-

ชวี ิตจะ HAVE FUN หากดูแลสขุ ภาพช่องปากดี จัดทำ�โดย นางสาว ณัฐฐิรา สงั ขท์ อง นางสาว ชัญญานชุ สขุ สุวรรณ์ นางสาว สริ พิ รรณ หนูขาว นักศึกษาชัน้ ปี ท4ี่ สาขาเทคโนโลยีส่ือสารมวลชน คณะครศุ าสตร์อตุ สาหกรรมและเทคโนโลยี มหาวทิ ยาลยั เทคโนโลยรี าชมงคลศรวี ิชัย เลขท1ี่ ถ.ราชด�ำ เนินนอก ต.บอ่ ยาง อ.เมือง จ.สงขลา 90000 โทรศัพท์ 0-7431-7180 ตอ่ 1945 ทปี่ รึกษา อาจารย์ รญั ชกร จันจ�ำ ปา อาจารย์ ภัททริ า กลนิ่ เลขา ISBN E-BOOK : ขอ้ มลู ทางหนงั สอื เลม่ นีจ้ ดั ท�ำ ข้นึ ใน รายวชิ า โครงงานทางเทคโนโลยีส่ือสารมวลชน เพ่อื สง่ เสริมการดแู ลสุขภาพช่องปากและผทู้ สี่ นใจ เพ่อื เป็นแนวทางในการดแู ลสุขภาพช่องปากมากข้ึน

สารบญั 1 ทำ�ความรู้จกั ช่องปากเรากนั เถอะ 2 3 ช่องปาก 5 เร่ือง..ช.่อขงอปงาฟกัขนองเรามอี ะไรบา้ ง 6 ความรู้เร่อื งฟั น 7 ลักษณะภายในฟั น 8 ชดุ ของฟั น 9 รปู ร่างและหนา้ ทีข่ องฟั น 10 เน้อื เย่ือทเี่ กยี่ วขอ้ งกบั ฟั น 11 ปั ญหาของสุขภาพช่องปาก 12 เร่อื งใกลต้ วั ทไี่ มค่ วรละเลย แบคทีเรยี 13 โรคในช่องปากทีพ่ บบอ่ ย 14 โรคช่องปากอักเสบติดเช้อื รา 15 โรคช่องปากอกั เสบติดเช้ือไวรัส ( โรคเรมิ ) 16 โรคช่องปากอักเสบตดิ เช้อื แบคทีเรีย 17 โรคช่องปากอักเสบจากการแพอ้ าหาร 18 โรคช่องปากอกั เสบจากการสบู บหุ รี่ 19 โรคช่องปากอักเสบจากการด่ืมสรุ า 20 โรคฟั นเป็นหนอง 21 โรคฟั นสกึ 22 การรับประทานอาหาร เพ่อื รักษาสุขภาพช่องปาก 23 การรบั ประทานอาหาร เพ่อื รกั ษาสขุ ภาพช่องปากทดี่ ี 25 การดูแลรักษาอนามัยช่องปาก 26 การบว้ นปาก 27 การใช้ผา้ ถู การใช้แปรงสฟี ั น 28 15 ขัน้ ตอนการแปรงสีฟั นทีถ่ กู วธิ ี 29 30

ทำ�ความร้จู กั ช่องปากเรากนั เถอะ

ช่องปาก !! ช่องปาก เป็นอวัยวะหนีง่ มีหนา้ ทรี่ ับรสชาติ เพมิ่ ความอยากอาหาร ยอ่ ยอาหาร ก่อ น เ ข้า สู่ ก ร ะ เ พ า ะ อ า ห า ร ช่ ว ย ใ น ก า ร ก ลื น อ า ห า ร ก่อ น เ ข้า สู่ ห ล อ ด อ า ห า ร แ ล ะ ช่ ว ย ในการออกเสียงพูดให้ชัดเจนนอกจากนั้นยังเป็ นอวัยวะให้ความสวยงาม เพมิ่ ความมนั่ ใจให้ตัวเองและเป็นช่องทางหน่งึ ในการแสดงอารมณต์ า่ ง ๆ ดงั นัน้ ถึงแมว้ า่ ช่องปากจะไมใ่ ช่อวยั วะทสี่ ง่ ผลตอ่ การมีชีวติ ของมนุษยเ์ หมอื นหัวใจ สมอง ตับ และไต แตก่ เ็ ป็นอวยั วะเพ่อื คณุ ภาพชวี ติ ดา้ นร่างกายและจติ ใจ2

ช่องปากของเรา รมิ ฝีปาก เพดานปาก ลิน้ ไก่ ตอ่ มนำ�้ ลาย ลนิ้ ฟั น เหงอื ก 3

มอี ะไรบ้าง ? เน้ือเย่ือทุกชนิดของช่องปากถูกปกคลุมไปด้วย เย่อื ทมี่ เี มือกชนิดเดยี วกนั จงึ ท�ำ ให้อาการและโรค ตา่ งๆ ของเน้อื เย่อื ทกุ ชนิดในช่องปากจงึ เหมือนกัน ซ่ึงเน้ือเย่ือนี้จะเกิดการระคายเคืองและบาดเจ็บได้ งา่ ย ซ่งึ ทงั้ นหี้ ากไดร้ ับการกระทบกระแทกโดยตรง จากสงิ่ ตา่ ง ๆ และสารเคมีตา่ ง ๆ เช่น อากาศ อาหาร เคร่ืองด่มื ยา สารบางชนิดในยาสฟี ั น และ น�ำ้ ยาบว้ นปาก อาหารรสจดั อณุ หภมู ขิ องอาหาร และเคร่อื งด่มื และจากเช้ือโรคตา่ งๆ จึงสง่ ผลให้ ช่องปากอักเสบ มบี าดแผล มีแผลเป่ือย และเกิด โรคตา่ ง ๆ ไดง้ า่ ย ภายในช่องปากยงั มีรูเปิดของตอ่ มน�ำ้ ลาย พาโรติด ตอ่ มน้�ำ ลายหนา้ กกหูทัง้ ดา้ นซ้าย และ ด้านขวารูเปิ ดเข้าช่ องปากและบริเวณกระพุ้งแก้ม ตอนบนทงั้ ซ้ายและขวารเู ปิดตอ่ มน�้ำ ลายใต้ ขากรรไกรใตค้ าง ในสว่ นทเี่ ปิดเขา้ บรเิ วณช่อง ปากใตล้ ิน้ ตอนหนา้ มีตอ่ มน้�ำ ลายเลก็ ๆ หลายร้อย ต่อมกระจายอยู่ตามเน้ือเย่ือทุกชนิดในช่องปาก เพ่ือให้มีน้ำ�ลายหล่อล่ืนให้ความชุ่มช่ืนกับช่องปาก ตลอดเวลา 4

เร่อื ง...ของฟนั

ความรู้เรอ่ื งฟัน ฟั น จัดเป็นอวยั วะทแี่ ขง็ แรงทีส่ ดุ ในร่างกาย โดยมีความแข็งมากกวา่ กระดกู เป็นอวัยวะเดียวที่ไม่มีการเติบโตเพิ่มขนาดหรือเปลี่ยนรูปร่างหลังจากข้ึนมาใน ช่องปาก ฟั นยังเป็นอวยั วะจะคอยทำ�หนา้ ทบี่ ดเคยี้ วอาหารกอ่ นกลนื ลงไปยอ่ ยใน กระเพาะ สามารถรับความรู้สึกและเจ็บปวดไดถ้ ้ามกี ารสกึ กร่อนหรือท�ำ ลายของ เน้ือฟั น ฟั นมีลกั ษณะภายนอกแบง่ เป็น 2 สว่ น คือ ตัวฟั น เป็นสว่ นทขี่ ้นึ อยูใ่ นช่อง ปาก และรากฟั นเป็นสว่ นทีฝ่ ั งอยใู่ ตเ้ หงอื กและกระดกู ขากรรไกร 6

ลกั ษณะภายในฟัน 1 2 3 4 ชนั้ เคลอื บฟั นและเคลอื บรากฟั น (Enamel) 1 เป็นชนั้ ทอี่ ยูน่ อกสดุ ของตัวฟั นโดยจะเคลอื บฟั นจะช่วยหุ้มตวั ฟั นไว้ มีส่วนประกอบคือแคลเซียมและฟอสเฟตมีสีขาวปนเหลืองซ่ึงเป็นส่วนที่ แข็งแรงทีส่ ุดเพราะต้องทนต่อการสัมผัสกับอาหารและความเปลีย่ นแปลง ของสภาพแวดลอ้ มภายในปากตลอดเวลา 2 เน้ือฟั น (Dentin) อยูถ่ ัดเขา้ มาจากสว่ นของชนั้ เคลอื บฟั นและชนั้ เคลือบรากฟั นโดยจะมี สคี รีมคอ่ นขา้ งเหลอื ง มีปลายประสาทรบั ความร้สู ึก ดงั นนั้ เม่อื ฟั นผุหรือกร่อน จะมีอาการเสียวหรอื ปวด 3 ชนั้ เคลือบรากฟั น (Cementum) จะอยูช่ นั้ นอกสดุ ของรากฟั น โดยมีตวั เคลอื บรากฟั นจะห้มุ รากฟั นไว้ 4 มีความแขง็ แรงนอ้ ยกวา่ เน้อื ฟั น ถ้าไมม่ กี ระดูกปกคลุมอยูจ่ ะสกึ กร่อนและ 7 ถูกทำ�ลายไดง้ า่ ย โพรงประสาทฟั น (Pulp) อยชู่ นั้ ในสดุ ของซีฟ่ ั น มลี กั ษณะเป็นโพรงตรงกลาง เป็นแกนกลาง คลา้ ยไสด้ นิ สอเป็นทอี่ ยูข่ องเน้ือเย่ือเสน้ ประสาท นำ้�เหลืองและเซลลท์ จี่ ะ สร้างเน้ือฟั นเป็นจุดส�ำ คญั ทสี่ ดุ ดงั นนั้ โดยธรรมชาตจิ ึงสร้างฟั นให้มคี วาม แข็งแรงเพ่อื ป้ องกันชนั้ นี้

ชดุ ของฟัน ฟั นน้�ำ นม เป็นฟั นชดุ แรกมีทงั้ หมด 20 ซี่ จะเริม่ ข้ึนเม่อื อายอุ ยทู่ ี่ 6-8 เดอื น มีสีขาวคล้ายนำ้�นมแม้ว่าฟั น น�้ำ นมจะหลุดไปในไมช่ ้า แตก่ ต็ อ้ ง ให้ความสำ�คัญในการดูแลรักษา เพราะฟั นน้ำ�นมนอกจากจะใช้บด เคยี้ วอาหาร ให้ความสวยงามและ ช่วยในการพัฒนาการออกเสียง ของเด็กในการเติบโต ฟั นนำ�้ นม เป็ นตัวช่ วยให้การทำ�การกระตุ้น ใ ห้ ก ารเ จริญ ข องข าก รรไ ก ร และโครงหน้าเป็ นไปอย่างปกติ ช่วยกันที่ไว้ให้ฟั นถาวรที่จะข้ึน ในตำ�แหน่งนั้นข้ึนได้อย่างปกติ และข้ึนในต�ำ แหนง่ ทถี่ ูกตอ้ ง ฟั นถาวรหรือฟั นแท้ เป็นฟั นชุดทีส่ องและเป็นชุดสดุ ทา้ ย ที่จะอยู่กับเราตลอดไปมีการหลุดร่วง ไ ป ต า ม อ า ยุ จึ ง ต้ อ ง มี ก า ร ดู แ ล รั ก ษ า ฟั นทีด่ ี โดยไมใ่ ห้สง่ ผลเสียตอ่ สขุ ภาพปาก ฟั นแทจ้ ะมีทงั้ หมด 32 ซี่ มขี นาดใหญก่ วา่ ฟั นน้ำ�นม จะมสี เี หลอื งมากกวา่ ฟั นนำ้�นม จะเรมิ่ ข้ึนเม่ืออายุประมาณ 6 ปี ทยอยข้ึน จนครบ 28 ซี่ เม่ืออายุได้ 12-13 ปี สว่ น ของฟั นแทเ้ ฉพาะฟั นกรามซสี่ ดุ ทา้ ย โดย จำ�นวนอีก 4 ซีจ่ ะข้นึ ช่วงราวอายุ17-35 ปี เม่อื พบวา่ ไมส่ ามารถงอกข้ึนมาไดจ้ ะเรียก ฟั นเหลา่ นีว้ า่ ฟั นคุด 8

รปู รา่ งและหนา้ ท่ขี องฟัน ฟั นตัด (Incisal) เป็นฟั นทีอ่ ยูท่ างดา้ นหนา้ ตรงกับตำ�แหนง่ ตรงปลายจมูก มีจำ�นวน 8 ซี่ เป็นฟั นบน 4 ซี่ ฟั นลา่ ง 4 ซี่ รูปร่างแบนปลายบางและมคี ม ฟั นเขยี้ ว (Canine) เป็นฟั นทีอ่ ยูถ่ ัดไปตรงมมุ ปาก ซ้าย-ขวา บน-ลา่ ง ต�ำ แหนง่ ละ 1 ซี่ รวมทงั้ หมด 4 ซี่ ปลายฟั นคอ่ นขา้ งแหลม มรี ากยาว 1 ราก เป็นฟั นทีแ่ ข็งแรงมากใช้ฉกี อาหารสามารถ ช่วยคงรูปร่างของใบหนา้ ฟั นกรามนอ้ ยและฟั นกราม (Premolar And Molar) ฟั นทเี่ หลอื อีก12 ซเี่ ป็นฟั นกราม (ซ่ึงในฟั นน้ำ�นมจะมี 8ซ)ี่ ซ้าย-ขวา บน-ลา่ ง ตำ�แหนง่ ละ 3 ซี่ มี 2–3 ราก มขี นาด ใหญท่ ี่สุดหน้าตัดกว้างใช้บดเคี้ยวอาหารให้ละเอียดกอ่ น กลืน เป็นการช่วยให้กระเพาะอาหารไมท่ ำ�งานหนักเกินไป 9

เน้ือเย่ือทเ่ี กย่ี วขอ้ งกบั ฟนั เหงือก (Gingiva) เป็นเน้ือเย่ือที่อยู่ชิดบริเวณคอ ฟั นคลุมอยู่บนกระดูกขากรรไกรที่ รองรับฟั นป้ องกันอันตรายต่ออวัยวะ ข้างใต้เหงือกโดยปกติมีสีชมพูอ่อน อาจมีสีคล้ำ�บ้างตามสีผิวของแต่ละ บุคคล เน้ือแนน่ ขอบเหงือกบางแนบ และโค้งเว้าไปตามลักษณะคอฟั น แตล่ ะซีเ่ หงือกทอี่ ยรู่ ะหวา่ งซอกฟั น จะ เป็ นรูปสามเหลี่ยมมียอดแหลมเต็ม ซอกฟั นระหว่างขอบเหงือกและตัว ฟั นไม่ได้ติดกันสนิทแต่จะมีร่องโดย รอบลึกประมาณ 1 - 3 มิลลเิ มตร ซ่ึง ร่องนี้ถ้าทำ�ความสะอาดไม่ดีมีคราบ จุลินทรีย์และหินน้ำ�ลายสะสมก็จะ ทำ�ให้เกิดการอักเสบของเหงือกเกิด โรคปริทันต์มีการทำ�ลายของกระดูก ทำ�ให้ฟั นโยกได้ เน้ือเย่ือปรทิ นั ต์ (Periodontal Ligament) ปกติแลว้ มองไมเ่ หน็ ในช่องปาก เพราะเป็นเน้ือเย่ือทอี่ ยรู่ อบ ๆ รากฟั น ซ่ึงทำ�หนา้ ทยี่ ึด รากฟั นแต่ละซี่ให้ติดกับกระดูกขากรรไกรที่ฝั งตัวอยูม่ ีความยืดหยุน่ ได้เล็กน้อยจึงช่วย กระจายแรงบดเคีย้ วจากฟั นไปยงั กระดกู ขากรรไกรได้ 10

ปญั หาสขุ ภาพชอ่ งปาก

เรอื่ งใกล้ตวั ที่ไม่ควรละเลย !! 12 ช่องปากเป็นอวัยวะส�ำ คัญอวยั วะหน่ึง หากขาดจากการดูแล ช่องปาก จงึ มีการอกั เสบทงั้ ชนิดตดิ เช้ือและไมต่ ดิ เช้ือและทำ�ให้ เกดิ โรคตา่ งๆ ทงั้ ของช่องปากเองและอวัยวะอ่นื ๆ โรคตา่ ง ๆ โรคทเี่ กดิ มาจากสภาวะทขี่ าดอาหาร จากการตดิ เช้อื ในล�ำ คอ จากทางเดนิ ระบบหายใจ และในระบบทางเดินอาหาร พูดไมช่ ดั ขาดความสวยงาม มกี ลนิ่ ปาก และ อาจเกิดโรคมะเรง็ ช่องปาก ดงั นนั้ การดูแลช่องปากทกุ ๆ วนั สมำ�่ เสมอตลอดชีวิตแมใ้ นยาม เจ็บป่ วย เพ่อื ให้ช่องปากมสี ขุ ภาพดี สะอาด การปราศจากโรค นัน้ จงึ จ�ำ เป็นอยา่ งยงิ่

แบคทเี รยี ในช่องปากมีอยมู่ ากกวา่ 20 ชนดิ เช้ือโรคโดยแตล่ ะ ชนดิ จะคอยเสรมิ หรอื ตา้ นฤทธิต์ อ่ กนั เวน้ เสียแตม่ ีน้ำ�ตาลหรอื เศษ อาหารเป็นเวลานาน ทำ�ให้เช้อื บางตวั ทกี่ ินเศษอาหารและนำ�้ ตาลเหลา่ นแี้ ลว้ ท�ำ การแบง่ ตวั ขยายจ�ำ นวนกดั กร่อนเน้ือฟั นเลก็ นอ้ ย ครงั้ แรกนนั้ จะกัดเคลือบฟั นชัน้ นอกให้คอ่ ย ๆ ผกุ ร่อน ถ้าทงิ้ ไวไ้ มไ่ ปหาหมอฟั นเอา รอยหนิ ปนู นนั้ ออกเช้อื แบคทเี รยี จะลกุ ลามเขา้ ไปสฟู่ ั นชนั้ ดา้ นในและเขา้ สโู่ พรงประสาทฟั นไดโ้ ดยงา่ ยดาย ขนั้ นีแ้ ลว้ หากยงั คงปลอ่ ยไวเ้ ช้ือสะสม อยูใ่ นคลองรากฟั นนาน จะทำ�ให้ฟั นซีน่ ัน้ เกดิ เป็นหนองปลายรากฟั นได้ กอ่ ให้เกิดการลกุ ลามของเช้อื โรคจนทำ�ให้ฟั นกลายเป็นหนองใช้เวลาช้า นานเพียงใดสดุ แตส่ งิ่ แวดลอ้ มและสภาพของฟั น 13

โรคในชอ่ งปากท่พี บบอ่ ย

โรคช่องปากอกั เสบตดิ เชือ้ รา ท�ำ ไมถึงเป็นโรคนีไ้ ด:้ โ รคช่องปากอักเสบการติดเช้ือราเป็นโรคที่พบได้บ่อยโรคหน่ึงพบ ได้ทั่วไปโดยผู้หญิงมีโอกาสเกิดได้บ่อยกว่าผู้ชายเป็ นการเปลี่ยนแปลงของ ฮอร์โมนเพศ โรคช่องปากอกั เสบจากการตดิ เช้อื ราเป็นโรคติดตอ่ สผู่ อู้ ่นื ไดโ้ ดย การสมั ผัสหรือใช้ของใช้ร่วมกัน เช่น ช้อนและแกว้ นำ้� อาการของโรค มกี ลิน่ ปาก อาจมไี ขต้ ำ�่ ๆ เบ่ืออาหาร รู้สึกคลา้ ยมีอะไรอยใู่ นปากในคอ เน้อื เย่ือในช่องปากแดงและบวมเล็กนอ้ ย มฝี ้ าบริเวณเน้ือเย่ือทัว่ ช่องปาก มีเลอื ดออกไดง้ า่ ย เม่อื ถูหรอื ขดู บริเวณฝ้ า 15

โรคชอ่ งปากอักเสบติดเช้ือไวรัส (โรคเริม) ท�ำ ไมถึงเป็นโรคนีไ้ ด:้ เ กดิ จากการติดเช้อื ไวรัสชนิดเฮอร์ปี หรือเรยี กยอ่ ๆ วา่ ไวรสั เอชเอสวี (Herpes Simplex virus หรอื HSV ) หรือโรคเรมิ ไวรสั ตวั นอี้ าจกอ่ การตดิ เช้ือ บริเวณอวยั วะเพศร่วมดว้ ย โดยปกติไวรสั ตัวนอี้ าศัยอยใู่ นร่างกายเราเม่อื ร่างกาย อ่อนแอจงึ จะแสดงออก โดยโรคเริมของช่องปากจดั เป็นโรคตดิ ตอ่ จากการสัมผัส และจากน้ำ�ลาย ซ่งึ หากเกดิ ทบี่ ริเวณอวัยวะเพศจัดเป็นโรคตดิ ตอ่ ทางเพศสมั พนั ธ์ แต่โรคเริมนั้นหากเกิดบริเวณอวัยวะเพศมักเป็นชนิดที่เกิดกับช่องปากพบได้ใน ทุกอายุแตพ่ บในผใู้ หญส่ งู กวา่ เด็กและมโี อกาสเกดิ ไดท้ ัง้ ผูห้ ญงิ และผูช้ าย อาการของโรค เจบ็ ปาก คอ ริมฝีปาก เน้อื เย่ือในช่องปากบวม แดง เบ่ืออาหาร อาจมีไขส้ ูงหรือต�่ำ กลนื และพดู ล�ำ บาก มตี ุม่ พองเล็กๆ 16

โรคช่องปากอกั เสบ ติดเชอ้ื แบคทีเรยี ทำ�ไมถงึ เป็นโรคนีไ้ ด:้ มักเกดิ ตามหลงั ช่องปากตดิ เช้อื ไวรสั หรอื เกดิ แผลจากสาเหตุตา่ ง ๆ อยา่ งเช่น แผลร้อนใน แผลจากอบุ ตั เิ หตุแผลจากการกัดริมฝีปาก ลิน้ และแผลของมะเรง็ ทดี่ ูแล รักษาความสะอาดของช่องปากไมด่ พี อหรือมีสุขภาพอ่อนแอ พบไดใ้ นทกุ วยั ทงั้ ผูห้ ญิง และผูช้ ายและจัดเป็นโรคตดิ ตอ่ จากการสมั ผสั สารคัดหลัง่ แผลหรอื จากน้�ำ ลายเช่นกนั อาการของโรค เจบ็ ปาก เจ็บแผลเวลากินด่มื กลืน แผลบวมแดง ตอ่ มนำ�้ เหลืองในคออาจโต มกี ลนิ่ ปาก เบ่ืออาหาร แผลเป่ื อย สารคัดหลัง่ สีออกเหลอื งปกคลมุ แผล 17

โรคช่องปากอกั จเาสกบการแพอ้ าหาร ทำ�ไมถึงเป็นโรคนีไ้ ด:้ โ รคหรือภาวะช่องปากอักเสบจากการแพอ้ าหารอาจเกิดโดยเป็นส่วนหน่ึง ของอาการแพท้ ีเ่ กดิ ข้ึนกบั อวัยวะตา่ งๆทวั่ ร่างกาย หรอื เกดิ เฉพาะในช่องปาก อาการของโรค อาการแพอ้ าหารจะเกิดภายใน 2-3 นาทีหรอื 1ชัว่ โมง หลงั ด่มื หรือรบั ประทานอาหาร อาจมไี ข้ มีอาการร้อนแสบ ช่องปากบวมแดง ผ่ืนคันทัว่ ตัวผวิ หนังแดง ตดิ เช้อื รุนแรง แนน่ หนา้ อก มผี ลตอ่ ระบบทางเดินหายใจ ชอ็ ก สามารถเสียชีวิตได้ 18

โรคช่องปากอกั เสบ จากการสูบบหุ ร่ี ทำ�ไมถงึ เป็นโรคนีไ้ ด:้ ภ าวะช่องปากอักเสบจากการสุบบุหร่ีเกิดจากความร้อนของควันบุหรี่ ส า ร พิ ษ ใ น ค วั น บุ ห รี่สั ม ผั ส กั บ เ น้ื อ เ ย่ื อ ต่ า ง ๆ ใ น ช่ อ ง ป า ก จึ ง ก่อ ก า ร ร ะ ค า ย เ คื อ ง กอ่ ให้เกดิ การอักเสบ หากสูบสะสมในปริมาณทสี่ ูงอยา่ งตอ่ เน่ืองเร่อื ยๆ ระยะเวลา นานอาจจะกลายเป็นมะเร็งงได้ โดยช่องปากอักเสบทเี่ กิดจาการสบู บหุ รีจ่ ะถกู พบในคนทสี่ บู บุหรจี่ ัดทัง้ ผหู้ ญิงและผชู้ าย โดยมักเกดิ บรเิ วณเพดานปากมากกวา่ เน้อื เย่อื สว่ นอ่นื ของช่องปาก เพราะเป็นต�ำ แหนง่ สมั ผสั ควนั บุหรไี่ ดม้ ากกวเ่ น้ือเย่อื สว่ นอ่นื อาการของโรค มกี ลนิ่ ปาก เย่ือบุช่องปากเกดิ อกั เสบเร้ือรงั เกดิ ภาวะปากและคอแห้ง ช่องปากติดเช้อื ราและเกิดแผลไดง้ า่ ย เซลลเ์ ย่ือบปุ ากอกั เสบทำ�งานผิดปกติอาจกลายเป็นเซลลม์ ะเร็ง 19

โรคชอ่ งปากอกั เสจบากการด่มื สุรา ทำ�ไมถงึ เป็นโรคนีไ้ ด:้ พ บไดเ้ สมอจากคนทดี่ ่มื สรุ าตดิ ตอ่ กนั เป็นเวลานานโดยโอกาสเกดิ ได้ ทัง้ ผหู้ ญงิ และผชู้ าย เน่อื งจากเน้ือเย่ือในช่องปากทสี่ มั ผัสกบั สารพษิ ตา่ งๆในสุรา โดยเฉพาะสารจากเอทานอล (Ethanoi) จะอักเสบทงั้ ช่องปาก มีสแี ดง และบวม ซ่งึ ในบางครงั้ เกดิ แผลตา่ งๆ ไดง้ า่ ย สง่ ผลกระทบให้ตอ่ มน�ำ้ ลายเลก็ ในช่องปาก อกั เสบเร้ือรัง จงึ เกดิ ภาวะปากคอแห้งเช่นเดยี วกบั การสบู บุหรี่ เอทานอลซ่งึ เป็น สารกอ่ มะเรง็ จะสง่ ผลให้เซลลใ์ นช่องปาก เกดิ การอกั เสบเร้ือรงั และอาจจะกลาย เป็นเซลลม์ ะเร็งไดโ้ ดยเฉพาะโอกาสเกดิ สูงมากเม่อื ทัง้ ด่ืมสุราและสบู บุหรี่ อาการของโรค การวินจิ ฉัย แนวทางการรกั ษา ผลขา้ งเคยี ง และความรนุ แรงของโรคเช่นเดยี วกบั ในโรคช่องปากอกั เสบจากการสบู บหุ รี่ 20

โรคฟันเป็นหนอง ท�ำ ไมถึงเป็นโรคนีไ้ ด:้ เ กดิ จากเน้ือฟั นหรือรากฟั นติดเช้ือแบคทเี รียรนุ แรงจนเกิดเป็นหนอง ทีพ่ บไดบ้ อ่ ยเม่อื มสี ขุ ภาพช่องปากไมด่ ี โดยพบไดท้ ัง้ เด็กและผูใ้ หญโ่ ดยสาเหตุ จากโรคฟั นเป็นหนอง มักเกดิ จากโรคฟั นผุ โรคเหงอื กอักเสบ หรือโรคปริทนั ต์ เม่อื ไมไ่ ดร้ ับการรักษาหรือรักษาไมถ่ ูกตอ้ ง การอักเสบตดิ เช้ือจะลุกลามรนุ แรง เขา้ เน้ือฟั นหรือรากฟั งจนเกดิ เป็นหนอง อาการของโรค มีกลนิ่ ปาก อ่อนเพลีย ปวดฟั นตลอดเวลา หนองออกจากฟั นตลอดเวลา หรือเป็นๆหาย เหงือกหรือแกม้ ของดา้ นทเี่ ป็นหนองเกิดอาการบวม เจ็บเม่อื เคีย้ วอาหาร ติดเช้ือรนุ แรง อ้าปากไมไ่ ด้ เกิดจากการลกุ ลามติดเช้อื กลา้ มเน้อื แกม้ 21

โรคฟันสกึ ท�ำ ไมถึงเป็นโรคนีไ้ ด:้ เ กิดจากการทเี่ คลือบฟั นสึกออกจากการถูก กด บด หรือจากการเสียดสี อาจเกิดกับฟั นซีท่ อี่ ยูด่ า้ นนอกหรอื ดา้ นใน หรือเฉพาะจดุ ทถี่ ูก กด บด ถกู เสียดสี และอาจจะเกดิ กบั ฟั นบางซีห่ รอื ทัง้ หมดของช่องปาก โรคฟั นสึกเกิดไดท้ งั้ ผหู้ ญงิ และ ผูช้ ายในทุกช่วงอายุและมักพบไดบ้ อ่ ยในผูใ้ หญแ่ ละผูส้ ูงอายุ เพราะฟั นจะถกู กด บด เป็นเวลายาวนาน จึงมฟี ั นสึกไดส้ งู อาการของโรค แสดงอาการช้าๆ เสยี วฟั นจากเหงอื กร่น เสยี วฟั นจากผวิ เคลอื บฟั นทีบ่ างลง เสยี วฟั นจากการสมั ผสั อาหาร 22

การรับประทานอาหาร เพื่อรักษาสุขภาพช่องปาก

ก า ร รั บ ป ร ะ ท า น อ า ห า ร เ พ่ื อ รั ก ษ า สุ ข ภ า พ ช่ อ ง ป า ก ช่องปากเป็นจุดเรมิ่ ตน้ ของระบบทางเดนิ อาหารโดยในช่องปากมีฟั นท�ำ หนา้ ที่ ช่วยบดเคยี้ ว ทำ�ให้สามารถรับประทานไดง้ า่ ยข้นึ โดยนำ�้ ลายมีเอนไซมอ์ ะไมเลสมหี นา้ ที่ หลักจะคอยช่วยยอ่ ยอาหารประเภทคาร์โบไฮเดรต และยงั สามารถทชี่ ่วยให้ความชุ่มช้ืน สะดวกตอ่ การทจี่ ะให้ลิน้ ช่วยในการคลกุ เคลา้ อาหารเพ่อื ให้สามารถกลืนอาหารผา่ นได้ หลอดอาหารสง่ ตอ่ ไปสูก่ ระเพาะอาหารทำ�หนา้ ทหี่ ลกั ในการยอ่ ย และสง่ ผา่ นสลู่ �ำ ไสเ้ ล็ก เพ่อื ดดู ซมึ สารอาหารตอ่ ไปผทู้ มี่ สี ุขภาพช่องปากทดี่ ีสามารถเลอื กการรบั ประทานหาก มคี วามผดิ ปกตเิ กดิ ข้นึ กับช่องปาก จะยอ่ มสง่ ผลให้รับประทานอาหารไดน้ อ้ ยลงมีการ รบั รสเปลีย่ นไปความสามารถในการรับประทานทำ�ไดน้ อ้ ยลง อาจสง่ ผลกระทบกอ่ ให้ เกดิ ปั ญหาทุพโภชนาการข้ึนได้ อยา่ งไรกต็ ามการเลือกรับประทานอาหารทไี่ มถ่ ูกตอ้ ง นนั้ เป็นปั จจัยเสยี่ งตอ่ การเกดิ โรคตา่ งๆ ในช่องปากได้ 24

การรับประทานอาหาร เพ่ือการรกั ษาสขุ ภาพชอ่ งปากท่ดี ี 1.รบั ประทานอาหารทมี่ ปี ระโยชน์ หลากหลายและครบถ้วนเพ่อื ให้ไดร้ บั พลงั งานและสารอาหารที่ เพยี งพอ ทำ�ให้สขุ ภาพกายและสุขภาพฟั นแข็งแรง 2.จ�ำ กัดการรบั ประทานน้�ำ ตาล ไมเ่ กิน10%ของพลงั งานทีค่ วรไดร้ บั ตอ่ วัน ประมาณ 10 ช้อนชาตอ่ วนั และรับประทานอาหารทมี่ ี สว่ นผสมของน�ำ้ ตาล ไมเ่ กิน 4 ครงั้ ตอ่ วนั 3.ควรรับประทานผกั -ผลไมส้ ด ผกั และผลไมม้ ีใยอาหารสูงสามารถป้ องกนั การเกดิ ฟั นผุ จาก ซ่งึ ช่วยท�ำ ความสะอาดฟั นและกระตุน้ การหลัง่ น้�ำ ลาย ท�ำ ให้ช่องปากมีความเป็นกรดนอ้ ยลง 4.ไมค่ วรรบั ประทานอาหารกอ่ นนอน โดยเฉพาะอาหารท่ีมีน้ำ�ตาลเน่ืองจากนำ้�ลาย จะออกมานอ้ ยในตอนกลางคนื ระหวา่ งนอนหลบั ซ่ึงท�ำ ให้ในปากเกิดกรดไดง้ า่ ย 5.ควรประทานนำ้�เปลา่ บอ่ ยๆ เพราะจะช่วยชะลา้ งสิง่ ตกคา้ งในช่องปากช่วยลดการสะสมของแบคทเี รียได้ 25

การดแู ลรกั ษาอนามยั ช่องปาก

การบ้วนปาก วิธนี ไี้ มต่ อ้ งใช้เคร่อื งมือใดๆเลยเพยี งแตใ่ ช้น้ําอมบว้ นปากหรอื ใช้นวิ้ มืออาจ จิม้ ยาสฟี ั นหรือครมี ยาสฟี ั นก็ตามไปดว้ ยก็พอจะช่วยกําจัดเศษอาหารให้หลดุ ไปและ ไดช้ ่วยกําจัดแผน่ คราบฟั นดังนนั้ วิธีนีจ้ งึ แนะนําให้ใช้เป็นเพียงวิธีเสรมิ โดยทําทกุ ครงั้ หลังรับประทานอาหารหรือใช้ในกรณที ไี่ มส่ ามารถแปรงยาบว้ นปากแทนทนั ที 27

อี ะไรบ้าง ? การใชผ้ า้ ถู โดยการใช้ผา้ สะอาดพันทีน่ วิ้ ชีข้ องมอื ทถี่ นดั ชบุ น้ําอาจเป็นน้ําอุ่นๆ หรือน้ําเกลือ เจือจางกไ็ ดแ้ ลว้ เชด็ ถูลงบนเหงือกและฟั น ซ่ึงวธิ นี กี้ จ็ ะทําความสะอาดไดเ้ ฉพาะบริเวณผิว หนา้ ของฟั นในสว่ นทีน่ ิว้ สามารถเขา้ ไดถ้ นัดเทา่ นัน้ แตต่ ามซอกฟั นนนั้ กย็ ังไมส่ ะอาดอยา่ ง ทวั่ ถึง วธิ นี ีเ้ หมาะกบั เด็กเล็ก ๆ วัยกอ่ นเขา้ เรยี นอายุประมาณ 2-3 ปี ซ่ึงยงั ไมค่ นุ้ เคยกับ การใช้แปรงสีฟั นเพ่อื ให้เด็กร้จู กั สงิ่ แปลกปลอมทเี่ ขา้ สชู่ ่องปากกอ่ นทจี่ ะใช้แปรงสีฟั น 28

การใช้แปรงสฟี นั หวั แปรง ดา้ มแปรง ส่วนที่เป็นที่อยูข่ องขนแปรงควรมีความ กว้าง-ยาวที่เหมาะสมไมใ่ หญเ่ กินไปจนเกะกะ เวลาจะเขา้ ไปทําความสะอาดฟั นนนั้ ควรเป็น ด้านที่ควรเลือกหัวแปรงสามารถเขา้ ถึงได้ทุก บริเวณความแข็งของขนแปรงโดยทั่วไปนั้น ควรเลือกใช้ขนแปรงที่มีความแข็งปานกลาง หรอื แบบขนอ่อน ปั จจบุ ันทอ้ งตลาดมีให้เลือก ซ้ือมากข้นึ ไมค่ วรทจี่ ะใช้แปรงสีฟั นทีม่ ีขนแขง็ อาจเพราะจะเป็นอันตรายต่อเหงือกและฟั น ได้หน้าตัดของขนแปรงควรมีหน้าตัดที่เรียบ เสมอกันโดยตลอดเพ่ือให้สามารถแปรงได้ อยา่ งทัว่ ถึงการจะใช้แปรงสีฟั นทมี่ ีหนา้ ตัดของ ขนซ่ึงผิดแผกไปจากนี้ควรขอคําปรึกษาจาก ทันตแพทยจ์ ะเหมาะสมกวา่ แปรงสีฟั นที่เหมาะสมกับการ ใช้ของคนส่วนใหญ่ควรจะมีด้ามตรง ต ล อ ด จ า ก หั ว แ ป ร ง จ น จ ร ด ป ล า ย ด้ามส่วนแปรงสีฟั นที่มีลักษณะด้าม แบบอ่ืนๆนัน้ มักจะให้ความสะดวกใน การแปรงฟั นเพียงบางบริเวณเท่านั้น ใ น ข ณ ะ ที่ ด้ า ม แ ป ร ง ต ร ง จ ะ ช่ ว ย ใ ห้ แปรงสามารถเขา้ ทําความสะอาดฟั น ไดท้ กุ บริเวณ 29

10¢éѹµÍ¹ เราสามารถช่วยรักษาสุขภาพฟนั และช่องปากจากเช้ือโรคต่าง ๆ การแปรงฟนั ทถ่ี ูกวิธี เชื้อแบคทเี รีย หรือ เชือ้ จุลนิ ทรีย์ ท่ีเปน็ สาเหตสุ ำคัญของการเกิดฟนั ผุ ควรใช้เวลาในการแปรงฟันประมาณ 5 นาทีและวันละ 2 ครง้ั เชา้ และก่อ3นนอน 1 2 3 เขา้ -ออก ซ้าย-ขวา ซา้ ย-ขวา ใช้แปรงบริเวณฟันหน้า ใชแ้ ปรงบริเวณฟันหลงั ดา้ นขวา ใช้แปรงบรเิ วณฟันหลงั ไป-มาในแนวซ้าย-ขวา ไป-มาในแนวซ้าย-ขวา ด้านซ้านและด้านขวาไป-มา ประมาณ 10 ครง้ั ในแนวเข้า-ออกประมาณ10ครั้ง ประมาณ 10 ครัง้ 45 เขา้ -ออก ซา้ ย-ขวา ใช้แปรงบริเวณฟนั หน้าลา่ ง ใชแ้ ปรงบริเวณด้านหนา้ ดา้ นลนิ้ ไป-มาในแนวซ้าย-ขวา บนเพดานปากหรอื ลนิ้ ของ หรือเขา้ ออกประมาณ 10 คร้ัง ฟนั หน้าไป-มาในแนวเข้า-ออก 10คร้ัง 678 ใช้แปรงบริเวณ ใช้แปรงบรเิ วณดา้ นบดเคีย้ ว ใชแ้ ปรงด้านเพดานปาก บดเค้ยี วของฟันหลงั ของฟนั หลังดา้ นขวาและซ้านบน ของฟนั หลังดา้ นขวาและซ้ายบน ดา้ นขวาและซา้ ยลา่ ง ประมาณ 10 ครงั้ ประมาณ 10 ครัง้ ประมาณ 10 ครั้ง 9 10 ใชแ้ ปรงบรเิ วณดา้ นขา้ งล้นิ แปลงด้านบนของลิ้น 30 ด้านขวาและซา้ ยล่าง ประมาณ 10 ครงั้



บรรณานกุ รม ชตุ มิ า ไตรรัตนว์ รกลุ .(2537).ทันตกรรมป้ องกันในวัยเดก็ และวยั ร่นุ . กรงุ เทพฯ : เบสท์ บศุ๊ ส์ ออนไลน.์ 418 หนา้ ธีรวัฒน์ ทัศนภริ มย.์ (2560).อาหารวา่ งและของวา่ งเพ่อื สุขภาพปาก ของเดก็ สบื คน้ เม่ือวันที่ 10 กันยายน 2562. จาก : dt.mahidol.ac.th ปิติฤกษ์ อรอนิ ทร.(์ 2562).การศกึ ษาพฤติกรรมการดแู ลสุขภาพ ช่องปากของนกั เรียนชนั้ ประถมศกึ ษาปีที่ 6 ในโรงเรยี นประถม ศึกษา อำ�เภอพนา จงั หวัดอำ�นาญเจรญิ . (วิทยานิพนธป์ ริญญามหาบณั ทิตมหาลยั ราชภัฏอบุ ลราชธาณี) พวงทอง ไกรพบิ ลู ย.์ (2556).โรงช่องปากและฟั น. กรุงเทพฯ : อมรินทร์สุขภาพ. 219 หนา้ สิทธชิ ัย ขุนทอง.(2539).โรคฟั นผุและการป้ องกันในปั จจุบัน กรุงเทพฯ : กองทันตสาธารณสขุ . 60 หนา้