ความสำคัญของพระพุทธศาสนา

สังคมศึกษาหนงั สอื เรยี นร​ายวชิ าพนื้ ฐาน​ ศาสนา และวัฒนธรรมชั้นประถมศกึ ษาปท​ี่ 4 ป. 4ตามมาตรฐานการเรยี นรแู้ ละตวั ชีว้ ัด​สาระภูมศิ าสตร์​(ฉบบั ปรบั ปรงุ ​พ.ศ.​2560) กลมุ สาระการเรยี นรูส้ ังคมศ​ ึกษา​ศาสนา​และว​ัฒนธรรม ตามหลกั สตู รแกนก​ ลางการศกึ ษาข้นั พื้นฐาน​พุทธศักราช​2551 ผู้เรยี บเรยี ง สมพร อ่อนนอ้ ม พธ.บ. (เกยี รตนิ ิยม), นศ.บ. ประจวบ ตรีภักด์ิ พธ.บ., สส.ม. กุสมุ าวดี ชัยชโู ชติ ศ.บ., ศ.ม. พงษศ์ กั ดิ์ แคล้วเครือ ศศ.บ. (เกียรตนิ ยิ ม), ร.ม. จุลพงษ์ อดุ มพรพิบลู วท.บ., วท.ม. นฤชภรณ์ กมลนฤเมธ ศศ.บ. ผ้ตู รวจ รศ. ดร.ไพฑูรย์ มกี ศุ ล กศ.บ., กศ.ม., M.A., Ph.D. ดร.สิรริ ัตน์ พงศพ์ ิพัฒนพันธ์ุ ศศ.บ., กศ.ม., วท.ด. สายพิณ ตนั สริ ิ กศ.บ., ค.ม. บรรณาธกิ าร สุระ ดามาพงษ์ กศ.บ., กศ.ม. บญุ รตั น์ รอดตา ศษ.บ.

หนังสือเรียนร​ายวชิ าพื้นฐาน​ ป. 4 สงั คมศกึ ษา ศาสนา และวัฒนธรรม ช้ันประถมศึกษาปท ่ี 4 ตามมาตรฐานการเรยี นรู้และตัวช้ีวดั สาระภมู ศิ าสตร์ (ฉบับปรบั ปรงุ พ.ศ. 2560) กลมุ สาระการเรยี นรูส งั คมศ​ ึกษา ศาสนา​และ​วัฒนธรรม ตามหลกั สูตรแกนก​ ลางการศึกษาขัน้ พ้นื ฐาน พทุ ธศกั ราช 2551 B สงวนลขิ สทิ ธ์ติ ามกฎหมาย หามละเมิด ทำ�ซ​ ้ำ� ดัดแปลง เผยแพร สวนห​ นง่ึ ​สว นใ​ด เวนแตจ​ ะไ​ด​รบั อ​ นุญาต ผ้เู รยี บเรยี ง สมพร ออ่ นนอ้ ม ประจวบ ตรภี กั ดิ์ กุสุมาวดี ชัยชโู ชติ พงษ์ศักด์ิ แคล้วเครือ จลุ พงษ์ อดุ มพรพบิ ลู นฤชภรณ์ กมลนฤเมธ ผูต รวจ รศ. ดร.ไพฑูรย์ มกี ุศล ดร.สิรริ ัตน์ พงศ์พพิ ฒั นพันธ์ุ สายพณิ ตันสิริ บรรณาธกิ าร สรุ ะ ดามาพงษ์ บุญรตั น์ รอดตา ปที ีพ่ ิมพ์ พ.ศ. 2561 พิมพ์คร้ังท่ี 1 จ�ำ นวน 30,000 เล่ม ISBN 978-974-18-7427-9 พมิ พท์ ี่ บริษทั โรงพมิ พว์ ัฒนาพานิช จำ�กัด นายเริงชยั จงพิพฒั นสุข กรรมการผจู้ ัดการ

คํานาํ หนงั สือเรียนรายวิชาพน้ื ฐาน สังคมศกึ ษา ศาสนา และวฒั นธรรม ช้นั ประถมศกึ ษาปท่ี 4 เลมน้ี จัดทำขน้ึ ตามมาตรฐานการเรยี นรู้ ตัวช้ีวดั และสาระการเรียนรแู้ กนกลาง สาระภมู ิศาสตร (ฉบบั ปรบั ปรงุ พ�ศ� 2560) กลมุ สาระการเรยี นรสู้ งั คมศกึ ษา ศาสนา และวฒั นธรรม ตามหลกั สตู ร แกนกลางการศึกษาขั้นพื้นฐาน พุทธศักราช 2551 โดยมีเปาหมายให้นักเรียนและครูใช้เปน สื่อในการจัดการเรียนรู้เพ่ือพัฒนานักเรียนให้มีคุณภาพตามมาตรฐานการเรียนรู้และตัวชี้วัด ท่ีหลักสูตรกําหนด พัฒนานักเรียนให้มีสมรรถนะตามท่ีต้องการทั้งด้านการส่ือสาร การคิด การแก้ปญหา การใชท้ กั ษะชีวติ และการใชเ้ ทคโนโลยี ตลอดจนพัฒนานักเรยี นใหม้ ีคณุ ลกั ษณะ อนั พงึ ประสงค เพ่อื ให้สามารถอยูรว มกบั ผอู้ นื่ ในสงั คมไทยและสังคมโลกได้อยางมีความสุข ในการจัดทำหนังสือเรียนรายวิชาพื้นฐานเลมนี้ คณะผู้จัดทำซึ่งเปนผู้เช่ียวชาญในสาขาวิชา และการพัฒนาสื่อการเรียนรู้ได้ศึกษาหลักสูตรอยางลึกซ้ึง ทั้งด้านวิสัยทัศน หลักการ จุดหมาย สมรรถนะสำคัญของผู้เรียน คุณลักษณะอันพึงประสงค สาระและมาตรฐานการเรียนรู้ ตัวช้ีวัด สาระการเรียนรู้แกนกลาง แนวทางการจัดการเรียนรู้ การวัดและประเมินผลการเรียนรู้ รวมท้ัง เอกสารหลักสูตรอ่ืน ๆ แล้วจึงออกแบบหนวยการเรียนรู้ แตละหนวยการเรียนรู้ประกอบด้วย ตวั ชวี้ ัดช้ันป ผงั มโนทศั นส าระการเรยี นรู้ ประโยชนจากการเรยี นรู้ คำถามนำ เน้ือหาสาระแตล ะ เร่ืองแตละหัวข้อ คำสำคัญ เรื่องนารู้ แหลงสืบค้นความรู้ กิจกรรมพัฒนาการเรียนรู้ บทสรุป กิจกรรมเสนอแนะ โครงงาน การประยกุ ตใ ช้ในชีวิตประจำวัน คำถามทบทวน และท้ายเลม ยงั มี บรรณานกุ รมและอภธิ านศัพท ซงึ่ องคป ระกอบของหนงั สือเรียนเหลา นจ้ี ะชวยสง เสริมให้นกั เรยี น เกิดการเรยี นรอู้ ยางครบถ้วนตามหลกั สตู ร การเสนอเนอื้ หา กจิ กรรม และองคป ระกอบอนื่ ๆ ในหนงั สอื เรยี นรายวชิ าพน้ื ฐานเลม นม้ี งุ เนน้ ผู้เรียนเปน สำคญั โดยคำนงึ ถึงศกั ยภาพของนักเรยี น เนน้ การเรียนรแู้ บบองครวมบนพื้นฐานของ การบรู ณาการแนวคิดทางการเรยี นรู้อยา งหลากหลาย จัดการเรยี นรู้แบบบูรณาการเนน้ ใหน้ กั เรยี น สร้างองคความรู้ด้วยตนเอง มุงพัฒนาการคิด และพัฒนาการเรียนรู้ที่สอดคล้องกับพัฒนาการ ทางสมองของนกั เรยี น อนั จะชว ยใหน้ กั เรยี นเกดิ การเรยี นรอู้ ยา งสมบรู ณแ ละสามารถนำไปประยกุ ต ใชใ้ นชวี ิตประจำวนั ได้ หวังเปนอยางย่ิงวา หนังสือเรียนรายวิชาพื้นฐาน สังคมศึกษา ศาสนา และวัฒนธรรม ช้นั ประถมศกึ ษาปท ี่ 4 เลมน้ี จะชวยพฒั นาการเรียนร้ขู องนักเรยี นตามหลักสตู รไดเ้ ปนอยางดี คณะผจู ดั ทำ

คําชี้แจง หนังสือเรียนรายวิชาพ้ืนฐาน สังคมศึกษา ศาสนา และวัฒนธรรม ชั้นประถมศึกษาปที่ 4 เลมนี้ ไดอ้ อกแบบเปนหนว ยการเรียนรู้ แตละหนว ยการเรยี นรูป้ ระกอบด้วย 1. ตัวช้วี ัดชั้นป ระบุตัวชีว้ ัดที่สอดคล้องกบั เน้ือหา 2. ผังมโนทศั น์สาระการเรยี นรู แสดงขอบขา ยเน้อื หา ในหนว ยการเรยี นรู้ ในหนว ยการเรียนรู้ 3. ประโยชนจ์ ากการเรยี นรู สรปุ ประโยชนท ไ่ี ดจ้ าก 4. คาํ ถามนาํ เปน คําถามท่กี ระต้นุ ให้นกั เรียนเกิด การเรียนรู้ในหนวยการเรยี นร้เู ปน ประเด็นส้นั ๆ ความสนใจต้องการทจี่ ะคน้ หาคาํ ตอบ 5. เน้ือหา แบงเปนหัวเรื่องหลัก หัวเรื่องรอง และหัวข้อยอย ตรงตามตัวช้ีวัดชั้นป มีกิจกรรมพัฒนาการเรียนรู้แทรก เปน ชว ง ๆ เนอื้ หาบางตอนอาจนาํ เสนอดว้ ยภาพประกอบ ตาราง แผนภมู ิ แผนทค่ี วามคดิ และประกอบดว้ ยสว นอน่ื ๆ ดงั นี้ 5.1 คําสําคัญ ระบุคําสําคัญท่ีแทรกอยูในเนื้อหาโดยการเน้นสีของคําไว้ตางจากตัวพื้น คําสําคัญนี้จะใช้ตัวเน้น เฉพาะคําทป่ี รากฏคาํ แรกในเนื้อหา ไมเนน้ คาํ ท่ีเปนหวั ข้อ 5.2 ภาพประกอบ พรอ้ มคาํ บรรยายสอดคลอ้ งกบั เน้ือหา 5.3 แผนภมู ิ ตาราง แผนที่ แผนท่คี วามคดิ สอดคลอ้ งกบั เนือ้ หา 5.4 เรอื่ งนา รู เปน ความรเู้ พม่ิ เตมิ เกย่ี วกบั เรอ่ื งทไี่ ดศ้ กึ ษาในหนว ยการเรยี นรนู้ นั้ ๆ โดยคดั สรรเฉพาะเรอ่ื งทนี่ กั เรยี น ควรรู้ 6. กิจกรรมพัฒนาการเรียนรู เปน กจิ กรรมท่กี าํ หนดใหท้ าํ 7. บทสรปุ เปนการสรปุ เน้ือหาหลงั จากจบเนือ้ หาและ เมื่อจบเนื้อหาท่ีแบงให้เหมาะสมสําหรับการเรียนแตละ กิจกรรมของแตล ะหนว ยการเรยี นรู้ คร้งั เปน กจิ กรรมทห่ี ลากหลาย ใชแ้ นวคดิ ทฤษฎีตาง ๆ ให้สอดคลอ้ งกบั เนอื้ หา เหมาะสมกับวัย สะดวกในการ 8. กิจกรรมเสนอแนะ เปนกิจกรรมบูรณาการทักษะ ปฏบิ ตั ิ กระตนุ้ ใหน้ ักเรยี นได้คิด และสง เสริมการศกึ ษา ทร่ี วบรวมหลักการและความคดิ รวบยอดในเรือ่ งตา ง ๆ คน้ คว้า ทนี่ กั เรยี นไดเ้ รยี นรมู้ าไปประยกุ ตใ นการปฏบิ ตั กิ จิ กรรม 9. การประยกุ ตใ์ ชใ นชวี ติ ประจาํ วนั เปน ตวั อยา งสถานการณ 10. คาํ ถามทบทวน เปนคาํ ถามแบบอตั นัยทีม่ ุงถาม การประยุกตใช้ความรู้ท่ีได้เรียนรู้มาให้นักเรียนนําไป เพอื่ ทบทวนผลการเรียนรู้ของนกั เรียน ประยุกตใช้ในชีวิตประจําวัน ซึ่งมีกิจกรรมหรือคําถาม ให้นกั เรียนทํา 11. ทา ยเลม ประกอบดว้ ยบรรณานกุ รมและอภิธานศัพท 11.1 บรรณานกุ รม เปน รายชื่อหนงั สอื เอกสาร เวบ็ ไซต ทใี่ ชป้ ระกอบการเขยี น 11.2 อภิธานศพั ท์ เปนการนาํ คําสาํ คัญท่แี ทรกอยูใ นเนือ้ หามาอธิบายและจดั เรยี งตามลาํ ดับตวั อกั ษรเพื่อสะดวก ในการค้นคว้า

สารบญั หนวยการเรียนรทู ่ี 1 พระพุทธ.................. 1 J การประยกุ ตใชใ้ นชวี ติ ประจำวัน��������������74 1. ความสำคญั ของพระพทุ ธศาสนา............ 2 J คำถามทบทวน��������������������������������������74 2. พทุ ธประวตั ิ ..................................... 5 หนวยการเรียนรทู ี่ 5 การปกครอง 3. ชาดก ........................................... 11 4. ประวัตศิ าสดาของศาสนาตาง ๆ........... 15 ระบอบประชาธปิ ไตย J บทสรุป������������������������������������������������18 ของไทย ...............75 J กจิ กรรมเสนอแนะ ��������������������������������18 1. การปกครองระบอบประชาธปิ ไตย..........76 J การประยกุ ตใชใ้ นชีวติ ประจำวัน��������������19 2. การเลือกตงั้ ..................................81 J คำถามทบทวน��������������������������������������19 3. สถาบันพระมหากษตั ริย์....................83 หนวยการเรยี นรูที่ 2 พระธรรม...............20 J บทสรุป�����������������������������������������������85 1. พระรัตนตรัย.................................. 21 J กจิ กรรมเสนอแนะ��������������������������������85 2. หลักธรรมทางพระพุทธศาสนา ............26 J การประยุกตใ ชใ้ นชวี ติ ประจำวนั �������������86 3. พทุ ธศาสนสภุ าษติ ..........................36 J คำถามทบทวน�������������������������������������86 J บทสรปุ ������������������������������������������������38 หนวยการเรยี นรูที่ 6 พลเมอื งดตี าม J กิจกรรมเสนอแนะ ��������������������������������39 วิถีประชาธปิ ไตย .....87 J การประยกุ ตใ ช้ในชีวิตประจำวนั ��������������39 1. พลเมอื งดีของชุมชน ........................88 J คำถามทบทวน��������������������������������������39 2. การเปนผูนำและผตู ามทดี่ ี .................92 หนวยการเรยี นรทู ่ี 3 พระสงฆ์................40 3. สทิ ธิพ้นื ฐานของเดก็ ........................96 1. พุทธสาวก ....................................41 4. การอยูร ว มกันอยางสันตสิ ขุ ................ 98 2. ชาวพุทธตัวอยาง ............................44 J บทสรปุ ���������������������������������������������100 J บทสรุป������������������������������������������������51 J กจิ กรรมเสนอแนะ������������������������������101 J กิจกรรมเสนอแนะ ��������������������������������51 J การประยกุ ตใชใ้ นชีวติ ประจำวัน�����������101 J การประยกุ ตใ ชใ้ นชวี ิตประจำวนั ��������������52 J คำถามทบทวน�����������������������������������101 J คำถามทบทวน��������������������������������������52 หนว ยการเรยี นรทู ่ี 7 วฒั นธรรมไทย หนวยการเรยี นรทู ่ี 4 การปฏบิ ตั ิตนดี ........53 ในภมู ภิ าคตา ง ๆ .... 102 1. หนา ทช่ี าวพทุ ธ...............................54 1. วฒั นธรรมภาคเหนอื ...................... 103 2. มารยาทชาวพุทธ ............................58 2. วฒั นธรรมภาคตะวันออก- 3. ศาสนพิธี .....................................62 เฉยี งเหนือ................................... 105 4. การบริหารจิตและการเจริญปญ ญา ....... 67 3. วัฒนธรรมภาคกลาง....................... 107 J บทสรปุ ������������������������������������������������73 4. วัฒนธรรมภาคใต .......................... 109 J กิจกรรมเสนอแนะ ��������������������������������74 J บทสรุป���������������������������������������������111 J กจิ กรรมเสนอแนะ������������������������������112

J การประยกุ ตใชใ นชวี ติ ประจำ�วัน1�����������112 J การประยกุ ตใ ชใ นชีวิตประจำ�วนั 1�����������151 J คำ�ถามทบทวน1�����������������������������������112 J คำ�ถามทบทวน1�����������������������������������151 หนว ยการเรยี นรทู ่ี 8 เศรษฐศาสตรน า ร.ู ......113 หนว ยการเรยี นรทู ่ี 12 อาณาจกั รสโุ ขทยั ...... 152 1. การบริโภค................................... 114 1. พัฒนาการของอาณาจักรสุโขทัย........ 153 2. เงนิ ในระบบเศรษฐกิจ..................... 117 2. บุคคลสำ�คญั สมยั สุโขทยั 1������������������ 157 J บทสรุป..............................................121 3. ภูมปิ ญ ญาไทยสมยั สุโขทัย................ 161 J กิจกรรมเสนอแนะ...............................121 J บทสรุป..............................................164 J การประยุกตใชในชีวิตประจำ�วนั 1�����������122 J กิจกรรมเสนอแนะ...............................165 J คำ�ถามทบทวน1�����������������������������������122 J การประยกุ ตใชในชวี ิตประจำ�วนั 1�����������165 หนว ยการเรยี นรทู ่ี 9 เศรษฐกจิ พอเพยี ง...... 123 J คำ�ถามทบทวน1�����������������������������������165 1. แนวคดิ เศรษฐกจิ พอเพยี ง................ 124 หนวยการเรียนรทู ี่ 13 แผนท่ีและ 2. การนำ�หลกั เศรษฐกจิ พอเพยี ง รูปถา ย.............. 166 ไปใชใ นชวี ติ ประจำ�วันของตนเอง1������� 126 1. แผนที่........................................ 167 3. ความสัมพันธท างเศรษฐกิจ 2. รปู ถา ย........................................ 176 ของคนในชมุ ชน............................ 127 J บทสรปุ ..............................................178 J บทสรุป..............................................130 J กจิ กรรมเสนอแนะ...............................178 J กจิ กรรมเสนอแนะ...............................130 J การประยกุ ตใ ชในชวี ติ ประจำ�วัน1�����������178 J การประยุกตใชใ นชวี ิตประจำ�วัน1�����������130 J คำ�ถามทบทวน1�����������������������������������179 J คำ�ถามทบทวน1�����������������������������������130 หนวยการเรยี นรทู ่ี 14 จงั หวดั ของเรา...... 180 หนว ยการเรียนรูที่ 10 เวลา ยคุ สมัย 1. จังหวัดตา ง ๆ ในประเทศไทย........... 182 และหลกั ฐานทาง 2. ลกั ษณะทางกายภาพ...................... 183 ประวัตศิ าสตร..... 131 J บทสรุป..............................................196 1. ทศวรรษ ศตวรรษ และสหสั วรรษ....... 132 J กิจกรรมเสนอแนะ...............................196 2. ยคุ สมยั ทางประวัติศาสตร. ................ 135 J การประยุกตใ ชในชวี ิตประจำ�วนั 1�����������196 3. หลกั ฐานทางประวตั ศิ าสตร............... 136 J คำ�ถามทบทวน1�����������������������������������197 4. ตัวอยางหลักฐานท่ีใชใ นการศกึ ษา หนว ยการเรยี นรทู ี่ 15 ส่งิ แวดลอ ม ความเปนมาของทอ งถิ่น................... 138 ของจงั หวัด......... 198 J บทสรุป..............................................141 1. การเปลี่ยนแปลงของส่งิ แวดลอม J กิจกรรมเสนอแนะ...............................142 ในจงั หวดั ....................................... 199 J การประยุกตใ ชในชีวิตประจำ�วัน1�����������142 2. แนวทางการจดั การสิง่ แวดลอม J คำ�ถามทบทวน1�����������������������������������142 ในจังหวดั .................................... 206 หนว ยการเรยี นรทู ่ี 11 การตง้ั ถน่ิ ฐาน J บทสรปุ ..............................................210 ในดนิ แดนไทย....143 J กจิ กรรมเสนอแนะ...............................210 1. สมยั กอ นประวัตศิ าสตร.................... 144 J การประยุกตใ ชใ นชีวิตประจำ�วนั 2�����������210 2. สมัยประวตั ิศาสตร. ........................ 148 J คำ�ถามทบทวน2�����������������������������������210 J บทสรุป..............................................150 v บรรณานุกรม................................ 211 J กิจกรรมเสนอแนะ...............................150 v อภิธานศพั ท. ................................ 213

1หนว่ ยการเรยี นร้ทู ี่ พระพุทธ ตัวชี้วดั ช้ันปี 1. อธิบายความส�ำคัญของพระพุทธศาสนา หรือศาสนาที่ตนนับถือในฐานะเปนศูนยรวมจิตใจ ของศาสนิกชน (ส 1.1 ป. 4/1) 2. สรุปพุทธประวัติตั้งแตบรรลุธรรมจนถึงประกาศธรรม หรือประวัติศาสดาท่ีตนนับถือตาม ทก่ี �ำหนด (ส 1.1 ป. 4/2) 3. เห็นคุณคาและปฏิบัติตนตามแบบอยางการด�ำเนินชีวิตและขอคิดจากประวัติสาวก ชาดก เรือ่ งเลา และศาสนิกชนตัวอยางตามที่ก�ำหนด (ส 1.1 ป. 4/3) 4. อธบิ ายประวัติศาสดาของศาสนาอ่นื ๆ โดยสังเขป (ส 1.1 ป. 4/8) ผงั มโนทัศน์สาระการเรียนรู้ วัดเปน ศนู ยร วมการทำ�ความดี วดั เปน สถานท่ี และพัฒนาจติ ใจ ประกอบศาสนพธิ ี พระพุทธศาสนาในฐานะทเ่ี ปน เครื่องยึดเหนย่ี วจติ ใจ ความสำ�คัญของพระพทุ ธศาสนา วัดเปน แหลง ทำ�กจิ กรรมทางสงั คม นบมี ฮุ ัมหมดั สรปุ พุทธประวัติ ตรสั รู ประวัติศาสดาของศาสนาตา ง ๆ พระพุทธ พทุ ธประวตั ิ พระเยซคู รสิ ต์ ประกาศธรรม ชาดก มหาอุกกุสชาดก กฏุ ิทูสกชาดก ประโยชนจากการเรยี นรู ค�ำ ถามน�ำ 1. ยึดถือพระพุทธศาสนาในฐานะที่เปน หากเรามีความเมตตากรุณา พากเพียร เคร่ืองยึดเหน่ียวจิตใจ พยายาม ใฝหาความรู และแกป ญหาตาง ๆ ดวยปญญา จะมีผลดีตอการด�ำเนินชีวิต 2. ไดแบบอยางการด�ำเนินชีวิตและขอคิด ของเราอยางไร จากพุทธประวัติ ชาดก และประวัติ ศาสดาของศาสนาตา ง ๆ

2 หนงั สอื ​เรียนรายวิชาพ้นื ฐาน สงั คมศึกษาฯ​ ป.  4 พระพุทธศาสนาเป็นสถาบันหลักสถาบันหน่ึงของสังคมไทย เป็นเครื่อง ยดึ เหนย่ี วจติ ใจ และมอี ทิ ธพิ ลครอบคลมุ วถิ กี ารดำ� เนนิ ชวี ติ ของคนไทยทกุ ดา้ น เราจึงควรศึกษาความส�ำคัญของพระพุทธศาสนาให้เข้าใจ นอกจากน้ียังต้อง ศึกษาพุทธประวัติและชาดกอีกด้วย เพื่อจะได้น�ำแบบอย่างการด�ำเนินชีวิต และข้อคิดจากเร่อื งดงั กลา่ วไปเปน็ แบบอยา่ งในการประพฤตปิ ฏบิ ตั ิตนต่อไป 1. ความส�ำ คญั ของพระพทุ ธศาสนา สังคมไทยนับถือพระพุทธศาสนาเป็นศาสนาประจ�ำชาติมาช้านาน ท�ำให้ พระพุทธศาสนากลายเป็นสถาบันหลักสถาบันหนึ่งของสังคมไทย พระพุทธ- ศาสนาจงึ มคี วามสำ� คัญต่อสงั คมไทยในด้านตา่ ง ๆ ดังน้ี 1.1 พระพุทธศาสนาในฐานะทเี่ ปนเคร่ืองยึดเหน่ยี วจติ ใจ สถาบนั หลกั ของสงั คมไทยมี 3 สถาบนั ไดแ้ ก่ สถาบนั ชาติ สถาบนั ศาสนา และสถาบันพระมหากษัตริย์ เราถือว่าสถาบันชาติและสถาบันพระมหากษัตริย์ เปน็ ศนู ยร์ วมจติ ใจของคนไทยทง้ั ชาติ สว่ นสถาบนั ศาสนา ซง่ึ หมายถงึ พระพทุ ธ- ศาสนา เปน็ ศูนย์รวมจติ ใจของคนไทยทเี่ ป็นชาวพุทธ คนไทยส่วนใหญ่ต่างศรัทธายึดม่ันใน พระพุทธศาสนา ได้ศึกษาเล่าเรียนหลักธรรม ทางพระพุทธศาสนาแล้วน�ำมาปฏิบัติ และใช้ เป็นหลักในการอบรมส่ังสอนบุตรหลาน ให้เป็นคนดี ได้สร้างวัดวาอารามท่ัวประเทศ ได้ท�ำนุบ�ำรุงวัดวาอารามให้สวยงาม สงบ ร่มเย็น น่าเลื่อมใส เพื่อใช้เป็นสถานที่เผยแผ่ ห ลั ก ธ ร ร ม แ ล ะ ป ร ะ ก อ บ พิ ธี ก ร ร ม ท า ง พระพทุ ธศาสนา ชาวพทุ ธที่เปน็ ผชู้ ายนยิ มบวช เพือ่ ศกึ ษาหลกั ธรรมในพระพทุ ธศาสนา

หนงั สือเ​รยี นรายวชิ าพ้นื ฐาน สงั คมศึกษาฯ​ ป.  4 3 ชาวไทยท่ีเล่ือมใสในพระพุทธศาสนาหากมีเร่ืองทุกข์ใจก็จะนึกถึงวัด นึกถึงพระสงฆ์ นึกถึงค�ำส่ังสอนของพระพุทธเจ้า แล้วน�ำมาเป็นที่พึ่งทางจิตใจ เพียงแต่มองเห็นพระสงฆ์เดินผ่านมา มองเห็นยอดเจดีย์ ช่อฟ้าพระอุโบสถ หรอื วหิ ารกท็ ำ� ให้จติ ใจสงบลงได้      จากเหตุผลดังกล่าว จึงกลา่ วได้วา่ พระพุทธศาสนา เปน็ ศนู ยร์ วมจติ ใจของชาวพทุ ธ โดยมีวัด โบสถ์ วิหาร เจดีย์ และพระพุทธรูปเป็นเสมือน ตัวแทนของพระพุทธศาสนา ในขณะที่พระสงฆ์ก็ได้รับการ วัด โบสถ์ วหิ าร เจดยี ์ และพระพุทธรูป ยกย่องให้เป็นผู้น�ำทางจิตใจ เปน็ ศูนยร์ วมยึดเหนย่ี วจิตใจของชาวพุทธ ของประชาชน เป็นศูนย์กลาง ของความเคารพ ความเช่ือถือ และความร่วมมือ ตลอดจนเป็นท่ียึดเหนี่ยว จติ ใจให้ประชาชนมคี วามรกั ความสามคั คี และเป็นอันหนงึ่ อนั เดยี วกัน 1.2 วัดเปนศูนยร วมการทำ�ความดแี ละพัฒนาจิตใจ เม่ือคนไทยส่วนใหญ่นับถือพระพุทธศาสนา วัดซ่ึงเป็นศาสนสถาน ทางพระพุทธศาสนาได้กลายเป็นส่วนหนึ่งของสังคมไทย โดยเป็นศูนย์กลาง ของการอบรมส่ังสอน คณุ ธรรมและจรยิ ธรรม เป็นศูนย์รวมของการ ท�ำความดีและพัฒนา จิตใจของคนในสังคม เช่น เป็นสถานที่ฝึก สมาธิ สวดมนตไ์ หวพ้ ระ วดั เป็นสถานทีอ่ บรมคุณธรรมและจรยิ ธรรมของชาวพทุ ธ ศึกษาหลักธรรมค�ำสอนทางพระพทุ ธศาสนา

4 หนังสอื ​เรยี นรายวชิ าพ้ืนฐาน สังคมศกึ ษาฯ​ ป.  4 1.3 วัดเปน สถานทปี่ ระกอบศาสนพิธี วัดเป็นสถานท่ีประกอบศาสนพิธีของพระสงฆ์และชาวพุทธทั่วไป เช่น อุปสมบท ทอดกฐนิ ทอดผา้ ปา่ เวยี นเทยี น หรือการทำ� บุญประเพณตี า่ ง ๆ วดั เปน็ สถานทีป่ ระกอบศาสนพิธีของชาวพุทธ 1.4 วดั เปนแหลงท�ำ กิจกรรมทางสังคม การสรา้ งวดั ของชาวพทุ ธนอกจากจะใหเ้ ปน็ ทอ่ี ยอู่ าศยั ศกึ ษา ปฏบิ ตั ธิ รรม และประกอบศาสนพิธีของพระสงฆ์แล้ว ยังมีวัตถุประสงค์ท่ีส�ำคัญอีกประการ หน่ึงคือ ให้เป็นศูนย์กลางในการท�ำกิจกรรมทางสังคมของคนในชุมชน เช่น การจดั ประเพณที อ้ งถนิ่ ตามเทศกาลตา่ ง ๆ การเผยแพรข่ อ้ มลู ขา่ วสารของชมุ ชน การส่งเสริมกิจกรรมพัฒนาชุมชนและ กจิ กรรมทางสงั คมสงเคราะห์ ซง่ึ กจิ กรรม เหลา่ นม้ี พี ระสงฆเ์ ปน็ ผนู้ ำ� เปน็ ทย่ี ดึ เหนยี่ ว จิตใจให้ประชาชนมีความสามัคคี และ ร่วมมือกันท�ำงานเพ่ือสาธารณประโยชน์ ไดเ้ ปน็ อยา่ งดี เชน่ กจิ กรรมสงั คมสงเคราะห์ พระสงฆ์เปน็ ผมู้ ีบทบาทส�ำคัญ ในการพฒั นาเยาวชน

หนงั สอื เ รียนรายวิชาพืน้ ฐาน สังคมศึกษาฯ ป. 4 5 เด็กก�าพราและเด็กยากจนท่ีวัดสระแกว จังหวัดอางทอง กิจกรรมสังคม สงเคราะหเ พ่อื สงเคราะหผ ูต ิดเชื้อเอชไอวที ว่ี ดั พระบาทนา้� พ ุ จงั หวดั ลพบรุ ี กจิ กรรมพัฒนาการเรยี นรู แบง กลุม กลมุ ละ 4–6 คน รวมกันแสดงความคดิ เหน็ วา พระพุทธ- ศาสนามีความส�าคัญตอการด�าเนินชีวิตประจ�าวันของเราในฐานะเปนศูนย รวมจติ ใจอยา งไรบา ง สรปุ และบนั ทกึ ผล แลว ผลดั กนั นา� เสนอหนา ชนั้ เรยี น 2. พุทธประวตั ิ ¡ÒÃÈ¡Ö ÉÒ¾·Ø ¸»ÃÐÇµÑ àÔ »¹š ¡ÒÃÈ¡Ö ÉÒ»ÃÐÇµÑ ¢Ô ͧ¾Ãо·Ø ¸à¨ÒŒ ¼àÙŒ »¹š ÈÒÊ´Ò ของพระพทุ ธศาสนา เพอื่ จะไดเ้ หนç ความเพยี รพยายามของพระองคใ นการคน้ หา แนวทางเพอ่ื จะชว่ ยชาวâลกใหพ้ น้ ทกุ ข จนเกดิ ศรทั ธาเลอื่ มใสในพระพทุ ธศาสนา และนÓพระจรยิ าวัตรมาเปน็ แบบอยา่ งในการดÓเนินชวี ติ ตอ่ ไป 2.1 สรปุ พทุ ธประวัต ิ พระพุทธเจ้ามีพระนามเดิมว่า สิทธัต¶ะ เป็นพระราชâอรสของพระเจ้า สุทâธทนะและพระนางสิริมหามายา พระองคŠประสูติเมื่อวันขึ้น 15 ค่�า เดอื น 6 ทลี่ มุ พนิ วี นั «ง่ึ ตงั้ อยรู่ ะหวา่ งกรงุ กบลิ พสั ดกุ บั กรงุ เทวทหะ หลงั ประสตู ิ ได้เกดิ เหตกุ าร³สÓคญั ดงั น้ี ประสตู ิได้ 5 วัน เจา้ ชายสิทธตั ¶ะได้เขา้ พธิ ีขนานพระนามและทÓนายพระลักษ³ะ เมอ่ื ประสูติได้ 7 วัน พระราชมารดาสนิ้ พระชนม เมอื่ พระชนมายุ 7 พรรษา ทรงเขา้ รบั การศกึ ษาศลิ ปวทิ ยา ในสÓนกั ของครูวศิ วามิตร เมื่อพระชนมายุ 16 พรรษา อภิเษกสมรสกับเจา้ หญิง ยâสธราหรอื พิมพา เมอ่ื พระชนมายุ 29 พรรษา พระนางยâสธราประสตู พิ ระâอรสทรงพระนามวา่ ราหลุ และเสดจç ออกผนวช

6 หนังสอื ​เรียนรายวชิ าพื้นฐาน สังคมศึกษาฯ​ ป.  4 ขณะทีเ่ จ้าชายสิทธตั ถะได้เสด็จประพาสอทุ ยานนอกพระราชวงั ทรงเหน็ เทวทูต 4 ได้แก่ คนแก่ คนเจ็บ คนตาย และสมณะ พระองค์ทรงน�ำส่ิงท่ี ทรงเห็นกลับมาคิดพิจารณาว่า ความแก่ ความเจบ็ และความตาย ทำ� ใหค้ นเราเปน็ ทกุ ข์ ท�ำอยา่ งไรคนเราจึงจะพน้ ทกุ ข์ได้ พระองค์พอพระทัยและเล่ือมใส ในความสงบของสมณะ ทรงเห็นว่าการ ออกบวชเท่าน้ันที่จะเป็นหนทางช่วยให้ พระองคค์ น้ หาหนทางเพอ่ื พน้ จากทกุ ขไ์ ด้ เจ้าชายสิทธตั ถะทรงนำ� สงิ่ ทที่ รงเห็น คือ คนแก่ คนเจบ็ คนตาย และสมณะ มาพิจารณาไตร่ตรอง ในทสี่ ดุ พระองคไ์ ดต้ ดั สนิ พระทยั เสดจ็ ออกผนวชในคนื ทพี่ ระนางยโสธรา ประสูตพิ ระโอรส โดยได้ประทับม้าชอ่ื กัณฐกะ และมนี ายฉันนะตามเสด็จออก จากปราสาท เมอ่ื ถงึ รมิ ฝง่ั แมน่ ำ้� อโนมา พระองค์ ทรงใช้พระขรรค์ตัดพระเมาลี (ผมจุก) ทรงถอดเครื่องทรงกษัตริย์ออก ทรงนุ่ง ห่มผ้าที่ย้อมด้วยน�้ำฝาดจากเปลือกไม้ แล้วทรงมอบเคร่ืองทรงและม้ากัณฐกะ ให้นายฉันนะน�ำกลับกรุงกบิลพัสดุ์ เพื่อ กราบทูลให้พระเจ้าสุทโธทนะทรงทราบ ส่วนพระองค์ได้อธิษฐานเป็นนักบวชใน ทน่ี น้ั เจา้ ชายสทิ ธตั ถะเสดจ็ ออกผนวช ในคนื ท่พี ระนางยโสธราหรือพิมพา ประสูตริ าหลุ กุมาร

หนงั สอื ​เรยี นรายวชิ าพื้นฐาน สังคมศกึ ษาฯ​ ป.  4 7 2.2 ตรัสรู้ หลงั จากทเ่ี สดจ็ ออกผนวชแลว้ เจา้ ชายสทิ ธตั ถะไดท้ รงไปศกึ ษาหาความรู้ จากสำ� นกั ของอาฬารดาบสและอทุ ทกดาบส แตก่ ย็ งั ไมพ่ บทางพน้ ทกุ ข์ จงึ ลาออก จากส�ำนักนั้น แล้วทรงศึกษาค้นคว้าและทดลองปฏิบัติด้วยพระองค์เอง โดยการทรมานร่างกายดว้ ยวธิ ีการต่าง ๆ เชน่ กัดฟัน กลน้ั ลมหายใจ และอด อาหาร จนร่างกายซูบผอมตามวิธีท่ีนักบวชในสมัยนั้นนิยมท�ำกันก็ยังไม่พบ หนทางพน้ ทกุ ข์ จงึ ทรงเลกิ วธิ กี ารดงั กลา่ ว กลับมาเสวยพระกระยาหารจนร่างกาย กลับสู่สภาพปกติและเปลี่ยนมาบ�ำเพ็ญ เพียรทางจิตโดยการน่ังสมาธิ ท�ำจิตใจให้ สงบ และทรงใชป้ ญั ญาพจิ ารณาจนในทสี่ ดุ ก็รู้แจ้งเห็นจริงท่ีเรียกว่า ตรัสรู้อริยสัจ 4 ได้แก่ ทุกข์ สมุทยั นโิ รธ และมรรค เป็น พระสัมมาสัมพุทธเจ้าในวันข้ึน 15 ค่�ำ พระสทิ ธัตถะไดต้ รัสรู้ เดอื น 6 เมื่อพระชนมายุได้ 35 พรรษา ในวนั ข้นึ 15 ค่ำ� เดือน 6 2.3 ประกาศธรรม หลงั จากตรสั รแู้ ลว้ พระพทุ ธเจา้ ทรงพจิ ารณาหาบคุ คลทจ่ี ะฟงั คำ� สอนของ พระองค์ บคุ คลแรกทท่ี รงนกึ ถงึ คอื อาฬารดาบสและอทุ ทกดาบส แตท่ รงทราบ วา่ อาจารยท์ งั้ สองไดเ้ สยี ชวี ติ ไปแลว้ จงึ นกึ ถงึ นกั บวชปญั จวคั คยี ท์ เี่ คยปรนนบิ ตั ิ รับใช้เมื่อคร้ังพระองค์บ�ำเพ็ญทุกกรกิริยา* จึงเสด็จไปโปรดปัญจวัคคีย์ท่ี อิสิปตนมฤคทายวนั เมอื งพาราณสี เมอื่ เสดจ็ ไปถงึ พระพทุ ธเจา้ ไดท้ รงแสดงธรรมชอ่ื ธมั มจกั กปั ปวตั ตนสตู ร แก่ปัญจวัคคีย์ การแสดงธรรมคร้ังนี้เป็นครั้งแรกของพระองค์จึงเรียกว่า ปฐมเทศนา หลังจากฟังธรรมแล้วโกณฑัญญะได้บรรลุธรรมก่อนคนอ่ืน และ * เขยี นว่า ทุกรกริ ยิ า กไ็ ด้

8 หนังสอื เ​รยี นรายวิชาพน้ื ฐาน สงั คมศึกษาฯ​ ป.  4 ได้บวชเป็นพระสงฆ์รูปแรกในพระพุทธศาสนา ต่อมาอีก 4 คน คือ วัปปะ ภัททิยะ มหานามะ และอัสสชิ ก็ได้บรรลุธรรมและบวชเป็นพระสงฆ์ในเวลา ตอ่ มา ปญั จวัคคยี ์จงึ เปน็ พระสาวกกล่มุ แรกของพระพุทธเจา้ ต่อมาพระพุทธเจ้าได้แสดงธรรมโปรดยสะ บุตรของเศรษฐีและสหาย ของยสะอกี 54 คน จนยสะและสหายทงั้ หมดบรรลธุ รรมและบวชเปน็ พระสงฆ์ ขณะนั้นพระพุทธเจ้าทรงมีพระสาวกรวมท้ังส้ิน 60 องค์ พระองค์จึงได้ส่ง พระสาวกทง้ั 60 องคใ์ หแ้ ยกยา้ ยกนั ออกไปประกาศพระศาสนาตามสถานทตี่ า่ ง ๆ ส่วนพระองค์ได้เสด็จไปยังต�ำบลอุรุเวลาเสนานิคม กรุงราชคฤห์ แคว้นมคธ เพ่อื แสดงธรรมโปรดพระเจา้ พมิ พิสาร 1. โปรดชฎิล 3 พี่น้องและบริวาร เม่ือพระพุทธเจ้าเสด็จถึงต�ำบล อรุ เุ วลาเสนานคิ ม ไดแ้ วะพกั ทส่ี ำ� นกั ของชฎิล 3 พี่น้อง ซึ่งเป็นนักบวช นับถือลัทธิบูชาไฟ พี่ชายคนโตชื่อ อุรุเวลกัสสปะ มีบริวาร 500 คน คนกลางชื่อนทีกัสสปะ มีบริวาร 300 คน และคนนอ้ งชอ่ื คยากสั สปะ มบี รวิ าร 200 คน ตอ่ มาพระพทุ ธเจา้ ไดท้ รงแสดงธรรมใหฟ้ งั ชฎลิ ทงั้ หมด พระพุทธเจาทรงแสดงธรรมโปรดชฎิล เกิดความเล่ือมใสและขอบวชเป็นพระสาวก จากนั้นพระพุทธเจ้าได้ทรงแสดง ธรรมจนชฎิลทั้งหมดได้สำ� เร็จเปน็ พระอรหันต์ 2. โปรดพระเจา้ พมิ พสิ าร พระพทุ ธเจา้ พรอ้ มดว้ ยชฎลิ 3 พน่ี อ้ งไดเ้ สดจ็ ไปยงั กรงุ ราชคฤห์ ทรงพกั อยทู่ ล่ี ฏั ฐวิ นั หรอื สวนตาลหนมุ่ เมอ่ื พระเจา้ พมิ พสิ าร ทรงทราบข่าวจึงได้พาข้าราชบริพารและประชาชนไปเข้าเฝ้าพระพุทธเจ้า ประชาชนแปลกใจท่ีเห็นชฎิล 3 พ่ีน้องมาพร้อมกับพระพุทธเจ้า พระพุทธเจ้า จึงทรงให้พระอุรุเวลกัสสปะช้ีแจงถึงสาเหตุท่ีเปลี่ยนมานับถือพระพุทธศาสนา พระอุรุเวลกัสสปะได้ชี้แจงพร้อมทั้งประกาศวา่ พระพุทธเจา้ เป็นศาสดาของตน และตนเป็นพระสาวกของพระพุทธเจ้า

หนังสือเ รียนรายวชิ าพืน้ ฐาน สงั คมศกึ ษาฯ ป. 4 9 หลังจากนั้นพระพุทธเจาไดทรงแสดง ธรรมใหฟงจนขาราชบริพารและประชาชน ศรัทธาเล่ือมใสและประกาศตนนับถือพระ- รัตนตรยั สว นพระเจา พมิ พิสารไดบ รรลุธรรม เปนโสดาบัน จากนั้นไดกราบทูลอาราธนา พระพทุ ธเจา และพระสาวกใหไ ปฉนั ภตั ตาหาร ที่พระราชวัง พรอมกับถวายพระราชอุทยาน เวฬวุ นั (สวนไผ) ใหเ ปน ทป่ี ระทบั เวฬวุ นั จงึ เปน วัดแหงแรกในพระพุทธศาสนา 3. โปรดพระอคั รสาวก เมอื่ พระพทุ ธเจา พระพุทธเจ้าทรงแสดงธรรม เรม่ิ ประกาศพระศาสนา โดยมพี ระปญ จวคั คยี  โปรดพระเจ้าพิมพสิ าร ชวยกันเผยแผพระศาสนานั้น พระอัสสชิ ซง่ึ เปน หนง่ึ ในปญ จวคั คยี ท พ่ี ระพทุ ธเจา สง ไปประกาศพระศาสนายงั แควน มคธ ไดพ บอปุ ตสิ สะทก่ี า� ลงั แสวงหาความรเู พอื่ การหลดุ พน อย ู อปุ ตสิ สะมเี พอื่ นสนทิ ชอ่ื วา โกลติ ะ ทงั้ สองคดิ ทจี่ ะแสวงหาความหลดุ พน จงึ ไดบ วชเรยี นในสา� นกั ของ สัญชัยปริพาชก เม่ือเรียนจบจึงรูวาส่ิงที่เรียนมาไมอาจน�าไปสูการพนจากทุกข ได  จงึ ตกลงกนั วา จะออกไปคน หาหนทางหลดุ พน จากทกุ ข  หากผใู ดพบเหน็ กอ น กใ็ หก ลบั มาบอกกนั เมื่ออปุ ตสิ สะเหน็ พระอัสสชซิ ่งึ กา� ลงั เดินบิณฑบาตอย ู มจี ริยาวัตรงดงาม นาเล่ือมใส จึงไดขอสมัครเปนศิษย พระอัสสชิตอบวา “ตนยังมีความรู้ไม่มาก ขอให้ไปเรียนกับพระพุทธเจ้า” อุปติสสะถามวา “พระพุทธเจ้าสอนอย่างไร” พระอสั สชติ อบวา “ธรรมใดเกดิ แตเ่ หตุ พระศาสดาทรงแสดงเหตแุ หง่ ธรรมนน้ั และความดับแห่งธรรมน้ัน พระองค์ทรงสั่งสอนอย่างน้ี” อุปติสสะเม่ือไดฟง กเ็ กดิ ดวงตาเหน็ ธรรม คอื รแู ละเขา ใจธรรมทฟี่ ง จงึ รบี ไปบอกโกลติ ะ แลว ชวนกนั ไปเขาเฝ้าพระพุทธเจาและขอบวช เม่ือบวชแลวอุปติสสะมีชื่อเรียกใหมวา พระสารีบุตร สวนโกลติ ะมชี ื่อเรยี กใหมวา พระโมคคลั ลานะ

10 หนังสอื เ​รียนรายวิชาพน้ื ฐาน สังคมศกึ ษาฯ​ ป.  4 พระโมคคัลลานะบวชได้ 7 วันก็ บรรลุเป็นพระอรหันต์ ส่วนพระสารีบุตร บวชได้ 15 วันจึงบรรลุเป็นพระอรหันต์ ต่อมาทั้ง 2 องค์ได้รับยกย่องให้เป็น พระอัครสาวกของพระพุทธเจ้า โดย พระโมคคัลลานะได้รับยกย่องให้เป็น พฤใหทรเ้ ะธปอิ์มน็ ัคาพกรรสะแาอวลัคกะรฝพส่ารายะวซสก้าาฝยร่าีบยเุตปขรว็นไาเดลเ้ริศปับใน็ ยนเลกทิศยางใ่อนมงที างมอุปีปตัญิสญสะาชมพัการชกะวพนุทโกธลเจิตาะไปเข้าเฝา 4. แสดงโอวาทปาติโมกข์ หลังจากที่พระพุทธเจ้าประกาศศาสนาเป็น เวลา 9 เดือน ในคืนวันข้นึ 15 ค�่ำ เดือน 3 พระอรหนั ตจ์ ำ� นวน 1,250 องค์ ได้มาประชุมพร้อมกันโดยไม่ได้นัดหมายท่ี วดั เวฬวุ นั ในกรงุ ราชคฤห์ พระพทุ ธเจา้ ไดท้ รงแสดง โอวาทปาติโมกข์ ซ่ึงมีใจความกล่าวถึงหลักการ ส�ำคัญ 3 ประการ คอื การไมท่ ำ� ความช่วั การท�ำ ความดี และการท�ำจติ ใจใหผ้ ่องใสบริสทุ ธ์ิ   โอวาทปาติโมกข์ถือเป็นหลักส�ำคัญอันเป็น หัวใจของพระพุทธศาสนา หลักธรรมค�ำสอน พระสงฆเ์ ดนิ ทางมาประชมุ หมวดหมู่ต่าง ๆ ในพระพุทธศาสนาสอดรับกับ ทีว่ ัดเวฬุวนั หลักการสำ� คัญ 3 ประการน้ี พระสงฆ์สาวกไดน้ �ำ หลักค�ำสอนดังกล่าวไปเผยแผ่ส่ังสอนประชาชนตามเมืองและแคว้นต่าง  ๆ จนพระพทุ ธศาสนาตั้งม่นั และเป็นปกึ แผ่นม่ันคงในดนิ แดนชมพทู วีป กจิ กรรมพัฒนาการเรยี นรู้ ร่วมกันแสดงความคิดเห็นว่า ได้ข้อคิดอะไรบ้างจากการศึกษาพุทธ- ประวตั แิ ละจะนำ� ขอ้ คดิ นน้ั มาประยกุ ตใ์ ชใ้ นชวี ติ ประจำ� วนั อยา่ งไร แลว้ เขยี น สรปุ ลงในสมดุ

หนงั สือ​เรยี นรายวิชาพ้ืนฐาน สงั คมศกึ ษาฯ​ ป.  4 11 3. ชาดก ชาดก คือ เร่ืองราวของพระโพธิสัตว์ในอดีตชาติก่อนท่ีพระองค์จะมา ประสูติและตรัสรู้เป็นพระพุทธเจ้าในชาติสุดท้าย ชาดกมีมากกว่า 500 เรื่อง แตล่ ะเรอ่ื งใหข้ อ้ คดิ คตสิ อนใจแกผ่ ฟู้ งั หรอื ผอู้ า่ นทสี่ ามารถนำ� มาเปน็ แนวทางใน การประพฤติปฏบิ ัติตนได้ ดงั ชาดก 2 เรอื่ งตอ่ ไปน้ี 3.1 กฏุ ิทูสกชาดก ในสมัยพุทธกาลขณะที่พระพุทธเจ้าประทับอยู่ที่วัดเชตวัน เมืองสาวัตถี ได้มีพระภิกษุจ�ำนวนหน่ึง ซึ่งเป็นศิษย์ของพระมหากัสสปเถระเดินทางมา เข้าเฝ้าพระพุทธเจ้า เพ่ือกราบทูลเรื่องท่ีพระภิกษุรูปหนึ่งถูกพระมหากัสสปะ ตักเตือนก็เกิดความโกรธ ได้ท�ำลายสิ่งของเคร่ืองใช้และเผาบรรณศาลาแล้ว หลบหนไี ป เมอื่ พระพทุ ธเจา้ ทรงฟงั เรอ่ื งนแี้ ลว้ จงึ ทรงเลา่ เรอ่ื งในอดตี ชาตใิ หฟ้ งั กาลคร้ังหนึ่ง ในสมัย พระเจ้าพรหมทัตเป็นกษัตริย์ ครองเมอื งพาราณสี พระโพธสิ ตั ว์ ได้เกิดเป็นนกขมิ้นสร้างรังอาศัย อยบู่ นตน้ ไมต้ น้ หนง่ึ ในปา่ หมิ พานต์ เช้าวันหน่ึงในช่วงฤดูฝน ฝนได้ ตกลงมาไม่ขาดสาย มีลิงตัวหน่ึง น่ังตากฝนหนาวส่ันอยู่ใกล้ ๆ ลิงพาลพดู โตต อบนกขมน้ิ ดวยความโกรธ รงั นกขมนิ้ นกขมน้ิ เหน็ อาการเชน่ นนั้ จงึ ถามดว้ ยความสงสารและความแปลกใจ ว่า “ท่านมีมือ เท้า และหัวคล้ายมนุษย์ แต่เหตุใดจึงไม่สร้างที่อยู่อาศัยเอง มานง่ั ตากฝนหนาวสนั่ อย่ทู ำ� ไม” ลิงตอบดว้ ยความขนุ่ เคอื งว่า “เรามมี อื เท้า และหัวคล้ายกบั มนุษย์กจ็ รงิ แต่เราไม่มีมันสมองเท่าเทียมกับปัญญาของมนุษย์ เราจึงไม่สามารถสร้างท่ีอยู่ อาศัยเองได้”

12 หนงั สือเ​รียนรายวชิ าพ้นื ฐาน สังคมศึกษาฯ​ ป.  4 นกขม้ินเมื่อได้ฟังเช่นนั้นจึงพูดกลับไปว่า “ท่านลิง หากท่านต้องการให้ ปัญญาเกิดขึ้น ท่านจงต้ังใจละท้ิงความไม่ดีที่ท่านเคยท�ำมาเสียเถิด แล้วตั้งใจ ทำ� ความดี รกั ษาศีล ท�ำจติ ใหเ้ ป็นสมาธิ ปญั ญากจ็ ะเกดิ ในตวั ทา่ น” เม่ือนกขม้ินพูดจบ ลิงซึ่งมีนิสัย พาลเกิดความโมโหนึกในใจว่า “เจ้านก ขม้ินก�ำลังด่าเรา เราจะไม่ให้มันอยู่ใน รงั นี้ต่อไป” จากนน้ั ลิงไดก้ ระโดดเข้าไป หานกขมิ้น นกขม้นิ ไหวตวั ทนั รบี บินไป เกาะกิ่งไม้ก่ิงอืน่ ลงิ ได้แต่ทำ� ลายรังของ ลิงพาลท�ำลายรังนกขมิ้น นกขม้ินจนแหลกหมด แล้วจึงว่ิงหนีไป ดว้ ยความโมโห ที่อ่นื เมื่อพระพุทธเจ้าตรัสชาดกเรื่องน้ีจบจึงตรัสเป็นภาษิตว่า “บุคคลเมื่อจะ เทยี่ วไป ถา้ ไมป่ ระสบคนทดี่ กี วา่ หรอื เชน่ เดยี วกบั ตน เทยี่ วคนเดยี วดกี วา่ เทยี่ วไป กับคนพาล เพราะความเป็นเพ่อื นย่อมไม่มีในหมู่คนพาล” 3.2 มหาอุกกุสชาดก ในสมัยพุทธกาล ขณะทพี่ ระพุทธเจ้าประทบั อยทู่ ี่วดั เชตวัน เมืองสาวตั ถี ทรงทราบเรื่องที่พระภิกษุในวัดสนทนากันในหอประชุมเก่ียวกับการผูกมิตร กับบุคคลต่าง ๆ ของอุบาสกคนหนึ่ง พระองค์จึงได้เสด็จไปยังหอประชุมแล้ว ตรัสสรรเสริญอุบาสกคนน้ันว่า “ในอดีตชาติอุบาสกคนน้ีได้ท�ำเช่นนี้มาแล้ว เหมือนกนั ” จากน้นั จึงทรงเลา่ เร่อื งในอดีตชาตใิ หฟ้ งั กาลครั้งหนึ่ง มีชาวบ้านกลุ่มหนึ่งประกอบอาชีพล่าสัตว์ เม่ือทราบว่า ป่าใดมีสตั ว์อาศัยอยู่มากกพ็ ากนั ไปท่ีปา่ นั้นเพื่อล่าสัตว์ ในทไ่ี มไ่ กลจากหมู่บา้ น มากนกั มปี า่ ใหญแ่ หง่ หนงึ่ ในปา่ นน้ั มสี ระนำ้� อยสู่ ระหนง่ึ มสี ตั ว์ 4 ชนดิ อาศยั อยู่ ได้แก่ เหยี่ยวสองผวั เมยี ราชสีห์ พญานกออก และเต่า (สมัยนนั้ พระโพธิสัตว์ เกิดเป็นราชสีห)์

หนงั สือเ​รียนรายวิชาพนื้ ฐาน สังคมศกึ ษาฯ​ ป.  4 13 วันหนึ่งเหยี่ยวสามีได้ปรึกษาภรรยาถึงการมีลูก ภรรยากล่าวว่า “ต้ังแต่ เรามาอยู่ท่ีน่ี เรายังไม่มีเพ่ือนเลย ถ้าเกิด อันตรายข้ึนมาเราจะพ่ึงพาใคร ก่อนท่ีจะมี ลูกน้อยเราควรไปผูกมิตรกับสัตว์ 3 ตัวนั้น กอ่ น” เหยยี่ วสามเี หน็ ดว้ ย เมอ่ื ผกู มติ รกบั สตั ว์ ทั้ง 3 ตัวน้ันแล้ว จึงได้ท�ำรังอยู่ท่ีต้นกระทุ่ม ข้างสระนำ้� น้นั ไมน่ านก็มลี ูกน้อย 2 ตวั อยู่มาวันหน่ึง พวกชาวบ้านกลุ่มนั้น พากนั ตระเวนลา่ สตั วป์ า่ ตลอดวนั แตไ่ มไ่ ดส้ ตั ว์ อะไรเลย จงึ ปรกึ ษากนั วา่ จะพกั อยใู่ นปา่ น้ี เมอื่ ล่าสัตว์ได้แล้วค่อยกลับบ้าน จึงพักค้างคืนใต้ ควนั ไฟท่พี วกชาวบ้านกอ่ ตน้ กระทมุ่ นน้ั และกอ่ กองไฟเพอื่ ไลย่ งุ ควนั ไฟ ไดร้ มลูกเหยี่ยว ได้รมลูกเหย่ียว จึงพากันร้องข้ึนมา พวกเขาจึงคิดจะจับลูกเหย่ียวมาปิ้งกิน แม่เหย่ียวเม่ือได้ยินลูกส่งเสียงร้องก็รู้ว่ามีภัย จึงรีบบอกสามีให้ไปขอความ ชว่ ยเหลอื จากพญานกออก พญานกออกกย็ นิ ดใี หค้ วามชว่ ยเหลอื แลว้ บนิ ไปจบั อยู่ท่ีต้นไม้ต้นหนึ่งที่อยู่ข้างเคียง พอชาวบ้านคนหน่ึงถือคบเพลิงปีนข้ึนต้นไม้ ใกลจ้ ะถงึ รงั เหยยี่ ว พญานกออกกร็ บี บนิ ลงในสระแลว้ นำ� นำ้� มาดบั ไฟทค่ี บเพลงิ ชาวบา้ นคนนน้ั กจ็ ะตอ้ งลงมาจดุ คบเพลงิ และ ปีนข้ึนไปใหม่ พอใกล้จะถึงรังเหยี่ยว พญา นกออกกด็ บั คบเพลงิ อกี เปน็ อยอู่ ยา่ งนจี้ นถงึ เทย่ี งคืน เหยี่ยวเห็นพญานกออกเหน็ดเหน่ือย มากแล้ว จึงบอกให้กลับไปพกั ผ่อน ส่วนตน รีบไปขอความช่วยเหลือจากเต่า เต่าข้ึนมา จากสระน�้ำน�ำโคลนและสาหร่ายขึ้นไปดับ พวกชาวบา้ นชว่ ยกนั จบั เตา่ กองไฟ พวกชาวบา้ นเมอ่ื เหน็ เตา่ ขน้ึ จากสระนำ�้

14 หนงั สือ​เรียนรายวิชาพื้นฐาน สงั คมศึกษาฯ​ ป.  4 เพ่ือดับกองไฟก็พากันมาจับเต่าแทน ต่างช่วยกันดึงเถาวัลย์ผูกเต่าไว้ แต่กลับ ถูกเต่าดึงลากลงสระน้�ำ คร้ันข้ึนจากสระน้�ำแล้วจึงพากันบ่นพึมพ�ำว่า พญา นกออกคอยดับคบเพลิงเราตั้งคร่ึงคืน คราวนี้พวกเราถูกเต่าดึงลากลงน้�ำอีก ก่อไฟข้นึ ใหม่เถอะ พรงุ่ นเ้ี ชา้ คอ่ ยกนิ ลกู เหย่ียวกไ็ ด้ สว่ นเหยย่ี วสองผวั เมยี ไดไ้ ป ขอความช่วยเหลือจากราชสีห์ ราชสหี ร์ บั คำ� แลว้ เดนิ ทางไปทกี่ องไฟ ของพวกชาวบ้าน พวกชาวบ้าน เมื่อเห็นราชสีห์ต่างก็พากันกลัว ต า ย แ ต ก ต่ื น วิ่ ง ห นี ก ร ะ เ จิ ง ไ ป ราชสีหเ์ ดินไปใต้ต้นกระทุ่มไมเ่ ห็น มีใครหลงเหลืออยู่เลย  ไม่นาน เหยย่ี ว พญานกออก และเตา่ ตา่ งก็ ชาวบานว่งิ หนรี าชสหี เ พราะความกลวั เข้ามาหา ราชสีห์จึงกล่าวว่า “ต้ังแต่นี้ไปพวกเราจะไม่ท�ำลายมิตรภาพ จะอยู่ ร่วมกันอย่างไม่ประมาท” จากน้ันสัตว์ทั้งหมดก็ได้แยกย้ายกันกลับไปยังที่อยู่ ของตน แม่เหย่ียวมองดูลูกน้อยของตนแล้วคิดว่า “เพราะอาศัยหมู่มิตร เราจึง รกั ษาลกู ๆ ไวไ้ ด”้ และเมอ่ื อยกู่ บั พอ่ เหยย่ี วกไ็ ดก้ ลา่ วเปน็ ภาษติ วา่ “บคุ คลพงึ คบ มติ รสหายและเจา้ นายไวเ้ พอ่ื ไดร้ บั ความสขุ เรากำ� จดั ศตั รไู ดด้ ว้ ยกำ� ลงั แหง่ มติ ร เป็นผู้พร้อมเพรียงด้วยลูกน้อยท้ังหลาย บันเทิงอยู่เหมือนเกราะท่ีบุคคลสวม แลว้ ปอ้ งกันภยั ทั้งหลายได้” กจิ กรรมพัฒนาการเรยี นรู้ ร่วมกันแสดงความคิดเห็นว่า จากการศึกษาเร่ือง กุฏิทูสกชาดกและ มหาอุกกุสชาดก ได้ข้อคิดและคติสอนใจเร่ืองอะไรบ้าง และจะน�ำข้อคิด หรือคตสิ อนใจดังกลา่ วไปประยุกตใ์ ชใ้ นชวี ิตประจ�ำวนั อย่างไร

หนงั สอื เ​รยี นรายวชิ าพื้นฐาน สังคมศึกษาฯ​ ป.  4 15 4. ประวัติศาสดาของศาสนาตา่ ง ๆ ศาสดา คือ ผู้สถาปนาหรือก่อต้ังศาสนา การศึกษาประวัติศาสดาของ ศาสนาต่าง ๆ ทำ� ใหร้ คู้ วามเปน็ มา ไดข้ อ้ คิด และมแี บบอยา่ งในการดำ� เนินชีวติ รวมทงั้ ปฏบิ ตั ติ นไดถ้ กู ตอ้ งเหมาะสมในการอยรู่ ว่ มกบั บคุ คลทน่ี บั ถอื ศาสนาอน่ื สำ� หรบั ประวตั ขิ องศาสดาทนี่ กั เรยี นจะไดเ้ รยี นในชน้ั นี้ ไดแ้ ก่ นบมี ฮุ มั หมดั และ พระเยซูคริสต์ 4.1 นบมี ุฮมั หมัด มุฮัมหมัดเกิดท่ีเมืองเมกกะ เม่ือ พ.ศ. 1113 บดิ าชอ่ื อบั ดลุ เลาะห์ มารดาชอ่ื อามนี ะฮ์ มุฮัมหมัดก�ำพร้าบิดามารดาจึงได้อาศัยอยู่ กับปู่มาต้ังแต่เด็ก และเม่ือปู่ถึงแก่กรรมก็ ได้อาศัยอยู่กับลุง ประกอบอาชีพค้าขาย เมื่อ อายุ 25 ปี ได้แต่งงานกับคอดีญะฮ์ มีบุตร ดว้ ยกนั 6 คน ใน พ.ศ. 1153 ขณะทมี่ ฮุ มั หมดั นง่ั สงบ ดาวและเดอื นเส้ียวเป็น จิตอยู่ที่ถํ้าฮิรอฮ์ ได้มีเทวทูตองค์หน่ึงน�ำ เครอ่ื งหมายทีบ่ ง่ บอก โองการของอัลลอฮ์มาบอกว่า แท้จริงพระเจ้า ถงึ ความเป็นมสุ ลมิ มีอยู่เพียงพระองค์เดียวคือ อัลลอฮ์ และอัลลอฮ์ให้มุฮัมหมัดเป็นนบีท�ำหน้าที่ เผยแผ่ศาสนา หลังจากนั้นประมาณ 2–3 เดือน ก็ได้ประทานโองการเป็น ครง้ั ที่ 2 เพ่ือใหน้ บมี ฮุ มั หมัดเผยแผ่ศาสนาแกป่ วงชนท้งั หลาย ใน พ.ศ. 1165 นบีมุฮัมหมัดได้ไปอยู่เมืองยาทริบ ชาวมุสลิมจึงถือเอา ปีน้ีเป็นปีเร่ิมต้นของการนับศักราชอิสลาม ท่ีเรียกว่า ฮิจเราะห์ศักราช (ฮ.ศ.) นบมี ฮุ มั หมดั ไดส้ รา้ งเมอื งยาทรบิ ใหเ้ ปน็ เมอื งของชาวอาหรบั เรยี กชอื่ วา่ มะดนี ะฮ์ ไดส้ รา้ งมสั ยดิ ไวเ้ ปน็ สถานทป่ี ระกอบพธิ กี รรมทางศาสนา และกำ� หนดใหว้ นั ศกุ ร์ เป็นวันบริสทุ ธ์ิ

16 หนังสือ​เรียนรายวิชาพืน้ ฐาน สังคมศึกษาฯ​ ป.  4 ใน พ.ศ. 1173 นบีมุฮัมหมัดได้ยกกองก�ำลังมุสลิมไปประชุมสวด อ้อนวอนพระเจ้าในอัลกะอ์บะฮ์ อัลกะอ์บะฮ์จึงกลายเป็นสถานที่ศักดิ์สิทธ์ิของ ชาวมุสลิม เป็นศูนย์กลางการประกอบพิธีฮัจญ์ และเป็นสถานที่ที่ชาวมุสลิม ทวั่ โลกจะตอ้ งหนั หนา้ ไปในเวลาทำ� พธิ ลี ะหมาด นบมี ฮุ มั หมดั ไดป้ ระกาศคำ� สอน จนแพร่หลายท่ัวดินแดนอาหรับและประเทศใกลเ้ คียงเปน็ เวลารวม 23 ปี และ ไดส้ ้ินพระชนม์ ณ เมืองมะดนี ะฮ์ เม่อื พระชนมายุ 63 ปี ชาวมสุ ลิมประกอบพิธฮี จั ญ์ ที่อัลกะอ์บะฮ์ เมอื งเมกกะ ประเทศซาอดุ ีอาระเบีย 4.2 พระเยซูครสิ ต์ พระเยซูคริสต์ประสูติเมื่อ พ.ศ. 543 ที่เมืองเบทเลเฮม เป็นบุตรของ โยเซฟคนในตระกูลกษัตริย์ดาวิดและมารีย์ ในวันที่ประสูติกษัตริย์เฮโรด ทรงเชื่อในค�ำท�ำนายของศาสดาพยากรณ์ว่า มีผู้มีบุญมาเกิดเพ่ือแข่งบารมีกับ พระองค์ จึงส่ังให้ทหารไปฆ่าเด็กชายทุกคนในเมืองเบทเลเฮมและบริเวณ ใกล้เคียงที่มีอายุ 2 ปีลงมา โยเซฟและมารยี ไ์ ดพ้ าพระเยซ-ู คริสต์หนีภัยไปอยู่ท่ีประเทศ อียิปต์ คร้ันกษัตริย์เฮโรด สิ้นพระชนม์ก็กลับมาอยู่ที่ เมืองนาซาเร็ธ ซึ่งเป็นดินแดน ทางตอนเหนือของประเทศ อสิ ราเอลในปัจจุบัน พระเยซูครสิ ตป์ ระสตู ิ

หนงั สอื ​เรียนรายวิชาพืน้ ฐาน สังคมศกึ ษาฯ​ ป.  4 17 พระเยซูคริสต์มีความเฉลียวฉลาดสนใจในทางธรรมมาต้ังแต่เด็ก เม่ือ พระชนมายุ 12 พรรษา ไดโ้ ตต้ อบธรรมกบั ปโุ รหติ ทก่ี รงุ เยรซู าเลม จากนนั้ ไมม่ ี ใครทราบชวี ประวตั ขิ องพระองคอ์ กี เลย เรอื่ งราวของพระองคไ์ ดร้ บั การเปดิ เผย อกี คร้งั หนึง่ เมอ่ื มีพระชนมายุ 30 พรรษา ขณะทรงออกสัง่ สอนประชาชนอยใู่ น แคว้นกาลลิ ี การแสดงธรรมคร้ังส�ำคัญของพระเยซูคริสต์ที่ประชาชนมาฟังมากที่สุด คือ การเทศนาบนภูเขา ธรรมท่ีแสดงมีใจความส�ำคัญกล่าวถึงความศรัทธา และปฏิบัตติ ามคำ� สง่ั สอนของพระเจ้า การประกาศรับรองบัญญตั ิ 10 ประการ ของโมเสส ตลอดจนคำ� สอนของศาสดาองค์ก่อน ความรกั และการใหอ้ ภยั พระเยซคู รสิ ตไ์ ด้ประกาศศาสนาเป็นเวลา 3 ปี ทรงเลือกชาวยิว 12 คน เปน็ อคั รสาวก ตอ่ มาไดถ้ กู ทหารโรมนั จบั ตวั ไปขนึ้ ศาล ถกู จบั ตรงึ ไมก้ างเขนและ สิ้นพระชนม์บนไม้กางเขน ณ ภเู ขาโคลกอต ทางตอนเหนอื ของกรุงเยรูซาเลม กอ่ นส้ินพระชนม์พระองค์ได้กลา่ วว่า “ขอพระบดิ าได้โปรดประทานอภัยแก่ผู้ที่ ท�ำร้ายพระองค์ เพราะพวกเขา ไม่รวู้ ่าพวกเขาไดท้ ำ� อะไรลงไป” ชาวครสิ ตไ์ ดถ้ อื วา่ คำ� กลา่ วนเ้ี ปน็ ถ้อยค�ำอันศักด์ิสิทธ์ิ หลังจาก สน้ิ พระชนม์ได้ 3 วนั พระเยซู- คริสต์กลับฟื้นคืนชีพ ได้ทรง มอบพันธกิจแก่เหล่าสาวกแล้ว เสดจ็ ส่สู วรรค์ พระเยซคู รสิ ตส์ น้ิ พระชนมบ์ นไมก้ างเขน ณ ภเู ขาโคลกอต ทางตอนเหนอื ของกรงุ เยรซู าเลม กิจกรรมพัฒนาการเรียนรู้ สบื คน้ ขอ้ มลู เกย่ี วกบั ประวตั ศิ าสดาของศาสนาตา่ ง ๆ 1 ศาสนา บนั ทกึ ข้อมลู ลงในสมุด แลว้ นำ� เสนอหน้าชั้นเรียน

18 หนังสือ​เรยี นรายวิชาพนื้ ฐาน สงั คมศกึ ษาฯ​ ป.  4 บทสรุป คนไทยสว่ นใหญน่ บั ถอื พระพทุ ธศาสนา ไดศ้ กึ ษาและปฏบิ ตั ติ นตามหลกั ธรรม เมือ่ มีเร่ืองทุกข์ใจก็จะนึกถึงวัด นึกถงึ พระสงฆ์ นกึ ถงึ หลกั ธรรมคำ� สอน ของพระพุทธเจา้ แล้วนำ� มาเป็นเครอ่ื งยดึ เหนีย่ วจิตใจ จนกลา่ วได้วา่ พระพุทธ- ศาสนาเป็นศูนย์รวมการท�ำความดขี องชาวพทุ ธ พทุ ธประวตั เิ ปน็ เรอื่ งราวของพระพทุ ธเจา้ ผเู้ ปน็ ศาสดาของพระพทุ ธศาสนา การศึกษาพุทธประวัติท�ำให้ได้ข้อคิดและแบบอย่างการด�ำเนินชีวิตในทาง ทีถ่ ูกต้อง ชาดก คอื เรอ่ื งราวของพระโพธสิ ตั วใ์ นอดตี ชาติ กอ่ นทจ่ี ะมาประสตู แิ ละ ตรัสรู้เป็นพระพุทธเจ้าในชาติสุดท้าย ชาดกแต่ละเรื่องให้ข้อคิดท่ีแตกต่างกัน เชน่ กฏุ ทิ สู กชาดกใหข้ อ้ คดิ เกย่ี วกบั การไมค่ บคนพาล มหาอกุ กสุ ชาดกใหข้ อ้ คดิ เก่ียวกบั การผูกมติ ร การศกึ ษาประวตั ศิ าสดาของศาสนาตา่ ง ๆ ทำ� ใหท้ ราบประวตั คิ วามเปน็ มา ได้ข้อคิดและแบบอย่างการด�ำเนินชีวิต และได้ปฏิบัติตนถูกต้อง เหมาะสม สามารถอยรู่ ว่ มกบั ผ้ทู ี่นบั ถอื ศาสนาอ่ืนในสงั คมไดอ้ ย่างมคี วามสุข กิจกรรมเสนอแนะ 1. แบง่ กลมุ่ กลมุ่ ละ 4–6 คน รว่ มกนั อภปิ รายเรอ่ื ง ความสำ� คญั ของพระพทุ ธ- ศาสนาในฐานะที่เป็นเครื่องยึดเหนี่ยวจิตใจของชาวพุทธ บันทึกผลการ อภิปราย แลว้ สง่ ตัวแทนกลุม่ นำ� เสนอหนา้ ชน้ั เรียน 2. แบ่งกลุ่ม กลุ่มละ 3–5 คน จากนั้นครูให้นักเรียนแต่ละกลุ่มร่วมกันสรุป พุทธประวัติและประวัติศาสดาของศาสนาต่าง ๆ แล้วส่งตัวแทนกลุ่ม นำ� เสนอหน้าชนั้ เรยี น 3. แบ่งกลุ่ม กลุ่มละ 3 คน ศึกษาชาดกในบทเรียน แล้วร่วมกันสรุปข้อคิด ทไี่ ด้จากชาดก บนั ทกึ ลงในสมุดเพ่อื น�ำไปปฏิบตั ิในชีวติ ประจ�ำวนั

หนังสอื ​เรียนรายวชิ าพื้นฐาน สังคมศกึ ษาฯ​ ป.  4 19 การประยุกต์ใชใ้ นชวี ิตประจำ�วัน คบคนพาลพาลพาไปหาผดิ คบบัณฑติ บณั ฑติ พาไปหาผล คบคนดีจักได้ดเี ป็นศรตี น จะคบคนมาเปน็ มติ รคดิ ใครค่ รวญ จากคำ� กลอนนี้ • คนพาลคอื ใคร เราควรปฏิบัตติ นตอ คนพาลอยา งไร • บัณฑิตคอื ใคร เราควรปฏิบตั ติ นตอ่ บณั ฑิตอย่างไร คำ�ถามทบทวน 1. “พระพุทธศาสนาเปนศูนยรวมการพัฒนาจิตใจ” นักเรียนเห็นดวยกับ คำ� กลา วน้ีหรือไม เพราะเหตใุ ด 2. องคประกอบส�ำคัญที่ท�ำใหพระพุทธศาสนาเปนศูนยรวมจิตใจของพุทธ- ศาสนิกชนคืออะไร 3. พระพุทธเจาตรสั รูท ีไ่ หน และธรรมท่ตี รัสรชู ือ่ ว่าอะไร 4. พระพทุ ธเจาทรงประกาศธรรมครัง้ แรกแกใคร 5. มหาอุกกสุ ชาดกใหขอคดิ เรื่องใด 6. ลิงในกุฏิทูสกชาดกมีนิสัยอยางไร และเราควรเอาเป็นแบบอย่างหรือไม่ เพราะอะไร 7. การศึกษาประวัติศาสดาของศาสนาตา ง ๆ มปี ระโยชนอ ยา งไร