Сарғайған дәптерде сыр бар

чГЗ) 6. Меи сеш суйемш, Токе! Мен эркшхшн да, эр уакытта да 031мнщ суиген адамыма адал ооламын Дп деп серт беремш. 7. Меи жетш остш. Арманым озщ сиякты ата-ана тэрбиесш корген, озше бурыннан таныс, козкорген жар 1здеген едш. Сол арманым сен § болып турсын, аяулым! Жауап кутемш. > Дейтшшд! бшемш, 1 Емессщ гой сен жасык. ©йткеж, таза журегш, * Мен ез1не шын гашыгс, - дей келе, $ казакта «Когол жетсе, бэр1 де жетедт - дейд! гой. 8 Сол сиякты, Теке, журегшпз, кеншмп жарасса, •V бэрш де жешне келтфуге болады. Осыныц бэрг толык орымдалады сонда, екеумп кел!се алсак. Сондыктан да мен сеш кушактап турып кеудеме 26 кысып, мандайыцнан шскедпм. Сол жерде ойымды Ф сезбен айтуга батылым жетпей, хатпен жеткЫп отырмын. Осы ха'гтьщ жауабын асыга кутемш. Шын журектен, - деп кол койыпты». Осыидай шынайы, акылды хатка калай жещл * карауга болады. Хатты окып турып, бурыннан да сезш журген журегш, катты толкып жылап Ж1берд1м. Мунымды корт койган анам: «Не болды 5 саган, шырагым? Окышы маган колындагы хатты» й - дедк Окып бердш. Анам: «Мына бала акылды екен. Создер1 кандай жаксы. Сен турмак мен \\ толкып кеттш. Есш1 кIм екен озшщ?» дед1. Мен оньщ аты-жонпг, омф жолын аздап айтып бердш. ••: ■ & Анам: «Журегщ каласа осы жшпже келюшщд! с* бер, кор болмайсын. Окене озш айтамын» деп, тс ашык айтты. Мен анамнын келюшше куанып кеттш.

ТАСЫГА Н Н Ы Н КУНДЕЛ1П Н ЕН: ( Тврткен келш уш куплей бфге болдык. V Ол меш взшщ акыл, парасатымен магпитше с ятартты. Ойымды созбен айта алмай, 031 касымда журсе де уйше хат жазып хобердьм. г г' Терткенд1 шыгарып салып, жатакханага келш, ■V тосекке куладым. Комнаттас жолдастарым § •54 мазактап: «Мына гашык жшгг келшт! гой» деп § кулш жатыр. Алайда, жонд1 уйыктай алмай §& аласурдым. Тврткен хатымды алды ма, окыса капдай жагдайда болды, не деп жауап берер а екен деген ойлармен тацды аткыздым. Одан хат 5 кешжкен сайын жудеп те кеттш. Желтоксанныц I- 27-1 куги Тврткеннен хат келдк Бул кунд1 умыту ■у мен ушш - кунэ. Кдншама хаттар жлберш журш, одан туцгыш рет хат алдым. Хат болганда 27 кандай десецшк Акыннын кызы емес пе, хатын влечмен жазыпты. Айып етпе, Тасыганым, Я0 Ашык айтсам сен меш. Жас кезшнен киялымда Армандатам мен сеш. V О Журепшн усындын сен, з Костым мен де журекке. Алдымызда максат-арман, ч. * <5 Бф жетелж тшекке. и/Г Еш куд1кс13 ердш саган, а Ал, К01ПЛД1 шарыктат. -Г (Г Болсын емф, кореш элем, Тоты кустай калыктат.

Осы олещн Абайдын, «Айттым сэлем, ) Кдламкас» деген эшн айтып отырып шыгардым, 1 - дептн Эсфесе: Б13 де эрк1МД1 байкаймыз, Тап бергеннен тайкаймыз. Слздей асыл кез болса, Кайтып басты шайкаймыз, -деген Абаидьщ олещмен аяктап, келюшш берштк Тобем кокке 1\"О жегп. Акылыииан, 1зетщнен айыалайын сенщдей бершшн. Алдымыздагы демалыс куш жетемш ч. саган. Жана жылды бфге карсы аламыз, жаным! Тос меш! - деп телеграмма ж|'бертт1 суйпспм. 4 Мше, окып отырсыздар, бвдер осы кунп & жастар сиякты мен сеш суйемш, сенс1з омф № маган бос, бэрш тауып беремш демей-ак, сушсш, ебюпей-ак, бф-бфШ13Д1 тусшютж. Мен осы куги 28 балаларыма: «Айналайындар, алатын кыздарыца <$> тым жалынбандаршы, басыцнан томен алтын куямын демендершг Мен не корсем соны коресщ, не шсем соны 1шесщ дендергш. Махаббат ею адамга да ортак кой. Кара нан мен кара су 1шсендер 4 де бфге болывдаршы. Эсхре кызылдьщ не кереп бар!» деп айтып отырамын. 3 05.01.1956 жыл. § 1 Жана жылды бфге карсы алып, уш кундей бфге болдык. Б1зден бакытгы жан жок сиякты. Шала маспыз. Тасыган кунд1з 1ргебай жездем А«ГО мен Бэтима тэтемнщ угйнде, тунде кыдырамыз. Кантардын бес! куш хат алдым. Онда былай дептк «Токе, енд1 саган бармауга тырысамын. Себеб1, сегпмен кездесуден соц, сау адамга удсамай калады екенмш. Обычно говорят, что любовь нежна,

а наша любовь со стороны кажется довольно неуклюжей, достаточно нежна и сильна. Считаю, что будем беречь эту любовь до последней минуты жизни. Законом любви является уважение. Этого Ру кажется мы выдерживаем и должны довести до $ конца» -дептк % 5 12.01.1956 жыл. 1 «Токешш! Сенщ мединститут™ тастаганын, Ч 5 эрине, дурыс болмады. Сен дэршер, мен & инженер болып кандай жарастыкты болатын 1 ед1. Келеа тусетш оку орньщ не консерватория, 5 не пединститут болуы керек. Сен соган С' бейшещ. Тшге, эдебиетке, онерге кумарлыгыц I*» маган кептен белгш. Мен сенщ эн салганына гашыкпын. Унщгажап, казактыц даласындай кен. Сен озпцц багаламайтын сияктысыц. Сен ожет, 29 Ж1герл1 жансьщ. Как я хочу, чтобы ты поступила <ф в консерваторию. Эттец, балалардыц улкенющ, барлык тфл1к-таукымет сенщ мойнында болып # тур. Ничего, мен окуымды бтрген сон саган комектесемш» - дептк | 25.01.1956 жыл. в «Токе! Сенен хат алып куанып калдым. Тасыган, маган консерваторияда окудьщ, тштд N. * очно окудьщ да ауылы алые болып тур» дей келш, уй жагдайыцды, атамньщ наукастыгын айтып, / мешмен акылдаскаиыц тебемд! кокке жетюздк аКазПИ-дщ тш-эдебиет факультетше сырттай окуга туссем калай карайсыц» депещ. 0те дурыс. Мен жакын арада институтка барып, кашан, кандай сабактардан емтихан алатынын бшп,

& саган хабарлаймын. Келе жаткам тутам кунщ К-У-ТТЫ болсын! Бара алмайтын болдым. Сессия -1^7 басталып кетп. Токе! Помни навсегда. Поступи с моими друзьями так, как твоя душа позволяет, то «4 есть, как твое сердце бьет. Но ты не забудь, что мы с тобой нечто иное как одно целое. Болганынша 5 басымызга тек куаныш, береке, бфлж орнатуга 5 тшешз. Сонын бф1 сенщ денсаулытыц. $ Жолдайды сэлем саган суйген жарыц, Болса да жаксы-жаман колда барыц. $ Ойынды айтпай тауып буш дуниеде, “к. ТшеГгпн сакталса деп мэцп арыц» -дептк в Таты бф хатыида: «1956 жылдыц 27 маусымы кун! Отар бекеН аркылы бф топ студент жолдастарыммен Зыряновск каласына практикага 30 баратын болдык. Сонда сен 1мен кездесемш деп куанып журмш»-деп жазыпты. Апам Тасыганныц хаттарыи окыган сайын риза болып: «Торткен, 5 осы сеьнц Тасыганды тацдаганыц дурыс болды-ау деймш. Одаы сурашы кай елдеы, кай рудам екенш бйнш. Оман соц бф айтарым, осы куш коп кыздар оз уьйнеы, ата-аыасыыаы безш суйген жплтше * кашып кетедк Бул дурыс емес. Сен олай болма, N шырагым. Юмге, кайда барсац да маган айтып, N * колымыздан аттаы. Сенщ ондайыцды корсе экен ол1п кету! мумкш. Осы есщде болсын. Ал енд! лч мына хатында Тасыган Отар аркылы етемш дегпт гой, сен оны дурыстап карсы ал. Олар студеиттер, уйдщ тамагаы сагынады» - деп, казы-карта салып, мол кылып ет асып, бауырсак, шелпек, кант, шэй, жемю-жидектер салып бердк Ол кезде бесжулдызды армянский коньяк шыккан. Апам

онын да бф-екеуш арасына тыгып жШсрптп. 0, Буларды алып, эдем1 киппп, Агеыа деген жолдас кызымды ертш, тосып алдык. Узын бойлы, Нк сымбатты, мойнына шген фотоаппараты бар, касында бф топ студент жолдас гарымен вагоннан Г тустп Бэр1 жупрш келш, кушактап амандасып, танысып жатыр. Тасыган суретке тусфт жур. $ Жлпттердщ алдында кшпрешп кормеген сорлы басымыз, уялганымыздап кып-кызыл болып •V кетшшз. Экелгендерш13Д1 берт жатканда уакыт болып поезд журш кетп. Коштасып кала бердж. $ 07.06.1956 жыл. чО. «Токе, келш орналастык. Жаман емес. Тамак I коп, бфак кымбат. Атан мен апаннын калы калай? Менен бэрше сэлем айт. 0сфесе, Агенага ерекше $ сэлем! Ой, Токеннм, саган коп-коп ракмет! Анада озщ шыгарып салгаи сои, студенттер келш 1 меш куттыктады. 0келгендерщд1 ашып, казы- карталардан жеп, коньяктан бфаз тастап жШерш, 5 жетгсш калдык. Тамаша болашак жарьщ ушш деп маган артыктау шпаздк Мунда жазылмаган 31 кызыктарды барган сон айтамын. Токе, осы сенщ не пэлец бар, тусшбеймш. Алып бара жаткан I сулулыгыц да жок, алайда, кш корсе де бэрше унайсыц. Аса тартымдылык касиетщ бар-ау |. деймш. Ал, анау Агена жолдасын калтама бф нэрсе салган едк оны мен хат шыгар деп ойладым. & Сойтсем акша екен. Катты кысылдым. Алайда, жаксы болды. Стипендияга жеткенше, кысылмай Г* еркш журдш. Неужели менщ осындай камкоршы жарым болады деп, озше-озш сурак коюдамын. ' Ал, жаным, емтиханга мыктап даярлан. Мен ^ '■

1Ц VАп баргаида студент болып карсы ал. Узбей хат жазып тур. Сондай сагынып отырмым. Бфак эл! де ею айдай шыдауга тура келед1» - дептк Тамыздыц 2М куш Тасыганды студент болып «■8 карсы алдым. Куанышты кундерш13Д1 атап отт, о театр, кино, би кештерше барып, Алматыда бфаз $ кундер болдык. Содаи сои, Тасыгаи Жоламанга демалуга кегп, мен Отарга келш жумысыма %& Кф1СТ1М. Анама болашакта Тасыганмен N & косылатынымды айтып, бфаз сырластык. Апам: «Экеце мен айтайын. Кедейшшкп де, жетшд1гсп 3 де керген адам гой, келюер. Бфак; бхр нэрсе 53 кылып экеце Тасыганды керсет» дед1. Мен уйде 5 де, кызметте де, кундо де, тунде де кшен еркек балалармен журепн ерке кыз едш. Бэр! менщ достарым, туыс-бауырларым, меш коршап-коргап 32 журетш. 0йткеш, Отарда меншен бфге окыган кыздардын бэр) - Умтсен, Умытшак. Отаркул, Кулэн, Туйгын, Бинатай турмыска шыгып кеткен. Тасыган бф келгенде апама: I1 «Слз, дастаркан жасацыз. Мен йшнде Тасыган § бар бф топ жолдастарыммеи туею тамакка келемш. Атам сол кезде Тасыганды кореш» - 4 дед1м. Солай болды да. «Ассалаумагалейкум, ата!» - деп колын алганда экем сездк Ол к1сх де келгсшш бердк Бф куш «Сырласу» деген такырыпта \\ Тасыганнан хат алдым. Кдцфлш, калыц калай? Да, ойымнан л шыкпайсыц. Бфеулер еркек деген опасыз десе, 2) намыстанып олш кала жаздаймыз. Сол ерлерд] ^ де жолдан тайдыратын эйелдер екен гой. Кызык У болды. Уй шаруашылыгымен айналысып,

\"Я жэкем мен тэтеме кемектесш демалысым 0x1п жаткан. Бф куш ауыл жастары туган кум кеш 1не шакырып соган бардым. Барлыгын да танимын. '•Ю Солардын. шшде институтта окитын мен хана екенмш. К061 арак 1шед1, темею шегедр оздерш калай болса солай устайды екен. Сол кеште бф I кыз меш 031Н1Ц кимылымен, гсшен ашыктан- ашык безобразияга толкать егп. Мундайлардын 1 жанында отырганда жанынды жеп б1тед1 екенсщ. § Содан кеш бггпесе де кетуге тура келдг В общем, озщмен косылмайынша на каждом шагу угрожает 15 опасность - встреча с другой девушкой на короткое время, что является подлостью и неприятным 3 никому. Курысыншы, ол мэселеш коялык. Тек & менщ айтайын дегешм, адам болган соц омфде эртурл1 жагдай болады. Адам боламыз десек, арада не болса да, бф-бфшпден жасырмауымыз керек. 33 Жасыра салу колдан келетт ю кой. Осы эцпмеш козгаганым ушин сен меш кешф. Ойыца еш жамандык келмесш. Мен сеж баскага айырбастап 1й кетед1 деген ой болмасын. Бола калса аспан жерге туесе де шындыкты айтамын. Болмаса, басканыц I*§ - боялган бетшен, шгпрешп кшнгеш сенщ бф гана сезщнен, ющнен садага. Сондыктан бурынгыдай & журе бер. Маган сен! Келютж кой, жаным? - * <1 дептк 43 1956 жылдьщ 31 желтоксанында Алматыныц 8 Ес1к деген мейрамханасында жаца жылды карсы алдык. Сол жерде ол меш анасындай I/ у болып кеткеи Гулбану тэтес1 мен карындасы '■'-'Г. Гулшарамен таныстырды. Сол жолы тэтес1 магам: «Шырагым, атакты юсшщ кызы екенсщ. Кененнщ «Базарым-ай, Назарым-ай» деген эшн V к

тыидап талай- талай жылаган кундершп болган. Алайда, бп карапайым темфжолшылармыз. Тасыганнын жагдайын озщ дс ошесщ. Гой жасатып, тиын тагып алатым бпде жагдай жок. Кашып кет», - дедк «Жок, тэте, маган олай 1стеуге болмайды. Дуниеден сепз баласы кетт, О менщ соцымнан ем ул, ем кыз дуниеге келтть 5а»* Меш экем оте жаксы коредп Кашып кетсем экем ол1п калады», - дед1м. Карындасы Гулшара •V екеум13 бурыниан-ак таныспыз. Шампаи пит, V билеп, эцпмелесш тарадык. Тэтем елше барып, 3 агайын-туыстарын шакырып: «Айткандарынын 2 бор1 дурыс, оте акылды, тэрнггп, жаксы кыз екен. Тасыганыма сол кызды кайтсем де эперемш», - деп, кемек сурапты. Бф куш Бэтима эпкем меш уГпне шакырды. 34 Барсам, Тасыганым отыр. Мен оган: «Не болды, <§> кабарласпай келгешц калай?» - деп жатырмын. Тасыган: «Уакыт тыгыз болды. Бпдщ ауылдан ^ Туралы жэкем мен Гулбану тэтем бастаган б«р топ I1 агайындар Отарта барып, Терткенге тиын тагамыз, Д куда-кудагилармен танысамыз, келшд1 бурын- ^ соцгы жолмен аламыз. Ештене жок, бвде елмв деп келгел1 жаткам коршедй Олар ертен немесе <$- бурсжуш келед1», - дедк Солай болды да. Осы № жылдьщ тамыз айында уйлендфемю деп шешштк с — Тасыган-ау, бул шешш тым ерте гой. Сен ендд Ч гана бесшии Курска оттщ емес пе? - дед1м. - Бф жыл деген коп емес кой, ауыл арасы жакын, корыкпа, - дед!. о? Будан соц Тасыганым, енд! сен мендшсщ С дегендей, еркшсш кетп. УстКустше хат жазады, ^ ' ЖМ1-ЖИ1 кел 1 п кетедп

1ПЯ Б1р хатында: «Сен апаца айт, 613 ешуакытта урсыспаймыз, ейткеш, бф-бфшкад суйемтз», - ГгА дейдь $ Тагы бфде: «Сыртка, конакка, кино, би кештерше баргаида, касывда сенетш адамыц болсын. Ауылды жерде кыздарды алып кашатын 55 жаман эдет бар ед1 гой. Мен сенщ, журттьщ лас, * жалган создерше калмауынды ттеймш», - дейдь $ Енд1 бфде: «Токе, в последнее время я замечаю, что у тебя есть часть характера, которые бывают $ почти у всех, но от тебя не ожидал. Я считаю, что это мы с тобой очень просто уничтожим. Об этом ^ я потом тебе расскажу», - дейдк Тагы бфде: «Саган жэкем де, тэтем де, бэр1 3*» риза болып келдь Ауылга барсам эцпмелер1 тек сенсщ. Отарга баргандарын, Кенен куда мен Насиха кудагидьщ, жалпы сол жолы 35 кездескендердщ бэрш айтып коймайды. Келшд1 тез экел, 613 даярмыз дейдк Ал мен куанышка боленудемш. Зэд1, бэр! мына сорлы жетш, Iжелпшдетш б!р орысты алып келетш шыгар деп ойлаган болулары керек», - дептп Мше, мен Тасыганныц эр хатынан б1р ой туГйп, * гибрат алатын едш. Тасыган менщ жарым гана ^ емес, камдоршым да болатынына сендш, сезшдш. 3ч. Уйленетш кез де жегп. Артынып-тартынып, А жоктан бар шыгарып кудалар да келдп Экем ? Отар бекетшдеп ел-журтка той жасап бердп / Менщ узатылган тойымда езшмен бгрге окыган кыздардан Кулэйхан гана болды. Тасыганныц ЬКецесбек, Болат, Молдакасым, Бакыт деген ■Г достары келдк Ол кезде казфгщей мейрамханада той жасату деген оте сирек болатын. Экемнщ ^

агайындас тогыз туысы уйлерше конак алып той ) жасады. Дэстур бойынша кыз куйеушен, куйеу Л жолдастарымен той жасап жаткан тогыз уйге ч келш, сэлем берулер: керек екен. Мен, Тасыган, ъ куйеу жолдастары Кецесбек пен Болат, Кулэйхан о бесеушз барлык уйлер,ш аралап ш ыктык. Активтер 5 уй1 деген шацыракка келгеншпде кызык болды. Кызып алган мегпн бауырларымньщ бфц мынау я1 куйеубала Тасыган Жалайыр деген елден екен. Ал мына Ж1Г1Т кш деп Болатгса карап едг «Менщ атым Болат, из рода Дулат» - дедг Ал мына $ домбыралы Ж1Г1Т кш, кай ел екен дегеш сол ед1, 5: Кейес домбырасын кагып-кагып жюерд! де: Ч4 Сурасан руымды Шапырашты - Телемю -Кудайберген, Муны неге кудалар сурай берген... -деп 36 бастап, шыркап ала женелдг Кыскасы, 613 сондай ф керемет Ж1пттерм13, 61зд1 коргенде кыз-кыркын жылай берген деп, эзпьшыны аралас топп жатыр. Элп юск «Мынауьщ не дейдКей, 031?» - деп, 1 кетерше бергенде Кенесбек: * Тагы сурасац тагы айтайын, Руым Шапырашты- Телемш - Кудайберген. Муны неге мае кудалар сурай берген? - деп * ед1, элп К1С1 ашуланып, айкайлап шыга келдь Ал Кецесбек болса: Руым Шапырашты - Телемю - Кудайберген, Муны неге экецнщ аузы, \\ Мае куда сурай берген... - деп, далага шыгып 4Г) кетт1. Арты тобелес бола жаздап, отыргандар элп К1СПП эрец токтатты. Куле-куле бесеулпз кудалар отырган улкен уйге келдйс. Бул жерде кудаларга куйрык-бауыр асату деген дэстур етш жатыр екен.

Гынызыдеген жецгем бф 1су.йрык май, бф бауырдан (Г) асатып жур. Кезек Кецесбек пен Болатка келгенде: «Жецгей, 01здс норма-сорма деген жок. Б1р йпск VГ болып калган студенттер не жейд] деп ойлагансыз ба? Мынауыцыз тым аз гой» — деп, табактагынын барлыгын сыпырып алды да ауыздарына салып яабердк Кысылып калган женешем жупрт кетт 2' тагы да табакка тостщ майынан салып кетерш келш, калгандарына асата бастады. Сонда Бакыт: I «Мынауьщыз куйрык майга уксамайды гой, жецеше», — дедк Женешем: «Мыналарьщ студент 11л, емес, поле гой» - деп кызарып шыгып кетп. Кейшдер! басымыз косылса сондагы кызыктарды \"Т, айтып, тауыса алмаушы едйс Той аякталып, енд1 келшд1 алып кетемв деп, ыцгайланып отырган куда-кудагиларга экем Кенен: - КдцфЛ1 кудалар, той огп. Ракмет, С1здср 37 Терткенд: алып кетемп деп даяр отырсыздар, оны бшемш. Алайда, бул жолы кызымды алып кете алмайсыздар. Ол ушш кеилрьм сураймын. Торткен Л менщ балаларымныц улкеш - тол басым едк V- Осы жерден 20-30 шакырым жерде, екшет маган там салып жатыр. Сол уйге меш юрпзш кетсш. * Ол жолы бэрщ эуре болмай-ак, Тасыганнын * а* 031-ак келсш, - дедк Оган кш карсы болсын, N. кудалар коштасып журш кетп. Б1р айдан кейш Тасыган келш, жаца уйд1 корт, екеумп уйдщ 5 терезелерш жуып, ес1ктерш сырлап, мэз болып / журмв. Не деген тэртгп, не деген устамдылык 'чЦ десеций, соганга дейт бф-бфшвге жоламаймыз. Бэрше топырак шашканнан аулакпын. Казфп жастар сойтер ме ед! деп, осы кунде озше-озш риза боламын. Экем бул жердеп журттарды 1\\.;

А) да шакырып, тагы да той жасап бердь Журерде У- ; Тасыган екеум13 кол ухтасып экеме барып руксат 'А сурап бата алдык. Сондагы наукас экемнщ айткан V елешн калай умытарсын: % Бак берсш барган жерде Торткешм-ай, 031НД1 ацсап журш епкенш-ай. О 2 Кэр! эжец, аксак апац, ауру атац, 1* Апырай киын тид! кеткешц-ай. § § Аттандыц той жасатып ею жерге, Кош айтып, бата алып кальщ елден. § Кемшнпк бул жактан да кормей естщ, в Аккудай барып конгын шалкар келге. ГчВ' Бгз емес баягыдай малга саткан, ЖШермей суйгенше зар жылаткан. 38 Тасыган екеуще тшектесшз, Калада окып журш езщ тапкан. 5 Тэтелеп сщлшерщ, шщменен, I\"-5ч Эн салсац айнымаушы ед1 унщ менен. * 031ЦД1 ул балага балаушы едш, 0) Аттанбак болдьщ уйден шыныменен. V •I Больщдар тату-тэгп карактарым, 5 Конкылдап кетедьау деп алактадым. с Аман бол кайда журсец, Терткенш-ай, \\ Турындар келш-кетш, карактарым. Г) Vш жузге мэл1м болтан экен Кенен, ^Тг Абырой езше де экем деген. Халкыца калаулы бол, елге елеугп, Т1ЛСГ1М менщ калкам Торткен сенен, - дей

т келш: «Шырагым Тасыган, Торткешмнщ домбыра тартып, эн салганына карсы болма»—деп, батасын берш, екеум1зд1 шакырып мацдайымыздан суйш, Iтерш аиналып козше жас алды. Мен орнымнан тура алмай калдым. ]шлерш,сщлшерш кушактап: «Тэте, кетпенп» — деп, жылап жур. Тасыганмы и ■>- 031 де жылап жур. Б1р кезде касымызга анам келдн 5 Мен: «Апа-ау, б.удан гор! кашып кеткенш жаксы 3* сд! гой», - депшн. - Олай деме, кызым! Сенщ 1 катарларыцнын коб1 баягыда-ак турмыска шыгып * § кеткен. (Ол кезде 18-ге дешн турмыска шыкпаган - V- кыз кэр1 кьгз атанатын.) - Мектепт1 бгпре салып 1 жумыс ютедщ. Маган жанын ашып ауру экешп 5 бактыи, жас бауырларыца камкор болдын. «Кыз жат журттык», - деген бурыннан калган соз бар. Бпге карайлап кете алмай, жещп оки да алмай, мше, 21-ге келдщ. Бп саган ризамыз, шырагым. 39 Косагыцмен коса агар. Менде сейшен бфге бара жатырмын. 0з колыммен куда-кудагидын, колына тапсырамын деп, касына Мухаметэл1 а, аганы, жецешем Тынызыиы, Эбдпсожа ага мен эйел1 Турашты, ним Бакытжанды алып жолга * шыктык. Тасыганньщ елшде де той болды. ч. Алматыда б1рге окыган 61раз жолдастарымыз да келш, куанышымызга ортактасты. Аттыц устшде з V турып тартысып, куш сынасу, курсе, жарыс, 'I- аркан тарту сиякты улттык ойындарды корт мэз С> болдык. СоГптп, Тасыган екеумп, коптен куткен / аарманымызга жетш косылдык. нтк ъ

& Ч. V 4 «УЙЛЕНУ ОН,АЙ, УЙ БОЛУ ЦИЫН» •о § «Уйлену оцай, уй болу киын» дегеннщ мэшсми уйлеыген соц б1лед1 екенсщ. § Уйлену тойымыздан кешн Тасыган Алматыга окуына кеттг Демалыс сайын сено! куш тунп | поезбен келш, жексенб! куш кеиш поезбен в КСТ1П журдг Мен болсам 61 -разъезде, жэкем 5 мен тэтемнщ колында т.урып, уш шакырым жердеп Жоламан бекетшдеп мектепте жумыс ютеймш. Окытатын окушыларым да, ужымдагы 40 мугалшдер де сол жердщ адамдары, негш Жалайырлар. Бэрг маган сын кезшен карайды. Танертен басыма орамалымды салып алып, N велосипедпен жумыска кетемш. Кейбфеулер! корасыньщ тобелерше шыгып алып: «Эне, бвдщ келш кетш барады» - деп карап турады. с Кешке уйге кайтарда кайныларым - Битагали, Сейткамал, Калиаскар кезекпен кутш алып, уйге * экелш ата-енемнщ колына тапсырады. Гулшара, V № Витай, Тэлш деген кайынсщлшерш касымнан О шыкпайды. Олардьщ кейбфше Мырзажптт, ч Акылдас, Торежан деп ат койып, есшдерш \" атамауга тырысамын. 1Шркш жастык-ай $ - десевдш, кешке дейш жумыстан келш, элгшердщ сг>ОСу). айтуымеы кайтадан Жоламанга ундшщ киноларын («Бродяга», «Ураган», «Господин 420», тагы баскаларды) керш келш, ертесше

кайтадан жу.мыска кетемш. Оз уйшде де осылай журудп едш, мунда да айналам толгаи жасгар. Л! Бф куш ата-аналар жиналысын 0ТК13Д1М. Тортпшя сыныптыц жетекипс! едш. «0лп 4 бвдщ келш жиналыска шакырыпты», - деп, $ ата- аналардыц барлыгы келдп Олар келмей >^ турып орамалымды басыма байлап, даярланып, Iне ютершдц не дершд1 бшмей катты толкыдым, ойландым. Бэр1 жиналды-ау дегенде юрт, амандасып, шлт сэлем бердш. «Бакытты ^ бол, шырагым!», - деп жатыр. «Ал, енд1 мына алдарыцызда турган свдердщ келшдерЫз 5 жай келш емес, мугальм келш болып кездесть Дэстур бойынша балаларыцыздьщ атын да, §•» тепн де атауга болмайды. Сонда не ютеуш керек?», - деп оздерше сурак койдым. Бф-бфше карап жыбырласып калды. Б1р К1С1: «Шырагым, 41 ветще, бшгенще коп-коп ракмет! Балалардыц ф) оздершш атымен айта бер», - дед1. Жарайды, онда свдердш руксаттарыиызбен Аскар, Дайрат, Болат деп жиналыс отюзгенш кандай жаксы болды. Ертесшде-ак ауылга «Элп Тасыганнын 5* эйел1 коргснд1 кыз екен», - деген соз тарап, * жаксы келш атандым. Тагы бфде мугалшдердш & кушшен концерт коймак болдык. 0лгI бвдш 2$ келш олец айтады екен деп, тайлы-таягымен *§• ■с. келш, ауылдыд юшкене клубы халыкка толып ' кетст. Кезек маган да жетп. Басымда орамал, колымда домбыра улкендердш кулагына у жагымды-ау деген экемнш «Бозторгай», ■'а «Кокшолак», «Базар-Назар», «Кайраи жастык» 5рI эндерш орындап едш, кол согып сахнадан ж1бермей койды. Осы кезде ауылымыздыц ^

*т б%) ) партия уйымынын, хатшысы Лэззат Иусбеков деген к1с1 сахиага каргып шыгып: «Ардакты халкым, аталар, апалар! Торткем оздерпиз жаксы бшетш Кемен Эзфбаевтыц кызы той. Жакында жастар арасында волейболдан жарыс отктип едп<, о келшмш той, калай мен трикомеи журемш деп шыкпай койды. 031 оперли ор нэрседен хабардар 1ч бала екен. Тасытаннын да оре.с! кед, жакында А. - окуын бIтарIт[, инженер болады. Менщ спдерден ч сурайтыиым осы Торткеи басы на орамал байламай-ак, кысылмай-ак, еркш журешил» - $ дедт Залдаты халыктардын: «Руксат, руксат!» - деген дауыстары есттпгеш сол едн Лэззат ата келт менщ орамалымды шешш алып тастады. Озше орамал жараспайтын еду куанып кеттш. Сонымен, жаланбас журетш еркш келш болдым. 42 Бул кун кезеетз бф сенбппц кепи едт Тасытан кедна поезбен келштк Бэрш де корген, ес'пген. Шыта берюте кездесш, велосипедшщ алдына отыргызып алып, ауылга келдж. Жол бойы 1' ризашылытын б1лдхр1п, менен бакытты жан бар § ма екен дуниеде деп катты куанды. с Осыларды айтып мактанайын деген ойым жок. Тек С1цл1лер1ме, кыздарыма акылмен, V шыдамдылыкпен ом1р сурсен, елге де, жолдасыца 4 § да суйкшяп боласьщ, келген жерщд1 бакытка болейсщ. Отбасынын фгесш ажыратпау уШ1Н, л эйелте Т031МД1 болу керекпгш айтпакпын. Бупнп келшдерге айтылып журген тшектердщ 1шшде: лЯ «Баргаи жерщде бакытты боламын деп емес, с бакытты етемхн деп бар», - дегендз оте дурыс деп санаймын.

15.10.1957 жыл. (Г) «Iшщ пысып журсщ бе, жаным? Баруым '-V да сиреп барады, сессия басталды. Шынына гА •Iкелгенде мен де саган жете алмай журген жокпыи ба? Уйлеиген сон тит бастын жумыс югеу! де ^ нашарлайды гой деймш. Кейде кеткш келт кетед!. ^ Сен ренжт, жылап жургендей боласыц. Уйлеигсл1 ^ бери ен болмаса, касыида бф ай болу магап -X арман болды. Мен сенщ ешкашан да кещлщнщ калганын каламаймын. Сынык жетшп, жазылар, | бфак сацлауы калады гой. Бп сол сыныксыз да, сацлаусыз да омф сурсек деймш. Эттен, дуние- 1 ай, бэр 1 менщ ойлаганымдай озгеретш болса, не болмаса сол дуниенщ езгерюше сэйкес бвде тез 5 С4 езгерш калыспай отырсак, мен талайды ойлап журмш-ау, - дептй Жаца 1958 жылды отбасымызбеи б!рге уйде 43 карсы алдык. Тэтем, жэкем, Тасыган, мен, кайным Калиаскар бэршв эртурл1 энпмелер айтып <§> отырдык. Арамызда тек карындасы Гулшара гана болмады. Ол достарымен балмаскарадка а кеткен. Тасыган карындасын кутш алацдап отырды. Кас кылгамдай ол тек ертесшде келдй Я Кетершде Тасыган мен! кушактап турып: «Менщ $I “Ч ,0, Гулшарамньщ ещцп жерде анасы да, женгеа де * сенсщ. Оган катты коцш белуи-ш сураймын. Бул & кыздьщ калган емфше сен жауаптысыц!» - дедй Акылдасым келеа жылы Семей каласындагы ' мал дэршерлер институтына тусиу ушший / курста Алматыдагы КазПИ-дщ химия-биология - > факультетше ауысып, мугалш мамандыгын -<р игердй 1965 жылы турмыска шыгып, балалы- шагалы болып, 73 жасында дуниеден огп. У

& Жетшс уш жас Акылдас (Гулшара) кырын келд!. I/А ■ Сум ажал сездфмей-ак бурый келдг Кад1р бшер, кезкорген, кимасым-ау, Калдьщ ба мекен етш, кара жердь * 0те шыкты сенсв мше кырык кун, V 0те шыкты сенс1з мынау кырык тун. Акылдасым, сырласым-ау, муцласым, Осы кундер ауыр тид1 магам там. ч Жайнап журш ел-журттыц ортасында, Кете бардьщ бауырын (Тасыгаи) мен жар N Т касыиа ('Жумакан). Алланьщ нуры жаусын деп тшелж, $ Артта калган Акылдас ордасына, - деп кимай- кимай ез колыммен аттандырдым. Еш уакытта бф-бфшвд1 ренжтп кормепшз. Акылдастьщ да, 44 мсн1н де куйеулершпз бфшен кеГйн бф1 омфден еткеиде де бфге журш, бфге турып, куаныш, решшшЫй бфге отюзген кундер - казф маган г сагыныш. Мен бул жагынан да Тасыганньщ 1- отйпшж орымдадым деп айта аламын. с 08.04.1958 жыл. Бул жолы «Шушшш хат» деп бастапты. Меш % Куандык дегеи жшгг екеумпд1 Ленинградка аспирантурага жпбергел! жатыр. Оку мерзнш - о уш жыл. Егер емтихандарды уздйс тапсырып, \\ конкурстан етсем, ез басым кеягсш турмын. Ал, СЧздер не дейсгздер? Осзресе, Токе, сен калай у карайсыц? Бул деген доктор технических наук С> болуыма кешнен жол ашылып тур. Бул менщ Др арманым гой, Токе» - депть Ойланып-ойланып, V «Карсылык» деп олецмен хат ж1бердш.

ЕР.» Туцгыш рет карсы шыктым жарыма, л Айткан ойы жакпай менщ жаныма. Не-. Магам бакыт кершбейд1, кещлсв, Саргаюмен ©ткем кундер сагына. я Дейтш емес келешекке жолым тар, Кемшш емес ешюмнен де бшм бар. > Тусшер кез болды емес пе, меш де? ©мер, талап, максат, арман менде де бар. ! Демеймш мен оз басымды кеммш деп, гъ Дейтп-пм сол сешменен тенмш деп. Оку, бшм эр адамга керек-ак, % Я ЦПркш, арман менде-дагы деймш кеп, - деп 5 енд1 мен окуым керек ед1 гой, консерваторияда Я окытамын, энни боласьщ дегенщ кайда? Эр1 менщ жагдайым да ауыр деген бфаз ой-шкфшд1 жазган едш. Кешннен осы олещм угшн уялып та калдым. Ойткеш, ол менщ де жагдайымды ойластырып 45 койган екен. 12.04.1958 жыл. а Токе, сенщ туцгыш рет маган окпе, решш бшдфш жазган олецн-ци окып отырып: Сен неге ^ менщ пшрше кел1се бересщ? ©з ойьщ, оз пнарщ % бар емес пе? Бэрш де ашык айтып дагдылануьщ & керек деп, талай-талай айткандарым ойыма § тусш, уялып та, киналып та отырмын. Мен бфак ! оньща еш ренжшеймш. Айтканынньщ бэрг * дурыс. Аягынньщ ауыр екенш де бшемш. Ол туралы Гулбану тэтем менен шушшш сурап хат ажазган: «Тасыган, шушшш! Торткен ауырып, икусып, мазасы кетш жур. Аягы ауыр екен. .ГОсыдан аман-есен Торткен босанса, ул болсын, мейл! кыз болсын маган бересщ, озш багамын, ^ ^

А) сендер окуывды бтрген сон кайда барсавдар V:. I да жолдарыц ашык. Алла маган бала бермедт, ■г ана Калпаскар бауырына серпе болсын. Осыны А мен сенен етппп сураймын»,-дегт. Жаным, Токеийм! Мен тэтемд! тусшемш. Туцгышымызды о тотем мен жэкеме беретик. Бфак 613 мулдем кол * узш кетпенмтз, езшп окытамыз дегендей. Онын л • уетше ол кюшердщ эл1 де куш-куаттары бар. Мен * былай шеигпм, баланы сол юешерге берш, кол устасып кете берем п. Мумкш сенщ де окуывды * карастырамыз. Корыкпа, бэрш ойластырып /ч! журмш гой, жаным, -деп, мент тыныштандырган едк Бы кайда журсек те, экем еленмен акыл айтып, унекп хат жазып турагын. Бф хатында: Бакытты бол, Торткегпм, 46 Ацсап журт епкетйм. Ф Окуда журш ойлаган, Орыидалды серттер1ц. $ Кегерсш, калкам, косеген, КецпеГплд! жаркын бол, Р Култы болсын Т0С6ГЩ. '5с Баргам жерде бак береш, V Алган жарьщ бап келсш, * Уайымсыз, кайгысыз, I# Кецшдерщ шат болсын, - дептт Менде океме еленмен хат жаздым: Хат алдым олецменен бпге арналгаи, Атажан, артымдагы елде калган. Ендтп талай келш кетер едщ, Койды гой наукас кылып Слзди жалган. Акылын. орындалады, ардакты ата, Шын Т1лсп Торткенще бердщ бата.

Жаман соз келтфмеймж атагыца, О Ес к1 рд1, намысым бар, бол мае ка/а. Ч Жаца ел, жаца журтка лусим колы. N Айтыскан ант пеп ссртке берме с- им. Тшегш бакыт, абырой, денсаулы, л он, Кслшдне емфге де журкян коны %.ч Домбыра бурымгыдай гарты и ж-.рмш. Тамаша болтан жерде оскен I улмн;. 3 3 V Халыктыц сурауымеп, 'плепмеи. г Уйреткен эндерщд1 аГггып журмш, дсп уч еленмен бар ойымды айткан скспмш Лиам: 'I«Сенщ осы хатыциан кеГпн эксн рил болып, КОЦ1Л1 орныма тускендей болды. Мснш км ;■ н.шыц '4 колынап бор 1 дс келедк Ол акылды, -ил- ге П ек гой. Эттен, осы Торткенд! магам ул хь лып бермегеньай», - дейтш. Жер бетшдс каншама адам болса, улы -17 Жаратушы ор адамныц пешенеане жазгаи тылсым, сырлы тагдыры да сошками болады екен. Моим де бойымда жас кезшшеп бедней бф о тылсым куш бар едк Опы дол кезшде сезбссем ю артынан бшемш. Б1р кун 1 ойда-жокта меы кто * бфге окыган куфбым Нукетай Мышбасвага •ч жолыгып калдым. Ол казф КР-пыц халык ^ эрпск Нукетай Роза Бакланова орымдайтын * «Домбыра», «Биле-биле», «Су тасуй из г.ыз» деген эмдерд1 орындап, Шарбану Кумарова ■ч (казф ол болтни жазушы), бп бплеп. олендерш ■ окып, мен домбырамем халык эндерш, окемищ эндерш орындап, олимппадаларда мектебшвдш ' > кабыройын аскактатушы едк. Амапдык, \\ саулыктан сон Нукетей: «Ой, поле, Таеыгапды ^4 бите жамандап-жамандап, озщ тпш ал.ыпеыц

) сеидер окуынды бтрген сон кайда барсацдар да жолдарын ашык. Алла магам бала бермедц дн ана Калнаскар бауырына серж болсын. Осыны мен семем отппп сураймын»,-дегт. Жаным, Токешш! Мен тэтемд! тусшемш. Тунгышымызды тотем мен жэкеме берейж. Б1рак бп мулдем кол О ч. уз1 п кетпеймй, езшп окьггамыз дегендей. Оньщ уст1не ол юсшердш ол1 де куш-куаттары бар. Мен былай шсштьм, баланы сол юсшерге берш, кол устасып кете берем в. Мумкш сенщ де окуынды V карастырамыз. Корыкпа, бэрш ойластырып журмш гой, жаным, - деп, меш тыныштандырган $ едт •V Бтз кайда журсек те, акем елецмен акыл айтып, А унем1 хат жазып туратын. Бф хатында: Бакытты бол, Торткеш'м, -К) Ацсап журш епкенш. <§> Окуда журш ойлаган, Орындалды серттерщ. 5: Кегерсш, калкам, косеген, Кенией1ЛД1 жаркын бол, * Кутты болсын тосепн. Баргам жерде бак берсш, Алтай жарын бап келсш, 5 Уайымсыз, кайгысыз, в Квцшдерщ шат болсын, - дептк Менде О' экеме оленмен хат жаздым: •; Хат алдым олецменен бгзге арналган, Атажан, артымдаты елде калган. 'Г Енд1п талай келт кетер едщ, ЗБг-ЧкГ Койды гой наукас кылып Слздр жалган. Акылын орындалады, ардакты ата, ]ЛЛын т1леп Торткешие бердщ бата.

т Жаман С03 кслтфмеймш атагьща яо Ес к1 рдI, намысым бар, бол мае ка.а. Жаца ел, жаца журтка л уел 1м колш. ■ Айтыскан ант пен сертке берйс е ни, Ч\\ Тшегш бакыт, абырой, дснсаулы, чек, Кел!нд1К емфге до журмш кожи Домбыра бурынгыдай тартын ж р: ж. -.6 Тамаша болтан жерде оскен I улмш. 5 Халыктын сурауымен, тшепмеп, V Уйреткен ондерпип айтып журм I м дсп ■V еленмен бар ойымды айткан екенмш. Лиам: Я «Сенщ осы хатьщнан ксГНн эксн рид бодып, 5 кешл! орнына тускендей болды. Менш кил •Гдолынан бор I де келедк Ол акылды, ер: • ю пек гой. Эттен, осы Торткешп магап уц кы.чып бермегеньай», - дейтш. Жер бстшдс каншама адам болеа, уды 47 Жаратушы эр адамныц пешенесше жазган # тылсым, сырлы тагдыры да соншама еолады екен. Менщ де бойымда жас кезшнеи белгай бф о тылсым куш бар едк Оны дол кезшде сезбесем до артынан бшемш. Бф куги ойда-жокта декч пте бгрге окыган курбым Нукетай Мьднбаевага Л жолыгып калдым. Ол казф КР-иьт халык --лк; эрт1С1. Нукетай Роза Баглаиова орындайтыи I «Домбыра», «Биле-биле», «Су тасу! !Ы КЬП» деген эндердд орындап, Шарбаму К'умарова (каз!р ол белгни жазушы), би билеп, олендерш / окып, мен домбырамен хапык эндерж. экемшн эндерп-1 орындап, олимпиадаларда мектебшгздщ иабыройын аскактатушы едйс. Амамдык, саулыктан сон Нукегей: «Эй, ноле, Таси гниды г4 бпге жамандап-жамандап, озщ тип: алыисыц

1Ж^ ^ ГОЙ», - деп калжывдап щтгыктт жатыр. Мен У{-] куле бердш. Ол былай болган ед1. Мектепте бф ^ куш математика кепи болды. Тасыган сол кеште ешкэмге жол бермей, барлык сурактарга жауап ■4 берэп, бэрэншэ орын алды. Келесэ куш бэр топ о кыздар Тасыгаиды мактады: «Кдндай сымбатты § жэгэт, 031 керемет билейдэ екен, езэ математик екен» - дейдк Тындап турган мен: «Анау бэр узын 1 бойлы жэгэт пе Тасыган деген? Менэцше, ол жэгэт * езэмэшл, мактаншак болуы керек. Болмаса екэ- $ уш сурактардан кешн, бэлпшсэнбей баскаларга '5\" да жол беруэ керек едэ гой», -дегенмэн. Ол кезде менэц Тасыганмен ешкандай да катынасым 4 жок болатыи. Сондай-ак, интернатта бэр жакка 8§ конакка немесе би кештерэне баратын болсак, калаган ен жаксы кейлектэ кэмдэкэ болса оныкэ 48 болсын киэп кете беретшбэз. Кейшдерэ сол кездегэ # суреттердэ карасам, Тасыганмен бэрге тускен кыздардыц эшэнде менэц озэм жок болсам да ^ кейлегэмдэ киэп кеткен кыздар отыр. Тасыганга керсетсем мен бэлгендей-ак, сенэц кейлегэццэ I киген кыздыц желкесшде турып алыппын гой, 8С. -деп кулетэн. Сепзэншэ сыныптагы кезэмэз. Бэр * бала э<елэп: «Айналайын, кыздар, мына менэц * $ карындасым Гулшараны оншакты кундей « э<астарыца жаткьэза турындаршы. Кдзэр орын О) болмай тур. Тэрбиешшер бэледэ», - дедэ де, шашы - буйра, эдемэ бэр кэшкентай кызды корсетэп бэзге ^ тапсырды. Мен сол кызды коргеннен жаксы корт, г кебэне касыма алып жаттым. Орэлн алган соц да гчр ол кыз уээемэ менэмен сыйласып, бэр-бэрэмэзге ерекше ылтипатты болдык. Бэр нэрсеге кысылса 6 1 да, бэр нэрсе керек болса да, ренжэсе де, куанса

да маган айтып туратын. Кейшдерц «Сол кезде- * ак сенщ маган жецеше болатынывды сездш-ау», гА -деп кулетш. Бф куш: «Токе! Соншама киналып едж, аспиранхурада окисьщ дегендершен ештене ч шыкпады. Айткандарынан айнып кегп. Меш Шыгыс Казахстан облысыньщ 9скемен §- каласындагы шахтага кызметке жШердк Жакымда § келемш», - деггп хатында. Оган да шуюршшк ъ кылып, оку бтргешне юцппрш той жасап, & шыгарып салдык. Орналаскан соц меш алып кететш болып келютак. Тэтем туцгышымызды 1 Баянды алып калатын болып куануда. Кайным N5 ч3 Калиаскар ержетш калган, сепзшнн сыныпта I- окиды. «Кете берщдер, б)з езш1з-ак емф суремй, Баян екеум1з атам мен апамды багамыз», -деп кулдфш, жэкем мен тэтемд! мэз кылатын едт 49 ФОсы кайным ержетш, эскерге барып келген соц, Жоламан совхозыныц басшылары бгр топ комсомол жастарды шеп шабуга Балхашка # жШередн Сол жолы Калиаскар 23 жасында суга кетш омфден ©гп. Жэкем мен тэтем Баянды * кушактап кала бердк Г Тасыганныц Оскеменге кеткешнен келгеш V а жылдам болды. Айналасы 15-20 куннщ шшде 4 1 чемоданын кетерш кайтып келдн Тасыган пэтер алган соц меш алып кетед1 деп, озшше анау-мынауларымды жинастырып, (ол кездеп / дуниемпдщ негЫ сурет альбомдары мен кггаптар ед1) асыга кутш журген мен, ещ кашып и турган Тасыганды кергенде бф нэрсе болганын сезгендей, жупрш барып кушактай алдым. Ол да жылады, мен де жыладым. «Не болды, '■

балам -ау», - деп жэкем мен тэтем де жегп. ! Колындагы кагазын керсетш турып: «Жумыска 1А“1 шыгарар алдында денсаулыгымды тексеред1 екен. Сонда сен аурусын, саган шахтада жумыс чг 1стеуге болмайды. Келкхешз, шахтага адамдарды жШерш туратын контролер боласьщ», - дедк Медициналык корытындылауда «Бронхиальная 51 астма, очаг туберкулеза» деп ап-анык жазылган. § Шошып кетпк. Мен мундай жумысты ютегенше, 'I елше барып етжпп болганым артык деп, ренжш кетш калыпты. Аскан арманмен, улкен умггпен, жжермен кеткен Тасыганымньщ тауы шагылып, г ещц не ютеймш, мен ауру екенмш гой деп 8? уайымдап, уйдеи шыкпай жатып калды. 1Шркщ, жастык-ай, онашада екеумп акылдасамыз. - Тасыган, сенде ешкандай ауру жок, тгаН 50 жетелмейсщ де гой. Оданда оку министрлжше барайьщ, - деймш, бшпшсппп. - Оны бшмей отыр деймющ? Бшемш. Алайда, маган ©скеменге барып жумыс ютеу удин ~*ч эжептеуф каражат (подъемный) берд1 емес пе. $3 Б1з оны жумсап койдьщ. Акыры кайтып келшсщ, алган каражатынды кайтар десе не деймш, - % * дейд1. Не керек? Жас кецшмН су сепкендей § басылып, Жоламан бекетшде каменный карьер I деген жумыс орыны бар екен. Сол жерге вагонга тас тиейтш жумысшы болып орналасты. Мен мектепте мугалшмш. Екеум1з де кунше уш километр жерге тацертец кетемп, кешке келе кулаймыз. Уакытында балаыы ем1зе алмай киын болды. Бф куш мектеп директорына барып, жагдайды айтып едш: «Шырагым, бэршде КОр1П, бгЛШ ЖурМ1Н. ЭжеПТеуф К1С1НЩ КЫЗЫ

екенсщ. Ол клсппц эндершщ куйтабагы менде бар. Байкауымша сен де экецнщ онерш катты багалайды екенсщ. Оныц ете дурыс. Саган айтайын десем уялып журмш. Мектептщ уцпшш Сг жкабатында б1р болме бар. Балалардьщдэретханасы болып кеттк Соныц 1шш тазалап, сырлап, актап, а есн<, терезелерш салса керемет пэтер болар едк -V. Ол жагынан озш де комектесемш», - дедк Уйге V келген соц Тасыганга айтып, барып кореек аргы * жагында тагы да бхр юшкене болмеа бар екен. Я* Юыскасы, караша айыныц какаган суыгында элп болмеш тазалап, Тасыганньщ 031 кщ- юшкентай 5 пеш салды. От жаксац болды уйдщ 1Ш1 ысып кетедк Сол уйге желтоксаниьщ бес1 куш кошт келдйс. Кейп ннем осы ушмп мугалшдердщ жиналып кеш жасайтын, репетиция жасайтын, Т1ПТ1 КОМСОМОЛ ЖИНЭЛЫСЫН 0ТК13еТ1Н орын болып 51 кеттк Осынын, бфш де мен эке-шешеме, ешкшге де айтпадым. Омыртка плшдеп жулындаймын, # Кыз да болсам экемнщ улындаймын, - дегендей, экем муны естюе капаланып, алып кету1 V де мумкш гой. Осындайда каз1рп кыздардыц болашак § жарыныц уй 1, машинасы бар ма, кайда жумыс 1стейд1 екен, - деп тацдайтынына тацгаламын. * Мундай козкараспен уйленгендерд1 ез басым & Г* & -с сушспеншшжпен уйленд1 деп айта алмаймын. Мунда ешкандай да махаббат жок. Оны есеппен турмыс курган деп гана айтуга болады. ^Г: Кдзфп коп кыздарымыздын, эсфесе, калалы с жерде туратындардьщ турмыска шыкпай жалгыз калатындарыньщ себеб! де осында деп

л ) есептеймш. К061С1 каладан кетсе олетшдей болады. Сэл киыншылыкты котере алмай, алды- артын ойламай ажырасып кетедп Сойтш, 031 жесф, баласын экешз есфедк Мундай кыздарды ес1 бар жшттер алмайды да, карамайды да. о Бгр куш Тасыганым эдем1 кшнш, барльщ 8 кужаттарын алып, Алматыга кегп. Оку министршщ (аты-жошн айтып, риза болып 5 отырушы ед1, умытыппын) бастыгына барып, 1 барлык жагдайды айтып, медзаключениеш 5. V корсетедг Ол юа сол жерде темфжол 5 3 ауруханасына бф юсше конырау шалып: «Мен бф Ж1Г1ТТ1 жгберемш, деысаулыгын дереу 81 тексерш берп-щер» - деп тапсырма бередк Уш кундей журдш деп еске алатын ед1 Тасыган. Анализдермд! алды, рентгенге ТуСфД1, 52 «совершенно здоров» деген корытынды кагаз бердь Куана-куана Министрге кайта келдш. Кдгазга карап турып, ещ озгерш: «Жас * маманныц болашагына балта шапканы уиин, мен I5 олардыц К03Ш курткызамын, соттатамыи» - деп а8 катты ашуланды. Содан соц макан карап: «Неге бфден келмедщ, содан бер1 кайда журсщ?» деп 5; ренжщп Енд! подъемныйды сурайды-ау деп •8 ойлана бастап едш, ол туралы соз де козгаган -§ I жок, бфеулерге коцырау шалып, маган жумыс 1здей бастады. Тагы бфеуге конырау шалып, зэд1 мегп тапсырган дэршер болуы керек: «Здоровый К) как бык дейсщ бе?» - деп, 1шек-сшес1 катканша кулдп Сонан соц: «Спортпен шугылданып па ед1ц?» деп сурады. Мен спортка байланысты алган алгыс, медальдарымды корсеттш. Ертен кел> ~ ДСД1. Келес! куш колыма Текел! каласынын

свинцово-цинковый комбинатына жолдама бердк , Куанганым сонша, ракмет айттым ба, айтпадым ба осы кунге дейш бшмеймш. Тек, Токе, саган '“А жеткенше асыктым деуцц ед1 Тасыган. Муны еспген экем: Г Торткешм, жолыц болсын Тасыганым, * Кергенше, шырактарым асыгамын. 8 Кошемв деген1це 613 куандык, Алые деп Текелпп жасымадым. 1 Бшед! бшмдшер создщ паркын, Куйеу-кыз жаксы болса жузщ жаркын. * Халыкка адал ецбек еткен адам, Бшед! кесем болып елдщ наркыи, - деп 1 елец жазып жШерштй 1960 жылдыц акпан айында Текел! каласына 5 КОШ1П келдж. Школьная деген кошенщ бойында турдык. Осы уйде наурыздын 29-ы куш екпшп О кызымыз дуниеге келдг Ауасы коцыр салкын таулы жер екен. Тасыганныц бул жерде жумыска I- деген ынта-ж1гер1 ерекше болды. 031 де, турмысымыз да оцалып, умытылмас куидер отш 53 жатты. 1962 жылдыц кацтар айында дуниеге Болат деген улымыз келдн Осы жылы Тасыган партияга & 0X1п, куаныштан-куанышка болендж. Окемнен: Болаттыц ом1р жасы болсын узак, В1 Шыга алмас балалы адам алыска узап. Тусед1 эке-шешец енд1 есще, $г Оларга боппыз-ау деп, боде тузак. Болаттыц бесж бауы берж болсын, & Баян мен Розага серж болсын, Эжес1 де, атасы куанышта, Г* Сэлем берш бпдерге келш турсын, - деген 8 куттыктау елецш алдык. 4 /

& Текелще ту.ргаидагы бф уайымым Тасыгамым жумыстан амаи-есеи келсс екен деймщ. Ойткеш, 1;АН ол кезде Текелшщ шахтасы есш, эр1 жуан агашпсн преп койган жерлер1 коп едь Кунде болмаса да ЖИ1-ЖИ1 обвал дсйд1 екен, агаш тчреулср! сынып, кулзп кетш, кю! олшдср1 болып т.урады. Эр1 таулы о жер емес пе, жш-жш жср сшкшедй Бп Текелще торт жылдан аса турдык. Тасыганньщ ойы осы 1 жердей алган тэжфибесмен аспирантурага тусу ед1. Ол кезде менде институтыц соигы 1ч, курсында едш. Соган даярлык устшде ойланып- толганып жургенде кутпеген жердей усыныс а болды. Алматыдан бф ккл келш (аты-жеш есшде $ калмапты), Тасыганньщ жумыс штеп журген жерше барып, мйгездеме алып, озшен сойлесш, КГБ-га жумыска ауысуын сурайды. Тасыган да: 54 «Арманым баска едк Озш жетш остш. Жацадан басыма уй бтп, балалы болып келе жатканда», -деген ой-шкфлерш айтып, келшпегендей ыцгай ^ таиытыпты. Акыры коймай журш, Тасыганды сол $ жолга тусфш, Мэскеуге еш жылга окуга ж1бердь | Мен де барамын Мэскеуге, - деп жулынып едш, ^ Тасыган экеме хат жазып жлберштк Ол К1С1 адам * жлберш, меш ею баламен оз колына коипрш алды. 5 - Корыкпа, кызым, езщнщ ауылында боласын, балаларга озшхз караймыз, жумыс штейсщ. Бхзге о де жаксы болды. 1нщ Коркемжан да эскерде. \\ Тасыганньщ экес1 маркум: «Баламды алыска окуга Ж1берем1н» деп осы Тасыганньщ билете г болуын армандап журш, омфден кыршын кеткен г! екен. Кысылмай еркш журеш, окысын, кедерп келтфме. Мундай мумюндж унем1 бола бермейдр ^ -дед1. Сейтш, Тасыганды Мэскеуге шыгарып

салып тагы да кала бердш. Екеумпдщ хат аркылы 0 Т1Лдесу1М13 тагы да басталды. Апта сайын хат аламын. г Бфде. Токе, мен окуымды бтрген сон улкен кызметкер боламын, калада турам ыз. Сен ^ тамактын неше турш жасап уйрене бер деп, * посылкамен «Домоводство» деген кггап салып •V Ж1бертТ1. * Енд1 бфде. Токе, сен ауылды жерде жур\\йн деп, калай болса солай журе берме. Сэнд1 кинпп, $ кощлд1 жур. Тозып кетпе. Денсаулыгынды жастай 1 куртып алма. 0нерд1 жаксы корунп едщ гой, 5 атамнын эндерш уйренш, айткандарын жазып о алып отыр,- дейдц Тагы бфде. Токе, сен шахмат ойнауды уйренш алшы. Бул деген жаткан математика, адамнын ой- орюйпц жетшуше эсер етсдц - дейдг 55 Бфде. Токе, сен партияга отш ал. Сол (0) жакта ост!н гой. ©згилд! окыткан мугальмдерщ бар дегендей, рекомендация беретш ек1 адам СК 1табылатын шыгар, - дейдк Бфде. Балалардыц тэрбиесше коп кещл бол. |. Олар оз елш, жерш, руын бшсш. Жаныс болып * кетпесш. Сенщ Болатыц нагашыларына тартып 5I': кетуй мумкш. Ал, ана мелии, кызым Роза, еш уакытта, ешюмге сщбейдц - дейд1 (калжындап). Мугалшдер кырык сепз кун демалады гой. ? Кезект! бф демалысымда, артынып-тартынып Мэскеуге бардым. Артынан эйел! немесе туысы келсе, жатакхананыц бф белмесш беред! екен. -■{ 1Бф айдай касында болдым. 031 кундю сабакка с-Гп кетедц мен езшщ корсетш кегкен жолымен Гйадаспай Кремль мен Мавзолейге барып келемш

& де, коп кып тамак жасап коямын. Жолдастарымен сабактан келш, тамактанып алган сон кино, IАп театрга кетемп. Сол жолы меш Мэскеудщ улкен театрынаы, куыршак театры на дейш тогыз жерге апарды-ау, сабазын. Керсетпегеш жок. Кдлай риза о болмайсыц. 5 Келгеи со» хат алдым. Онда, Токе, сеш керш ^ уайымдап калдым. Жудеп кетшсщ гой. Бетщ | юш фейген сайын, коздерщ бакырайып, бетщнщ * бэрш ана уш мурынын алып кепшТ Осыдан V окуымды бгпрш, турактасак, колынды жылы § $ суга салып отыратындай жагдай тугызармын. Сен | маган!, - дептг $ Жазгандарынын бэрш (тек шахматтан баскасын) орындадым. Ауыл жастарын, мугалшдердх уйымдастырып, ансамбль курып, 56 ауыл-ауылды аралап, концерггер койып, облыс <ф орталыгына дейш барган кундержпз коп болды. Бф озш неше когамдык жумыстарды аткара 5: журш, КПСС мушелшше де еттш. Экемнщ I1 хатшысы (ол юш арабша жазатын) болдым. I Эндерш уйренш, коптеген шыгармаларын ^ жазып алдым. Сойтш журш аман-есен, Тасыган § окуын аяктап, Алматыга кешш келдж. Торт $ болмел! пэтер бердк Онын ею болмеш Жэкен КО Жоламанов дейтш КГБ кызметкерп-пю, ею болмеш бпджк Ас уй, ванна, дэретхана ортак. л\\ Оларда уш бала, бвде ею бала. Сол пэтерде ею отбасы бес жылдан аса тату-тэтп омф сурдж. Я.) Бупнп кунге дейш хабарласып турамыз. Ч Тасыган республикалык КГБ-да ею жылдай едбек етп. 1964 жылы оны енд1 Гермаиияга ею ^ 1 жылга жуык окуга янберд»

Хатпеи тшдесу кайта басталды. Ол кезде [Г мен А.С.Пушкин атындагы К1тапханада (казфп Республикальщ улттык ютапханада) гНА жумыс ютеймш. Роза бфшшн сыныпта, Болат балабакшада. Экес1 жокта кызы тек оку озаты болуы | керек, болмаса ол ренжид1 гой деп бфшил 1' сыныпта окитын кызымды талай жылаттым, ч* катал устаппын. Танертец уйд! жинап, Болатты балабакшага, Розаны мектепке апарамын. я•§5>» Онан сон сыланып-таранып озш жумыска кетемш. Бар жаксысы ол кезде мектепте Ч «продленка» дейдц ушнде балага карайтын ^ адамы жок балалар, ата-аналары келш алып ч. кеткенше, мектепте тамактанып, сабактарын \"V4 окып, демалып, ойнап журуцп едн Колымда ецшен студент бауьфларым турады - Райхан, 57 Бакытжан, Жуман, Актамак, Акбшек, кешннен <^) Токен, тагы да баскалары. Тасыганныц езшен бфге ескен, институтта сырттай окитын IКецесбек, Болат, Мейраш сессия кезшде бэрг бшдщ уйде. Екеумвдщ де ата-аналарымыз, ^ туган-туыстарымыз келш, комектесш турады. * Мерекелер де, демалыс кундер: кебше Кецесбек пен Болат меш балаларыммен алып кетш, бос I кездершпд! бфге отюзунп едж. I§- Казф ойлаймын «кецш жетсе, бэра жетедЬ> ? - деген рас кой. Ею-ак болмел1 уйшпге бэр1 / де сыйып кетуцд едй Бэрше де уакытымыз чПз:, жетуцп едЕ Тасыган окуда жургенде бфде Кецесбек, бфде Болатпен, бфге Мейрашпен /1р кетш бара жатканымды керген бф кулау корил ^ балам Болаттан: «У тебя сколько папы?» деп ^

сурапты. Сойтсе Болат: «У меня четыре папы» деп саспай жауап бершть Оган копке дешн Ч, кулш журд1К. Бфде. Токе! Балалардын тэрбиесше коп кецш бол. Эсфесе, Розага. Мен14 суйенер ешюмшнщ жогын, эр 1 оны мен кажет етпейтшшд1 озщ § жаксы бшесщ. Сенерш де, суйенерш де тек езщсщ, жаным, - дептк & Енд1 бфде. Токешш! Сен менщ жоктыгымды пайдаланып кетпе? Уйге стрщкенщ корабындай 'I тана аппарат койып кеттш. Бэр! жазылып калады. Байка! Жассыц гой, озщ ашык, аккещл, | копнил адамсын. Урынып калма. Егер осы $1 жагынан бф жаман соз, нашар кылык ест1сем немесе корсем маган омф сурудщ кажеН жок. Менщ экемнщ дуниедеи калай откенш озщ де 58 бшесщ. Кудай бетщ ары кылсын. Шешшш сол К1С1 сиякты оте тез болып кетпесш. Кан бар гой, - деп маган эр! акыл айтып, эр1 коркытып та 5: КОЯТЫНДЫ. $ Махаббаттын баянды болуы, ерлн * айыптылардыи бф-бфше деген сешмдйпктерше ^ коп байланысты. СеншсЬдш, жасырындылык ?: С03С13 кызганыш тудырады. Кызганбаса \"I онда суймейд! детеншен, кызганыштын, ез1 орынды, шынайы болуы керек деп есептеймщ. Сеншдшк болмаса 5-6 жыл бойы оны сыртка окуга жШерщ, озш ушме не болып, балаларды \\ багып отырар ма едш. Унем1 ЧП (чрезвычайное г4? происшествие ) деп кететш Тэкещн, мумкш бул О1' журющ СП (секретное происшествие) шыгар §г\\ деп, шатак шыгару, ойыма кфщ те шыкпайтын. ^ Тек кейде:

Жан барма мен ушш езщдей, ( Алгашкы кездескен кезй-щей. Сершк калмайды-ау сезшмей, I Анау деп, мынау деп журсец де, Узак тац жатамын коз шмей. * ЧП деп, СП деп журсец де, Г Узак тац кутемш кез шмей, - деп 3 эзшдеп елец айтушы едш. Оган ол куле карап, & кушактап турып, риза болушы едт 40 жылдык ! ч§ бфге болтан емфшНде екеумхз бф-бф реттен § тана кызганыппыз. Оган да озш кшэлшш. ^ Жаспын, мшезш ашык-жаркын кезш. Бхр ^ куш Тасыган коцырау шалып: «Токе, бф топ ^ жолдастарыммен кешке келемш. Дастаркан жасарсыц» - дедк «Иэ, жарайды. Айтпакшы, штерщде Нурлан бар ма?», - дедш. «Е, Нурлан болмаса тамак бермейсщ бе», - деп трубканы 59 тастай салды. Бггп. Бф пэлешц болганын бше <ф койдым. Сонда да бэрш даярлап койып, кутт отьфдым. Тунг! сагат 12-ден аса ез! тана келдй IКОЦ1ЛС13. - Тэке, сен бшесщ гой, менщ домбыра тартып, |. эн шьфкап, жаксы эцпмелер айтып отьфатын \" адамдарды унататынымды. 1штер1цде Нурлан & болса, квщлд1 болар едБау деген оймен айтылган N. сез гой ол. Болмаса, сенщ баскан Ыцнен садага I- кетсш. Мен сеш ешкшге де тецестфмеймш деп, ' жалынып, кенпрш сурап, эрец табысканымыз / есшнен кетпейдг _ч Кьфыктан аскан кезшИ. Б1р куш кшмдерш Ць ут1ктеп, ретке келтфш жур едш, калтасынан бгр ,< хат тусш калды. Олецмен жазылыпты.

ТАСЫГАНГА Л] ) чV Бул дуние неге еюге болшедд Жагымды, жагымсызбен телшедп <4 Кдндай бф табигаттыц дулей купи, Бф сэтпк сезшге кеп табыиады. О 5 Сырьщды айтшы маган, Тасыганым, § Кэп ойлап эр нэрсеш сырга баттым. $ Жетшсщ кырык жастыц кыркасына, в* Жаныцца бар ма туйген ой-казына. I >1 8 Ест1 адам кырыгында ой токтатар, 81 0мфге азык болар нэр таратар. Мэртебен бшк болсын эркашанда, Мен упип бф 031ЦС1Ц наз таркатар. 60 Келед1 сен1 керпм тугырыцнан, Уйдщ аулак, куйм, шаруа кургырынан. 8 0мфде таба бшпн эз орныцды, Мыктап уста тагдырдыд шыгырынан. § У Жолыккан жолбикеге саналмаймын, Парыздыц тар жолынан тая алмаймын. 5 Болып па адамзаттьщ ез бшгеш, Купине кудфеттщ тан калмаймын. \\ 1975 жыл, 12 июль. Ж---- дептк Гг Окып шыгып тацгалдым. 0лец былайша карасан еш эбесДп жок, тек тшектестж кана сиякты. Дегенмен де мунын, жагымсызы кш? Мен бе? Наз таркдтары кш? Тасыган ба? Жолбике

болгысы келмейтш юм? Элп ЧП, СП деп кейде уй кермей кетеНш, осы екен гой?- деген ойлар -V камамасы бар ма? Жыным устап, кызганып, 4 хаттын келес! бетше «Бул юм оз1?» деп, мен де олец жазып, кайтадан калтасыиа салып койдым. я Бул юм 031 жагып журген жаньща, •V Бар дуниеш умыттырып, табындырган жалына. I Наз таркатар, кымбаттысы болыпсыц гой, о, тоба! Умытылмас мына бф хат сыйыц болды жарьща. ч Мундай сыздап корген емес журегш, Бар кызыгым жойылгандай болып бф сэтжудедш 5 Ар-намысым, ор коцшм, арманым, Токталгандай жасып кетп-ау, суйегш. ■ч. * 1 5 Кайтып кана, калай гана умытармын бул жайды, |т Туши болып калды-ау, бул кун Еш алацсыз жур едш, -деп, 61 1975 жыл, 24 июль мен де <§> Т деп кол койдым. Бгр куш Тасыганым калтасындагы хатты керш, .^1 ондагы оленд: окып, уйге ашуланып келди г I - Жаным, Токешш-ау, мынауыц не? Бул -ч хат озщнщ курбыц Жэмкен гой. Онымен & Э31ЛДеСеТ1Н1М13, аузымызга келген1м1зд1 3 айтатынымыз етфж пе? Мен бул хатты саган 4 окытайын деп, эдеш алып келш едш. Умытып / кеттшн. Егер бул сондай купил хат болса, оны и'ц мен калтама салмас едш гой, Токе, - деп б1раз -V арамызда окпе, эцпме болып эрен басылдык. ъ Кейшде Жэмкенге муныц не? - десем. - бздерщ меш Тасыганнын кырык жылдык тойына

шакырмай койдындар да, екпелеп, буларга мен керсетешн деп жазган ед1м. Кеппр, - деп пиек- с1лес1 катып кулд! емес пе. Бэршв де кулдпс. 1стщ I байыбына бармай, бфаз элекке тускешмп казф '-С ес1ме туссе: «О, Алла! Балаларымды осындай кездейсоктыктан сакта!» деп отырамын. •О § Кдзфп келшдер мен кыздар кандай бакыггы § дейсщ. Куйеулер1 кеппксе болды долдарындагы соткаларымен тауып ала кояды. Соткасы жауап бермей калса, сен эдеш мазамды алмасын деп енпрдщ деп, екпелеп «развод» жариялайтын 1 кейбф ппркшдерд! керш те журм1з гой. гчв\" ❖ * ❖ Сеншдшк зор куш. Сешмдшк болмаса мойнына ала Ж1бш салып, Алладан бф сурап, 62 адамнан бф сурап журш корген Кененнщ була ерке кызы, айдаладагы 61-разъезге, егей эке- шешесшщ колына келш болып барар ма едш, ^ тунгышымды берер ме едш. Сешмдшк болмаса тудгышымыздыд дуниеге келуше терт ай 4 калганда гана некелесуге барар ма едж. Некеге отырганымыздыц 031 бф кызык эцгше. Неке § сарайы аудан орталыгы Сарыезек бекетшде едг 1 Жацбьфлы кун болатын. Ол жердщ топьфагы су тисе болды иленш, жабысып, аягынды бастырмайды. Куш тесеу, асфальттау деген ол \\ кезде жоктыц касы. Сондыктан да ондай жерге барарда еркектер аягьша резинка ет1к, эйелдер Л туфлидщ сыртынан боты киедп БНде солай кишш, эред дегенде жетсек: «Енд1 уш ай ойланып -'г келщ1здер» дегеш. Тасыган кулш жШерш: «Б1з ^ ойланып-толганып бггкенб1з, жакында папа,

мама болайык деп журмв, бауырым» дегенде (Р\\ гама, тыгылынкырап тургаи меш керш, кеидрш ^ сурап, некеге отыргызып, торт жеп, шампан Г1цпп, мэз болып, кулпз-ойнап шыгарып салды. СУ Шыга бергенде ак ботымды батпак устап калып, туфлимем бт]Э аяктап сеюрш уй кабьфгасынан ^ эрец устап калдым. Тасыган батпактагы ботымды жанбырдьщ суына жуып кипзш жатыр. V Казфп кыздар дандай бакытты деп кызыгып ^ та, кызганып та караймыз. Узатылкам тойы, 1яI пеке тойы, келш болып келген той, жалгаса бередп Кейбф1 бфаз жылдан соц ажырасып, с3* эке-шешелершщ ецбегш еш, тузын сорта айналдыратынын кайтерсщ? Соньщ бфак себебц * сен1МС13Д1К пен туснпспеушшкте деп ойлаймын. Жалпы, бп екеумЬде кызгану деген озшдпозщ кемс!ту, езщдьозщ томендету дегенд! миымызга 63 эбден сщфгендер катарынанбыз. Кызганып <$ турсак та, сыр бермей, не болса да пите сактау, кезект1 бф кезде: «Сен эне куш сейттщ гой. Уят I болды. Меш де ыцгайсыз жайда калдырдьщ» - деп урыспай-ак мэселеш шешуцп едж. г$ Кдзфп Республикалык улттык кггаггханада 8 библиограф, ага библиограф болып кызмет еттш. Кириллица эрги мен латын эрштершде IГ* 3 жазылгандарды оки да, жаза да аламын. Ал, <2 арабша жазылгандарды ол кезде окитын адам - жоктыц касы. Осыган байланысты б1р топ ютапхана кызметкерлер1 шпнде мен де бармын ^/ окуга жюермек болды. Мен бара алмадым, 'у ойткеш, Тасыган Германияда окуда едк тКай уакыт екеш есшде жок, газетке казак филармониясынын, эйгш эннпс! Роза

\\г. Багланованьщ жеке концерт тобын куратынын, ) огаи эн айта алатын, домбыра гарта бшетш Д онерпаздарды байкаумен кабылдайтыны туралы жазыпты. Бардым. Байкаудан еттш. Алайда, Тасыган келюпедг Ол жумыска барсац, екеумвде юсапарга коп шыгамыз. Балалар не болады деген ойын ашык айтты. 1974 жылы экем Кенен Эзфбаевтыц 90 жылдык мерейтойы республика колемшде кецшен аталып отп. Сол жолы мен экемгпц эндерщ | орыидап, шыгармашылыгы туралы шкцзлер 1 айтып, акын, жазушылар, гылым академиясыныц \"V. кызметкерлерппн коз1не шнш калган болуым керек, той етюшен меш Жамбылтану болшше кызметке шакырып, экемгпц шыгармашылыгынан такырып алып, гылыми жумыспен айналысуымды 64 усынды. Куана-куана кужатгарымды жинастырып <$> жургенмде, Тасыганым Алматы облысы, сол кездеп 1ле ауданыныц орталыгы Капшагай $ каласына ауданаральщ КГБ-ныц басшысы болып -С-- тагайындалды. Кошуге тура келдн Колымда $ * 37 жасымда эрец керген кенже улым Алмасты кушактагг отырып калдым. Балаларымныц жагдайын ойлап, жолдасымныц кызметше «§8 тусппстжпен карап, бэршен де бас тартуга тура в келдь Ер адамныц кадфш арттыратын да, тусфетш ,, де - эйел. Ерльзайыптылардьщ баянды омф ■ суруц кобше эйелдерге байланысты екещцгш Я-' мойындау керек. «Карата хан тусында, эйел ер Оч тусында» деген соз тектен-тек айтылмаган гой. С , Эйел каншама сулу, мыкты, данышпан болса да жанында жаркырап жары журмесе, жартылай

жетм. Жалпы эиелдер омфде оз орнын бIлу Л(Г) керек. Эйелдщ уш бакыты бар. Бфшшю! - ата- атацныц аялы алаканын сезппп осу. Екшшю1 - озй-ип суйген азаматка жар болу. Ушпшпа - жана болу. Кай жылы, кай журмалда екеш есшде жок («Мэдениет жэне турмыс» журналы болуы керек) «Мен шр туткан еркек» деген такырыпта узак мезпл дискуссия болды. Бф1 алгашкы $ бала махаббатымды умыта алмадым десе, бф1 - *$ куйеущ жаксы болса, бэрш де умытады екенсщ дейдп Бф1 - куйеушд1 кызганамын десе, екшипа - мен шр туткан адамым ойымнан шыкпай жур 3 дегендей ой-шюрлерш айтып, талас болды. Ен соцында б!р улкен кюк Келшжанга сэлем айт кагынбасын, Буйырганнан басканы сагынбасын... деп корытындылапты. Сол айткандай-ак, кадфЛ1 65 кыздарым, сщлшерш, келшдерш: Мандайына буйырган жарынды, азаматынды, отбасымнын иес1 деп багалау, эр юше тусшжпен карау, $ Iсешммен омф суру бакытты болудын бфден-бф жолы екенш умытпасандар екен. Жалпы, Тасыган адал, арлы, таза, уэдеге берй<, & эр юше тиянакты азамат едк Оган неше рет козш з де жеттп Текел! каласында турганда бф куш уйге бф егделеу агай келд!: - Тасыганнын уш осы ма? - V дед1. -Иэ, к1р1и,Iз, - деп конакжайлылык корсетш жатырмын. -Ракмет, шырагым, асыгыс едш, 1Кг мынаны Тэкеце бере салынызшы, - деп, кагазга оралган бф затты бере салды. - Жарайды, ага, казф оз1 де келш калар, - деп шыгарып салдым.

ЛОУС. Токен келгеи сои, болтан жагдайды айтып, колына элп затты бергенш сол едд ашып карады да (коп акша екен) ашуланып: -Жур мен!мен, - чг, дед!. Куып жетш: -Аксакал, м.уныныз не? Меш акшамен сатып алмакшысыз ба? Жарайды, бф о ай уакыт беремен. Сол мезплде озпнзд! корсете & бшсещз, орнынызда каласыз. Олай болмаса маган ренжшешз. Акшаныз озппзге. Маган арым мен V ултым бэршен де бгпк, - деп журит кетп. Келген 8 сон: -Токе, еюшш рег мундай болмасын, ешкшнен С ештене алма. Мен маркшейдермш гой. Менщ 1 8 керсетушмен оларга жалакы толенедт 031 бгр жалкау, нашар. пасык адам. Букш орыстардын шшде жалгыз казак болтан сон, ага деп сыйлап журсем, акымак озшше меш сатып алмак болтан 66 екен гой, - деп эрен басылды. Ф Капшатай каласында турганымызда да елдерше барып кайту ушн руксат (виза) сурап, каншама кюшер жалынды. Бфше де комектеспедк Германияда окып журген кезде бф хатында: * Токе, атана бф нэрсе дедщ бе? Тусшбедш. С Анада шыгарып салып турып атам: - Шырагым, V осы Торткенд1 кандай болып жургешмде 5 корге1-пмд1 озщ де жаксы бшесщ той. Анда-санда в келш жатайын десем, мына турган пэтерщде С мумк1нд1к жок. Мен ДДонаевка, А.Аскаровка да, \\ С.Мукановка да, бэрше де еркш кфемш. Солардан саган бф дурыс уй сурасам калай карайсын? - Г', дедк Слзге коп ракмет! Ешкшнен бгз ушш Г - Ата, ештене сураманыз. Менщ окуым да, жумысым да ешкшнен кем емес. Эл1 де осемш, жаксы

жайга ие боламыз, уайымдаманыч дедш. Ду.рыс , (гг) кой, Токе! Амандык болса озЫз де жетермгз,- дептн КеГпндер! экеммен бф сырласып, П- эцпмелескешмде: Шырактарым, менщ .4 сендсрдсм аянарым жок кой, тек шамам келсе комектесеши деген ниетьч. Мына Тасыгам балам ©те адал, намысшыл Ж1пт екен. Сен аркылы да, сенщ экец мен аркылы да бф нэрсеге кол л жеткпгещн каламайды. Мен сопы тусшдш. Уш 1 V рет К031М жегп. Бфде сеидерге пэтер сурайын дедш, бфде менщ «Волгамды» сатып Коркемжан ■'3 екеуще ею «Жигули» жаса дедш, тагы бфде •5о калкам-ау, маган мына бф алтын сагатты сыйга берген ед1, соны сен такшы кольща, - дедш. Бэр1нем де бас тартты. Купик куйеу болып кетемш бе деп намыстанады-ау, -деп кулдь Алматыга уш барып, уш кеткенде бфде-бф рет пэтершгтш 67 калдыруга тырыспаппыз. Кейшнен улдарымыз <Ф уйленсе де, кыздарымыз турмыска шыкса да пэтерлер! жок. Он ею адам быдщ торт болмел1 Ш1 пэтершоде омф жолдарын бастаган едь Намысы жогары ердщ, туы жыгылмайтыны эрюмге улп ■с болуы керек. I 1972 жылы Алматы облысыньщ 1ле ауданы мен Балкаш ауданына, ягни, ауданаралык КГБ-ныц N. басшысы етш тагайындалып, Капшагай каласына Ж53^ N. К0Ш1П келдж. 1976 жылы аудан орталыгы ГРЭС (казфп Отеген батыр) кентше ауысып, сонда / К0ШТ1К. Заманбек Батталханов, Шолпанкул Кулымбаев, ^ 1Тасубай Есболатов, Эбггбек Кдлкабеков сиякты ГА алдыцгы толкын агалар баскарган 1ле ауданынын кызметкерлер! Нурдэулет, Советжан, Дуйсебек,

Нусшбек, Кецес, Омфгали, Облохат, ЭлШек, Нуролда, Болат, Рахат, Герадий, Камал, Болат САл> Жундхбаев, Серш, НурпеГпс, Ибрагим, Эмф, 1 Мархабай, Жумагали, Эршбай, тагы да баска Ч жиырма бес пен кырык жастыц арасындагы, сайдын тасындай «сен тур, мен атайын» дегендей- О 5 ак, сойлесе созге, ютесе юке шебер жЫттер екен. § Булар осы аудаиныц экономикасынын, дамуына, & гулдешп, коркеюше, когамдык-саяси омфше белсене ат салыскан мамандар. Осылармен 1 1 бфге катар журш, халыктын каушспдшш коргау юшде елеул1 улес коскан, жауапкершшк пен | парасаттылыктын улпсш корсете бшгендердщ бф1 Тасыган едг Топ жарган тургыластан эуел бастан, Улп боп н-плерге Ын баскам. 68 Тындырган шаруаларын тау боп жатыр, <§> Укканга орб!р жылын бф-бф дастан дегендей- ак, онын айтуга болмайтын, кайырымдылыгы мол ^ 1стер1 каншама. I1 Карамагында бфнеше кызметкерлер1 бар, * астында «Волга» машина, оздерп-пн жумыс С орындары бар. Бул жерде де ол ынта-ж1гершен % аянбай ецбек егп. Депутат болып сайланды, •I Ч бюро мушелшше отп, торт болмел1 потер бердк I Мен аудандык оку болшшде казак тип мен эдебиетшщ методиа, инспекторы, одютеме болШШЩ басшысы, кадр 60Л1МШ1Н, мецгеруШ1С1, '' мугалшдердщ косшодак комитет!шитерайымы (8 д жыл) болып кызмет еттш. ©зшп де, жумысымыз да, турмысымыз да жаксарып, елге елеул1, халыкка калаулы дегеидей дорежете жеткешмв ^ осы жерде болды. Ол кезде аудаи халкыиын 50

=3/. пайызга жуыгы орыстар, немКтер едк Тасыгаи немю тшшде ©те жаксы сойлейтш. Мумкш сондыктан да осы ауданга жШергеи шыгар деп ойлаймын. Олармен де тш табысып, жора-жолдас болып кетпк. Катар курбы, достарымыз кеп- 1 ак. Тасыганньщ омфшде катты эзшдесетш ею курдасы болды. Бфй - бала жасынан бфге оскен 3 Кецесбек. Кецесбек казф сексеннщ сецпршдеп элГде эзш-оспагы калмай келе жаткаи азамат. х Екеушщ эз1лдер1 жарасып-ак турушы едь Бф куш баягы Кецесбек, Болат, Эршбай, Ораз, | 1 V $ 1 Капар дегеи достары, кой Тасыганга барып, I К-утты болсын айтайьщ деп жумыс орнына келедк Терезеден оларды корш калган Тасыгаи дереу I- есжтщ артына тыгылып калады. Кецесбек к1р1п: «Амансыцдар ма, жшггтер! Элп б1здщ «салпац кулак», сендердщ бастыксымактарьщ кайда?» 69 - дептп Нурмуханбет: «Кайдам ага, ол ккд жана гана бгр кэндендд куып кеткен» - дептй - Эй, пэле-ай, мыналарга уйретт улпрген екен гой, - а деп бэр1 кулш, мэз-мейрам болган кундерАнз коп Я болган ед1. $ * «1973 жылы мектепте бфге окыганымыздьщ 20 жылдыгына орай Алматы каласында кездесу V & ОТК13Д1К», деп еске алатын Тасыгаи. Торткенмен 3 V бфге мектепте окыган кыздар жиналып, кездесу & жасадьщ. Кездесуге казак тш мен эдебиетн-пн 5 мугал1М1 Элия Дуйсенова, орыс тшнщ мугалш1 Рафиха Бикеновна Нуртазина, математикадан / беретщ Ж.Нуртаев, физик С.Нурманов, тагы 4} ибаска устаздар мен тэрбиепплерш1зд1 шакырдык. Мугалшдер №12 мектепте окыган кыздарга ^ уйленген жшптерд!, мысалы, Кецесбекп №1,

меш №2 куйеубалалар дейтш. Кецесбек билей г/ алмайтын едц соны байкаган Элия апай: «№1 куйеубала билемед1 гой»,- дедт Кецесбек Элия апайдыц касына келш: «Апай, мен билей , к- бшмегешммен, мына кыздарьщызга арнап елец айтайын ба?», -дедп Е, айта гой, куйеубала дегеш сол ед1, Кецесбек: К Кыздарыцыз, жас ед1 его бет! албыраган. I% Ак бантик шаштарыида жалбыраган. Бул кунде карандаршы кошл болт. Катын бопты карындары салбыраган, - I дегенде, кыздар оцбаган, грубиян деп жабылып, в Кецесп суйреп алды да кетть Кейбф1 жылап жур, 81 К0ПШ1Л1Г1М13 кулш жатырмыз. Рафиха Бмкеновна: «Эй, кыздар, шуылдамацдар! № 1 куйеубаланын олещ грубый, но справедливый»-деп багалаганын 70 бугшп кунге дешн басымыз косылса болды, еске # алып кулемп. Шындыгында да, Кецесбек суырып салма акындыгы да бар, тапкыр, огырган жер! ойын- * кулга, бфак арасында анайы создер1 йтесе журуип ед1. Ацкаулыгы да бф басына жетерлж болатын». * Бфде Тасыган амандаса кетешн деп 3 Кецесбектщ уйше келедт Келсе есп<тершде N №1 кулпы, аулада капуста, сэбп, пияз, тагы да баска кокошстердщ тур-турш жайып тастаган екен. N Ары-бер1 кутш турады да, капустаныц бфиешеуш машииасына салып алып кетш калады. Кыстыц ЛV бф кушнде: «Токе, кунде ет жеп жалыгып кетпк кой, жаксылап бф борщ жасашы», - дед! & Тасыган. Сол куги туске карай Кецесбекп ертш келд1. Кецесбек борщты терлеп-тепипп суйсше

1шш бола бергенде Тасыган: «Карныц ашкан ба, элде капустанды танып отырсьщ ба?» дегенде гама, капусталарын кшшц алып кеткенш сонда Г?-' гама бшген Кецесбек кепке дешн кулш: «Б1з б оны кершшерден корт журсек, сен екенсщ гой» $ - дедь Бул эцгшеш копке дешн айтып кулш 54 журдж. а Тагы бфде касымда Кецесбек, арткы жакта V Болат, Нурбубц Рима, Торткен. Машина айдап 41 келе жатканмын. Кезш юшфешп есшей бершпш. Оны байкап калган Кецесбек: «Ой, жендеп айда. § Сен уйыктады дегенше, 613 оянбайды десещш» дегенга естшенде барлыгы ду кулш, уйкым \"ЯI 5 О ашылып-ак кеткеш деп еске алушы ед1 Тасыган. Екшнп курдасы аудандык мэдениет белшшщ басшысы, Жазушылар одагыныц мушеа Нусшбек Исахметов деген акын жшт болды. Советжан, 71 Дуйсебек, Кецес, Нуролда, 0мфэл1, Нурманбет Кизатов деген булардан сэл кшп жтттер екеушщ аэзшдерш кызыгып тындайтын. Кейде акын агаларыныц катты кеткенш жактырмай, урысып та, сопп те жататын. Оны тындайтын Нусекец бе? г* Б1рде: Торткен букш казактыц булбулы ед1, &г* Жур1С1 де, турысы уЛГ1Л1 еД1. Болмаса атын айтуга коркатугын, * <1 Уш эрштщ (КГБ) иесш кш бшедд - деп тшседк Енд! бфде: Айтпайды тагы ашылып, сырын катпар, ъ(-м•< Бутан кымбат секгёш бурынгы аттар. Балалык достарын умытпайды, Болса да кырылдак (Кецесбек) пен зырылдактар (Болат), -дейдь

& Тагы бфде: Жар атанды Терткем ершщ жанын угар, СЭ Кернеген кеудесшде жалыны бар. Кеп еркектер эйелден сорлап журсе, Бул Тэкещпн эйелден салымы бар, - десе. г Енд! бфде: Тапканын табылмастай тыта берет, * Бэр1 де жым-жылас бон тына берет. 5к Кенесбектей емес бул, «белп салса», § Шуылдап бук1л ел-журт шыга келет, - деп 8 керген сайын бф елец шыгарып, маза бермейтш. 5: Тасыган кебше кулш койып кутылатын. -5 а Меш де ондыртпайтын: 3 Терткен-ау! Болдыц гой кеп баратын Кавказ жакка, Кетпесен етп мшш аз боз атка. 72 «Довостребования» деген атпен. ф Бфеулер Кавказ жактан хат жазбап па? Сурасац Ж1пттерден «б1лем» деген, Демалыста армансыз журем деген. Бэр1 де бф ауыздан дурыс дейдд Эйелп-Щ1 курортка Ж1бермеген, - десе, тагы с бфде: Емес кой Дулатка нур боска жауган, «8 Албан, Суан туысын тастамаган, § % Халык агарту жумысы шыр айналып, Шыкпай койды-ау, эйтеуф Кдскараудан,-дейдг Енд! бфде: \\ Менщ экем туралы жазган К1табымды окып ГГ отырып: ПА Жас кезп-ще келдеп курак едщ, Эн мен жырдыц майталман булагы едщ. У ' «Картайганда кэр1боз жорга шыгып»,

Жазушы боп мшеки шыга келдщ. $ Каламыида дарынньщ тынысы бар, Кенекемтпц мол кармар уысы бар. Сендей кызга тап болган Тасыганньщ, Мандайыньщ бес ел1 ырысы бар, - деп ■3^ бфде мактап, бфде шымшып алушы ед1 азама- 5 тым. Суреттерд1 карап отырады да, Тасыганды шакырып алып: «Токецнщ желкесшде кыдиып чI турган им ез1?» - деп шагыстырып та кететш. Булар Нусшбектщ жазып калдырганы гана гой. * Айтканы айткан жершде калгандары каншама 1 десещш. Оныц шыгармалары аудандык газетте «Достык эзшдер» деген атпен унем1 жариялана- о3 тын. Б1з жетюше бгр шыгатын аудандык газегп асыга кутетш ед1к. Сол жылдары Нукеннщ каламына шнбеген бпдщ ауданымызда жан жок шыгар деп ойлаймын. Уакыт калай тез отедн 73 Кулш-ойнап журщ елуге де келш калыппыз. <$> Жора-жолдастарды шакырып, юилпрш той жасап атап етпк. Коп тыектер, лебпдер айтылды. кСондагы Тасыганньщ вте бф жаксы коретш 84 агайындас карындасы Сара Мукакызы былай деп елец шыгарыпты: -V Кос аккудай косагымен коса агарган бауырым, & Ата-бабам бфге туган, бфге ед1 ауылым. ч5. Куаныш кып екеу1НД1 елу жаска келд1 деп, * Куттыктауга келш отыр жолдас-жора, бауырьщ. Бауырлар коп, бул бауырымньщ орны баска, Бола ма мундай тойда жыр жазбаска. Копшшктщ батасы кабыл болсын, Коре алмаган душпанныц тш таска. Г Кос аккудай катар ушкан ага, женгем, Келщцер екеунаде жуз-жуз жаска, -деген едт - \\ч.