watpho_03

ตำราการแพทยแ ผนไทย ในศลิ าจารกึ วดั พระเชตพุ นวมิ ลมังคลาราม (วดั โพธ)ิ์ เลม 3 ํสา ันก ุ้คมครองภู ิม ัปญญาการแพทย์แผนไทย ลมจติ บุ าทวาโย 85

ํสา ันก ุ้คมครองภู ิม ัปญญาการแพทย์แผนไทยชุดตำราภมู ิปญญาการแพทยแผนไทย ฉบบั อนรุ กั ษ ลมจิตุบาทวาโย (ศาลานวด ๒) ๏ สิทธิการิยะ จะกลา วลักษณะ กำเนิดแหงลมอนั ช่อื วา จติ ุบาทวาโย เปนคำรบ ๔ น้ัน เกิดแตอโธคมาวาต ตลอดลำคอ มักเปนคางทมู ใหหายใจขดั อกแลใหหายใจสะอนื้ แลกระทำใหห อบเปน กำลัง มักเกดิ เปนพิษให รอนในอก ใหส วงิ สวายใหทอ งขึน้ ทอ งเฟอ ไปอจุ จาระมิไดส ะดวก ถาเกิดขนึ้ แกบ คุ คล ใด ครน้ั ถงึ ๒ ป กบั ๔ เดอื น จะใหเ สยี จกั ษุ ฯ จึงพระฤๅษกี รกฎใหแตงยาน้ีแก เอา หนอ ไมต ับเตา กานพลู ใบฝายแดง ดปี ลี ลกู จนั ทน ดอกจันทน เอาเสมอภาค ทำเปน จณุ บดละลายนำ้ ผึ้ง แกล มจติ บุ าทวาโยนัน้ หายดนี ัก ฯ ยาน้ำมนั ช่ือพรหมนมิ ิต เอา เอ้ืองเพ็ดมา ขอบชะนางแดง ผักขวง ตานหมอ น ใบสะเดา ลูกพลิ ังกาสา ใบฟกขาว ผกั โหมหิน เปลือกกมุ นำ้ เอาสิง่ ละทะนาน นำ้ มนั งาทะนาน ๑ หุงใหค งแตน ้ำมนั แลว จงึ เอา ลูกจนั ทน ดอกจันทน กระวาน กานพลู การบูร สงิ่ ละ ๑ สลึง ทำเปนจณุ ปรงุ ลงในน้ำมัน- ทง้ั กินทั้งทา แกลมจิตุบาทวาโยนนั้ หายดีนัก ฯ ขนานหน่งึ เอาโกฐทั้งหา เทียนท้ังหา ลูกจนั ทน ดอกจันทน กระวาน กานพลู ลูกเอ็น ลูกปราย ลูกโหระพาเทศ พรกิ หอม พริกหาง เปลอื ก สนั พรา นางแอ เปลือกโมกมัน จนั ทนท้ังสอง กรงุ เขมา รากไครเ ครือ รากยานาง รากมะตมู เจตพังคี อัคนชี วา เชอื กเขาหอม รากสะกรยุ รากสมกงุ รากโคคลาน รากมะแวง ทง้ั สอง แกน สะเดา บอระเพ็ด สิง่ ละสว น เจตมลู ๔ สวน สะคาน ๖ สวน ขิงแหง ๑๐ สว น ชาพลู ๑๒ สว น ดปี ลี- ๒๐ สว น ทำเปน จณุ บดละลายน้ำกระสาย อนั ควรแกโรคกนิ หนกั ๑ สลึง แกล มจติ บุ าทวาโย- ซึ่งกลา วมานนั้ ดนี ัก แกล มจร ๘๐ จำพวก แกล มเกิดเพื่อกำเดา ๔๐ จำพวก แกป ระ เมหะ ๒๐ จำพวก แกล มอนั บังเกิดแตกองอตสิ าร โรค แลบำบัดพยาธทิ ั้งปวงหายวเิ ศษนกั ฯ 86

ํสา ันก ุ้คมครองภู ิม ัปญญาการแพทย์แผนไทย ตำราการแพทยแ ผนไทย ในศิลาจารึกวัดพระเชตุพนวมิ ลมงั คลาราม (วดั โพธ)ิ์ เลม 3 ลมจติ ุบาทวาโย (ศาลานวด ๒) ๏ สิทธิการิยะ จะกลาวลักษณะกำเนิดแหงลมอันชื่อวา จิตุบาทวาโย เปนคำรบ ๔ น้ันเกิดแตอโธคมาวาต ตลอดลำคอ มักเปนคางทูม ใหหายใจขัดอกแลใหหายใจสะอ้ืน แลกระทำใหหอบเปนกำลัง มักเกิดเปนพิษใหรอน ในอก ใหสวิงสวาย ใหทองข้ึนทองเฟอ ไปอุจจาระมิไดสะดวก ถาเกิดขึ้นแกบุคคลใด คร้ันถึง ๒ ป กับ ๔ เดือน จะใหเ สียจกั ษุ ฯ จึงพระฤๅษีกรกฎใหแตงยานี้แก เอาหนอไมตับเตา กานพลู ใบฝายแดง ดีปลี ลูกจันทน ดอกจันทน เอาเสมอภาค ทำเปน จณุ บดละลายน้ำผึง้ แกล มจติ บุ าทวาโยนนั้ หายดีนัก ฯ ยาน้ำมันชื่อพรหมนิมิต เอาเอื้องเพ็ดมา ขอบชะนางแดง ผักขวง ตานหมอน ใบสะเดา ลูกพิลังกาสา ใบฟกขาว ผักโหมหิน เปลือกกุมน้ำ เอาส่ิงละทะนาน น้ำมันงาทะนาน ๑ หุงใหคงแตน้ำมัน แลวจึงเอาลูกจันทน ดอกจันทน กระวาน กานพลู การบูร สิ่งละ ๑ สลึง ทำเปนจุณปรุงลงในน้ำมัน ท้ังกินท้ังทาแกลมจิตุบาทวาโยนั้น หายดีนัก ฯ ขนานหนึง่ เอาโกฐทง้ั หา เทียนท้ังหา ลูกจนั ทน ดอกจนั ทน กระวาน กานพลู ลกู เอน็ ลกู ปราย ลกู โหระพา เทศ พริกหอม พริกหาง เปลือกสันพรานางแอ เปลือกโมกมัน จันทนท้ังสอง กรุงเขมา รากไครเครือ รากยานาง รากมะตูม เจตพังคี อัคนีชวา เชือกเขาหอม รากสะกรุย รากสมกุง รากโคคลาน รากมะแวงทั้งสอง แกนสะเดา บอระเพด็ สิ่งละสว น เจตมูล ๔ สวน สะคาน ๖ สวน ขงิ แหง ๑๐ สว น ชาพลู ๑๒ สว น ดปี ลี ๒๐ สวน ทำเปน จณุ บดละลายน้ำกระสาย อันควรแกโรคกินหนัก ๑ สลงึ แกล มจิตบุ าทวาโย ซง่ึ กลา วมานน้ั ดีนัก แกลมจร ๘๐ จำพวก แกลมเกิดเพื่อกำเดา ๔๐ จำพวก แกประเมหะ ๒๐ จำพวก แกลมอันบังเกิดแตกองอติสารโรค แลบำบัดพยาธิ ท้ังปวงหายวิเศษนัก ฯ 87

ชุดตำราภมู ิปญญาการแพทยแ ผนไทย ฉบบั อนรุ กั ษํสา ันก ุ้คมครองภู ิม ัปญญาการแพทย์แผนไทย 88 ลมอคั วารันตวาโย

ํสา ันก ุ้คมครองภู ิม ัปญญาการแพทย์แผนไทยตำราการแพทยแผนไทย ในศิลาจารกึ วัดพระเชตุพนวิมลมงั คลาราม (วดั โพธ์)ิ เลม 3 ลมอคั วารันตวาโย (ศาลานวด ๒) ๏ สิทธกิ าริยะ จะกลา วลกั ษณะ กำเนิดแหงลมอนั ชอ่ื วา อัควารันตวาโย เปน คำรบ ๕ นน้ั เกดิ แตกองอมั พฤกษแลสุมนาระคนกนั มักกระทำใหเจบ็ ทว่ั สารพางคก าย มกั ใหน อนมาก มักฝนเหน็ แลใหพ รึงขน้ึ ทั้งตวั ใหค ันเปน กำ ลัง ใหผ ิวเนือ้ ชาสาก ฯ จึงพระฤๅษไี ตรภพใหแ ตงยานแ้ี ก เอาเปลอื กตาเสือ ผักเบ้ียหนู รากพทุ รา กระทมุ นา หอมแดง พันธุผักกาด เปลอื กแทงทวย โพบาย ลูก จันทน ดอกจันทน ดปี ลี เอาเสมอภาคทำเปนจุณบดละลายนำ้ ผึ้งกนิ หนัก ๑ สลึง แกลม- อคั วารันต วาโยน้ันหายดนี ัก ฯ ยานำ้ มันช่อื ชนะพิษ เอากระดกู เสือ ผกั แพวแดง ขาแก กระเทียม แกนมะเกลอื เปลือกกระจับบก รากละอองพระบาท ฆอ งสามยา น เอานำ้ สิ่งละทะนาน นำ้ มันงา ทะนาน ๑ แลวจงึ เอาลูกจนั ทน ดอกจันทน กระวาน กานพลู เทยี นดำ เทยี นขาว เทยี นเยาวพาณี การบรู พมิ เสน สงิ่ ละ ๑ สลึง ทำเปนจณุ ปรุงลงในน้ำมันทง้ั กนิ ทง้ั ทา แกลมอคั วารนั ตวาโยน้นั หายวิ เศษนกั ฯ ขนานหนึ่ง เอาคร่งั ดนุ อตุ พิด ส่งิ ละสว น ลำพนั ทงั้ สอง ตรกี ฏก เกลือสนิ เธาว สงิ่ ละ ๒ สว น เทยี นดำ เทียนขาว ดปี ลี บอระเพ็ด สะคาน ชาพลู เจตมูล สมอไทย มหาหงิ คุ สิ่งละ ๖ สวน รากจิงจอ ๕๖ สวน ทำเปนจุณบดละลายน้ำกระสายอันควรแกโรคกนิ หนกั ๑ สลงึ แกล มอคั วารนั ตวาโย อนั บังเกดิ แตก องอัมพฤกษน น้ั หายดนี กั ฯ ขนานหนง่ึ เอา โกฐสอ โกฐเขมา โกฐกา นพราว โกฐพงุ ปลา โกฐหัวบวั โกฐน้ำเตา เทยี น ดำ เทียนแดง เทยี นตาตก๊ั แตน เทียนเยาวพาณี ลูกจนั ทน กระวาน กานพลู ส่ิงละสวน ตรีกฏก แกนสน สงิ่ ละ ๒ สว น พริกลอน ๒๐ สวน ทำเปนจณุ บดละลายน้ำผ้ึงใหก ิน- หนกั ๑ สลงึ แกล มอัควารนั ตวาโยนัน้ หายวเิ ศษนัก ฯ 89

ํสา ันก ุ้คมครองภู ิม ัปญญาการแพทย์แผนไทยชุดตำราภมู ิปญ ญาการแพทยแ ผนไทย ฉบับอนุรักษ ลมอคั วารนั ตวาโย (ศาลานวด ๒) ๏ สิทธิการิยะ จะกลาวลักษณะกำเนิดแหงลมอันชื่อวา อัควารันตวาโย เปนคำรบ ๕ น้ัน เกิดแต กองอัมพฤกษแลสุมนาระคนกัน มักกระทำใหเจ็บทั่วสารพางคกาย มักใหนอนมาก มักฝนเห็นแลใหพรึงขึ้นทั้งตัว ใหคันเปนกำลงั ใหผ วิ เนือ้ ชาสาก ฯ จงึ พระฤๅษีไตรภพใหแตงยานีแ้ ก เอาเปลอื กตาเสอื ผักเบีย้ หนู รากพุทรา กระทมุ นา หอมแดง พันธผุ กั กาด เปลือกแทงทวย โพบาย ลูกจันทน ดอกจันทน ดีปลี เอาเสมอภาค ทำเปนจุณบดละลายน้ำผ้ึงกินหนัก ๑ สลึง แกลมอัควารันตวาโยน้นั หายดีนกั ฯ ยาน้ำมันชื่อชนะพิษ เอากระดูกเสือ ผักแพวแดง ขาแก กระเทียม แกนมะเกลือ เปลือกกระจับบก รากละอองพระบาท ฆองสามยาน เอาน้ำสิ่งละทะนาน น้ำมันงาทะนาน ๑ แลวจึงเอา ลูกจันทน ดอกจันทน กระวาน กานพลู เทียนดำ เทียนขาว เทียนเยาวพาณี การบูร พิมเสน ส่ิงละ ๑ สลึง ทำเปนจุณปรุงลงในน้ำมัน ทงั้ กินทง้ั ทา แกล มอัควารันตวาโยนั้นหายวิเศษนกั ฯ ขนานหนึ่ง เอาคร่ังดุน อุตพิด ส่ิงละสวน ลำพันท้ังสอง ตรีกฏก เกลือสินเธาว สิ่งละ ๒ สวน เทียนดำ เทียนขาว ดปี ลี บอระเพ็ด สะคาน ชาพลู เจตมูล สมอไทย มหาหงิ คุ ส่ิงละ ๖ สวน รากจิงจอ ๕๖ สวน ทำเปน จณุ บดละลายน้ำกระสายอันควรแกโรคกินหนัก ๑ สลึง แกลมอัควารันตวาโย อันบังเกิดแตกองอัมพฤกษนั้นหาย ดีนัก ฯ ขนานหนึ่ง เอา โกฐสอ โกฐเขมา โกฐกานพราว โกฐพุงปลา โกฐหัวบัว โกฐน้ำเตา เทียนดำ เทียนแดง เทยี นตาตก๊ั แตน เทยี นเยาวพาณี ลูกจันทน กระวาน กานพลู สิง่ ละสวน ตรีกฏก แกนสน ส่ิงละ ๒ สว น พริกลอ น ๒๐ สว น ทำเปน จุณบดละลายนำ้ ผง้ึ ใหก ินหนัก ๑ สลึง แกล มอคั วารันตวาโยนนั้ หายวเิ ศษนกั ฯ 90

ตำราการแพทยแ ผนไทย ในศิลาจารึกวัดพระเชตพุ นวมิ ลมังคลาราม (วดั โพธ์)ิ เลม 3 ํสา ันก ุ้คมครองภู ิม ัปญญาการแพทย์แผนไทย ลมรามะภานีวาโย 91

ํสา ันก ุ้คมครองภู ิม ัปญญาการแพทย์แผนไทยชดุ ตำราภมู ิปญญาการแพทยแผนไทย ฉบับอนุรกั ษ ลมรามะภานวี าโย (ศาลานวด ๒) ๏ สทิ ธกิ าริยะ จะกลาว ลกั ษณะกำเนิดแหง ลมอันชอื่ วา รามะภานีวาโย เปน คำรบ ๖ น้ัน เกิดแตกองหทัยขนึ้ มาถึงศีรษะกระทำใหคันหูคนั หนา คันตา เปน ตน แลวแลน ซานไปทั่วทั้งรา งกาย ใหค นั เปน กำลงั สมมุตวิ าลมมีพษิ ก็วา ประดงกว็ า แลบริโภคอาหารมิได ฯ จึงพระฤๅษีภิญาณใหแ ตงยาน้แี ก เอา บุกหัวใหญม าขดุ เปน หลุม แลวจงึ เอาเหลา กล่ันทะนาน ๑ ลูกจันทน ดอกจันทน ดองดงึ สะคา น ดปี ลี กระวาน เทียนสตั ตบุษย ชนั ตะเคียน ล้ินทะเล เอาเสมอภาค ทำเปนจณุ แลว ใสในหลุมขุดผนกึ ใหมดิ สมุ ไฟ แกลบกระบุงหนง่ึ ใหสน้ิ แกลบ แลว จงึ เอายากินพอ สมควร แกล มรามะภานวี าโยหายดีนกั ฯ ยานำ้ มันชอ่ื นารายณฤๅษี เอาหอมแดง ผกั แพว แดง เปลือกมะยมตัวผู เปลือกตนี เปด เครือ ชาลขี ม หมทู ะลวง ใบมะเดือ่ ดนิ ลูกมะเขอื ข่นื เอานำ้ สิ่งละทะนาน นำ้ มันงเู หลือมทะนาน ๑ หุงใหคงเหลอื แตน ้ำมนั จึงเอาลกู จันทน ดอกจันทน กระ วาน กานพลู เทยี นดำ เทียนขาว เทยี นสัตตบุษย เทียนเยาวพาณี การบูร พิมเสน เกลือสมุทร สง่ิ ละ ๑ สลึง ทำเปน จณุ ปรุงลงในนำ้ มัน ทั้งกนิ ทั้งทาแกล มรามะภานีวาโยนน้ั หายวิเศษนักฯ ขนาน หนึง่ เอาโกฐสอ โกฐหวั บวั โกฐพงุ ปลา โกฐชฎามงั สี โกฐจฬุ าลมั พา โกฐกระดกู เทียน ชะมด เทียนดำ เทยี นขาว เทยี นเยาวพาณี เทยี นสตั ตบุษย สมุลแวง อบเชย ชะเอม กฤษณา กระลำพกั ชะลูด ขอนดอก กระวาน กานพลู ลูกสรรพพษิ เทพทาโร ขา ตน สรุ ามฤทธิ์ รากระยอม ไครเ ครือ จนั ทนแ ดง จันทนขาว สงิ่ ละสว น เปราะ หอม ๔ สวน ทำเปนจุณเอาน้ำดอกไมเ ปนกระสายแทรกชะมด แทรกพมิ เสน แทรกหญาฝร่ัน สงิ่ ละ ๑ เฟอ ง ทำแทงไวล ะลายน้ำดอกไม กินแกล มรามะภานวี าโย อัน บังเกดิ แตดวงหทยั นน้ั หายวิเศษนกั ฯ 92

ํสา ันก ุ้คมครองภู ิม ัปญญาการแพทย์แผนไทย ตำราการแพทยแ ผนไทย ในศิลาจารึกวัดพระเชตพุ นวิมลมังคลาราม (วดั โพธิ)์ เลม 3 ลมรามะภานีวาโย (ศาลานวด ๒) ๏ สิทธกิ าริยะ จะกลาวลักษณะกำเนดิ แหง ลมอนั ชือ่ วา รามะภานวี าโย เปน คำรบ ๖ น้นั เกดิ แตก องหทยั ขนึ้ มาถงึ ศีรษะกระทำใหคนั หูคนั หนา คนั ตาเปน ตน แลว แลนซา นไปทว่ั ท้ังรา งกาย ใหคันเปน กำลงั สมมตุ วิ า ลมมพี ิษ กว็ า ประดงกว็ า แลบรโิ ภคอาหารมิได ฯ จึงพระฤๅษีภิญาณใหแตงยาน้ีแก เอาบุกหัวใหญมาขุดเปนหลุม แลวจึงเอาเหลากล่ันทะนาน ๑ ลูกจันทน ดอกจันทน ดองดึง สะคาน ดีปลี กระวาน เทียนสัตตบุษย ชันตะเคียน ลิ้นทะเล เอาเสมอภาค ทำเปนจุณแลวใส ในหลุมขุดผนึกใหมิดสุมไฟ แกลบกระบุงหนึ่งใหส้ินแกลบ แลวจึงเอายากินพอสมควร แกลมรามะภานีวาโย หายดีนกั ฯ ยาน้ำมันชื่อนารายณฤๅษี เอาหอมแดง ผักแพวแดง เปลือกมะยมตัวผู เปลือกตีนเปดเครือ ชาลีขม หมทู ะลวง ใบมะเดอ่ื ดิน ลูกมะเขอื ขืน่ เอานำ้ สิ่งละทะนาน นำ้ มนั งเู หลือม ทะนาน ๑ หุงใหคงเหลือแตน ำ้ มัน จึงเอา ลูกจันทน ดอกจันทน กระวาน กานพลู เทียนดำ เทียนขาว เทียนสัตตบุษย เทียนเยาวพาณี การบูร พิมเสน เกลอื สมุทร สง่ิ ละ ๑ สลึง ทำเปนจุณปรงุ ลงในน้ำมัน ท้งั กนิ ท้ังทาแกล มรามะภานีวาโยน้นั หายวิเศษนักฯ ขนานหนงึ่ เอาโกฐสอ โกฐหวั บวั โกฐพุงปลา โกฐชฎามังสี โกฐจฬุ าลมั พา โกฐกระดกู เทยี นชะมด เทียนดำ เทียนขาว เทียนเยาวพาณี เทยี นสัตตบษุ ย สมุลแวง อบเชย ชะเอม กฤษณา กระลำพัก ชะลูด ขอนดอก กระวาน กานพลู ลูกสรรพพิษ เทพทาโร ขาตน สุรามฤทธิ์ รากระยอม ไครเครือ จันทนแดง จันทนขาว ส่ิงละสวน เปราะหอม ๔ สวน ทำเปนจุณเอาน้ำดอกไมเปนกระสายแทรกชะมด แทรกพิมเสน แทรกหญาฝร่ันส่ิงละ ๑ เฟอง ทำแทง ไวล ะลายน้ำดอกไม กินแกลมรามะภานวี าโย อันบงั เกิดแตด วงหทยั น้นั หายวเิ ศษนกั ฯ 93

ชุดตำราภมู ิปญญาการแพทยแ ผนไทย ฉบบั อนรุ ักษํสา ันก ุ้คมครองภู ิม ัปญญาการแพทย์แผนไทย 94 ลมสรรพวารจักรโมละ

ํสา ันก ุ้คมครองภู ิม ัปญญาการแพทย์แผนไทย ตำราการแพทยแผนไทย ในศิลาจารึกวดั พระเชตพุ นวิมลมังคลาราม (วดั โพธิ)์ เลม 3 ลมสรรพวาระจักรโมละ (ศาลานวด ๒) ๏ สิทธิการิยะ จะกลาว ลกั ษณะกำเนดิ แหง ลมอันชอื่ วา สรรพวาระจกั ร โมละ เปนคำรบ ๗ นน้ั เกดิ แตกองอมั พฤกษแลปตฆาตระ คนกันกระทำใหจบั เปน คราว ๓ วัน ๔ วัน จับทีหนึ่ง เม่อื จะจบั ข้ึนมานัน้ ทำ ใหเ จบ็ หลงั กอนแลว แลน ข้ึนไปจบั เกลียวขาง ใหเจ็บตน คอย่ิงนกั ฯ จงึ พระ ฤๅษนี ริ มยะใหแตง ยานี้แก เอาพนั ธผุ กั กาด หอมแดง เปลอื กมะรมุ ไพล ผกั เบีย้ หนู ลูกขีก้ าแดง รากมะนาว โรกแดง โกฐเขมา เทยี นดำ สารสม เอา เสมอภาคทำเปนจณุ น้ำมนั งาเปน กระสายใสก ระทะตั้งไฟใหร อน แลว จึงเอาผา ขาวหอ ยาเขา บิดเอานำ้ ใหไ ด ๓ จอก นำ้ ขิงจอก ๑ คลุ ีการกนั เขาเคยี่ วใหง วด เอาแต ๓ จอก เมื่อจะกนิ บู ชาพระฤๅษดี ว ยเครอื่ งกระยาบวดตามวธิ ี ใหก ินเถิดดนี กั กินแตวนั ละจอก แกลมสรรพ วาระจักรโมละ ซ่งึ ทา นกลา วไวน น้ั วา ๓ วันหายดีนัก ฯ ยาน้ำมนั ชอ่ื สนั่นพรหมมาน เอา เชือกเขาหนัง รากเทายายมอ ม ทรงบาดาล เถาสะบา ผกั เส้ยี นผี ขมิ้นออย ขมอน เครอื ลกู พลิ งั กาสา ดองดงึ เชือกเขาไฟ นมแมวนอย เถามวกแดง เชือกเขาตายดิบ เอานำ้ ส่ิงละ ทะนาน น้ำมันงาทะนาน ๑ หุงใหคงแตน ำ้ มัน แลวจึงเอาลูกจนั ทน ดอกจนั ทน กระวาน กาน พลู ดปี ลี วา นนำ้ เทยี นดำ เทียนขาว พมิ เสน ส่งิ ละ ๑ สลงึ ทำเปน จณุ ปรุงลงในน้ำมนั ท้งั กินทงั้ ทา แกลมสรรพวาระจกั รโมละนน้ั หายวิเศษนัก ฯ ขนานหน่งึ เอาผิวฝกมะรมุ ผิว ลูกมะตูม ผิวลกู มะกรดู ผวิ ลูกมะนาว ผิวลกู สมซา รากมะกรูด รากมะนาว ขา กระชาย ไพล ส่ิงละสว น หอมแดง พรกิ ไทย ดปี ลี การบูร ส่งิ ละ ๒ สวน ใบพิมเสน ๑๘ สว น ทำเปนจุณบดทำแทง ไวละลายน้ำรอ น แทรกชะมด แทรกพิมเสน กนิ แกล มสรรพวาระจักรโมละหาย ฯ 95

ํสา ันก ุ้คมครองภู ิม ัปญญาการแพทย์แผนไทยชุดตำราภมู ิปญญาการแพทยแผนไทย ฉบบั อนุรักษ ลมสรรพวาระจักรโมละ (ศาลานวด ๒) ๏ สิทธิการิยะ จะกลาวลักษณะกำเนิดแหงลมอันช่ือวา สรรพวาระจักรโมละ เปนคำรบ ๗ น้ัน เกิดแต กองอัมพฤกษแลปต ฆาตระคนกนั กระทำใหจบั เปน คราว ๓ วัน ๔ วัน จับทีหน่ึง เมือ่ จะจับขนึ้ มานัน้ ทำใหเจบ็ หลัง กอ นแลว แลนข้ึนไปจับเกลยี วขา ง ใหเ จ็บตนคอย่งิ นกั ฯ จึงพระฤๅษีนิรมยะใหแตงยานี้แก เอาพันธุผักกาด หอมแดง เปลือกมะรุม ไพล ผักเบ้ียหนู ลูกข้ีกาแดง รากมะนาว โรกแดง โกฐเขมา เทียนดำ สารสม เอาเสมอภาคทำเปน จณุ นำ้ มันงาเปนกระสายใสก ระทะต้ังไฟใหรอน แลว จงึ เอาผาขาวหอ ยาเขาบิดเอาน้ำใหไ ด ๓ จอก นำ้ ขิงจอก ๑ คลุ ีการกนั เขาเค่ยี วใหงวด เอาแต ๓ จอก เม่อื จะกนิ บูชาพระฤๅษีดวยเคร่ืองกระยาบวดตามวิธี ใหกินเถิดดีนัก กินแตวันละจอก แกลมสรรพวาระจักรโมละ ซ่ึงทาน กลาวไวน้นั วา ๓ วนั หายดนี ัก ฯ ยาน้ำมนั ช่ือสนน่ั พรหมมาน เอาเชอื กเขาหนงั รากเทา ยายมอม ทรงบาดาล เถาสะบา ผักเส้ยี นผี ขมน้ิ ออย ขม้ินเครือ ลูกพิลังกาสา ดองดึง เชือกเขาไฟ นมแมวนอย เถามวกแดง เชือกเขาตายดิบ เอาน้ำสิ่งละทะนาน น้ำมันงาทะนาน ๑ หุงใหคงแตน้ำมัน แลวจึงเอาลูกจันทน ดอกจันทน กระวาน กานพลู ดีปลี วานน้ำ เทียนดำ เทียนขาว พิมเสน ส่ิงละ ๑ สลึง ทำเปนจุณปรุงลงในน้ำมันทั้งกินทั้งทา แกลมสรรพวาระจักรโมละน้ันหาย วิเศษนัก ฯ ขนานหน่ึง เอาผิวฝกมะรุม ผิวลูกมะตูม ผิวลูกมะกรูด ผิวลูกมะนาว ผิวลูกสมซา รากมะกรูด รากมะนาว ขา กระชาย ไพล ส่ิงละสวน หอมแดง พริกไทย ดีปลี การบูร สิ่งละ ๒ สวน ใบพิมเสน ๑๘ สวน ทำเปนจุณ บดทำแทงไวละลายน้ำรอนแทรกชะมด แทรกพิมเสน กนิ แกลมสรรพวาระจกั รโมละหาย ฯ 96

ตำราการแพทยแ ผนไทย ในศิลาจารึกวดั พระเชตพุ นวมิ ลมังคลาราม (วัดโพธ์)ิ เลม 3 ํสา ันก ุ้คมครองภู ิม ัปญญาการแพทย์แผนไทย ลมอตั พังคีวาโย 97

ํสา ันก ุ้คมครองภู ิม ัปญญาการแพทย์แผนไทยชุดตำราภมู ิปญ ญาการแพทยแ ผนไทย ฉบับอนุรักษ ลมอตั พงั ควี าโย (ศาลานวด ๒) ๏ สิทธกิ าริยะ จะกลา วลักษณะ กำเนดิ แหงลมอนั ชอื่ วา วตั พงั ควี าโย เปนคำรบ ๘ น้ัน เกิดแตอ โธคมาวาตกำเริบกลา พัดขนึ้ มาตลอดกระหมอ ม กระทำใหเจบ็ ในกระหมอ ม ดุจบุคคลเอาเข็มไปสักลงท่ัวทงั้ ศีรษะแลสาร พางคก าย ครนั้ เดือนขึน้ ๆ ตามเดอื น คร้นั เดือนแรม ลงตามเดอื น ขึ้นแตฝาเทา เปนอาทิ ลมกองนถ้ี าเกดิ แกบุคคลใด ผูนนั้ อายมุ ิยนื เลย ฯ จึงพระฤๅษีสุร เทพใหแตง ยานแี้ ก เอาหอมแดง ใบคนทีสอ เปลือกตาเสือ พรกิ ลอ น กญั ชา ใบปบ เอาเสมอภาค ทำเปนจุณบดละลายน้ำสม สายชกู ินหนัก ๑ สลึง แกล มวัตพงั คีวาโย- ซึ่งทา น กลา วไวว า ๕ วันนั้นหายดนี กั ฯ ยาน้ำมนั ชอ่ื ละลอกพระสมุทร เอาบอระเพ็ด เปลือกมะรุม ตมู กาแดง รากเสนยี ด รากองั กาบ รากขัดมอน กลอย ลูกขี้กาแดง พันงแู ดง ไครหางนาค แหวหมู ขมนิ้ ออย ใบบวบขม ขา ลงิ แสนประสะตน ชาเกลอื ใบกะเมง็ หวั บอนแดง สันพรา นางแอ จอกใหญ กัญชา เอานำ้ สง่ิ ละทะนาน นำ้ มนั งาทะนาน ๑ หงุ ใหค งแตนำ้ มัน แลวจึงเอาลูกจนั ทน ดอกจันทน กระวาน กานพลู เทยี นเยาวพาณี เทยี นดำ เทยี นขาว ส่งิ ละ ๑ สลงึ ทำเปนจุณปรุงลงในน้ำมันทงั้ กนิ ทั้งทา แกล มวัตพังควี าโยนน้ั หายวิเศษนกั ฯ - ขนาน หน่งึ เอาลูกจนั ทน กระวาน ลูกผักชีลา บุกรอ กลอย อตุ พิด เกลือสนิ เธาว ส่ิงละ สวน โกฐหัวบัว โกฐเขมา มหาหงิ คุ ขงิ แหง ดีปลี ส่ิงละ ๔ สวน รากชาพลู รากจงิ จอ รากเจตมูล สิ่งละ ๑๒ สว น สมออพั ยาสดขูดผิวเสยี ๖๓ สวน ทำเปน จุณบดละลายนำ้ ผง้ึ รวงกนิ หนกั ๑ สลึง ใหก นิ ทวีขึ้นไป- ได ๓ สลึง จงึ หยดุ แกลมวัตพังคีวาโย อันบังเกดิ แตก องอโธคมาวาต นั้นหายวิเศษประเสรฐิ นัก ฯ 98

ํสา ันก ุ้คมครองภู ิม ัปญญาการแพทย์แผนไทย ตำราการแพทยแ ผนไทย ในศลิ าจารึกวัดพระเชตพุ นวมิ ลมังคลาราม (วดั โพธ)์ิ เลม 3 ลมอตั พงั คีวาโย (ศาลานวด ๒) ๏ สิทธิการิยะ จะกลาวลกั ษณะกำเนดิ แหงลมอันชือ่ วา อตั พงั ควี าโย เปนคำรบ ๘ น้ัน เกดิ แตอโธคมาวาต กำเริบกลา พัดขึ้นมาตลอดกระหมอมกระทำใหเจ็บในกระหมอม ดุจบุคคลเอาเข็มไปสักลงท่ัวท้ังศีรษะแลสารพางค กาย คร้ันเดือนข้ึนๆ ตามเดือน คร้ันเดือนแรม ลงตามเดือน ขึ้นแตฝาเทาเปนอาทิ ลมกองนี้ถาเกิดแกบุคคลใด ผูน นั้ อายุมยิ ืนเลย ฯ จึงพระฤๅษสี รุ เทพใหแ ตงยาน้แี ก เอาหอมแดง ใบคนทีสอ เปลือกตาเสือ พรกิ ลอ น กญั ชา ใบปบ เอาเสมอ ภาค ทำเปนจุณบดละลายน้ำสมสายชกู นิ หนกั ๑ สลงึ แกลมอตั พงั ควี าโย ซง่ึ ทา นกลาวไวว า ๕ วันนน้ั หายดีนกั ฯ ยานำ้ มันช่อื ละลอกพระสมุทร เอาบอระเพด็ เปลือกมะรุม ตมู กาแดง รากเสนยี ด รากอังกาบ รากขัดมอน กลอย ลูกขี้กาแดง พันงูแดง ไครหางนาค แหวหมู ขม้ินออย ใบบวบขม ขาลิง แสนประสะตน ชาเกลือ ใบกะเม็ง หัวบอนแดง สันพรา นางแอ จอกใหญ กัญชา เอานำ้ ส่งิ ละทะนาน นำ้ มันงาทะนาน ๑ หุงใหค งแตน ำ้ มนั แลวจึงเอา ลูกจันทน ดอกจันทน กระวาน กานพลู เทียนเยาวพาณี เทียนดำ เทียนขาวสิ่งละ ๑ สลึง ทำเปนจุณปรุงลง ในนำ้ มันทัง้ กนิ ท้งั ทา แกล มอตั พังควี าโยนน้ั หายวิเศษนัก ฯ ขนานหนึ่ง เอาลูกจันทน กระวาน ลูกผักชีลา บุกรอ กลอย อุตพิด เกลือสินเธาว ส่ิงละสวน โกฐหัวบัว โกฐเขมา มหาหิงคุ ขิงแหง ดีปลี สิ่งละ ๔ สวน รากชาพลู รากจิงจอ รากเจตมูล ส่ิงละ ๑๒ สวน สมออัพยาสด ขูดผวิ เสีย ๖๓ สว นทำเปน จุณบดละลายนำ้ ผ้ึงรวงกนิ หนัก ๑ สลงึ ใหกนิ ทวีขึน้ ไปได ๓ สลึง จึงหยดุ แกลมอตั พังคี วาโย อนั บังเกิดแตก องอโธคมาวาตน้ันหายวิเศษประเสริฐนัก ฯ 99

ชุดตำราภมู ปิ ญ ญาการแพทยแผนไทย ฉบับอนรุ กั ษํสา ันก ุ้คมครองภู ิม ัปญญาการแพทย์แผนไทย 100 ลมพาหรุ ะวาโย

ํสา ันก ุ้คมครองภู ิม ัปญญาการแพทย์แผนไทย ตำราการแพทยแผนไทย ในศิลาจารึกวดั พระเชตุพนวมิ ลมงั คลาราม (วัดโพธ)์ิ เลม 3 ลมพาหรุ ะวาโย (ศาลานวด ๒) ๏ สิทธิการยิ ะ จะกลา วลกั ษณะ กำเนดิ แหง ลมอนั ชื่อวา พาหุระวาโย เปนคำรบ ๙ นนั้ บงั เกิดแตส ขุ ุมังคะวาต กลา วคือลมคถู ทวารแลน ขนึ้ มาจับเอาหลัง มือ กระทำใหม อื บวมขึ้นแลว แลนลงมาจบั เอาหลงั เทากระทำใหเ ทา น้นั เบง ขึ้นแลวกลับแลน ขึน้ สกู ระบาลศรี ษะ กระทำใหห นักศีรษะ ใหศ ีรษะซุนไปใหวิงเวียน แลใหน้ำมกู ตกน้ำตาตก ใหเ สยี วลำมอื ลำเทาใหเปนเหนบ็ แลลมกองนเี้ กิดแกผใู ดกำหนด ๕ เดอื น จะลุกขึน้ มิไดเลย ฯ จึงพระฤๅษวี ศั เทพบตุ รใหแ ตง ยานีแ้ ก เอาล้นิ ทะเล ๒ สวน ดองดงึ ๔ สวน ลกู จนั ทน พมิ เสน สิ่งละ ๘ สวน ขงิ แหง ๑๒ สวน มลู โค ๑๖ สว น ทำเปนจุณ แลว จงึ เอาน้ำสม ผะอมู นำ้ ใบพดุ นำ้ เปลือกมะมวงตน น้ำใบผกั ไห น้ำกระเทียมทอก นำ้ ไฟเดอื น หา น้ำกระพงั โหม น้ำเกลอื สมุทร สิ่งละถว ย น้ำผ้งึ ๓ ถว ย เปน กระสายดองไว เมอ่ื จะกนิ ใหพ ลี จงดี แลวใหออกชื่อพระฤๅษีเจา ของยานี้แลว จงึ กนิ ในตำราน้ที า นกลาวไวว า กินแกล มพาหรุ ะวาโย ใหกนิ ๕ วันหายวเิ ศษนกั ฯ ยานำ้ มนั ชื่อสุดสงสาร เอาใบสมอ ใบสกั ใบเหยี ง ใบอนิ ทนิล ใบมะดัน ใบซาก ใบกระถนิ ใบสนั พราหอม ใบกระพงั โหมทัง้ ๒ ใบชาพลู ขา วบูด เอาน้ำสงิ่ ละทะนาน น้ำมัน งาทะนาน ๑ หุงใหคงเหลือนำ้ มนั แลว จึงเอาลกู จันทน ดอกจนั ทน กระวาน กานพลู ดีปลี เทียนดำ เทยี นขาว เกลอื สนิ เธาว เกลอื กระตงั ส่งิ ละ ๑ สลึง ทำเปน จุณปรงุ ลงในน้ำมันทง้ั กินทง้ั ทา แกลม พาหุระวาโยน้ันหายวเิ ศษนกั ฯ ขนานหน่ึง เอาแหว หมู ใบสะเดา พรกิ ไทย ขงิ แหง ดีปลี กะทือ ไพล ขา กระชาย ขมน้ิ ออ ย กระเทยี ม ผิวมะกรดู เทยี นดำ เทียนขาว สง่ิ ละสวน หอมแดง กระ เทียม สิ่งละ ๒ สว น การบูร ๔ สวน ลูกพลิ ังกาสา ๒๒ สวน ทำเปนจณุ บด ละลายนำ้ ผึง้ รวงกินหนัก ๑ สลงึ แกลมพาหรุ ะวาโย อนั บังเกิดแต กองสุขุมงั คะวาตน้นั หายวิเศษดีนัก ฯ 101

ํสา ันก ุ้คมครองภู ิม ัปญญาการแพทย์แผนไทยชุดตำราภูมิปญญาการแพทยแผนไทย ฉบับอนรุ ักษ ลมพาหรุ ะวาโย (ศาลานวด ๒) ๏ สิทธิการิยะ จะกลาวลักษณะกำเนิดแหงลมอันชื่อวา พาหุระวาโย เปนคำรบ ๙ น้ัน บังเกิดแต สุขุมังคะวาต กลาวคือลมคูถทวารแลนขึ้นมาจับเอาหลังมือ กระทำใหมือบวมข้ึนแลวแลนลงมาจับเอาหลังเทา กระทำใหเทานั้นเบงข้ึนแลวกลับแลนข้ึนสูกระบาลศีรษะ กระทำใหหนักศีรษะ ใหศีรษะซุนไป ใหวิงเวียนแล ใหน้ำมูกตกนำ้ ตาตก ใหเสยี วลำมือลำเทาใหเปนเหน็บ แลลมกองนีเ้ กิดแกผ ใู ดกำหนด ๕ เดือน จะลุกขน้ึ มไิ ดเ ลย ฯ จึงพระฤๅษีวัศเทพบตุ รใหแตงยานี้แก เอาลนิ้ ทะเล ๒ สวน ดองดึง ๔ สวน ลูกจันทน พมิ เสน สิ่งละ ๘ สว น ขิงแหง ๑๒ สวน มูลโค ๑๖ สวน ทำเปนจุณ แลวจึงเอาน้ำสมผะอูม น้ำใบพุด น้ำเปลือกมะมวงตน น้ำใบผักไห น้ำกระเทียมทอก น้ำไฟเดือนหา น้ำกระพังโหม น้ำเกลือสมุทร ส่ิงละถวย น้ำผ้ึง ๓ ถวย เปนกระสายดองไว เม่ือจะกินใหพลีจงดี แลวใหออกช่ือพระฤๅษีเจาของยาน้ีแลวจึงกิน ในตำรานี้ทานกลาวไววา กินแกลมพาหุระวาโย ใหก ิน ๕ วนั หายวเิ ศษนัก ฯ ยาน้ำมันชื่อสุดสงสาร เอาใบสมอ ใบสัก ใบเหียง ใบอินทนิล ใบมะดัน ใบซาก ใบกระถิน ใบสันพราหอม ใบกระพังโหมท้ัง ๒ ใบชาพลู ขาวบูด เอาน้ำส่ิงละทะนาน น้ำมันงาทะนาน ๑ หุงใหคงเหลือน้ำมันแลวจึงเอา ลูกจันทน ดอกจันทน กระวาน กานพลู ดีปลี เทียนดำ เทียนขาว เกลือสินเธาว เกลือกระตัง สิ่งละ ๑ สลึง ทำเปน จณุ ปรงุ ลงในน้ำมนั ทัง้ กนิ ท้ังทา แกล มพาหรุ ะวาโยนั้นหายวเิ ศษนัก ฯ ขนานหน่ึง เอาแหวหมู ใบสะเดา พริกไทย ขิงแหง ดีปลี กะทือ ไพล ขา กระชาย ขมิ้นออย กระเทียม ผวิ มะกรูด เทียนดำ เทยี นขาว ส่ิงละสว น หอมแดง กระเทียม สง่ิ ละ ๒ สวน การบรู ๔ สวน ลกู พลิ ังกาสา ๒๒ สวน ทำเปนจุณ บดละลายน้ำผึ้งรวงกินหนัก ๑ สลึง แกลมพาหุระวาโย อันบังเกิดแตกองสุขุมังคะวาตน้ันหายวิเศษ ดีนกั ฯ 102

ตำราการแพทยแ ผนไทย ในศลิ าจารกึ วดั พระเชตพุ นวมิ ลมังคลาราม (วดั โพธิ์) เลม 3 ํสา ันก ุ้คมครองภู ิม ัปญญาการแพทย์แผนไทย ลมสติ มัควาโย 103

ํสา ันก ุ้คมครองภู ิม ัปญญาการแพทย์แผนไทยชุดตำราภูมปิ ญ ญาการแพทยแผนไทย ฉบบั อนรุ ักษ ลมสิตมคั วาโย (ศาลานวด ๒) ๏ สทิ ธิการิยะ จะกลาวลกั ษณะ กำเนิดแหงลมอนั ช่ือวา สติ มคั วาโย เปนคำรบ ๑๐ นน้ั เกิดแตก ามวาตแลกองลมวิหค กระทำใหม ือเย็นเทา เย็นกอน แลวจึงทำ ใหมือตายเทา ตาย ยกมอื ขนึ้ มไิ ด ลมกองนค้ี รน้ั แกเขา แกม ถิ อย จงึ ตกไปในระหวา ง อัมพาต กระทำใหลนิ้ กระดาง เจรจามชิ ดั มักใหเ ตโชเปน กตกิ ธาตุ แพทยท ัง้ หลายพึงรู ถาบงั เกดิ ข้นึ แกบ ุคคลผูใดแลว อายมุ ิยนื เลย ฯ จึงพระฤๅษภี ตั สรรณใหแ ตงยานี้แก เอาลกู จนั ทน ดปี ลี พริกไทย ขิงแหง หอมแดง ส่งิ ละ ๘ สว น ฝน กญั ชา น้ำตาลทราย นำ้ มันเนย สิง่ ละ ๑๖ สว น ทำเปนจณุ แลว เอาน้ำมะพราวนาฬเ กเปน กระสาย เคย่ี วเปน ยางมะตมู แลวจงึ เอาผลสมอไทยปอกผวิ เสีย ๑๐๘ ผล ใสลงเค่ียวไปใหซาบในผลสมอใหก ิน วันละ ๓๖ ผล ทจี่ ะกินในเวลาใดมไิ ดบ ังคับ ใหสนิ้ แตในวนั เดยี วน้นั โดยนัยทา นกลาวบังคับ ไวใ หกนิ ๓ วนั ใหส้นิ ผลสมอ แกล มสติ มัควาโยน้นั หายวเิ ศษนกั ฯ ยานำ้ มันช่อื สิทธิ โยคี เอาขงิ แหง ขาแก กระเทยี ม เจตมูลท้งั สอง เปลอื กทองหลางใบมน ทองเครอื บอระเพด็ ท้งั สอง ใบกะเพรา ใบแมงลกั หญาไซ ผกั เส้ยี นผี หญาหนวดแมว เอาส่งิ ละทะนาน น้ำมนั งาทะนาน ๑ หงุ ใหคงแตน ้ำมัน แลวจึงเอาลกู จันทน ดอกจันทน กระวาน กานพลู มด ยอบ เทยี นดำ เทียนขาว สิง่ ละ ๑ สลึง ทำเปนจณุ ปรุงลงในน้ำมนั ทัง้ กินท้งั ทา แกลมสติ มคั วาโยนัน้ หายวเิ ศษนกั ฯ ขนานหนงึ่ เอากระเชาผมี ด ไครเ ครอื พษิ นาศน บอระเพด็ เจตพงั คี ลกู โคกกระออม เอาเสมอภาค ตมตามวธิ ใี หก นิ แกล มสติ มคั วาโย อนั บงั เกิดแตกองกามวาตแลลมวิหคระคนกันนัน้ หาย แลแกลมอันใหต นั อนั้ ไปแตท รวงอกถึงลำคอ บริโภค อาหารมิได ใหอ าเจยี นนัน้ หายดีนัก ฯ 104

ํสา ันก ุ้คมครองภู ิม ัปญญาการแพทย์แผนไทย ตำราการแพทยแผนไทย ในศลิ าจารกึ วดั พระเชตุพนวมิ ลมงั คลาราม (วดั โพธิ)์ เลม 3 ลมสติ มัควาโย (ศาลานวด ๒) ๏ สิทธิการิยะ จะกลาวลักษณะกำเนิดแหงลมอันชื่อวา สิตมัควาโย เปนคำรบ ๑๐ นั้นเกิดแตกามวาตแล กองลมวิหค กระทำใหมอื เยน็ เทา เยน็ กอ น แลวจงึ ทำใหม ือตายเทาตาย ยกมือขึ้นมไิ ด ลมกองนคี้ รั้นแกเขาแกมถิ อย จึงตกไปในระหวางอัมพาต กระทำใหล้ินกระดาง เจรจามิชัด มักใหเตโชเปนกติกธาตุ แพทยทั้งหลายพึงรูถาบังเกิด ขน้ึ แกบ คุ คลผใู ดแลว อายมุ ิยนื เลย ฯ จึงพระฤๅษีภัตสรรณใหแตงยานี้แก เอาลูกจันทน ดีปลี พริกไทย ขิงแหง หอมแดง สิ่งละ ๘ สวน ฝน กัญชา น้ำตาลทราย น้ำมันเนย สิ่งละ ๑๖ สวน ทำเปนจุณ แลวเอาน้ำมะพราวนาฬเกเปนกระสาย เคี่ยวเปนยาง มะตูม แลวจึงเอาผลสมอไทยปอกผิวเสีย ๑๐๘ ผล ใสลงเคี่ยวไปใหซาบในผลสมอใหกินวันละ ๓๖ ผล ท่ีจะกินใน เวลาใดมิไดบ งั คบั ใหส ้ินแตในวันเดียวน้นั โดยนยั ทา นกลา วบงั คับไวใ หกิน ๓ วัน ใหสน้ิ ผลสมอ แกลมสติ มคั วาโยนั้น หายวิเศษนัก ฯ ยาน้ำมันชื่อสิทธิโยคี เอาขิงแหง ขาแก กระเทียม เจตมูลทั้งสอง เปลือกทองหลางใบมน ทองเครือ บอระเพ็ดท้ังสอง ใบกะเพรา ใบแมงลัก หญาไซ ผักเสี้ยนผี หญาหนวดแมว เอาส่ิงละทะนานน้ำมันงาทะนาน ๑ หุงใหคงแตน้ำมัน แลวจึงเอาลูกจันทน ดอกจันทน กระวาน กานพลู มดยอบ เทียนดำ เทียนขาว สิ่งละ ๑ สลึง ทำเปนจณุ ปรุงลงในนำ้ มนั ท้งั กนิ ท้ังทา แกล มสิตมคั วาโยนั้นหายวิเศษนัก ฯ ขนานหนึ่ง เอากระเชาผีมด ไครเครือ พิษนาศน บอระเพ็ด เจตพังคี ลูกโคกกระออม เอาเสมอภาค ตมตามวิธีใหกิน แกลมสิตมัควาโย อันบังเกิดแตกองกามวาตแลลมวิหคระคนกันน้ันหายแลแกลมอันใหตันอ้ันไป แตทรวงอกถงึ ลำคอ บรโิ ภคอาหารมไิ ด ใหอาเจยี นน้ันหายดนี ัก ฯ 105

ชุดตำราภมู ปิ ญ ญาการแพทยแผนไทย ฉบบั อนุรักษํสา ันก ุ้คมครองภู ิม ัปญญาการแพทย์แผนไทย 106 ลมพทุ ธยักษวาโย

ํสา ันก ุ้คมครองภู ิม ัปญญาการแพทย์แผนไทย ตำราการแพทยแผนไทย ในศลิ าจารึกวัดพระเชตพุ นวมิ ลมงั คลาราม (วัดโพธ)์ิ เลม 3 ลมพุทธยักษวาโย (ศาลานวด ๒) ๏ สทิ ธกิ าริยะ จะกลาวลกั ษณะ กำเนดิ แหงลมอันชอ่ื วา พทุ ธยกั ษวาโย เปนคำรบ ๑๑ น้นั เกิดแตก องสันทฆาตกระทำใหเ สียดชายโครงและเจบ็ สนั หลังและ กระดูกทกุ ขอ มใิ หลุกนงั่ ข้ึนได แลว บงั เกิดเปนรำมะนาดเนอื งๆ แลให จกั ษนุ ัน้ เปนหมอกมัวมดื ลมกองน้ถี า เปน ถงึ ๓ ปแ ลว เปน อสาทยะโรค ยายากนกั ถา บังเกดิ แกบุคคลผใู ด แมนอายุยนื ไปมักเสยี จรติ ฯ จึงพระฤๅษีธรรมตั ถใหแตง ยาน้ีแก เอาล้ินทะเลสวน ๑ คร่งั นำ้ นมราชสหี ต น พันงูแดง สิ่งละ ๒ สวน ชะเอมเทศ ๓ สว น ขิงแหง แหวหมู สเี สียดเทศ ส่งิ ละ ๔ สว น ทำเปน จณุ เอาน้ำมะนาวเปน กระสาย บด ทำแทง ไวใ หได ๕๐ กอน ใหก นิ วนั ละ ๕ กอน มไิ ดกำหนดเพลา ใหก ินไป ๑๐ วัน พอสน้ิ ยาแลว ทา นกลา วไววา แกล มพุทธยกั ษวาโยหายดนี ัก ฯ ยานำ้ มันชอ่ื หนมุ านแผลงฤทธ์ิ เอากรุงเขมา ขาวขา บวบขม เปลือกสะเดา ขมิ้นออย หนามเกยี่ วไก รากคัดเคา คอนกลองนาค รากลำเจียก แกน ประดู เอานำ้ ส่ิงละทะนาน นำ้ มันงาทะนาน ๑ หุงใหคงแตนำ้ มัน แลว จงึ เอาลูกจันทน ดอกจันทน กระวาน กานพลู เทยี นดำ เทียนขาว เกลือแกว ส่ิงละ ๑ สลึง ทำเปนจณุ ปรุงลงในน้ำมนั ทัง้ กิน- ท้งั ทา แกลม พุทธยกั ษวาโยน้ันหายดนี ัก ฯ ขนานหนึง่ เอารากจิงจอ นอ ย พันธผุ ักกาด รากตองแตก ผกั แพว แดง ลกู เอ็น เปราะหอม ขิงแหง แหวหมู สมอเทศ ลูกพิลงั กาสา สง่ิ ละสว น ลูกรกั นำ้ ๕ สว น ดอกอุบล รากโรกขาว บกุ รอ สงิ่ ละ ๖ สวน ทำเปน จณุ นำ้ ออ ยแดง ๒ ทะนาน ใสกระทะเคี่ยวใหข น จงึ เอายาใสล งใหส บกัน แลว รุมไฟอยาใหยา ไหม ใหกนิ หนกั ๑ สลงึ แกล มพุทธยักษวาโย อันบังเกดิ ในกองสนั ทฆาตนนั้ หายวเิ ศษนัก ฯ 107

ํสา ันก ุ้คมครองภู ิม ัปญญาการแพทย์แผนไทยชุดตำราภมู ปิ ญ ญาการแพทยแผนไทย ฉบบั อนุรักษ ลมพุทธยักษวาโย (ศาลานวด ๒) ๏ สิทธิการิยะ จะกลาวลักษณะกำเนิดแหงลมอันช่ือวา พุทธยักษวาโย เปนคำรบ ๑๑ นั้น เกิดแต กองสันทฆาต กระทำใหเ สียดชายโครงและเจบ็ สันหลงั และกระดกู ทุกขอ มใิ หลกุ น่ังขึ้นได แลวบังเกดิ เปน รำมะนาด เนืองๆ แลใหจักษุน้ันเปนหมอกมัวมืด ลมกองนี้ถาเปนถึง ๓ ปแลว เปนอสาทยะโรคยายากนัก ถาบังเกิดแกบุคคล ผูใด แมนอายุยืนไปมักเสียจริต ฯ จึงพระฤๅษีธรรมัตถใหแตงยานี้แก เอาล้ินทะเลสวน ๑ ครั่ง น้ำนมราชสีหตน พันงูแดง ส่ิงละ ๒ สวน ชะเอมเทศ ๓ สวน ขิงแหง แหวหมู สีเสียดเทศ สิ่งละ ๔ สวน ทำเปนจุณเอาน้ำมะนาว เปนกระสาย บดทำแทงไวใหได ๕๐ กอน ใหกินวันละ ๕ กอน มิไดกำหนดเพลา ใหกินไป ๑๐ วัน พอส้ินยาแลว ทา นกลาวไวว า แกลมพทุ ธยกั ษวาโยหายดนี ัก ฯ ยาน้ำมันชื่อหนุมานแผลงฤทธ์ิ เอากรุงเขมา ขาวขา บวบขม เปลือกสะเดา ขมิ้นออย หนามเก่ียวไก รากคัดเคา คอนกลองนาค รากลำเจียก แกนประดู เอาน้ำส่ิงละทะนาน น้ำมันงาทะนาน ๑ หุงใหคงแตน้ำมัน แลวจึงเอาลูกจันทน ดอกจันทน กระวาน กานพลู เทียนดำ เทียนขาว เกลือแกว ส่ิงละ ๑ สลึง ทำเปนจุณปรุงลง ในนำ้ มนั ทง้ั กินทง้ั ทา แกลมพทุ ธยักษวาโยนัน้ หายดีนกั ฯ ขนานหนง่ึ เอารากจงิ จอนอ ย พันธผุ กั กาด รากตองแตก ผักแพวแดง ลูกเอ็น เปราะหอม ขิงแหง แหวหมู สมอเทศ ลูกพิลังกาสา สิ่งละสวน ลูกรักน้ำ ๕ สวน ดอกอุบล รากโรกขาว บุกรอ ส่ิงละ ๖ สวน ทำเปนจุณ น้ำออยแดง ๒ ทะนาน ใสกระทะเค่ียวใหขน จึงเอายาใสลงใหสบกัน แลวรุมไฟอยาใหยาไหม ใหกินหนัก ๑ สลึง แกล มพุทธยกั ษวาโยอันบงั เกิดในกองสนั ทฆาตนนั้ หายวิเศษนัก ฯ 108

ตำราการแพทยแ ผนไทย ในศลิ าจารึกวดั พระเชตพุ นวมิ ลมังคลาราม (วดั โพธ์)ิ เลม 3 ํสา ันก ุ้คมครองภู ิม ัปญญาการแพทย์แผนไทย ลมยกั ขินีวาโย 109

ํสา ันก ุ้คมครองภู ิม ัปญญาการแพทย์แผนไทยชดุ ตำราภูมิปญญาการแพทยแผนไทย ฉบบั อนุรักษ ลมยักขนิ ีวาโย (ศาลาวิมังสา) ๏ สิทธิการิยะ จะกลาว ลักษณะกำเนดิ แหง ลมอันชือ่ วา ยักขนิ วี าโยเปนคำ รบ ๑๔ นั้น เกดิ แตก องสันทฆาตกระทำใหเ สียดอกแลชายโครง มิทรงตัวขึน้ ได มกั ใหตัวโกงแข็งเปน เกลยี ว ใหเ สียดสองราวขางแลว แลน ขึน้ ไปจบั เอาตนลิ้นแลไรฟน กระบอกตา กระทำใหเจรจามิชัด มกั เปนรำมะนาดแลให จักษมุ ืดดงั กลา วมานี้ ถา บังเกดิ แกบ ุคคลผใู ดถอยอายุ ฯ จงึ พระฤๅ ษีไตรโลกให แตงยานีแ้ ก เอาลน้ิ ทะเลสว น ๑ สีเสยี ด พนั งแู ดง นำ้ นมราชสหี ตน สิ่งละ ๒ สว น ลูก จันทน กระวาน ส่ิงละ ๓ สวน ขิงแหง แหว หมู สง่ิ ละ ๔ สวน ทำเปนจณุ เอานำ้ มะพรา วนาฬเก เปนกระสาย บดปน ใหไ ด ๕๐ กอน ใหกนิ วนั ละ ๕ กอน ๑๐ วนั ใหสิ้นยา อาจารยในกอนทา น กลา วไวว า แกลมยกั ขินีวาโยนน้ั หายวิเศษนัก ฯ ยาน้ำมันชอ่ื วาสวางโรคอำมฤต เอาเชือก เถาไฟ เชอื กเถาคนั หญา ซุม กระตาย รากไทร ใบหางนกยูง เชอื กเถาตายดบิ ตานหมอน ขอบชะนาง แดง ชางนา วดอกเหลือง ชงิ ชา ชาลี วา นรอ นทอง รากมะกล่ำตน ใบตำลึงตวั ผู เปลอื กข้หี นอน ลกู พิลังกาสา เปลอื กสะเดา เอาน้ำสิง่ ละทะนาน น้ำมนั งาทะนาน ๑ หุงใหค งแตน ำ้ มัน แลว จงึ เอาลูกจนั ทน ดอกจนั ทน กระวาน กานพลู เทยี นดำ เทยี นขาว เกลือแกว ส่ิงละ ๑ สลงึ ทำ เปนจณุ ปรงุ ลงในนำ้ มัน ท้ังกินทงั้ ทา แกล มยักขินีวาโยนัน้ หายวิเศษนัก ฯ ขนานหนง่ึ เอาโกฐ สอ โกฐเขมา ลกู จนั ทน ดอกจนั ทน กระวาน กานพลู ลกู ปราย สิ่งละ ๒ สวน บกุ รอ กลอย อตุ พิด กระดาดแดง กญั ชา ขงิ แหง กระชาย แหวหมู ดองดงึ ผักแพวแดง บอระเพ็ด วานน้ำ หัศคณุ เทศ เปลานอย รากจงิ จอใหญ ใบสะเดา ใบสวาด สิ่งละ ๔ สว น พรกิ ไทย ๘๖ สวน ทำเปนจณุ บดละลายน้ำผึ้งรวงกินหนกั ๑ สลงึ แกล มยักขนิ ี วาโย อันบงั เกดิ แตก องสนั ทฆาตหายดีนกั ฯ 110

ํสา ันก ุ้คมครองภู ิม ัปญญาการแพทย์แผนไทย ตำราการแพทยแ ผนไทย ในศิลาจารึกวัดพระเชตุพนวมิ ลมังคลาราม (วัดโพธิ)์ เลม 3 ลมยักขินีวาโย (ศาลาวมิ ังสา) ๏ สทิ ธกิ าริยะ จะกลาวลักษณะกำเนดิ แหง ลมอันชือ่ วา ยกั ขนิ วี าโยเปนคำรบ ๑๔ นัน้ เกิดแตก องสันทฆาต กระทำใหเสยี ดอกแลชายโครงมิทรงตัวขึ้นได มักใหตัวโกง แขง็ เปน เกลยี ว ใหเ สียดสองราวขา ง แลว แลน ข้ึนไปจบั เอา ตนลิ้นแลไรฟนกระบอกตา กระทำใหเจรจามิชัด มักเปนรำมะนาดแลใหจักษุมืดดังกลาวมานี้ ถาบังเกิดแกบุคคล ผใู ดถอยอายุ ฯ จึงพระฤ ๅษีไตรโลกใหแตงยานี้แก เอาลิ้นทะเลสวน ๑ สีเสียด พันงูแดง น้ำนมราชสีหตน ส่ิงละ ๒ สวน ลูกจันทน กระวาน สิ่งละ ๓ สวน ขิงแหง แหวหมู สิ่งละ ๔ สวน ทำเปนจุณเอาน้ำมะพราวนาฬเกเปนกระสาย บดปนใหได ๕๐ กอน ใหกินวันละ ๕ กอน ๑๐ วัน ใหส้ินยา อาจารยในกอนทานกลาวไววา แกลมยักขินีวาโย นน้ั หายวเิ ศษนัก ฯ ยาน้ำมันชื่อวาสวางโรคอำมฤต เอาเชือกเถาไฟ เชือกเถาคัน หญาซุมกระตาย รากไทร ใบหางนกยูง เชอื กเถาตายดิบ ตานหมอน ขอบชะนางแดง ชางนาวดอกเหลอื ง ชิงชา ชาลี วานรอ นทอง รากมะกลำ่ ตน ใบตำลึง ตวั ผู เปลือกข้ีหนอน ลูกพิลังกาสา เปลอื กสะเดา เอาน้ำสิง่ ละทะนาน น้ำมนั งาทะนาน ๑ หงุ ใหค งแตน้ำมัน แลวจึง เอาลกู จันทน ดอกจันทน กระวาน กานพลู เทียนดำ เทียนขาว เกลือแกว สิง่ ละ ๑ สลึง ทำเปนจุณปรุงลงในนำ้ มัน ทง้ั กินทั้งทา แกลมยักขินวี าโยน้ันหายวเิ ศษนกั ฯ ขนานหนึ่ง เอาโกฐสอ โกฐเขมา ลูกจันทน ดอกจันทน กระวาน กานพลู ลูกปราย สิ่งละ ๒ สวน บุกรอ กลอย อุตพิด กระดาดแดง กัญชา ขิงแหง กระชาย แหวหมู ดองดึง ผักแพวแดง บอระเพ็ด วานน้ำ หัศคุณเทศ เปลานอย รากจิงจอใหญ ใบสะเดา ใบสวาด ส่ิงละ ๔ สวน พริกไทย ๘๖ สวน ทำเปนจุณบดละลายน้ำผ้ึงรวงกิน หนัก ๑ สลึง แกล มยักขนิ วี าโย อนั บังเกิดแตกองสนั ทฆาตหายดีนัก ฯ 111

ชุดตำราภมู ิปญญาการแพทยแผนไทย ฉบบั อนุรักษ ํสา ันก ุ้คมครองภู ิม ัปญญาการแพทย์แผนไทย ลมนิรยิ งั ยักษวาโย 112

ํสา ันก ุ้คมครองภู ิม ัปญญาการแพทย์แผนไทย ตำราการแพทยแ ผนไทย ในศิลาจารกึ วัดพระเชตุพนวิมลมงั คลาราม (วัดโพธ์ิ) เลม 3 ลมนริ ิยงั ยักษวาโย (ศาลาเลื่อนศกั ด์ิ) ๏ สิทธิการยิ ะ จะกลาวลักษณะกำเนดิ แหง ลม อันชื่อวานิรยิ ังยกั ษวาโย เปนคำรบ ๑๕ อันบงั เกิดแตก อง อมั พฤกษแลสุมนา กระทำใหคล่ังมกั ใหน อนแลใหอ ยากของอัน คาวดุจปศาจเขา สิง แลใหพ รึงข้นึ ทงั้ ตัวใหค นั แลวใหข ดั อุจาระปสสาวะ กระทำใหหิวโหยหาแรงมไิ ด ลกั ษณะลมกองนี้ ถาบังเกดิ แกบคุ คลผูใ ด แกมิถอย ทา นกำหนดไวว า ปห นง่ึ จะมรณะเปนอันเที่ยง ฯ จึงพระฤๅษสี ัตตพตั ใหแ ตงยาน้ีแก เอาลูกมะนาวฝานตากแดดใหแหง สารสม พริกลอน กระเทยี ม มหาหิงคุ ขิงแหง ดีปลี ผวิ มะกรดู เอาเสมอภาค ทำเปน จุณ เอานำ้ ออ ยแดงเปน กระสาย บดใหก ินหนัก ๑ สลึง แกลมนริ ยิ งั ยกั ษวาโยนนั้ หายวเิ ศษนกั ฯ ยานำ้ มนั ช่อื รัศมีเพลิง เอาใบลำโพง ขาแก โคกกระสุน ลกู มะเขอื ขื่น ลกู มะ อกึ ใบชงโค ใบสมเสยี้ ว ใบสม ซา ใบสกุ รม ใบโคคลาน ใบทรงบาดาล ใบขีห้ นอน รากขา วสาร ขมนิ้ ออ ย เสือ่ รองรัง เอานำ้ ส่ิงละทะนาน น้ำมันงาทะนาน ๑ หุงใหค งแตนำ้ มนั แลวจงึ เอาลูกจนั ทน ดอกจนั ทน กระวาน กานพลู เทยี นดำ เทียนขาว ดปี ลี เกลือกระตงั เกลือแกว สารสม สง่ิ ละ ๑ สลึง ทำเปนจณุ ปรงุ ลงในน้ำมันทั้งกนิ ท้งั ทา แกลมนริ ิยงั ยักษวาโยนัน้ หายวิเศษนกั ฯ ขนานหน่งึ เอาโกฐสงิ คลี โกฐจฬุ าลัมพา เทียนขาว เทียนชะมด เทียนดำ เทยี นแกลบ กระวาน กานพลู ลกู เอน็ ลกู แมงลัก ลูกจันทน ดอกจันทน สมอ เทศ ตรกี ฏก เกลอื สินเธาว บอระเพ็ด การบรู สมลุ แวง ลำพนั ขาว รากอญั ชัน กรุงเขมา พรกิ ไทย อตุ พดิ เอาเสมอภาค ทำเปนจณุ บดทำแทงไวล ะลายน้ำขิง กินแกล มนิริยงั ยกั ษวาโย อัน เกดิ แตกองอมั พฤกษแ ละสมุ นาน้ันหายดีนัก ฯ 113

ํสา ันก ุ้คมครองภู ิม ัปญญาการแพทย์แผนไทยชุดตำราภูมิปญญาการแพทยแ ผนไทย ฉบับอนุรักษ ลมนริ ยิ ังยักษวาโย (ศาลาเล่ือนศักดิ)์ ๏ สิทธิการิยะ จะกลาวลักษณะกำเนิดแหงลมอันชื่อวานิริยังยักษวาโย เปนคำรบ ๑๕ อันบังเกิดแต กองอัมพฤกษแลสุมนา กระทำใหคล่ังมักใหนอนแลใหอยากของอันคาวดุจปศาจเขาสิง แลใหพรึงข้ึนทั้งตัวใหคัน แลวใหขัดอุจาระปสสาวะกระทำใหหิวโหยหาแรงมิได ลักษณะลมกองนี้ ถาบังเกิดแกบุคคลผูใดแกมิถอย ทานกำหนดไวว า ปหนง่ึ จะมรณะเปนอนั เที่ยง ฯ จึงพระฤๅษีสัตตพัตใหแตงยานี้แก เอาลูกมะนาวฝานตากแดดใหแหง สารสม พริกลอน กระเทียม มหาหิงคุ ขิงแหง ดีปลี ผิวมะกรูด เอาเสมอภาค ทำเปนจุณ เอาน้ำออยแดงเปนกระสาย บดใหกินหนัก ๑ สลึง แกล มนริ ยิ ังยักษวาโยนนั้ หายวเิ ศษนัก ฯ ยาน้ำมันช่ือรัศมีเพลิง เอาใบลำโพง ขาแก โคกกระสุน ลูกมะเขือขื่น ลูกมะอึก ใบชงโค ใบสมเสี้ยว ใบสมซา ใบสุกรม ใบโคคลาน ใบทรงบาดาล ใบขี้หนอน รากขาวสาร ขม้ินออย เสื่อรองรัง เอาน้ำสิ่งละทะนาน น้ำมันงาทะนาน ๑ หุงใหคงแตน้ำมัน แลวจึงเอาลูกจันทน ดอกจันทน กระวาน กานพลู เทียนดำ เทียนขาว ดีปลี เกลือกระตงั เกลอื แกว สารสม สงิ่ ละ ๑ สลึง ทำเปน จณุ ปรงุ ลงในน้ำมันท้ังกนิ ทัง้ ทา แกล มนิรยิ ังยกั ษวาโยน้ันหาย วิเศษนกั ฯ ขนานหนึ่ง เอาโกฐสิงคลี โกฐจุฬาลัมพา เทียนขาว เทียนชะมด เทียนดำ เทียนแกลบ กระวาน กานพลู ลูกเอ็น ลูกแมงลัก ลูกจันทน ดอกจันทน สมอเทศ ตรีกฏก เกลือสินเธาว บอระเพ็ด การบูร สมุลแวง ลำพันขาว รากอัญชัน กรุงเขมา พริกไทย อุตพิด เอาเสมอภาคทำเปนจุณบดทำแทงไวละลายน้ำขิง กินแกลมนิริยังยักษวาโย อันเกิดแตกองอัมพฤกษแ ละสมุ นานน้ั หายดีนัก ฯ 114

ตำราการแพทยแ ผนไทย ในศิลาจารกึ วดั พระเชตุพนวิมลมังคลาราม (วดั โพธ)์ิ เลม 3 ํสา ันก ุ้คมครองภู ิม ัปญญาการแพทย์แผนไทย ลมหทยั วาต 115

ํสา ันก ุ้คมครองภู ิม ัปญญาการแพทย์แผนไทยชดุ ตำราภมู ปิ ญญาการแพทยแ ผนไทย ฉบบั อนรุ ักษ ลมหทัยวาต (ศาลานวด ๒) ๏ สทิ ธกิ าริยะ จะกลา ว ดว ยลกั ษณะกำเนดิ ลมอนั หน่งึ อนั บงั เกดิ ใน กองพทั ธปต ตะโรคน้นั อีก ๔ จำพวก ตามนยั อาจารยส ำแดงไว ในกอ นสืบๆ กนั มาดังนี้ ฯ จำพวกหน่ึงช่ือหทัยวาต จำพวกหน่ึงชือ่ สัตถกวาต จำพวกหนง่ึ ช่อื อัศฎากาศ จำพวกหนึ่งช่อื สมุ ะนา ลกั ษณะลมท้งั ๔ จำพวก ซ่งึ กลาวมาน้ี อาจยังใหก องสมฏุ ฐานโรคท้ังปวงวบิ ัติแปรปรวนไปตางๆ มีปต ตะสมุฏฐานเปนตน มสี นั นิบาตสมฏุ ฐานเปน ทส่ี ดุ ดงั กลาวมาน้ี ฯ ในที่นจ้ี ะวาแต ลมอนั ช่อื วาหทยั วาตน้ันกอนเปนปฐม อนั บังเกิดขึ้นแกบ ุคคลผูใด มักกระทำใหมันตงึ มิ ใครจ ะเจรจา ใหหนกั ปาก ใหใจนน้ั ลอยอยเู ปน นจิ มกั จะอยสู งดั แตผ เู ดียว ใหใ จนอ ยมักโกรธ มิ ไดร สู ึกอยากอาหารใหอ่มิ ไป บางทกี ระทำใหห วั เราะระริกซิกซ้ี บางทีกระทำใหรอ งไห ดุจดง่ั คนกำพราหาคณาญาตมิ ิได ถา จะแกใหแกแตย งั มนึ ตงึ อยูนั้น ครั้นแกเ ขา มักกลายเปนดัง่ โลกสมมตุ ิวาลมบาทจิตรเ ปนอสาทยะโรค แพทยจ ะรักษาเปน อันยากย่ิงนกั ดจุ อาจารยก ลาว ไวด ังนี้ ฯ ยาช่อื หทยั วาตธคิ ณุ เอาตรกี ฏก โกฐกระดกู โกฐหัวบวั โกฐเชียง ผลจันทน ดอกจนั ทน กระ วาน บอระเพ็ด สมอไทย ใบสะเดา ส่งิ ละสว น ชะมด พิมเสน หญาฝร่นั ลำพัน การบรู สิง่ ละ ๒ สวน สมุลแวง ๓ สว น ดอกกระดังงา ๔ สวน ทำเปน จุณเอาน้ำดอกไมเ ทศเปนกระสาย บดทำแทง ไว ละลายน้ำดอกมะลใิ หก ินแกล มหทยั วาต อันกระทำใหมนึ ตึงหายดนี กั ฯ ยาชอ่ื มหาหทัย วาตธิคุณ เอาโกฐกระดกู โกฐเชยี ง โกฐหวั บวั เทียนดำ เทยี นขาว ผลจนั ทน ดอกจนั ทน ดีปลี พริกไทย เจตมูลเพลงิ ลำพัน ส่ิงละสว น ชะมด พิมเสน หญาฝรั่น ขงิ แหง กานพลู สมลุ แวง กำยาน สิ่งละ ๒ สวน ไครเ ครือ ๔ สวน ทำเปน จุณบดทำแทง ไวล ะลายนำ้ ดอกไม กินแกลม หทยั วาตหายวิเศษนัก ฯ 116

ํสา ันก ุ้คมครองภู ิม ัปญญาการแพทย์แผนไทย ตำราการแพทยแ ผนไทย ในศิลาจารึกวดั พระเชตุพนวมิ ลมงั คลาราม (วดั โพธ์)ิ เลม 3 ลมหทัยวาต (ศาลานวด ๒) ๏ สิทธิการิยะ จะกลาวดวยลักษณะกำเนิดลมอันหน่ึง อันบังเกิดในกองพัทธปตตะโรคน้ันอีก ๔ จำพวก ตามนยั อาจารยสำแดงไวในกอนสืบๆ กันมาดงั นี้ ฯ จำพวกหนึ่งชื่อหทัยวาต จำพวกหน่ึงช่ือสัตถกวาต จำพวกหนึ่งช่ืออัศฎากาศ จำพวกหน่ึงชื่อสุมนา ลักษณะลมทั้ง ๔ จำพวก ซ่ึงกลาวมานี้ อาจยังใหกองสมุฏฐานโรคทั้งปวงวิบัติแปรปรวนไปตางๆ มีปตตะสมุฏฐาน เปนตน มีสันนิบาตสมุฏฐานเปนที่สุดดังกลาวมานี้ ฯ ในที่น้ีจะวาแตลมอันช่ือวาหทัยวาตนั้นกอนเปนปฐม อันบังเกิดข้ึนแกบุคคลผูใด มักกระทำใหมึนตึง มิใครจะเจรจา ใหหนักปาก ใหใจน้ันลอยอยูเปนนิจ มักจะอยูสงัด แตผูเดียว ใหใจนอยมักโกรธ มิไดรูสึกอยากอาหารใหอิ่มไป บางทีกระทำใหหัวเราะระริกซิกซ้ี บางทีกระทำให รองไห ดุจด่ังคนกำพราหาคณาญาติมิได ถาจะแกใหแกแตยังมึนตึงอยูนั้น ครั้นแกเขามักกลายเปนด่ังโลกสมมุติวา ลมบาทจติ รเปน อสาทยะโรค แพทยจ ะรกั ษาเปนอนั ยากย่งิ นัก ดจุ อาจารยก ลา วไวด งั นี้ ฯ ยาช่ือหทยั วาตธิคณุ เอาตรกี ฏก โกฐกระดกู โกฐหัวบัว โกฐเชยี ง ผลจันทน ดอกจันทน กระวาน บอระเพด็ สมอไทย ใบสะเดา สิ่งละสวน ชะมด พิมเสน หญาฝรั่น ลำพัน การบูร ส่ิงละ ๒ สวน สมุลแวง ๓ สวน ดอกกระดังงา ๔ สวน ทำเปนจุณเอาน้ำดอกไมเทศเปนกระสาย บดทำแทงไวละลายน้ำดอกมะลิใหกิน แกล มหทัยวาต อนั กระทำใหมนึ ตงึ หายดีนัก ฯ ยาชื่อมหาหทัยวาตธิคุณ เอาโกฐกระดูก โกฐเชียง โกฐหัวบัว เทียนดำ เทียนขาว ผลจันทน ดอกจันทน ดีปลี พริกไทย เจตมูลเพลิง ลำพัน ส่ิงละสวน ชะมด พิมเสน หญาฝรั่น ขิงแหง กานพลู สมุลแวง กำยาน ส่ิงละ ๒ สวน ไครเครอื ๔ สวน ทำเปน จุณบดทำแทงไวละลายนำ้ ดอกไม กินแกลมหทัยวาตหายวิเศษนัก ฯ 117

ชุดตำราภมู ิปญ ญาการแพทยแ ผนไทย ฉบบั อนุรักษํสา ันก ุ้คมครองภู ิม ัปญญาการแพทย์แผนไทย 118 ลมสตั ถกวาต

ํสา ันก ุ้คมครองภู ิม ัปญญาการแพทย์แผนไทย ตำราการแพทยแ ผนไทย ในศลิ าจารกึ วัดพระเชตพุ นวมิ ลมงั คลาราม (วดั โพธ)์ิ เลม 3 ลมสตั ถกวาต (ศาลานวด ๒) ๏ สทิ ธกิ ารยิ ะ จะกลาว ดว ยลักษณะกำเนดิ ลม อันชอื่ วาลมสัตถก วาตน้นั เปนคำรบ ๒ ถาบงั เกิดแตบ ุคคลผูใ ด มกั กระทำให เจ็บอกเปนตน แลลมกองน้เี กดิ เพอ่ื สนั ทฆาต ครน้ั แกเ ขา กระทำใหจบั เปนเพลา และอาการทจี่ บั นัน้ มกั ใหเ จ็บไปทุกช้นิ เนือ้ ดจุ ดั่งบคุ คลเอามีดมา เชือดและเอาเหล็กอันแหลมมาแทง ใหแปลบปลาบไปทั้งกาย ใหใ จน้นั สัน่ อยรู กิ ๆ ใหเจบ็ อกเปน กำลัง ครัน้ สรา งแลวใหห ิวหาแรงมไิ ด ใหเวียนศรี ษะ ใหจ กั ษุมวั มิไดเหน็ ส่งิ อนั ใด บรโิ ภคอาหารมิได นอนมิหลับ ถาจะแกใ หแ กแ ตย งั เจ็บอกอยนู น้ั ใหหาย ถา มหิ ายแกเขา กจ็ ะกลาย เปนโทสันทฆาตและตรีสนั ทฆาต เปน อติสัยโรคตามอาจารยกลา วไววา เปนโรคตัด แพทยท งั้ หลายพงึ รูดังนี้ ฯ ยาชือ่ ทวิวาตาธคิ ณุ เอาโกฐจุฬาลัมพา โกฐสอ ผลจันทน ดอกจันทน ผลเอ็น ขงิ แหง ดปี ลี ใบกระวาน ลำพัน ดอกกระดงั งา สมลุ แวง การบูร สิ่งละสวน รากยานาง ชะมด พิมเสน สิ่ง ละ ๒ สวน ทำเปน จณุ เอาน้ำดอกไมเ ปนกระสายบดทำแทงไวล ะลายนำ้ ดอกไมใหกนิ แกลมสตั ถกวาตซ่ึงกระทำใหเ จ็บอกน้นั หายดนี กั ฯ ยาชอ่ื มหาวาตาธิคณุ เอาโกฐทง้ั หา เทยี นทงั้ หา จันทนท ั้ง ๒ ผลจนั ทน ดอกจันทน กานพลู อบเชย สมลุ แวง ขงิ แหง ดีปลี ผลเอน็ ลำพันแดง สงิ่ ละสว น ดอกกระดังงา ใบกระวาน การบรู ส่ิงละ ๒ สว น รากยานาง ๓ สว น ทำเปนจณุ บดทำแทงไว ละลายนำ้ ดอกไมแทรกชะมด แทรกพิมเสนใหก นิ แกลมสตั ถกวาต ซ่ึงกระทำใหเจ็บตลอดไปทุกชน้ิ เนื้อน้นั หายดีนกั ฯ ยาชอ่ื จุลชาตวิ าโย เอาโกฐหัวบัว เทียนดำ ตรผี ลา ลำพัน ตรกี ฏก ผกั แพวแดง สะคา น เจตมูลเพลิง ชาพลู ส่งิ ละสว น เปลอื กโมกมนั เกลอื ท้งั หาสิง่ ละ ๒ สวน พษิ นาศน ไครเ ครอื สงิ่ ละ ๓ สวน ทำเปนจณุ บดทำแทงไวละลายน้ำดอกไมใหก ิน แกล มสัตถกวาตหายดนี ัก ฯ 119

ํสา ันก ุ้คมครองภู ิม ัปญญาการแพทย์แผนไทยชดุ ตำราภมู ิปญญาการแพทยแผนไทย ฉบบั อนุรกั ษ ลมสัตถกวาต (ศาลานวด ๒) ๏ สิทธิการิยะ จะกลาวดวยลักษณะกำเนิดลม อันช่ือวาลมสัตถกวาตนั้นเปนคำรบ ๒ ถาบังเกิดแตบุคคล ผูใด มักกระทำใหเจ็บอกเปนตน แลลมกองน้ีเกิดเพ่ือสันทฆาต ครั้นแกเขากระทำใหจับเปนเพลา และอาการ ที่จับน้ันมักใหเจ็บไปทุกช้ินเนื้อ ดุจดั่งบุคคลเอามีดมาเชือดและเอาเหล็กอันแหลมมาแทง ใหแปลบปลาบไปทั้งกาย ใหใจนั้นสั่นอยูริกๆ ใหเจ็บอกเปนกำลัง คร้ันสรางแลวใหหิวหาแรงมิได ใหเวียนศีรษะ ใหจักษุมัวมิไดเห็นส่ิงอันใด บริโภคอาหารมิได นอนมิหลับ ถาจะแกใหแกแตยังเจ็บอกอยูน้ันใหหาย ถามิหายแกเขาก็จะกลายเปนโทสันทฆาต และตรีสนั ทฆาต เปนอติสยั โรคตามอาจารยก ลาวไวว าเปนโรคตดั แพทยทงั้ หลายพงึ รดู งั น้ี ฯ ยาชื่อทวิวาตาธิคุณ เอาโกฐจุฬาลัมพา โกฐสอ ผลจันทน ดอกจันทน ผลเอ็น ขิงแหง ดีปลี ใบกระวาน ลำพนั ดอกกระดังงา สมุลแวง การบรู สงิ่ ละสว น รากยานาง ชะมด พมิ เสน ส่ิงละ ๒ สวน ทำเปนจุณเอานำ้ ดอกไม เปน กระสายบดทำแทงไวล ะลายนำ้ ดอกไมใ หกินแกล มสตั ถกวาตซึง่ กระทำใหเ จบ็ อกนน้ั หายดีนัก ฯ ยาช่ือมหาวาตาธิคุณ เอาโกฐท้ังหา เทียนทั้งหา จันทนท้ัง ๒ ผลจันทน ดอกจันทน กานพลู อบเชย สมุลแวง ขิงแหง ดปี ลี ผลเอ็น ลำพนั แดง สิง่ ละสวน ดอกกระดังงา ใบกระวาน การบรู ส่ิงละ ๒ สว น รากยานาง ๓ สวน ทำเปนจุณบดทำแทงไว ละลายน้ำดอกไมแทรกชะมด แทรกพิมเสนใหกิน แกลมสัตถกวาตซ่ึงกระทำ ใหเจ็บตลอดไปทุกชิ้นเน้อื น้ันหายดีนัก ฯ ยาชอื่ จุลชาตวิ าโย เอาโกฐหวั บัว เทียนดำ ตรีผลา ลำพัน ตรีกฏก ผกั แพวแดง สะคา น เจตมลู เพลิง ชาพลู ส่ิงละสวน เปลือกโมกมัน เกลือทั้งหา สิ่งละ ๒ สวน พิษนาศน ไครเครือ สิ่งละ ๓ สวน ทำเปนจุณบดทำแทงไว ละลายนำ้ ดอกไมใหกนิ แกลมสตั ถกวาตหายดีนัก ฯ 120

ตำราการแพทยแผนไทย ในศลิ าจารกึ วดั พระเชตพุ นวมิ ลมังคลาราม (วัดโพธ์ิ) เลม 3 ํสา ันก ุ้คมครองภู ิม ัปญญาการแพทย์แผนไทย ลมอศั ฎากาศ 121

ํสา ันก ุ้คมครองภู ิม ัปญญาการแพทย์แผนไทยชดุ ตำราภมู ปิ ญญาการแพทยแ ผนไทย ฉบับอนุรักษ ลมอัศฎากาศ (ศาลานวด ๒) ๏ สิทธิการิยะ จะกลาวดวย ลักษณะกำเนิดลมหน่ึง อนั ชอื่ วาลมอัศฎากาศ นนั้ เปน คำรบ ๓ ถา บงั เกิดขน้ึ แกบคุ คลผใู ด มักกระทำใหใจนั้น ลอยไปหาสติมไิ ด ซึ่งโลกสมมุตวิ า ขวญั กนิ เถอื่ นแลลมอันนี้ เกดิ แต อนันตจักรวรรดิ อนั มีอยใู นคัมภีรฉนั ทวาตปฏิสนธนิ น้ั มกั กระทำใหระสำ่ ระสาย ใหเขมนไปท้งั กายมิไดรูสึกตัววารอ นแลเยน็ หลับก็มไิ ดรู ตน่ื กม็ ิไดร ู บรโิ ภค อาหารแลว และยังมไิ ดบ รโิ ภคอาหารก็มิไดรแู ลใหอ ม่ิ ไปดวยลม ใหแนนนาภีแลหนา อกเปนกำ ลัง แลวกระทำใหช าไปท้ังตัว แสยงขนเนอื งๆ ใหร อ นอกใหผ ิวเน้ือนัน้ แดงดจุ ลน ดว ยเพลิง ใหเ บงขึน้ ทง้ั กายมิไดซ ูบผอม จะไปอุจจาระปส สาวะก็มไิ ดร ู ถา จะแกใหแ กแ ตย ังใจลอยอยู นนั้ ใหหาย ถา แกจ นหาสตมิ ไิ ดแลวเมื่อใดเปน อตสิ ัยโรคตามอาจารยกลา วไววา เปนโรค ตัด แพทยท้ังหลายพงึ รูดังน้ี ฯ ยาชื่ออนนั ตวาต เอาโกฐท้ัง ๕ ตรีผลา ตรีกฏก สะคาน ชาพลู เจตมูลเพลงิ เปลอื กโมกมัน เปลอื กโมกหลวง ผักแพวแดง เกลอื สนิ เธาว ส่ิงละ สว น นำ้ ตาลกรวด ๒ สว น เทยี นทัง้ ๕ สง่ิ ละ ๑๐ สว น ทำเปนจณุ บดทำแทงไว ละลายนำ้ กระสายอนั ควรแกโ รคแทรกชะมดพิมเสนใหกนิ แกลมอัศฎากาศ ซง่ึ กระทำใหใจลอยหาสติ มิไดนนั้ หายดนี ัก ฯ ยาช่ือมหาอนนั ตวาต เอาโกฐท้งั เกา สมอท้ังสาม ตรีกฏก จันทนทั้ง สอง ลำพัน สมุลแวง อบเชย ชะเอม ผักแพวแดง สะคาน ชา พลู เจตมลู เพลิง สิ่งละสวน เกลอื วิทู เปลือกโมกหลวง ผลโมกมนั การบูร ส่งิ ละ ๒ สวน ผลผกั ชีทั้งสอง กานพลู สงิ่ ละ ๓ สวน ใบกระวาน น้ำตาลกรวด สิ่งละ ๔ สว น เทยี นท้ัง ๗ ส่ิงละ ๖ สว น ทำเปนจุณบดทำ แทงไวละลายน้ำดอกไมแ ทรกชะมดแทรกพมิ เสนใหก นิ - แกลมอัศฎากาศ ซ่งึ กระทำใหเขมนกายนน้ั หายดีนกั ฯ 122

ํสา ันก ุ้คมครองภู ิม ัปญญาการแพทย์แผนไทย ตำราการแพทยแ ผนไทย ในศลิ าจารกึ วดั พระเชตพุ นวมิ ลมงั คลาราม (วดั โพธ์)ิ เลม 3 ลมอัศฎากาศ (ศาลานวด ๒) ๏ สิทธิการิยะ จะกลาวดวยลักษณะกำเนิดลมหน่ึง อันช่ือวาลมอัศฎากาศ นั้นเปนคำรบ ๓ ถาบังเกิดข้ึน แกบุคคลผูใด มักกระทำใหใจน้ันลอยไปหาสติมิได ซึ่งโลกสมมุติวาขวัญกินเถ่ือนแลลมอันน้ี เกิดแตอนันตจักรวรรดิ อันมีอยูในคัมภีรฉันทวาตปฏิสนธิน้ัน มักกระทำใหระส่ำระสาย ใหเขมนไปท้ังกายมิไดรูสึกตัววารอนแลเย็น หลับก็มิไดรู ตื่นก็มิไดรู บริโภคอาหารแลว และยังมิไดบริโภคอาหารก็มิไดรูแลใหอ่ิมไปดวยลม ใหแนนนาภีแล หนาอกเปนกำลัง แลวกระทำใหชาไปทั้งตัว แสยงขนเนืองๆ ใหรอนอกใหผิวเนื้อนั้นแดงดุจลนดวยเพลิง ใหเบงข้ึน ทั้งกายมิไดซูบผอม จะไปอุจจาระปสสาวะก็มิไดรู ถาจะแกใหแกแตยังใจลอยอยูน้ันใหหาย ถาแกจนหาสติมิไดแลว เมอื่ ใดเปน อติสยั โรคตามอาจารยกลาวไววา เปนโรคตดั แพทยท้งั หลายพึงรดู ังนี้ ฯ ยาช่ืออนันตวาต เอาโกฐทั้ง ๕ ตรีผลา ตรีกฏก สะคาน ชาพลู เจตมูลเพลิง เปลือกโมกมัน เปลือก โมกหลวง ผักแพวแดง เกลือสินเธาว ส่ิงละสวน น้ำตาลกรวด ๒ สวน เทียนทั้ง ๕ ส่ิงละ ๑๐ สวน ทำเปนจุณ บดทำแทงไว ละลายน้ำกระสายอันควรแกโรคแทรกชะมดพิมเสนใหกิน แกลมอัศฎากาศ ซ่ึงกระทำใหใจลอย หาสตมิ ิไดนนั้ หายดนี ัก ฯ ยาช่ือมหาอนันตวาต เอาโกฐท้ังเกา สมอท้ังสาม ตรีกฏก จันทนทั้งสอง ลำพัน สมุลแวง อบเชย ชะเอม ผักแพวแดง สะคาน ชาพลู เจตมูลเพลิง ส่ิงละสวน เกลือวิทู เปลือกโมกหลวง ผลโมกมัน การบูร ส่ิงละ ๒ สวน ผลผกั ชีท้ังสอง กานพลู สง่ิ ละ ๓ สว น ใบกระวาน นำ้ ตาลกรวด สิ่งละ ๔ สว น เทียนทง้ั ๗ ส่ิงละ ๖ สวน ทำเปนจุณ บดทำแทงไวล ะลายนำ้ ดอกไมแ ทรกชะมดแทรกพิมเสนใหก นิ แกล มอัศฎากาศซ่ึงกระทำใหเ ขมนกายนน้ั หายดนี กั ฯ 123

ชุดตำราภมู ิปญ ญาการแพทยแ ผนไทย ฉบับอนรุ ักษํสา ันก ุ้คมครองภู ิม ัปญญาการแพทย์แผนไทย 124 ลมสมุ นา

ํสา ันก ุ้คมครองภู ิม ัปญญาการแพทย์แผนไทย ตำราการแพทยแ ผนไทย ในศิลาจารึกวัดพระเชตพุ นวมิ ลมังคลาราม (วดั โพธ์)ิ เลม 3 ลมสมุ นา (ศาลานวด ๒) ๏ สิทธกิ ารยิ ะ จะกลาวดวย ลกั ษณะกำเนิดลมอันหน่ึง อนั ชอ่ื วา สุมนานัน้ เปน คำ รบ ๔ ถา บังเกดิ ขึ้นแกบคุ คลผูใด กระทำใหอดั อ้ันไปทั้งกายมิ ไดร สู ึกตน แลลมกองน้ีเกิดแตกองอมั พฤกษ มกั เกดิ ข้นึ ในระหวางตรโี ทษ กระทำใหโสตประสาทมิไดยนิ ศัพทส ำเนียงอนั ใด ใหจกั ษปุ ระสาทมไิ ดเหน็ สิง่ อนั ใด ชัด ใหฆ านประสาทมิไดเหม็นแลหอมสิ่งอันใด ใหก ายประสาทมิไดร สู กึ สมั ผัสอันใด ใหช วิ หาประสาทมไิ ดร ูจ ักรสอนั ใดวา หวานเปร้ียวจืดเค็มเผ็ดรอ นนน้ั เปน ตน แลอาการอันเศษ- นอกจากนี้ แจงอยู ในคมั ภีรต ติยะพิณสนั นิบาตแลคัมภรี ประเมหะโทษโนน เสรจ็ แลว ในท่นี ้กี ลาวไวพอเปน ที่ สงั เกตแหง แพทยแ ตล ักษณะอนั เปน แกน สาร ใหบ คุ คลทัง้ หลายพึงรวู า ลมสุมนานเี้ กิดในระหวา งตรโี ทษ ถงึ มรณันตกิ ชวรเปนท่สี ดุ แหง โรคยามิไดเลย ถา จะแกใ หแกแตพ อไดค วามสขุ ใหเ วทนานั้น นอยลง ตามอาจารยกลา วไวสืบกันมาดงั น้ี ฯ ยาชอื่ สมมิตใหญ เอาชะมด พิมเสน หญา ฝร่ัน ลำพนั โกฐ ทัง้ หา เทียนทงั้ หา จนั ทนทง้ั สอง กระลำพกั กรงุ เขมา ผลจันทน ดอกจันทน กานพลู จุกโรหนิ ี ผักแพว- แดง ตรกี ฏก สมอท้ังสาม แฝกหอม แหวหมู เนระพสู ี บวั นำ้ ทงั้ หา ดอกพิกลุ เกสรบนุ นาค เกสรสารภี เกสรบัวหลวง เอาเสมอภาค ทำเปน จณุ บดทำแทงไวละลายนำ้ ดอกไมใ หกินแกลมสุมนา อนั บงั เกดิ ในระหวางตรโี ทษ- นั้นดนี กั ฯ ยาช่อื สุขเกษม เอาโกฐทงั้ เจด็ เทียนท้งั หา ผลจนั ทน ดอกจนั ทน ตรกี ฏก กฤษณา กระลำพัก ชะลดู ขอนดอก อบเชยทัง้ สอง สมลุ แวง ผลเอ็น ผลชาพลู ใบกระวาน ผลกระวาน สมอทงั้ สาม มะขามปอ ม กานพลู เกสรบุนนาค ชะมดสด ชะมดเชียง ส่งิ ละสวน หญาฝร่นั พิมเสน สงิ่ ละ ๒ สว น กระแจะตะนาว ๓ สวน ทำเปนจณุ บดทำแทงไวละลายน้ำดอกไมเ ทศกนิ แกลม สมุ นาอันบงั เกิดในระหวางตรีโทษนัน้ หาย วิเศษประเสริฐนกั ฯ 125

ํสา ันก ุ้คมครองภู ิม ัปญญาการแพทย์แผนไทยชุดตำราภมู ปิ ญ ญาการแพทยแผนไทย ฉบบั อนุรักษ ลมสมุ นา (ศาลานวด ๒) ๏ สิทธิการิยะ จะกลาวดวยลักษณะกำเนิดลมอันหน่ึง อันชื่อวาสุมนาน้ัน เปนคำรบ ๔ ถาบังเกิดข้ึน แกบุคคลผูใด กระทำใหอัดอ้ันไปทั้งกายมิไดรูสึกตน แลลมกองนี้เกิดแตกองอัมพฤกษ มักเกิดขึ้นในระหวางตรีโทษ กระทำใหโสตประสาทมิไดยินศัพทสำเนียงอันใด ใหจักษุประสาทมิไดเห็นสิ่งอันใดชัด ใหฆานประสาทมิไดเหม็น แลหอมสิ่งอันใด ใหกายประสาทมิไดรูสึกสัมผัสอันใด ใหชิวหาประสาทมิไดรูจักรสอันใดวาหวาน เปรี้ยว จืด เค็ม เผ็ดรอนน้ัน เปนตน แลอาการอันเศษนอกจากนี้ แจงอยูในคัมภีรตติยะพิณสันนิบาต แลคัมภีรประเมหะโทษโนน เสร็จแลว ในท่ีน้ีกลาวไวพอเปนที่สังเกตแหงแพทยแตลักษณะอันเปนแกนสาร ใหบุคคลทั้งหลายพึงรูวา ลมสุมนาน้ี เกิดในระหวางตรีโทษถึงมรณันติกชวรเปนท่ีสุดแหงโรคยามิไดเลย ถาจะแกใหแกแตพอไดความสุข ใหเวทนาน้ัน นอ ยลง ตามอาจารยกลาวไวสบื กันมาดังนี้ ฯ ยาช่ือสมมิตรใหญ เอาชะมด พิมเสน หญาฝรั่น ลำพัน โกฐทั้งหา เทียนท้ังหา จันทนท้ังสอง กระลำพัก กรุงเขมา ผลจันทน ดอกจันทน กานพลู จุกโรหินี ผักแพวแดง ตรีกฏก สมอทั้งสาม แฝกหอม แหวหมู เนระพูสี บัวน้ำทั้งหา ดอกพิกุล เกสรบุนนาค เกสรสารภี เกสรบัวหลวง เอาเสมอภาค ทำเปนจุณบดทำแทงไวละลาย น้ำดอกไมใหก นิ แกล มสมุ นา อนั บังเกดิ ในระหวา งตรโี ทษนัน้ ดนี กั ฯ ยาชื่อสุขเกษม เอาโกฐทั้งเจ็ด เทียนทั้งหา ผลจันทน ดอกจันทน ตรีกฏก กฤษณา กระลำพัก ชะลูด ขอนดอก อบเชยท้ังสอง สมุลแวง ผลเอ็น ผลชาพลู ใบกระวาน ผลกระวาน สมอท้ังสาม มะขามปอม กานพลู เกสรบนุ นาค ชะมดสด ชะมดเชยี ง ส่ิงละสว น หญาฝร่นั พมิ เสน ส่ิงละ ๒ สวน กระแจะตะนาว ๓ สว น ทำเปนจณุ บดทำแทงไวล ะลายนำ้ ดอกไมเ ทศกนิ แกลมสุมนาอนั บังเกดิ ในระหวางตรโี ทษนน้ั หายวเิ ศษประเสรฐิ นกั ฯ 126

ตำราการแพทยแผนไทย ในศลิ าจารกึ วดั พระเชตุพนวมิ ลมงั คลาราม (วดั โพธ์)ิ เลม 3 ํสา ันก ุ้คมครองภู ิม ัปญญาการแพทย์แผนไทย กลอ นแหง เกิดเพอ่ื สันทฆาต 127

ํสา ันก ุ้คมครองภู ิม ัปญญาการแพทย์แผนไทยชุดตำราภูมปิ ญ ญาการแพทยแ ผนไทย ฉบบั อนุรักษ กลอนแหง เกิดเพอื่ สันฑฆาต (ศาลาสิริวฒั นภกั ด)ี ๏ สิทธิการิยะ จะกลา วลักษณะ กลอ นแหง อนั บังเกดิ เพอื่ สันทฆาตน้ันเปน คำรบ ๒ นน้ั มีอาการแลประเภทกระทำใหทองนัน้ แข็งเปน เถาเปน ดาน มกั ใหจุกใหแนน บรโิ ภคอาหารมไิ ด ใหอมิ่ ไปดวยลม ใหถ วงฝก ใหค นั เปน กำลงั ตอเกาจนน้ำเหลอื งตกจงึ คลาย ฯ ถาจะแก เอาสะคานสว น ๑ รากชา พลู ๒ สวน เจตมูลเพลงิ ๓ สวน ขงิ แหง ๔ สว น ดปี ลี ๕ สวน แกแล ๖ สว น แกน ขนนุ ๗ สวน แกน มะซาง ๘ สวน แกน มะหาด ๙ สวน แกนขีเ้ หล็กเลือด ๑๐ สวน โคกกระสนุ ๑๑ สวน ตม กนิ แกกลอ นแหง อนั บงั เกิดเพอ่ื สันทฆาตหายดีนัก ฯ ขนานหนง่ึ เอาพริกไทยสวน ๑ ดีปลี ๒ สวน ขงิ แหง ๓ สว น มหาหงิ คุ ๔ สวน กานพลู ๕ สวน สมอพเิ ภก ๖ สวน มะขามปอ ม ๗ สว น- สมอไทย ๘ สว น ผิวมะกรูด ๙ สว น หอมแดง ๑๐ สวน กระเทยี ม ๑๑ สวน ผกั เปดแดง ๑๒ สวน บดดว ยน้ำสม - สายชูกิน แกกลอนแหง หายดีนัก ฯ ยาทาแกคนั เอาใบมะระ ขมิน้ ออ ย ตำทาแกคนั หายดีนกั ฯ ขนานหนง่ึ เอา ขนนุ ละมดุ แปง เหลา เหมอื ดคน ขมนิ้ ออ ย ดินสอพอง เอาเสมอภาค ตำบดิ เอาน้ำทาแกค ันอัณฑะ น้ำเหลืองหายดนี กั ฯ ขนานหนง่ึ เอาหอยขมเผา หอยแครงเผา แกนแสมทะเล เปลานอ ย ขิงแหง ดีปลี พรกิ ไทย แหว หมู วา นน้ำ ผิวหวายตะคา เอาเสมอภาค ทำเปน จณุ บดทำ แทง ไวละลายน้ำรอนกินแกกลอนแหง หายดนี กั ฯ ขนานหนึง่ เอาเบญจขเ้ี หลก็ ปา- เบญจมะ ฝอ เถาวัลยเ ปรยี ง รากคาง รากราชพฤกษ สง่ิ ละสว น ขิงแหง ๒ สวน ดปี ลี ๓ สว น พรกิ ไทย ๔ สว น ตมกินแกกลอนแหง หายดีนกั ฯ ขนาน- หนึง่ เอา ตรีกฏก ตรผี ลา กะทอื ไพล สิง่ ละสว น เถาวัลยเ ปรียง แกนข้ีเหล็ก ๔ สวน ตม กนิ แกก ลอนแหง อันบังเกดิ เพือ่ สนั ทฆาต ซง่ึ กระทำใหแนน ใหเสียด หายวเิ ศษนัก ฯ 128

ํสา ันก ุ้คมครองภู ิม ัปญญาการแพทย์แผนไทย ตำราการแพทยแ ผนไทย ในศลิ าจารึกวดั พระเชตพุ นวมิ ลมงั คลาราม (วดั โพธ์ิ) เลม 3 กลอ นแหงเกดิ เพ่ือสันฑฆาต (ศาลาสิริวฒั นภักด)ี ๏ สิทธิการยิ ะ จะกลาวลกั ษณะกลอนแหง อันบงั เกิดเพือ่ สนั ทฆาตนั้นเปนคำรบ ๒ น้นั มอี าการแลประเภท กระทำใหทองนั้นแข็งเปนเถาเปนดาน มักใหจุกใหแนน บริโภคอาหารมิได ใหอิ่มไปดวยลม ใหถวงฝกใหคัน เปนกำลัง ตอเกาจนน้ำเหลอื งตกจึงคลาย ฯ ถา จะแก เอาสะคา นสว น ๑ รากชาพลู ๒ สวน เจตมลู เพลิง ๓ สว น ขงิ แหง ๔ สวน ดีปลี ๕ สว น แกแล ๖ สวน แกนขนุน ๗ สวน แกนมะซาง ๘ สวน แกนมะหาด ๙ สวน แกนขี้เหล็กเลือด ๑๐ สวน โคกกระสุน ๑๑ สว น ตม กินแกก ลอนแหง อนั บงั เกิดเพ่อื สนั ทฆาตหายดนี ัก ฯ ขนานหน่ึง เอาพรกิ ไทยสวน ๑ ดปี ลี ๒ สว น ขงิ แหง ๓ สว น มหาหงิ คุ ๔ สว น กานพลู ๕ สวน สมอพเิ ภก ๖ สวน มะขามปอม ๗ สวน สมอไทย ๘ สวน ผิวมะกรูด ๙ สวน หอมแดง ๑๐ สวน กระเทียม ๑๑ สวน ผกั เปด แดง ๑๒ สวน บดดว ยนำ้ สม สายชูกนิ แกก ลอ นแหงหายดนี ัก ฯ ยาทาแกคัน เอาใบมะระ ขม้นิ ออย ตำทาแกค นั หายดีนัก ฯ ขนานหนึ่ง เอาขนุนละมุด แปงเหลา เหมือดคน ขม้ินออย ดินสอพอง เอาเสมอภาค ตำบิดเอาน้ำทา แกคนั อัณฑะน้ำเหลืองหายดนี กั ฯ ขนานหน่ึง เอาหอยขมเผา หอยแครงเผา แกน แสมทะเล เปลา นอ ย ขิงแหง ดีปลี พริกไทย แหวหมู วานน้ำ ผิวหวายตะคา เอาเสมอภาค ทำเปนจณุ บดทำแทงไวล ะลายนำ้ รอนกนิ แกก ลอนแหงหายดีนัก ฯ ขนานหนึ่ง เอาเบญจขี้เหล็กปา เบญจมะฝอ เถาวัลยเปรียง รากคาง รากราชพฤกษ ส่ิงละสวน ขิงแหง ๒ สวน ดีปลี ๓ สว น พริกไทย ๔ สวน ตม กินแกกลอนแหงหายดนี ัก ฯ ขนานหนึ่ง เอาตรีกฏก ตรีผลา กะทือ ไพล ส่ิงละสวน เถาวัลยเปรียง แกนขี้เหล็ก ๔ สวน ตมกิน แกก ลอนแหงอนั บังเกดิ เพอ่ื สันทฆาต ซง่ึ กระทำใหแ นนใหเสยี ดหายวเิ ศษนกั ฯ 129

ชุดตำราภมู ปิ ญญาการแพทยแผนไทย ฉบับอนรุ กั ษํสา ันก ุ้คมครองภู ิม ัปญญาการแพทย์แผนไทย 130 กลอ นสำแลงตรุ ิตะวฒุ ิ

ํสา ันก ุ้คมครองภู ิม ัปญญาการแพทย์แผนไทยตำราการแพทยแผนไทย ในศลิ าจารึกวัดพระเชตุพนวมิ ลมังคลาราม (วดั โพธ)ิ์ เลม 3 กลอ นสำแลงตรุ ิวฒุ ิ (ศาลาสริ วิ ัฒนภกั ด)ี ๏ สทิ ธิการิยะ จะกลา ว ดว ยลักษณะอชิณะวุฒโิ รค คือกลอ นลำแลง อนั บังเกดิ แตเ พยี รมีนามบัญญัตชิ ่อื วาตุรติ ะวฒุ นิ ั้นเปน คำ รบ ๓ คอื บงั เกิดเพ่ือเดนิ นักแลมไิ ดม รี ะหวางเพลากด็ ี แลเดนิ ไปทาง ไกลเหลอื กำลังก็ดี และเปน เหตุท่ีจะใหว ุฒิโรคนี้บังเกิดกลา มกั กระทำ ใหถ ว งลงไปตน ขาท้งั สองขาง ใหตึงโดยกำลังปตฆาต รตั ตฆาตน้นั กำเรบิ ใหยอกให แทงในทรวงอก แลใหร อ นไปท้ังกายดงั่ มพี ษิ ลกั ษณะโทษซึ่งกลา วมาดังน้ี ถา แก เขา มกั กลายเปนฝม ะเรง็ ทรวง ซึ่งมอี ยูในคัมภีรวณั โรคอนั กลาวไวแลว นัน้ ฯ แพทย จะยายากนักตามอาจารยกลาวไวด ังน้ี ฯ ถา จะแก เอารากแจง รากตะโกนา รากพญามอื เหล็ก รากมะเกลอื รากทรงบาดาล รากเลบ็ เหยย่ี ว แกน มะขาม แกนมะหาด แกน มะตาด แกน กะทกรก หวั เตา เกียด เบญจชมุ เห็ดเทศ เอาเสมอภาค ตมตามวิธใี หกนิ ตามกำลัง แกก ลอ นอันชอ่ื วา ตุรติ ะวฒุ นิ ั้นหายดีนัก ฯ ขนานหนึ่ง เอาผลจันทน ดอกจนั ทน พรกิ ไทย ดปี ลี ขา แก แหวหมู รากยา นาง แกนสน แกนประดู พญามอื เหลก็ ฝางเสน กำลงั ววั เถลิง แกนขนนุ ดนิ ประสิวขาว สารสม ส่ิงละสว น จันทนทัง้ สอง สมอทั้งสาม สงิ่ ละ ๔ สวน ใบมะขาม ใบสม ปอย ใบมะดัน สงิ่ ละ ๑๒ สวน เบญจเทียนตน ส่งิ ละ ๑๔ สว น ยาขาวเย็นทั้งสอง สงิ่ ละ ๒๐ สวน ตม ตามวธิ ีใหก ินตามกำลัง แกก ลอ น อันชือ่ วา ตุริตะวฒุ ิน้นั หายดีนัก ฯ ขนานหน่งึ เอาแสมทะเล แกน ข้เี หลก็ แกนปูนหนิ พญามอื เหลก็ หอยแครงเผา หอยขมเผา สารสม สง่ิ ละสวน ดินประสวิ ๒ สว น ตรีกฏก สิง่ ละ ๓ สวน ทำ เปนจุณบดดวยน้ำมะกรูดใหกินหนกั ๑ สลึง แกกลอน ชื่อวาตรุ ิตะวฒุ ินัน้ หายดีนัก ฯ 131

ํสา ันก ุ้คมครองภู ิม ัปญญาการแพทย์แผนไทยชุดตำราภูมิปญญาการแพทยแผนไทย ฉบบั อนุรักษ กลอนสำแลงตรุ ิวฒุ ิ (ศาลาสิริวัฒนภกั ด)ี ๏ สิทธิการิยะ จะกลาวดวยลักษณะอชิณะวุฒิโรค คือกลอนลำแลงอันบังเกิดแตเพียรมีนามบัญญัติช่ือวา ตุริตะวุฒิน้ันเปนคำรบ ๓ คือบังเกิดเพ่ือเดินนักแลมิไดมีระหวางเพลาก็ดี แลเดินไปทางไกลเหลือกำลังก็ดี และเปน เหตทุ ่ีจะใหว ฒุ ิโรคนบ้ี งั เกดิ กลา มักกระทำใหถวงลงไปตน ขาทง้ั สองขาง ใหต งึ โดยกำลังปต ฆาต รตั ตฆาตน้นั กำเริบใหยอกใหแทงในทรวงอก แลใหรอนไปทั้งกายด่ังมีพิษ ลักษณะโทษซึ่งกลาวมาดังนี้ ถาแกเขามักกลายเปน ฝม ะเร็งทรวง ซึง่ มีอยใู นคัมภีรว ัณโรคอันกลา วไวแ ลวนั้น ฯ แพทยจ ะยายากนกั ตามอาจารยก ลา วไวดงั นี้ ฯ ถาจะแก เอารากแจง รากตะโกนา รากพญามือเหล็ก รากมะเกลือ รากทรงบาดาล รากเล็บเหย่ียว แกนมะขาม แกนมะหาด แกนมะตาด แกนกะทกรก หัวเตาเกียด เบญจชุมเห็ดเทศ เอาเสมอภาค ตมตามวิธี ใหกินตามกำลงั แกก ลอนอันชือ่ วา ตรุ ติ ะวุฒินน้ั หายดีนกั ฯ ขนานหน่ึง เอาผลจันทน ดอกจันทน พริกไทย ดีปลี ขาแก แหวหมู รากยานาง แกนสน แกนประดู พญามือเหล็ก ฝางเสน กำลังวัวเถลิง แกนขนุน ดินประสิวขาว สารสม ส่ิงละสวน จันทนทั้งสอง สมอท้ังสาม สิ่งละ ๔ สวน ใบมะขาม ใบสมปอย ใบมะดัน สิ่งละ ๑๒ สวน เบญจเทียนตน ส่ิงละ ๑๔ สวน ยาขาวเย็นทั้งสอง ส่งิ ละ ๒๐ สวน ตมตามวิธีใหกินตามกำลงั แกกลอนอันชอ่ื วาตรุ ิตะวุฒนิ ้นั หายดีนกั ฯ ขนานหน่ึง เอาแสมทะเล แกนขี้เหล็ก แกนปูนหิน พญามือเหล็ก หอยแครงเผา หอยขมเผา สารสม สิ่งละสวน ดินประสิว ๒ สวน ตรีกฏก สิ่งละ ๓ สวน ทำเปนจุณบดดวยน้ำมะกรูดใหกินหนัก ๑ สลึง แกกลอน ชอ่ื วาตรุ ติ ะวุฒินน้ั หายดนี ัก ฯ 132

ตำราการแพทยแ ผนไทย ในศลิ าจารึกวัดพระเชตุพนวิมลมงั คลาราม (วัดโพธิ)์ เลม 3 ํสา ันก ุ้คมครองภู ิม ัปญญาการแพทย์แผนไทย กลอ นลมเกดิ เพือ่ กจุ ฉิสยาวาต 133

ํสา ันก ุ้คมครองภู ิม ัปญญาการแพทย์แผนไทยชดุ ตำราภมู ปิ ญ ญาการแพทยแ ผนไทย ฉบบั อนรุ กั ษ กลอ นลมเกดิ เพ่ือกุจฉิสยาวาต (ศาลาวมิ งั สา) ๏ สทิ ธิการิยะ จะกลา ว ลกั ษณะกลอนลมกุจฉสิ ยาวาต เปน คำรบ ๓ น้ัน มอี าการแลประเภทกระทำใหปด ทางอจุ จาระ ใหอ ุจจาระนัน้ เดินมไิ ดส ะ ดวก ใหทอ งข้นึ มริ วู าย บางทใี หจุกแดก บางทีใหแนนอกคบั ใจ แพทยสมมุติวา ลมบิด ใหป วดถวงหวั เหนา ใหเม่อื ยเอวแลตน ขาท้งั ๒ อาการเปน ดงั กลา วนี้ ฯ ถาจะแก เอาโกฐสอ โกฐเขมา ตรีกฏก วา นนำ้ ผลสวาด ชะเอมเทศ กรุงเขมา ใบยา งทราย มหาหงิ คุ เอาเสมอภาคทำเปนจุณบดละลายนำ้ ผึ้งรวงกนิ หนกั ๑ สลึง แกกลอนลมอันบังเกดิ เพื่อกุจฉสิ ยาวาตนน้ั หายดีนัก ฯ ขนานหนึ่ง เอา ไพล ใบพลับพลึง ใบมะขาม ใบสม ปอ ย ใบลูกเขยตาย ขมน้ิ ออย ขงิ สด เกลอื สมทุ ร เอาเสมอภาคทำเปนจุณ เอาหอผาขาวนง่ึ ใหส ุกแลวชุบน้ำสม สายชูประคบแกเ ม่ือยขบ แล ปวดถว งน้นั หายวเิ ศษนัก ฯ ขนานหน่ึง เอาพริกไทย ขงิ แหง ส่ิงละสว น ดีปลี เจตมลู กระวาน กาน พลู สมอเทศ สมอไทย การบูร ยาดำ สิง่ ละ ๒ สวน ทำเปนจณุ บดละลายนำ้ รอ นกนิ หนกั ๑ สลึง แกก ลอ น ลมอนั บงั เกดิ เพอ่ื กจุ ฉสิ ยาวาตนัน้ หายวิเศษนกั ฯ ขนานหน่งึ เอาพรกิ ไทย ๑ ดปี ลี ๒ ขิงแหง 3 มหาหิงคุ ๔ การบูร ๕ วานนำ้ ๖ เกลือสินเธาว ๗ รากไครเครอื ๘ ใบคนทสี อ ๙ เทยี นเยาวพาณี ๑๐ ทำเปนจณุ บด ละลายน้ำรอนกนิ หนกั ๑ สลงึ แกกลอ นลมอนั บงั เกดิ เพอ่ื กจุ ฉิสยาวาตน้นั หายดีนัก ฯ ขนานหน่งึ เอา ขาลิง ไพล ใบมะตมู ใบสะเดา วานน้ำ กระเทยี ม ผิวมะกรดู พริกไทย ดปี ลี มหาหิงคุ สมอไทย ใบสลอดนงึ่ รากตองแตก เอาเสมอภาค ทำเปนจุณบดละลายน้ำสม ซาก็ได นำ้ ผ้งึ กไ็ ดให กนิ หนัก ๑ สลงึ แกกลอ นลมอนั บังเกดิ เพ่อื กุจฉสิ ยาวาตน้นั หายดนี ัก ฯ ขนานหนึ่ง เอา โกฐสอ โกฐพุงปลา เปลือกโมกมัน มะตูมออ น แหวหมู กกรังกา ตรีกฏก สมลุ แวง แฝกหอม ส่ิงละสว น เปลา นอ ย ๙ สว น ทำเปนจุณบดละลาย นำ้ ผึ้งกินหนัก ๑ สลงึ แกก ลอนลมนน้ั หายดีนัก ฯ 134