คู่มือการฟื้นฟู

กจิ กรรมทางกายและการออกกาํ ลังกายเพ�ือป้ องกันโรคหวั ใจและหลอดเลอื ด การมีกิจกรรมทางกายนนั� มีประโยชน์ในหลายด้าน โดยพบว่าแม้เป็ นเพียงการทํา กิจกรรมทางกายที�ไม่หนกั มาก เช่น การยืน เดิน เต้นรํา เดินขนึ � -ลงบนั ได ก็สามารถลดอตั รา การตายได้ เมอ�ื เทียบกบั คนท�ีนง�ั นาน ทงั� นีก� ารมีกิจกรรมทางกายที�เหมาะสมยงั มีประโยชน์ใน แงก่ ารควบคมุ ปัจจยั เสยี� งเพ�อื ป้ องกนั โรคหวั ใจและหลอดเลอื ด และป้ องกนั การกลบั มาเป็ นซํา� ของโรคหวั ใจและหลอดเลอื ดได้อีกด้วย กิจกรรมทางกายสาํ คญั อย่างไร �. เพิ�มการไหลเวียนของโลหิต �. ช่วยลดความต้องการออกซิเจนในการทํางานของกล้ามเนอื � หวั ใจ �.ช่วยควบคมุ นาํ � หนกั ตวั �.ช่วยลดความดนั โลหิต และลดอตั ราการเต้นของหวั ใจในขณะพกั ช่วยให้หวั ใจไม่ ต้องทํางานหนกั โดยไมจ่ ําเป็ น �. ชว่ ยลดปริมาณไขมนั รวมในร่างกาย �. ชว่ ยลดการจบั กลมุ่ กนั ของเกลด็ เลอื ดในหลอดเลอื ด �. เพ�ิมความสามารถในการออกกําลงั กาย และช่วยควบคมุ อาการแสดงต่างๆให้ดี ขนึ � เช่น ระดบั อาการเจ็บแน่นหน้าอก หรือการเปล�ียนแปลงของคล�นื ไฟฟ้ าหวั ใจระหวา่ งออก กําลงั กาย �. ช่วยลดกระบวนการอกั เสบ ซ�ึงถือเป็ นสาเหตุสําคญั ของการเกิดโรคหลอดเลือด หวั ใจตบี

ข้อห้ามของการออกกาํ ลังกายท�บี ้านสาํ หรับผ้ปู ่ วยโรคหวั ใจและหลอดเลือด ผ้ปู ่ วยยงั ไมค่ วรเร�ิมออกกําลงั กาย หากยงั มีอาการ ดงั ตอ่ ไปนี � - มภี าวะเจ็บแนน่ หน้าอกที�ไมส่ มั พนั ธ์กบั การออกกําลงั กาย หรือเจ็บแม้ขณะอยเู่ ฉยๆ ไมไ่ ด้ออกแรงทํางานหรือยกของ - มีภาวะใจสนั� ผิดปกติ หวั ใจเต้นผดิ จงั หวะ หรือเต้นแรงกวา่ ปกตจิ นผดิ สงั เกต - อตั ราการเต้นของหวั ใจ หรือชีพจรขณะพกั มากกวา่ ��� ครัง� /นาที หรือน้อยกวา่ �� ครัง� /นาที - ความดนั โลหิตขณะพกั หรือชว่ งที�ไมไ่ ด้ทํากิจกรรมใดๆ สงู หรือตํ�ามากผิดปกติ (ยงั ไมค่ วรออกกําลงั กายทบ�ี ้านด้วยตนเอง ถ้าความดนั โลหติ มากกวา่ ���/�� มิลลเิ มตรปรอท หรือน้อยกวา่ ��/�� มิลลเิ มตรปรอท) - มีภาวะหวั ใจล้มเหลวท�ยี งั ควบคมุ ไมไ่ ด้ สงั เกตจากมือเท้าบวม นอนราบไมไ่ ด้ หายใจไมอ่ �มิ - มอี าการเวียนศรี ษะ ตาพร่ามวั ตาลาย ขณะอยเู่ ฉยๆ หรือหลงั จากเปลย�ี นทา่ ทาง - มอี าการเจ็บป่ วย เชน่ มไี ข้ ท้องเสยี ปวดศีรษะ หรือหลงั จากฟืน� ไข้ใหมๆ่ - ผ้ปู ่ วยท�ีผา่ ตดั ลนิ � หวั ใจ หากมคี า่ การแข็งตวั ของเลอื ด (INR) มากกวา่ � ควรงด ออกกําลงั กาย - ไมค่ วรออกกําลงั กายในสภาพอากาศทร�ี ้อนจดั และอบอ้าว - เป็ นโรคทางระบบกระดกู และกล้ามเนอื � ที�จํากดั ความสามารถในการออกกําลงั กาย เชน่ ข้อตอ่ เอ็น หรือกล้ามเนอื � อกั เสบ โรคเกาต์ทีม� ีการอกั เสบ บวม แดง ร้อน เป็ นต้น

คาํ แนะนําการออกกาํ ลงั กายท�เี หมาะสมสาํ หรับผ้ปู ่ วยโรคหัวใจและหลอดเลือด วธิ ีการ ช่วงท�ี � การอบอุ่นร่างกาย (Warm Up) เป็ นการเตรียมกล้ามเนือ� และระบบการ ไหลเวยี นโลหติ ให้พร้อมสําหรับการออกกําลงั กาย โดยทําทา่ บริหารร่างกายแบบ Calisthenic exercise ( ออกกําลงั กายแบบต้านนาํ � หนกั ตวั เอง โดยเริ�มจากสว่ นขาก่อน ) ช้าๆ อย่างต่อเนื�อง ใช้เวลา ประมาณ �-�� นาที ช่วงท�ี � ออกกําลังกายต่อเน�ือง การออกกําลงั กายท�ีเหมาะสมและปลอดภัย สาํ หรับผ้ปู ่ วยโรคหวั ใจและหลอดเลือดในระยะแรกคือ การเดิน หากผ้ปู ่ วยสามารถออกกําลงั กายด้วยการเดินได้เป็ นอยา่ งดีแล้ว สามารถปรับเปลีย� นรูปแบบเป็ นวิธีอื�นได้ เช่น ปั�นจกั รยาน เป็ นต้น ช่วงท�ี � การผ่อนคลาย (Cool Down) เป็ นช่วงท�ีสําคญั เช่นกนั ไม่ควรละเลย โดย การคอ่ ยๆผอ่ นการออกกําลงั กาย ไมค่ วรหยดุ ทนั ที เพ�ือป้ องกนั อาการหน้ามืด เวียนศีรษะ ใช้ เวลาประมาณ �-�� นาที

คาํ แนะนําท�วั ไปสาํ หรับการออกกาํ ลังกาย - ไมค่ วรกลนั� หายใจ กลนั� เบง่ ขณะออกกําลงั กาย - การออกกําลงั กายหลงั อาหารทนั ที ควรรออยา่ งน้อย �-� ชว�ั โมง - หลกี เลยี� งการดม�ื กาแฟ เคร�ืองด�มื ทม�ี คี าเฟอนี แอลกอฮอล์ และงดสบู บหุ ร�ี - ไมค่ วรออกกําลงั กายในทเี� ปลยี� ว - ควรสวมเสอื � ผ้า รองเท้า ที�หลวมๆ ใสส่ บาย - ควรมีป้ ายชื�อโรคที�ผู้ป่ วยเป็ น แพทย์ประจําตัว หมายเลขโทรศัพท์บ้านและ โรงพยาบาลท�ีรักษา ใสไ่ ว้ในกระเป๋ าเสอื � กางเกง หรือห้อยคอไว้ - ควรพกยาอมใต้ลิน� (หรือชนิดพ่น) สําหรับบรรเทาอาการเจ็บหน้าอก ติดตัวด้วย เสมอ - ถ้ามีโทรศพั ท์มือถือ ควรพกติดตวั ไว้เสมอ เพ�อื ใช้ในกรณีฉกุ เฉิน - ควรบอกญาติด้วยวา่ จะไปออกกําลงั กายที�ใด ใช้เส้นทางใด - หากผ้ปู ่ วยต้องการออกกําลงั กายแบบมีแรงต้าน ควรปรึกษาแพทย์กอ่ น

ตัวอย่างการอบอุ่นร่างกาย โดยทาํ ท่าบริหารกายแบบ Calisthenic exercise กระดกข้อเท้าขนึ � - ลง นง�ั เตะขา ขนึ � - ลง สลบั กนั นงั� ยกขาขนึ � - ลง สลบั กนั ยกแขนขนึ � งอ-เหยยี ดข้อศอก พร้อมหายใจเข้าลกึ ทางจมกู หนั ศรี ษะไปซ้าย-ขวา ยืนโยกเอว ซ้าย-ขวา ยืนยํ�าเท้าอยกู่ บั ที�

ความหนัก (ความเหน�ือย) ในระหว่างออกกาํ ลังท�เี หมาะสม ในระยะแรกหลงั ออกจากโรงพยาบาล ผ้ปู ่ วยควรออกกําลงั กายในระดบั ที� “เร�ิมรู้สึก เหน�ือยถงึ คอ่ นข้างเหนอื� ยเทา่ นนั� ” ผ้ปู ่ วยมอี าการเหนื�อยแตส่ ามารถพดู คยุ โต้ตอบเป็ นประโยค ยาวๆ ได้โดยไมต่ ้องหยดุ พกั หายใจ คะแนนความเหน�ือยควรอย่รู ะหว่าง 5-6 ดงั รูป หรือชีพจร ขณะออกกําลงั กายเพม�ิ ขนึ � จากขณะพกั ไมเ่ กิน 20 ถึง 30 ครัง� /นาที

วธิ ีการจบั ชีพจร 1. ใช้นวิ � ชีแ� ละนวิ � กลางของมือด้านที�ถนดั วางลงบริเวณข้อมือด้านนิว� หวั แม่มือของแขน ด้านตรงข้าม 2. จบั คลน�ื ทม�ี ากระทบกบั นิว� มือ เมื�อไม่พบให้เล�อื นนิว� มือทงั� สองไปจนพบตําแหน่งของ คลน�ื ชีพจร 3. นับจํานวนคล�ือนท�ีมากระทบนิว� มือใน � นาที โดยปกติแล้วในขณะพัก จะเต้น ประมาณ ��-��� ครัง� ตอ่ นาที 4. ควรนบั ชีพจรทงั� ก่อนและหลงั การออกกําลงั กายทนั ที

ข้อบ่งชีใ� นการหยุดออกกาํ ลังกายหรือทาํ กิจกรรมทางกาย บริเวณท�เี จ็บแนน่ หน้าอก (ลกั ษณะการเจ็บร้าวจะเป็ นตามพนื � ท�ีสแี ดง) - เจ็บแน่นหน้าอกเหมือนมีของหนกั ทบั เจ็บร้ าวบริเวณคอ ขากรรไกร และร้ าวลงต้น แขนซ้าย - ปวดศีรษะ มนึ หรือเวียนศรี ษะ - คลน�ื ไส้ อาเจียน - หายใจไมอ่ อก หน้ามดื จะเป็ นลม - ใจสนั� - เหงื�อออกมาก ซดี หรือสบั สน - สายตาพร่ามวั อาการเหลา่ นแี � สดงถึงระบบหวั ใจและหลอดเลอื ดไมส่ ามารถปรับตวั ตามการออกแรง ที�หนกั ขนึ � หรือการกําลงั กายได้ ผ้ปู ่ วยควรหยดุ พกั ในท่าที�สบาย รอจนอาการกลบั เข้าส่ภู าวะ ปกติ หากพกั แล้วอาการไม่ดีขนึ � หรือเกิดอาการผิดปกติทกุ ครัง� ที�ออกกําลงั กาย ควรรีบปรึกษา แพทย์

โปรแกรมการทาํ กิจกรรมและการออกกาํ ลังกาย หลังจากออกจากโรงพยาบาลแล้ว ผู้ป่ วยสามารถเริ�มทํากิจรรมต่างๆ ตาม ความสามารถของผ้ปู ่ วย โดยมแี นวทาง ดงั ตอ่ ไปนี � สัปดาห์ท�ี � หลงั ออกจากโรงพยาบาล กิจวตั รประจาํ วัน การทาํ งาน การออกกาํ ลงั กาย - ผ้ปู ่ วยสามารถทาํ กิจวตั ร - ห้ามยกของหนกั มากกวา่ - ผ้ปู ่ วยควรออกกาํ ลงั กาย ประจําวนั อยา่ งงา่ ย เชน่ การ � กิโลกรัม วนั ละ � ครัง� ครัง� ละ ใสเ่ สอื � ผ้า อาบนาํ � แตง่ ตวั ยืน - ผ้ปู ่ วยสามารถเริ�มทาํ งาน ประมาณ แขวนเสอื � ผ้า นงั� เก้าอี � ฝี มอื เบาๆ ได้เชน่ เยบ็ ผ้าด้วย � นาที รับประทานอาหาร มอื ร้อยพวงมาลยั - เริ�มขนึ � -ลงบนั ไดอยา่ งช้าๆ ที ละขนั� ไมเ่ กิน �� ขนั� - เริ�มทํางานบ้านได้เลก็ น้อย เชน่ เตรียมของวา่ ง ปัดฝ่ นุ สปั ดาห์ท�ี � หลงั ออกจากโรงพยาบาล กิจวตั รประจาํ วัน การทาํ งาน การออกกาํ ลังกาย - ผ้ปู ่ วยสามารถเริ�มทาํ งาน - ห้ามยกของหนกั มากกวา่ � - ผ้ปู ่ วยควรออกกําลงั กายวนั บ้านในระดบั เบาได้ เช่น กิโลกรัม ละ � ครัง� ครัง� ละประมาณ ทาํ อาหาร ล้างจาน กวาด บ้าน รีดผ้า - ในช่วงนผี � ้ปู ่ วยควร �� นาที หลกี เลย�ี งกจิ กรรมทต�ี ้อง ผลกั ดงึ ดนั หรือยกของหนกั มากกวา่ � กิโลกรัม

สปั ดาห์ท�ี � หลังออกจากโรงพยาบาล กจิ วตั รประจาํ วนั การทาํ งาน การออกกาํ ลังกาย - ผ้ปู ่ วยสามารถทาํ งานบ้าน - เร�ิมนงั� ทาํ งานเอกสารได้ - ผ้ปู ่ วยควรออกกาํ ลงั กาย ในระดบั เบาได้มากขนึ � เช่น - เริ�มทําสวนได้ เช่น ตดั กิ�งไม้ วนั ละ �-� ครัง� (เช้าหรือเยน็ ) ซกั ผ้าโดยใช้เคร�ือง ตากผ้า เลก็ ๆ รดนาํ � ต้นไม้ด้วยสาย ครัง� ละประมาณ �� นาที ดดู ฝ่ นุ ปทู �ีนอน ยาง - เดินขนึ � -ลง บนั ได ��-�� ขนั� กวาดใบไม้ ปลกู ต้นไม้เลก็ ๆ - เดินซือ� ของในตลาด - งานชา่ งเบาๆ เชน่ ซอ่ มแซม - เร�ิมขบั รถยนต์ระยะทางใกล้ ของชิน� เลก็ ๆ ได้โดยมคี นนงั� ไปเป็ นเพอ�ื น - ห้ามยกของทม�ี ีนาํ � หนกั (ผ้ปู ่ วยผ่าตัดหวั ใจห้ามขับ มากกวา่ � กิโลกรัม รถในระยะน�ี ) สัปดาห์ท�ี � หลังออกจากโรงพยาบาล กิจวตั รประจาํ วัน การทาํ งาน การออกกาํ ลงั กาย - สามารถทํางานบ้านได้ใน - สามารถออกงานสงั คมได้ - ผ้ปู ่ วยควรออกกาํ ลงั กาย ระดบั ปานกลาง เช่น ถบู ้าน - สามารถทาํ งานนอกบ้าน วนั ละ �-� ครัง� ( เช้าหรือ หรือทําความสะอาดพนื � โดย เบาๆแบบไมเ่ ตม็ เวลาได้ เยน็ ) ครงั� ละประมาณ �� ใช้ - ทําสวนเบาๆ เชน่ ถอนหญ้า นาที ไม้ถพู นื � - ซอ่ มแซมอปุ กรณ์ - เดนิ ขนึ � บนั ได ��-�� เคร�ืองใช้ไฟฟ้ าในบ้านได้ ขนั� บนั ได

สปั ดาห์ท�ี � หลังออกจากโรงพยาบาล กิจวตั รประจาํ วัน การทาํ งาน การออกกาํ ลงั กาย - ผ้ปู ่ วยควรเดินออกกาํ ลงั - หากไมม่ อี าการผดิ ปกติ - ผ้ปู ่ วยสามารถ ทาํ งานทาง กาย วนั ละ � ครัง� (เช้าหรือ เย็น) ครัง� ละประมาณ �� ผ้ปู ่ วย สามารถทาํ งานบ้าน การเกษตรที�ไมต่ ้องออกแรง นาที ทว�ั ไปได้ทกุ อยา่ ง ยกเว้น ขดั มาก เช่น ตดั หญ้าด้วยมอื การออกกาํ ลงั กาย - ผ้ปู ่ วยควรเดินออกกาํ ลงั พนื � ขดั ห้องนาํ � เป็ นต้น กาย วนั ละ � ครัง� (เช้าหรือ เยน็ ) ครงั� ละประมาณ �� – - สามารถถือสง�ิ ของที�มี - ห้ามยกของทม�ี ีนาํ � หนกั �� นาที และควรออกกาํ ลงั กายเป็ นประจํา � วนั ตอ่ นาํ � หนกั มากกวา่ � กิโลกรัม สปั ดาห์ � กิโลกรัม ขนึ � – ลง บนั ไดได้ สัปดาห์ท�ี � หลังออกจากโรงพยาบาล กจิ วตั รประจาํ วนั การทาํ งาน - หากไมม่ อี าการผดิ ปกติ - ผ้ปู ่ วยสามารถกลบั ไป ผ้ปู ่ วย สามารถทํากจิ กรรมได้ ทาํ งานแบบเตม็ เวลาได้ ทกุ อยา่ ง แตไ่ มค่ วรให้มีอาการ - สามารถทําการเกษตร เช่น เหนอ�ื ยมากจนเกินไป เลยี � งสตั ว์ ขดุ ดิน ด้วยเสยี ม - สามารถถือสง�ิ ของที�มี หรือจอบ เลอื� ยไม้ (ผ้ปู ่ วย นาํ � หนกั � กิโลกรัม ขนึ � – ลง ผา่ ตดั หวั ใจ ควรปรึกษา บนั ไดได้ แพทย์กอ่ น) - ผู้ป่ วยผ่าตัดหวั ใจ - งานกอ่ สร้างเบาๆ ปู สามารถขับรถระยะทาง กระเบอื � ง ใกล้ๆได้ โดยมีคนน�ังไป - งานซอ่ มแซมเครื�องยนต์ เป็ นเพ�อื น - ห้ามยกของทม�ี นี าํ � หนกั - ผู้ป่ วยผ่าตดั หวั ใจ เร�ิมมี มากกวา่ �� กิโลกรัม เพศสัมพันธ์ได้

การมเี พศสมั พนั ธ์มแี นวทางปฏิบตั ิ ดังนี� �. ผู้ป่ วยหลงั ผ่าตัดหัวใจ สามารถเร�ิมมีเพศสมั พนั ธ์ได้ในสปั ดาห์ท�ี � หลงั ออกจาก โรงพยาบาล และควรมีความสามารถใน การเดินขนึ � ลงบนั ไดได้ � ชนั� โดยไมม่ ีอาการหอบ เหนอื� ยหรือเจ็บแนน่ หน้าอก จึงจะมเี พศสมั พนั ธ์ได้อยา่ งปลอดภยั �. ผ้ปู ่ วยหลงั ขยายหลอดเลอื ดหวั ใจด้วยบอลลนู สามารถเร�ิมมีเพศสมั พนั ธ์ได้ใน สปั ดาห์ท�ี � หลงั ออกจากโรงพยาบาล (หากมีอาการเจ็บแน่นหน้าอกแม้ขณะอยเู่ ฉยๆ หรือมี อาการหอบเหนอื� ยแม้ทํากิจวตั รประจําวนั ยงั ไมค่ วรเริ�มมเี พศสมั พนั ธ์) คาํ แนะนําสาํ หรับการมเี พศสัมพนั ธ์ - ควรเลือกท่าในการมีเพศสมั พันธ์ ท�ีผ้ปู ่ วยเป็ นฝ่ ายถกู กระทํา หรือผู้ป่ วยเป็ นฝ่ าย นอนราบบนเตียง และหลีกเล�ียงท่าที�ทําให้เกิดแรงกดทบั ต่อกระดูกหน้าอก แขนและขา สว่ นบน - มเี พศสมั พนั ธ์กบั คคู่ รองคนเดมิ เพอื� ลดความต�ืนเต้น - ทา่ ที�ใช้ในการมเี พศสมั พนั ธ์ ควรเร�ิมต้นแบบคอ่ ยเป็ นค่อยไป มีการเล้าโลมก่อนทกุ ครัง� ไมค่ วรเป็ นทา่ ทโี� ลดโผน หรือผิดแปลกไปจากทเ�ี คยปฏบิ ตั ิ - ควรหลีกเล�ียงการมีเพศสมั พนั ธ์ทางทวารหนกั เพราะจะทําให้เกิดภาวะหวั ใจเต้น ผดิ ปกติได้ - เวลาที�ดีท�ีสุดของการมีเพศสัมพันธ์ ได้แก่ ช่วงเช้ าหลังตื�นนอน หรือช่วงบ่าย หลงั จากได้นอนพกั สกั ครู่ - หลกี เลยี� งการมเี พศสมั พนั ธ์ทนั ทหี ลงั การรับประทานอาหารมือ� หนกั - หลกี เลย�ี งการมีเพศสมั พนั ธ์ในขณะท�ีมีภาวะเครียดทงั� ทางร่างกายและจิตใจ หรือมี อาการมนึ เมาจากการดืม� เคร�ืองดื�มทีม� แี อลกอฮอล์ - หลกี เลย�ี งการมเี พศสมั พนั ธ์ในอากาศที�ร้อนหรือหนาวจนเกินไป * ถ้าผ้ปู ่ วยมคี วามผดิ ปกติขณะมีเพศสมั พนั ธ์ ควรหยดุ ทาํ กิจกรรมและปรึกษาแพทย์

การขับรถมีแนวทางปฏิบัติ ดังนี� (หากมีอาการเจ็บแน่นหน้าอกแม้ขณะอยู่เฉยๆ หรือมี อาการหอบเหนือ� ยแม้ทาํ กิจวตั รประจําวนั ยงั ไมค่ วรเริ�มขบั รถ) �. ผ้ปู ่ วยหลังผ่าตดั หัวใจ การขบั รถสว่ นตวั หรือรถขนาดเลก็ เชน่ มอเตอร์ไซค์ หรือ รถยนต์สว่ นตวั สามารถเร�ิมขบั ได้ในสปั ดาห์ที� � หลงั ออกจากโรงพยาบาล สว่ นการขบั รถขนสง่ ตา่ งๆ หรือรถขนาดใหญ่ เช่น รถโดยสาร หรือรถบรรทกุ สามารถเร�ิมขบั ได้หลงั ผา่ ตดั ไปแล้ว � เดือน �. ผ้ปู ่ วยหลงั ขยายหลอดเลอื ดหวั ใจด้วยบอลลนู การขบั รถสว่ นตวั หรือรถขนาด เล็ก เช่น มอเตอร์ไซค์ หรือรถยนต์ส่วนตัว สามารถเริ�มขับได้ในสปั ดาห์ท�ี � หลงั ออกจาก โรงพยาบาล (สําหรับผ้ปู ่ วยท�ีใสส่ ายสวนหวั ใจท�ีข้อมือ สามารถเริ�มขบั ได้ในวนั ท�ี � หลงั ออก จากโรงพยาบาล) สว่ นการขบั รถขนสง่ ต่างๆ หรือรถขนาดใหญ่ เช่น รถโดยสาร หรือรถบรรทกุ สามารถเร�ิมขบั ได้ในสปั ดาห์ท�ี � หลงั ออกจากโรงพยาบาล 3. ผู้ป่ วยท�ีใส่เคร�ืองกระตุ้นไฟฟ้ าหัวใจหรือเคร�ืองกระตุกไฟฟ้ าหัวใจ ควร ปรึกษาแพทย์กอ่ นเริ�มขบั รถ