ระบบย่อยอหาร ii

สารอาหารและระบบยอ ยอาหาร

คํานํา ก หนงั สอื อิเลก็ ทรอนิกส์ (E-Book) นี ้จดั ทําขนึ ้ เพื่อประกอบการเรียน การสอนในรายวิชา วทิ ยญาศาสตร์และเทคโนโลยี ผ้จู ดั ทําได้รวบรวมข้อมลู เกี่ยวกบั เร่ือง สารอารหารเละระบบการยอ่ ยอาหาร เพื่อนกั เรียนได้มีความรู้ ความเข้าใจใน เนือ้ หามากยงิ่ ขนึ ้ นําเสอในรูปแบบท่ีน่าสนใจ มีภาพประกอบให้นกั เรียนได้เหน็ จริง ประกอบการเรียนรู้ได้ยิง่ ขนึ ้ ผ้จู ดั ทําหวงั วา่ หนงั สอื อเิ ลก็ ทรอนิกส์(E-Book) ฉบบั นี ้จะเป็น ประโยชน์ตอ่ การเรียนรู้ของนกั เรียน และการจดั กจกรรมการเรียนการสอน ชอ จิต จันทา ผูจดั ทาํ

คาํ นาํ ก สารบญั ข สารบญั ข สารอาหาร 1 ระบบยอ ยอาหาร  12 ลาํ ไสเ ลก็  19 อาหาร 5 ลาํ ไสใ หญ  20 โปรตนี 7 ปาก  15 ทวารหนกั  21 หลอดอาหาร  16 คารโ บไฮเดรต 8 กระเพาะอาหาร  17 วธิ ปี องกนั และ เกลอื แร 9 บาํ รุงรกั ษาอวยั วะ ตบั  18 ในระบบยอ ยอาหาร วติ ามนิ  10 ไขมนั  11 ตับออ น  18 22 ถงุ นา้ํ ดี  18

1. สารอาหาร 1 สารอาหาร หมายถงึ สารท่เี ปนสวนประกอบอยใู นอาหาร ท่รี บั ประทาน เขาไปในรางกายแลว รา งกายนําไปใชประโยชนเ พอ่ื การดาํ รงชีวติ ของ รางกาย เชน ใหพลังงานในการดาํ รงชีวติ เปนสว นประกอบของเน้อื เยื่อ ในสวนตางๆ ของรา งกาย

วดิ ที ัศน เรื่อง สารอาหาร 2

ประโยชนข องสารอาหาร สารเคมที เ่ี ปน สว นประกอบอยใู น 3 อาหารมปี ระโยชน ดังนี้ 1.ใหพ ลังงานแกร างกาย ทําใหท าํ งานไดแ ละใหค วามอบอนุ แกรา งกาย 2.ปอ งกนั และตา นทานโรค 3.สรางและซอ มแซมเนอ้ื เยอ่ื สว นทส่ี ึกหรอ และทําใหร า งกาย เจรญิ เตบิ โต 4.ชว ยใหระบบตา งๆ ในรา งกายทํางานเปนปกติ

4 การแบง สารอาหารโดยใชเ กณฑก ารใหพ ลงั งานของสารอาหาร จะแบง ไดเ ปน 2 กลมุ ใหญ คือ •กลมุ สารอาหารทใ่ี หพ ลงั งาน ไดแ ก คารโบไฮเดรต โปรตีน และไขมัน •กลมุ สารอาหารทไ่ี มใ หพ ลงั งาน ไดแก เกลอื แร และ วิตามนิ

2. อาหาร 5 อาหาร หมายถงึ ส่งิ ทเี่ รารับประทานเขา ไป แลว ทาํ ใหเ กดิ ประโยชนต อ รา งกายในดา นตา งๆ ไม ทาํ ใหเ กดิ โทษ เชน เนอื้ สตั ว ขาว แปง ผกั ผลไม นม ฯลฯ ยกเวน ยารกั ษาโรค

การจําแนกสารอาหารตามหลกั โภชนาการ 6 สามารถแบง ไดเ ปน 5 หมู คอื 1 โปรตนี 2 คารโ บไฮเดรต 3 ไขมนั 4 เกลอื แร 5 วติ ามนิ

2.1 โปรตนี 7 โปรตนี เปน ธาตอุ าหารทส่ี าํ คญั ทสี่ ดุ ใหพ ลงั งานซง่ึ จาํ เปน ตอ การทาํ งาน ชวย ซอ มแซมสว นทสี่ กึ หรอ ใหรา งกายเจรญิ เตบิ โต เปน อนั ดบั สองรองจากนาํ้ แหลง อาหารท่ีใหโ ปรตนี ไดแ ก เนอื้ สตั ว (meat) นม (milk) ไข (egg) ถั่ว (legume) เชน ถว่ั เหลอื ง เมลด็ ธญั พชื (cereal grain) นอกจากน้ี จลุ นิ ทรยี  เชน ยีสต สาหรา ย เหด็ หนอน แมลงที่กนิ ไดก เ็ ปน แหลง ของโปรตนี ท่ดี ี

2.2 คารโ บไฮเดรต 8 คารโบไฮเดรต สารอาหารท่เี ปน แหลง พลงั งานทสี่ าํ คญั ขาว แปง นํ้าตาล เผอื ก มัน คารโ บไฮเดรต (carbohydrate) คารโ บไฮเดรต 1 กรัม ใหพ ลงั งานเทา กบั 4 แคลอรี (calorie) ประโยชนข องคารโ บไฮเดรต : ใหพ ลงั งานและความรอ น ( 1 กรมั ให พลังงาน 4 แคลอร่ี ) ชว ยใหร า งกายนาํ ไปใช ประโยชนม ากทสี่ ดุ สว นท่ีเหลอื ใชจ ะเปลย่ี นเปน ไขมนั สะสมในรา งกายได

2.3 เกลอื แร 9 ปนสารอาหารทีร่ า งกายตอ งการและขาดไมไ ดเ พราะเปน สว นประกอบของอวยั วะและกลา มเนอื้ เชน กระดกู ฟน เลือด บางชนดิ เปน สว นของการเจรญิ เตบิ โตในรา งกาย เชน ฮอรโ มน เฮโมโกลบนิ เอนไซม นอกจากนแ้ี รธ าตยุ งั ชว ยในการควบคมุ การ ทาํ งานของอวยั วะตา ง ๆ ใหท าํ หนา ทีป่ กติ เชน การทาํ งานของ กลามเนอื้ และระบบประสาท การแขง็ ตวั ของเลอื ด การควบคมุ ความสมดลุ ของนาํ้ ในการไหลเวยี นของ ของเหลวในรา งกาย แหลง อาหารทใี่ หเ กลอื แรห รอื แรธ าตุ ไดแ ก พชื ผัก (Vegetables) ชนดิ ตา งๆ

2.4 วติ ามนิ 10 วิตามนิ สารอาหารท่ีรางกายของเราตองการในปรมิ าณนอย แตก ไ็ ม สามารถขาดได ถาขาดจะทาํ ใหระบบรางกายของเราผิดปกติ หรอื เกดิ โรค ตา งๆได วิตามินแบง เปน 2 จําพวก ไดแก วิตามนิ ทลี่ ะลายในนา้ํ ไดแก วิตามนิ ซี และวิตามนิ บรี วม – วิตามนิ ทล่ี ะลายในไขมนั ไดแก วติ ามนิ เอ ดี อี เค แหลงอาหารท่ีใหว ติ ามนิ ไดแ ก ผลไม (Fruit) ชนดิ ตา งๆ ประโยชนข องวติ ามนิ : บํารงุ สขุ ภาพเหงือก และฟน สขุ ภาพปาก ผวิ หนังใหสดชืน่ ชว ยใหร ะบบการยอยและการขับถา ยเปน ปกติ

2.5 ไขมัน 11 ไขมนั ใหพลงั งาน สว นประกอบหลกั คอื ไตรกลเี ซอไรด (triglyceride) ไขมนั 1 กรมั ใหพ ลงั งาน 9แคลอรี (calorie) ขณะทโี่ ปรตนี และคารโ บไฮเดรท ให พลังงาน 4 แคลอรี แหลง อาหารท่ีใหไ ขมนั : ไดจ ากพชื ผกั (Vegetables) และเนอ้ื สตั ว (Meat) ท่ี ประกอบไปดว ยไขมนั อม่ิ ตวั และไขมนั ไมอ ม่ิ ตวั ในสดั สว นทต่ี า งกนั แตมคี วามจาํ เปน ตอ รา งกาย ดังนน้ั จงึ แนะนาํ วา การจาํ กดั ไขมนั ทงั้ 2 ชนดิ รวมกนั ในการบรโิ ภค อาหารไมใ หเ กนิ 30% ของพลงั งานที่รา งกายไดร บั ทงั้ หมดตอ วนั

3. ระบบยอยอาหาร 12 ระบบยอ ยอาหาร (Digestive system) การยอ ยอาหาร (Digestion) หมายถึงการแปร สภาพของสารอาหารที่มโี มเลกลุ ใหญและละลาย นา้ํ ไมไ ด ใหเ ปน สารอาหารท่มี ีโมเลกุลเล็กลงจน สามารถละลายนํ้า และดูดซมึ เขาสกู ระแสเลือด นําไปใชประโยชนไ ด โดยอาศยั กระบวนการทาง เชงิ กลและกระบวนการทางเคมี

วดิ ที ศั น เร่อื งระบบยอ ยอาหาร 13

อวยั วะทเ่ี ปน ทางเดนิ อาหาร 14 ทาํ หนา ทใ่ี นการรบั และสง อาหารโดยเรมิ่ จาก ปาก -> หลอดอาหาร -> กระเพาะ ->ลาํ ไสเ ลก็ -> ลาํ ไสใ หญ -> ทวารหนกั

อวัยวะในระบบทางเดนิ 15 อาหาร 1. ชอ งปาก (Mouth cavity) กระบวนการยอยเรม่ิ ตนทช่ี อ งปาก เมอื่ คุณ เริม่ เคยี้ วอาหาร ฟนทําหนา ทบี่ ดอาหารให เปน ชิน้ เลก็ ตอ มน้ําลายจะผลิตน้ําลาย ออกมาคลุกเคลา กบั อาหาร เพื่อใหง า ยตอ การกลนื และเคลือ่ นผานไปยังสว นตอ ไป นอกจากนี้ ในนา้ํ ลายยงั มเี อนไซมอะไมเลส ทําหนา ทีย่ อยอาหารจาํ พวกแปง ดว ย

2.หลอดอาหาร (Esophagus) 16 หลงั จากทเี่ รากลืนอาหารผา นลาํ คอลงไป อาหารจะเคลอื่ นผานหลอดอาหารดว ยวธิ ีท่ี เรียกวา Peritalsis ซ่ึงเปนการเคล่ือนไหว ของหลอดอาหารใหก อ นอาหารทก่ี ลนื ลงไป ตกลงสูกระเพาะอาหาหาร

3. กระเพาะอาหาร (Stomach) 17 เมอ่ื อาหารเคล่ือนมายังกระเพาะอาหาร กอ น อาหารจะกระตุนใหก ระเพาะอาหารเกิดการ เคลือ่ นไหว หรอื เกดิ การบบี ตัวและคลายตัว เพอ่ื เปนการคลุกเคลา อาหารใหทําผสมกบั น้ํายอยที่ หลั่งออกมจากตอมไรทอ ในกระเพาะอาหารจะมี สภาวะเปน กรดประมาณ pH 2 – 3 ซง่ึ เอ้อื ตอ การ ทาํ งานของเอนไซมหรือนํ้ายอย โดยอาหารจําพวก โปรตนี จะถกู ยอยที่กระเพาะอาหารมากที่สดุ ดวย เอนไซมมเพปซิน (Pepsin)

4. ตับออน (Pancreas) 18 ตบั ออ นทาํ หนา ทใี่ นการผลติ นา้ํ ยอ ยซงึ่ เปน เอนไซมห ลายชนดิ และมบี ทบาทในการยอ ย อาหารจําพวกโปรตนี คารโ บไฮเดรต และไขมนั นํ้ายอ ยทผ่ี ลติ โดยดบั ออ นจะลาํ เลยี งผา นทอ มาสู ทางเดนิ อาหารทล่ี าํ ไสเ ลก็ สว นตน 5. ตบั (Liver) บทบาทของตบั ในระบบทางเดนิ อาหารคอื ทาํ หนา ที่ ผลติ นาํ้ ดี เพื่อชว ยการยอ ยไขมนั และวติ ามนิ บางชนดิ โดยนาํ้ ดที ส่ี รา งจากตบั จะเกบ็ ไวท ถี่ งุ นา้ํ ดแี ละลาํ เลยี ง เขาสทู างเดนิ อาหารบริเวณลาํ ไสเ ลก็ สว นตน 6. ถงุ นาํ้ ดี (Gallbladder) ทําหนา ทเ่ี กบ็ นาํ้ ดี (Bile) ทผี่ ลติ มาจากตบั และปลอ ยนาํ้ ดเี ขา สู ทางเดนิ อาหารผา นทอ นาํ้ ดี เมือ่ มอี าหารเคลอื่ นผา นมายงั ลําไสเ ลก็ สว นตน

7. ลําไสเ ลก็ (Small intestine) 19 ลาํ ไสเ ลก็ ทําหนาทีผ่ ลติ นํา้ ยอย, คลกุ เคลา อาหารที่ ใหเขา กบั น้ํายอยจากตับออน, และดูดซมึ สารอาหารทยี่ อ ยแลว สารอาหารทง้ั โปรตีนน คารโ บไฮเดรต และไขมัน จะถกู ยอ ยอยางสมบรู ณ ภายในลําไสเลก็ แบคทเี รียบางชนดิ ท่ีอยใู นลาํ ไส เล็กมบี ทบาทในการผลิตเอนไซมเพื่อชวยยอ ย คารโ บไฮเดรต

8. ลาํ ไสใ หญ (Large intestine) 20 ภายในลําไสใหญ นํ้าและเกลอื แร รวมถึง วติ ามิน จะถูกดดู ซึมเขา สรู ะบบไหลเวียนโลหิต ผา นทางผนงั ลําไส และไมพบกระบวนการยอย อาหารเกิดข้ึนในลาํ ไสใหญ กากอาหารตา งๆ ท่ี เหลือจากการยอยจะถกู ขับออกจากรางกายทาง ทวารหนัก (Anus) แบคทเี รียเจา ถ่ินที่อาศยั อยู ในลําไสใหญม ีบทบาทชว ยปอ งกันเชื้อ แปลกปลอมทป่ี ะปนมากบั อาหาร รวมถงึ ชว ย รกั ษาสมดุลภายในลําไสใ หอ ยูในสภาวะปกติ

9.ทวารหนกั 21 ทวารหนกั (Anus) ยาวประมาณ 2.5- 3.5 Cm. เปน สว นสดุ ทายของลาํ ไสใหญ ภายในประกอบดว ยกลา มเนื้อหูรูด 2 แหง คือ หูรดู ภายใน (Internal Sphincter) และหรู ูดภายนอก (External Sphincter)

วธิ ปี อ งกนั และบาํ รงุ รกั ษาอวยั วะในระบบยอ ยอาหาร 22 1.ทําความสะอาดปากและฟนหลังรบั ประทานอาหาร 2.รับประทานอาหารใหตรงเวลา 3.รับประทานอาหารท่สี ะอาด สุกใหมๆ มปี ระโยชน รสไมจดั รบั ประทานอาหารจาํ พวกผกั ผลไม 4.เคี้ยวอาหารใหล ะเอยี ดกอนกลืน ไมกัดอาหารท่แี ข็งเกินไป 5.ไมออกกําลงั กายหลังรบั ประทานอาหารเสร็จใหมๆ 6.ขับถายทุกวนั และฝก เปนประจํา 7.ทําจิตใจใหร าเริง ไมเครง เครียดจนเกินไป

ผูจดั ทาํ นางสาวชอ จติ จันทา กลมุ สาระวิทยาศาสตรแ ละเทคโนโลยี โรงเรยี วดั ตาํ หนกั ใต(วลิ าศโอสถานนทน เุ คราะห) สาํ นกั งานเขตพน้ื ทก่ี ารศกึ ษาประถมศกึ ษานนทบรุ ี เขต 1 สํานกั คณะกรรมการการศกึ ษาขน้ั พน้ื ฐาน