Nguyễn Bỉnh Khiêm và những lời sấm truyền

NGUYỄN BỈNH KHIÊM VÀ NHỮNG LỜI SẤM TRUYỀN SƯU TẦM VÀ SUY NGẪM TÁC GIẢ: NGUYỄN THỊ HUYỀN

Lời nói đầu Nguyễn Bỉnh Khiêm không chỉ được người đời biết đến với tài thơ văn. Ngoài ra, ông cũng rất giỏi về thuật số, trên thông thiên văn, dưới tường địa lý. Ông đã dự đoán nhiều điều trong tương lai, những lời này được gọi là “Sấm Trạng Trình”. Đến những đời sau khi sự việc xảy ra và được đối chiếu với những lời ông từng nói, người đời mới giật mình bởi khả năng tiên tri chính xác đến kinh ngạc của ông. Cuốn sách này mang tính chất sưu tầm, tổng hợp những lời tiên tri hay và ý nghĩa nhất của Trạng Trình, phần nào đó giúp độc giả có cái nhìn sâu sắc hơn về một tác giả không chỉ có nhiều đóng góp lớn lao cho nền văn học trung đại mà ông còn được lưu giữ trong sử sách với vai trò là một nhà dự báo, hoạch định chiến lược. Những lời cố vấn của ông dành cho các tập đoàn quyền lực phong kiến Mạc, Lê - Trịnh, Nguyễn đã có tác động lớn tới quan hệ địa chính trị của khu vực Đông Nam Á trở về sau.

Nguyễn Bỉnh Khiêm (thuở nhỏ tên Nguyễn Văn Đạt, sinh năm Tân Hợi 1491, dưới triều Lê Thánh Tông). Có một số tài liệu ghi chép cho rằng, Trạng Trình đổi tên khai sinh từ Nguyễn Nguyễn Văn Đạt thành Nguyễn Bỉnh Khiêm khi ông chuẩn bị đi thi. Từ \"Bỉnh Khiêm\" có nghĩa là \"giữ trọn tính khiêm Bỉnh nhường\". Khiêm Ông sinh trưởng trong một dòng tộc danh giá. Cha ông là Thái Bảo Nghiêm Quận công Nguyễn Văn Định. Mẹ là bà Nhữ Thị Thục, tinh thông lý số, là con gái của quan Thượng thư Nhữ Văn Lân. Cụ Trạng mất năm ất Dậu (1585) hưởng thọ 94 tuổi.

Dưới thời quân chủ của Việt Nam, ông là một trong số hiếm \"văn nhân thuần túy\" (tức là những người không phải quan tướng nắm binh quyền và chưa từng cầm quân ra trận) và lại cũng không phải là công thần khai quốc lẫn người thân thích với Nguyễn hoàng tộc nhưng được phong tới tước Công (\"Quận công\" hay Bỉnh \"Quốc công\") ngay từ lúc còn sống. Trình Quốc công là tước phong chính thức cao nhất của vua Khiêm nhà Mạc ban cho Nguyễn Bỉnh Khiêm gần 20 năm trước khi ông mất. Sự thật lịch sử này căn cứ vào 3 tấm văn bia do chính ông soạn lúc đã cáo quan về quy ẩn tại quê nhà Trung Am ở độ tuổi ngoài 73 và hiện còn được lưu giữ gần như nguyên vẹn tại 2 huyện Quỳnh Phụ và Thái Thụy của tỉnh Thái Bình.

Trạng Trình Nguyễn Bỉnh Khiêm được dân gian truyền tụng và suy tôn là nhà tiên tri số một của Việt Nam. Người Trung Hoa coi ông là \"An Nam lý số hữu Trình tuyền\". Trong cuốn Phả ký Nguyễn Bỉnh Khiêm được viết năm 1743, Vũ Khâm Lân từng nhận xét: Ông là người khôi ngô anh tuấn, học hết các kinh sách lại rất tinh tế và nghĩa lý Kinh Dịch. Phàm việc mưa nắng, lụt hạn, họa phúc, điềm dữ, điềm lành, cơ suy, cơ thịnh... việc gì cũng biết trước\".

Phần lớn các nhà Nho học nước ta cho rằng Trạng Trình am tường sâu sắc kinh Dịch và Lý học nên tiên tri ứng nghiệm. Những lời sấm chủ yếu là lời tiên đoán giai đoạn từ khi ông qua đời cho đến nay. Các sự kiện như: Hoành sơn nhất đái khả dĩ dung thân; Cao Bằng tàng tại, tam đại tồn cô; Nam Đàn sinh thánh... về sau đã ứng nghiệm một cách đáng kinh ngạc. Và còn rất nhiều những câu sấm còn lưu truyền trong dân gian vẫn đang là đề tài phân tích, lý giải.

\"Cao Bằng tàng tại, tam đại tồn cô\" Sinh phải thời đại nhiều biến cố khiến Nguyễn Bỉnh Khiêm không tham gia khoa cử dù học vấn uyên thâm. Đến năm 1535, ở tuổi 44, khi thấy nhà Mạc bước vào thời kỳ thịnh trị nhất dưới thời vua Thái Tông, ông mới đi thi và đỗ Trạng nguyên. Ông làm quan cho nhà Mạc, từng nắm giữ nhiều chức vụ quan trọng trong triều như Tả thị lang bộ Hình, Tả thị lang bộ Lại kiêm Đông các Đại học sĩ. Tuy vậy, nhà Mạc không thịnh trị lâu bền. Sau khi Thái thượng hoàng Mạc Đăng Dung qua đời, triều Mạc suy yếu nghiêm trọng dưới thời vua Mạc Phúc Hải.

Chứng kiến gian thần lộng hành, Nguyễn Bỉnh Khiêm dâng sớ đòi vua hạch tội 18 tên lộng thần. Bản tấu trình không được để ý, ông lập tức từ quan về quê dạy học với hiệu Bạch Vân cư sĩ. Dù vậy, ông vẫn nhận lời về triều những khi luận bàn việc trọng đại hoặc theo xa giá nhà vua khi cần thiết. Với tài tiên tri, ông từng dùng tài lý số của mình để \"cứu vãn\" cho triều đình nhà Mạc tồn tại được một thời gian khá dài. Được biết, khi triều Mạc lâm nguy, vua Mạc đương triều sai người đến hỏi Trạng Trình. Ông đã đưa ra lời sấm cho nhà Mạc: \"Cao Bằng tàng tại, tam đại tồn cô\". Có nghĩa là nếu chạy lên Cao Bằng thì tồn tại được 3 đời. Quả nhiên, nhà Mạc lên Cao Bằng và tồn tại được thêm 3 đời nữa. Đến năm 1677 mới bị quân nhà Trịnh kéo lên tiêu diệt.



Năm 1545, giữa lúc Nam Triều vừa thu phục được nhiều hào kiệt và giành được một vài thắng lợi nhất định, Nguyễn Kim bất ngờ bị một hàng tướng nhà Mạc là Dương Chấp Nhất đầu độc chết. Toàn bộ quyền bính nhà Lê lọt vào tay Trịnh Kiểm – con rể ông. Tuy vậy, 2 người con của Nguyễn Kim là Nguyễn Uông và Nguyễn Hoàng – vốn có chiến công và công danh cao – lộ ra như 2 cái gai trước tham vọng thâu tóm quyền lực Nam Triều của Trịnh Kiểm. Ông muốn gạt bỏ những tranh giành không đáng có ấy, nên đã cho người sát hại người con cả Nguyễn Uông. Mất cả cha lẫn anh trai, gặp cảnh họa vô đơn chí trong cùng một năm, Nguyễn Hoàng nhận thấy mối nguy hiểm và lo sợ kết cục tương tự, bèn cáo bệnh, cốt giữ mình kín đáo hơn để Trịnh Kiểm khỏi nghi ngờ.

Trong tiểu thuyết lịch sử \"Nam triều công nghiệp diễn chí\" cho biết cách cáo bệnh của Nguyễn Hoàng là: \"Bà chính phi của Trịnh Kiểm nghe chuyện lấy làm lo, bèn lập mưu bảo Nguyễn Hoàng giả điên\". Để tìm ra lối thoát cho bản thân, tránh vòng kìm kẹp của anh rể, Nguyễn Hoàng dạo ấy \"nghe tiếng Nguyễn Bỉnh Khiêm (người làng Trung Am, xứ Hải Dương, đỗ Trạng nguyên triều Mạc, làm đến chức Thái bảo về trí sĩ) giỏi nghề thuật số, nên ngầm sai người tới hỏi. Bỉnh Khiêm nhìn núi non bộ trước sân ngâm lớn rằng: \"Hoành sơn nhất đái, vạn đại dung thân\". Nghĩa là: Một dải núi ngang có thể dung thân muôn đời được. Sứ giả đem câu ấy về thuật lại\".

Tuy nhiên theo nhiều tài liệu, lời khuyên của Trạng Trình Nguyễn Bỉnh Khiêm không phải là \"vạn đại\" (muôn đời), mà là \"khả dĩ\" (có thể), như trong Nam Hà tiệp lục có ghi việc ấy là: \"sai người đến hỏi Trình quốc công (Nguyễn Bỉnh Khiêm). Công chỉ tổ kiến dưới thềm gạch mà nói rằng: Hoành sơn nhất đái, khả dĩ dung thân\". Nguyễn Hoàng hiểu ý đó liền nhờ chị xin Trịnh Kiểm cho vào trấn thủ đất Thuận Hóa từ đèo Hải Vân trở vào. Năm 1558, Nguyễn Hoàng chính thức đem gia quyến vào trấn thủ đất Thuận Hóa. Có lẽ chính Trịnh Kiểm cũng không ngờ rằng, đây chính là tiền đề cho cơ đồ 9 đời chúa Nguyễn nối tiếp nhau, hình thành cục diện Đàng Trong – Đàng Ngoài về sau. Sau này, nhà Nguyễn đã đổi câu sấm của Trạng Trình thành: \"Hoành sơn nhất đái, vạn đại dung thân\" hi vọng sẽ được cơ nghiệp mãi mãi.

\"Đụn Sơn phân giải Bò Đái thất thanh Thủy đáo Lam thành Nam Đàn sinh thánh”.

Từ lâu ở vùng Nghệ Tĩnh người ta lưu truyền những câu sấm truyền của Trạng Trình như: \"Đụn Sơn phân giải Bò Đái thất thanh Thủy đáo Lam thành Nam Đàn sinh thánh”. Tạm dịch nghĩa là: “Khi núi Đụn chẻ đôi, khe Bò Đái mất tiếng, sông Lam khoét vào chân núi Lam Thành, đất Nam Đàn sẽ sinh ra bậc thánh nhân”. Nhà sử học Ngô Đăng Lợi (Hải Phòng) cho biết: \"sau khi Thực dân Pháp đàn áp tàn khốc phong trào Xô viết Nghệ Tĩnh, những lời sấm truyền này được bàn tán xôn xao. Người dân mong chờ một vị thánh sống xuất thế. Lúc đó, khe Bồ Đái nước ngừng chảy do đó người dân lại càng tin hơn\".

Trong một cuộc gặp gỡ giữa cụ Phan Bội Châu và học giả Đào Duy Anh cùng nhà nho Trần Lê Hữu với nội dung tình thế nước nhà và tương lai. Trần Lê Hữu hỏi: \"Thưa cụ Phan, \"Bò Đái thất thanh, Nam Đàn sinh thánh\" chẳng phải là cụ hay sao? Cụ còn thất bại nữa là người khác!\". Phan Bội Châu đáp: \"Kể cái nghề cử tử xưa kia tôi cũng có tiếng thật. Dân ra thường có thói trọng người văn học và gán cho người ta tiếng nọ tiếng kia. Nhưng nếu Nam Đàn có thánh thực thì chính là ông Nguyễn Ái Quốc chứ chẳng phải ai khác\".

Phần kết Trên đây là một số lời nói mang tính chất dự báo về thời cuộc của Trạng Trình - Nguyễn Bỉnh Khiêm. Những lời này được lưu truyền rộng rãi trong dân gian, đến ngày nay vẫn được gìn giữ và ca tụng như lời nói truyền ra của một bậc thánh nhân. Thậm chí, những câu chuyện này cũng được lưu giữ vào một số cuốn sách văn - sử học. Về sau khi càng cách xa thời đại của Ông, những câu chuyện về những \"lời tiên tri\" ấy có thể sẽ trở nên huyền bí hơn trong cảm nhận của người đời. Tuy nhiên, những phẩm chất, giá trị tốt đẹp về con người của Trạng Trình và những đóng góp to lớn của ông cho thời đại mãi mãi không thể thay đổi. Vì lẽ đó, những lời nói mang tính chất dự báo được cho là thốt ra từ một bậc vĩ nhân tinh thông lí số như Nguyễn Bỉnh Khiêm là hoàn toàn có cơ sở. Cảm ơn những bạn đọc thông thái đã dành thời gian để đọc và suy ngẫm. Tác giả

Tài liệu tham khảo 1. Nguyễn Quỳnh (1962) Sấm Trạng Trình dẫn giải, NXB Rạng Đông. 2. https://www.vinabook.com/trang-trinh-sam-va-ky- truyen-danh-nhan-p14038.html