การถ่ายทอดลักษณะทางพันธุกรรมของสิ่งมีชีวิต EP 01

บทเรียน เร่อื ง การถา่ ยทอดลักษณะทางพนั ธกุ รรม

ความหมายของพนั ธกุ รรม พนั ธกุ รรม หมายถึง ลกั ษณะของส่ิงมีชวี ิตท่คี วบคุมโดยยนี ซง่ึ สามารถทีจ่ ะถ่ายทอดจากรนุ่ หนง่ึ ไปยังรุ่นต่อไป => บางลักษณะปรากฏในรุ่นลูก => บางลกั ษณะไม่ปรากฏในร่นุ ลูก



ลกั ษณะทางพนั ธุกรรม ลักษณะทางพันธุกรรม เป็นลักษะของสิ่งมีชีวิตแต่ละชนิด ซ่ึงลักษณะเหล่าน้ีสามารถถ่ายทอดจากพ่อแม่ สิ่งมีชีวิตมีลักษณะ เฉพาะตัว ลักษณะอย่างน้ีจะแตกต่างกันมากข้ึน เมื่อเราต่าง พ่อแม่กัน เรยี กวา่ “ความแปรผนั ทางพันธุกรรม” สามารถแบ่งความแปรผนั ทางพนั ธกุ รรม ได้ 2 ลกั ษณะ....

หมายถึง ลักษณะทางพันธุกรรมท่ีมีความแตกต่าง อย่างชัดเจนและจาแนกชนิดของลักษณะท่ีปรากฏ ให้เป็น หมวดหมู่ได้ง่าย โดยถูกควบคุมด้วยยีนน้อยคู่ท่ีไม่สามารถแปร ผันโดยอิทธิพลของส่ิงแวดล้อม เช่น หมู่เลือด ลักยิ้ม ต่ิงหู การหอ่ ล้ิน เปน็ ตน้

หมายถึง ลักษณะทางพันธุกรรมที่ไม่สามารถแยกความ แตกต่างได้อย่างชัดเจน มีความแตกต่างกันเพียงเล็กน้อย สามารถแปรผันได้ง่าย เม่ือได้รับอิทธิพลจากสิ่งแวดล้อม เช่น สีผิว ความสูง น้าหนัก ความสามารถในการเรียนรู้ ปริมาณการให้นา้ นม สดั ส่วนและรปู ร่าง เปน็ ต้น













พันธวุ ิศวกรรม Genetic engineering เป็นการตัดต่อยีนที่ต้องการจาก ดี เ อ็ น เ อ ข อ ง ส่ิ ง ที่ มี ชี วิ ต ห นึ่ ง ไ ป ต่ อ กั บ ดี เ อ็ น เ อ ข อ ง ส่ิ ง ที่ มี ชี วิ ต อี ก ชนิดหนึ่ง ทาให้สิ่งท่ีมีชีวิตหลังการตัดค่อสามารถสร้างสารจากยีนของ สง่ิ มชี ีวติ ชนิดแรกได้ การตดั ต่อยีนทาให้สามารถถ่ายทอดพันธุกรรมในส่ิงที่ มีชีวิตทเี่ ป็นคนละพวกได้ สิ่งมีชีวิตที่ไดจ้ ากกระบวนการทางพันธุวิศวกรรม เรียกว่า “ส่ิงมีชีวิต ดัดแปลงพันธุกรรม” หรือ GMOs(genetically modified organisms)





ในมนุษย์ มีโครโมโซม 46 แท่ง หรอื 23 คู่ 1. ออโตโซม คือ โครโมโซมคูท่ ี่ 1 - 22 2. โครโมโซมเพศ คอื โครโมโซมค่ทู ่ี 23 เพศหญิง จะมโี ครโมโซม เป็น XX เพศชาย จะมโี ครโมโซม เปน็ XY

ตวั อยา่ งจานวนโครโมโซมของสิ่งมชี วี ติ



สารพนั ธกุ รรม กรดดีออกซีไรโบนิวคลีอิกหรือ DNA เป็นกรดนิวคลีอิกชนิดหนึ่งที่ พบในเซลล์สิ่งมีชีวิต ดีเอ็นเอเป็นสารพันธุกรรม ทาหน้าที่เก็บข้อมูลทาง พนั ธุกรรม ทาให้สิ่งมชี ีวิตแต่ละตัวแตกต่างกนั ในธรรมชาติโมเลกุลดีเอ็นเอจะอยู่ในสภาพที่มีพอลินิวคลีโอไทด์ จานวน 2 สายคู่สมกันเรียงขนานโดยมีการยึดเกาะกันระหว่างเบสพิวรีนกับเบส ไพริมดิ ีนทีเ่ ปน็ คกู่ นั เสมอ A จบั กบั T C จับกับ G



21



1 . หม่โู ลหติ ระบบ Rh ซ่ึงมีอยู่ 2 หมู่คือ Rh+ (Rh Positive) และ Rh- (Rh Negative) โดยคนท่ีมีแอนติเจน Rh ท่ีเยื่อหุ้มเซลล์เม็ดเลือด แดง คนพวกน้ีเรียกว่ามี Rh+ส่วนคนท่ีมีเลือด Rh- จะไม่มีแอนติเจน Rh ที่เม็ดเลอื ดแดง



รอ้ ยละการกระจายตัวของหมู่เลือด ระบบ Rh

2 . หม่โู ลหิตระบบ ABO เป็นระบบทสี่ าคัญท่ีสดุ ตามระบบน้ที กุ คนจะมีเลอื ดหมู่ A หรือ หมู่ B หรือ หมู่ AB หรือ หมู่ O แล้วแต่กรรมพันธ์ุ ระบบ ABO มีลักษณะพิเศษ ต่างจากหมู่เลือดระบบอื่นตรงที่มีแอนติบอดีอยู่ในพลาสมาโดยธรรมชาติ ตั้งแตเ่ กิด

โอกาสในการเกดิ หม่เู ลอื ดระบบ ABO ฟโี นไทป์ จีโนไทป์ เซลลเ์ มด็ เลอื ดแดง A IAIA หรอื IAi B IBIB หรือ IBi AB IAIB O ii

ถ้าพ่อมโี ลหิตหมู่ B ซง่ึ มีจีโนไทปเ์ ป็น IBi แมม่ หี มโู่ ลหติ หมู่ O ซงึ่ มีจีโนไทป์เปน็ ii จงเขยี นแผนภาพหมโู่ ลหิตวา่ ลกู ที่เกิดขนึ้ มานัน้ จะมหี ม่เู ลอื ดใดไดบ้ ้าง แม่ พอ่ รุ่นพ่อแม่ (P) เซลล์สบื พนั ธ์ุ รุ่นลกู (F) ดงั นัน้ ลกู ท่เี กดิ ขึน้ มาจะมีหมเู่ ลอื ด คือ

ถา้ พอ่ มีโลหิตหมู่ AB ซงึ่ มจี ีโนไทปเ์ ป็น IAIB แม่มหี มู่โลหติ หมู่ B ซ่งึ มีจโี นไทปเ์ ป็น IBi จงเขียนแผนภาพหมโู่ ลหิตวา่ ลกู ท่เี กดิ ข้ึนมานน้ั จะมหี มู่เลอื ดใดได้บา้ ง แม่ พ่อ รนุ่ พ่อแม่ (P) เซลล์สบื พนั ธุ์ รนุ่ ลกู (F) ดังนัน้ ลูกทเี่ กิดขนึ้ มาจะมีหม่เู ลอื ด คอื

ถ้าพอ่ มโี ลหิตหมู่ A ซ่งึ มจี โี นไทปเ์ ป็น IAi แม่มหี มูโ่ ลหติ หมู่ B ซึ่งมจี ีโนไทปเ์ ป็น IBi จงเขยี นแผนภาพหมู่โลหติ วา่ ลกู ทีเ่ กิดขนึ้ มานั้นจะมหี ม่เู ลอื ดใดได้บ้าง แม่ พอ่ รุ่นพอ่ แม่ (P) เซลลส์ บื พนั ธุ์ รนุ่ ลูก (F) ดงั นัน้ ลูกทเี่ กดิ ขน้ึ มาจะมีหม่เู ลอื ด คือ





การให้และรบั เลอื ดในระบบ ABO

รอ้ ยละการกระจายตัวของหมู่เลือด ระบบ ABO



ความหมายของโรคพนั ธกุ รรม

โรคพนั ธุกรรม เกดิ จากความผดิ ปกติ 2 ประเภท คอื 1.ความผิดปกตขิ องโครโมโซมรา่ งกาย 2.ความผดิ ปกติของโครโมโซมเพศ

1.ความผิดปกติของโครโมโซมรา่ งกาย 1.1 กลุ่มอาการดาวน์ (Down’s syndrome) โครโมโซมคทู่ ี่ 21 เกนิ มา 1 โครโมโซม ลกั ษณะที่ปรากฏ ระยะแรกเกดิ จะมีตัวออ่ นปวกเปยี ก ศรี ษะแบน ดง้ั จมกู แบน ตาหา่ ง หางตาชขี้ ้นึ ขา้ งบน ใบหูผดิ รปู ปากปดิ ไม่สนทิ มลี ิ้นจกุ ปาก นิว้ มอื สั้นป้อม ช่องระหวา่ งนิ้วหวั แมม่ ือและน้วิ เท้า เสน้ ลายมือขาด มี อาการปญั ญาอ่อน

1.ความผิดปกตขิ องโครโมโซมร่างกาย โครโมโซมคู่ที่ 18 เกินมา 1 โครโมโซม ลกั ษณะท่ีปรากฏ ปัญญาอ่อน ปากแหวง่ เพดานโหว่ คางเวา้ นวิ้ มอื บิดงอ และกาแนน่ เขา้ หากัน ปอดและ ระบบยอ่ ยอาหารผดิ ปกติ หัวใจพิการแต่ กาเนิด ทารกมักเป็นเพศหญงิ และมัก เสียชีวิตต้งั แต่กอ่ นอายุ 1 ขวบ

1.ความผดิ ปกติของโครโมโซมรา่ งกาย 1.3 พาทัวซนิ โดม (Patau’s syndrome) โครโมโซมค่ทู ่ี 13 เกินมา 1 โครโมโซม ลักษณะท่ปี รากฏ มอี าการปญั ญาออ่ นอย่างมาก ปากแหวง่ เพดานโหว่ หหู นวก มกั มีนิว้ เกนิ ซ่ึงอาจ มีตาพิการหรอื ตาบอด อายสุ น้ั มาก

1.ความผิดปกติของโครโมโซมร่างกาย 1.4 คริดซู าต์ (Cri-du-chat’s syndrome) อาการโครโมโซมคทู่ ี่ 5 แขนข้างสั้น ขาดหายไป 1 โครโมโซมแต่ก็มีจานวน โครโมโซมเทา่ กบั คนปกติ คอื 46 แท่ง ลักษณะทปี่ รากฏ จะมีศีรษะเล็กกว่าปกติ หนา้ กลม ตาห่าง ใบหอู ยตู่ ่ากวา่ ปกติ มอี าการปัญญาอ่อน ลักษณะเดน่ ชัดในผปู้ ่วย คือ เสียงรอ้ งจะ แหลมเลก็ คลา้ ยกบั เสยี งแมวร้อง และ พบในผู้ป่วยเพศหญิงมากกวา่ ชาย

เกิดความผิดปกติท่ี โครโมโซม X จะแสดงผลในเพศชาย และใน เพศหญิงจะเป็นเพียงพาหะ ลกั ษณะท่ปี รากฏ ผทู้ ่เี ปน็ ตาบอดสสี ่วนใหญ่จะไมส่ ามารถ แยกความแตกต่างระหว่างสีเขยี วและ สแี ดงได้ ความผิดปกตนิ ี้จะเกิดขน้ึ กบั ตา ท้ังสองข้าง ไมส่ ามารถรักษาได้

2.2 ฮีโมฟิเลีย (Hemophilia) เกดิ ความผดิ ปกติที่ โครโมโซม X จะแสดงผลในเพศชาย และใน เพศหญิงจะเป็นเพยี งพาหะ ลกั ษณะท่ีปรากฏ เลือดออกแลว้ หยดุ ยาก ลักษณะของ เลือดออกท่เี กิดข้ึนตามผวิ หนังอาจเปน็ จดุ แดงหรือเปน็ จา้ เขียว หรอื พรายย้า หรือเปน็ ก้อนนูน





คาสั่ง1 : ให้นักเรยี นลอกขอ้ ความลงสมุดแล้วพิจารณาข้อความต่อไปน้ี โดยท่ีหากขอ้ ความ กล่าวถูกให้ใส่เคร่อื งหมาย  และหากข้อความกล่าวผิดให้ใส่เคร่อื งหมาย  เช่น _____ 0. พันธุกรรมของมนุษย์สามารถรบั ถ่ายทอดจ่กคนข้างบา้ นได้ _____ 1. นิสัยของบุคคลเปน็ ลักษณะทางพันธุกรรมสามารถถ่ายทอดจากรุน่ สู่รุน่ ได้ _____ 2. ลักษณะพันธุกรรมบางอย่างไม่ปรากฎในรุน่ ลูก แต่สามารถปรากฎในรุน่ หลานได้ _____ 3.ส่ิงแวดล้อมมีอิทธพิ ลต่อลักษณะทางพันธุกรรมความแปรผันแบบไม่ต่อเน่ือง _____ 4. เกรเกอร์ เมนเดล ได้รบั การยกยอ่ งเป็นบดิ าแห่งความรูท้ างพันธุศาสตร์ _____ 5. จากการศึกษาของเมนเดล พบวา่ ในรุน่ ลูก ยนี เด่นสามารถขม่ ยีนด้อยได้ทั้งหมด

_____ 6. พืชท่ีเมนเดลใชใ้ นการศึกษาลักษณะทางพันธุกรรมคือ ถั่วลิสง _____ 7. หากพ่อเต้ียจะส่งผลให้ลูกท่ีเกิดมานั้นลูกเต้ียเท่านั้น _____ 8. มนุษย์ท่ีมีหมู่เลือดในระบบ Rh- สามารถรบั เลือด Rh+ ได้มากวา่ 2 ครง้ั _____ 9. สาหรบั ครอบครวั ท่ีพ่อหรอื แม่มีหมู่เลือดกรุบ๊ AB ลูกจะไม่มีโอกาสมีกรุบ๊ เลือด O _____ 10. สาหรบั คนท่ีมีหมู่เลือดกรุบ๊ AB สามารถให้เลือดกับคนท่ีมีเลือดกรุบ๊ AB เท่านั้น

คาส่ัง2 : จงแสดงโอกาสการเกิดหมู่เลือด ถา้ พอ่ มีโลหิตหมู่ A ซึ่งมจี โี นไทป์เป็น IAi และแม่มหี มูโ่ ลหิต หมู่ O ซ่ึงมจี ีโนไทป์เปน็ ii จงเขียนแผนพภอ่ าพหมู่โลหิตว่าลกู ที่เกิดขน้ึ มานัน้ จะมีหมแเู่ ลมอื่ ดใดไดบ้ า้ ง รนุ่ พอ่ แม่ (P) เซลล์สืบพนั ธ์ุ รนุ่ ลูก (F) ดงั นัน้ ลกู ทีเ่ กิดขนึ้ มาจะมหี มูเ่ ลือด คือ