หน่วยที่ 2 ศิลปะ วัฒนธรรม และภูมิปัญญาไทย

วิชาชีวิตกบั สั งคมไทย (30000-1501) หน่วยที 2 ศิลปะ วัฒนธรรม และภมู ิปญญาไทย ครูตะวัน ชัยรัต

หนวยท่ี 2 ศิลปะ วฒั นธรรม และภมู ปิ ญ ญาไทย ประเทศไทยเปน ประเทศท่ีมคี วามรงุ เรอื งทางศลิ ป- วัฒนธรรม ประเพณแี ละภูมิปญ ญาไทย เพราะเปนดนิ แดน ทีเ่ ปน ทอ่ี ยูอาศัย ตั้งถ่ินฐานบา นเรือนของมนุษยกันมา อยางตอ เน่อื ง นบั แตยคุ กอนประวัติศาสตร จงึ มมี รดก ตกทอดทางศิลปวัฒนธรรมหลายยุคหลายสมยั

หากคนรุน ใหมไมเ หน็ คุณคาความสาํ คัญ อาจทําให มรดกทางศลิ ปวัฒนธรรมอันลาํ้ คาของไทยถูกทาํ ลายไป ดว ยความรเู ทา ไมถึงการณ จึงเปน หนาทีข่ องคนในชาติที่จะ ชวยกันรกั ษามรดกทางศิลปวัฒนธรรมอันมอิ าจประเมนิ คา ไดใ หค งอยูคูแ ผนดิน เปน มรดกตกทอดใหลกู หลานตอไป

ความหมายของศิลปะ (Art) ศิลปะ หมายถึง การแสดงออกซ่ึงอารมณ สะเทือนใจใหประจักษดวยส่ือตางๆอยางเสียง เสน สี ผิว รูปทรง เปนตน เชน ศิลปะการดนตรี ศิลปะ การวาดภาพ ศิลปะการละคร วิจิตรศิลป ศิลปะ หมายถึง ฝมือ ฝมือทางการชาง การทาํ ใหวิจิตรพิศดาร เชน เขาประดิดประดอย ดอกไมไดอยางมีศิลปะ

ความหมายของวัฒนธรรม (Culture) วัฒนธรรม เปนคาํ ท่ีไดมาากการรวมคํา 2 คํา เขาดวยกัน ไดแก - วัฒนะ หรือ วัฒน หมายถึง ความเจริญ งอกงาม รุงเรือง - ธรรมะ หรือ ธรรม หมายถึง กฎ ระเบียบ หรือขอปฏิบัติ วัฒนธรรม หมายถึง แบบแผนการดํารงชีวิต ท่ีถือเปนแนวปฏิบัติรวมกันในสังคมหน่ึงๆ ซึ่งแตกตางไปตามแตละพื้นที่ ในสังคมขนาดใหญ มักจะมีลักษณะบางอยางทางวัฒนธรรมรวมกันอยู ขณะเดียวกันก็ยังมีความหลากหลาย และแตกตาง กันในกลุมสังคมระดับท่ีเล็กลงไปเรียกวา \"วัฒนธรรมยอย\"

ความหมายของศิลปวฒั นธรรม ศิลปวฒั นธรรม หมายถงึ สงิ่ ท่ีมนุษยสรา งสรรคข้นึ ตามวิถชี วี ติ ของคนในสังคม เปน แบบแผนการประพฤติ ปฏบิ ตั ิ แสดงออก ซึง่ ความรูสกึ นึกคดิ ในสถานการณตา งๆ ทสี่ มาชิกในสังคมเดยี วกันสามารถเขาใจ ซาบซึง้ ยอมรบั และใช นาํ ไปสูการพัฒนาคุณภาพชวี ติ ของคนในสงั คมนั้นๆ

ประเภทของศลิ ปวัฒนธรรม แบง ออกได 4 ประเภท ดงั น้ี 1. ขนบธรรมเนียมประเพณี ความเช่อื และศาสนา ขนบธรรมเนียมประเพณีไทย ขนบธรรมเนียมประเพณีไทย เปนคาํ ที่ใช เรียกรวมกัน หมายถึง ส่ิงท่ีสังคมในระเทศไทยนิยม ประพฤติปฏิบัติตอเน่ืองสืบกันมาเปนเวลานาน จนยึดถือกันในจิตใจวาตองปฏิบัติเชนน้ัน จึงจะเกิด ความสุขความเจริญ

ขนบธรรมเนียม ขนบธรรมเนียมมีมากมายหลายประการ เชน การใหความเคารพตอสถาบันที่สําคัญของไทย การใหความเคารพผูอาวุโส การแสดงความเคารพ ดวยการกราบ การแสดงความเคารพ การแสดงออก ทางกิริยามารยาททางสังคม

ประเพณีไทย ประเพณีไทยเปนการทาํ กิจกรรมทางสังคม ของประเทศไทยท่ีถือปฏิบัติสืบตอกันมา ลวนเปน มรดกทางวัฒนธรรมจากบรรพบุรุษ จากส่ิงแวดลอม ทางธรรมชาติและสังคม เชน ประเพณีทางศาสนา การทาํ บุญตักบาตร ประเพณีแหเทียนเขาพรรษา ประเพณีแตงงาน ประเพณีสงกรานต เปนตน

2. ภาษาและวรรณกรรม ดานภาษา เร่ิมมีการประดิษฐตัวอักษรไทยข้ึนในสมัย พอขุนรามคาํ แหงมหาราช เมื่อป พ.ศ. 1826 คือ \"ลายสือไทย\" มีการดัดแปลงจากอักษรขอมและ มอญโบราณ และมีวิวัฒนาการ จนกลายมาเปน ภาษาไทยท่ีใชจนถึงปจจุบัน

ดานวรรณกรรม สมัยกรุงสุโขทัยเร่ิมมีการบันทึก วรรณกรรมเปนลายลักษณอักษร แตเดิมจะเปน วรรณกรรมมุขปาฐะ ท่ีมีการถายทอดเร่ืองราวดวย วาจา วรรณกรรมเร่ืองแรกคือ \"ศิลาจารึกหลักท่ี 1\" และไตรภูมิพระรวง , ตํารับทาวศรีจุฬาลักษณ และ สุภาษิตพระรวง ตามลําดับ

3. ศิลปกรรมและโบราณคดี ศิลปกรรม ศิลปกรรม หมายถึง ส่ิงที่มนุษยสรางสรรค ขึ้นเพ่ือใหเกิดความจรรโลงใจ เพ่ือประโยชนใชสอย รวมท้ังเพื่อความเช่ือของกลุม ศิลปกรรมแบงออกได 4 ประเภท จิตรกรรม , ประติมากรรม , สถาปตยกรรม , ศิลปหัตถกรรม

โบราณคดี โบราณคดี หมายถึง สถานที่ ส่ิงของ เครื่องใช หลักฐาน จารึก บันทึกทางประวัติศาสตรท่ี ไดข้ึนทะเบียนไว โบราณคดี แบงออกได 2 ประเภท โบราณวัตถุ และโบราณสถาน

4. การละเลน ดนตรี และนาฏศิลป การละเลน การละเลนพื้นเมือง หมายถึง การละเลน ท่ีแสดงเอกลักษณของทองถิ่นท่ีมีอยูทั่วทุกภาคของ ประเทศไทย เปนกิจกรรมบันเทิงท่ีแฝงไวดวย สัญลักษณ อันเนื้องดวยวัฒนธรรมและประเพณี สะทอนวิถีชีวิตและความเช่ือของสังคมที่สืบทอดมา แตโบราณ

กีฬาและนันทนาการ หมายถึง การเลน เพ่ือความสนุกสนานตามเทศกาล และเลนตาม ฤดูกาลเพ่ือการแขงขัน หรือกิจกรรมที่ทาํ ตามความ สมัครใจในยามวาง เพ่ือใหเกิดความสนุกสนาน เพลิดเพลินและผอนคลายความตึงเครียด

นาฏศิลป หมายถึง ศิลปะการแสดง ประกอบดนตรีแตละทองถิ่น เชน ฟอน รํา ระบาํ โขน

วัฒนธรรม 4 ภาค ตัวอยาง วัฒนธรรมทองถิ่นภาคเหนือ

อาหารไทย 4 ภาค



ภูมิปญญาไทยนี้มีลักษณะเปนองครวม มีคุณคาทางวัฒนธรรมเกิดข้ึนในวิถีชีวิตไทย ซึ่ง ภูมิปญญาทองถ่ินอาจจะเปนท่ีมาขององคความรูที่ งอกงามข้ึนใหมที่จะชวยในการเรียนรู การแกปญหา การจัดการ และการปรับตัวในการดาํ เนินชีวิตของ คนไทย

ลักษณะองครวมของภูมิปญญามีความเดนชัด ในหลายดาน เชน ดานเกษตรกรรม ดานโภชนาการ ดานอุตสาหกรรมและหัตถกรรม ดานการแพทย แผนไทย ดานการจัดการทรัพยากรและสิ่งแวดลอม ดานกองทุนและธุรกิจชุมชน ดานศิลปกรรม ดานภาษาและวรรณกรรม ดานปรัชญา ศาสนา และ ประเพณี วัฒนธรรม พัฒนาการทางประวัติศาสตร เอกลักษณและภูมิปญญา

ภูมิปญญาชาวบาน หรือภูมิปญญาทองถ่ิน (Folk Wisdom) หมายถึง ความรูที่เกิดจาก ประสบการณในชีวิตผานกระบวนการศึกษา สังเกต คิด วิเคราะห จนเกิดปญญาและตกผลึกมาเปน องคความรูที่ประกอบกันขึ้นมาจากความรูเฉพาะ หลายๆเร่ือง ความรูดังกลาวไมไดแยกยอยออกมา เปนศาสตรเฉพาะสาขาวิชาตางๆ อาจกลาวไดวา ภูมิปญญาทองถ่ินจัดเปนพ้ืนฐานขององคความรู สมัยใหมท่ีจะชวยในการเรียนรู การแกปญหา การจัดการ และการปรับตัวในการในการดําเนินชีวิต ภูมิปญญาทองถ่ินเปนความรูที่มีอยูท่ัวไปในสังคม ชุมชน และผูรู หากมีการสืบคนเพ่ือศึกษาและนาํ มา ใชจนเปนท่ีรูจัก เกิดการยอมรับ ถายทอดและพัฒนา ไปสูคนรุนใหมตามยุคสมัย

ความสาํ คัญของภูมิปญญาไทย 1. สรางชาติใหเปนปกแผนม่ันคง พระมหา กษัตริยไทยทรงใชภูมิปญญาไทยในการสรางชาติ สรางความเปนปกแผนของประเทศ 2. สรางความภาคภูมิใจ เปนเกียรติภูมิของ ความเปนไทย - ภาษาและวรรณกรรม มีภาษาไทยเปน ภาษาประจาํ ชาติ ท่ีไดคิดคนโดยพอขุนรามคําแหง มหาราช รวมถึงสุนทรภูกวีเอกของไทย ยังไดรับการ ยกยองจากองคการศึกษาวิทยาศาสตรและ วัฒนธรรมแหงประชาชาติ (ยูเนสโก) ใหเปนกวีเอก ของโลก

- อาหารไทย เปนอาหารท่ีชาวตางชาติชื่น ชอบและรูจักกันอยางแพรหลาย เชน ตมยํากุง ตมขาไก ผัดไทย เปนตน - สมุนไพรไทย เปนที่รูจักและยอมรับจาก นานาประเทศ จนบางประเทศมีการนาํ สมุนไพรไทย ไปจดเปนลิขสิทธิ์ของตนเอง 3. การนําหลักธรรมมาประยุกตใชกับวิถีชีวิต อยางเหมาะสม ทาํ ใหรูจักการใหอภัย การพ่ึงพา อาศัยกัน ความไมประมาท ความเปนผูนํา

4. การนําธรรมชาติมาใชในการดาํ รงชีวิต เชน อาหารไทยที่มีสวนผสมของสมุนไพรเปนอาหาร ท่ีรักษาอาการเจ็บปวย มีผลดีตอสุขภาพ รวมถึง การนาํ ภูมิปญญาของการแพทยแผนโบราณที่ไดรับ การถายทอดมาจากบรรพบุรุษมาใชในการเสริมสราง สุขภาพ และปองกันโรคไดอยางมีประสิทธิภาพ

คุณสมบัติของผูทรงภูมิปญญาไทย ผูทรงภูมิปญญาไทย หมายถึง บุคคลที่เปน เจาของภูมิปญญาชาวบาน แลวนําภูมิปญญาน้ันไปใช ประโยชนเพ่ือดาํ รงชีวิตไดสําเร็จ มีผลงานดีเดน ได รับการยกยองใหเปนผูเช่ียวชาญสามารถถายทอด เช่ือมโยงภูมิปญญาแตละสาขาใหแพรหลาย ปราชญชาวบาน หมายถึง บุคคลที่เปน เจาของภูมิปญญาชาวบาน และนาํ ภูมิปญญาไปใช ประโยชนในการดาํ รงชีวิตจนประสบความสาํ เร็จ สามารถถายทอดเชื่อมโยงคุณคาของอดีตกับปจจุบัน ไดเหมาะสม

ประเภทของภูมิปญญาไทย แบงออกได ดังน้ี 1. ภูมิปญญาไทยดานคติธรรม ความคิด ความเชื่อ หลักการที่เปนพื้นฐานขององคความรูที่ เกิดจากการส่ังสมถายทอดกันมา 2. ภูมิปญญาดานศิลปวัฒนธรรมและ ขนบธรรมเนียมประเพณี ท่ีเปนแบบแผนการดําเนิน ชีวิตท่ีปฏิบัติสืบทอดกันมา

3. ภูมิปญญาดานการประกอบอาชีพใน ทองถิ่น ที่ยึดหลักการพึ่งตนเองและไดรับการพัฒนา ใหเหมาะสมกับกาลสมัย 4. ภูมิปญญาดานแนวคิด หลักปฏิบัติ และ เทคโนโลยีสมัยใหม ท่ีชาวบานนาํ มาดัดแปลงใชใน ชุมชนอยางเหมาะสมกับสภาพแวดลอมและความ เปนอยู