สารอาหารและระบบย่อยอาหาร

สารอาหารและระบบยอยอาหาร

คํานําหนังสืออิเล็กทรอนิกส์ (E-Book) นี้ จัดทําขึ้นเพื่อประกอบการเรียนการสอนในรายวิชา วิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี ผู้จัดทําได้รวบรวมข้อมูลเกี่ยวกับ เรื่อง สารอารหารเละระบบการย่อยอาหาร เพื่อนักเรียนได้มีความรู้ ความเข้าใจในเนื้อหามากยิ่งขึ้น นําเสนอในรูปแบบที่น่าสนใจ มีภาพประกอบให้นักเรียนได้เห็นจริง ประกอบการเรียนรู้ได้ดียิ่งขึ้น ผู้จัดทําหวังว่า หนังสืออิเล็กทรอนิกส์(E-Book) ฉบับนี้ จะเป็นประโยชน์ต่อการเรียนรู้ของนักเรียน และการจัดกิจกรรมการเรียนการสอนชอจิต จันทาผูจัดทําก

สารบัญสารอาหาร 1อาหาร 4คารโบไฮเดรต 7โปรตีน  6ระบบยอยอาหาร  12ไขมัน 10วิตามิน 9เกลือแร  8หลอดอาหาร  14ปาก13ตับ  16กระเพาะอาหาร 15ตับออน 16ถุงน้ําดี 16ลําไสเล็ก 17ลําไสใหญ 18ทวารหนัก 19ขสารบัญ ขคํานํา กวิธีปองกันและบํารุงรักษาอวัยวะในระบบยอยอาหาร20

1. สารอาหารสารอาหาร หมายถึง สารที่เปนสวนประกอบอยูในอาหาร ที่รับประทานเขาไปในรางกายแลวรางกายนําไปใชประโยชนเพื่อการดํารงชีวิตของรางกาย เชน ใหพลังงานในการดํารงชีวิต เปนสวนประกอบของเนื้อเยื่อ ในสวนตางๆ ของรางกาย1

ประโยชนของสารอาหาร สารเคมีที่เปนสวนประกอบอยูในอาหารมีประโยชน ดังนี้1.ใหพลังงานแกรางกาย ทําใหทํางานไดและใหความอบอุนแกรางกาย2.ปองกันและตานทานโรค3.สรางและซอมแซมเนื้อเยื่อสวนที่สึกหรอ และทําใหรางกายเจริญเติบโต4.ชวยใหระบบตางๆ ในรางกายทํางานเปนปกติ2

การแบงสารอาหารโดยใชเกณฑการใหพลังงานของสารอาหาร จะแบงไดเปน 2 กลุมใหญ คือ•กลุมสารอาหารที่ใหพลังงาน ไดแก คารโบไฮเดรต โปรตีน และไขมัน•กลุมสารอาหารที่ไมใหพลังงาน ไดแก เกลือแร และ วิตามิน3

2. อาหารอาหาร หมายถึง สิ่งที่เรารับประทานเขาไปแลวทําใหเกิดประโยชนตอรางกายในดานตางๆ ไมทําใหเกิดโทษ เชน เนื้อสัตว ขาว แปง ผัก ผลไม นม ฯลฯ ยกเวนยารักษาโรค4

การจําแนกสารอาหารตามหลักโภชนาการ สามารถแบงไดเปน 5 หมู คือ1.โปรตีน2. คารโบไฮเดรต3.เกลือแร4.วิตามิน5.ไขมัน5

2.1โปรตีนโปรตีน เปนธาตุอาหารที่สําคัญที่สุด ใหพลังงานซึ่งจําเปนตอการทํางาน ชวยซอมแซมสวนที่สึกหรอ ใหรางกายเจริญเติบโต เปนอันดับสองรองจากน้ําแหลงอาหารที่ใหโปรตีน ไดแก เนื้อสัตว meat) นม milk) ไข egg) ถั่ว ((((legume) เชน ถั่วเหลือง เมล็ดธัญพืช cereal grain) นอกจากนี้ จุลินทรีย เชน (ยีสต สาหราย เห็ดหนอน แมลงที่กินไดก็เปนแหลงของโปรตีนที่ดี6

2.2คารโบไฮเดรตคารโบไฮเดรต สารอาหารที่เปนแหลงพลังงานที่สําคัญ ขาว แปง น้ําตาล เผือก มัน คารโบไฮเดรต carbohydrate) คารโบไฮเดรต 1 กรัม (ใหพลังงานเทากับ 4 แคลอรี (calorie)ประโยชนของคารโบไฮเดรต :ใหพลังงานและความรอน ( 1 กรัม ใหพลังงาน 4 แคลอรี่ ) ชวยใหรางกายนําไปใชประโยชนมากที่สุด สวนที่เหลือใชจะเปลี่ยนเปนไขมันสะสมในรางกายได7

2.3เกลือแรปนสารอาหารที่รางกายตองการและขาดไมไดเพราะเปนสวนประกอบของอวัยวะและกลามเนื้อ เชน กระดูก ฟน เลือด บางชนิดเปนสวนของการเจริญเติบโตในรางกาย เชน ฮอรโมน เฮโมโกลบิน เอนไซม นอกจากนี้แรธาตุยังชวยในการควบคุมการทํางานของอวัยวะตาง ๆ ใหทําหนาที่ปกติ เชน การทํางานของกลามเนื้อและระบบประสาท การแข็งตัวของเลือด การควบคุมความสมดุลของน้ําในการไหลเวียนของ ของเหลวในรางกายแหลงอาหารที่ใหเกลือแรหรือแรธาตุ ไดแก พืช ผัก (Vegetables) ชนิดตางๆ8

2.4วิตามินวิตามิน สารอาหารที่รางกายของเราตองการในปริมาณนอย แตก็ไมสามารถขาดได ถาขาดจะทําใหระบบรางกายของเราผิดปกติ หรือเกิดโรคตางๆได วิตามินแบงเปน 2 จําพวก ไดแก วิตามินที่ละลายในน้ํา ไดแก วิตามินซี และวิตามินบีรวม–วิตามินที่ละลายในไขมัน ไดแก วิตามิน เอ ดี อี เคแหลงอาหารที่ใหวิตามิน ไดแก ผลไม Fruit) ชนิดตางๆ(ประโยชนของวิตามิน : บํารุงสุขภาพเหงือก และฟน สุขภาพปาก ผิวหนังใหสดชื่น ชวยใหระบบการยอยและการขับถายเปนปกติ9

2.5 ไขมันไขมันใหพลังงาน สวนประกอบหลักคือ ไตรกลีเซอไรด triglyceride) (ไขมัน 1 กรัมใหพลังงาน แคลอรี calorie) ขณะที่โปรตีน และคารโบไฮเดรท ให9(พลังงาน แคลอรี4แหลงอาหารที่ใหไขมัน : ไดจากพืชผัก Vegetables) และเนื้อสัตว ((Meat)ที่ประกอบไปดวยไขมันอิ่มตัวและไขมันไมอิ่มตัวในสัดสวนที่ตางกัน แตมีความจําเปนตอรางกาย ดังนั้นจึงแนะนําวาการจํากัดไขมันทั้ง ชนิดรวมกัน ในการบริโภค2อาหารไมใหเกิน % ของพลังงานที่รางกายไดรับทั้งหมดตอวัน3010

3. ระบบยอยอาหารระบบยอยอาหาร Digestive system) (การยอยอาหาร Digestion) หมายถึงการแปร(สภาพของสารอาหารที่มีโมเลกุลใหญและละลายน้ําไมได ใหเปนสารอาหารที่มีโมเลกุลเล็กลงจนสามารถละลายน้ํา และดูดซึมเขาสูกระแสเลือดนําไปใชประโยชนได โดยอาศัยกระบวนการทางเชิงกลและกระบวนการทางเคมี11

อวัยวะที่เปนทางเดินอาหารทําหนาที่ในการรับและสงอาหารโดยเริ่มจากปาก > หลอดอาหาร > กระเพาะอาหาร --->ลําไสเล็ก > ลําไสใหญ > ทวารหนัก--12

อวัยวะในระบบทางเดินอาหาร1. ชองปาก Mouth cavity)(กระบวนการยอยเริ่มตนที่ชองปาก เมื่อคุณเริ่มเคี้ยวอาหาร ฟนทําหนาที่บดอาหารใหเปนชิ้นเล็ก ตอมน้ําลายจะผลิตน้ําลายออกมาคลุกเคลากับอาหาร เพื่อใหงายตอการกลืนและเคลื่อนผานไปยังสวนตอไป นอกจากนี้ ในน้ําลายยังมีเอนไซมอะไมเลส ทําหนาที่ยอยอาหารจําพวกแปงดวย13

2.หลอดอาหาร (Esophagus)หลังจากที่เรากลืนอาหารผานลําคอลงไป อาหารจะเคลื่อนผานหลอดอาหารดวยวิธีที่เรียกวา Peritalsisซึ่งเปนการเคลื่อนไหวของหลอดอาหารใหกอนอาหารที่กลืนลงไปตกลงสูกระเพาะอาหาหาร14

3. กระเพาะอาหาร (Stomach)เมื่ออาหารเคลื่อนมายังกระเพาะอาหาร กอนอาหารจะกระตุนใหกระเพาะอาหารเกิดการเคลื่อนไหว หรือเกิดการบีบตัวและคลายตัว เพื่อเปนการคลุกเคลาอาหารใหทําผสมกับน้ํายอยที่หลั่งออกมจากตอมไรทอ ในกระเพาะอาหารจะมีสภาวะเปนกรดประมาณ pH 2 3 ซึ่งเอื้อตอการ–ทํางานของเอนไซมหรือน้ํายอย โดยอาหารจําพวกโปรตีนจะถูกยอยที่กระเพาะอาหารมากที่สุดดวยเอนไซมมเพปซิน Pepsin)(15

4. ตับออน Pancreas)(ตับออนทําหนาที่ในการผลิตน้ํายอยซึ่งเปนเอนไซมหลายชนิด และมีบทบาทในการยอยอาหารจําพวกโปรตีน คารโบไฮเดรต และไขมัน น้ํายอยที่ผลิตโดยดับออนจะลําเลียงผานทอมาสูทางเดินอาหารที่ลําไสเล็กสวนตน5. ตับ (Liver)บทบาทของตับในระบบทางเดินอาหารคือทําหนาที่ผลิตน้ําดี เพื่อชวยการยอยไขมันและวิตามินบางชนิด โดยน้ําดีที่สรางจากตับจะเก็บไวที่ถุงน้ําดีและลําเลียงเขาสูทางเดินอาหารบริเวณลําไสเล็กสวนตน6. ถุงน้ําดี (Gallbladder)ทําหนาที่เก็บน้ําดี Bile) ที่ผลิตมาจากตับ และปลอยน้ําดีเขาสู(ทางเดินอาหารผานทอน้ําดี เมื่อมีอาหารเคลื่อนผานมายังลําไสเล็กสวนตน16

7. ลําไสเล็ก Small intestine)(ลําไสเล็กทําหนาที่ผลิตน้ํายอย, คลุกเคลาอาหารที่ใหเขากับน้ํายอยจากตับออน, และดูดซึมสารอาหารที่ยอยแลว สารอาหารทั้งโปรตีนน คารโบไฮเดรต และไขมัน จะถูกยอยอยางสมบูรณภายในลําไสเล็ก แบคทีเรียบางชนิดที่อยูในลําไสเล็กมีบทบาทในการผลิตเอนไซมเพื่อชวยยอยคารโบไฮเดรต17

8. ลําไสใหญ Large intestine)(ภายในลําไสใหญ น้ําและเกลือแร รวมถึงวิตามิน จะถูกดูดซึมเขาสูระบบไหลเวียนโลหิตผานทางผนังลําไส และไมพบกระบวนการยอยอาหารเกิดขึ้นในลําไสใหญ กากอาหารตางๆ ที่เหลือจากการยอยจะถูกขับออกจากรางกายทางทวารหนัก Anus) แบคทีเรียเจาถิ่นที่อาศัยอยู(ในลําไสใหญมีบทบาทชวยปองกันเชื้อแปลกปลอมที่ปะปนมากับอาหาร รวมถึงชวยรักษาสมดุลภายในลําไสใหอยูในสภาวะปกติ18

9.ทวารหนักทวารหนัก Anus) ยาวประมาณ (2.5-3.5 Cm. เปนสวนสุดทายของลําไสใหญ ภายในประกอบดวยกลามเนื้อหูรูด 2 แหง คือ หูรูดภายใน Internal Sphincter) (และหูรูดภายนอก External Sphincter)(19

วิธีปองกันและบํารุงรักษาอวัยวะในระบบยอยอาหาร1.ทําความสะอาดปากและฟนหลังรับประทานอาหาร2.รับประทานอาหารใหตรงเวลา3.รับประทานอาหารที่สะอาด สุกใหมๆ มีประโยชน รสไมจัด รับประทานอาหารจําพวกผักผลไม4.เคี้ยวอาหารใหละเอียดกอนกลืน ไมกัดอาหารที่แข็งเกินไป5.ไมออกกําลังกายหลังรับประทานอาหารเสร็จใหมๆ6.ขับถายทุกวันและฝกเปนประจํา7.ทําจิตใจใหราเริง ไมเครงเครียดจนเกินไป20

ผูจัดทํานางสาวชอจิต จันทากลุมสาระวิทยาศาสตรและเทคโนโลยีโรงเรียวัดตําหนักใต วิลาศโอสถานนทนุเคราะห()สํานักงานเขตพื้นที่การศึกษาประถมศึกษานนทบุรี เขต 1สํานักคณะกรรมการการศึกษาขั้นพื้นฐาน