ ตดั ใหพ้ ดู คุยกบั ผปู้ ่ วยที่ผา่ ตดั คลา้ ยคลึงกนั การใชส้ ื่ออารมณ์ขนั การผอ่ นคลายหรือการทาสมาธิ

การดูแลทางด้านร่างกาย1. การเตรียมผวิ หนงั ก่อนผา่ ตดั2. การเตรียมในระบบทางเดินอาหาร3. การเตรียมในระบบหวั ใจและหลอดเลือด4. การเตรียมในระบบทางเดินหายใจ

การดูแลทางด้านร่างกาย5. การเตรียมระบบทางเดินปัสสาวะ6. การเตรียมระบบประสาท7. การเตรียมในระบบกระดูกและกลา้ มเน้ือ8. การเตรียมทางดา้ นกฎหมาย

การเตรียมผู้ป่ วยในเช้าวนั ผ่าตดั1. ตรวจเยย่ี มผปู้ ่ วย ซกั ถามการพกั ผอ่ นนอนหลบั การงดน้างดอาหารหลงั เท่ียงคืน การขบั ถ่ายอุจจาระและปัสสาวะ และการทาความสะอาดร่างกาย การสวมใส่เส้ือผา้ ไม่ใส่ชุดช้นั ใน ตลอดจนดูแลการรักษาพิเศษ เช่น การใหส้ ารน้าทางหลอดเลือดดา การใส่สายอาหารทางจมูก หรือใส่สายสวนปัสสาวะ

การเตรียมผู้ป่ วยในเช้าวนั ผ่าตดั2. ตรวจดูความเรียบร้อยของการเตรียมผวิ หนงั3. ตรวจดูเครื่องประดบั ฟันปลอม4. บนั ทึกสญั ญาณชีพ5. ดูแลใหไ้ ดร้ ับยาก่อนไปหอ้ งผา่ ตดั

การเตรียมผู้ป่ วยในเช้าวนั ผ่าตดั6. ติดป้ายขอ้ มือท่ีระบุชื่อ-นามสกุล7. เตรียมอปุ กรณ์ท่ีใชส้ าหรับผปู้ ่ วย8. ช่วยเหลือเคลื่อนยา้ ยไปหอ้ งผา่ ตดั9. เตรียมเตียงรอรับผปู้ ่ วยหลงั ผา่ ตดั และอปุ กรณ์ท่ีจาเป็น

การพยาบาลหลงั ผ่าตัด(Post-operative care) หมายถึง การดูแลผปู้ ่ วยที่ไดร้ ับการผา่ ตดั แลว้ ต้งั แต่ออกจากหอ้ งผา่ ตดั จนกระทงั่ ผปู้ ่ วยกลบั บา้ น แบ่งเป็น 2 ระยะคือ - หลงั ผา่ ตดั ทนั ทีหรือในระยะที่ฟ้ื นจากยาระงบั ความรู้สึก 8-12 ชม. แรก - หลงั ผา่ ตดั ในระยะตอ่ มา

การให้ยาระงบั ความรู้สึก (Anesthesia)แบ่งเป็ น 2 ประเภท1. ยาระงบั ความรู้สึกทวั่ ร่างกาย (General anesthesia)2. ยาระงบั ความรู้สึกเฉพาะบริเวณ (Regional anesthesia)

การให้ยาระงบั ความรู้สึก (Anesthesia)1. ยาระงบั ความรู้สึกทว่ั ร่างกาย (General anesthesia) ทาใหผ้ ปู้ ่ วย หมดสติไม่รู้สึกตวั วธิ ีที่ใชใ้ นปัจจุบนั มี 2 วิธี คือ - ใหย้ าระงบั ความรู้สึกโดยการสูดดม - ใหย้ าระงบั ความรู้สึกทางหลอดเลือดดา

การให้ยาระงบั ความรู้สึก (Anesthesia)2. ยาระงบั ความรู้สึกเฉพาะบริเวณ (Regional anesthesia) ทาให้ผู้ป่ วยสูญเสียความรู้สึกเฉพาะส่วนของร่างกายทจ่ี ะทาผ่าตดั ผู้ป่ วยไม่รู้สึกเจ็บแต่รู้สึกตวั ดีตลอดเวลา - การฉีดยาชาเฉพาะที่ (Local infiltration) - การให้ยาชาบริเวณผวิ หนังหรือผวิ เยื่อเมือก (Topical Anesthesia) - การให้ยาชาทางช่องไขสันหลงั (Spinal block)หรือช่องเหนือดูรา(Epidural block) - การให้ยาชาสกดั ก้นั กล่มุ ประสาทเบรเคยี ล (Bachial plexus block)

การพยาบาลหลงั ผ่าตดั ระยะแรก1. การเคลื่อนย้ายผู้ป่ วยลงเตยี ง 7. ตรวจดูคาส่ังการรักษาของแพทย์2. การจัดท่า 8. ประเมินการขบั ถ่ายปัสสาวะ3. ประเมนิ ระดบั ความรู้สึกตวั4. ตรวจสอบบาดแผล5. ตรวจดูสายต่าง ๆ ทต่ี ่อออกจากตวั ผู้ป่ วย6. ประเมนิ สัญญาณชีพ

การพยาบาลผู้ป่ วยหลงั ผ่าตดั ในระยะต่อมา1. กระตุ้นให้ผู้ป่ วยหายใจและไออย่างมีประสิทธิภาพ การหายใจอย่างมปี ระสิทธิภาพ ( Deep Breathing Exercise)วธิ ีทา 1. ใหผ้ ปู้ ่ วยนอนราบหรือศีรษะสูง 30-40 องศา (ในระยะท่ี สามารถลุกนง่ั ได)้ 2. ใชม้ ือท้งั สองขา้ งประคองแผลผา่ ตดั หรือใหผ้ ปู้ ่ วยกอด หมอนหรือผา้ ห่ม พยงุ ที่แผลผา่ ตดั เพ่อื ช่วยลดการสั่นสะเทือน ท่ีแผล 3. ใหผ้ ปู้ ่ วยหายใจเขา้ ลึก ๆ ชา้ ๆ ผา่ นทางจมูกและหายใจออก ชา้ ๆ ผา่ นทางปากโดยการห่อริมฝีปากทาประมาณ 5-10 คร้ัง/

การไออย่างมปี ระสิทธิภาพ จะช่วยขบั เสมหะท่ีคง่ั ในทางเดินหายใจ ป้องกนั ภาวะถุงลมวธิ ีทา ปอดแฟบ และปอดบวมได้ โดยปฏิบตั ิเหมือนการหายใจแต่ในขณะหายใจเขา้ คร้ังสุดทา้ ย ใหผ้ ปู้ ่ วยอา้ ปากและไอออกมาจากลาคอเพอื่ ขบั เสมหะ

** ข้อห้ามในการไออย่างมปี ระสิทธิภาพ ผปู้ ่ วยท่ีทาผา่ ตดั สมอง ผา่ ตดั ไสเ้ ล่ือน หรือผา่ ตดัเก่ียวกบั ตา หู คอ จมูก เพราะจะทาใหแ้ รงดนั ในร่างกายสูงข้ึน อาจเกิดการแยกของแผลหรือเพิ่มความดนั ในกะโหลกศีรษะได้

การเคลื่อนไหวร่างกายหลงั ผ่าตดั การพลิกตวั การพลิกตะแคงซา้ ยและขวา สามารถทาไดเ้ ลย เมื่อรู้สึกตวั และควรพลิกตะแคงตวั เองอยา่ งนอ้ ยทุกๆ 2 ชว่ั โมงเช่น การออกกาลงั กายขาท้งั 2 ขา้ ง จะช่วยใหม้ ีการไหลเวยี นเลือดดีลดการคง่ั ของเลือดดาส่วนปลาย ลดการบวมของขา ส่งเสริมกลา้ มเน้ือขาใหม้ ีความตึงตวั ดีข้ึน

การเคล่ือนไหวร่างกายหลงั ผ่าตดัการออกกาลงั กายขาท้งั 2 ขา้ ง วธิ ีทา นอนหงายราบหรือยกศีรษะสูง ขา เหยยี ดตรง ยกตน้ ขาข้ึน งอเขา่ ยกข้ึน สูงเท่าที่จะทาได้ นาน 2-3 วนิ าที เหยยี ดขาตรง และคอ่ ยๆวางขาบนที่ นอน

การเคล่ือนไหวร่างกายหลงั ผ่าตดั กระดกขอ้ เทา้ ข้ึน – ลง เหยยี ดและงอนิ้วเทา้ กางนิ้วเทา้ แยกจากกนั และหุบนิ้วเทา้ เขา้ หากนั ออก กาลงั กายแต่ละท่า 5-10 คร้ังในแต่ละขา

2. กระตุ้นการลกุ เร็วหลงั ผ่าตดั หากไม่มขี ้อห้าม การเดินโดยเร็วหลงั ผา่ ตดั 24ชว่ั โมง ช่วยป้องกนั ภาวะแทรกซอ้ นของระบบทางเดินหายใจ และระบบไหลเวยี นโลหิต



ประโยชน์ของการออกกาลงั กายบนเตยี งและการลุกเดนิ 1. ช่วยใหก้ ารไหลเวยี นโลหิตเป็นไปโดยสะดวก 2. ช่วยลดภาวะแทรกซอ้ นทางเดินหายใจ เช่น ปอดบวม ปอดแฟบ 3. กระตุน้ ความอยากอาหาร ป้องกนั การเกิด อาการทอ้ งอืดทอ้ งเฟ้อ 4. ป้องกนั การเกิดแผลแยก ช่วยลดความเจบ็ ป่ วย

การพยาบาลผู้ป่ วยหลงั ผ่าตดั ในระยะต่อมา3. การบรรเทาอาการปวด4. การทากจิ วตั รประจาวัน5. ตรวจดูการทางานของท่อระบาย6. ประเมนิ สัญญาณชีพทุก 4 ชม.7. การทาความสะอาดแผลผ่าตดั ตามแผนการรักษาของแพทย์8. ดูแลทางด้านจติ ใจ9. เม่ือแพทย์อนุญาตให้กลบั บ้าน พยาบาลควรแนะนาการปฏบิ ตั ิ ตนเมื่อกลบั ไปอยู่บ้าน

ภาวะแทรกซ้อนหลงั ผ่าตดัภาวะอดุ กน้ั ทางเดนิ หายใจ ในระยะแรกผูป้ ่ วยอาจมีเสมหะค่งั ค้างในหลอดลมการจดั ท่าจะช่วยป้องกนั การสาลกั ได้ นอกจากน้ีควรกระตุน้ให้ผูป้ ่ วยหายใจเข้า-ออก และไอเอาเสมหะออก กรณีไม่รู้สึกตวั หรือไม่สามารถไอออกได้ พยาบาลตอ้ งช่วยดูดเสมหะใหผ้ ปู้ ่ วย

ภาวะแทรกซ้อนหลงั ผ่าตดัภาวะตกเลอื ดและช็อก พยาบาลควรประเมินสญั ญาณชีพและดูแลอยา่ งใกลช้ ิดดูแลการได้รั บสารน้ าหรื อเลื อดชดเชยทางหลอดเลื อดดาบนั ทึกจานวนสารน้าเขา้ -ออกในแต่ละวนั และตรวจดูผา้ ปิ ดแผลหรือท่อระบายต่าง ๆ ว่ามีเลือดหรือสารคดั หลง่ั ออกมามากนอ้ ยเพียงใด

ภาวะแทรกซ้อนหลงั ผ่าตัด ภาวะถุงลมปอดแฟบและปอดบวม เกิดจากฤทธ์ิยาระงบั ความรู้สึก พยาบาลจึงควรสอนและกระตุน้ ใหผ้ ปู้ ่ วยหายใจเขา้ -ออก ลึกๆ ชา้ ๆ ดูแลพลิกตะแคงตวั ผปู้ ่ วยบนเตียงทุก 2 ชว่ั โมง

ภาวะแทรกซ้อนหลงั ผ่าตัดการเกดิ ลิ่มเลอื ดในหลอดเลอื ดดาทข่ี า เกิดจากการคงั่ ของการไหลเวียนเลือดที่ขา จากการไม่เคล่ือนไหว พยาบาลจึงควรกระตุน้ ใหผ้ ปู้ ่ วยมีการออกกาลังกายท่ีขา และลุกเดินออกจากเตียงโดยเร็วหรือใหส้ วมใส่ถุงน่องพยงุ ขา

ภาวะแทรกซ้อนหลงั ผ่าตัดภาวะท้องอืด เกิดจากการไม่เคล่ือนไหว ควรกระตุน้ ให้ผูป้ ่ วยมีการเคลื่อนไหวภายหลงั ผ่าตดั ในผูป้ ่ วยที่ผ่าตดั ในระบบทางเดินอาหารในช่องทอ้ ง ควรตรวจดูการทางานของท่อระบายให้ทางานไดอ้ ย่างมีประสิทธิภาพ จดั ตาแหน่งของท่อระบายให้เหมาะสม สงั เกตและบนั ทึกลกั ษณะของสารเหลวที่ระบายออก

ภาวะแทรกซ้อนหลงั ผ่าตัดแผลผ่าตดั อักเสบติดเช้ือ ทาความสะอาดแผลยึดหลกั ปราศจากเช้ือ แนะนาอาหารท่ีมีประโยชน์ ในกลุ่มโปรตีนและวิตามินซี และวิธีการดูแลบาดแผล ประเมินลกั ษณะแผลว่ามีอาการปวดบวม แดง ร้อน หรือแผลแยกหรือไม่ ถ้ามีควรรายงานแพทย์

ภาวะแทรกซ้อนหลงั ผ่าตดัแผลแยก อาจพบในรายที่แผลมีการติดเช้ือ การเยบ็ ปิ ดแผลไม่ดีพอหรือในรายท่ีไอหรือจามรุนแรงมากโดยไม่ไดช้ ่วยพยงุแผลผา่ ตดั ไว้



กรณตี ัวอย่าง ผปู้ ่ วยรายหน่ึงเขา้ รับการรักษาที่รพ.ดว้ ย ขบั รถมอเตอร์ไซดช์ นรถกระบะกระดูกหนา้ แขง้ ขา้ งขวาหกั แพทยจ์ ะทาผา่ ตดั ใส่เหลก็ ดามกระดูกใหก้ บั ผปู้ ่ วย ผปู้ ่ วยมีสีหนา้ ไม่สดช่ืนซกั ถามเกี่ยวกบั การผา่ ตดับ่อยคร้ัง ถา้ นกั ศึกษาไดด้ ูแลผปู้ ่ วยรายน้ีจะใหก้ ารพยาบาลก่อนผา่ ตดัผปู้ ่ วยรายน้ีอยา่ งไร เม่ือผปู้ ่ วยทาผา่ ตดั ใส่เหลก็ ดามขาแลว้ กลบั มาที่หอผปู้ ่ วยมีแผลผา่ ตดั พนั Elastic bandage ไว้ redivac drain 1 ขวด มีเลือดออก 50 ccOn 5%N/2 1000 cc v drip 100 cc/ hr ไดร้ ับยาระงบั ความรู้สึก spinalblock นกั ศึกษาจะใหก้ ารพยาบาลหลงั ผา่ ตดั แก่ผปู้ ่ วยรายน้ีอยา่ งไร