การใช้นันทนาการเพื่อพัฒนาจิตใจเด็กช่วงก้าวสู่วัยรุ่น

แนวการจัดกจิ กรรมนันทนาการเด็กทม่ี คี วามสำ�คัญ การจดั กจิ กรรมนนั ทนาการค�ำ นงึ ถงึ เดก็ เปน็ ส�ำ คญั การจดั เนอื้ หาสาระ และกิจกรรมต้องสอดคล้องกับวุฒิภาวะ ความสนใจ และความถนัดของเด็ก การจดั กจิ กรรมการเรยี นรคู้ วรเปดิ โอกาสใหเ้ ดก็ ไดเ้ รยี นรจู้ ากประสบการณจ์ รงิ จากการฝึกปฏบิ ัติ ฝกึ ใหเ้ ด็กคดิ วเิ คราะห์ และแก้ปัญหา กจิ กรรมนนั ทนาการ ต้องผสมผสานสาระทั้งทางด้านเน้ือหาและด้านทักษะกระบวนการ ตลอดจนปลกู ฝงั คุณธรรม จรยิ ธรรม และค่านยิ มที่ดงี าม ถกู ตอ้ ง และเหมาสม ใหแ้ ก่เดก็ เพอื่ ให้เด็กก้าวเขา้ สชู่ ่วงวยั รนุ่ ได้อยา่ งเหมาะสม การจดั กิจกรรมนนั ทนาการโดยใชก้ ารเรยี นปนเล่น การจดั กิจกรรมแบบเลน่ ปนเรยี น เปน็ วธิ ีการต่าง ๆ ท่นี ำ�มาสอนหรอื ความรู้ทักษะ ซ่ึงผู้จัดต้องการจูงใจเด็กให้เรียนรู้จากกิจกรรม เป็นกิจกรรม ทใ่ี ห้เด็กคิดวา่ เป็นการเลน่ บทที่ ๔ การใชน้ นั ทนาการเพ่อื ใช้ในการพฒั นาจิตใจเด็กชว่ งกา้ วสวู่ ัยรุน่ 51

การเล่นของเด็กเป็นการแสดงออกถึงความสามารถในการใช้ร่างกาย ความคิด ภาษา การแสดงออกทางอารมณ์ เป็นการใช้พลังส่วนหนึ่งของเด็ก ซ่ึงเป็นการฝึกซ้อมตามสัญชาติญาณ ก่อให้เกิดความสนุกสนาน เพลิดเพลิน และการลองผิดลองถูกอย่างเช่น การประดิษฐ์ของเล่นจากวัสดุธรรมชาติ เพราะว่าของเล่นมกั มคี วามส�ำ คัญอย่างยิ่งกบั เดก็ เพราะเป็นเสมือนเครื่องมอื ทน่ี �ำ เดก็ ไปสกู่ ารพฒั นาตนเองกบั สงิ่ แวดลอ้ ม โดยเรมิ่ จากการรบั รโู้ ลกภายนอก ผ่านการเสนอความรู้สึกนึกคิดแสดงออกผ่านส่ือต่าง ๆ ของเล่นเป็นส่ือ ท่ีเปิดโอกาสให้เด็กสำ�รวจ ทดลอง ค้นคว้า กับวัสดุทุกชนิดอย่างอิสระ ผ่อนคลาย ไม่คำ�นึงถึงความถูกผิด อีกท้ังมีความสอดคล้องกับลักษณะนิสัย ของเด็ก ท่ีเป็นผู้ไม่อยู่น่ิง ชอบซักถามสืบค้น ลงมือกระทำ�สิ่งต่าง ๆ ทอี่ ยรู่ อบตวั เดก็ จงึ เปน็ ผเู้ รยี นทมี่ คี วามกระตอื รอื รน้ เมอ่ื เดก็ ประสบความส�ำ เรจ็ ในงานที่ลงมือกระทำ�ด้วยตนเอง จึงช่วยให้เกิดความเชื่อมั่นในตนเอง และเกิดความรู้สึกภาคภูมิใจในความสามารถของตนเอง ส่งผลให้เด็ก 52 บทท่ี ๔ การใช้นันทนาการเพ่อื ใช้ในการพัฒนาจติ ใจเดก็ ชว่ งก้าวส่วู ยั ร่นุ

มคี วามรสู้ ึกท่ีดีตอ่ ผูอ้ ืน่ ซึ่งกระบวนการประดิษฐข์ องเลน่ อยา่ งง่าย ๆ จากวัสดุ รอบตวั เดก็ หรอื วสั ดจุ ากธรรมชาตจิ ะสง่ เสรมิ พฒั นาการทางดา้ นรา่ งกาย จติ ใจ อารมณ์ สังคม สติปัญญา ช่วยพัฒนาบุคลิกภาพ ทำ�ให้กล้าคิด กล้าทำ� กลา้ แสดงออก เปน็ พ้ืนฐานให้เดก็ รักการท�ำ งานเพราะการลงมอื ปฏิบตั ิใหเ้ ดก็ เกิดความเคยชิน ซ่ึงเป็นกระบวนการที่ต่อเนื่องทำ�ให้เด็กรักการทำ�งาน เกิดความภาคเพียร ผลของความสำ�เร็จในการทำ�งานทำ�ให้เกิดความภูมิใจ ที่ได้รับความสำ�เร็จอยู่เสมอ ทำ�ให้เกิดความมั่นใจในการทำ�งาน มีความรู้สึก ที่ดีต่อผู้อ่ืน และส่ิงแวดล้อมรอบข้าง เป็นการสร้างองค์ความรู้ด้วยตนเอง โดยเฉพาะเราสามารถน�ำ วสั ดุจากทอ้ งถ่ิน มาประดิษฐเ์ ปน็ ของเลน่ อย่างงา่ ย ๆ ให้เกดิ ประโยชนไ์ ด้ ศิลปะสร้างสรรค์จากวัสดุที่เหลือใช้ คือเด็กมีความคิดสร้างสรรค์ ด้านความคิดคล่องแคล่ว ความคิดริเร่ิม ความคิดละเอียดลออ และความคดิ สรา้ งสรรคโ์ ดยรวมทุกดา้ น กอ่ นการทดลองและหลงั การทดลอง ของเด็กปฐมวัยท่ีได้รับการฝึกโดยใช้การจัดกิจกรรมศิลปะสร้างสรรค์ จากเศษวัสดุเหลือใช้ เปน็ ตน้ บทที่ ๔ การใช้นนั ทนาการเพื่อใชใ้ นการพัฒนาจิตใจเดก็ ช่วงกา้ วสวู่ ยั รุ่น 53

การจัดกจิ กรรมนนั ทนาการการเรียนรโู้ ดยใชเ้ พลง เพลง หมายถึง บทประพันธ์ที่มีทำ�นองใช้ขับร้อง หรืออาจมี ดนตรีประกอบด้วยซ่ึงเพลงเป็นศิลปวัฒนธรรมท่ีมีคุณค่าของคนทุกชาติ เปน็ สง่ิ จรรโลงใจท�ำ ใหบ้ คุ คลเกดิ อารมณค์ ลอ้ ยตามไดง้ า่ ยและเปน็ กลวธิ ตี า่ ง ๆ ทค่ี รใู ชส้ �ำ เนยี งขบั รอ้ งและท�ำ นองดนตรมี าใหน้ กั เรยี นไดร้ อ้ งหรอื ผจู้ ดั รอ้ งใหเ้ ดก็ ฟงั เพื่อใช้เป็นส่วนหนึ่งของกิจกรรมนันทนาการ เป็นการ ผ่อนคลาย และเปล่ียนบรรยากาศในการทำ�กิจกรรมแต่ยังคงไว้ซ่ึงเนื้อหาของกิจกรรม เน้ือหาของเพลงตอ้ งมีความสอดคลอ้ งกบั กิจกรรมท่ีทำ� 54 บทท่ี ๔ การใชน้ ันทนาการเพือ่ ใช้ในการพัฒนาจติ ใจเดก็ ชว่ งก้าวสวู่ ัยรุ่น

คุณคา่ และประโยชน์ของนันทนาการ คณุ คา่ และประโยชนข์ องนนั ทนาการทม่ี ตี อ่ เดก็ ชว่ งกา้ วสวู่ ยั รนุ่ มี ดงั น้ี คอื ๑. ชว่ ยใหเ้ ด็ก ครอบครัว และชมุ ชนได้รบั ความสนกุ สนาน มคี วามสขุ ในชวี ติ และใช้เวลาวา่ งใหเ้ กิดประโยชน์ ๒. ช่วยให้เด็กพัฒนาสุขภาพจิตและสมรรถภาพทางกายที่ดี เกิดความสมดุลของชวี ิต ๓. ช่วยป้องกันปัญหาอาชญากรรม และพฤติกรรมเบี่ยงเบน ในทางไม่พงึ ประสงคข์ องเดก็ และเยาวชน ๔. ส่งเสริมความเป็นพลเมืองดี ให้กับเด็ก การที่ชุมชนได้มีโอกาส ใช้เวลาว่างให้เกิดประโยชน์ในกิจกรรมนันทนาการ จะได้เรียนรู้ในเรื่องของ หน้าทค่ี วามรบั ผดิ ชอบ คุณคา่ ทางสงั คม เสรปี ระชาธิปไตย ลดความเห็นแก่ตวั สร้างคุณค่าจริยธรรม ความมีน้ำ�ใจ การให้บริการ รู้จักอาสาสมัครช่วยเหลือ สังคม ซง่ึ ถือว่าเป็นกจิ กรรมของความเป็นพลเมืองดีของประเทศชาติ ๕. ส่งเสริมการพัฒนาอารมณ์สุข กิจกรรมนันทนาการช่วยพัฒนา อารมณ์สุขรวมท้ังความสนุกสนานและความสุขสงบ ลดความเครียด ความวติ กกงั วล ท�ำ ใหอ้ ารมณ์และบคุ ลิกภาพท่ดี ีอีกด้วย ๖. ส่งเสริมศิลปวัฒนธรรมของชาติ กิจกรรมนันทนาการ เช่น การเล่นพ้ืนเมือง วิถีชีวิต ประเพณีพื้นบ้าน ตลอดจนแหล่งนันทนาการ ประเภท อุทยานประวัติศาสตร์ โบราณสถาน และโบราณวัตถุ ช่วยส่งเสริมศิลปะและวัฒนธรรมของชาติ ส่งเสริมการเรียนรู้ทัศนคติ บทที่ ๔ การใชน้ ันทนาการเพ่ือใช้ในการพฒั นาจติ ใจเด็กช่วงก้าวส่วู ัยรุ่น 55

และความซาบซ้ึง อันจะก่อให้เกิดการอนุรักษ์ศิลปวัฒนธรรม และเอกลกั ษณข์ องชาติต่อไป ๗. ส่งเสรมิ อนรุ ักษท์ รพั ยากรธรรมชาติ กิจกรรมนนั ทนาการกลางแจง้ และนอกเมือง ได้แก่ กิจกรรมการอยู่ค่ายพักแรม เดินป่า ศึกษาธรรมชาติ ไต่เขา เปน็ ต้น กิจกรรมเหลา่ น้ีชว่ ยสอนผู้ทเ่ี ข้าร่วมได้รจู้ กั คุณค่าของธรรมชาติ อนั จกั เปน็ ประโยชน์ต่อชุมชนและประชาชาติของโลก ๘. สง่ เสริมในเรอื่ งการบ�ำ บดั รกั ษา กจิ กรรมนนั ทนาการเพอ่ื การบำ�บดั เป็นกรรมวิธีและกิจกรรม ที่จะช่วยรักษาคนป่วย ท้ังทางด้านร่างกาย และสุขภาพจิต เช่น งานอดิเรกประดิษฐ์กรรมสร้างสรรค์ และช่วยส่งเสริม ความหวัง ความคิด และการใชเ้ วลาวา่ งแกค่ นป่วย ซ่งึ ก�ำ ลังต่อสกู่ ับความทกุ ข์ ทางกายหรือจิต กิจกรรมนันทนาการประเภทกีฬา นันทนาการช่วยส่งเสริม การพัฒนาร่างกาย กิจกรรมนันทนาการทางสังคมช่วยสร้างขวัญและกำ�ลังใจ ของผู้ปว่ ย ๙. ส่งเสริมมนุษย์สัมพันธ์ และการดำ�เนินงานเป็นทีม กิจกรรมกลุ่ม สัมพันธ์ช่วยให้บุคคลได้แสดงออก และละลายพฤติกรรมของกลุ่ม สรา้ งเสรมิ คณุ คา่ ทางสงั คม ฝกึ การอยรู่ ว่ มกนั อยา่ งมคี วามสขุ กจิ กรรมเกม และ กีฬาต่าง ๆ และการอยู่ค่ายพักแรมช่วยฝึกการทำ�งานเป็นหมู่คณะ ลดความเห็นแกต่ วั เสริมสร้างความสามคั คี และความเข้าใจอนั ดใี นหมคู่ ณะ 56 บทที่ ๔ การใช้นันทนาการเพ่ือใช้ในการพฒั นาจติ ใจเดก็ ช่วงกา้ วสู่วัยรุ่น

บทท่ี ๔ การใชน้ นั ทนาการเพ่อื ใชใ้ นการพฒั นาจติ ใจเดก็ ชว่ งกา้ วส่วู ัยร่นุ 57

58

บทท่ี ๕ การใชน้ ันทนาการเพ่อื พัฒนาจิตใจเด็กชว่ งกา้ วสวู่ ยั รุ่น 59

นนั ทนาการกบั พฤตกิ รรมมนุษย์ พฤติกรรมหมายถึงการกระทำ�หรือการแสดงออกทางกล้ามเน้ือ ความคิด ความรู้สึกเพื่อตอบสนองต่อสิ่งเร้าจึงมีผลต่อกิจกรรมนันทนาการ กจิ กรรมนนั ทนาการจะตอ้ งพฒั นาการกจิ กรรมตามพฤตกิ รรมของมนษุ ยด์ งั นน้ั ในกิจกรรมนันทนาการแต่ละวัยจึงจะไม่เหมือนกันโดยจะยึดตามพฤติกรรม ของแต่ละเพศและวัยให้เหมาะสมและยังสามารถรู้ประเภทของกิจกรรม นันทนาการและสามารถนาหรือเลือกกิจกรรมตามที่เราต้องการมาใช้ เพื่อการพัฒนาคุณภาพชีวิตของผู้ใช้กิจกรรมนันทนาการมีส่วนเก่ียวข้อง กับพฤติกรรมของมนุษย์ในแต่ละวัยอุดมการณ์การศึกษาของชาวกรีก ทกี่ ลา่ วไวว้ า่ “จติ ใจทแ่ี จม่ ใส ยอ่ มอยใู่ นรา่ งกายทส่ี มบรู ณ”์ จงึ มคี วามสอดคลอ้ ง กับการจัดกิจกรรมนันทนาการ ซ่ึงเป็นกิจกรรมที่พัฒนาบุคคลทั้ง ๔ ด้าน ประกอบดว้ ย ดา้ นรา่ งกาย ดา้ นจติ ใจ ดา้ นอารมณ์ และดา้ นสงั คมดงั นนั้ เพอื่ ให้ กิจกรรมนันทนาการสอดคล้องกับพฤติกรรมและพัฒนาการของแต่ละวัย จะมีผลสำ�เรจ็ ตอ่ การดำ�เนินการจัดกจิ กรรมนั้น ๆ เป็นอยา่ งดี คุณลกั ษณะทางสงั คมและอารมณ์ บคุ ลกิ ภาพ พฒั นาการทางอารมณ์ และจรยิ ธรรมแนวคดิ ของตน ความเปน็ เอกลกั ษณแ์ ละความสมั พนั ธท์ างสงั คม ทัง้ ๓ ดา้ น ใชใ้ นการอธบิ าย ๗ ชว่ งระยะของชีวิตประกอบดว้ ย ๑. วัยทารก ตงั้ แต่เกิด ถึง ๒ ปี ๒. วัยเด็กตอนต้น อายุ ๓ ถงึ ๖ ปี ๓. วัยเด็กตอนกลางและตอนปลาย อายุ ๗ ถึง ๑๒ ปี ๔. วันรนุ่ อายุ ๑๓ ถงึ ๑๙ ปี ๕. ผู้ใหญ่ตอนต้น อายุ ๒๐ ถงึ ๓๙ ปี 60 บทท่ี ๕ การใช้นันทนาการเพื่อพัฒนาจติ ใจเด็กชว่ งกา้ วสวู่ ยั รนุ่

๖. ผู้ใหญต่ อนกลาง อายุ ๔๐ ถงึ ๕๙ ปี ๗. ผใู้ หญ่ตอนปลาย อายุ ๖๐ ปขี ึ้นไป พฤติกรรมมีความสำ�คัญกับกิจกรรมนันทนาการเพราะการจัด กิจกรรมนันทนาการควรท่ีจะสอดคล้องกับพฤติกรรมของผู้ที่ทำ�กิจกรรม นันทนาการ พฤติกรรมแบ่งออกเป็นพฤติกรรมภายใน และ พฤติกรรมภายนอก ถ้าแบ่งตามเกณฑ์เป็นพฤติกรรมปรกติ และ พฤติกรรมอปรกติพฤติกรรมพื้น ฐานของบคุ คลตามหลักพฤตกิ รรมศาสตรม์ ีดังน้ี ๑. คนมีความแตกต่างกัน ๔ ด้าน ๒. พฤติกรรมทุกพฤตกิ รรมต้องมีสาเหตุ ๓. พฤติกรรมทกุ พฤติกรรมตอ้ งมแี รงจงู ใจ ๔. สาเหตุทตี่ า่ งกนั อาจน าไปสพู่ ฤติกรรมที่เหมือนกนั ๕. สาเหตเุ ดียวกนั อาจก่อใหเ้ กดิ พฤติกรรมท่ีตา่ งกนั ๖. คนและสังคมมีการเปลย่ี นแปลงอยู่เสมอ ๗. คนทม่ี แี บบแผนและสง่ิ แวดล้อมเดียวกนั มกั จะมกี ารแสดงออก ท่คี ลา้ ย ๆ กัน กิจกรรมนนั ทนาการมสี ่วนเก่ยี วขอ้ งกบั พฤติกรรมของในแตล่ ะวัย นันทนาการมีความสำ�คัญต่อชีวิตของประชาชนทุกกลุ่มอายุ ประสบการณ์การใช้เวลาว่างและการนันทนาการที่กลุ่มอายุท่ีแตกต่างกัน และชว่ งระยะทแี่ ตกตา่ งกนั ของชวี ติ การนนั ทนาการเปน็ ตวั กจิ กรรมขน้ั พนื้ ฐาน ที่ทำ�ให้การทำ�งานเกิดความสุขและเกิดประสิทธิ์ผล โปรแกรมนันทนาการ บทท่ี ๕ การใชน้ ันทนาการเพื่อพฒั นาจติ ใจเดก็ ช่วงก้าวสู่วัยรุน่ 61

ทจ่ี ดั ตอ้ งเออ้ื ใหป้ ระชาชนใชเ้ วลาวา่ งทม่ี เี ขา้ รว่ ม ดงั นน้ั การพฒั นาการของแตล่ ะวยั เราจึงจะจัดกิจกรรมนันทนาการท่ีแตกต่างกันโดย คำ�นึงถึงวัย สุขภาพ ความถนดั และความชอบของตนเอง ลักษณะงานประจ�ำ ทีท่ �ำ อยู่ รวมทง้ั ฐานะ ทางเศรษฐกิจประเภทของนันทนาการ มีมากมายหลากหลายดังที่ สมบัติ กาญจนกิจ กล่าวไว้ คือ กิจกรรมนันทนาการด้านศิลปหัตถกรรม ด้านเกม กีฬา ด้านการเต้นรำ� ด้านการท่องเท่ียวและทัศนศึกษา ด้านการพัฒนาจิตและความสงบสุข ด้านละคร ด้านงานอดิเรก ด้านการดนตรีและการร้องเพลง ด้านกิจกรรมกลางแจ้งและนอกเมือง ด้านสังคม ด้านกิจกรรมพิเศษ ด้านวรรณกรรม ด้านอาสาสมัคร ด้านพฒั นาสขุ ภาพและสมรรถภาพ และ ด้านกลุ่มสัมพันธ์ เป็นต้น จากการทบทวนความหมายของคำ�ว่านันทนาการกับการใช้เวลาว่าง อาจสังเกตได้ว่า คำ�สองคำ�นั้นแสดงให้เห็นถึงความหมายท่ีคล้ายคลึงกัน ทำ � ใ ห้ เ ร า ส า ม า ร ถ เ ชื่ อ ง โ ย ง ค ว า ม สั ม พั น ธ์ ข อ ง กิ จ ก ร ร ม นั น ท น า ก า ร และการใชเ้ วลาวา่ งไว้ด้วยกนั เพียงแต่ในกจิ กรรมหน่ึง ๆ อาจมคี วามแตกต่าง ในรายละเอียดของวัตถุประสงค์ และชุดกิจกรรมที่นำ�ไปปฏิบัติ โดยที่ การใช้เวลาจะให้การนิยามการกิจกรรมในการพักผ่อนหย่อนใจอย่างกว้าง ๆ และให้ความรู้สึกมีอิสรภาพในการเลือกปฏิบัติรวมถึงการทำ�กิจกรรม อย่างใดอย่างหน่งึ มากกวา่ นนั ทนาการ 62 บทท่ี ๕ การใชน้ นั ทนาการเพ่ือพัฒนาจิตใจเด็กชว่ งกา้ วสู่วัยร่นุ

ประเภทกจิ กรรมนันทนาการและการใช้เวลาวา่ ง กิจกรรมนันทนาการเป็นส่ิงสำ�คัญส่ิงหน่ึงต่อบุคคล ครอบครัว ชุมชน สังคม รวมถึงประเทศชาติ เพราะกิจกรรมเป็นส่ือท่ีจะช่วยพัฒนาความเจริญ เติบโตทางด้านต่าง ๆ เช่น ทางกาย อารมณ์ สังคม สติปัญญา และจิตใจ ของประชาชน ส่งเสริมคุณภาพชีวิตในมิติทางด้านสุขภาพ การใช้เวลาว่าง การมีส่วนร่วม การสร้างปฏิสัมพันธ์ต่อคนในสังคม ส่งผลต่อการสร้างมนุษย์ สัมพันธ์ของคนในสังคม ช่วยในการทำ�งาน สร้างประสบการณ์ชีวิตใหม่ ๆ ซง่ึ กจิ กรรมมรี ปู แบบและประเภททห่ี ลากหลาย เปน็ กจิ กรรมทม่ี ที งั้ การกระท�ำ (Active) และ ถูกกระท�ำ (Passive) ควบคกู่ นั ไปประเภทกิจกรรมนันทนาการ และการใชเ้ วลาว่าง ได้แก่ การละเลน่ เกม กฬี า งานประเภทศลิ ปหัตถกรรม การเตน้ รำ�และกิจกรรมเข้าจังหวะ การแสดง การละคร งานอดเิ รก การสะสม การเล่นดนตรีการร้องเพลง การทำ�กิจกรรมกลางแจ้ง การทำ�กิจกรรม เพือ่ พฒั นาจติ ใจ เพือ่ ฝึกด้านสมาธิ และยังมรี ปู แบบกิจกรรมอน่ื ๆ อกี มากมาย ทอ่ี ยูใ่ นของการใช้ชวี ติ ประจำ�วันของมนุษย์ การนำ�กจิ กรรมนันทนาการและการใชเ้ วลาว่างไปใชใ้ นชวี ิตประจำ�วัน การนำ�กิจกรรมนันทนาการและการใช้เวลาว่างในชีวิตประจำ�วัน ควรคำ�นึงถงึ ความเหมาะสมของบริบททางวัฒนธรรม สังคม สภาพเศรษฐกจิ ความเหมาะสมของกิจกรรมต่อตนเองและกลุ่มที่นำ�กิจกรรมไปปฏิบัติ กิจกรรมนันทนาการและการใช้เวลาว่าง ไม่ได้เป็นแค่เรื่องส่วนตนเท่าน้ัน ยังรวมถึงการท�ำ ประโยชนใ์ หก้ บั สงั คมไดอ้ กี ดว้ ย บทที่ ๕ การใช้นนั ทนาการเพ่อื พัฒนาจติ ใจเดก็ ชว่ งกา้ วส่วู ยั รุ่น 63

กิจกรรมนันทนาการทชี่ ่วยในการพฒั นารา่ งกายและจติ ใจ การใช้นันทนาการเพื่อพัฒนาจิตใจของเด็กช่วงก้าวสู่วันรุ่น จะใช้นันทนาการทั้ง ๑๑ ประเภท ที่กล่าวมาแล้ว นำ�มาใช้พัฒนา ตามความเหมาะสมตามกิจกรรมกิจกรรม ดงั ตอ่ ไปนี้ นันทนาการเพื่อการเรยี นรู้และทกั ษะ เปน็ กจิ กรรมทสี่ ามารถสง่ เสรมิ ความสามารถ และทกั ษะ เพอื่ กอ่ ใหเ้ กดิ การพัฒนาทางกาย อารมณ์ สังคม และสติปัญญา เช่น การอ่านหนังสือ การเลา่ นทิ าน การอ่าน การเขยี น การพดู การโตว้ าที อ่านกลอน ทศั นศึกษา ตามโบราณสถาน โบราณวัตถุ พิพิธภัณฑ์ และกิจกรรมท่ีเป็นทักษะ เชน่ การจดั สวน การตกปลา แกะสลกั งานศิลปและงานหัตถกรรมตา่ ง ๆ ฯลฯ ศลิ ปหตั ถกรรม กจิ กรรมนันทนาการประเภทศิลปหตั ถกรรม จะสง่ เสริมความสามารถ ทกั ษะ สมาธิ ความประณีตและความอตุ สาหะ ใหแ้ ก่บุคคลทเ่ี ขา้ รว่ มกจิ กรรม ได้เป็นอย่างดี ทำ�ให้ผู้เข้าร่วมกิจกรรมได้รับการพัฒนาทางด้านร่างกาย อารมณ์ สังคมและสตปิ ญั ญา ไปพรอ้ ม ๆ กนั ประเภทของกจิ กรรมศิลปหตั ถกรรม • การประดษิ ฐ์ของเลน่ ของใช้ • การพมิ พ์ภาพ และลวดลายตา่ ง ๆ • ศลิ ปะการตกแต่งบา้ น • การเยบ็ ปกั ถักรอ้ ย 64 บทที่ ๕ การใช้นันทนาการเพือ่ พฒั นาจติ ใจเด็กช่วงกา้ วสวู่ ัยรุ่น

• การประกอบอาหาร • ศิลปการแกะสลัก • ศลิ ปการปัน้ • ศลิ ปการวาดภาพ คุณค่าของกิจกรรมศิลปหตั กรรม เป็นกิจกรรมสร้างสรรค์ จึงเหมาะแก่บุคคลทุกวัย ช่วยประสานงาน ของสมองและมือ ตลอดจนความคิด ทำ�ให้ผ่อนคลายอารมณ์ ใช้พลังงาน และเปิดโอกาสให้ผู้เข้าร่วมได้พัฒนาอารมณ์ ช่วยพัฒนานิสัย และเจตคติ ท่พี งึ ประสงค์ ทำ�ใหบ้ คุ คลและชมุ ชน สามารถชว่ ยเหลือตนเองได้เมอื่ มโี อกาส เลือกตัดสินใจที่จะเข้าร่วมกิจกรรม ตามความสามารถของตน สร้างความ ภาคภูมิใจในผลงานของตน และช่วยสร้างความมั่นใจให้กับตนเอง ผลงาน ของศลิ ปหัตถกรรมสามารถนำ�ไปใชใ้ นชวี ิตประจำ�วนั ได้ บทที่ ๕ การใช้นนั ทนาการเพอ่ื พัฒนาจติ ใจเด็กช่วงก้าวสู่วยั รุ่น 65

วรรณกรรม (อา่ น พูด เขียน) กจิ กรรมนนั ทนาการทางวรรณกรรม สง่ เสรมิ ใหบ้ คุ คลพฒั นาดา้ นทกั ษะ ความรู้ ได้รบั ความสนกุ สนานเพลดิ เพลนิ และแสดงออกอย่างสร้างสรรค์ ประเภทของกิจกรรมทางวรรณกรรม การอ่าน เป็นการใช้เวลาว่างให้เกิดประโยชน์ จากการอ่านหนังสือ หลาย ๆ ประเภท ได้แก่ • ประวัตศิ าสตร์บุคคลสำ�คัญ • รายสัปดาห์ รายเดอื น • หนังสอื พิมพ ์ • หนังสือปริทศั น์ • นวนยิ าย • วรรณกรรม • การ์ตนู การเขยี น รูปแบบการเขยี นได้แก่ • จดหมายธรุ กิจ • ร้อยแกว้ รอ้ ยกรอง • คอลมั น์นิสต์ • รายปักษ์ • นยิ าย • เอกสารต�ำ ราการเรียน • การพฒั นาทักษะการเขียน การพดู ลกั ษณะการพูด สามารถส่ือได้หลากหลายเชน่ • โต้วาที • วทิ ยุ โทรทศั น์ • เล่านทิ าน • พูดในทชี่ ุมชน 66 บทท่ี ๕ การใชน้ ันทนาการเพ่อื พัฒนาจิตใจเด็กชว่ งก้าวสวู่ ัยรุน่

• พูดในเชิงธุรกิจ • การอภปิ ราย • การบรรยาย คณุ ค่าของกจิ กรรมวรรณกรรม • ฝกึ ทกั ษะเพอื่ พฒั นาการอ่าน การเขียน และการพดู • ทำ�ให้ผ่อนคลายอารมณ์ และสนกุ สนานเพลดิ เพลนิ • มีความคดิ สรา้ งสรรค์ และได้แสดงออก • ได้รบั ความรู้ และสาระทที่ ันสมัย • เป็นท่ยี อมรบั ของสงั คม • ไดร้ ับการพัฒนาการทางดา้ นสมองอย่างต่อเนอื่ ง บทที่ ๕ การใชน้ นั ทนาการเพ่อื พฒั นาจิตใจเด็กชว่ งก้าวสู่วัยรนุ่ 67

การทอ่ งเท่ยี วทศั นศึกษา กิจกรรมการท่องเท่ียวทัศนศึกษา เป็นกิจกรรมที่สร้างเสริม ประสบการณ์ชีวิต สร้างความประทับใจ มีความซาบซึ้งในธรรมชาติ ศิลปวัฒนธรรมประเพณี วิถีชีวิตของชุมชน และสังคมในลักษณะที่แตกต่าง กันออกไป การท่องเที่ยวส่งเสริมพฒั นาการด้านรา่ งกาย จิตใจอารมณ์ สังคม และสตปิ ญั ญา รวมทง้ั บคุ ลกิ ภาพ การไดร้ บั ประสบการณต์ รงจากแหลง่ นนั ทนาการ นอกห้องเรียน เป็นการศึกษาธรรมชาติของชุมชนท่ีแท้จริง นอกจากนี้ ก า ร ท่ อ ง เ ที่ ย ว ทั ศ น ศึ ก ษ า ยั ง เ ป็ น ก า ร ช่ ว ย พั ฒ น า ท า ง ด้ า น เ ศ ร ษ ฐ กิ จ ช่วยกระจายรายได้ ลงสู่ชนบท และเป็นการสร้างความเข้าใจอันดีระหว่าง เพอื่ นมนุษย์ทมี่ ตี ่อธรรมชาติ สิ่งแวดลอ้ ม และวฒั นธรรมไดอ้ ย่างแนน่ แฟน้ ประเภทของกจิ กรรมนนั ทนาการ เพ่ือการทอ่ งเท่ยี ว ทัศนศึกษา ๑. ด้านศิลปและดนตรี หมายถึงกิจกรรมที่แสดงออกทางด้านศิลป และดนตรีรวมถึงกระบวนการผลิตศิลปและดนตรี สถานที่รวบรวมผลงาน ทางด้านนี้ คือพิพิธภัณฑ์ โรงละครแห่งชาติ ศูนย์วัฒนธรรม หอศิลป์ โรงภาพยนตร์ และสงั คตี ศาลา ๒. ด้านวรรณกรรมและประวัติศาสตร์ หมายถึงกิจกรรมทัศนศึกษา ท่เี ปน็ การศึกษาทางด้านวรรณกรรม และประวตั ิศาสตร์ เชน่ วัด โบราณสถาน พิพิธภัณฑ์ หอสมุดแห่งชาติ ห้องสมุดประชาชน อุทยานประวัติศาสตร์ ได้แก่ เมอื งโบราณ หลักศิลาจารึก และอนุสาวรยี บ์ คุ คลสำ�คญั ของชาติ ๓. การตดิ ตอ่ สอื่ สารคมนาคม คอื กจิ กรรมทศั นศกึ ษาทางดา้ นกจิ กรรม การติดต่อส่ือสารคมนาคม เช่นระบบวิทยุ โทรทัศน์ ท่าเรือ สถานีรถไฟ และท่าอากาศยาน เปน็ ต้น 68 บทที่ ๕ การใช้นันทนาการเพือ่ พฒั นาจติ ใจเด็กช่วงก้าวสูว่ ัยรุ่น

๔. ด้านสถานที่ทางราชการ เป็นกิจกรรมท่ีเน้นการศึกษาการบริหาร งานของหน่วยงาน หรือองค์การของรัฐ เพ่ือให้เข้าใจถึงระบบการทำ�งาน ของทางราชการ เชน่ ทำ�เนยี บรัฐบาล รัฐสภา กระทรวง ทบวง กรม โรงเรียน และศาลากลางจังหวัด ๕. ด้านสภาพแวดล้อมทางธรรมชาติ ทำ�ให้ได้สัมผัส มีความเข้าใจ กอ่ ใหเ้ กดิ ความซาบซง้ึ ประทบั ใจ และการอนรุ กั ษธ์ รรมชาติ เชน่ การทอ่ งเทยี่ ว ศกึ ษาอทุ ยานแหง่ ชาติ วนอทุ ยาน สวนสตั ว์ สวนสมนุ ไพร สวนไมท้ างวรรณคดี เขตอนุรักษ์พนั ธส์ุ ตั ว์ปา่ น�ำ้ ตก ป่าเขา ลำ�ธาร และพนั ธุไ์ ม้ ๖. ด้านโรงงาน และสถานท่ีประกอบการ เป็นกิจกรรมทัศนศึกษา อุตสาหกรรมในทอ้ งถิ่นและครวั เรือน เชน่ ฟารม์ โรงงานส่งิ ทอ โรงงานรองเท้า โรงงานเสือ้ ผ้า โรงงานกระดาษ และโรงงานผลไม้อัดกระปอ๋ ง ๗. ดา้ นวทิ ยาศาสตร์และเทคโนโลยี เช่น พพิ ธิ ภณั ฑ์สตั วน์ ้ำ�ทางทะเล พิพิธภัณฑ์วิทยาศาสตร์ ท้องฟ้าจำ�ลอง และนิทรรศการทางวิทยาศาสตร์ และเทคโนโลยี ๘. แหล่งพัฒนาสุขภาพอนามัย เช่นสวนสาธารณะต่าง ๆ ศูนย์กีฬา และศูนยส์ ขุ ภาพ คุณค่าของกจิ กรรมทอ่ งเที่ยวทศั นศึกษา ๑. ไดร้ ับประสบการณท์ ่ีแปลกใหม่ ๒. ได้รับความรู้ความเข้าใจทางดา้ นศลิ ปวฒั นธรรม และประเพณที ้องถ่นิ ๓. พัฒนาการทางด้านร่างกาย จิตใจ สังคม และสตปิ ัญญา ๔. เห็นคุณคา่ ของธรรมชาติ และการอนุรักษธ์ รรมชาติ บทที่ ๕ การใช้นันทนาการเพ่ือพฒั นาจติ ใจเดก็ ช่วงกา้ วสู่วัยรนุ่ 69

๕. ชว่ ยส่งเสรมิ ใหช้ นบทมรี ายได้เพิ่มขึ้น ๖. เสริมสร้างความคดิ สร้างสรรคใ์ ห้กบั บคุ คล นันทนาการกลางแจง้ / นอกเมอื ง เป็นกิจกรรมท่ีมีความหลากหลาย ส่งเสริมให้บุคคลมีโอกาสสัมผัส ธรรมชาติ และสภาพแวดลอ้ ม ปลอดภยั จากมลภาวะเปน็ พษิ แหลง่ นนั ทนาการ ประเภทนี้ได้แก่ สวนสาธารณะ สนามเด็กเล่น ฟาร์มเลี้ยงสัตว์ ค่ายพักแรม สวนหย่อม สวนสัตว์ สวนผลไม้ พิพิธภัณฑ์ หรือศูนย์ชุมชนที่นอกเหนือ จากสภาพแวดลอ้ มในบ้านหรอื ในห้องเรียน กิจกรรมนันทนาการค่ายพักแรม เป็นกิจกรรมกลางแจ้งนอกเมือง ที่สำ�คัญยิ่งอย่างหน่ึง เพราะเป็นการผสมผสานกิจกรรมต่าง ๆ เข้าด้วยกัน เช่น ศลิ ปหัตถกรรม การดำ�รงชีวติ ในปา่ การสรา้ งวัสดุอุปกรณ์จากธรรมชาติ การตกปลา ศกึ ษาธรรมชาติ อนรุ กั ษ์ธรรมชาติ และคุณคา่ ทางสงั คม 70 บทที่ ๕ การใช้นันทนาการเพอ่ื พฒั นาจติ ใจเดก็ ชว่ งกา้ วสู่วยั รุ่น

นอกจากน้ียังมีกิจกรรมท่ีท้าทายความสามารถท่ีมีบุคคลอีกกลุ่มหนึ่ง ใหค้ วามสนใจ เชน่ การแขง่ รถ แข่งเรอื ไตเ่ ขา ผจญภยั ในป่า การเดินทางไกล เปน็ ต้น คุณคา่ ของนันทนาการกลางแจง้ / นอกเมือง ๑. ส่งเสรมิ การอนรุ กั ษธ์ รรมชาติ ๒. สร้างความสนกุ สนานตน่ื เต้น สนกุ สนานเพลิดเพลิน ๓. รู้จักการแก้ไขปัญหาเฉพาะหน้า ๔. ด�ำ รงชีวิตเขา้ กับธรรมชาตไิ ด้ ๕. เรียนรู้ และเหน็ คุณค่าของธรรมชาตโิ ดยตรง บทท่ี ๕ การใช้นนั ทนาการเพือ่ พฒั นาจติ ใจเดก็ ชว่ งก้าวสู่วัยรุ่น 71

นันทนาการเพอื่ ความบนั เทิง เป็นกิจกรรมที่ให้คุณค่าพัฒนาการทางด้านร่างกาย อารมณ์ จิตใจ และสังคม เช่น การร้องเพลง การเล่นละคร ส่งเสริมการแสดงออก สร้างมนุษยสัมพันธ์ และสะท้อนภาพความเป็นอยู่ของสังคมหรือการดำ�เนิน ชวี ติ ประจำ�วัน การสร้างความรู้สกึ เชน่ การดโู ทรทศั น์ ดภู าพยนตร์ ดลู ะคร เล่นดนตรี เตน้ ร�ำ เล่นเกมส์ สังสรรค์ พกั ผ่อนชายทะเล สวนสตั ว์ สวนสนุก งานเทศกาล งานประเพณี ถือเป็นกิจกรรมทางวัฒนธรรมของมนุษย์ ที่มีประวตั ิศาสตร์มาเปน็ เวลาอันยาวนาน การเต้นร�ำ และกิจกรรมเข้าจังหวะ การเต้นรำ� เป็นกิจกรรมทางสังคมที่ให้คุณค่าพัฒนาการ ทางด้านร่างกาย อารมณ์ จิตใจ และสังคม ส่งเสริมการแสดงออก สรา้ งมนษุ ยสมั พนั ธ์ ความคดิ สรา้ งสรรค์ รจู้ กั มารยาทของสงั คมและวฒั นธรรม สว่ นกจิ กรรมเขา้ จงั หวะ เปน็ กจิ กรรมการเคลอื่ นไหวทใ่ี ชเ้ สยี งจงั หวะของดนตรี มาประกอบ ประเภทของกิจกรรมการเตน้ รำ�และกิจกรรมเข้าจงั หวะ • การเต้นร�ำ ประเภทจงั หวะลาตนิ อเมริกา • การเต้นร�ำ ประเภทจังหวะบอลรมู • การเต้นร�ำ พ้ืนเมอื ง • การเต้นรำ�ประกอบเพลง • การเคลือ่ นไหวเบ้อื งตน้ • การร�ำ วงมาตรฐาน • การรำ�กลองยาว 72 บทท่ี ๕ การใช้นันทนาการเพื่อพัฒนาจติ ใจเดก็ ช่วงกา้ วสวู่ ัยรนุ่

• การฟอ้ นรำ�ประจำ�ภาคต่าง ๆ เชน่ o ภาคเหนือ - ฟอ้ นเล็บ o ภาคอีสาน - ร�ำ เซ้ิงกระตบิ๊ รำ�ภไู ท o ภาคกลาง - รำ�เคียว รำ�วง o ภาคใต้ - ร�ำ มโนราห์ เปน็ ต้น คณุ คา่ ของการเต้นร�ำ และกจิ กรรมเข้าจงั หวะ ๑. ทำ�ให้เกิดความสนุกสนาน และพัฒนาสมรรถภาพทางรา่ งกาย ๒. ไดเ้ รยี นร้มู ารยาทในการเข้าสงั คม ๓. ส่งเสรมิ และประสานการท�ำ งานของระบบประสาทกบั กล้ามเนอ้ื ไดอ้ ย่างมีประสิทธิภาพ บทที่ ๕ การใช้นันทนาการเพ่อื พัฒนาจติ ใจเด็กช่วงกา้ วส่วู ัยรนุ่ 73

๔. เสรมิ สร้างบุคลิกภาพ มีทรวดทรงดี ๕. ส่งเสรมิ การแสดงออกของแต่ละบุคคล ๖. ส่งเสริมการมมี นษุ ยสัมพันธ์ และการปรบั ตวั ของบคุ คล 74 บทท่ี ๕ การใชน้ นั ทนาการเพือ่ พฒั นาจติ ใจเดก็ ชว่ งก้าวสู่วัยร่นุ

งานอดิเรก งานอดิเรก หมายถึง กิจกรรมท่ีทำ�ในช่วงเวลาว่างของตน นายแพทย์ วลิ เลย่ี ม ออสเลอร์ (Dr.William Osler) ชาวองั กฤษกลา่ วถงึ คณุ คา่ ของงานอดิเรกว่า ชีวิตของคนเราจะไม่มีความสุขหรือขาดความอบอุ่น ถ้าขาดงานอดิเรก งานอดิเรกก่อให้เกิดคุณค่าด้านธรรมชาติศึกษา การแสวงหาความรแู้ ปลกใหม่ ๆ เกดิ ความคดิ สรา้ งสรรค์ และไดอ้ อกก�ำ ลงั กาย หรือเพลิดเพลินไปกับกิจกรรมนั้น ๆ งานอดิเรกจัดเป็นกิจกรรมนันทนาการ ท่ีสง่ เสริมการพัฒนาคุณคา่ ชวี ิตของมนุษยต์ ้ังแตว่ ัยเดก็ เยาวชน และผู้สูงอายุ เป็นการส่งเสริมการสร้างประสบการณ์ชีวิต เป็นการบำ�บัดทางกายและจิตใจ ส่งเสริมให้บุคคลได้เลือกกิจกรรมตามความสนใจ สมัครใจ และกระทำ� ด้วยความเตม็ ใจ โดยใชเ้ วลาวา่ งทมี่ อี ยปู่ ฏิบตั กิ จิ กรรม บทที่ ๕ การใชน้ นั ทนาการเพอ่ื พัฒนาจติ ใจเดก็ ชว่ งกา้ วสวู่ ยั รุน่ 75

ประเภทของกจิ กรรมงานอดิเรก • งานอดิเรกประเภทสะสม ได้แก่ การสะสมวัตถุสิ่งของต่าง ๆ เช่น รูปภาพ เหรียญ สตางค์ ของเก่าแก่ รถยนต์ แสตมป์ เคร่ืองลายคราม พนั ธุไ์ ม้ เปลือกหอย ฯลฯ • งานอดิเรกประเภทสร้างสรรคป์ ระดษิ ฐ์ เปน็ งานประเภทประดิษฐ์ หรือตกแตง่ เช่น การประดิษฐข์ องเล่น ตกแตง่ บา้ นเรือน อปุ กรณข์ องเดก็ เล่น ฯลฯ คณุ ค่าของงานอดิเรก ๑. ช่วยผ่อนคลายความเครียดของบุคคลและชุมชน ๒. ส่งเสรมิ สขุ ภาพจติ ๓. เป็นการบริการตนเองและชมุ ชน ๔. เปน็ การแสดงออกเชิงสร้างสรรค์ ๕. เป็นสงิ่ ทีม่ ีจดุ ม่งุ หมายหรอื ทดแทนโอกาสขณะตกงาน ๖. เป็นสือ่ ความรู้และทกั ษะการเรียนรู้ในส่งิ ทีต่ นไม่รมู้ าก่อน ๗. สง่ เสรมิ ความสมดุลในกิจกรรมการงาน เวลาวา่ ง และนันทนาการ ๘. สง่ เสริมและตอบสนองความต้องการของสังคม ๙. สง่ เสริมการได้กระท�ำ กิจกรรมท่กี ่อใหเ้ กิดคณุ คา่ และมีจุดมุ่งหมาย สร้างความสมดุลของชีวิตใหแ้ ก่ผู้สูงอายุ ๑๐. มคี วามซาบซ้ึงในศิลปะ มีความประทับใจ ๑๑. ชว่ ยพัฒนาทกั ษะจนกลายเป็นรายไดเ้ สริม หรอื เกดิ อาชีพเสรมิ ทางเศรษฐกิจของบุคคลและสงั คม 76 บทท่ี ๕ การใชน้ ันทนาการเพือ่ พัฒนาจติ ใจเดก็ ชว่ งก้าวสวู่ ยั ร่นุ

นันทนาการพเิ ศษ เปน็ กจิ กรรมทจ่ี ดั ขน้ึ ในเทศกาลพเิ ศษ ตอ้ งมกี ารจดั เตรยี มอาคารสถานท่ ี เพื่อเปิดโอกาสให้ชุมชนได้ร่วมกิจกรรม เช่น เทศกาลสงกรานต์ ลอยกระทง คริสต์มาส ตรุษจนี ปใี หม่ รวมทง้ั กจิ กรรมในวันพเิ ศษของบคุ คลในครอบครัว เชน่ วนั เกิด วนั ครบรอบแต่งงาน เป็นตน้ บทท่ี ๕ การใชน้ นั ทนาการเพื่อพฒั นาจิตใจเดก็ ชว่ งกา้ วสวู่ ัยรนุ่ 77

ประเภทของกจิ กรรมนันทนาการพิเศษ • วันกิจกรรมนันทนาการพิเศษ ในเทศกาลมหกรรมต่าง ๆ เช่น วนั สงกรานต์ วันลอยกระทง และวนั สถาปนาสถาบัน • นิทรรศการส่งเสริมความรู้ความเข้าใจแก่ชุมชน เช่นงานอดิเรก การประกวดสงิ่ ประดิษฐ์ การประกวดสัตว์เล้ียง • การแสดงบนเวที เชน่ ละคร ดนตรี และลเิ ก • การประกวดทักษะความสามารถ เช่น การจัดกระเช้าดอกไม้ การจัดสวนหยอ่ ม การจดั ตู้ปลาสวยงาม และการแขง่ ขันกีฬา • กิจกรรมเต้นร�ำ ลลี าศ ดนตรี ศิลปหตั ถกรรม และกีฬาพืน้ เมือง คุณค่าของนันทนาการพิเศษ ๑. เปน็ ศนู ยก์ ลางของชมุ ชน และเปดิ โอกาสให้ชมุ ชนได้ทำ�งาน รว่ มกนั ช่วยเหลือซ่งึ กนั และกัน ๒. ใช้เปน็ ส่ือประชาสมั พันธ์ของชมุ ชน เพ่ือก่อให้เกิดเจตคติท่ดี ี ของชมุ ชน ๓. เปน็ การทำ�งานรว่ มกนั โดยมีเป้าหมายเดยี วกนั 78 บทที่ ๕ การใชน้ ันทนาการเพ่อื พัฒนาจติ ใจเด็กชว่ งกา้ วสู่วยั ร่นุ

นนั ทนาการเพ่ือสขุ ภาพ สุขภาพเป็นส่ิงสำ�คัญสำ�หรับทุกคน จุดมุ่งหมายของนันทนาการ ประการหนง่ึ ก็เพ่ือพัฒนาสุขภาพกายและสุขภาพจิตของคนให้สมบูรณ์ยิ่งขึ้น ดังน้ัน กิจกรรมนันทนาการเป็นอีกกิจกรรมหนึ่งท่ีมีความสำ�คัญเพ่ิมขึ้น พรอ้ มกับความสนใจในสุขภาพของคนในปจั จุบัน คอื นันทนาการเพอ่ื สุขภาพ เชน่ เตน้ ร�ำ รอ้ งเพลง กฬี าชนดิ ตา่ ง ๆ ออกก�ำ ลงั กาย เตน้ แอโรบคิ การฝกึ สมาธิ โยคะ บทท่ี ๕ การใช้นันทนาการเพ่อื พัฒนาจิตใจเดก็ ช่วงก้าวสู่วยั รนุ่ 79

เกม กฬี า ประเภทของกจิ กรรมกีฬา แบง่ ออกเป็น ๖ ประเภทใหญ่ ๆ ดงั น้ี ๑. เกม คือ กิจกรรมท่ีมีความหลากหลายในรูปแบบต่าง ๆ เช่น เกมเบ็ดเตล็ด เกมที่นำ�ไปสู่กีฬาใหญ่ เกมประกวด เกมสร้างสรรค์ เกมกลมุ่ สมั พนั ธ์ เกมสง่ เสรมิ คณุ คา่ ทางศลิ ปวฒั นธรรม และการละเลน่ พน้ื บา้ น เชน่ ชกั เย่อ วิ่งเปี้ยว ลงิ จบั หลกั อีกาฟักไข่ และมอญซ่อนผ้า ๒. กีฬาประเภทเดี่ยวและประเภทคู่ เช่น ยิงธนู กรีฑา ว่ายนำ้� แบดมินตนั ปงิ ปอง เทนนสิ และแขง่ เรือ ๓. กฬี าประเภททมี ปจั จบุ นั ไดร้ บั ความนยิ มสงู เนอ่ื งจากกฬี าประเภททีม จะช่วยส่งเสริมคุณค่าทางสังคม ความสามัคคี มนุษยสัมพันธ์ การรวมกลุ่ม เปน็ สมาชกิ ของกลมุ่ การแสดงออกในความมงุ่ มน่ั สคู่ วามส�ำ เรจ็ กฬี าประเภททมี 80 บทที่ ๕ การใช้นนั ทนาการเพ่อื พฒั นาจติ ใจเดก็ ชว่ งก้าวส่วู ัยรนุ่

ไดแ้ ก่ ฟุตบอล บาสเกตบอล ตะกร้อ ฮอกกี้ วอลเลยบ์ อล และแชร์บอล ๔. กฬี าสำ�หรับสตรแี ละเดก็ เปน็ การจดั การกฬี า เพื่อส่งเสรมิ ใหส้ ตรี มีโอกาสได้เข้าร่วมกิจกรรมกีฬามากขึ้น เช่น ห่วงยาง แชร์บอล ว่ายน้ำ� วอลเลย์บอล และยมิ นาสติก ส่วนในเด็กนั้น ปัจจุบันองค์กรท่ีเกี่ยวข้องกับการจัดกิจกรรมกีฬา ได้มีการส่งเสริมและเปิดโอกาสให้เด็กได้มีส่วนในการเล่นและแข่งขันกีฬา ตามความเหมาะสมกับสภาพรา่ งกาย เช่น ฟตุ บอล วา่ ยน�้ำ กรฑี า (ระยะส้นั ) ยมิ นาสติก และวอลเลยบ์ อล ๕. กฬี านนั ทนาการ หมายถงึ กีฬามวลชน (Mass Sport) หรอื กีฬา ทน่ี ยิ มเลน่ กันท้งั ชาย หญงิ เด็ก ผ้ใู หญ่ และผู้สงู อายุ และกีฬาในกลุ่มคนพิเศษ เช่น คนพิการ โดยมีจุดมุ่งหมายเพ่ือให้ผู้เข้าร่วมเล่นกีฬาในช่วงเวลาว่าง เป็นการส่งเสริมคุณค่าการพัฒนาคุณภาพชีวิต โดยมิได้มุ่งผลสัมฤทธ์ิ จากการแข่งขัน เช่น เดิน วิ่ง เพื่อสุขภาพ กีฬาระหว่างเมือง แรลลี่ทัวร์ การทดสอบ สมรรถภาพทางกาย ด�ำ น้ำ� และปนี เขา ๖. กีฬาเพ่ือการแข่งขัน หมายถึง กีฬาท่ีเป็นเรื่องทักษะทางการกีฬา เพื่อความเป็นเลิศในการแข่งขัน มีการฝึกซ้อมกันอย่างต่อเน่ือง โดยหวัง ผลประโยชน์จากการแข่งขัน ฉะน้ันในส่วนของผู้เล่นจะไม่ถือว่าเป็นกิจกรรม นันทนาการ แต่ในส่วนของผู้ชมน้ันถือว่าใช่ เพราเป็นการให้ความสนุกสนาน เพลิดเพลิน พักผ่อนหย่อนใจ เสริมสร้างประสบการณ์ พัฒนาการ ทางดา้ นอารมณแ์ ละมสี ว่ นรว่ มไดอ้ กี ดว้ ย เชน่ ฟตุ บอล เซปกั ตะกรอ้ มวยสากล เทนนิส และบาสเกตบอล บทที่ ๕ การใช้นนั ทนาการเพอื่ พฒั นาจติ ใจเดก็ ชว่ งกา้ วสู่วยั รนุ่ 81

คุณคา่ ของกจิ กรรมกีฬา ๑. พัฒนาทางดา้ นรา่ งกาย จติ ใจ สังคม และสติปญั ญา ๒. สร้างความสมคั รสมานสามคั คีในหมูค่ ณะและตา่ งคณะ ๓. สง่ เสรมิ การมีมนษุ ยสัมพนั ธก์ ับบุคคลอ่นื ได้ดี ๔. มีความรบั ผดิ ชอบต่อตนเองและสว่ นรว่ ม ๕. พัฒนาบุคลิกภาพ ๖. มจี ติ ใจเออ้ื เฟอ้ื เผื่อแผ่ต่อบคุ คลอื่น และมีน�ำ้ ใจเปน็ นกั กีฬา ๗. เสริมสรา้ งการทำ�งานร่วมกนั เปน็ ทีม กจิ กรรมประเภทพฒั นาสขุ ภาพ และสมรรถภาพ เป็นกิจกรรมที่มุ่งเน้นทางด้านการส่งเสริมความแข็งแรงสมบูรณ์ให้แก่ รา่ งกาย ประเภทของกิจกรรมเพื่อพฒั นาสุขภาพ และสมรรถภาพ มดี ังน้ี • การออกกำ�ลงั กายเพ่อื สขุ ภาพ • การพักผอ่ น • การสง่ เสริมสขุ ภาพจิต เช่น ไปเทย่ี ว ชมภาพยนตร์ ฝกึ สมาธิ คุณคา่ ของกจิ กรรมพฒั นาสุขภาพ และสมรรถภาพ ๑. พฒั นาคณุ ภาพชีวติ ทางด้านสุขภาพกาย และจิตใจ ๒. พฒั นาสมรรถภาพทางกาย ๓. สร้างความสมดลุ ของรา่ งกาย ๔. ผ่อนคลายความตึงเครยี ด จากการด�ำ เนินชีวิตประจ�ำ วัน 82 บทท่ี ๕ การใชน้ ันทนาการเพือ่ พัฒนาจติ ใจเด็กช่วงกา้ วส่วู ัยรนุ่

นนั ทนาการประเภทกลุ่มสัมพนั ธ์ มนุษยส์ ัมพนั ธ์ เปน็ กิจกรรมท่ีช่วยส่งเสรมิ ใหเ้ กิด การเรยี นรไู้ ดห้ ลายอย่าง โดยเฉพาะ ในเรอ่ื งของการทำ�งานเป็นทมี ซึง่ มกั จะเปน็ ปัญหาและอุปสรรคในการทำ�งาน ร่วมกันสำ�หรับสังคมไทยในปัจจุบัน ดังน้ันกิจกรรมประเภทนี้ จึงเหมาะกับ การนำ�ไปใช้ในชุมชน หรือในหน่วยงานที่มีจำ�นวนบุคลากรมาก ๆ เช่น กระทรวง ทบวง กรม หนว่ ยงานภาคเอกชน และในสถานศกึ ษาทกุ ระดับ เป็นต้น โดยมีกิจกรรมกลุ่มสัมพันธ์ให้เลือกจัดได้ตามความเหมาะสม และโอกาส ดงั ตอ่ ไปนี้ ประเภทของนันทนาการกลุ่มสมั พนั ธ์ มนษุ ยสัมพันธ์ • การอภิปราย เช่นปัญหา และอุปสรรคของการทำ�งาน เศรษฐกิจ และสงิ่ แวดล้อม • เกมสง่ เสรมิ คณุ คา่ ประชาธปิ ไตย • เกมการท�ำ งานเปน็ ทีม • เกมค่านยิ ม • เกมสงั เกตพฤตกิ รรม • เกมฝึกการฟัง - พูด - คดิ • เกมการปกครอง และบรหิ ารกลุม่ • เกมการสร้างความคุ้นเคย เช่นเปิดหน้าต่างหัวใจ และสัมภาษณ์ สมาชกิ กลมุ่ เปน็ ต้น คณุ คา่ ของกิจกรรมนนั ทนาการกลมุ่ สมั พนั ธ์ มนุษยสมั พนั ธ์ 83 ๑. รจู้ ักการท�ำ งานร่วมกันเป็นกลุ่ม ๒. สามารถดำ�เนนิ ชวี ติ อยู่ร่วมกับสงั คมได้อย่างมคี วามสุข ๓. ทำ�ให้บุคคลเกดิ ความรูส้ ึกในการเหน็ คณุ ค่าแห่งตน บทที่ ๕ การใชน้ ันทนาการเพื่อพัฒนาจิตใจเดก็ ชว่ งกา้ วสวู่ ัยรนุ่

๔. ฝกึ ทกั ษะการเป็นผนู้ �ำ และ ผู้ตามที่ดี ๕. เป็นกิจกรรมพัฒนาสงั คมและทรัพยากรมนุษย์ ๖. ช่วยละลายพฤติกรรมของกล่มุ ๗. ช่วยลดความเหน็ แก่ตัว มคี วามเหน็ ใจและเข้าใจบุคคลอ่นื ๘. ทำ�ให้เกดิ ความร่วมมอื และท�ำ ให้ประสบผลสำ�เรจ็ ตามจุดมงุ่ หมายทีต่ ั้งใจไว้ได้งา่ ยข้ึน 84 บทท่ี ๕ การใชน้ ันทนาการเพอ่ื พัฒนาจิตใจเด็กชว่ งก้าวสู่วยั รุ่น

นนั ทนาการเพ่ือการบำ�บัด นันทนาการเพื่อการบำ�บัด เป็นการนำ�กิจกรรมในแง่ของการบันเทิง และนันทนาการเพ่ือสุขภาพมาใช้กับผู้ป่วย เพ่ือให้ผู้เข้าร่วมกิจกรรม ได้ผ่อนคลายความเครยี ด และไดเ้ คล่อื นไหว เช่น การบรหิ ารกาย กลมุ่ สัมพนั ธ์ เกม งานฝีมือ ดโู ทรทศั น์ ดนตรี ละคร การละคร เป็นกิจกรรมการแสดงออกท่ีสะท้อนภาพ ความเป็นอยู่ของสังคม หรอื การด�ำ เนนิ ชีวติ ประจ�ำ วนั การสร้างความร้สู ึก การแสดงออก นนั ทนาการ ประเภทละครเกิดได้หลายวิธีการ เช่น เกิดจากการแสดงพิธีการทางศาสนา ความฝันหรือจินตนาการท่ีช่วยส่งเสริมทางด้านความสนุกสนานรื่นเริง ใหแ้ ก่ผูแ้ สดงและผ้ชู มไดเ้ ปน็ อย่างดี บทท่ี ๕ การใช้นันทนาการเพือ่ พฒั นาจิตใจเด็กช่วงก้าวสูว่ ัยรุ่น 85

ประเภทของกิจกรรมการละคร • การละครในลักษณะการเลียนแบบ ส่งเสริมจินตนาการ การเลยี นแบบพฤติกรรมของคน สตั วห์ รือธรรมชาติ • การละครแบบสรา้ งสรรค์ สง่ เสรมิ การแสดงออก ท�ำ ใหเ้ กดิ จนิ ตภาพ ภาพพจน์ แนวคิด เพ่ือปลุกอารมณใ์ นแบบต่าง ๆ • การละครเป็นพิธี ซึ่งเป็นการแสดงท่ีแสดงถูกกำ�กับบทบาท ลีลา ท่าทาง ให้เป็นไปตามข้ันตอน เพ่ือให้ผู้ชมเกิดความพึงพอใจ ในการใชค้ วามสามารถของผ้แู สดงจากการท่องบท การเลยี นแบ และวินยั ของ ผู้แสดง • ละครรอ้ ง • ละครร�ำ • ละครชาตรี • มโนราห์ • โขน • หนังตะลุง • หุ่นกระบอก • นาฏศิลป์ • ละครพูด คณุ คา่ ของการละคร ๑. เป็นการส่งเสรมิ การแสดงออก ๒. เป็นศิลปวัฒนธรรม และเอกลกั ษณข์ องชนชาติ ๓. สง่ เสริมการเลียนแบบพฤติกรรมของมนุษย์ ๔. เป็นการพฒั นาทางอารมณ์ สนกุ สนานเพลิดเพลิน ๕. ชว่ ยส่งเสรมิ ความคิดสร้างสรรค์และจนิ ตนาการ 86 บทที่ ๕ การใชน้ นั ทนาการเพอ่ื พฒั นาจิตใจเด็กช่วงก้าวสู่วัยรนุ่

ดนตรี และการร้องเพลง เสียงดนตรีเป็นภาษาสากลท่ีให้สื่อสารกันท่ัวโลก สามารถถ่ายทอด ความรู้สึกของมนุษย์จึงเป็นส่วนหนึ่งของการดำ�เนินชีวิตประจำ�วัน มนุษย์มีความคุ้นเคยกับดนตรี ทั้งในด้านการเรียนรู้ การสื่อสาร การแสดงออก การทา้ ทาย การแสดงความสามารถชั้นสงู ทีบ่ ุคคลพงึ กระท�ำ ได้ กจิ กรรมดนตรชี ว่ ยระบายอารมณ์ เปน็ การผอ่ นคลายความเครยี ดขณะท�ำ งาน หรือเวลาว่าง กล่าวโดยสรุป ดนตรีเป็นกิจกรรมนันทนาการที่ต้องมีควบคู่ กับสังคม และเป็นส่วนหนึ่งในชีวิตประจำ�วันที่มีบทบาทต่อบุคคล ชมุ ชนและประเทศชาติ ประเภทของกิจกรรมดนตรี ประกอบด้วย ๖ กจิ กรรม คอื ๑. การร้องเพลง เป็นการแสดงถึงความสามารถ โดยเฉพาะ ของแต่ละบุคคลสามารถนำ�ไปประกอบกิจกรรมนันทนาการในวาระ และโอกาสทแ่ี ตกตา่ งกนั ออกไป เชน่ • การรอ้ งเพลงอยา่ งไมเ่ ปน็ ทางการ เพอื่ ความสนกุ สนานเพลดิ เพลนิ ในหม่เู พื่อฝูงกันเอง • การรอ้ งเพลงในชมุ ชน จะเปน้ กลมุ่ หรือเดียว เพอื่ เป็นการกระตนุ้ ใหเ้ กิดความสนุกสนานและเป็นหมู่คณะ เชน่ เพลงลูกเสือ • การร้องเพลงประสานเสียง เป็นการร้องเพลงเฉพาะหมู่คณะ หรือสถาบันหรือท้องถ่ิน เช่น เพลงประจำ�สถาบันอุดมศึกษา ของมหาวิทยาลยั เกษตรศาสตร์ หรือเพลงประจ�ำ วงซิมโฟนี เปน็ ต้น • การร้องเพลงสำ�หรับดนตรีเล็ก เป็นการร้องเพลงประกอบดนตรี บางชนิ้ เช่น ออร์แกน กตี าร์ และเปียโน เป็นตน้ บทท่ี ๕ การใชน้ นั ทนาการเพ่ือพัฒนาจติ ใจเดก็ ช่วงก้าวสวู่ ยั รุ่น 87

• การร้องเพลงไทยเดิม เป็นการร้องเพลงเพ่ือการอนุรักษ์ศิลป วัฒนธรรมประเพณีไทย • การเล่นหรือบรรเลงดนตรี เป็นกิจกรรมนันทนาการที่สามารถ ปฏิบัติได้ท้ังดนตรีไทยและดนตรีสากล เช่น การเล่นกีตาร์ เปียโน ออร์แกน หรอื เล่นเครื่องดนตรไี ทย เช่น พิณ ซอ ซึง ระนาด ขลยุ่ ปี่ เป็นต้น เป็นความ สามารถเฉพาะบคุ คล โดยอาศยั การฝกึ ฝน และมที กั ษะของการเลน่ ดนตรที ถ่ี กู ตอ้ งอย่างมแี บบแผน จงึ มคี วามไพเราะเพลิดเพลินใจ และท�ำ ใหม้ ีความสขุ • การฟงั ดนตรี เปน็ การรว่ มกจิ กรรมโดยการฟงั การไดย้ นิ กอ่ ใหเ้ กดิ ความเพลิดเพลิน ความซาบซึ้งในจังหวะทำ�นองดนตรี ในปัจจุบันจัดเป็นการ ศึกษาแขนงหนง่ึ เรียกวา่ สงั คตี นิยม ซง่ึ รวมไปถงึ การฟงั เพลงจากการร้อง เทป หรอื แผน่ ดิสก์ วทิ ยุ โทรทศั น์ คอนเสริ ต์ และการขบั รอ้ ง • กิจกรรมเพลงประกอบจังหวะ เป็นการฟังเพลงจังหวะดนตรี แลว้ มกี ารเคลอื่ นไหวทางรา่ งกายประกอบ เชน่ ลลี าศ กจิ กรรมเขา้ จงั หวะ ลาวก ระทบไม้ รำ�วง รำ�กลองยาว ซ่ึงส่วนใหญ่จะเป็นการแสดงออก ถึงวัฒนธรรมท้องถิน่ • กจิ กรรมดนตรแี บบสรา้ งสรรค์ เปน็ การแสดงออกถงึ ความสามารถ ทางด้านความคิดและจินตนาการ ในเชิงสร้างสรรค์ เช่น การแต่งเพลง การประดิษฐ์เคร่อื งดนตรี การก�ำ หนดเสียงดนตรี • กิจกรรมส่วนผสมดนตรี เป็นการแสดงออกโดยมีดนตรี เป็นองค์ประกอบ เช่น การเต้นรำ�พื้นเมือง หนังตะลุง โอเปร่า สเก็ตนำ้�แข็ง ยิมนาสติก ประเภท Floor Exercise การบรหิ ารรา่ งกายประกอบดนตรี คณุ คา่ ของดนตรี 88 บทท่ี ๕ การใชน้ ันทนาการเพ่ือพัฒนาจติ ใจเดก็ ชว่ งกา้ วสู่วยั รนุ่

ดร. ชาร์ล ดี ซีฮอร์ (Dr. Charles D. Zeehor) เป็นนักจิตวิทยา มหาวิทยาลัยไอโอวา ได้ทำ�การศึกษาค้นคว้าด้านการดนตรี เพื่อการบำ�บัด ทางจติ และไดส้ รปุ รายละเอยี ดเขยี นไวใ้ นหนงั สอื เรอ่ื ง Why we love music? ว่าดังน้ี ๑. เป็นกจิ กรรมกระตุ้นมนุษย์ท้ังทางร่างกายและจติ ใจ ๒. เป็นส่ิงสร้างอารมณเ์ ฉพาะ ๓. เปน็ การแสดงออกทางอารมณ์ ๔. เป็นการสง่ เสรมิ สตปิ ัญญาและความคิด ๕. เป็นส่วนหนึ่งของชีวติ ๖. เปน็ กจิ กรรมสร้างความซาบซง้ึ ถึงดนตรี โดยอาศัย จงั หวะดนตรีเปน็ ส่ือ ๗. เป็นกจิ กรรมฝึกหัดนสิ ัย สงั เกตการณ์ฟังระดับเสียง จงั หวะ และบรรยากาศของเพลง ๘. เป็นกจิ กรรมการเรียนร้วู ิวฒั นาการของเพลงและสภาพสงั คม สมบัติ กาญจนกิจ ได้กล่าวถึงคุณค่าของกิจกรรมนันทนาการด้านดนตรี และการรอ้ งเพลงไว้ ดังนี้ ๑. ช่วยกระตุ้นระบบประสาทสัมผสั ของบคุ คลและชุมชน ๒. สรา้ งอารมณ์ สนกุ สนาน ๓. ส่งเสรมิ การแสดงออกทางอารมณ์ ๔. สง่ เสรมิ ความสามารถทางจติ ใจและสตปิ ัญญา ๕. เปน็ สื่อภาษาไมม่ ีทีส่ ิน้ สดุ ๖. เปน็ ส่วนประกอบของชีวติ ประจ�ำ วัน บทที่ ๕ การใช้นันทนาการเพ่ือพฒั นาจติ ใจเด็กชว่ งก้าวสู่วยั รุน่ 89

๗. ชว่ ยลดความเครียดของบคุ คลและสงั คม ๘. สร้างและส่งเสริมคณุ คา่ ของศลิ ปการสร้างสรรค์ ๙. เปน็ การพฒั นาอาชีพเศรษฐกิจแก่สังคม ๑๐. เปน็ สอื่ ของการสรา้ งความเขา้ ใจมิตรภาพแกม่ วลมนุษย์ สรุปคุณค่าของกิจกรรมนันทนาการดนตรีและการร้องเพลง นอกจากท่ีได้กล่าวมาแล้วกิจกรรมทางด้านน้ี ยังสามารถเสริมสร้างให้บุคคล มีรสนิยม มีเสน่ห์ มีคุณวุฒิและสามารถทำ�ให้การทำ�งานของอวัยวะต่าง ๆ ในร่างกายเกิดความพร้อม เพราะในขณะที่ฟังเสียงดนตรีน้ัน สมองจะหลงั่ ฮอรโ์ มน เอนดอรฟ์ นิ (Endorphin) ซง่ึ เปน็ สารกอ่ ใหเ้ กดิ ความสขุ ออกมา ในปัจจุบัน สถานพยาบาลหลายแห่งได้ใช้ดนตรีเป็นส่ือเพื่อการบำ�บัด รกั ษาคนไข้ ซง่ึ ในขณะเดยี วกนั คนไขก้ ไ็ ดร้ บั ความรดู้ ว้ ย และจากผลการวจิ ยั พบวา่ ดนตรสี ามารถชว่ ยท�ำ ลายความกลัว ความวิตกกังวล และชว่ ยกระตุ้นใหค้ นไข้ เห็นความสำ�คญั ของการรกั ษา สถานพยาบาลทใี่ ช้ดนตรีเพอ่ื การบ�ำ บัดรักษา ๑. ภาควชิ าเภสัชศาสตร์ คณะแพทยศาสตร์ มหาวิทยาลยั มหดิ ล ๒. ภาควิชาเวชศาสตร์ฟ้นื ฟู คณะแพทยศาสตร์ศริ ิราชพยาบาล ๓. โรงพยาบาลธัญญารักษ์ ๔. โรงพยาบาลหวั เฉยี ว ๕. โรงพยาบาลยุวประสาทไวทโยถมั ภ์ ๖. สถาบันปรีดี พนมยงค์ ๗. วิทยาลยั ภมู พิ ลสังคตี มหาวทิ ยาลัยมหิดล 90 บทที่ ๕ การใช้นนั ทนาการเพือ่ พัฒนาจิตใจเด็กช่วงก้าวสวู่ ัยรนุ่

นันทนาการทางสังคม ดงั ทที่ ราบกนั โดยทว่ั ไป มนษุ ยเ์ ปน็ สตั วส์ งั คมทม่ี คี วามตอ้ งการความรกั ความเข้าใจ ความสัมพันธ์ ความอบอุ่น และการเป็นเจ้าของ ดังน้ัน กิจกรรมนันทนาการทางสังคมจึงเป็นกิจกรรมที่ช่วยส่งเสริมโอกาสให้บุคคล มีมนุษยสมั พันธ์ มคี วามเข้าใจ มีความสามคั คีอนั ดตี ่อเพอ่ื นมนุษย์ดว้ ยกัน ประเภทของกิจกรรมนนั ทนาการทางสงั คม สามารถใชก้ ิจกรรมดงั ต่อไปน้ี • เกม เชน่ กลมุ่ สมั พนั ธ์ เกมสรา้ งสรรค์ เกมเบด็ เตลด็ เกมการแขง่ ขนั และการจนิ ตนาการ • ละคร เพื่อเป็นการส่งเสริมกิจกรรมทางสังคม เสริมสร้าง การแสดงออก การจินตนาการ และความสนุกสนานเพลิดเพลิน บทท่ี ๕ การใชน้ นั ทนาการเพอื่ พัฒนาจิตใจเดก็ ชว่ งก้าวสูว่ ยั รุน่ 91

• ดนตรี เพ่ือการสร้างสรรค์ในกลุ่มคน และเป็นการระบายอารมณ์ สร้างความรัก ความเขา้ ใจ มิตรภาพ และวฒั นธรรมประเพณี • การเต้นรำ� กิจกรรมเข้าจังหวะ ลีลาศ การละเล่นพ้ืนบ้าน และการเต้นรำ�ประกอบจังหวะดนตรี เป็นการเปิดโอกาสทางสังคม ให้แก่ชมุ ชน ความสมั พนั ธร์ ะหว่างเพศ และทางสังคม • กีฬาเพอื่ นนั ทนาการ สง่ เสริมคณุ ค่าความสามคั คี การใชเ้ วลาวา่ ง ของสมาชิกเพ่ือทางสังคม มนุษยสัมพันธ์ เสริมสร้างสมรรถภาพทางกายและ จิตใจ • ศลิ ปหตั ถกรรมมปี ระโยชนต์ อ่ ชมุ ชน ใชเ้ ปน็ สอ่ื สมั พนั ธภ์ ายในชมุ ชน ได้เป็นอย่างดี เช่น งานจักรสาน เย็บปักถักร้อย เคร่ืองป้ันดินเผา และการตกแตง่ สถานท่สี ำ�คญั ของหมบู่ ้าน • งานเลยี้ งสังสรรค์ การรับประทานอาหารนอกบา้ น ร่วมงานปาร์ต้ี ถือได้ว่าเป็นกิจกรรมทางสังคมที่เสริมสร้างบรรยากาศให้แก่ครอบครัว และชมุ ชน เกดิ ความอบอนุ่ และความสามคั คีในหม่คู ณะ คุณค่าของกจิ กรรมทางสงั คม ๑. เสรมิ สร้างความสมั พันธอ์ นั ดีในครอบครัวและชุมชน ๒. ได้เปล่ียนบรรยากาศ ทำ�ให้ชวี ิตกระชมุ่ กระชวย ๓. มีความเห็นอกเหน็ ใจและเขา้ ใจกนั ๔. ชว่ ยพัฒนาทางดา้ นร่ายกาย อารมณ์ จติ ใจ และสังคม ๕. ทำ�ใหส้ งั คมมีความเปน็ อยู่อยา่ งสงบสุข 92 บทที่ ๕ การใชน้ นั ทนาการเพอ่ื พัฒนาจิตใจเดก็ ช่วงกา้ วสู่วยั ร่นุ

นันทนาการประเภทพฒั นาจิตใจและความสขุ สงบ เปน็ กจิ กรรมทสี่ อนคณุ คา่ ในเรอ่ื งของการพฒั นาสมาธิ จติ ใจ และความ สุขสงบ ซ่ึงไม่ได้เน้นในเร่ืองของการเคลื่อนไหว ความตื่นเต้น หรือความ สนุกสนาน ถือว่าเป็นกิจกรรมท่ีมีความสำ�คัญไม่ย่ิงหย่อนไปกว่า กิจกรรมนนั ทนาการอ่นื ๆ ทีก่ ล่าวไปแลว้ ประเภทของกจิ กรรมนนั ทนาการประเภทพฒั นาจิตใจและความสขุ สงบ • กจิ กรรมฝึกสมาธิ โยคะ • การฟงั เพลง • ศึกษาธรรม • ปรัชญามวยจีน บทท่ี ๕ การใช้นนั ทนาการเพื่อพฒั นาจติ ใจเดก็ ช่วงก้าวสูว่ ยั รนุ่ 93

คุณค่าของกจิ กรรมนันทนาการประเภทพัฒนาจิตใจและความสขุ สงบ ๑. สร้างความสมดุลระหว่างการท�ำ งานกบั การพกั ผ่อน ๒. ลดความตึงเครยี ดและความวติ กกังวล ๓. ชว่ ยพฒั นาทางจิตใจ ๔. เสริมสร้างความสมดุลระหวา่ งสขุ ภาพร่างกาย กับจติ ใจ ๕. สรา้ งความอดทน และความอสุ าหะพยายาม ๖. ฝึกความสขุ มุ รอบคอบ และเยือกเย็น 94 บทที่ ๕ การใช้นันทนาการเพ่ือพฒั นาจิตใจเด็กช่วงก้าวสูว่ ัยรุ่น

นนั ทนาการเพอ่ื สังคม เป็นกิจกรรมท่ีส่งเสริมในเร่ืองคุณธรรม จริยธรรม การให้และการรับ ความร่วมมือของชุมชน อันจะก่อให้เกิดความพึงพอใจ และการพัฒนาจิตใจ ของบุคคลและสังคม เช่น สมาคม แมลู นิธิ องคก์ ร อาสาสมคั ร สภากาชาดไทย ชมรมอนุรกั ษ์ธรรมชาติ ฯลฯ กิจกรรมบริการอาสาสมัคร เป็นกิจกรรมที่ส่งเสริมในเรื่องคุณธรรม จริยธรรม การให้ และการรับ ความร่วมมือของชุมชน อันจะก่อให้เกิด ความพึงพอใจ และการพฒั นาจติ ใจของบุคคล และสงั คม กิจกรรมอาสาสมคั ร เป็นการให้การบริการโดยปราศจากสินจ้างรางวัล เป็นการเสริมสร้างทักษะ และการสร้างคุณภาพชีวิต การให้บริการอาสาสมัครทำ�ให้ชุมชน และประเทศชาตทิ ไ่ี ดร้ บั การพฒั นา จากความรว่ มมอื ของกลมุ่ ดงั นน้ั หนว่ ยงาน เอกชน ชมุ ชน และองคก์ รธุรกจิ การค้า จึงมสี ว่ นรว่ มท่สี �ำ คัญต่อการจดั บรกิ าร อาสาพัฒนาชมุ ชนเปน็ อย่างย่ิง บทท่ี ๕ การใชน้ นั ทนาการเพ่อื พฒั นาจิตใจเดก็ ช่วงกา้ วส่วู ัยรุ่น 95

การบริการอาสาสมคั ร ประเภทของกจิ กรรมนนั ทนาการบริการอาสาสมัคร • การพฒั นาชมุ ชน ไดแ้ ก่ วดั โรงเรยี น สถานทร่ี าชการ โบราณสถาน และสถานทที่ ่องเท่ยี ว • ลกู เสอื ชาวบา้ น และพฒั นาชุมชน • กฬี า ท่จี ัดโดยสโมสร ชมรม และสมาคม • กจิ กรรมศลิ ปชมุ ชน และวฒั นธรรมประเพณี • นันทนาการนอกเมือง กลางแจ้ง ช่วยส่งเสริมคุณค่าอาสาสมัคร การให้ การรับ การเปน็ ผ้นู �ำ และผตู้ ามที่ดี • สมาคม Y.M.C.A สมาคม Y.W.C.A และบา้ นพกั เยาวชน จดั กจิ กรรม เพอ่ื บรกิ ารชมุ ชนในเมอื ง และนานาชาติ • ส�ำ นกั งานคณะกรรมการสง่ เสรมิ และประสานงานเยาวชนแหง่ ชาติ จัดกิจกรรมพัฒนาอาสาสำ�หรับเยาวชน เพื่อให้เกิดการพัฒนาลักษณะนิสัยที่ พงึ ประสงค์ • ศูนย์เยาวชน ส่งเสริมการพัฒนาเยาวชนทางด้านร่างกาย จิตใจ สงั คม และสติปญั ญา • โรงเรยี น และสถาบนั อดุ มศึกษา ฝกึ อบรมนักเรียน นิสติ นักศึกษา ให้ร้จู กั กิจกรรมบริการอาสาสมคั รและสามารถรว่ มดำ�เนนิ การได้ • สมาคม และมูลนิธิที่เป็นองค์การเอกชนอาสาสมัคร จัดกิจกรรม อาสาสมัคร เพื่อบริการชุมชนและสังคมประเภทต่าง ๆ เช่น สมาคมแม่บ้าน สมาคมนักสังคมสงเคราะห์แห่งประเทศไทย มูลนิธิสายใจไทย มูลนิธิรว่ มกตัญญู มลู นธิ ปิ อเต็กตงึ๊ สโมสรโรตารไี ลออน 96 บทท่ี ๕ การใชน้ นั ทนาการเพือ่ พฒั นาจิตใจเด็กช่วงกา้ วส่วู ัยรุน่

คุณคา่ ของการบริการอาสาสมคั ร ๑. ได้บำ�เพญ็ ตนให้เปน็ ประโยชนต์ อ่ สังคม ๒. ไดม้ ีส่วนร่วมในการพฒั นาชุมชน สงั คม และประเทศชาติ ๓. เปน็ บคุ คลตวั อย่างใหแ้ กส่ ังคม และลูกหลาน ๔. เกดิ ความสบายใจและมคี วามสุข บทท่ี ๕ การใช้นนั ทนาการเพ่อื พฒั นาจติ ใจเด็กชว่ งก้าวสู่วัยรุ่น 97

บรรณานุกรม กรมพลศกึ ษา กระทรวงการทอ่ งเทย่ี วและกีฬา. (๒๕๕๕). แผนพัฒนานนั ทนาการแห่งชาติ ฉบับที่ ๒ (พ.ศ. ๒๕๕๕-๒๕๕๙). กรงุ เทพฯ. ไอเดยี สแควร.์ นางรงุ่ อรณุ เขยี วพ่มุ พวง. ชวี ิตกบั นนั ทนาการ. (ออนไลน์). แหลง่ ทม่ี า : http://www.dpe.go.th/link/forlive/meaning.htm. สบื ค้น ๒ กนั ยายน ๒๕๕๗. นางสาวศริ ินนั ท์ ถนัดคา้ . ประโยชนแ์ ละคณุ ค่าของนันทนาการ. (ออนไลน์). แหลง่ ทม่ี า : http://www.sirinun.com/lesson4/a13.php. สืบคน้ ๒ กันยายน ๒๕๕๗. นายแพทยพ์ นม เกตมุ าน. พฒั นาการวยั ร่นุ . (ออนไลน์). แหลง่ ที่มา : http://www.psyclin.co.th/new_page_56.htm. สบื คน้ ๒ กนั ยายน ๒๕๕๗. บา้ นจอมยุทธ. จติ วทิ ยาพัฒนาการวยั รนุ่ . (ออนไลน)์ . แหล่งท่มี า : http://www.baanjomyut.com/library_2/extension-1/concepts_of_ developmental_psychology/02_4.html. สืบค้น ๒ กันยายน ๒๕๕๗. บา้ นวิทยาศาสตร์. การเจรญิ เตบิ โตของมนษุ ย.์ (ออนไลน์). แหล่งทีม่ า : http://krumax-pk.blogspot.com/2009/12/blog-post_8186.html. สืบค้น ๒ กันยายน ๒๕๕๗. แพทยห์ ญงิ ศรีประภา ชัยสินธพ. สภาพจิตใจของเดก็ . (ออนไลน์). แหลง่ ท่ีมา : http://www.ramamental.com/medicalstudent/childandteen/childpsyc/. สบื คน้ ๒ กนั ยายน ๒๕๕๗. วารสารการศึกษาปฐมวัย Thai Journal of Early Childhood Education ปที ่ี ๘ ฉบบั ที่ ๑ พ.ศ. ๒๕๔๗ สมาคมวางแผนครอบครวั แหง่ ประเทศไทย ในพระราชปู ถมั ภส์ มเดจ็ พระศรนี ครนิ ทราบรมราชชนน.ี การเปล่ียนแปลงของเดก็ สูว่ ัยรุน่ . (ออนไลน)์ . แหลง่ ทีม่ า : http://www.ppat.or.th/th/article/teenage_change. สบื คน้ ๒ กนั ยายน ๒๕๕๗. ส�ำ นกั วิชาการศกึ ษาทวั่ ไปและนวตั กรรมการเรียนรู้อิเล็กทรอนกิ ส.์ นันทนาการเพ่อื คุณภาพชีวิต. (ออนไลน)์ . แหลง่ ทีม่ า : http://www.ges2205.ssru.ac.th/file.php/1/ GES2205_2-56/notebook_GES2205_2-56_.pdf. สืบค้น ๒ กนั ยายน ๒๕๕๗. 98

99

คณะผจู้ ัดทำ� ทป่ี รกึ ษา อธบิ ดกี รมพลศกึ ษา รองอธิบดีกรมพลศึกษา ดร.พฒั นาชาติ กฤดบิ วร รองอธิบดกี รมพลศกึ ษา ดร.ชาญวิทย์ ผลชวี ิน ผู้อ�ำ นวยการส�ำ นกั นันทนาการ นายธวัช ถาวรสวัสด ์ิ ดร.กติ ตพิ งษ์ โพธิม ู นายวชิ ิต ช้เี ชิญ นายชลติ เขยี วพุ่มพวง รองศาสตราจารย์ ดร.ก�ำ โชค เผือกสวุ รรณ ผ้ชู ่วยศาสตราจารย์ พนมศกั ดิ์ สวสั ดิ์พงษ ์ ผูเ้ รยี บเรียง วา่ ท่รี ้อยตรีวทิ วสั ศรีโนนยางค์ บรรณาธิการ นางภษู ิตา เจนจติ ต์ นางสาวปาจารยี ์ บุตรกินรี นางสาวพริ ุณณ ี สุขเกษม หน่วยงานที่รบั ผิดชอบ กลุม่ นันทนาการเด็กและเยาวชน ส�ำ นักนนั ทนาการ กรมพลศึกษา กระทรวงการทอ่ งเท่ยี วและกีฬา 100