สุขศึกษา พลศึกษา ทช31002 ม.ปลาย

93สลายตัวไดงายกวาปกติ นอกจากนี้ ยังพบวายาอะมิโนพัยรินและไดพัยโรน มีผลตอสวนประกอบของเลอื ดอยางมาก 3. ความเปน พษิ ตอ ตบั ถึงแมต ับจะเปนอวยั วะท่ีมีสมรรถภาพสูงสุดในการกําจัดยา แตมันก็ถูกกับตัวยาในความเขมขนที่สูง จึงอาจเปนอันตรายจากยาดวยเหตุน้ีก็ได ยาบางขนานท่ีอาจเปนอันตรายตอเซลลของตบั โดยตรง เชน ยาจําพวก Chlorinated hydrocarbons ยาเม็ดคมุ กําเนดิ ยาปฏิชวี นะจําพวกโพลิมกิ ซนิ และวิตามนิ เอ ในขนานสงู มากๆ อาจทาํ ใหต บั หยอ นสมรรถภาพได 4. ความเปนพิษตอไต ไตเปนอวยั วะที่สําคัญท่ีสุดในการขับถายยาออกจากรา งกาย ยาจาํ พวกซัลฟาบางขนานอาจตกตะกอนในไต ทําใหไตอักเสบเวลารับประทานยาพวกนี้จึงควรดื่มนํ้ามาก ๆนอกจากน้ี ยงั มยี าทอ่ี าจทาํ ใหเกดิ พษิ โดยตรงตอไตได เชน ยานีโอมยั ซนิ เฟนาเซดิน กรดบอริก ยาจําพวกเพนิซิลลิน หรือการใหวิตามินดีในขนาดสูงมากและเปนเวลานาน อาจกอใหเกิดพิษตอไต ไตหยอนสมรรถภาพ จนถึงขัน้ เสียชีวติ ได 5. ความเปนพษิ ตอ เสน ประสาทของหู ยาบางชนดิ เปน พิษตอเสน ประสาทของหู ทาํ ใหอาการหูอ้อื หูตึง และหหู นวกได เชน ยาสเตร็ปโตมยั ซิน นีโอมัยซนิ กานามัยซนิ ควินิน และยาจําพวกซาลิซัยเลท เปน ตน 6. ความเปนพิษตอประสาทสวนกลาง ยาบางขนานทําใหมีอาการทางสมอง เชน การใชแอมเฟตามีน ทําใหสมองถูกกระตุนจนเกิดควรจนนอนไมหลับ ปวดหัว กระวนกระวาย อยูไมสุข และชักได สวนยากดประสาทจําพวกบารบิทูเรต ถาใชไปนาน ๆ จะทําใหเกิดอาการงวง ซึมเศรา จนถึงขั้นอยากฆาตัวตาย 7. ความเปน พษิ ตอ ระบบหวั ใจและการไหลเวียนเลอื ด มักเกิดจากยากระตุน หัวใจ ยาแกหอบหืดไปทําใหหัวใจเตน เร็วผิดปกติ 8. ความเปน พิษตอ กระเพาะอาหาร ยาบางชนิด เชน แอสไพริน เฟนลิ บิวตาโซน เพรดโซโลนอนิ โดเมธาซนิ ถารับประทานตอนทองวางและรบั ประทานบอยๆ จะทําใหก ระเพาะอาหารอกั เสบและเปนแผลได 9. ความเปนพษิ ตอทารกในครรภ มียาบางชนิดที่แมไ มค วรรบั ประทานระหวางต้ังครรภ เชนยาธาลโิ ดไมลช ว ยใหนอนหลับและสงบประสาท ยาฟโนบารบิตาลใชรักษาโรคลมชัก ยาไดอะซีแพมใชกลอมประสาท และยาแกคลื่นไสอาเจียน เนื่องจากอาจเปนอันตรายตอตัวมดลูกและตอทารกในครรภเปนผลใหเ ด็กท่ีคลอดออกมามคี วามพิการ เชน บางรายอาจมอื กุด ขากุด จมูกโหว เพดานและรมิ ฝปากแหวง หรอื บางคนศรี ษะอาจยุบหายไปเปนบางสวน ดังนน้ั แมใ นระหวา งตั้งครรภค วรระมัดระวงั การใชยาเปน อยา งย่ิง

94การใชยาผดิ และการตดิ ยา (Drug Abuse and Drug Dependence) การใชยาผิด หมายถึง การใชยาท่ีไมตรงกับโรค บุคคล เวลา วิธี และขนาด ตลอดจนจุดประสงคข องการใชย าน้ันในการรกั ษาโรค เชน การใชย าบารบ ทิ ูเรต (เหลา แหง ) เพื่อใหนอนหลบั สบายโดยอยูภายใตก ารดแู ลของแพทย ถอื วาเปน การใชย าถกู ตอ ง แตถาใชยาบารบ ิทเู รต (เหลา แหง ) จํานวนเดิมเพอ่ื ใหเคลบิ เคลมิ้ เปน สขุ (Euphoria) ถอื วา เปนการใชยาผิด การติดยา หมายถึง การใชยาติดตอกันไปชั่วระยะเวลาหน่ึง แลวอวัยวะของรางกายโดยเฉพาะอยา งย่ิงระบบประสาท ไดยอมรบั ยาขนานน้นั เขา ไวเปนสิ่งหน่ึงท่ีจําเปน สําหรับเมตาบอลิซึมของอวัยวะน้ัน ๆซึง่ ถาหากหยุดยาหรือไดร ับยาไมเพยี งพอจะเกิดอาการขาดยา หรืออาการถอนยา (Abstinence or WithdrawalSyndrome) ซึง่ แบง ไดเ ปน อาการทางกาย และอาการทางจติ ใจสาเหตทุ ่ที าํ ใหเกิดการใชย าผิดหรอื การตดิ ยา อาจเนอ่ื งมาจาก 1. ความเชอ่ื ทวี่ า ยาน้ันสามารถแกโรคหรอื ปญหาตา งๆ ได 2. สามารถซ้อื ยาไดง ายจากแหลงตา งๆ 3. มีความพงึ พอใจในฤทธ์ขิ องยาที่ทาํ ใหร ูสกึ เคลบิ เคลิ้มเปน สขุ 4. การทาํ ตามอยา งเพอื่ น เพอ่ื ใหเ ขากับกลุมได หรือเพ่อื ใหร สู กึ วาตนเองทันสมยั 5. ความเชือ่ ทว่ี ายาน้นั ชวยใหม คี วามสามารถและสติปญ ญาดีขนึ้ 6. ความไมพ อใจในสภาพหรือสังคมท่เี ปน อยู หรอื ความรูส กึ ตอตานวัฒนธรรม 7. การหลงเชอื่ คาํ โฆษณาสรรพคณุ ของยานัน้ การใชย าผดิ แบงตามลกั ษณะการใชโดยสังเขปไดเปน 2 ประการ คอื 1. ใชผ ิดทาง ไมเปน ไปเพ่อื การรักษาโรค เชน ใชยาปฏชิ วี นะเสมอื นหนึ่งเปน การลดไข ชาวนาใชข ี้ผึง้ เพนิซิลลินทาแทนวาสลิน เพื่อกันผิวแตก ซ่ึงอาจทําใหเกิดอาการแพจนถึงแกชีวิตได โดยท่ัวไปแพทยจะใหนา้ํ เกลอื และยาบาํ รงุ เขา เสน ตาง ๆ เฉพาะผูที่ปวยเทาน้ัน แตผูท่ีมีสุขภาพดีกลับนําไปใชอยางกวา งขวาง ซ่ึงนอกจากจะไมใหป ระโยชนแลวยงั เปนอนั ตรายถึงชีวิตได 2. ใชพร่ําเพร่ือ เปนระยะเวลานานๆ จนติดยา เชน การใชยาลดไขแกปวด ซ่ึงมีสวนผสมของแอสไพริน และเฟนาเซติน เพื่อรกั ษาอาการปวดเม่อื ยหรือทําใหจ ิตใจเปน สขุ ถาใชต ดิ ตอกันนาน ๆ ทําใหติดยาและสขุ ภาพทรดุ โทรม นอกจากนี้ การใชย านอนหลับ ยาระงบั ประสาท ยากลอมประสาท กญั ชา โคเคนแอมแฟตามนี โบรไมด การสูดกาวสารทาํ ใหเ กิดประสาทหลอนตดิ ตอ กันเปน เวลานานจะทาํ ใหต ิดยาไดขอควรระวังในการใชสมนุ ไพร เมื่อมีความจําเปน หรือความประสงคท่ีจะใชสมุนไพรไมวาจะเพ่ือประสงคอยางไรก็ตามใหร ะลกึ อยเู สมอวา ถาอยากมสี ุขภาพที่ดี หายจากการเจ็บปวย สิง่ ที่จะนําเขาไปสูในรางกายเราก็ควรเปนสง่ิ ทีด่ ี มปี ระโยชนตอรา งกายดว ย อยา ใหความเช่อื แบบผดิ ๆ มาสง ผลเสยี กับรา งกายเพ่ิมขึ้น หลายคนอาจเคยไดย ินขาวเกี่ยวกับหมอนอย ซ่ึงเปน เด็กอายเุ พยี ง 3 ป 7 เดอื น ท่ีเปนขา วในหนา หนังสอื พมิ พเ มื่อป 2529ท่ีสามารถรกั ษาโรคไดทุกชนิดใชเพียงกงิ่ ไมใ บไมอ ะไรกไ็ ดแ ลวแตจ ะช้ีไป คนเอาไปตมรับประทานดวย

95ความเช่ือ ซ่ึงความจริงการเลือกใชสมุนไพรจะตองมีวิธีการ และความรูที่ถูกตอง การใชจึงจะเกิดประโยชน ขอควรระวงั ในการใชอยางงายๆ และเปนแนวทางในการปฏิบัติเพื่อใหเกิดความปลอดภัยในการใชส มนุ ไพร คือ - ใชใหถูกตน สมุนไพรบางชนิดอาจมีลักษณะคลายกัน หรือมีช่ือพองกัน การใชผิดตนนอกจากไมเ กดิ ผลในการรักษาแลว ยังอาจเกิดพิษข้นึ ได - ใชใหถกู สวน ในแตละสว นของพชื สมนุ ไพร เชน ใบ ราก ดอก อาจมีสรรพคุณไมเหมือนกันและบางสวนอาจมพี ษิ เชน เมลด็ ของมะกล่ําตาหนูเพยี งเม็ดเดียว ถา เค้ียวรับประทานอาจตายได ในขณะที่สวนของใบไมเ ปนพิษ - ใชใ หถ กู ขนาด ปรมิ าณการใชเปน สวนสาํ คัญทท่ี าํ ใหเกิดพษิ โดยเฉพาะ ถา มีการใชในปรมิ าณที่มากเกินไป หรือถานอ ยเกนิ ไปก็ไมเ กิดผลในการรกั ษา - ใชใหถ กู โรค สมนุ ไพรแตละชนิดมีสรรพคุณไมเ หมอื นกนั เปนโรคอะไรควรใชส มุนไพรท่ีมีสรรพคณุ รกั ษาโรคนั้นๆ และสง่ิ ที่ควรคาํ นงึ คอื อาการเจ็บปวย บางอยางมคี วามรุนแรงถึงชวี ิตได ถา ไมไดรับการรักษาทันทวงทีในกรณีเชนน้ีไมควรใชยาสมุนไพร ควรรับการรักษาจากแพทยผูเช่ียวชาญจะเหมาะสมกวา การรับประทานยาสมุนไพรจากท่ีเตรียมเอง ปญหาท่ีพบบอยคือ ไมทราบขนาดการใชท่ีเหมาะสมวา จะใชป รมิ าณเทาใดดี ขอแนะนาํ คอื เริ่มใชแ ตนอยกอ นแลวคอ ยปรับปริมาณเพิม่ ขนึ้ ตามความเหมาะสมทีหลัง (มีศัพทแ บบพน้ื บานวา ตามกําลงั ) ไมควรรับประทานยาตามคนอน่ื เพราะอาจทําใหรับยามากเกินควร เพราะแตละคนจะตอบสนองตอยาไมเหมือนกัน สําหรับยาที่ซื้อจากรานควรอานฉลากวธิ กี ารใชอยางละเอยี ดและใหเขาใจกอนใชทกุ คร้งั การหมดอายขุ องยาจากสมนุ ไพรเชนเดียวกันกับยาแผนปจจุบัน โดยทั่วไปสมุนไพรเมื่อเก็บไวน านๆ ยอมมกี ารผุพัง เกดิ ความชื้น เช้อื รา หรอื มีแมลงวันมากัดกิน ทําใหอยูในสภาพที่ไมเหมาะสมท่ีจะนําไปใช และมกี ารเส่ือมสภาพลงแตก ารจะกําหนดอายุทแี่ นน อนน้นั ทาํ ไดยาก จึงควรนับตั้งแตวันผลิตยาสมุนไพรหรือยาจากสมุนไพรไมควรใชเม่ือมีอายุเกิน 2 ป ยกเวนมีการผลิตหรือเก็บบรรจุที่ดี และถาพบวา มเี ชื้อรา มกี ลนิ่ หรอื สีเปลยี่ นไปจากเดมิ ก็ไมควรใชขอ สงั เกตในการเลือกซือ้ สมนุ ไพร และยาแผนโบราณ ดงั นัน้ ยาแตล ะชนดิ ทางกฎหมายมขี อ กําหนดท่แี ตกตางกนั ในการเลือกซอ้ื หรอื เลอื กใชจงึ ตอ งรคู วามหมาย และขอกาํ หนดทางกฎหมายเสียกอ น จงึ จะรวู า ยาชนดิ ใด จะมคี ุณสมบัติอยางไร มีวิธีการในการสงั เกตอยางไร เพื่อที่จะไดบอกไดวายานั้น ควรที่จะใชหรือนาที่จะมีความปลอดภัยตอการใช ส่ิงท่ีนา จะรหู รอื ทําความเขา ใจ คอื ความหมายของยาชนดิ ตาง ๆ ดังน้ี ยาสมนุ ไพร คือ ยาท่ีไดจ ากพฤกษชาติ สตั ว หรอื แรธาตุ ซึ่งมไิ ดผสมปรงุ หรอื แปรสภาพ

96 ยาแผนโบราณ คอื ยาท่ีมุงหมายใชในการประกอบโรคศลิ ปะแผนโบราณ ซ่ึงอยูในตาํ ราแผนโบราณท่รี ัฐมนตรปี ระกาศ หรือยาทไ่ี ดรับอนุญาตข้ึนทะเบียนเปน ยาแผนโบราณ หรอื ใหเ ขา ใจงายๆ คือ ยาท่ีไดจ ากสมุนไพรมาประกอบเปนตํารับตามทร่ี ะบุไวใ นตาํ รายาหรือท่ีกําหนดใหเ ปนยาแผนโบราณ ในการประกอบโรคศิลปะแผนโบราณนั้นกําหนดวา ใหใชวิธีท่ีสืบทอดกนั มาแตโบราณโดยไมใ ชกระบวนการทางวทิ ยาศาสตร เชน การนําสมุนไพรมาตมรับประทาน หรือทําเปนผงละลายนาํ้ รับประทาน แตใ นปจ จุบันมขี อกําหนดเพม่ิ เตมิ ใหยาแผนโบราณมีการพัฒนารูปแบบใหสะดวกและทันสมยั ขึ้นเชน เดยี วกับยาแผนปจจบุ นั เชน ทําเปนเม็ด เม็ดเคลือบน้ําตาลหรือแคปซูล โดยมีขอ สังเกตวาที่แคปซลู จะตองระบุวา ยาแผนโบราณเรอื่ งท่ี 3 ความเช่อื เก่ยี วกับการใชยา ปจ จบุ นั แมวา ความกา วหนา ทางแพทยส มยั ใหมร วมท้ังวิถีชีวติ ท่ไี ดร บั อทิ ธพิ ลจากตะวนั ตก จะทําใหคนทั่วไปเม่อื เจ็บปว ยหนั ไปพึง่ การรกั ษาจากบุคลากรทางการแพทยซ ึง่ มงุ เนนการใชย าแผนปจจุบันในการรกั ษาอาการเจบ็ ปว ยเปนหลกั โดยใหค วามสาํ คญั ความเชื่อถอื ในยาพน้ื บา น ยาแผนโบราณลดนอยลงทําใหภมู ิปญญาพ้ืนบา นรวมถึงตาํ หรับยาแผนโบราณสูญหายไปเปนจํานวนมาก นอกจากนั้นยงั ขาดความตอ เนอ่ื งในการถายทอดองคความรูใ นการดูแลรกั ษาตนเองเบือ้ งตนดวยวธิ ีการและพชื ผัก สมนุ ไพร ท่ีหาไดงายในทอ งถิ่น โดยองคความรูท่ีถา ยทอดจากรนุ สูรนุ นน้ั ไดผา นการวิเคราะหและทดลองแลววาไดผลและไมเ กดิอันตรายตอสุขภาพ อยางไรก็ตามยังคงมีความเชื่อบางประการเกี่ยวกับการใชยาเพ่ือเสริมสุขภาพ และสมรรถภาพเฉพาะดาน ซึ่งยังไมไดรับการพิสูจนดวยกระบวนการทางวิทยาศาสตรการแพทย วามีสรรพคุณตามคําโฆษณา อวดอาง หรือบอกตอ ๆ กัน ซ่ึงอาจกอใหเกิดอันตรายหรือผลขางเคียงหากใช

97จํานวนมากและตอ เนอ่ื งเปนเวลานาน ไดแก ยาดองเหลา ยาฟอกเลือด ยาชงสมุนไพร ยาที่ทําจากอวัยวะซากพืชซากสัตว เปน ตน รวมถึงยาชดุ ตาง ๆ ท่มี กั มกี ารโฆษณาชวนเชื่ออวดอาง สรรพคุณเกินจริง ทําใหคนบางกลุมหลงเช่ือ ซอื้ หามารบั ประทาน ยาบางชนิดมีราคาแพงเกนิ ปกตโิ ดยอางวาทาํ จากผลิตภัณฑท่ีหายาก สรรพคุณครอบจกั รวาล สามารถรกั ษาไดส ารพดั โรค ซ่งึ สรรพคุณท่ีมกั กลาวอา งเกนิ จรงิ อาทิเชน - กินแลวจะเจริญอาหาร ทําใหรับประทานอาหารไดมากข้ึน เชน ยาดองเหลา ยาสมุนไพรบางชนดิ - กนิ แลวจะทาํ ใหมกี าํ ลงั สามารถทาํ งานไดทนนาน - กินแลวทําใหมีพลังทางเพศเพิ่มขึ้น เชน ยาดองเหลา ยาดองอวัยวะซากสัตว อุงตีนหมีดงี ูเหา ฯลฯ - กินแลวจะทําใหเ ลือดลมไหลเวยี นดี นอนหลบั สบาย ผิวพรรณผอ งใส เชน ยาฟอกเลือด ยาสตรียาขับระดู ฯลฯ - กินแลวทําใหเ ปนหนมุ เปนสาว อวยั วะบางสวนใหญข้ึน เชน เขากวาง และกวาวเครือแดง เสริมความหนมุ กวาวเครอื ขาวเสรมิ ทรวงอก และความสาว เปน ตน - กินแลวจะชวยชะลอความแกหรือความเสื่อมของอวัยวะ เชน รังนกซึ่งทําจากนํ้าลายของนกนางแอน หูฉลามหรือครีบของฉลาม หรอื โสม ซึง่ สว นใหญม รี าคาแพงไมคุมคากับประโยชนท รี่ า งกายไดรบั จริง ๆ - กนิ แลวรกั ษาอาการปวดเม่ือย ไขขอ อกั เสบเรอ้ื รงั เชน ยาชุดตาง ๆ ยาแกกระษัยไตพิการ ซึ่งมักผสมสารหนู ที่เปนอันตรายตอรางกายมาก เพราะผูใชอาจมักติดยาตองรับประทานเพิ่มขึ้นจึงเกิดการสะสมพษิ เมือ่ เกดิ อนั ตรายมกั มีอาการรุนแรงยากแกการรักษา ทง้ั น้ี การใชยาดังกลา วสวนใหญเกิดจากความเชื่อผิด ๆ หรือเชื่อในคําโฆษณาเกินจริง ที่แฝงมาดว ยภยั เงยี บที่กอใหเกดิ อนั ตรายตอ รา งกายหากใชอยางตอ เนื่องและใชในจาํ นวนมาก นอกจากน้ียังทําใหเสียคา ใชจา ยคอนขางสงู แตไมเกดิ ประโยชนตอ รางกายไมมีผลในการรกั ษาอาการตาง ๆ ตามสรรพคุณท่ีกลาวอาง ดังน้ัน กอนจะซ้ือหายาหรือผลิตภัณฑเสริมสุขภาพมาใช ควรศึกษาสรรพคุณ สวนประกอบแหลงผลิต วันหมดอายุ และความนาเชื่อถือของผูผลิตโดยพิจารณาจากมีเลขทะเบียนถูกตองหรือไมมตี รา อย. หรือมีใบอนุญาตการผลติ ใบประกอบโรคศลิ ปะแพทยแ ผนโบราณ เปนตนความเชื่อและขอ ควรระวังในการใชย าชดุ ยาดองเหลา และยาชงสมนุ ไพร 1. ยาชุด ยาชดุ หมายถงึ ยาท่ผี ูข ายจดั รวมไวใหก ับผซู อ้ื สําหรับใหกนิ ครง้ั ละ 1 ชุด รวมกันหมด โดยไมแยกวา เปนยาชนดิ ใด ควรจะกนิ เวลาไหน โดยทัว่ ไปมกั จะมียา ต้งั แต 3 – 5 เมด็ หรืออาจมากกวาและอาจจดั รวมไวในซองพลาสตกิ เล็กๆ พิมพฉ ลากบงบอกสรรพคุณไวเ สร็จ

98 สรรพคุณท่พี มิ พไวบนซองยาชดุ มกั โออ วดเกนิ ความจรงิ เพ่ือใหขายไดมาก ช่ือท่ีตั้งไวจะเปนชื่อท่ีดึงดูดความสนใจหรือโออวดสรรพคุณ เชน ยาชุดกระจายเสน ยาชุดประดงขุนแผน ยาชุดแกไขมาลาเรยี เปน ตน เนอื่ งจากผจู ดั ยาชุดไมม ีความรเู ร่อื งยาอยางแทจริง และมักจะมุง ผลประโยชนเปนสําคัญ ดังนั้นผใู ชย าชดุ จึงมโี อกาสไดรบั อันตรายจากยาสงู มาก อนั ตรายจากการใชยาชดุ 1. ไดรับตัวยาซํ้าซอน ทําใหไดรับตัวยาเกินขนาด เชน ในยาชุดแกปวดเมื่อย ในยาชุดหน่ึงๆอาจมยี าแกปวด 2-3 เม็ด ก็ได ซึ่งยาแกป วดน้จี ะอยใู นรปู แบบตางกัน อาจเปนยาคนละสีหรือขนาดเม็ดยาไมเ ทากัน แตมีตัวยาแกป วดเหมอื นกัน การทไี่ ดรับยาเกินขนาดทําใหผ ูใ ชยาไดร บั พิษจากยาเพิ่มข้นึ 2. ไดร ับยาเกนิ ความจําเปน เชน ในยาชุดแกหวัดจะมียาแกปวดลดไข ยาปฏิชีวนะยาลดน้ํามูกยาทําใหจมูกโลง ยาแกไอ แตจริงๆ แลว ยาปฏิชีวนะจะใชรักษาไมไดในอาการหวัดที่เกิดจากเช้ือไวรัสและอาการหวัดของแตละคนไมเ หมอื นกัน ถาไมปวดหัวเปน ไข ยาแกป วด ลดไขไ มจําเปน ไมมีอาการไอไมควรใชยาแกไอ การรกั ษาหวดั ควรใชบ รรเทาเฉพาะอาการท่ีเกิดขึ้นเทาน้ันไมจําเปนตองกินยาทุกชนิดที่อยใู นยาชุด 3. ในยาชุดมักมียาเส่ือมคุณภาพ หรือยาปลอมผสมอยู การเก็บรักษายาชุดที่อยูในซองพลาสติกจะไมสามารถกันความชื้น ความรอน หรือแสงไดดีเทากับท่ีอยูในขวดที่บริษัทเดิมผลิตมา ทําใหยาเส่ือมคุณภาพเรว็ นอกจากนนั้ ผูจ ัดยาบางชดุ บางรายตองการกาํ ไรมากจึงเอายาปลอมมาขายดว ย ซึง่ เปนอนั ตรายมาก 4. ในยาชุดมักใสย าอนั ตรายมากๆ ลงไปดว ย เพ่อื ใหอาการของโรคบรรเทาลงอยา งรวดเร็ว เปนท่พี อใจของผูซ้ือทงั้ ผขู ายโดยทย่ี าจะไปบรรเทาอาการแตไมไดแกสาเหตุของโรคอยางแทจริง อาจทําใหโรคเปน มากขนึ้ ยาท่ีมีอันตรายสูงมากและจัดอยูในยาชุดเกือบทุกชนิด คือ ยาสเตียรอยด หรือที่เรียกวายาครอบจกั รวาล นิยมใสในยาชุด เพราะมีฤทธ์ิบรรเทาอาการไดมากมายหลายอยาง ทําใหอาการของโรคทเุ ลาลงเรว็ แตจ ะไมรักษาโรคใหห าย ยาสเตียรอยด เชน เพรดนิโซโลน เดกซาเมธาโซน ทาํ ใหเกดิ อนั ตรายตอผูใชสูงมากทําใหเกิดอาการบวมนํ้า ความดันโลหิตสูง หัวใจทํางานหนัก หนาบวม กลมเหมือนพระจันทร ทาํ ใหก ระดูกพรุน เปราะหกั งา ย กระเพาะอาหารเปนแผล ความตานทานโรคลดลงและทําใหเกิดความผิดปกตดิ า นประสาทจิตใจ 5. ผทู ใ่ี ชยาชดุ จะไดยาไมค รบขนาดรกั ษาทพ่ี บบอ ยคอื การไดร ับยาปฏชิ วี นะเพราะการใชย าปฏชิ วี นะตองกนิ อยางนอย 3-5 วนั วนั ละ 2-4 ครัง้ แลว แตชนดิ ของยา แตผซู อ้ื ยาชุดจะกนิ ยาเพียง 3-4 ชุดโดยอาจกนิ หมดในหนงึ่ วนั หรือกนิ วันละชดุ ซ่งึ ทําใหไ ดร บั ยาไมครบขนาด โรคไมห ายและกลับดอ้ื ยาอกี ดวย

99 การใชย าชุดจึงทําใหเ สียคณุ ภาพ การใชย าไมถกู โรค ทําใหโ รคไมหายเปน มากขน้ึ ผปู วยเสี่ยงอันตรายจากการใชยาโดยไมจ ําเปนสิน้ เปลืองเงนิ ทองในการรกั ษา 2. ยาดองเหลา และยาเลือด หลายคนอาจเคยเหน็ และเคยรับประทานยาชนดิ นี้มาบางแลว แตเดิมยากลมุ นจี้ ะใชใ นกลุมสตรีเพ่อื บํารงุ เลอื ด ระดูไมป กติ และใชในกลุมสตรีหลังการคลอดบุตร เพ่ือใชแทนการอยูไฟ สวนประกอบของตวั ยาจะมีสมนุ ไพรทีม่ รี สเผ็ดรอ นหลายชนดิ เชน รากเจตมูลเพลิงแดง กระเทียม พริกไทย เทียนขาวเปลือกอบเชยเทศ ขิง และสวนผสมอ่ืนๆ แลวแตชนิดของตํารับ มีขายทั้งที่เปนช้ินสวนสมุนไพรและท่ีผลิตสําเรจ็ รูปเปนยาผงและยาน้าํ ขาย สวนใหญย าในกลมุ น้ียากท่จี ะระบถุ งึ สรรพคณุ ท่แี ทจรงิ เน่ืองจากยังขาดขอมูล ผลของการทดลองทางคลินิกเทาท่ีทราบมีเพียงสวนประกอบของตัวยาซึ่งสวนใหญเปนสารน้ํามันหอมระเหยและสารเผ็ดรอนหลายชนิด เม่ือรับประทานเขาสูรางกายจะรูสึกรอน กระตุนการไหลเวียนโลหิต สมุนไพรหลายชนิดในตํารับ เชน เจตมูลเพลิงแดง และกระเทียม มีรายงานวาสามารถกระตุนการบบี ตวั ของกลา มเน้ือมดลูก และมีรายงานการทดลองในหนูเพศเมยี เมื่อไดรับยาจะทาํ ใหล ดการตงั้ ครรภได จงึ เปน ขอทคี่ วรระวังในผูท่ตี ้ังครรภไ มควรรับประทานยากลุมน้ีอาจทําใหแทงได และหลายตํารับจะมีการดองเหลาดวย เม่ือรับประทานทําใหเจริญอาหารและอวนข้ึน การอวนมักเกิดจากแอลกอฮอล (เหลา ) ทไ่ี ปลดการสรางพลังงานท่ีเกิดจากกรดไขมัน (Fatty acid) จึงมีการสะสมของไขมันในรา งกาย และอาจเกิดตบั แขง็ ไดถ ารบั ประทานในปรมิ าณมาก ๆ และติดตอ กนั ทุกวัน นอกจากนี้การดื่มเหลาอาจทําใหเด็กทารกท่อี ยูในครรภเ กิดการพกิ ารได ในเร่อื งยาเลือดนอี้ าจมีความเชื่อและใชกันผิดๆ คือการนํายาเลือดสมุนไพรไปใชเปนยาทําแทง ซึ่งเปนส่ิงท่ีไมควรอยางยิ่งโดยเฉพาะเมื่อการตั้งครรภเกิน1 เดอื น เน่ืองจากไมค อยไดผล และผลจากการกระตุน การบีบตัวและระคายเคืองตอผนังมดลูกที่เกิดจากการใหย าอาจทาํ ใหเกิดการทาํ ลายของเยื่อบุผนังมดลูกบางสว นเปนเหตุใหทารกเกิดมาพิการได 3. ยาชงสมนุ ไพร การใชย าสมุนไพรเปนทีน่ ยิ มกันในหลายประเทศ ท้ังทางประเทศยุโรปและเอเชียในประเทศไทยปจจุบันพบมาก มีการเพิ่มจํานวนชนิดของสมุนไพรมาทําเปนยาชงมากข้ึน เชน ยาชงดอกคําฝอยหญาหนวดแมว หญา ดอกขาว เปนตน ขอ ดขี องยาชงคอื มักจะใชส มนุ ไพรเดี่ยวๆ เพยี งชนดิ เดยี ว เม่ือใชก นิ แลวเกดิ อาการอันไมพึงประสงคอยางไรกต็ ามสามารถรูวาเกิดจากสมนุ ไพรชนิดใดตางกับตํารายาผสมท่เี ราไมส ามารถรูไดเลยในตางประเทศมรี ายงานเรอื่ งความเปน พิษทีเ่ กดิ จากยาชงสมุนไพรท่ีมขี ายในทอ งตลาดกนั มาก และเกดิ ไดหลายอาการ สําหรับประเทศไทย รายงานดา นนยี้ ังไมพ บมากนกั เนือ่ งจากสวนใหญมีการเลือกใชสมุนไพรท่ีคอนขา งปลอดภัย แตท คี่ วรระวังมีชาสมนุ ไพรทีม่ สี วนผสมของใบหรอื ฝกมะขามแขก ใชประโยชนเ ปนยาระบายทอง บางยห่ี อระบเุ ปนยาลดความอวนหรอื รบั ประทานแลว จะทาํ ใหห นุ เพรียวข้ึน อาการที่เกดิ คือสาเหตจุ ากมะขามแขกซงึ่ เปน สารกลุมแอนทราควิโนน (Antharquinone) จะไปกระตนุ การบีบตวั ของ

100ลําไสใ หญ ทาํ ใหเ กดิ การขบั ถาย การรับประทานบอยๆ จะทําใหรางกายไดรับการกระตุนจนเคยชิน เม่ือหยดุ รับประทานรางกายจึงไมส ามารถขับถา ยไดเ องตามปกติ มีอาการทองผูกตองกลับมาใชยาระบายอีกเรื่อย ๆ จงึ ไมค วรใชยาชนิดน้ีติดตอกันนานๆ และหากจําเปนควรเลือกยาที่ไปเพ่ิมปริมาณกากและชวยหลอ ล่นื อุจจาระโดยไมดูดซึมเขาสูรางกาย เชน สารสกัดจากหัวบุกจะปลอดภัยกวา แตการรับประทานตดิ ตอ กนั นาน ๆ อาจทําใหร างกายไดร บั ไขมันนอ ยกวา ความตองการก็ได เพราะรา งกายเราตองการไขมันตอการดํารงชีพดวย สารกลมุ แอนทราควิโนน

101 บทที่ 7ผลกระทบจากสารเสพตดิสาระระสาํ คัญ มคี วามรู ความเขาใจ สามารถวเิ คราะหป ญ หา สาเหตแุ ละผลกระทบจากการแพรระบาดของสารเสพติดได มสี วนรว มในการปองกันส่ิงเสพตดิ ในชมุ ชน และเผยแพรความรูดา นกฎหมายทเ่ี ก่ยี วของกับสารเสพติดแกผอู ื่นไดผลการเรยี นรทู ่ีคาดหวัง 1. วเิ คราะหปญ หา สาเหตุ และผลกระทบจากการแพรร ะบาดของสารเสพติดได 2. ปฏิบตั ิตนในการหลกี เลยี่ งและมคี วามรวมมอื ในการปอ งกนั สงิ่ เสพติดในชุมชน 3. เผยแพรความรูดา นกฎหมายทเี่ กย่ี วขอ งกับส่งิ เสพตดิ แกผ อู ่นื ไดขอบขา ยเนอื้ หา เรื่องท่ี 1 ปญหาการแพรระบาดของสารเสพติดในปจ จุบนั เรือ่ งที่ 2 แนวทางการปอ งกนั การแพรระบาดของสารเสพตดิ เรื่องท่ี 3 กฎหมายทเ่ี ก่ียวของกับสารเสพติด

102เรอ่ื งท่ี 1 ปญหาการแพรร ะบาดของสารเสพติดในปจจุบนั ปจจบุ ันปญ หาการแพรระบาดของสารเสพติดนับวา รุนแรงมากยงิ่ ขน้ึ โดยเฉพาะในกลุมเด็กและเยาวชน จากสถิติของกระทรวงสาธารณสุข พบวา จํานวนผูเสพและผูติดยาเสพติดในกลุมเด็กนักเรียนเพม่ิ มากข้ึนจนหนา เปน หวง ซง่ึ การท่เี ด็กวัยเรยี นมีการเสพตดิ ยอมสงผลกระทบตอสุขภาพ สติปญญาและสมาธิในการเรียนรูทําใหคุณภาพประชากรลดลง เปนปญหาตอการพัฒนาประเทศ และการแขงขันในระดับโลกตอ ไปในอนาคต ทง้ั น้ีจงึ ควรปอ งกันและแกปญ หาอยา งเรงดวนทั้งในครอบครวั โรงเรียน ชุมชน และประเทศ ปจจุบันมีส่ิงเสพติดอยูมากมายหลายประเภท ซึ่งออกฤทธิ์ตอรางกายในลักษณะตาง ๆ กันแบง ไดเปน 3 ประเภท ดังนี้ 1. ประเภทออกฤทธ์กิ ดประสาท ส่งิ เสพตดิ ประเภทน้ีจะทาํ ใหสมองอยูในสภาวะมนึ งงมีการงวงซึม ไดแ ก ฝน มอรฟ น เฮโรอนี และจาํ พวกยานอนหลบั ยากลอมประสาท เชน เหลา แหง เปน ตน 2. ประเภทออกฤทธ์ิกระตุนประสาท ส่ิงเสพติดประเภทนี้จะทําใหเกิดต่ืนเตน ประสาทถูกกระตุน ไมใหมีอาการงวงหรือหลับใน เชน ยาบา ยาขยัน โคเคน ยามา แอมเฟตามีน กาแฟ และสารคาเฟอีน บุหร่ี กระทอ ม และยาลดความอว น เปนตน 3. ประเภทออกฤทธิห์ ลอนประสาท สิง่ เสพตดิ ประเภทนีจ้ ะทาํ ใหเกิดประสาทหลอน ภาพลวงตาหแู วว หวาดกลัวโดยไมม สี าเหตุ อาจทาํ อันตรายตอตนเองและผูอ่ืน เชน แอล เอส ดี กวาวซีเมนต กัญชาไอระเหยของเบนซนิ ทินเนอร กาวตา ง ๆ ฯลฯ นอกจากนี้ ปจจุบันไดมีการปรับเปลี่ยนรูปแบบของสารเสพติดออกมามากมาย ทั้งท่ีเปนเม็ดเปนน้ํา และผสมในเครื่องดื่ม ขนม หรอื อาหารประเภทตางๆ ซ่ึงยากที่จะติดตามตรวจสอบ จึงนับวาเปนอนั ตรายตอ เด็ก และเยาวชนเปนอยางย่งิ 1.1 สาเหตขุ องการตดิ สารเสพติด ปญ หาการตดิ สารเสพตดิ มสี าเหตจุ ากสามปจจยั ตอไปนี้ 1. ปจจยั ภายในตวั บุคคล ไดแ ก วัยของบคุ คล มกั พบวา ผเู สพยาสว นใหญจะเร่มิ ตน ในชว งอายุเขา สวู ัยรุน กําลังอยูในวัยคะนอง อยากลอง อยากรู อยากเห็นในสง่ิ ทแ่ี ปลกใหม - ความรู เจตคติ และความคิดเกยี่ วกับสารเสพตดิ ความรนุ แรง เชน เชื่อวา การใชก าํ ลังหรอื ใชคาํ พดู รุนแรงทําใหค นอน่ื เชอ่ื ฟง ทาํ ตาม การตลี กู ทําใหลกู ไดด ี ผมู ศี กั ดิศ์ รีใครมาหยามตอ งตอสูกันใหแ พชนะ ฯลฯ - ขาดทักษะที่จําเปนในการอยูรวมกับผูอ่ืน เชน ทักษะการสื่อสาร การจัดการกับอารมณและความเครยี ด การจดั การกับความโกรธ การแสดงออกท่ีเหมาะสม เปน ตน - การใชยาเสพติดและเครื่องดื่มแอลกอฮอล ทําใหคนขาดสติยับยั้ง ควบคุมตัวเองไมไ ด

103 - เคยเห็นการกระทํารุนแรงหรือเคยเห็นเหย่ือกระทํารุนแรง เม่ือเกิดอารมณโกรธทาํ ใหก อ ความรนุ แรงไดง าย 2. ปจ จัยจากการเลย้ี งดูของครอบครวั - ขาดความรัก ความเขาใจ และการสนับสนุนจากครอบครัว เชน เม่ือมีปญหาขาดผูใหญคอยดูแลใหค ําแนะนําชว ยเหลอื เปนตน - เตบิ โตในบานท่ีใชความรุนแรง ทําใหเ หน็ แบบอยา ง และคิดวา ความรนุ แรงเปน เรื่องปกติในสงั คม - การถกู ลงโทษและเปน เด็กที่เคยถูกทําราย - มพี อ แมหรอื พนี่ อ งทม่ี พี ฤติกรรมเก่ียวขอ งกับอาชญากรรม 3. ปจ จัยจากสภาพแวดลอ ม - ความไมเ ทาเทียมกันทางสงั คม เศรษฐกจิ สังคมเมือง และความแออัดทําใหค นแขง ขนั สูง และเกิดความเครียด - การเจริญเติบโตทางเศรษฐกจิ อยางรวดเร็ว และมีการวา งงานสงู ในกลุมประชากรอายุนอ ย - อทิ ธพิ ลจากสอ่ื เชน ภาพยนตร โทรทศั น หนงั สือพมิ พ ทแี่ สดงภาพความรนุ แรงตา งๆ - มาตรฐานทางสงั คมทส่ี นับสนนุ พฤตกิ รรมความรุนแรง เชน การทค่ี นมีพฤตกิ รรมความรุนแรงไมไดรับการลงโทษ ความรนุ แรงเปน เร่ืองปกติในสังคม - อยูในพน้ื ท่ที ่สี ามารถหายาเสพตดิ ไดงาย 1.2 โทษ ภัย และผลกระทบของสารเสพตดิ โทษและภยั อันเกดิ จากการใชสารเสพตดิ นอกจากจะมีผลโดยตรง กอใหเกิดตอรางกายและจติ ใจของผเู สพเองแลว ยังกอ ใหเ กดิ ผลกระทบตอระบบครอบครัว ระบบสังคม และประเทศชาติ ดังนี้ 1. โทษและภัยตอ ตัวผูเ สพ ฤทธ์ขิ องสารเสพตดิ จะมีผลตอระบบประสาทและระบบอวัยวะตางๆของรา งกาย ตลอดจนจิตใจของผูท ่เี สพเสมอ ดังน้ัน จะพบวา สุขภาพรางกายของผูท่ีเสพยาจะทรุดโทรมท้ังรายกายและจิตใจ เชน มีรูปรางผอม ซูบซีด ผิวคล้ํา ไมมีแรง ออนเพลียงาย สมองเสื่อมและความจําสับสน เปนโรคติดเช้ืออ่ืน ๆ ไดงาย เชน โรคตับอักเสบ ไตอักเสบ โรคระบบทางเดินหายใจ โรคหัวใจโรคมะเร็ง ภูมิตานทานในรางกายจะลดลง มีสภาวะทางจิตใจไมปกติ สภาพจิตใจเส่ือมลง อารมณแปรปรวนงา ย ซึมเศรา วติ กกังวล ความรูสึกฟุงซาน ซ่ึงจากผลรายทเี่ กดิ ข้ึนดงั กลาว จะผลกั ดันใหผ เู สพยาเสพติดเปนบุคคลที่ไรสมรรถภาพทั้งรางกายและจิตใจในการดําเนินชีวิตในสังคม ขาดความเชื่อม่ันสญู เสียบคุ ลิกภาพ ไมสนใจตนเอง ไมส นใจการงานหรือการเรียน และผเู สพบางรายอาจประสบอุบัติเหตุถึงข้ันพกิ าร เชน พลัดตกจากท่ีสูงขณะทํางาน หกลม อันเนื่องมาจากฤทธิ์ของยาเสพติดท่ีมีผลตอระบบประสาทและสมอง

104 2. โทษและภัยตอครอบครัว การตดิ สารเสพติดนอกจากจะทาํ ใหเ ส่ือมเสียชื่อเสียงของตนเองและครอบครัวแลว ยังทําใหผูเสพกลายเปนบุคคลที่ขาดความรับผิดชอบตอครอบครัวไมหวงใยดูแลครอบครวั ทาํ ใหค รอบครวั ขาดความอบอุน ตองสญู เสียเศรษฐกิจและรายไดของครอบครัว เนื่องจากตองนาํ เงนิ มาซื้อสารเสพติด บางรายอาจตองสญู เสียเงินจํานวนไมนอยเพ่ือรักษาตนเองจากโรครายแรงตาง ๆอันเกิดจากการใชสารเสพติด กลายเปนภาระของครอบครัวในท่ีสุด อีกท้ังนําไปสูปญหาครอบครัวเกดิ การทะเลาะวิวาทกันบอ ยๆ เกิดความแตกแยกภายในครอบครัว เปน ตน 3. โทษและภยั ตอ สงั คมและเศรษฐกิจ ผูที่เสพสารเสพติด นอกจากจะเปนผูที่มีความรูสึกวาตนเองดอยโอกาสทางสังคมแลว ยังอาจมีความคิดหรือพฤติกรรมท่ีนําไปสูปญหาสังคมสวนรวมไดเชน กอ ใหเ กดิ ปญ หาอาชญากรรม เชน ปลน จ้ี ทาํ รา ยรา งกายผอู ืน่ เพ่ือชิงทรพั ย ปญหาอุบตั เิ หตุ เชน รถชนหรือตกจากที่สูง และปญหาโรคเอดส เปนตน นับวาเปนการสูญเสียทรัพยากรบุคคลอันมีคา ตลอดจนทรพั ยสนิ ของตนเองและสวนรวมอยางไรประโยชน ทําใหเปนภาระของสังคมสวนรวม ในการจัดสรรบคุ ลากร แรงงาน และงบประมาณในการปราบปรามและบาํ บดั รกั ษาผูตดิ สารเสพติดในทส่ี ดุ 4. โทษและภัยตอประเทศชาติ ผูท่ีเสพสารเสพติดและตกเปนทาสของสารเสพติดอาจกลาวไดว า เปนผทู บ่ี อ นทาํ ลายเศรษฐกิจและความม่นั คงของชาติ เน่อื งจากผูท ีเ่ สพสารเสพติดทําใหรัฐบาลตองสูญเสยี กําลังคมและงบประมาณแผนดินจํานวนมหาศาล เพื่อใชจายในการปราบปรามและบําบัดรักษาผูติดสารเสพติด ทําใหตองสูญเสียทรัพยากรบุคคลอันมีคา เกิดความไมสงบสุขของบานเมือง ทําใหเศรษฐกิจทรุด บ่ันทอนความมั่นคงของประเทศชาติ ตองสูญเสียกําลังสําคัญของชาติอยางนาเสียดายโดยเฉพาะถา ผูทเี่ สพสารเสพติดเปนเยาวชน

105เร่ืองที่ 2 แนวทางการปองกันการแพรร ะบาดของสารเสพตดิ ปญหายาเสพตดิ เกดิ ขึน้ ไดเ พราะมีสถานการณสองอยางประกอบกัน คือ มีผูตองการใชยาอยูในสังคม (Demand) กับมียาเพื่อตอบสนองความตองการของผูใช (Supply) ซ่ึงองคประกอบทั้งสองน้ีตางฝายตางสงเสริมสนับสนุนซ่ึงกันและกันแบบลูกโซ ดังนั้น การแกไขปญหายาเสพติด จึงตองดําเนนิ การกับองคป ระกอบท้ังสองอยางไปพรอม ๆ กัน คือ จะตองลดปริมาณความตองการยาเสพติดลงในขณะเดยี วกนั ก็จะตองลดปรมิ าณของยาเสพตดิ ในตลาดดวย ในทางปฏิบัติระหวางมาตรการสองอยางนี้ดูเหมือนวา มาตรการลดความตองการจะไดรับความสนใจนอยกวา เพราะคนสวนใหญจะนึกถึงการลดปรมิ าณยาในตลาดเสียมากกวา ปญหายาเสพตดิ คือ ปญ หาท่เี กิดจากการใชยาเสพติดหรือใชย าในทางที่ผิดซึ่งเปนปญหาพฤติกรรมของมนุษยอันเนื่องมาจากความคาดหวังที่จะไดรับประโยชนจากฤทธิ์ของยาหรือจากความคิดท่ีจะอาศัยฤทธิ์ยาเปนที่พึ่งในสถานการณตางๆ องคประกอบสําคัญของปญหาคือ ยากับคนเปนองคประกอบหลักโดยมีแรงจงู ใจใหใ ชยากบั โอกาสที่เอ้อื ตอ การใชย าเปน องคประกอบเสริมถาองคประกอบอยางใดอยางหนึ่งขาดไปปญหายาเสพติดจะไมเกิดข้ึน มีแตคนแตไมมียา หรือมีแตยาแตไมมีคนใชยาปญหาก็จะไมเกิดหรอื มคี นมยี าแตไมม แี รงจูงใจใหคนเอายามาใช ปญ หาก็จะไมเ กดิ หรือแมจ ะมีแรงจูงใจใหใ ชยา มีคนที่อยากใชย า และมยี าใหใ ช แตไมม โี อกาสจะใช เชน สถานที่ไมเหมาะสม ไมมีอุปกรณ มีตํารวจตรวจตราเขมงวดหรืออยูในสายตาพอ แม ครอู าจารยการใชยาจะเกดิ ขึน้ ไมได ปญ หายาเสพตดิ ก็จะไมเ กิด ดงั น้ัน การปองกนั ปญหายาเสพติด ไดแก การปอ งกนั พฤตกิ รรมการใชยาของมนษุ ยทเ่ี กดิ จากการคดิ พ่งึ ยาและหวงั ผลจากฤทธย์ิ านน้ั เอง ซึ่งบุคคลในขายท่ตี อ งปองกันไมใหทําพฤติกรรมใชยาเสพติดอาจแบงออกเปน 3 กลุมดว ยกัน คือ 1. กลุมท่ียงั ไมเ คยใชยาและยงั ไมเรมิ่ ใชย า 2. กลุมที่เคยใชยา ซ่ึงจาํ แนกออกไดเปนพวกทเ่ี คยลองใชแลวเลิก พวกที่ใชเ ปนคร้ังคราวพวกท่ีใชบอย ๆ เปนประจาํ แตย ังไมถ ึงขั้นตดิ ยา และพวกตดิ ยาใชยาแลว 3. กลุม ท่ใี ชยาเปนประจําหรอื ตดิ ยาท่ผี านการบาํ บัดรกั ษาและเลิกใชย าตดิ ยามาแลว เนือ่ งจากบคุ คลท้งั สามกลมุ ท่ีกลาวมานีม้ ีโอกาสที่จะเปน ผูใชยา และตดิ ยาในอนาคตได เชนเดียวกันกิจกรรมของขายงานปองกันจึงจําเปนตองครอบคลุมบุคคลทั้งสามกลุม โดยที่ผูดําเนินงานปองกันเปาหมายแตละกลุมจะตองกําหนดมาตรการและวิธีการใชแตกตางกันออกไป เพ่ือใหเหมาะสมกับลักษณะเฉพาะของเปาหมายแตล ะกลุมลักษณะงานดา นปอ งกัน (Prevention) จึงมี 3 ระดับดว ยกัน คือ 1. การปองกนั ขนั้ พื้นฐาน (Primary Prevention) 2. การปองกนั ขัน้ ท่สี อง (Secondary Prevention) 3. การปองกันข้ันท่สี าม (Tertiary Prevention)

106 1. การปอ งกันข้ันพืน้ ฐาน (Primary Prevention) การปอ งกันพืน้ ฐานหรือบางคนเรียกวาการปอ งกันเบอ้ื งตน หมายถึง การดําเนินการใด ๆเพอ่ื สรางภูมิคุมกนั ใหเ ยาวชนปดประตูท่ีจะนําไปสูการใชยาเสพติดอยางถาวร ใหเยาวชนตัดสินใจดวยตนเองทีจ่ ะไมใชยาเสพตดิ ไมค ิดจะเสยี่ ง ทดลอง เปน การมุง ปอ งกนั คนสวนใหญของแผนดินไมใหเขาไปหายาเสพตดิ เปนการปองกนั อยา งถาวร งานปองกนั ขนั้ พืน้ ฐานจงึ นบั เปนงานทม่ี คี วามสําคัญที่สุด และเปนกุญแจสําคัญนําไปสูความสําเร็จของการปองกันและแกไขปญหายาเสพติดของชาติ แตในขณะเดียวกันเปนงานท่ีมีความสลบั ซบั ซอนทําไดยาก เพราะเปน งานท่เี กีย่ วของกับการวางรากฐานใหกับคนสวนใหญของประเทศ ซึ่งตองเร่ิมปลูกฝงตั้งแตยังเยาววัยตอเนื่องกันไปจนพนวัยเรียน โดยอาศัยความรวมมือจากหลายฝายใหชว ยกันทาํ 2. การปองกันขั้นท่สี อง (Secondary Prevention) การปองกันขั้นที่สองนี้ใชกันในความหมายที่แบงเปน 2 นัย นัยหน่ึง หมายถึงการปองกนั โดยทางออ ม ซ่งึ หมายถงึ การกระทําใด ๆ ท่เี ปน การขดั ขวางไมใหยาเขาไปสูคน โดยมีจุดหมายทเ่ี ร่ิมจากตัวยาเสพตดิ ท่ีเปนปญ หาหลัก ซ่ึงตรงกนั ขา มกบั การปอ งกนั ข้นั พื้นฐานทมี่ งุ ปองกนั ไมใหค นเขาไปหายา ดว ยการมองภาพทคี่ นเปน จดุ ต้ังตน ดังน้ัน การปองกันข้ันท่ีสอง ตามความหมายนี้จึงครอบคลุมถึงงานเกี่ยวกับการปราบปราม ยดึ อายดั เผาทาํ ลายยาเสพติด การสกดั ก้นั การตรวจเขม การตรวจปสสาวะหาสารเสพติดการสงเจา หนา ทต่ี ํารวจเขา ไปประจําทาํ การสอดแนมในโรงเรยี น รวมถึงมาตรการตรวจจับ จําแนกเพอ่ื แยกผใู ชย าเสพติดไปรบั การบําบัดรกั ษาฟน ฟู หรอื ปองกันไมใหผตู ดิ ยาสามารถเผยแพรยาเสพตดิ ไปสูผไู มใ ชเ สพติดดวย ส ว น อี ก นั ย ห นึ่ ง เ ป น ค ว า ม ห ม า ย ที่ มั ก ใ ช กั น ใ น ว ง ก า ร ข อ ง ผู มี อ า ชี พ แ น ะ แ น วในความหมายของการดําเนนิ การชวยเหลือใหผูที่เคยลองใชยาเสพติด หรือผูที่ใชยาเสพติดชนิดใดชนิดหน่ึงเปนคร้ังคราวหรือใชบอ ยๆ แตย ังไมติดยา ใหป รบั เปลย่ี นพฤตกิ รรมเลกิ ใช เลิกเก่ียวขอ งกับยาเสพติดชนิดน้ันๆ เปนมาตรการแยกคนออกจากยา หรือดึงคนติดยาออกจากยาเสพติดดวยมาตรการแนะแนวใหคาํ ปรึกษาและจิตเวชบําบัด เปนการปองกันท่ีเนนการสกัดกั้นเพื่อหยุดยั้งพฤติกรรมการใชยาเสพติดของกลุมผูทใี่ ชยาเสพตดิ หรอื มีประสบการณเกี่ยวขอ งกับยาเสพติดมาแลว 3. การปองกันข้นั ท่สี าม (Tertiary Prevention) การปอ งกันขั้นทสี่ าม คอื การปอ งกนั การตดิ ซ้าํ (Relapse) เปนมาตรการทใี่ ชสาํ หรับผตู ดิยาเสพติดที่ไดรบั การบาํ บดั รกั ษาดว ยการถอนพษิ ยาแลว ไมใ หกลบั ไปตดิ ยาซาํ้ ใหมอ ีก เปน มาตรการเสริมท่สี นับสนนุ มาตรการทางการแพทย เพ่ือใหผูปวยที่ไดร บั การรักษาใหห ายขาดจากยาแลว อยูอยางปลอดภัยจากยาเสพตดิ ไดย าวนานข้นึ กอ นทีจ่ ะหวนกลบั ไปติดยาอีก

107 การปองกนั ขน้ั ท่ีสามจะอาศยั มาตรการทกุ ชนิดทีม่ ุง ใหผูตดิ ยาหายจากอาการติดยาทางจิตดวยมาตรการฟนฟจู ติ ใจ (Rehabilitation) ดว ยวิธีจติ เวชบาํ บดั (Psychological therapy) การใหค าํ ปรกึ ษา(Social counseling) กลุม บาํ บดั (Group therapy) และนนั ทนาการบําบดั (Recreational therapy) เปน ตน การปอ งกนั ผตู ดิ ยาเสพติดที่บาํ บัดแลวไมใหกลับไปติดยาใหมอีก ถือเปนสวนหน่ึงของงานดานการปองกันท่ีมุงลดความตองการยาลงดวยการสกัดก้ันไมใหกลับไปใชยาอีก ซึ่งจะเปนการปองกนั ไมใ หพวกเขานํายาไปเผยแพรต อ ใหค นอ่ืนไดดวย โดยสรปุ แลว การปองกันขัน้ พ้นื ฐาน นั้นเปน การปองกันมิใหมีการทดลองใชยา การใชยาในทางที่ผิดหรอื มใิ หมผี ูเ สพติดรายใหมๆ เกิดขึ้น การปองกันข้ันท่ีสองเปนการเรงรีบนําผูท่ีติดยาแลวไปบําบดั รักษา และการท่ีจะทาํ การปองกนั การเสพติดไดอยา งมปี ระสิทธิภาพน้ันจาํ เปนตองมีความเขาใจในสาเหตแุ ละองคประกอบของปญหาการเสพติดเสียกอน องคประกอบที่ทําใหเกิดการติดยาน้ัน ไดแกคน ยา และปจจัยที่เอ้ืออํานวยใหมีการติดยา การวางแผนแกไขและปองกัน จึงจําตองศึกษาหาสาเหตุเฉพาะและใหการปองกันใหตรงกับสาเหตุหลัก ดังนั้น การปองกันการเสพติดที่เจาะจงถึงสาเหตุน้ันมีแนวทาง 3 แนวทาง ไดแ ก 1. การปองกันในวงกวาง เปนการปองกันโดยเนนเปาหมายที่สังคมโดยทั่วไปมุงสรางสังคมใหต ระหนักถึงพิษและภัยของยา ลดความตองการของสังคม และลดการตอบสนองของยาเสพติดซ่ึงการดําเนินงานมีหลายรูปแบบ เชน การพัฒนาสุขภาพ การสรางเสริมศีลธรรม การใชกฎหมายการพฒั นาสงั คม ฯลฯ กลวธิ ีของการปองกนั ในแนวกวา ง ไดแก 1.1 การใหการศึกษาในการถายทอดความรู เพื่อใหเกิดการเรียนรูทักษะและประสบการณใ นการสรา งคณุ ภาพชวี ติ และการไมพ่งึ พายาเสพตดิ โดยเนนถึงการพัฒนาตนเองและจิตใจใหมีความเช่อื ม่ันวา ตนเองมีคุณคา สรา งสุขนิสัย และฝก ทักษะในการประกอบอาชีพ 1.2 การใหขอมูลและขาวสาร เปน การใหขอ มลู และขา วสารทถ่ี ูกตอ งของปญ หายาเสพติด เพื่อใหชุมชนไดว ิเคราะห เลือกขอ มลู และตดั สนิ ใจดว ยตนเองในการนําไปใชใหเกิดประโยชนตอ ตนเอง 1.3 การจัดกิจกรรมทางเลือก ดวยการสงเสริมและสนับสนุนใหเกิดกิจกรรมตาง ๆที่เหมาะสมกับพน้ื ฐานของบคุ คลและชุมชน เพ่อื เปน ทางเลอื กในการใชเ วลาชวยเบีย่ งเบนความสนใจจากพฤติกรรมทไี่ มเหมาะสมและเปนการชว ยพฒั นาท้งั รางกายและจิตใจ 2. การปองกันในวงแคบ มุงเนนเฉพาะบุคคลบางกลุม หรือชุมชนบางแหงท่ีเส่ียงตอปญ หาการเสพติด กลวธิ ีในการดําเนนิ งาน การปอ งกนั ในวงแคบ ไดแ ก 2.1 การฝกอบรม เปนการฝกอบรมแกกลุมแกนนําและกลุมประชาชนใหมีความรูดานการปอ งกันการเสพติด การใชยาในทางที่ถกู โดยมจี ุดประสงคใ หกลุม แกนนําประยุกตความรูนั้นไปปฏบิ ัติในชมุ ชนใหสอดคลอ งกับสภาพของทองถ่ิน สวนกลุมประชาชนน้ันใหมีความรูและมีพฤติกรรมตอ ตา นการเสพติดโดยตรง

108 2.2 การรณรงค เปนการเผยแพรขาวสารโดยการระดมสื่อตาง ๆ ภายใตขอบเขตท่ีกาํ หนดไว ใหป ระชาชนเกิดการต่นื ตวั ตระหนกั ถงึ ปญหาและเขา มามสี วนรวมในการแกปญหา 2.3 การปฏบิ ตั กิ ารทางสังคม เปนวิธีการที่หวังผลของการเปล่ียนแปลงอยางรวดเร็วเชน ขจัดแหลงม่ัวสุม กวาดลา งแหลง ผลิต ฯลฯ 3. การปอ งกนั กรณีพิเศษ เปนการปองกันท่ีเนนในวงแคบที่สุด โดยเปาหมายอยูท่ีผูคาผูตดิ ยาเสพติด หรอื ผทู ีม่ ีความเสย่ี งสูง และครอบครัว เชน บคุ คลท่ีกาํ ลงั เผชิญกับปญหาของตนเอง บุคคลทีค่ รอบครัวแตกแยก ผตู ดิ ยาทีผ่ า นการถอนพิษยามาแลว กลวธิ ีในการปอ งกนั ในกรณพี เิ ศษน้ี ไดแก 3.1 การวเิ คราะหปญหา เพ่ือใหผ ูติดยาไดท ราบเกย่ี วกับพฤติกรรมและปญหาของตนในการติดยา 3.2 การใหคาํ ปรกึ ษาแนะนาํ เปน การใหแ นวทางปฏิบัติสําหรับเลือกปฏิบัติในกรณีท่ีเกิดปญ หาเพือ่ หลกี เลย่ี งการใชย าเสพติด 3.3 การใหคําปรึกษาแกครอบครัว เพ่ือลดความกดดันในครอบครัวลงและใหแนวปฏบิ ัติแกค รอบครวั ของผตู ิดยาเสพตดิ หรอื ผทู ี่มีความเสีย่ งสูงเพอื่ ลดปญ หาของตนเอง 3.4 การใหสุขศึกษา เปนการใหความรูเรื่องยาและสุขภาพอยางถูกตอง เพื่อปองกันการกลบั ไปใชย าในทางที่ผดิ อกี 3.5 การใหกําลังใจ เพื่อเพ่ิมกําลังใจใหแกผูติดยาในขณะที่กําลังเผชิญปญหาท่ีอาจนําไปใชในทางที่ผดิ อีก 3.6 การฝก อาชีพ เพื่อเปน แนวทางในการดํารงชีวิตตามความสามารถและความถนัดของตนเปนการลดความกดดนั ดานเศรษฐกจิ และใชเ วลาวา งใหเ ปนประโยชน กลวธิ ที ุกอยา งสามารถนาํ ไปปฏบิ ัตพิ รอ มๆ กนั ไดหลายกลวิธไี มวา จะเปน การปองกันในระดบั ไหน หรอื มวี ตั ถปุ ระสงคเพ่อื ปอ งกนั มิใหเกดิ การใชยาในทางที่ผดิ หรือปองกันการติดซ้ําซ่ึงเปนหัวใจสําคัญของการปองกันและแกปญหาการติดสารเสพติด ทุกฝายท่ีเกี่ยวของควรเขามามีสวนรวมดําเนินการอยางจรงิ จงัเรอ่ื งท่ี 3 กฎหมายทเี่ กี่ยวขอ งกบั สารเสพติด “ยาเสพตดิ เปน ภัยตอ ชวี ิต เปนพษิ ตอสงั คม” เปน คาํ กลา วทแ่ี สดงถึงภาพของยาเสพตดิ เปนอยา งดีในปจจุบันปญ หาเรื่องยาเสพตดิ เปนปญ หาทท่ี ุกชาตใิ หค วามสําคัญเปนอยางมากในการปอ งกนั และปราบปรามและถอื วา เปน ความผดิ สากลซงึ่ แตละชาติสามารถจับกุมและลงโทษผกู ระทาํ ความผิดเกยี่ วกบัยาเสพตดิ ไดท นั ที กฎหมายเกีย่ วกับยาเสพติดไดใหค วามหมายของคาํ วา ยาเสพติดไวดังน้ี “สารเคมีหรือวัตถุชนิดใด ๆซ่ึงเมื่อเสพเขาสูรางกายไมวาจะโดยรับประทาน ดม สูบ ฉีด หรือดวยประการใด ๆ แลวทําใหเกิดผลตอรางกายและจิตใจในลักษณะสําคัญ เชน ตองเพ่ิมขนาดการเสพข้ึนเปนลําดับ มีอาการถอนยาเมื่อขาดยา

109มคี วามตอ งการเสพทง้ั ทางรางกายและจติ ใจอยา งรนุ แรงตลอดเวลา และสขุ ภาพโดยทั่วไปจะทรดุ โทรมลงรวมถึงพืชหรือสวนของพืชที่เปนหรือใหผลผลิตเปนยาเสพติดใหโทษ หรืออาจใชผลิตเปนยาเสพติดใหโ ทษและสารเคมที ี่ใชใ นการผลิตยาเสพติดใหโทษดวย” จากความหมายของยาเสพติดทําใหทราบวาอะไรบา งทเ่ี ขา ลักษณะของยาเสพตดิ พืชอาจเปนยาเสพติดได ถาเสพแลวเกิดผลตอรางกายและจิตใจจนขาดไมได มใิ ชเ ฉพาะแตเฮโรอีน ซ่งึ เปน สง่ิ สงั เคราะหเ ทาน้ันท่ีเปน ยาเสพตดิ ใหโ ทษประเภทของยาเสพตดิ และบทลงโทษตามกฎหมาย ตามกฎหมายไดแบง ประเภทของยาเสพตดิ ใหโทษแบง ออกเปน 5 ประเภท ประเภท 1 ยาเสพตดิ ใหโทษชนิดรายแรง เชน เฮโรอีน ฝน เปน ตน หา มมิใหผ ใู ด ผลิต จําหนา ย นาํ เขา สง ออก หรอื มีไวใ นครอบครอง ซ่ึงยาเสพติดใหโทษประเภท1 เวน แตเ พ่ือประโยชนท างราชการตามที่ รมต.ฯ อนุญาตเปน หนงั สอื เฉพาะราย ผูฝ า ฝน ระวางโทษตงั้ แต 1ปถงึ ประหารชวี ติ แลวแตจํานวนยาเสพตดิ ที่จําหนายหรือมไี วในครอบครอง ประเภท 2 ยาเสพตดิ ใหโทษทวั่ ไป เชน มอรฟน กฎหมายหามมิใหผูใดผลิต นําเขา หรือสงออก ซึ่งยาเสพติดใหโทษประเภท 2 แตสามารถจาํ หนา ยหรอื มไี วในครอบครองไดเ มือ่ ไดร บั อนญุ าตจากเลขาธิการคณะกรรมการอาหารและยาหรือผูซ่ึงไดร ับมอบหมายหรือสาธารณสขุ จังหวัด สาํ หรับการมีไวในครอบครองที่ไมเกินจํานวนท่ีจําเปนสําหรับใชรักษาโรคเฉพาะตัว โดยมีหนังสือรับรองของผูประกอบวิชาชีพเวชกรรมไมตองขออนุญาต ผูฝาฝนระวางโทษจาํ คกุ ไมเ กนิ 5 ป ถงึ จําคกุ ตลอดชวี ิตแลว แตความหนกั เบาของความผดิ ประเภท 3 ยาเสพติดใหโทษท่ีมียาเสพติดประเภท 2 เปนสวนผสมอยูดวย เชน ยาแกไอผสมโคเคอนี เปน ตน กฎหมายหามมิใหผูใดผลิต นําเขา หรือสงออก ซ่ึงยาเสพติดใหโทษประเภท 3 เวนแตไดรับอนุญาต ซึ่งตองเปนรานคาที่ไดรับอนุญาตใหผลิต ขายนําหรือสงเขาในราชอาณาจักรประเภทยาแผนปจจบุ นั และมเี ภสัชกรประจําตลอดเวลาทเ่ี ปด ทาํ การ ผูฝาฝน ระวางโทษจาํ คุกไมเกิน 1 ป ถึงจาํ คกุ ไมเกิน3 ป ประเภท 4 สารเคมีท่ีใชใ นการผลติ ยาเสพตดิ ใหโทษประเภท 1 หรอื ประเภท 2 กฎหมายหามมิใหผูใดผลิต นําเขา หรือสงออกหรือมีไวในครอบครอง ซึ่งยาเสพติดใหโทษประเภท 4 เวน แตรฐั มนตรีอนุญาต ผูฝ า ฝน ระวางโทษจําคุกตัง้ แต 1 ป – 10 ป ประเภท 5 ยาเสพติดใหโทษที่มิไดเ ขาอยใู นประเภท 1 ถงึ ประเภท 4 เชน กัญชา พืชกระทอมเปนตน กฎหมายมิใหผูใดผลิต จําหนาย นําเขา สงออก หรือมีไวในครอบครอง ซึ่งยาเสพติดใหโทษประเภท 5 เวนแตร ฐั มนตรีอนุญาต ผูฝาฝน ระวางโทษจําคกุ ตง้ั แต 2 ป – 15 ป

110บทลงโทษเกย่ี วกับสารระเหย ตามพระราชกาํ หนดปองกันการใชส ารระเหย พ.ศ. 2533 กาํ หนด มาตรการควบคุมไมใหนําสารระเหยมาใชในทางท่ีผิดไวห ลายประการและกาํ หนดใหผ ูฝา ฝนไมป ฏิบัติตามมาตรการดงั กลาว มคี วามผิดและตอ งรบั โทษ ซึ่งมีรายละเอียดดงั น้ี 1. กําหนดใหผผู ลิต ผนู ําเขา หรือผูขายสารระเหย ตองจัดใหมีภาพหรือขอความที่ภาชนะบรรจุหรือหบี หอ บรรจุสารระเหย เพอ่ื เปน การเตือนใหระวังการใชส ารระเหยดังกลา ว ผฝู า ฝนตองรบั โทษจาํ คุกไมเ กนิ สองปหรอื ปรบั ไมเ กนิ สองหมนื่ บาท หรอื ทง้ั จําท้ังปรับ 2. หามไมใหผูใดขายสารระเหยแกผูที่มีอายุต่ํากวาสิบแปดปบริบูรณ เวนแตเปนการขายโดยสถานศกึ ษาเพือ่ ใชในการเรยี นการสอน ผฝู าฝน ตอ งรับโทษจาํ คุกไมเ กนิ หนึง่ ป หรือปรับไมเ กินหนึ่งหม่ืนบาท หรอื ท้ังจําทง้ั ปรบั 3. หา มไมใ หผ ใู ดขาย จดั หา หรือใหสารระเหยแกผูอื่นซึ่งตนรูหรือควรรูวาเปนผูติดสารระเหยผูฝาฝน ตองรับโทษจาํ คกุ ไมเกนิ สองป หรือปรบั ไมเกนิ สองหมื่นบาท หรือท้งั จาํ ท้งั ปรบั 4. หามไมใหผูใดจูงใจ ชักนํา ยุยงสงเสริม หรือใชอุบายหลอกลวงใหบุคคลอ่ืนใชสารระเหยบําบดั ความตองการของรางกายหรือจิตใจ ผูฝาฝนตองรับโทษจําคุกไมเกินสองป หรือปรับไมเกินสองหม่นื บาท หรอื ท้งั จําทงั้ ปรับ 5. หา มไมใหผ ูใ ดใชสารระเหยบําบัดความตอ งการของรา งกายหรอื จิตใจ ไมวาโดยวิธีสูดดมวิธีอน่ื ใด ผฝู าฝนตอ งรบั โทษจาํ คุกไมเกินสองปหรอื ปรบั ไมเกนิ สองหมน่ื บาท หรือทง้ั จําทงั้ ปรับ พึงระลกึ เสมอวา การเสพตดิ สารระเหย นอกจากจะเปนโทษตอรางกายแลว ยังเปนการกระทําที่ผดิ กฎหมายดว ย ทัง้ นี้ กฎหมายท่เี กย่ี วขอ งกับยาเสพตดิ ท่มี กี ารออกพระราชบญั ญตั แิ ละระเบยี บตา งๆ ใชกันอยูในปจ จบุ ันมหี ลายฉบบั ซ่งึ สามารถจดั เปนกลมุ ๆ ได คือ 1. กฎหมายทเี่ กย่ี วกับตัวยา ไดแก 1.1 พระราชบัญญตั ยิ าเสพตดิ ใหโทษ พ.ศ. 2522 1.2 พระราชบัญญตั ิยาเสพตดิ ใหโ ทษ (ฉบบั ท่ี 5) พ.ศ. 2545 1.3 พระราชบญั ญัติวตั ถุทีอ่ อกฤทธิ์ตอ จติ และประสาท พ.ศ. 2528 แกไขเพม่ิ เติม พ.ศ. 2535 1.4 พระราชกาํ หนดปอ งกนั การใชสารระเหย พ.ศ. 2533 1.5 พระราชบัญญตั ิควบคมุ โภคภณั ฑ พ.ศ. 2495 2. กฎหมายท่เี กยี่ วกับมาตรการ ไดแ ก 2.1 พระราชบัญญัติปองกันและปราบปรามยาเสพติด พ.ศ.2519 2.2 พระราชบัญญัตปิ องกนั และปราบปรามยาเสพตดิ (ฉบบั ที่ 4) พ.ศ.2545 2.3 พระราชบัญญัตฟิ น ฟูสมรรภาพผตู ดิ ยาเสพติด พ.ศ.2545

111 ประชาชน นักเรียน นักศึกษาจึงควรศึกษาทําความเขาใจถึงขอกําหนดการกระทําผิดและบทลงโทษท่ีเกย่ี วกบั ยาเสพติด เพ่ือหลีกเล่ียงการกระทําผิดพรอมทั้งควรแนะนําเผยแพรความรูดังกลาวแกเพื่อน สมาชิกในครอบครัว และประชาชนในชุมชน ใหตระหนักถึงโทษภัยของยาเสพติด รวมท้ังรวมกนั รณรงคปองกนั การแพรระบาดสูเด็กและเยาวชนในชุมชน ตอ ไป ทัง้ น้ี การกระทําความผิดเกี่ยวกับยาเสพติดไมวาจะกระทําในหรือนอกประเทศตองรับโทษในประเทศ ซง่ึ ถา รับโทษจากตา งประเทศมาแลว ศาลอาจลดหยอนโทษใหต ามสมควรและตามที่กลาวไวในตอนตน ถงึ ความจริงจังในการปอ งกันและปราบปรามยาเสพติด จึงมีการกําหนดใหการกระทําบางอยางตองรบั โทษหนักกวากฎหมายอื่น เชน กําหนดโทษใหผูพยายามกระทําความผิดตองระวางโทษเสมือนกระทาํ ความผดิ สําเรจ็ ซึ่งตามกฎหมายอาญาผูพ ยายามกระทาํ ความผิดจะรับโทษเพียง 2 ใน 3 ของโทษมีกาํ หนดสาํ หรับความผิดน้ันเทานั้น นอกจากน้ีผูสนับสนุน ชวยเหลือ ใหความสะดวกผูกระทําความผิดตองระวางโทษเชนเดยี วกบั ผกู ระทําความผิด และทรัพยสินทีไ่ ดม าจากการกระทําความผดิ จะตองถูกศาลส่ังริบ นอกจากพิสูจนไดวาทรัพยสินน้ันไมเก่ียวของกับการกระทําความผิด และในเรื่องการสืบทราบการกระทําผิดเจาหนาทม่ี ีอํานาจเรียกบุคคลใดใหถ อ ยคําสงบัญชีเอกสารหรือหลักฐานใด ๆ ประกอบการพิจารณาและมอี าํ นาจเขา ไปในเคหสถานเมือ่ ตรวจคนหลักฐานในกรณีมเี หตุอนั ควรสงสัยวามีการกระทําความผิดเกีย่ วกับยาเสพติด เม่อื ตรวจสอบและพบหลักฐานการกระทาํ ความผดิ เกย่ี วกับยาเสพติดเจาหนาท่ีมีอํานาจจับกุมและสอบสวนผูกระทําผิดและทําสํานวนฟองศาลตอไปตามกระบวนพิจารณาของศาลซึ่งโทษท่ีจะไดรับสําหรับผูกระทําความผิดจะเปนโทษท่ีหนักเน่ืองจากความผิดเก่ียวกับยาเสพติดเปนความผดิ รายแรงทแี่ ตล ะชาติไดใ หความสําคัญตามทีก่ ลาวไวในขางตน

112 บทท่ี 8ทกั ษะชวี ิตเพ่ือสุขภาพจิตสาระสําคญั มีความรู ความเขาใจ เกี่ยวกบั ความสําคัญของทักษะชีวิตทั้ง 10 ประการ และสามารถนําความรูไปประยกุ ตใ ชในชีวิตประจาํ วันในการทาํ งาน การแกปญหาชีวิตครอบครัวของตนเองไดอยางเหมาะสมตลอดจนสามารถนํากระบวนการทักษะชีวิตไปใชในการแกปญ หาแกครอบครวั ผอู น่ื ไดผลการเรียนรูที่คาดหวัง 1. สามารถบอกถงึ ความหมาย ความสําคัญของทกั ษะชีวติ ไดอ ยางถูกตอง 2. สามารถอธิบายถึงทักษะชีวิตทีจ่ าํ เปนในชวี ติ 3 ประการไดอ ยา งถูกตองขอบขายเนอื้ หา เรอ่ื งที่ 1 ความหมาย ความสาํ คญั ของทักษะชีวิต เรื่องท่ี 2 ทกั ษะการตระหนักในการรตู น เรอื่ งที่ 3 ทักษะการจดั การกับอารมณ เรื่องที่ 4 ทักษะการจดั การความเครยี ด

113เรอ่ื งที่ 1 ความหมาย ความสําคัญของทักษะชีวิตความหมายของทกั ษะชีวติ คําวาทักษะ (Skill) หมายถึง ความจัดเจนและความชํานิชํานาญในเร่ืองใดเรื่องหนึ่ง ซึ่งบุคคลสามารถสรางขึ้นไดจากการเรียนรู ไดแก ทักษะการอาชีพ การกีฬา การทํางานรวมกับผูอื่น การอานการสอน การจัดการ ทักษะทางคณิตศาสตร ทักษะทางภาษา ทักษะทางการใชเทคโนโลยี ฯลฯ ซึ่งเปนทักษะภายนอกทสี่ ามารถมองเหน็ ไดช ัดเจนจากการกระทํา หรือจากการปฏิบัติ ซึ่งทักษะดังกลาวนั้นเปนทักษะที่จําเปนตอการดํารงชีวิตที่จะทําใหผูมีทักษะเหลาน้ันมีชีวิตที่ดี สามารถดํารงชีพอยูในสังคมไดโดยมีโอกาสท่ีดีกวาผูไมมีทักษะดังกลาว ซ่ึงทักษะประเภทนี้เรียกวา Livelihood Skill หรือ Skill forLiving ซึ่งเปนคนละอยางกับทักษะชวี ติ ท่ีเรียกวา Life Skill ดงั นน้ั ทกั ษะชวี ติ หรือ Life Skill จึงหมายถึง คุณลักษณะหรือความสามารถเชิงสังคม จิตวิทยา(Psychosocial Competence) ที่เปนทักษะภายใน ท่ีจะชวยใหบุคคลสามารถเผชิญสถานการณตาง ๆที่เกดิ ขนึ้ ในชวี ติ ประจําวันไดอยางมีประสิทธิภาพ และเตรียมความพรอมสําหรับการปรับตัวในอนาคตไมว าจะเปนเร่อื งการดูแลสขุ ภาพ เอดส ยาเสพติด ความปลอดภัย ส่งิ แวดลอม คณุ ธรรม จริยธรรม ฯลฯเพื่อใหส ามารถมีชวี ติ อยใู นสงั คมไดอยา งมคี วามสุขหรือจะกลา วงา ย ๆ ทกั ษะชีวิต ก็คือ ความสามารถในการแกปญหาท่ีตองเผชิญในชีวิตประจําวัน เพ่ือใหอยูรอดปลอดภัยสามารถอยูรวมกับผูอ่ืนไดอยางมีความสุขและเตรียมพรอ มสาํ หรับการปรับตัวในอนาคตความสําคญั ของทกั ษะชีวิต เน่ืองจากสังคมปจจุบันมีความซับซอนในการดําเนินชีวิต เนื่องจากมีการเปล่ียนแปลงอยางรวดเร็วในดานเศรษฐกิจ สังคม ขาวสารขอมูล และเทคโนโลยี มีการแขงขันและความขัดแยงมากขึ้นบุคคลมีความจําเปนตองปรับตัวใหทันตอความเปลี่ยนแปลง มีความสามารถในการแขงขัน สามารถสูกระแสวิกฤติตาง ๆ ไดอยางมีเหตุมีผล รูจักนําเทคโนโลยีมาใชเพื่อพัฒนาตนและพัฒนาอาชีพ มีความเขาใจสถานการณและมีวิจารณญาณในการเลือกรับเลือกปฏิเสธ มีความสามารถควบคุมอารมณและบรหิ ารความขดั แยง ท่ีเกดิ ขึ้นในวิถีชีวิต และมีคุณสมบัติที่พึงประสงคในการอยูรวมกับผูอื่น จึงจะอยูในสังคมไดอยา งมีความสขุทักษะชีวติ ท่ีจําเปน ทกั ษะชวี ิตจะมคี วามแตกตางกันตามวัฒนธรรมและสถานท่ี อยางไรก็ตาม มีทักษะชีวิตอยูกลุมหนึ่งที่ถอื เปน หัวใจสาํ คัญที่ทุกคนควรมี โดยองคก ารอนามยั โลกไดกําหนดไว ดงั นี้ 1. ทักษะการตัดสินใจ (Decision Making) เปน ความสามารถในการตดั สินใจเกีย่ วกับเรื่องราวตาง ๆในชวี ติ ไดอยา งมรี ะบบ เชน ถา บคุ คลสามารถตดั สินใจเกีย่ วกบั การกระทําของตนเองทเี่ กย่ี วกับพฤติกรรม

114ดานสุขภาพ หรือความปลอดภัยในชีวิต โดยประเมินทางเลือกและผลที่ไดจากการตัดสินใจเลือกทางท่ีถกู ตอ งเหมาะสม ก็จะมผี ลตอการมสี ุขภาพท่ีดีทง้ั รา งกายและจติ ใจ 2. ทกั ษะการแกปญหา (Problem Solving) เปน ความสามารถในการจัดการกบั ปญ หาท่เี กิดข้ึนในชีวิตไดอ ยา งมรี ะบบไมเกดิ ความเครียดทางกายและจิตใจ จนอาจลกุ ลามเปนปญหาใหญโ ตเกนิ แกไข 3. ทกั ษะการคิดสรางสรรค (Creative Thinking) เปนความสามารถในการคิดทีจ่ ะเปนสว นชว ยในการตัดสินใจและแกไขปญ หาโดยการคิดสรางสรรค เพื่อคนหาทางเลือกตาง ๆ รวมท้ังผลที่จะเกิดข้ึนในแตละทางเลือก และสามารถนาํ ประสบการณม าปรับใชใ นชวี ติ ประจาํ วนั ไดอ ยางเหมาะสม 4. ทักษะการคิดอยางมีวิจารณญาณ (Critical Thinking) เปนความสามารถในการคิดวิเคราะหขอ มูลตา งๆ และประเมนิ ปญหาหรอื สถานการณท ีอ่ ยูรอบตัวเราท่ีมีผลตอการดาํ เนินชวี ิต 5. ทกั ษะการสื่อสารอยางมปี ระสิทธิภาพ (Effective Communication) เปนความสามารถในการใชคําพูดและทาทางเพื่อแสดงออกถึงความรูสึกนึกคิดของตนเองไดอยางเหมาะสมกับวัฒนธรรมและสถานการณตาง ๆ ไมวาจะเปนการแสดงความคิดเห็น การแสดงความตองการ การแสดงความชื่นชมการขอรอง การเจรจาตอรอง การตักเตอื น การชว ยเหลอื การปฏเิ สธ ฯลฯ 6. ทักษะการสรางสมั พันธภาพระหวางบุคคล (Interpersonal Relationship) เปน ความสามารถในการสรางความสมั พนั ธท ่ดี ีระหวา งกันและกัน และสามารถรักษาสมั พันธภาพไวไ ดย ืนยาว 7. ทักษะการตระหนักรูใ นตน (Self Awareness) เปน ความสามารถในการคนหา รูจักและเขาใจตนเอง เชน รูขอดี ขอเสียของตนเอง รูความตองการและส่ิงท่ีไมตองการของตนเอง ซึ่งจะชวยใหเรารูตวั เองเวลาเผชิญกับความเครียดหรือสถานการณต าง ๆ และทกั ษะนีย้ งั เปน พนื้ ฐานของการพฒั นาทกั ษะอนื่ ๆ เชน การส่อื สาร การสรางสมั พนั ธภาพ การตดั สนิ ใจ ความเห็นอกเห็นใจผูอนื่ เปน ตน 8. ทักษะการเขาใจและเหน็ ใจผูอ ื่น (Empathy) เปนความสามารถในการเขาใจความเหมือนหรือความแตกตา งระหวางบุคคล ในดานความสามารถ เพศ วัย ระดบั การศึกษา ศาสนา ความเช่ือ สีผิว อาชีพฯลฯ ชวยใหส ามารถยอมรบั บคุ คลอน่ื ที่ตางจากเรา เกิดการชว ยเหลอื บคุ คลอืน่ ท่ีดอ ยกวา หรือไดรับความเดอื ดรอ น เชน ผูติดยาเสพตดิ ผูต ดิ เชื้อเอดส เปน ตน 9. ทกั ษะการจัดการกับอารมณ (Coping with Emotion) เปนความสามารถในการรับรอู ารมณของตนเองและผูอ่ืน รวู าอารมณมีผลตอ การแสดงพฤตกิ รรมอยางไร รวู ธิ กี ารจดั การกบั อารมณโกรธและความเศราโศกที่สงผลทางลบตอรางกายและจติ ใจไดอ ยางเหมาะสม 10. ทักษะการจัดการกับความเครียด (Coping with Stress) เปนความสามารถในการรับรูถึงสาเหตุของความเครยี ด รูว ิธผี อ นคลายความเครยี ด และแนวทางในการควบคุมระดับความเครียด เพ่ือใหเกิดการเบยี่ งเบนพฤติกรรมไปในทางทถ่ี กู ตองเหมาะสมและไมเ กิดปญหาดานสขุ ภาพ

115กลวิธีในการสรางทักษะชีวติ จากทกั ษะชวี ิตทจ่ี าํ เปน 10 ประการ สามารถแบง ไดเ ปน 2 สว น ดงั น้ี 1. ทักษะชีวิตท่ัวไป คือ ความสามารถพ้ืนฐานที่ใชเผชิญปญหาปกติในชีวิตประจําวัน เชนความเครียด สขุ ภาพ การคบเพื่อน การปรบั ตัว ครอบครัวแตกแยก การบรโิ ภคอาหาร ฯลฯ 2. ทักษะชวี ิตเฉพาะ คอื ความสามารถทจี่ าํ เปนในการเผชิญปญหาเฉพาะ เชน ยาเสพตดิ โรคเอดสไฟไหม น้าํ ทวม การถกู ลว งละเมดิ ทางเพศ ฯลฯเรอื่ งที่ 2 ทักษะการตระหนักในการรูตน การรูจ ักตนเอง เปน เรื่องใกลต วั ท่ดี ูเหมือนไมนาจะสําคัญอะไรท่ีเราจะตองมานั่งเรียนรูทําความเขาใจ แตท วา กลับมาความสําคญั อยางย่งิ ยวด เปรยี บไดกับเสน ผมบงั ภูเขาทีท่ าํ ใหคนจํานวนมากท่ีแมมคี วามรมู ากมายทวมหวั แตเ อาตัวไมรอด เนอ่ื งจากสงิ่ หนงึ่ ทีเ่ ขาไมร เู ลยนนั่ คอื การรูจักตวั ตนของเขาอยางถองแทน่ันเอง ท้งั ๆ ทใ่ี นความเปนจรงิ แลว การรจู ักตนเองนับเปนพน้ื ฐานสําคญั ที่เราควรเรียนรูเปนอันดับแรกสดุ ในชีวิต เนือ่ งจากการรจู กั ตนเองจะนาํ ไปสกู ารมเี ปาหมายท่ชี ัดเจนในการดาํ เนินชวี ติ เนอื่ งจากรวู าตนมีความถนัด ความชอบ และความสามารถในดานใด ดังนั้น จึงรูวาตนควรจะเรียนอะไร ประกอบอาชีพอะไรควรแสวงหาความรูอะไรเพ่ิมเตมิ การรจู กั วิธเี ฉพาะตวั ทต่ี นถนัดในการพฒั นาทกั ษะการเรียนรูในดานตางๆ ของตนเองใหเปนไปอยางมีประสิทธิภาพ อาทิ รูเทคนิคการเรียนหนังสือของตนวาควรใชวิธีใดจึงประสบผลสําเร็จ รูตัววาความจําไมดี จงึ ตองใชวิธจี ดอยา งละเอยี ดและทบทวนบทเรียนอยางสมาํ่ เสมอ เปน ตน จดุ ออ นในชวี ิตไดรับการแกไขอยางทันทว งที อาทิ เมือ่ เรารูตัววาเปนคนใจรอ น เมอื่ มเี หตุการณที่เรารสู าเหตหุ ากอยูใ นสถานการณเชน น้ีอาจนําไปสูการใชความรุนแรงได ดังน้ัน เราจึงเลือกที่จะแยกตัวออกมาน่ังสงบสตอิ ารมณเพอื่ คดิ หาวิธีการแกไ ขท่ีดที ่สี ดุ การพัฒนาทกั ษะการแกไ ขปญ หาทเ่ี กดิ ขึ้นในชีวติ อยา งมีประสิทธิภาพ เน่ืองจากรูวาปญหานั้นมีสาเหตมุ าจากตนหรอื ไม และรูวาตนเองควรปรบั อารมณเ ชนใด เม่ือยามเผชิญปญ หาและควรหาวิธีการใดทเ่ี หมาะสาํ หรบั ตนเองมากทีส่ ุดในการแกปญ หาใหล ุลว งไปไดดวยดี การคนพบความสุขที่แทจริงในสิ่งท่ีตนเลือกทํา เน่ืองจากรูวาอะไรท่ีทําแลวจะทําใหตนเองมีความสขุ ได นาํ ไปสกู ารเรยี นรแู ละเขา ใจผอู ื่นไดม ากย่งิ ขน้ึ อนั เปน การลดปญหาความขัดแยงและนําไปสูมติ รภาพที่ดตี ามมา ตรงกันขามกับผูที่ไมรูจักตนเอง ซ่ึงมักใชชีวิตโดยปลอยไปตามกระแสสังคม เลียนแบบทําตามคนรอบขาง โดยขาดจุดยืนท่ีชัดเจน เชน แสวงหาความสุขในชีวิตดวยการไปเท่ียวเตรกับเพ่ือนเสพยาเสพติด การเลอื กคณะที่จะสอบเขา มหาวิทยาลัยตามคา นิยมขณะนน้ั หรอื เลือกตามเพื่อน สุดทายเขาจึงไมสามารถพบกับความสุขท่ีแทจริงในชีวิตไดและนําไปสูปญหามากมายตามมา นอกจากน้ี คนที่

116ไมร ูจกั ตนเองยามเม่ือตอ งเผชิญหนากบั ปญ หา โดยมากแลว มกั จะไมดวู า ปญ หาท่ีเกิดขึ้นน้ันมาจากตนเองหรือไม แตมักโทษเหตุการณห รือโทษผอู ่ืนเอาไวกอน จงึ เปนการยากทจี่ ะแกปญ หาใหล ุลวงไปไดด วยดี ทักษะการรูจักตนเองจึงเปนทักษะสําคัญที่เราทุกคนตองเรียนรูและฝกฝน เน่ืองจากการรูจักตนเองน้นั ไมไดเ ปน เรื่องทน่ี ่งั อยเู ฉยๆ แลวจะสามารถรูข น้ึ มาไดเ อง แตต องผา นกระบวนการบมเพาะผานประสบการณตา งๆ การลองผิดลองถูก ความผิดหวัง เจ็บปวด ความผิดพลาดลมเหลวตางๆ เพื่อที่จะตกเปนผลึกทางปญญาในการรูจักตนเอง รวมท้ังผานการปฏิสัมพันธกับบุคคลรอบขาง ซ่ึงถือเปนกระจกสะทอนช้ันดีใหเราไดเรียนรจู กั ตนเอง โดยยิง่ รจู ักตนเองเร็วเทาไรยงิ่ เปนการไดเปรียบในการออกสตารทไปสเู ปาหมายชีวิตไดเ รว็ เทา น้นั รวมทง้ั ยังเปนรากฐานสําคญั ในการใชช วี ติ อยางมคี วามสขุ และประสบความสาํ เรจ็ ทา มกลางปญ หาและแรงกดดนั ตา ง ๆ การฝก ฝนทกั ษะการรูจกั ตนเองจึงควรเร่มิ ตั้งแตวัยเยาว โดยพอ แมเปนบคุ คลสําคญั แรกสุดในการชวยลูกคน หาตนเอง โดยเริม่ จากเปดโอกาสท่ีหลากหลาย พอแมควรสรางโอกาสที่หลากหลายในการใหลกู ไดเรยี นรทู ดลองในสงิ่ ตาง ๆ ใหมากทสี่ ุด อาทิ การทํางานบาน กิจกรรมตาง ๆ ที่ลูกสนใจ โดยพอแมทําหนาท่ีเปนผูสนับสนุน อํานวยความสะดวกในการใหลูกไดเรียนรูจากประสบการณตาง ๆ อยางไรกต็ าม กิจกรรมดังกลา วพอแมควรคัดกรองวาเปนกิจกรรมที่สรางสรรคและปลอดภัยสําหรับลูกหรือไมอาทิ การทาํ งานอาสาสมัครตาง ๆ การเขาคายอาสาพัฒนา การเขาคายกีฬา ไมใชตามใจลูกทุกเรื่อง เชนลูกขอไปเก็บเก่ียวประสบการณจากแกงมอเตอรไซค หรือขอไปเท่ียวกลางคืนหาประสบการณทางเพศเปนตน ซ่ึงเปนกิจกรรมท่ีไมสรางสรรคและอาจเกิดอันตรายกับลูกได ใหอิสระในความคิดและการตดั สินใจ พอ แมไ มควรเปน นักเผด็จการทคี่ อยบงการชวี ติ ลูกไปทุกเรื่อง อาทิ พอแมอยากเรียนแพทยแตสอบไมต ดิ จึงฝากความหวงั ไวก บั ลูก พยายามสรา งแรงกดดันและปลูกฝงความคิดใหลูกตองสอบเขาคณะแพทยใหได เพื่อทําความฝนของพอแมใหเปนจริง โดยไมคํานึงวาลูกจะชอบหรือมีความถนัดในดานนี้หรือไม พอแมที่ปรารถนาใหลูกรูจักตนเองจึงควรเปดโอกาสใหลูกไดสามารถตัดสินใจในการเลือกส่ิงตาง ๆ ไดดวยตัวเอง โดยพอแมทําหนาที่คอยชี้แนะอยูหาง ๆ ถึงขอดี ขอเสีย ประโยชนหรอื โทษ ท่ีลกู จะไดรับผานการตัดสินใจนั้น ๆ ซึ่งหากพอแมเห็นวาการตัดสินใจของลูกเปนไปในทางที่ไมถูกตองและอาจจะนําไปสูอันตรายได พอแมสามารถใชอํานาจในการยับย้ังการกระทําดังกลาวไดโดยช้แี จงถงึ เหตุผลใหลกู ไดเขา ใจ เปนกระจกสะทอ นใหลูกเหน็ ตนเอง พอแมต อ งทําหนาทเ่ี ปน กระจกเงาสะทอ นใหล ูกไดเหน็ ตนเองในมุมตา ง ๆ ท้ังจดุ ออ น จุดแข็ง จุดดี จุดดอย โดยหลักการสําคัญ คือ ผิดจากความเปนจริง หรืออาจรูจักตนเองอยา งผดิ ๆ ผา นคาํ พดู ของคนรอบขา ง เพอ่ื นฝูง ครู อาจารย ซง่ึ อาจทําใหลูกมองตนเองดอ ยคา เกิดเปน ปมดอ ยในจติ ใจ โดยมงี านวิจยั ยนื ยันวา หากพอแมปลอ ยใหลูกมีความเขาใจทีผ่ ดิ ๆ เกยี่ วกบั ตวั เองในเรอื่ งตาง ๆ ท้งั ๆ ท่ไี มไ ดเปนความจริง และหากไมมกี ารรีบปรบั ความเขา ใจท่ผี ดิ ๆ น้ันโดยเรว็ สงิ่ ท่ีลูกเขาใจเก่ียวกับตนเองผดิ ๆ น้ันจะกลับกลายเปน ความจริงในท่ีสดุ

117 ตวั อยางเชน ลกู อาจโดนครทู ี่โรงเรยี นตอ วา เร่ืองผลการสอบวิชาคณติ ศาสตรท ่ีลูกสอบตก วาเปนเด็กไมฉ ลาด ทั้ง ๆ ทีพ่ อแมเ ห็นลูกพยายามอยางเต็มที่แลวในวิชานี้ ในกรณีดังกลาวพอแมควรทําหนาที่เปนกระจกสะทอนใหลูกเห็นในมมุ ทถ่ี กู ตองและใหกําลงั ใจวาลูกมีจุดแข็งที่พอแมภาคภูมิใจในเร่ืองของความตง้ั ใจจริง ความขยันหมัน่ เพยี ร แตอ ยา งไรก็ตามทีผ่ ลการเรียนออกมาเชนนี้อาจเพราะลูกไมถนัดในวชิ าดงั กลาว และใหลูกพยายามตอไปอยา ทอถอย อยางไรกต็ ามหากพอ แมไ มม กี ารปรับความเขาใจในการมองตนเองของลูกในเรื่องน้ี ลูกจะตอกยํ้าตัวเองเสมอวาเปนคนหัวทึบ และเขาจะไมมีวันประสบความสําเร็จในชีวิตการเรียนไดเลย กระตุกใหลูกไดคิดวิเคราะหตนเอง โดยการหม่ันสังเกตพฤติกรรมอารมณข องลกู ในสภาวะตาง ๆ หรือจากเหตุการณตาง ๆ และเร่ิมตั้งคําถามกับลูกเม่ือการเรียนรูตนเองแทนการโทษผูอื่น หรอื โทษสถานการณ ตวั อยา งเชน เมอ่ื ลูกทําขอสอบไดคะแนนไมดี แลวโทษวาเพราะครสู อนไมร เู รือ่ ง หรืออางวายังมีเพอื่ นท่ีเรยี นแยก วาเขาอีก พอแมควรกระตุนใหลูกไดคิดวาเราไมควรไปเปรียบเทียบกับผูที่เรียนแยกวาหรือโทษวาครูสอนไมรูเร่ือง พรอมกับใหลูกวิเคราะหตัวเองถึงจุดออนจุดแข็ง เชน ลูกมีจุดออนเร่ืองระเบียบวนิ ัย การบริหารเวลาในการอานหนังสือหรือไม เพราะท่ีผานมาพอแมไมเห็นวาลูกจะตั้งใจอานหนังสือหรือทบทวนบทเรียนเลย แตมาเรงอานตอนใกลสอบ ดังนั้น ในการสอบคร้ังตอไปลูกตองวางแผนการเรยี นใหดแี ละขยนั ใหมากกวานี้ เปน ตน การสอนและเตือนสติ พอแมเ ปนผูท ่เี ห็นชีวติ ของลูกใกลชิดที่สุด และมีความสามารถในการเขาใจความเปนตวั ตนของเขามากทีส่ ุด ซึ่งในความเปนเด็กลกู เองยงั ไมส ามารถท่ีจะแยกแยะทําความรูจักกับพฤตกิ รรมหรืออารมณต าง ๆ ที่ตนแสดงออกมาได โดยพฤติกรรมบางอยางของลูกหากพอแมปลอยปละละเลยไมส ง่ั สอนเตือนสติแตเ นิน่ ๆ พฤติกรรมนัน้ ๆ อาจบม เพาะเปนนิสัยแย ๆ ที่ติดตัวลูกไปจนโต และยิ่งโตย่ิงแกยาก เขา ทํานองไมออนดัดงายไมแกดัดยาก ดังน้ัน พอแมจึงตองส่ังสอนและเตือนสติลูกทันทีในพฤติกรรมที่ไมพ ึงประสงคต าง ๆ พรอ มชีใ้ หล กู เหน็ ถงึ ความรา ยแรงและหาแนวทางแกไขรว มกนั ตัวอยางเชน พอแมเห็นวาลูกมีอุปนิสัยเปนคนเจาอารมณ โกรธงาย พอแมควรพูดคุยกับลูกถึงจุดออ นขอน้วี าจะสง ผลเสียอยางไรกบั ชีวติ ของเขาในระยะยาว พรอมทั้งหาวิธกี ารรว มกันในการฝกฝนใหลูกรูเทาทันอารมณของตน ไมตอบสนองตอเหตุการณตาง ๆ อยางผิด ๆ โดยใชอารมณความรูสึกนําหนา อาทิ สอนใหลูกหลีกเลี่ยงตอสถานการณที่มากระตุนอารมณโกรธ สอนลูกใหตอบสนองอยางถูกตองเม่ือโกรธ โดยการเดินไปหาท่ีเงียบ ๆ สงบสติอารมณกอนแลวคอยมาพูดคุยกัน ทาทายลูกใหทําลายสถิติตนเองใหโกรธชาลง เชน แตเดิมเมื่อพบเหตุการณท่ีไมสบอารมณจะโกรธขึ้นมาทันที ครั้งตอไปควรฝกใหโกรธชา ลง เปน ตน การเรยี นรูจกั ตนเองอยา งถองแท นับเปนกระบวนการเรียนรูที่สําคัญมากยิ่งกวาการเรียนรูใด ๆการเรียนรจู กั ตนเองเปน กระบวนการเรยี นรูระยะยาวตลอดทงั้ ชีวติ อันนํามาซ่ึงความสุขและเปนรากฐานของความสําเรจ็ ในชวี ติ โดยพอแมเ ปน บคุ คลสาํ คัญ ผูเปดโอกาสใหลูกไดเรยี นรูจ ักตนเองและเปนกระจกบานแรกทีส่ ะทอนใหลกู ไดเห็นอยา งถูกตอ งวา ตวั ตนทีแ่ ทจ ริงของเขานนั้ เปน เชน ไร

118เรือ่ งท่ี 3 ทักษะการจดั การกับอารมณ อารมณเปนพลังที่ทรงอํานาจอยางหน่ึงของมนุษย อารมณอาจเปนตนเหตุของสงครามอาชญากรรม ความขัดแยงเรื่องเชื้อชาติ และความขัดแยงอ่ืน ๆ อีกหลายชนิดระหวางมนุษยดวยกันในทางตรงกันขามอารมณเปนนํ้าทิพยของชีวิต ทําใหทุกส่ิงทุกอยางสวยงามและนาอภิรมย ความรักความสนุกสนาน ความเพลิดเพลิน ความพอใจ หรือความตลกขบขัน ลวนแตทําใหชีวิตมีคุณคาและความหมายท้ังสิน้ อารมณมีความสําคัญเชนเดียวกับการจูงใจดังไดกลาวแลว อารมณ คือ หลายส่ิงหลายอยางในทศั นะหนึง่ อารมณ คือ สภาวะของรา งกายซึง่ ถูกยัว่ ยุ จนเกดิ มีการเปลีย่ นแปลงทางสรีระวิทยาหลาย ๆอยาง เชน ใจสน่ั ชพี จรตน เร็ว การหายใจเร็วและแรงข้ึน หนาแดง เปนตน ในอีกทัศนะหน่ึง อารมณ คือความรสู กึ ซงึ่ เกดิ ขน้ึ เพยี งบางสวนจากสภาวะของรางกายท่ถี กู ยัว่ ยุ อาจเปน ความรสู ึกพอใจหรือไมพ อใจกไ็ ด อามรณย ังเปนส่ิงท่ีคนเราแสดงออกมาดว ยนํ้าเสยี ง คาํ พูด สหี นา หรอื ทา ทางวธิ จี ัดการกับอารมณ 1. มองโลกในแงด ี เม่อื เรามคี วามคดิ ทีท่ าํ ใหซมึ เศรา เชน “ฉันทําวิชาคณิตศาสตรไมได” ใหคิดใหมวา “ถา ฉันไดรบั ความชวยเหลอื ท่ถี ูกตองฉันกจ็ ะทําได” แลวไปหาครู ครูพิเศษ หรือใหเพ่ือนชวยติวให 2. หาสมุดบันทึกสักเลมไวเขียนกอนเขานอนทุกวัน ในสมุดบันทึกเลมนี้ หามเขียนเร่ืองไมดีจงเขียนแตเรือ่ งดี ๆ ทีเ่ กิดขึน้ ในวนั น้นั ตอนแรกอาจจะยากหนอย แตใหเขียน เชน มีคนแปลกหนายิ้มใหถาไดล องตัง้ ใจทาํ มันจะเปล่ียนความคิดใหเ รามองหาแตเร่ืองดี ๆ จากการศึกษาพบวา คนทค่ี ดิ ฆา ตัวตายมีอาการดขี น้ึ หลงั จากเรม่ิ เขยี นบันทกึ เรื่องดี ๆ ไดเพียงสองสปั ดาห 3. ใชเวลาอยกู บั คนทีท่ ําใหเ ธอหัวเราะได 4. ใสใ จกบั ความรสู กึ ของตนเองในเวลาแตล ะชวงวัน การตระหนกั รถู ึงอารมณของตัวเองจะทําใหเ ราจับคงู านที่เราตอ งทํากับระดับพลงั งานในตัวไดอยา งเหมาะสม เชน ถา เรารูสึกดีท่ีสุดตอนเชา แสดงวา ตอนเชา คอื เวลาจัดการกับงานเครียด ๆ เชน ไปเจอเพ่อื นทที่ าํ รา ยจติ ใจเรา หรือคุยกับครูที่เราคิดวาให

119เกรดเราผิด ถา ปกติเราหมดแรงตอนบา ย ใหเกบ็ เวลาชว งนั้นเอาไวท ํากจิ กรรมทไี่ มต อ งใชพ ลังทางอารมณมาก เชน อา นหนงั สอื หรืออยูก ับเพ่อื น อยาทําอะไรเครยี ดๆ เวลาเหนอ่ื ยหรอื เครียด 5. สังเกตอารมณตัวเองในเวลาชวงตาง ๆ ของเดือน ผูหญิงบางคนพบวา ชวงเวลาที่ตัวเองอารมณไ มด ีสมั พันธก ับรอบเดอื น 6. ออกกาํ ลังกาย การออกกําลังกายชวยใหเราแข็งแรงท้ังรางกายและจิตใจ การออกกําลังกายอยางนอยแคว ันละ 20 นาที สามารถทําใหรูสึกสงบและมีความสุขได การออกกําลังกายจะชวยเพ่ิมการผลติ เอนดอรฟนของรา งกายดว ย เอนดอรฟนเปนสารเคมีในรางกายท่ที าํ ใหเกดิ ความรสู กึ ดแี ละมีความสุขตามธรรมชาติ โดยไมตองพงึ่ ยาเสพตดิ 7. รจู ักไตรต รอง แยกแยะ 8. ฟงเพลง งานวิจัยชนิ้ หนง่ึ พบวา จงั หวะของเสยี งเพลงชวยจัดระเบียบความคิดและความรูสึกม่นั คงภายในจิตใจ และชว ยลดความตึงเครียดของกลา มเน้อื 9. โทรหาเพื่อน การขอความชว ยเหลือทําใหคนเรารสู กึ ผกู พันกบั คนอื่นและรสู ึกโดดเด่ยี วนอ ยลง 10. การโอบกอดชวยใหรางกายหล่ังฮอรโมนท่ีทําใหรูสึกดีออกมา ซึ่งจะชวยใหเรารับมือกับอารมณไ ด อยูทา มกลางคนทมี่ คี วามสุข อารมณดเี ปน โรคตดิ ตอแนวทางในการจัดการกบั อารมณทางเพศของวัยรุน การจัดการกับอารมณท างเพศของวยั รนุ มแี นวทางการปฏิบัตทิ ส่ี าํ คญั อยู 2 ลกั ษณะ ประกอบดวยแนวทางการปฏิบัติเพ่ือระงับอารมณท างเพศ และแนวทางการปฏิบตั ิเพอื่ ผอนคลายความตอ งการทางเพศแนวทางการปฏบิ ตั เิ พอื่ ระงับอารมณทางเพศ แนวทางการปฏบิ ัตเิ พอ่ื ระงับอารมณทางเพศ หมายถึง ความพยายามในการที่จะหลีกเลี่ยงตอส่ิงเรา ภายนอกที่มากระตุนใหเ กิดอารมณท างเพศท่เี พม่ิ มากข้ึน 1. หลีกเล่ียงการดหู นังสอื หรอื ภาพยนตรห รือส่ือ Internet ทมี่ ีภาพหรอื ขอ ความที่แสดงออกทางเพศ ซึง่ เปนการย่ัวยใุ หเกิดอารมณท างเพศ 2. หลกี เลยี่ งการปฏิบัติหรือทําตัวปลอยวางใหความสบายเกินไป เชน การนอนเลน ๆ โดยไมหลับ การนัง่ ฝน กลางวนั หรอื น่งั จินตนาการที่เกย่ี วของกบั เรอ่ื งเพศ 3. หลีกเลีย่ งสถานการณท่กี อใหเ กดิ โอกาสการถกู สมั ผสั ในลกั ษณะตาง ๆ กบั เพศตรงขาม 4. ซ่งึ การกระทําดังกลา วมักกอใหเ กิดอารมณท างเพศได เชน การจบั มอื ถอื แขน (10%) การกอดจูบ (60%) การลูบคลํา (80%) การเลาโลม (100%) 5. หลีกเลย่ี งและรจู ักปฏเิ สธเมอ่ื ถูกชกั ชวนใหเ ทีย่ วเตรพกั ผอ นในแนวทางกระตุน ใหเกดิ อารมณทางเพศ เชน สถานทีท่ องเทย่ี วกลางคืน การดม่ื แอลกอฮอล เคร่ืองดื่มมึนเมาตาง ๆ ซ่ึงสามารถนําพาไปสูการเกดิ อารมณทางเพศได

120เร่ืองที่ 4 ทักษะการจดั การความเครยี ด ความเครียดคือ การหดตัวของกลามเน้ือสวนใดสวนหน่ึงหรือหลายสวนของรางกายน่ันเองซงึ่ ทุกคนจําเปนตองมีอยูเสมอในการดํารงชีวิต เชน การทรงตัวเคลื่อนไหวทั่ว ๆ ไป มีการศึกษาพบวาทุกคร้ังที่เราคิดหรือมีอารมณบางอยางเกิดข้ึนจะตองมีการหดตัว เคลื่อนไหวของกลามเนื้อแหงใดแหง หน่งึ ในรา งกายเกิดข้นึ ควบคูเ สมอ ความเครียดมีท้ังประโยชนและโทษ แตความเครียดที่เปนโทษนั้น เปนความเครียดชนิดที่เกินความจําเปน แทนทจ่ี ะเปนประโยชนกลับกลายเปนอุปสรรคและอันตรายตอชีวิต เมื่อคนเราอยูในภาวะตงึ เครียดรางกายจะเกดิ ความเตรยี มพรอมที่จะ “ส”ู หรอื “หนี” โดยท่รี า งกายมกี ารเปลี่ยนแปลงตา ง ๆ เชนหวั ใจเตนแรงและเร็วขึ้น เพ่ือฉีดเลือดซึ่งจะนําออกซิเจนและสารอาหารตาง ๆ ไปเลี้ยงเซลลทั่วรางกายพรอมกับขจัดของเสียออกจากกระแสเลือดอยางเร็ว การหายใจดีขึ้น แตเปนการหายใจต้ืน ๆ มีการขับอดรนี าลีนและฮอรโมนอื่น ๆ เขาสูกระแสเลือด มานตาขยายเพ่ือใหไดรับแสงมากขึ้น กลามเนื้อหดเกร็งเพอ่ื เตรียมการเคลอ่ื นไหว เสนเลือดบรเิ วณอวยั วะยอยอาหารหดตัว เหง่อื ออก เพราะมกี ารเผาผลาญอาหารมากขึ้น ทําใหอุณหภูมิของรางกายเพ่ิมขึ้น เมื่อวิกฤติการณผานพนไปรางกายจะกลับสูสภาวะปกติแตความเครยี ดที่เปน อันตราย คอื ความเครยี ดทีเ่ กิดข้ึนมากเกินความจําเปน เมื่อเกิดแลวคงอยูเปนประจําไมล ดหรือหายไปตามปกติ หรอื เกิดขึ้นโดยไมมีเหตกุ ารณทเี่ ปนการคกุ คามจรงิ ๆ

121ผลของความเครยี ดตอ ชวี ิต ผลตอ สขุ ภาพทางกาย ไดแ ก อาการไมส บายทางกายตา ง ๆ เชน ปวดหัว ปวดเมื่อยตามสวนตาง ๆของรางกาย ความผดิ ปกติของหวั ใจ ความดันโลหติ สูง โรคกระเพาะ อาการทอ งผกู ทอ งเสยี บอย นอนไมห ลบัหอบหืด เส่ือมสมรรถภาพทางเพศ ฯลฯ ผลตอสุขภาพจิตใจ นําไปสูความวิตกกังวล ซึมเศรา กลัวอยางไรเหตุผล อารมณไมมั่นคงเปลี่ยนแปลงงา ยหรอื โรคประสาทบางอยางสาเหตุของความเครียด - สภาพแวดลอ มทวั่ ไป เชน มลภาวะ ไดแก เสียงดังเกินไปจากเครื่องจักร เครื่องยนต อากาศเสียจากควันทอไอเสยี น้าํ เสีย ฝุนละออง ยาฆา แมลง การอยูก นั อยา งเบียดเสยี ดยดั เยยี ด เปน ตน - สภาพเศรษฐกจิ ที่ไมนา พอใจ เชน รายไดนอยกวารายจา ย เปนตน - สภาพแวดลอมทางสังคม เชน การสอบแขงขันเขาเรียน เขาทํางาน เลื่อนข้ัน เล่ือนตําแหนงเปน ตน - มีสัมพันธภาพกับคนอ่นื ๆ ทไี่ มร าบรน่ื มักมีขอ ขดั แยง ทะเลาะเบาะแวงกับคนอ่ืนเปน ปกติวสิ ยั - ความรูสึกตนเองตํ่าตอ ยกวา คนอืน่ ตอ งพยายามตอสเู อาชนะ - ตอ งการมีอํานาจเหนอื ผอู ่ืนวิธลี ดความเครียด มหี ลายวธิ ี 1. วิธีแกไขที่ปลายเหตุ ไดแก การใชยา เชน ยาหมอง ยาดม ยาแกปวด ยาลดกรดในกระเพาะยากลอ มประสาท แตว ธิ กี ารดงั กลาวไมไดแ กไ ขความเครียดทต่ี นเหตุ อาจทําใหค วามเครยี ดนัน้ เกิดขึ้นไดอ กี 2. วิธแี กไขทต่ี นเหตุ ไดแก แกไ ขเปลีย่ นแปลงวถิ ชี วี ิตท่ีเอ้อื อาํ นวยตอการกอ ใหเกิดความเครียดเชน หางานอดิเรกทช่ี อบทําฝก ออกกาํ ลงั กาย บริหารรา งกายแบบงาย ๆ เปนตน 3. เปลี่ยนแปลงนิสัยและทัศนคติตอการดําเนินชีวิต เชน ลดการแขงขัน ผอนปรน ลดความเขม งวดในเรื่องตา งๆ 4. หาความรูความเขาใจเกย่ี วกบั โภชนาการ 5. สาํ รวจและเปล่ยี นแปลงทศั นคติตอตัวเองและผูอ่ืน เชน มองตัวเองในแงดี มองผูอื่นในแงดีเปน ตน 6. สํารวจและปรับปรุงสัมพันธภาพตอ คนในครอบครวั และสังคมภายนอก 7. ฝก ผอนคลายโดยตรง เชน การฝกหายใจใหถ กู วิธี การฝก สมาธิ การออกกําลังกายแบบงายๆการฝกผอนคลายกลามเนอ้ื การนวด การสาํ รวจทา นั่ง นอน ยนื เดนิ การใชจ ิตนาการ นกึ ภาพทรี่ นื่ รมย เมื่อเกิดความเครียดขึ้นมา ลองพยายามนึกทบทวนดูวา เกิดจากสาเหตุอะไร และเลือกใชวิธีลดความเครียดดังกลาวท่ีกลาวมาวิธีใดวิธีหนึ่งหรือหลายวิธีรวมกัน อาจทําใหความเครียดผอนคลายหรือไมเครยี ดเลยก็ได

122กจิ กรรม เขยี นตอบคาํ ถามดานลางในกระดาษและนําเสนอในชัน้ เรียน 1. ความสาํ คญั ในการตระหนกั รูในตนเองมีผลตอ การดาํ เนนิ ชีวิตอยา งไร 2. เราสามารถจดั การกบั อารมณโ กรธไดอยางไร 3. ความเครยี ดสง ผลตอสุขภาพอยางไร และเราสามารถจดั การกับความเครยี ดทาํ ไดอยา งไร

123 บทท่ี 9อาชีพจําหนา ยอาหารสําเร็จรปู ตามหลกั สุขาภิบาล ประเทศไทยมีผลผลิตจาการเกษตรกรรมประเภทอาหารท่ีหลากหลาย ซ่ึงขึ้นอยูกับศักยภาพแตล ะภมู ภิ าคที่แตกตา งกันไป การนําผลผลติ จาการเกษตรมาแปรรูปเปนผลิตภัณฑอาหารสําเร็จรูป แลวกระจายสนิ คา สูตลาดผบู รโิ ภคตลาดภายในประเทศ ตลาดอาเซียน และตลาดในภูมภิ าคอ่นื ท่วั โลก เปนอกีชอ งทางหน่ึงท่ีทาํ ใหเกดิ อาชีพสาํ หรับผทู สี่ นใจ การถนอมอาหารในปจ จุบันใชว ิวัฒนาการทางเทคโนโลยีเพอ่ื แปรรปู วตั ถดุ บิ จาํ นวนมากพรอม ๆกันเปน ผลิตภณั ฑอาหารสําเรจ็ รปู หรือก่งึ สําเรจ็ รปู หรือปรบั ปรุงกรรมวธิ กี ารถนอมอาหารสมัยโบราณใหไดผ ลติ ภณั ฑทม่ี คี ณุ ภาพดขี ึ้น ทัง้ ในดา นความสะอาด สี กล่ิน รส เนื้อสัมผสั และเพื่อยืดอายุการเกบ็ อาหารนั้นใหไดน าน เทคโนโลยีการถนอมผลิตผลการเกษตรตองอาศัยความรูทางวิทยาศาสตรพ้ืนฐาน ความรูพนื้ ฐานทางสงั คมธรุ กจิ และการจดั การควบคูกับความรูใ นการแปรรปู ผลติ ผลการเกษตร ใหเปน ผลติ ภัณฑชนดิ ใหม หรอื ปรับปรุงของเดิมใหดียิ่งขึ้นท้ังในลักษณะท่ีมองเห็นหรือสัมผัสได เชน สี กล่ิน ความนุมความเหนยี ว เปนตน รวมท้ังสิง่ ท่ีมองไมเ หน็ เชน คณุ คาทางโภชนาการ เปน ตน ผลิตภัณฑอาหารสาํ เรจ็ รูป หมายถึง อาหารท่ีไดผ า นข้ันตอนการหงุ ตม หรือกระบวนการ แปรรูปผลิตผลการเกษตรโดยใชเทคโนโลยีเพอ่ื ใหอาหารน้ันสามารถเก็บไดเปน เวลานานพอสมควรโดยไมเนาเสีย สามารถดื่มหรือรับประทานไดทันทีเมื่อตองการจะอุนหรือไมอุนใหรอนกอนรับประทานก็ไดผลิตภณั ฑป ระเภทนี้ทีร่ ูจ กั กันแพรหลาย คอื อาหารบรรจุกระปอ ง เชน สับปะรดกระปอ ง หรอื บรรจุกลองเชน นมสด เปน ตน ผลิตภัณฑอาหารกึ่งสําเร็จรูป หมายถึง อาหารท่ีไดผานขั้นตอนการหุงตมหรือกระบวนการแปรรูปแลว และสามารถเก็บไวไดน านเชน เดยี วกัน จะตองนาํ ไปหุงตม และปรุงรสหรอื ปรงุ แตงกอ นจึงจะรับประทานได เชน นา้ํ ผลไมเขม ขน ซงึ่ ตอ งผสมนาํ้ กอ นดม่ื นาํ้ พรกิ แกง เปน ตน การแปรรูปหรือการถนอมอาหาร โดยหลักใหญ คือ การทําลายหรือฆาเช้ือจุลินทรียที่มีอยูหรืออาจเกิดขึ้นในอาหาร และทําใหเกิดการเนาเสียใหหมดไป ปจจุบันผลิตผลการเกษตรมีมากขึ้น และประชากรมากข้ึนจึงไดมีการศึกษาคนควาและทดลองใชเทคโนโลยี เพ่ือถนอมผลิตผลการเกษตรใหสามารถเก็บไวไดน าน เชน การใชความรอ นจากไอนาํ้ เพื่อฆาเช้ือจุลินทรียในการทําอาหารกระปอง การใชร งั สแี กมมา เพ่ือยับยั้งหรือทําลายปฏิกิริยาของเอนไซมท ําใหการเปล่ียนแปลงทางเคมีชาลง และยังเปนการทาํ ลายการเจริญเติบโตของจลุ ินทรยี อ ีกดว ย ในที่นี้จะกลาวถึงกรรมวิธีการถนอมอาหารทใ่ี ชก นั มากในปจ จบุ ัน คอื  การถอมอาหารโดยใชค วามรอ นสงู เชน ผลิตภัณฑอ าหารกระปอ ง เปน ตน  การถนอมอาหารโดยใชความเยน็ เชน ผลติ ภณั ฑอาหารเยอื กแขง็ เปนตน  การถนอมอาหารโดยการทําใหแหง เชน ปลาหยอง กาแฟผง เปนตน

124  การถนอมอาหารโดยการหมกั ดอง เชน ซีอ้วิ นํ้าสมสายชู เปนตน  การถนอมอาหารโดยใชรงั สี เชน หอมหัวใหญอ าบรงั สี เปนตนเร่อื งท่ี 1 การถนอมอาหารโดยใชความรอนสงู ภาชนะบรรจไุ ดมีการปรับปรุงพัฒนามาโดยเฉพาะอยางย่ิงที่ทําจากดีบุก ตอมาดีบุกหายากและแพงขึ้น จงึ ใชก ระปอ งทท่ี ําดวยแผนเหลก็ เคลอื บผิวทงั้ สองดานดว ยดบี กุ ทําใหประหยดั ปรมิ าณของดีบกุ ที่ใชไดมาก ขณะเดียวกันก็ไดมีการใชกระปองที่ทําจากอลูมิเนียมซ่ึงน้ําหนักเบาแตมีขอเสีย คือ บุบงายสวนมากจงึ ใชท าํ กระปองเพอ่ื บรรจุนา้ํ ผลไม หรอื เครื่องด่ืม หรือ นมสด แตการใชก ระปองอลมู เิ นยี มไมแ พรหลายเทา กับกระปองทีท่ ําจากแผน เหลก็ เคลอื บดีบกุ นอกเหนือจากภาชนะจะเปนสวนประกอบท่ีสํ า คั ญ ใ น ก า ร ถ น อม ผ ลิ ต ผ ล ก า ร เ ก ษ ต ร แ ล ว ป ร ะ เ ภ ท ข อ ง อา ห า ร ก็ มี ค ว า ม สํ า คั ญ ม า กรวมถึงการใชความรอนก็มีความสําคัญซ่ึงตองรู วาจะใชความรอนสูงเทาใดในการฆาเชื้อจุลินทรียในอาหารท่ีตอ งการเกบ็ รักษา เนื่องจากการถนอมผลิตผลทางการเกษตร โดยความรอนจะเปล่ียนสภาพของอาหารจากสดเปนอาหารสุกท่ีพรอมจะรับประทานได ดังน้ัน จึงมีการเติมเคร่ืองปรุงตาง ๆ หรือเปล่ียนสภาพเปน ผลิตภัณฑอาหารชนดิ ใหม ซ่ึงในปจจุบนั เรียกวา \"การแปรรปู อาหาร\" สวนประกอบอาจจะมีทั้งเน้ือสัตว ผักและเครื่องเทศ สําหรับอาหารคาวหรือถาเปนอาหารหวาน เชน ผลไมบรรจุในนํ้าเช่ือมเปนตน กรรมวิธกี ารผลิตอาหารกระปอ งหรืออาหารในขวดแกว จาํ เปน ตอ งใชความรอ น เพือ่ ทาํ ใหอ าหารท่บี รรจภุ ายในสุก และเพอ่ื ทาํ ลายเชือ้ จลุ ลินทรีย ความรอนท่ีใชจะตองสัมพันธกันเพราะถาใชความรอนสูงเกินไป อาจจะทาํ ใหอาหารที่บรรจุในกระปอง/ขวดน่ิมและไมนารับประทาน ถาความรอนต่ําเกินไปอาจจะมีจุลินทรียหลงเหลืออยซู งึ่ จะทาํ ใหอาหารนั้นเสยี เกดิ กระปอ งบวมและระเบดิ ไดในท่ีสุด การถนอมอาหารโดยใชความรอ น หมายถงึ การฆาเชอ้ื ในอาหารที่บรรจุในภาชนะท่ีปดสนิท เพื่อปองกันการเสื่อมสลายหรอื เนาเสยี ทีเ่ กดิ จากเช้อื จลุ ินทรียห รอื จากการปฏิกิรยิ าของเอ็นไซมในอาหาร การฆาเช้ือโดยความรอนมี 3 ระดับ คือ การฆาเชื้อ (Sterilization) การฆาเชื้อระดับการคา (Commercially sterilization) และการฆาเชอื้ แบบปาสเตอร (Pasteurization) การฆาเชือ้ หมายถงึ การถนอมอาหารโดยใชค วามรอนสงู ภายใตค วามดัน เพื่อใหจุลินทรียท่ีมีอยูทง้ั หมดถูกทําลาย การฆา เชอ้ื ระดับการคา หมายถึง การถนอมอาหารโดยใชค วามรอ นสูงเพ่ือทําลายจุลินทรียท่ีมีอยูในอาหารเกือบทง้ั หมด เพ่อื ใหอ าหารนั้น ๆ สามารถบรโิ ภคไดโดยไมเ ปน อนั ตราย และสามารถเก็บไวไดนานโดยไมเ นาเสียในภาวะปกติ การฆาเช้ือแบบปาสเตอร หมายถึง การถนอมอาหารโดยใชความรอ นตา่ํ กวาอณุ หภูมิของนํ้าเดือด(ตาํ่ กวา 100o C) เพ่ือทําลายจุลนิ ทรยี บางสวน แตทั้งนีต้ อ งดาํ เนินควบคกู บั สภาวะอยางอื่น เชน ควรเก็บในตูเ ยน็ ภายหลงั การผลิตแลว หรอื อาหารน้ันมี พเี อชตํา่ หรอื มปี รมิ าณนาํ้ ตาล หรือเกลือสูง

125 นกั วทิ ยาศาสตรและเทคโนโลยีการอาหาร ไดแบงกลุมอาหารท่ีบรรจุในภาชนะท่ีปดสนิทเปนกลุมใหญ ๆ ไว 2 กลมุ คือ \ 1. กลมุ อาหารท่ีเปนกรด (Acid foods) คือ อาหารท่ีมีคา PH ต่ํากวา 4.5 สวนมากเปนพวกผลไมเชน สับปะรด สม หรือผกั ทมี่ ีรสเปรย้ี ว เชน มะเขือเทศ กระเจี๊ยบแดง เปน ตน 2. กลมุ อาหารทเี่ ปนกรดต่าํ (Low acid foods) คอื อาหารที่มคี า พีเอช 4.5 หรือสูงกวา สว นมากจะเปน อาหารจําพวกเนื้อสตั วแ ละผกั ตา ง ๆ เชน เน้ือ หมู ปลา ขา วโพดฝก ออ นและหนอ ไมฝร่งั เปน ตน กระปอ งใชบรรจุ โรงงานทําสบั ปะรดกระปอง

126ตัวอยา งขั้นตอนการทําอาหารกระปอง 1. รบั ซอื้ วัตถดุ ิบ 2. ลา ง ตัดแตง 3. คดั เลอื กขนาด, จัดระดบั 4. ลวก 5. บรรจกุ ระปอ ง/ขวด 6. เติมน้ําบรรจุลงในกระปอ ง/ขวด <----- เตรียมเครอ่ื งปรงุ หรอื นํา้ บรรจุ 7. ไลอ ากาศ 8. ปด ผนึก 9. ฆา เชื้อดวยความรอน 10. ทาํ ใหก ระปอ งเย็น 11. ปดฉลาก 12. บรรจุหบี /กลอ ง 13. หอ งเก็บ 14. สง ขาย 15. ผูบริโภค1.1 เคร่อื งมอื ทใ่ี ชเ กย่ี วกบั การผลิต โดยทั่วไปเคร่ืองมือเครื่องใชและเครื่องจักรเก่ียวกับกรรมวิธีการผลิตอาหารกระปองตองไมเปนอันตรายตอ สุขภาพ และตอ งอยูในสภาพท่สี ะอาดเสมอ ภาชนะท่ใี ชไดหลายครงั้ ตอ งทําดวยวัสดุที่ไมเปนพิษและออกแบบใหทําความสะอาดไดงายเพ่ือปองกันมิใหมีส่ิงสกปรกตกคางอยู วัสดุที่ใชทําภาชนะตาง ๆควรเปนวัสดุท่มี ีผิวเรยี บ ไมม รี อยแตกหรือกะเทาะลอ น ไมเปนพิษ ไมทําปฏิกิริยากับอาหาร ควรเปนวัสดุที่ลางและทาํ ความสะอาดไดงา ย ไมเปน วัสดทุ ีด่ ูดซึมงาย ยกเวนเพ่ือวัตถุประสงคบางประการที่จําเปนตองใชเชน ถังไมใ นการหมกั ไวน ในสถานท่ีผลิตอาหารสาํ เร็จรูปจะมีเครอื่ งมือ เครอื่ งใชแ ละเครื่องจักรแตกตางกันออกไปแลวแตป ระเภทและชนิดของผลิตภณั ฑ แตส ว นใหญแ ลวแบง ออกไดเปน 3 ประเภท คือ  เครือ่ งมือ เคร่อื งใชทจ่ี าํ เปนในกรรมวิธีการผลติ  เครื่องมอื เคร่ืองจกั รตามข้ันตอนของการผลติ  เครอื่ งมือ เครอื่ งจักรตามประเภทของผลิตภัณฑ 1.1.1 เคร่อื งมอื เคร่อื งใชท จ่ี าํ เปน ในกรรมวิธกี ารผลติ เครื่องมอื เครื่องใชนเ้ี ปน สง่ิ จําเปน ของผูป ระกอบกิจการการอุตสาหกรรมแปรรปู อาหารไมวาขนาดเล็กหรอื ขนาดใหญ โดยเฉพาะอยา งย่งิ การผลิตอาหารกระปอ ง 1) เครอ่ื งชั่ง ตวง วัด ใชใ นการชง่ั นํา้ หนกั หรือปริมาตรของสิ่งตา ง ๆ เชน วตั ถุดิบเครือ่ งปรงุ อาหาร เครื่องช่งั ตวง วดั ควรจะมีหลาย ๆ ขนาด

127 2) เครอ่ื งวดั อุณหภูมิ เปนของจาํ เปน มากในการผลิต จะตองมีการควบคุมและตรวจสอบอุณหภมู ิตามขน้ั ตอนตา ง ๆ ระหวา งผลิตอยตู ลอดเวลา 3) เคร่ืองมอื วัดปรมิ าณเกลอื 4) เครอื่ งมือวดั ปรมิ าณนํา้ ตาล 5) เครื่องมือวัดความเปนกรด-ดา ง 6) เคร่ืองมือวัดความรอนของอาหารที่บรรจุในกระปอง (Heat penetration equipment)เพอื่ คํานวณหาเวลาท่จี ะตองใชใ นการฆา เชอ้ื หลงั จากบรรจแุ ละปด ฝากระปอ งแลว เคร่ืองมือท่ีใชในการน้ีเรียกวา เทอรมอคัปเปล (Thermocouples) ซึ่งใชวดั อุณหภมู ิ ณ จดุ ทคี่ วามรอนเขา ถงึ ชา ทีส่ ดุ ของกระปอง 7) เครอ่ื งมือวดั ขนาดของตะเขบ็ กระปอ ง ลกั ษณะของการเก่ียวกันระหวางขอฝา (Cover hook)และขอของตัวกระปอง (Body hook) เปน ส่งิ สําคัญมาก ถา ไมเปนไปตามมาตรฐาน อาจจะทําใหกระปองรั่วได 8) เครอื่ งมือตรวจความดันในกระปอ ง ทดสอบวา กระปอ งจะรวั่ หรือไม โดยสูบลมอัดเขาไปในกระปอ งจนไดเปลงความดันท่ีตองการแลวจุมกระปองลงในนํ้า ถากระปองรั่วจะมีฟองอากาศผุดออกมาตามรอยตะเขบ็ ซึง่ จะตอ งทาํ การปรับเครอื่ งปดฝากระปอ งใหเ ขาท่ี 1.1.2 เครอ่ื งมอื เครอื่ งจักรตามขั้นตอนของการผลิต เครอื่ งมือเครอ่ื งจักรท่ีใชใ นการทาํ อาหารกระปองแบง ออกตามขั้นตอนของการผลิต ประกอบดว ย  การลาง เตรียม และตัดแตง วัตถุดิบ  การลวก  การหงุ ตม  การบรรจุ  การไลอากาศ  การปดฝา  การทาํ ลายเช้อื จลุ ินทรีย 1.1.3 เครอ่ื งมอื เครอื่ งจกั รตามประเภทของผลิตภัณฑ เครื่องมอื เครื่องจักรอาจแตกตา งกันไปตามประเภทของอาหารท่ีจะผลิต เชน เคร่ืองมือ เคร่ืองจักรสําหรับทําสับปะรดกระปองยอมจะแตกตางกับเคร่ืองมือเคร่ืองจักรของโรงงานทาํ ปลากระปอง1.2 การทําความสะอาดสถานทผ่ี ลิตอาหาร ในแงข อง \"สุขลักษณะ\" จะตองคํานึงถึงเช้ือจุลินทรียมากที่สุดเพราะจะทําใหเกิดอันตรายอยางมากตอสขุ ภาพของผบู รโิ ภค จงึ ตองมีการควบคมุ ปรมิ าณจลุ นิ ทรยี ซ่ึงตอ งทาํ ทั้งกับคนและเคร่อื งมือ คอื 1) ปองกนั มิใหส ัตวและแมลงมโี อกาสสมั ผสั กับอาหาร 2) ควรใสเสื้อกันเปอน ซ่ึงเส้ือนี้จะปองกันส่ิงสกปรกตาง ๆ จากเส้ือผาหรือตัวผูทําอาหารหรือเสิรฟ อาหาร และสวมหมวกหรือมีผา คลมุ ผมเพ่อื ปอ งกนั ไมใหผ มหลนลงในอาหาร

128 3) รักษาเครื่องจักร เครื่องมือ โตะเตรียมอาหาร อางน้ํา หองเตรียมอาหารใหสะอาดอยูเสมอเพื่อปองกนั เศษอาหารหลงเหลอื อยู ซึง่ จะเปนอาหารเลี้ยงเชอ้ื จลุ นิ ทรยี ใหเ จริญเติบโตได 4) เศษอาหารควรทิง้ ทกุ วนั 5) หองเก็บวัตถดุ บิ หองเก็บของ ตเู ยน็ หองเยน็ ควรจะสะอาด 6) เคร่อื งจักร และเคร่ืองมือตาง ๆ ควรวางหรอื เกบ็ ใหเปนที่เพอื่ จะทาํ งานสะดวกและปองกันการเสยี หาย 7) มหี องน้ําพอเพียงเพ่อื ปองกันความสกปรกของคนงาน 8) ตรวจสขุ ภาพของคนงานเปนประจําทุกป 9) ผูผลิตควรจะรว มมอื กับ \"ผตู รวจสอบ\" ของรัฐบาล เพอื่ คําแนะนาํ และความรว มมอื ท่ีดี 10) ควรจะแกไ ขจดุ ตา ง ๆ ตามที่ \"ผูตรวจสอบ\" แนะนาํ1.3 การทําลายเศษอาหาร กาก และสว นท่เี หลอื จากโรงงาน การระบายนาํ้ เสียนน้ั เปนเรื่องทส่ี าํ คญั มาก เพราะนํ้าเสยี ยอมจะทาํ ใหเกดิ ผลเสยี ไดสองแง คือ 1) ความสะอาดและความปลอดภัยในการประกอบกิจ เพราะถาสิ่งแวดลอมสกปรกยอมจะเกิดการเจอื ปนข้ึนไดงา ย 2) ความปลอดภยั สาํ หรบั ผอู ยใู กลเคียง การระบายน้ําและมีเศษอาหารอยยู อมเปน ท่ีรบกวนแกผอู าศัยใกลเคียงได โดยเฉพาะการปลอยของเสียลงในน้ํายอมกอใหเกิดความลําบาก และยุงยากตอผูอยูปลายทางเรอื่ งท่ี 2 การถนอมอาหารโดยใชค วามเยน็ การใหค วามเยน็ (Refrigeration) หมายถงึ กรรมวิธีการกาํ จดั ความรอ นออกจากสงิ่ ของหรือพื้นท่ีท่ีตองการทาํ ใหเ ยน็ หรือตอ งการใหมอี ุณหภูมิลดลง ซงึ่ การทําใหเยน็ ลงนี้ แบง ออกเปน 2 ลกั ษณะ คือ การแชเยน็ (Chilling) หมายถึงการทําใหอุณหภูมิของส่ิงของนั้นลดลง แตอยูเหนือจุดเยือกแข็งของส่ิงนัน้ โดยของสงิ่ นนั้ ยังคงสภาพเดิมอยู เชน การแชเ ยน็ อาหารจะเปน การลดอณุ หภูมิของอาหารต่ําลงแมที่ -1o C แตต องไมท ําใหน า้ํ หรือองคประกอบในอาหารนน้ั แปรสภาพหรือแขง็ เปน นํ้าแขง็ การแชแ ข็ง (Freezing) หมายถึงการทําใหอณุ หภมู ิของสงิ่ ของนน้ั ลดต่ําลงกวา จดุ เยือกแขง็ ของสง่ิ น้นั (-1 ถงึ -40o C) การแชแ ขง็ จะทาํ ใหเ กิดการเปลีย่ นสภาพขององคประกอบในส่งิ ของ เชน ในกรณีท่ีเปนอาหาร ความเย็นจัดจะทําใหนํ้าในเนื้อเยื่อของอาหารแปรสภาพเปนนํ้าแข็ง ทําใหจุลินทรียไมอาจนําไปใชไ ด แตค วามเยน็ จัดไมไ ดทาํ ลายจุลนิ ทรยี ใหตาย จุดเยือกแข็ง (Freezing point) คือ อุณหภูมิท่ีเกิดภาวะสมดุลระหวางของแข็งกับของเหลวณ ความกดมาตรฐาน 1 บรรยากาศ หรอื อุณหภูมทิ ีข่ องเหลวเปลย่ี นสถานะเปน ของแขง็ ณความกดมาตรฐาน 1 บรรยากาศ

129การถนอมอาหารดว ยความเยน็ มหี ลายวธิ ี 1) การใชน ้าํ แขง็ ความเยน็ ของนาํ้ แข็งที่ใชใ นการแชอ าหารจะลดอณุ หภมู ขิ องอาหารไดเรว็ และถามปี ริมาณน้าํ แข็งเพยี งพอกจ็ ะทําใหอ าหารนนั้ เยน็ ลงจนมอี ณุ หภมู ิใกลเ คียงกบั 0o C 2) การใชส ารผสมแชแข็ง การใชน ํ้าแข็งผสมเกลือแกงหรือเกลืออนินทรยี อ่ืน ๆ จะทาํ ใหไดสารผสมทีม่ ีอณุ หภูมิต่าํ กวา 0o C 3) การใชนํ้าแข็งแหง นา้ํ แข็งแหง คอื คารบ อนไดออกไซดท เี่ ย็นจนแข็ง มอี ุณหภูมิประมาณ 80o C ใชในการเกบ็ รักษาอาหารทผี่ านการแชแขง็ มาแลว เหมาะสําหรับการขนสงในระยะเวลา2-3 วนั 4) การใชไ นโตรเจนเหลว ไนโตรเจนเหลวที่ความดันปกติจะระเหยกลายเปน ไอที่อุณหภูมิ 196o C ณ อุณหภูมินี้เปนอุณหภูมิตํ่าสุดที่สามารถทําใหอาหารเย็นลงไดอยางรวดเร็ว และเนื่องจากไนโตรเจนเปน แกสเฉือ่ ย ไมเ ปนอันตรายกบั อาหารและผูบริโภค 5) การใชเ คร่ืองทาํ ความเยน็ เครอ่ื งทาํ ความเย็นทใ่ี ชก นั โดยท่ัวไป โดยเฉพาะตามบา นเรอื น คอืตเู ยน็เรือ่ งที่ 3 การถนอมอาหารโดยการทาํ แหง หลักการในการทําแหง มหี ลายวิธี คือ 1) ใชก ระแสลมรอ นสัมผสั กับอาหาร เชน ตูอ บแสงอาทิตย ตอู บลมรอน (Hot air dryer) เปน ตน 2) พนอาหารท่เี ปนของเหลวไปในลมรอน เครอ่ื งมือทใ่ี ชค อื เครอ่ื งอบแหง แบบพนฝอย(Spray dryer)

130 3) ใหอ าหารขน สัมผสั ผวิ หนาของลกู กลิง้ รอน เคร่อื งมอื ท่ีใชคอื เครือ่ งอบแหง แบบลกู กล้ิง(Drum dryer หรอื Roller dryer) 4) กําจัดความช้ืนในอาหารในสภาพที่ทํานํ้าใหเปนน้ําแข็งแลวกลายเปนไอในหองสุญญากาศซง่ึ เปน การทําใหอ าหารแหงแบบเยอื กแขง็ โดยเครอื่ งอบแหง แบบเยอื กแข็ง (Freeze dryer) 5) ลดความชน้ื ในอาหารโดยใชไมโครเวฟ (Microwave) หลกั ในการทําอาหารใหแหง คือ จะตองไลน้ําหรือความชื้นที่มีอยูในผลิตผลการเกษตรออกไปแตจะยังมีความชื้นเหลอื อยใู นผลติ ภณั ฑม ากนอ ยแลวแตช นดิ ของอาหาร การถายเทความรอน จะเกดิ ตรงจุดท่ีมีความแตกตางของอณุ หภมู ิ คือ อุณหภูมิของเครื่องมือที่ใชในการอบ และอาหารที่ตอ งการทาํ ใหแ หง การถา ยเทความรอนมี 3 แบบ คอื 1) การนําความรอ น เปน การถายเทความรอ นจากโมเลกลุ หนึ่งไปยงั อกี โมเลกลุ หนึง่ ท่ีอยูขางเคียงซ่งึ จะเกิดกบั อาหารท่ีมลี กั ษณะเปนของแขง็ 2) การพาความรอ น จะเกดิ กับอาหารทเี่ ปนของเหลว โดยกระแสความรอ นจะถูกพาผานชอ งวางที่เปน อากาศหรือแกสจากของเหลวชนิดหนึ่งไปยงั ของเหลวอีกชนิดหนงึ่ 3) การแผร งั สี เปนการถา ยเทความรอนโดยการแผร งั สคี วามรอนไปยังอาหารซง่ึ จะเกดิ ขึ้นในกรณีอบอาหารในสุญญากาศ และการอบแหงแบบเยอื กแขง็ ในทางปฏิบัติ การถายเทความรอ นในการอบแหง อาจเกดิ ขน้ึ พรอ มกันท้งั 2 หรือ 3 แบบกไ็ ด ทง้ั น้ีขน้ึ อยกู บั ลักษณะของอาหารที่นาํ ไปอบแหง การเคลื่อนที่ของน้าํ ในอาหาร น้ําหรอื ความชนื้ จะเคล่อื นทีม่ าทผ่ี ิวหนาของอาหารเม่ือไดรับความรอนในระหวา งการอบเครื่องอบแหง เครื่องมอื ท่ีใชในการอบอาหารจาํ นวนมากในคราวเดยี วกันใหแ หง นัน้ มหี ลายแบบ แตละแบบก็มีหลายขนาด 1) ตูอบหรือโรงอบที่ใชความรอนจากแสงอาทิตย โดยมีหลักการทํางานคือ ตูหรือโรงอบประกอบดว ยแผงรบั แสงอาทิตย ซงึ่ ทําดวยวสั ดใุ ส เม่ือแสงอาทิตยซ ง่ึ สว นใหญเปน รงั สคี ล่นื ส้ัน ตกลงบนแผงรบั แสงน้แี ลว จะทะลผุ า นไปยังวสั ดสุ ดี ํา ภายในตแู ละเปลีย่ นเปนรังสีความรอน ซึ่งความรอนนี้จะไปกระทบกบั อาหารทําใหน ้าํ ในอาหารระเหยออกมา และผานออกไปทางชองระบายอากาศของตูอบ หรือโรงอบ มีผลทาํ ใหอาหารแหง ในระหวางการอบควรกลบั ผลิตภณั ฑน ้ัน วันละ 1-2 คร้ัง เพือ่ ใหผิวหนา ของผลิตภณั ฑท กุ สว นไดส ัมผัสกบั ความรอน ทําใหแหงเรว็ และสมํา่ เสมอ สวนมากตูอ บแสงอาทิตยนี้จะใชก บัพวกผัก ผลไม และธัญพชื ขอดสี าํ หรับการใชตอู บที่ใชค วามรอ นจากแสงอาทิตย คอื (1) ไดผลติ ภณั ฑสีสวย และสมาํ่ เสมอ (2) สะอาดเพราะสามารถควบคุมไมใหฝนุ ละอองหรือแมลงเขา ไปได

131 (3) ใชเวลานอยกวาการตากแดดตามธรรมชาติทําใหประหยัดเวลาในการตากไดประมาณหน่ึงในสาม (4) ประหยดั พ้ืนทใ่ี นการตาก เพราะในตอู บสามารถวางถาดที่จะใสผลผลิตไดหลายถาดหรอื หลายชั้น (5) ประหยัดแรงงาน เพราะไมตองเก็บอาหารท่ีกําลังตากเขาที่รมในตอนเย็นและเอาออกตากในตอนเชาเหมอื นสมัยกอ น ซ่ึงมีผลทําใหต นทุนในการผลติ อาหารแหง ลดลง เครื่องอบแหงแบบลูกกลิ้ง เคร่ืองอบแหง ดว ยลมรอนแบบตหู รือถาด 2) เครอ่ื งอบแหง ทใี่ ชความรอ นจากแหลง อ่ืน ความรอนท่ีใชกับเครอื่ งอบประเภทน้สี วนมากจะไดจากกระแสไฟฟา หรือแกส สวนมากใชในระดับอตุ สาหกรรมซึ่งมีหลายแบบหลายขนาด โดยใชหลักการทีแ่ ตกตา งกันแลว แตป ระโยชนของการใชส อย เชน (1) เคร่ืองอบแหงดวยลมรอนแบบตูหรือถาด ตูอบบุดวยวัสดุที่เปนฉนวนมีถาดสําหรับวางอาหารทีจ่ ะอบ เคร่อื งมือชนดิ นจี้ ะใชอ บอาหารท่มี ปี รมิ าณนอ ย หรือสาํ หรับงานทดลอง (2) เคร่อื งอบแหง ดวยลมรอนแบบตอเนื่อง มีลักษณะคลายอุโมงค นําอาหารที่ตองการอบแหงวางบนสายพานที่เคลื่อนผานลมรอนในอุโมงค เม่ืออาหารเคลื่อนออกจากอุโมงคก็จะแหงพอดีตัวอยา งอาหาร เชน ผัก หรือ ผลไมอ บแหง เปน ตน (3) เคร่ืองอบแหงแบบพนฝอย การทํางานของเคร่ืองอบแบบนี้ คือ ตองฉีดของเหลวที่ตองการทาํ ใหแ หง พน เปน ละอองเขาไปในตทู ่มี ลี มรอ นผา นเขามา เชน กาแฟผงสําเร็จรูป ไขผง นํ้าผลไมผง ซบุ ผง เปน ตน (4) เคร่ืองอบแหงแบบลูกกลิ้งเคร่ืองทําแหงแบบนี้ใหความรอนแบบนําความรอนซ่งึ ประกอบดว ยลกู กลิ้งทาํ ดวยเหล็กปลอดสนิม อาหารที่จะทําแหงตองมีลักษณะขนและปอนเขาเคร่ืองตรงผิวนอกของลกู กล้ิงเปนแผนฟลม บาง ๆ ความรอ นจะถา ยเทจากลูกกล้งิ ไปยงั อาหาร (5) เครือ่ งอบแหงแบบเยอื กแขง็ ประกอบดว ยเครื่องที่ทาํ ใหอาหารเย็นจัด (freezer) แผนใหความรอนและตูสุญญากาศ หลักการในการทําแหงแบบน้ี คือ การไลน้ําจากอาหารออกไปในสภาพ

132สุญญากาศ การถา ยเทความรอนเปนแบบการนําความรอน ตัวอยางผลิตภัณฑที่ประสบความสําเร็จมากทส่ี ดุ คือ กาแฟผงสําเร็จรปู (6) ตูอบแหงแบบท่ีใชไมโครเวฟ ขณะน้ีไดมีการใชไมโครเวฟคลื่นความถ่ี 13x106ไซเกิล เพื่อลดความชื้นของผกั เชน กะหล่าํ ปลแี ละผลติ ภณั ฑทไี่ ดจะมคี ณุ ภาพดี สสี วย ตัวอยางผลิตภัณฑท่ีใชตูอบแหงแบบไมโครเวฟรวมกับการใชสุญญากาศ คือ ผลิตภัณฑน้ําสมผง ซ่ึงยังคงคุณภาพของสี กลน่ิ และรสของสม ไวเรือ่ งท่ี 4 การถนอมอาหารโดยการหมกั ดอง ปจ จบุ นั ความกา วหนา ทางเทคโนโลยใี นดา นจุลชีววิทยามีมากข้ึน สามารถใชกระบวนการหมักเพ่ือผลิตผลิตภัณฑใหม ๆ ไดมากขึ้น และมีการใชจุลินทรียบริสุทธิ์และสายพันธุที่มีประสิทธิภาพใหผลผลิตสูงสุด ซีอ้ิวและเตาเจี้ยว ผลิตภัณฑท้ัง 2 ชนิดนี้ มักจะผลิตพรอมกัน เนื่องจากใชวัตถุดิบอยางเดยี วกัน ในปจจุบนั มีการใชสปอรเ ชอ้ื รา แอสเพอรจ ิลลัส ฟลาวสั โคลมั นารสิ เพอ่ื ผลติ ซีอ้ิว ทําใหไดซีอิ้วที่มคี ณุ ภาพสม่าํ เสมอตลอดป ซง่ึ เดมิ เคยมีปญหาเร่อื งการปนเปอ นจากเชอ้ื ราชนิดอ่ืน ๆ ในฤดฝู น ทําใหไดซอี ้ิวทมี่ ีคุณภาพไมด เี ทา ทีค่ วร และทส่ี ําคัญยง่ิ คือ สปอรเ ช้ือราท่ใี ชต อ งไมส รางสารอฟลาทอกซิน ซ่ึงเปนสารกอมะเร็งเรอ่ื งท่ี 5 การถนอมอาหารโดยใชร งั สี รังสี หมายถึง คลื่นแสงหรือคลายกับแสง ซึ่งมีความยาวคลื่นท้ังสั้นและยาว การแผรังสีของสารกัมมันตภาพมลี ักษณะคลา ยสายน้าํ ของอนุภาค หรอื คลนื่ ซง่ึ มาจากหนว ยเลก็ ท่สี ุดของสสารคือปรมาณูธาตุชนิดหนึ่งประกอบดว ยปรมาณูชนดิ ตาง ๆ ซึง่ มลี กั ษณะทางเคมเี หมอื นกันแตม นี ้าํ หนกั ตางกนั ปรมาณูชนิดตาง ๆ ของธาตุเดยี วกนั แตมีนํา้ หนักแตกตา งกันนีเ้ รียกวา ไอโซโทป รงั สีทใ่ี ชใ นการถนอมอาหารนัน้อาจใชรงั สีใดรงั สหี นึง่ ดงั น้ี 1) รังสีแกมมา เปนรังสีที่นิยมใชมากในการถนอมอาหาร สารที่เปนตนกําเนิดรังสีน้ี คือโคบอล-60 หรือซเี ซียม-137 2) รงั สีเอกซ ไดจ ากเคร่อื งผลติ รงั สเี อกซท ีท่ ํางานดวยระดับพลังงานท่ีตํ่ากวา หรือ เทากับ 5 ลานอเิ ล็กตรอนโวลต 3) รังสีอิเล็กตรอน ไดจากเครื่องผลิตรังสีอิเล็กตรอนที่ทํางานดวยระดับพลังงานท่ีตํ่ากวาหรือเทากบั 10 ลา น อิเล็กตรอนโวลต 5.1 หลกั การถนอมอาหารดวยรงั สี รังสีท่ีฉายลงไปในอาหารจะไปทําลายหรือยับยั้งการเจริญเติบโตของจุลินทรียหรือทําใหการเปลยี่ นแปลงทางเคมีลดลง ซงึ่ มีผลทาํ ใหการเก็บรักษาอาหารน้ันมีอายุยืนนานโดยไมเนาเสีย ทั้งน้ีข้ึนอยูกับชนดิ ของอาหารและปรมิ าณรงั สที อ่ี าหารไดร ับและวตั ถุประสงคในการฉายรงั สี ซ่งึ พอจะสรุปไดดังนี้

133 1) ควบคุมการงอกของพืชผักในระหวางการเก็บรักษา ปริมาณรังสีท่ีฉายบนอาหารประมาณ 0.05-0.12 กโิ ลเกรย ซ่ึงกระทรวงสาธารณสุขอนุญาตใหอาหารนั้นมีปริมาณรังสีเฉลี่ยสูงสุดไดถงึ 0.15 กโิ ลเกรย เชน กระเทียม หอมใหญ มนั ฝรง่ั เปนตน ซึ่งสามารถควบคุมการงอกและลดการสูญเสียนา้ํ หนกั ในระหวา งการเกบ็ ในหอ งเย็นไดน านกวา 6 เดือน 2) การควบคุมการแพรพันธุของแมลงในระหวางการเก็บรักษา ปริมาณรังสีท่ีฉายบนอาหารประเภทนี้ประมาณ 0.2-0.7 กิโลเกรย และกระทรวงสาธารณสุขอนุญาตใหอาหารน้นั มปี ริมาณรังสีเฉล่ียสูงสุดได 1 กโิ ลเกรย เชน ขาว ถวั่ เครื่องเทศ ปลาแหง เปนตน ซง่ึ รงั สีจะทําลายไขแมลงและควบคุมการแพรพันธุของแมลงและตวั หนอนในระหวางการเก็บรักษา หรอื ระหวา งรอการจาํ หนา ย 3) ยดื อายกุ ารเกบ็ รักษาอาหารสด การฉายรังสีอาหารทะเลและเนอื้ สตั วดว ยรงั สีประมาณ1-3 กโิ ลเกรย จะชวยลดปริมาณแบคทีเรียลงไดมาก ทาํ ใหสามารถเก็บรกั ษาไดนานข้ึน แตทั้งนี้ตองบรรจุในภาชนะและเก็บในหองเย็น สวนผลไม เชน มะมวง กลวย ถาฉายรังสีดวยปริมาณ 0.3-1 กิโลเกรยจะชะลอการสุกและควบคุมการแพรพันธุของแมลงในระหวางการเก็บรักษา ทําใหอายุการเก็บนานข้ึนสวนสตรอเบอร่ี ถาฉายรังสีดวยประมาณ 3 กิโลเกรย จะชวยทําลายจลุ นิ ทรียท่ีเปนสาเหตุทําใหเนาเสียลงบางสวน ทําใหย ืดอายกุ ารเกบ็ รักษาหรอื ในระหวางการจําหนายและการฉายรังสี ประมาณ 1-2 กิโลเกรยจะสามารถชะลอการบานของเห็ด ทําใหก ารจาํ หนา ยมรี ะยะนานข้นึ 4) ทําลายเชื้อโรคและพยาธิในอาหาร ผลิตภัณฑที่ทําจากเนื้อสัตวอาจมีพยาธิหรือเชื้อโรคติดอยูได เชน พยาธิใบไมตับที่มีในปลาดิบ สามารถทําลายไดดวยรังสีต่ําประมาณ 0.15 กิโลเกรยแหนมซึง่ เปน ผลติ ภณั ฑจ ากหมูทค่ี นไทยนิยมรบั ประทานดิบ ๆ ถาฉายรังสีในประมาณ 2-3 กิโลเกรย จะเพียงพอทจ่ี ะทําลายเชอื้ ซาลโมเนลลา ซงึ่ เปนสาเหตุทําใหเกิดทองรวงและทําลายพยาธิท่ีอาจจะติดมากับเน้ือหมูกอนทําแหนมก็ได 5.2 กระบวนการฉายรงั สี ในประเทศไทยการฉายรังสีอาหาร ควบคุม และดําเนินการโดย สํานักงานพลังงานปรมาณูเพ่ือสนั ติ กระทรวงวทิ ยาศาสตรเทคโนโลยแี ละการพลังงาน สวนมาตรฐานเก่ียวกับปริมาณของรังสีที่ใชและความปลอดภยั ตอ งเปนไปตามประกาศของกระทรวงสาธารณสขุ อาหารที่จะผานกระบวนการฉายรังสีมีทัง้ ผลผลิตการเกษตรหลงั การเก็บเกี่ยว และผลิตภัณฑอาหารสําเร็จรูปและกึ่งสําเร็จรูป ดังน้ัน การบรรจุหีบหออาจมคี วามจําเปน ตามชนดิ ของผลติ ภณั ฑ เชน แหนม หมูยอ ซึ่งหอหุมดวยใบตอง สวนหอมใหญมันฝรัง่ ไมม สี งิ่ หอหมุ เปน ตน ในการฉายรงั สผี ลิตผลเหลาน้ีตองบรรจุในภาชนะหรือหีบหอท่ีเหมาะสมนําไปผานพลังงานคลื่นไฟฟาในรูปของรังสี ซ่ึงอยูในตึกแยกหางจากตึกกําเนิดรังสีและไดรับการออกแบบใหม่ันคงแข็งแรงไดมาตรฐานดานความปลอดภัย เปนหลักประกันวาจะไมเปนอันตรายหรือกอ ใหเกิดปญหาส่ิงแวดลอมตอ ชมุ ชนได

134 5.3 ปรมิ าณรังสีทีใ่ ชใ นการถนอมอาหาร หนว ยของรงั สเี รยี กวา เกรย อาหารใดกต็ ามเม่ือผา นการฉายรังสแี ลว รังสไี ดคายหรอื ถา ยพลังงานใหเ ทากบั 1 จลู ตออาหารจาํ นวน 1 กิโลกรมั เรียกวา 1 เกรย หนวยของรงั สีวัดเปนแรด ซง่ึ 100 แรดเทา กับ1 เกรย และ 1,000 เกรยเทากับ 1 กิโลเกรย องคการอนามัยโลก และทบวงการพลังงานปรมาณูระหวางประเทศ ไดสรุปวา การฉายรงั สีอาหารใดกต็ ามดวยระดบั รงั สี ไมเกิน 10 กิโลเกรย จะมีความปลอดภัยในการบริโภค และไมทําใหค ณุ คา ทางโภชนาการเปลย่ี นแปลงไป แตอ ยางไรก็ตามปริมาณของรังสีที่อาหารไดรับตองเปนไปตามประกาศของกระทรวงสาธารณสุข ซ่ึงแตกตางกันตามชนิดของอาหารและตามวัตถุประสงคว า ดวยการถนอมอาหารในระดับตา ง ๆ 5.4 การแสดงฉลาก อาหารอาบรงั สีตอ งมฉี ลากแสดงขอความเพอื่ ใหผบู รโิ ภคไดรบั ทราบขอ มูล ซึง่ เปนประโยชนในการเลอื กซอ้ื อาหารมาบรโิ ภค โดยในฉลากจะตอ งระบุรายละเอียดดังตอไปนี้ 1) ชอ่ื และทตี่ ั้งของสาํ นักงานใหญของผผู ลิตและผฉู ายรังสี 2) วัตถปุ ระสงคใ นการฉายรงั สี โดยแสดงขอ ความวา \"อาหารทีไ่ ดผ านการฉายรงั สเี พื่อ........แลว\"(ความทีเ่ วน ไวใ หร ะบวุ ัตถปุ ระสงคข องการฉายรังส)ี 3) วนั เดอื นและปท ี่ทาํ การฉายรังสี 4) แสดงเคร่ืองหมายวาอาหารนัน้ ๆ ไดผ านการฉายรงั สแี ลว อาหารสําเร็จรูป หมายถึง อาหารที่ผูขายปรุงไวเรียบรอยแลว ผูซื้อสามารถนําไปอุนหรือรบั ประทานไดทนั ที อาหารสาํ เร็จรปู น้ีรวมถงึ อาหารทีผ่ ูบริโภคส่ังใหประกอบหรือปรุงใหม การเลือกซ้ือควรสงั เกตสถานทข่ี ายสะอาด ภาชนะใสอาหารมสี งิ่ ปกปด กันแมลงและฝุนละออง ผูขายแตงกายสะอาดถกู หลักสขุ าภบิ าลอาหาร อาหารสําเร็จรูปท่ีพรอมบริโภคทันที หมายถึง อาหารท่ีผลิตเรียบรอยพรอมบริโภคที่บรรจุในภาชนะพรอมจําหนา ยไดทนั ที เชน นาํ้ พริกสาํ เร็จรปู (น้ําพริกเผา น้าํ พริกสวรรค น้าํ พริกตาแดง แจวบอง)ขนมตาง ๆ (ขนมรังแตน ขาวแตน กระยาสารท ทองมวน ทองตัน ทองพับ กรอบเค็ม กระหรี่ปปขา วเกรยี บทท่ี อดแลว ทองหยิบ ทองหยอด ฝอยทอง ขนมปงกรอบ คุกก้ี เอแคร ขนมอบกรอบ ขนมขบเคีย้ ว) พชื ผักและผลไมแปรรปู (กลว ยตาก กลวยฉาบ กลวยอบเนย กลวยกวน สับปะรดกวน มะมวงดองฝรั่งดอง มะยมหยี มะมวงหยี ฝรั่งหยี มะดันแชอิ่ม มะมวงแชอิ่ม) ผลิตภัณฑจากสัตว (ไขเค็มตมสุก หมูหยอง หมทู บุ หมแู ผน หมูสวรรค ปลาแผน หมูแผน เน้ือสวรรค ฯลฯ) อาหารพรอ มปรงุ หมายถึง อาหารท่ีผูขายจัดเตรียมวัตถุดิบ พรอมเคร่ืองปรุงไวเปนชุดผูบริโภคสามารถซ้อื แลว นาํ ไปประกอบเองที่บาน ควรสังเกตวัน เดอื น ป ทผ่ี ลติ หรือวันหมดอายเุ พราะลักษณะของอาหารยงั ไมไดผ า นความรอ น มโี อกาสบดู เสยี หรอื เสอ่ื มคุณภาพไดมากท่ีสุด

135เร่ืองท่ี 6 อาชพี จาํ หนา ยอาหารสําเร็จรูปตามหลักสุขาภบิ าล อาชพี จําหนายอาหารสําเรจ็ รปู คือ กระบวนการเคล่ือนยา ยผลิตภัณฑจากผูผลิตอาหารสําเร็จรูปไปยงั ผูบรโิ ภค โดยคาํ นึงหลกั สุขาภบิ าล ตั้งแตข้ันตอนการผลิต การบรรจุหีบหอ บรรจุภัณฑ การขนสงและการจดั เกบ็ เพอื่ รอจําหนาย กระท่งั ผลิตภณั ฑถ งึ ผบู ริโภค ดังรูปกระบวนการผลติ การขนสงและ ผูบ ริโภคและบรรจุภณั ฑ เก็บรักษา ชองทางการจัดจําหนาย ประกอบดวย ผูผลิต คนกลาง และผูบริโภค ซึ่งอาจจะใชชองทางตรงจากผูผ ลิตไปยงั ผบู ริโภค และใชช อ งทางออ ม จากผผู ลิต ผา นคนกลาง ไปยงั ผูบ รโิ ภค ดงั รปูผูผลติ ผบู รโิ ภคผผู ลติ คนกลาง ผูบรโิ ภคตลาดผลติ ภณั ฑอ าหารสําเร็จรปู 1. ตลาดภายในประเทศ 2. ตลาดระหวางประเทศระดับอาเซียน 3. ตลาดระหวางประเทศระดบั ภมู ภิ าคอน่ื ทว่ั โลก สวนประสมทางการตลาดสําหรับผลิตภัณฑอาหารสําเร็จรูป หมายถึง การดําเนินงานเก่ียวกับการผลิต การจําหนาย การกาํ หนดราคา และการสงเสรมิ การขายไดส ดั สวนกัน เหมาะสมกบั ความตองการของลกู คา สภาพการแขงขนั และสอดคลอ งกับความตอ งการของสงั คม (หรอื เรียกวา 4Ps)

136 1. Product หมายถึง ผลติ ภัณฑอ าหารสําเร็จรูปถูกหลกั สุขาภบิ าลและตรงตามความตองการของลูกคา 2. Price หมายถงึ ราคามีความเหมาะสม ลูกคาพงึ พอใจและยอมรับ 3. Place หมายถึง การจัดจาํ หนายโดยพิจารณาชองทางการจาํ หนาย หรือขายผานคนกลาง หรือพิจารณาการขนสงวา มีบทบาทในการแจกตัวอยางสินคาไดอยางไร หรอื ขั้นตอนการเกบ็ รกั ษาเพื่อรอจาํ หนา ย ท้งั น้ีตองคาํ นงึ ถงึ หลักสุขาภบิ าล 4. Promotion หมายถึง การสงเสริมการตลาด การใชส่ือตาง ๆ ใหเหมาะสมกับตลาดเปาหมายหรือการส่อื สารใหลกู คาไดทราบสถานทจ่ี ดั จําหนา ยสินคา ราคา ซงึ่ ประกอบดวยกระบวนการ คอืการขายโดยใชพนกั งานขาย การสงเสริมการขายดวยวิธีการแจกของตัวอยาง แจกคูปอง ของแถม การใชแสตมปเ พอ่ื แลกสินคา ตลอดจนการใหรางวัลตาง ๆ และการประชาสัมพันธรปู แบบการขาย 1. การขายสง หมายถึง การขายสนิ คา ใหกบั ผซู อื้ โดยการขายแตล ะครั้งจะมีปริมาณ จํานวนมากเพอ่ื ใหราคาสินคา มรี าคาถกู มากพอท่ีจะนาํ ไปขายตอได 2. การขายปลีก หมายถึง การขายสินคาและบริการแกลูกคาท่ีซ้ือสินคาและบริการไปใชสนองความตอ งการของตนเองโดยตรง มิใชเ พือ่ ธุรกิจการขายตอ 3. การขายตรง หมายถึง การทําตลาดสินคาหรือบริการในลักษณะของการนําเสนอขายตอผูบริโภคโดยตรง ณ ท่ีอยูอาศัยหรือสถานท่ีทํางานของผูบริโภคหรือของผูอื่น หรือสถานที่อ่ืนที่มิใชสถานทีป่ ระกอบการคาเปน ปกติธุระ โดยผา นตัวแทนขายตรงหรอื ผูจาํ หนา ยอสิ ระชน้ั เดียวหรอื หลายชัน้ การเลอื กทําเลสาํ หรบั การประกอบอาชีพ สิ่งแรกที่ตองทํากอนคือ การหาทําเลท่ีดี เหมาะสมกับธรุ กจิ โดยจะตองคํานึงถงึ แหลง ประกอบการหรอื ผผู ลติ ปรมิ าณลกู คา และการคมนาคมทีส่ ะดวกเรอ่ื งท่ี 7 การจดั ตกแตงรา นและการจัดวางสนิ คา อาหารสําเร็จรปู ตามหลักสุขาภบิ าลการจัดตกแตง รา นคา มีความสาํ คัญตอ งคาํ นึงถึงส่งิ ตอ ไปน้ี 1. แสงสวางภายในราน แสงสวางธรรมชาติมักไมเพียงพอและแสงแดดมักทําความเสียหายใหแ กสินคา การใชแสงไฟฟา แมจ ะมีคา ใชจา ยสูงแตก จ็ ูงใจลูกคา ใหเขา มาซื้อสินคาไดม ากกวารานที่ดมู ั่วซ่ัว ในรานควรเลอื กใชแสงจากหลอดฟลอู อเรสเซนต กอนตดั สินใจเร่อื งแสงสวา งควรรูว า คาไฟฟาจะเปนสักเทาใด และตอ งใชจ าํ นวนก่ีดวงถงึ จะคุมคา กับการขายสนิ คาดว ย 2. การตกแตงสีภายนอกและภายในราน นอกจากการทาสีรานคาใหสดใสสวาง สวยงามแลวสีของหีบหอ และตัวสนิ คาก็สามารถนํามาตกแตงใหรานคาดูดีข้ึนจะตองใหผูคนเห็นสินคา ชัดเจนและสวยงาม

137 3. การจัดวางสินคาบริเวณทางเขาราน ใกล ๆ ทางเขาราน เปนที่เหมาะสําหรับจัดวางสินคาท่ีตอ งการเสนอขายเปนพเิ ศษ เพราะเปนทีท่ ล่ี กู คา ทุกคนตอ งเดินผา นเขา ออก จงึ ตอ งจดั สินคา ไวบ รเิ วณนใี้ หเตะตาจริง ๆ โดยเฉพาะบริเวณโตะชําระเงินที่ลูกคาเขาแถวรอท่ีจะชําระเงิน ควรหาของเล็ก ๆ นอย ๆท่ลี กู คาอาจลมื ซือ้ มาจัดวางไว 4. การจัดหมวดหมูของสินคา สินคาที่มีลักษณะคลายคลึงกัน หรือใชรวมกันจะตองจัดวางไวดว ยกนั เชน นาํ้ ดมื่ เครื่องด่มื ประเภทน้าํ อัดลม ประเภทขนมปง สดและเบเกอรี่ ขนมขบเคีย้ ว เปนตน 5. การติดปายบอกประเภทของสินคา เพื่อใหรูวาสินคาอยูที่ใด เปนการติดปายบอกชนิดของสินคาตามท่จี ดั ไว เปนหมวดหมแู ลว เพือ่ สะดวกในการคนหาสินคา ตามทลี่ กู คาตองการ อาจจะติดไวตามผนังหอง และก่ึงกลางเหนือช้ันวางของ สินคาใดวาง ณ จุดใด ควรวางอยูเปนประจํา และไมควรเปล่ยี นแปลงที่วางสนิ คาบอ ยเกนิ ไป เพราะจะทําใหลกู คา ตอ งเสียเวลาคนหาในคร้ังตอไปท่ีแวะเขามาซ้ือสนิ คา ที่รา น 6. การตดิ ปายราคาสนิ คา ปจ จุบนั ลูกคาสวนใหญมักสนใจในรายละเอียดของสินคาเพิ่มมากขึ้นท้ังรูปแบบของบรรจุภัณฑ ช่ือสินคา คําแนะนําการใชผลิตภัณฑน้ันๆ วันผลิตและวันหมดอายุ ดังน้ันจะตอ งติดปายบอกราคาเพมิ่ ใหก ับตัวสินคาซง่ึ เปน สง่ิ สําคญั ท่สี ดุ ลงไปดว ย คือ ตองติดราคาบอกไวบนตัวสินคา ทกุ ช้ินให ชัดเจนพอท่ีลูกคาและพนักงานเก็บเงินจะอานได หรือ สินคาบางประเภทที่ขายกันเปนจาํ นวนมาก อาจจะตดิ ราคาในรปู ของแผน ปา ยหรอื โปสเตอร จะเปน การชว ยประหยดั แรงงานและเวลาไดหากเปนสินคาชนิดเดียวกันแตตางย่ีหอกัน อาจจะติดราคาไวท่ีชั้นวางสินคาจะชวยใหลูกคาเห็นและเปรียบเทียบราคากันได ถึงแมวาจะตองใชเวลาและแรงงานในการติดราคากันใหม เมื่อสินคามีราคาเปลี่ยนแปลงใหม แตก็เปนการใหประโยชนและรายละเอียดเพ่ิมเติมรวมถึงความสะดวกกับลูกคาทง้ั ยงั เปน การสะดวกในการเรียกเกบ็ เงินคา สินคาอกี ดวย

138 การจัดวางสินคา มคี วามสําคญั ตอการจูงใจลูกคาใหเลือกซ้ือสินคา เพื่อใหสะดวกและเกิดความพงึ พอใจควรคาํ นึงถึงสง่ิ ตอไปนี้ 1. ความพงึ พอใจของลกู คา 2. จดั สนิ คาไวในบริเวณทีเ่ ราจะขาย 3. จดั สินคาไวใ นระดบั สายตาใหมากที่สุด 4. จดั สนิ คา ดานหนาบนช้นั ใหเ ตม็ อยูเสมอ 5. ช้นั ปรับระดับไดต ามขนาดของสินคาจะเปน การดี 6. การใชกลอ งหนุนสินคา ใหด ูงดงามแมจ ะมีสินคาไมมากนกั 7. ความเปนระเบียบเรียบรอย สินคาบางชนิด มีหลายแบบ หลายขนาด ควรจัดใหเปนระเบียบสะดวกในการเปรียบเทียบของลูกคา ดังนั้น สินคาที่เหมือน ๆ กันควรเอาไวดวยกัน และควรจัดตามแนวนอนอยูใ นระดับเดยี วกนั หรือจะจดั ในแนวดิง่ ดว ยกไ็ ด 8. สินคา มากอ นตองขายกอน เราตอ งขายสินคาเกา กอนสนิ คาใหมเสมอ พยายามวางสินคา มากอ นไวแถวหนา เสมอ ควรทําสนิ คาทมี่ ากอนใหดูสดใสสะอาดเหมอื นสินคาใหม 9. ปองกนั หลีกเลี่ยงการรวั่ ไหลของสนิ คา โดยการจดั วางผังทางเดนิ ภายในรานใหล ูกคา เดินไปมาไดสะดวก คือ หยิบก็งา ย หายก็รู สนิ คาบบุ ชํารุด ใกลห มดอายุควรจัดเปนสินคาลดราคาพิเศษ ลางสต็อกดว ยการจัดแยกขายไวตา งหากการจัดการและดูแลคลงั สินคาตามหลักสขุ าภบิ าล การจัดการคลังสินคา เปนการจัดการในการรับ การจัดเก็บ หมายถึง การจัดสงสินคาใหผูรับเพ่ือกิจกรรมการขาย เปาหมายหลักในการบริหาร ดําเนินธุรกิจ ในสวนที่เกี่ยวของกับคลังสินคาก็เพื่อใหเ กิดการดําเนนิ การเปน ระบบใหค ุม กบั การลงทนุ การควบคมุ คุณภาพของการเก็บ การหยิบสินคาการปอ งกนั ลดการสญู เสียจากการดาํ เนนิ งานเพือ่ ใหต น ทุนการดําเนินงานต่ําที่สุด และการใชประโยชนเต็มทีจ่ ากพนื้ ท่ีคุณลักษณะเพอื่ ความเปนเลิศในงานขาย การบริการทดี่ จี ะเกดิ ขึ้นจากตัวบคุ คล โดยอาศัยทักษะ ประสบการณ เทคนิคตาง ๆ ท่ีจะทําใหผรู ับบรกิ ารเกดิ ความพงึ พอใจ และอยากกลับเขา มาใชบรกิ ารอีก มีดงั ตอไปน้ี  ตองมีจิตใจรักในงานดานบริการ (Service Mind) ผูใหบริการตองมีความสมัครใจทุมเทท้ังแรงกายและแรงใจ มคี วามเสยี สละ ผทู จี่ ะปฏบิ ัตหิ นาทไ่ี ดต อ งมใี จรกั และชอบในงานบริการ  ตอ งมีความรูใ นงานท่ใี หบริการ (Knowledge) ผูใหบ ริการตองมคี วามรูใ นงานทีต่ นรับผิดชอบท่ีสามารถตอบขอซักถามจากผูรับบริการไดอยางถูกตองและแมนยํา ในเรื่องของสินคาที่นําเสนอเพื่อมิใหเกิดความผิดพลาด เสียหายและตองขวนขวายหาความรูจาก เทคโนโลยีใหม ๆ เพ่ิมข้ึนอยางสมํ่าเสมอ

139  มีความชางสังเกต (Observe) ผูทํางานบริการจะตองมีลักษณะเฉพาะตัวเปนคนมีความชางสังเกต เพราะหากมีการรบั รูวาบริการอยา งไรจึงจะเปนท่ีพอใจของผรู ับบรกิ ารกจ็ ะพยายามนํามาคิดสรางสรรค ใหเกิดบริการที่ดียิ่งขึ้น เกิดความพอใจและตอบสนองความตองการของลูกคาหรือผูรับบรกิ ารได มากยิง่ ขึน้  ตองมคี วามกระตอื รือรน (Enthusiasm) พฤตกิ รรมความกระตือรือรน จะแสดงถึงความมจี ติ ใจในการตอนรับ ใหช วยเหลือแสดงความหว งใย จะทําใหเกดิ ภาพลกั ษณท ่ดี ี ในการชว ยเหลือผรู บั บริการ  ตอ งมกี ิริยาวาจาสภุ าพ (Manner) กิรยิ าวาจาเปนสิ่งที่แสดงออกจากความคิด ความรูสึกและสงผลใหเ กิดบุคลิกภาพท่ีดี ดังนัน้ เพ่อื ใหลูกคาหรือผรู ับบรกิ ารมีความสบายใจทีจ่ ะตดิ ตอ ขอรบั บริการ  ตอ งมคี วามคิดรเิ รม่ิ สรางสรรค (Creative) ผูใ หบ รกิ ารควรมีความคิดใหม ๆ ไมควรยึดติดกับประสบการณหรือบริการท่ีทําอยู เคยปฏิบัติมาอยางไรก็ทําไปอยางนั้นไมมีการปรับเปล่ียนวิธีการใหบ รกิ าร จึงควรมีความคิดใหม ๆ ในการปฏิรูปงานบริการใหด ีขึ้น  ตอ งสามารถควบคุมอารมณได (Emotional control) งานบริการเปนงานที่ใหความชวยเหลือจากผอู ืน่ ตองพบปะผูคนมากมายหลายชนชน้ั มีการศกึ ษาทีต่ างกัน ดังน้ัน กิริยามารยาทจากผูรับบริการจะแตกตา งกัน เม่อื ผูรับบรกิ ารไมไดด ังใจ อาจจะถูกตําหนิ พูดจากาวรา ว กริ ิยามารยาทไมดี ซงึ่ ผใู หบ รกิ ารตองสามารถควบคุมสตอิ ารมณไ ดเปน อยางดี  ตองมีสติในการแกปญหาท่ีเกิดข้ึน (Calmness) ผูรับบริการสวนใหญจะติดตอขอความชว ยเหลอื ตามปกติ แตบ างกรณีลูกคาทม่ี ปี ญหาเรงดวน ผใู หบ รกิ ารจะตองสามารถวเิ คราะหถึงสาเหตุและคดิ หาวธิ ใี นการแกไขปญหาอยา งมสี ติ อาจจะเลือกทางเลอื กท่ีดีที่สุดจากหลายทางเลือกในการใหบริการแกลกู คา  มีทศั นคติตองานบรกิ ารดี (Attitude) การบรกิ ารเปน การชว ยเหลอื ผูทํางานบริการเปนผูใหจึงตองมีความคิดความรูสึกตองานบริการในทางท่ีชอบ และเต็มใจที่จะใหบริการ ถาผูใดมีความคิดความรสู กึ ไมชอบงานบริการ แมจ ะพอใจในการรบั บริการจากผูอ นื่ กไ็ มอาจจะทํางานบริการใหเปนผลดีได ถาบุคคลใดมีทัศนคติตองานบริการดี ก็จะใหความสําคัญตองานบริการ และปฏิบัติงานอยางเต็มที่เปน ผลใหงานบริการมคี ณุ คา และนําไปสูความเปน เลิศ  มีความรับผิดชอบตอลูกคาหรือผูรับบริการ (Responsibility) ในดานงานทางการตลาด และการขาย และงานบริการ การปลกู ฝง ทศั นคติใหเ หน็ ความสําคัญของลกู คา หรือผูรับบริการดวยการยกยองวา “ลูกคาคือบุคคลท่ีสําคัญท่ีสุด” และ “ลูกคาเปนฝายถูกเสมอ” ท้ังนี้ก็เพื่อใหผูใหบริการมีความรับผิดชอบตอ ลกู คาอยางดีทส่ี ุด

140เรอ่ื งท่ี 8 พฤติกรรมผบู รโิ ภคกับชองทางการจําหนา ยอาหารสาํ เร็จรูปพฤติกรรมของผูบริโภค (Consumer behavior) หมายถึง การแสดงออกรวมท้ังกระบวนการในการตดั สินใจของแตล ะบุคคลทเ่ี กีย่ วของโดยตรงกับการใชส ินคาและบริการประโยชนข องการศึกษาพฤตกิ รรมผูบรโิ ภค 1. ชวยใหนกั การตลาดเขาใจถึงปจจัยทีม่ ีอิทธิพลตอ การตัดสินใจซือ้ สินคา ของผูบ รโิ ภค 2. ชว ยใหผเู ก่ยี วขอ งสามารถหาหนทางแกไ ขพฤตกิ รรมในการตัดสนิ ใจซ้ือสินคา ของผบู รโิ ภคในสงั คมไดถูกตองและสอดคลอ งกับความสามารถในการตอบสนองของธรุ กจิ มากยิง่ ขึน้ 3. ชวยใหก ารพฒั นาตลาดและการพัฒนาผลิตภัณฑส ามารถทาํ ไดดขี ้นึ 4. เพอ่ื ประโยชนในการแบง สวนตลาด เพ่อื การตอบสนองความตอ งการของผูบริโภค ใหตรงกับชนิดของสินคาทีต่ อ งการ 5. ชว ยในการปรบั ปรุงกลยุทธก ารตลาดของธุรกจิ ตาง ๆ เพ่อื ความไดเ ปรียบคูแขงขันการประเมินความพงึ พอใจของผบู ริโภค ความพึงพอใจ หมายถงึ ความรูสกึ ภายในจติ ใจของมนษุ ยซ่ึงจะไมเหมือนกัน ซึ่งข้ึนอยูกับแตละบุคคลวา จะคาดหมายกบั สิ่งหน่ึงสิง่ ใด ถา คาดหวังหรือมคี วามตงั้ ใจมากเมอ่ื ไดรบั การตอบสนองดว ยดี จะมีความพึงพอใจมาก แตใ นทางตรงขา มอาจผดิ หวังหรือไมพ ึงพอใจเปนอยางย่งิ เมื่อไมไดรับการตอบสนองตามทีค่ าดหวงั ไวหรือไดร ับนอยกวา ทค่ี าดหวังไว ทัง้ นีข้ น้ึ อยกู บั สิ่งท่ีตั้งใจไววาจะมมี ากหรือมีนอยปจจยั สาํ คัญเพือ่ ประเมินคณุ ภาพของการบริการ 1. ความสะดวก หมายถึง ความสะดวกในการเขาพบหรือติดตอกับผูใหบริการ ซ่ึงครอบคลุมทั้งเวลาท่ีเปดดําเนินการ สถานท่ีต้ังและวิธีการท่ีจะสามารถอํานวยความสะดวกใหแกผูบริโภคในการเขา พบหรอื ตดิ ตอกบั ผใู หบ ริการ เชน สถานท่ีใหบ รกิ ารต้ังอยใู นทที่ ่สี ะดวกแกการไปตดิ ตอ เปน ตน 2. การตดิ ตอ สื่อสาร หมายถงึ การส่อื สารและใหข อมูลแกลูกคาดวยภาษาที่งายตอการเขาใจและการรับฟงความคิดเห็น ตลอดจนขอเสนอแนะ หรือคําติชมของลูกคาในเรื่องตาง ๆ ท่ีเก่ียวของกับการใหบริการขององคการ 3. ความสามารถ หมายถึง การท่ีผูใหบริการมีความรูความสามารถและทักษะที่จะปฏิบัติงานบรกิ ารไดเปนอยา งดี เชน ความรูแ ละทักษะใหข อ มูลผลติ ภณั ฑ เปน ตน 4. ความสุภาพ หมายถึง การท่ีผูใหบริการมีความสุภาพเรียบรอย มีความนับถือในตัวลูกคารอบคอบ และเปนมิตรตอผูบริโภค เชน การใหบริการดวยใบหนาท่ีย้ิมแยมแจมใสและการส่ือสารดวยความสภุ าพ เปนตน 5. ความนาเช่ือถือ หมายถึง ความเชื่อถือไดและความซื่อสัตยของผูใหบริการ ช่ือเสียงและภาพลกั ษณท ่ีดี 6. ความคงเสนคงวา หมายถึง ความสามารถในการปฏิบัติงานท่ีไดสัญญาไวอยางแนนอนและแมนยํา เชน การใหบ รกิ ารตามท่ีไดแจงไวกับแกล กู คา เปน ตน

141 7. การตอบสนองอยา งรวดเร็ว หมายถึง ความเต็มใจของผูใหบริการที่จะใหบริการอยางรวดเร็วเชน การใหบ รกิ ารแกผ รู ับบรกิ าร ณ เคานเตอรจ ายเงิน แบบทันทีทันใด เปนตนการสาํ รวจความพงึ พอใจ การสาํ รวจความพงึ พอใจลกู คาเปนเครื่องมือทสี่ าํ คัญและมบี ทบาทในการพฒั นาและปรับปรุงการทาํ งานในองคก ารอยา งมาก ขอ มูลทีไ่ ดจ ากการสาํ รวจเปน ขอมลู ปอนกลับไปสูหนวยงานท่ีแสดงใหเห็นถงึ พฤติกรรมและความตองการของลกู คา เชน พฤติกรรมการเลอื กซ้ือ/ใชบริการ และเปนตัวช้ีวัดผลการปฏิบัติงานขององคการท่ีแมนยํา เทคนิคการวัดความพึงพอใจ อาจเร่ิมจาก การสังเกต การสัมภาษณแบบสอบถาม จนถงึ กระบวนการทําวิจยั มหาตมะ คานธกี ลาวไวว า “ลูกคา คือ แขกคนสําคัญท่ีสุด ที่ไดมาเยือนเรา ณ สถานท่ีแหงนี้ เขามิไดมาเพ่ือพึ่งพิงเรา เราตางหาก ท่ตี องพง่ึ พาอาศยั เขา เขามใิ ชบ ุคคลท่มี าขดั จงั หวะการปฏบิ ตั ิงานของพวกเรา หากแตวา การรับใชเขาคอื วัตถปุ ระสงคแ หงงานของพวกเรา เขามิใชบ คุ คลแปลกหนาแตเขา คือ สวนหน่ึงของสถานท่ีแหงน้ีบรกิ ารจากพวกเรา มใิ ชก ารสงเคราะหเขา เขาตา งหากทกี่ ําลงั สงเคราะหพวกเรา ดว ยการยอมใหพวกเรามีโอกาสไดรบั ใชเ ขา”การสงเสรมิ การขาย การสง เสรมิ การขายเปน กิจกรรมทก่ี ระตุนการตัดสนิ ใจซ้ือสินคา หรือบรกิ าร โดยการจัดกิจกรรมการตลาดและสงเสริมการขายตา ง ๆ เชน การเสนอของแถม การแสดงสนิ คา และการจัดวางสินคา การลดราคา การตลาดทางไกล การตลาดทางไปรษณีย และวธิ กี ารอื่น ๆ เพ่อื ชวยกระตุนยอดขายวธิ กี ารสง เสรมิ การขาย  การสงเสรมิ การขายดานลดราคาสว นใหญเปนการลดราคาสินคา โดยอาจจะลดจากราคาขายปกติ เชน การจดั โปรโมชนั่ ตาง ๆ เปน ชวงเวลา การลดราคา 25% ทกุ วนั พธุ เปน ตน หรอื การเพ่ิมปริมาณสนิ คา โดยขายราคาเทา เดิม เชน แลกตาซอย เอ็กตรา 300 เพ่ิมปริมาณแตไมเพิ่มราคา เปนตน ยอดขายที่เพมิ่ ข้ึนจากการลดราคาน้ี จะมตี นทนุ จากกาํ ไรทลี่ ดลง การตดั สินใจใชก ลยุทธน้ีจึงควรตองพิจารณาอยางรอบคอบ และควรคาํ นงึ ถงึ ผลกระทบตอ ชอ่ื เสียงของตราสนิ คาดวย  การสง เสรมิ การขายโดยการใชคปู อง คูปอง เปน อีกวิธกี ารหนงึ่ ในการลดราคา วัตถุประสงคห ลกั ของการใชก ารสงเสรมิ การขายโดยใชคูปอง คอื การกระตนุ ใหลูกคาใชค ูปองใหมากทส่ี ดุ โดยมีเทคนิคการแจกคูปองหลายอยาง ตัวอยางเชน - การตดิ คูปองไวบนบรรจภุ ณั ฑเพื่อกระตุนการซื้อซ้าํ - การแจกคปู องในหนงั สือพิมพ หรือนติ ยสารเพื่อใหผ บู รโิ ภคไปใชซ ื้อสนิ คา  การสงเสริมการขายโดยการใหของแถมเปนวิธีท่ีมีใชกันมาก โดยลูกคาจะไดรับของแถมเมอื่ ซ้อื ครบตามท่ีกําหนด เชน ซอื้ สนิ คาครบสิบชน้ิ ก็จะไดร ับของแถมหน่งึ ชนิ้ เปนตน

142  การสงเสริมการขายโดยการแขงขันและใหรางวัลเปนอีกวิธีหนึ่งที่มีใชกันมากในปจจุบันโดยเฉพาะตามงานแสดงสินคาตาง ๆ ก็จะมสี าวสวย (Pretty) แตงตวั นารัก มากลาวแนะนาํ ถงึ สรรพคณุ ทีด่ ีของสนิ คา และจดั เกมสตอบคาํ ถามงา ย ๆ พรอมของรางวลั เล็ก ๆ นอ ย ๆ เพือ่ เรยี กรองความสนใจของลูกคาที่เดินผานไปมาและมีการแจกของชาํ รว ยเลก็ ใหกบั ผูท ่ีเขา รวมกจิ กรรมและตอบคําถามไดถ กู ตอ ง เปนตน  การสงเสริมการขายโดยการชิงโชค ซ่งึ วิธนี ้กี ็อาจจะมีหลายวิธี แตท่ีนิยมกันก็คือ การแนบใบลนุ รางวลั มาพรอมกับสินคา หรือใหตัดชิน้ สวน หรือ ปายฉลาก สต๊ิกเกอร อยางใดอยางหน่ึง สงไปรวมชิงโชค ซง่ึ วธิ ีการนก้ี จ็ ะตอ งระมัดระวังเร่อื งความสะดวกในการทจ่ี ะสงชิ้นสว น หรือช้ินสวนจะตองไมถ กูแอบแกะอานดูกอ นทผ่ี ซู อ้ื จะเปน ผแู กะคนแรก  การสง เสรมิ การขายสําหรับลกู คาประจํา เปนการกระตุนใหลูกคาประจํามาซื้อสินคาหรือใชบริการบอย ๆ เชน สายการบิน มีการสะสมไมลเพื่อแลกเปนตั๋วเครื่องบินฟรี เมื่อสะสมไมลไดตามท่กี าํ หนด หรอื รา นอาหารญปี่ นุ ฟูจิ หรอื เซน มกี ารประทับตราเมอ่ื รับประทานอาหารครบทุก 300 บาทและนาํ มาแลกเปน บัตรสวนลด หรืออาหาร 1 จานเมื่อครบตามที่กําหนด เปนการกระตุนใหลูกคามาซื้อสนิ คา หรอื ใชบ รกิ ารบอย ๆ หรอื ปม น้ํามันมีการทําบตั รสมาชิกแลวใหส วนลดพิเศษสาํ หรับสมาชิก เปนตน  การสง เสริมการขาย ณ จุดวางสินคามีผลการวิจยั พฤติกรรมผูบริโภคในรานคาปลีกออกมาวายอดขายจะเพิ่มข้ึนถาลูกคาสามารถเห็นสินคา ณ จุดวางสินคา การจัดวางสินคาที่นาสนใจ ใหขอมูลเหมาะสม และวางในตําแหนงที่สังเกตไดงาย จะชวยใหลูกคาซื้อสินคามากข้ึน ในปจจุบันจะเห็นไดวาสินคา อุปโภคบริโภคที่วางจําหนา ยในซุปเปอรม ารเกต็ มกี ารจดั เรยี งเปนแถวอยางเปน ระเบยี บ ถาตองการใหส นิ คาเปน ทีส่ งั เกตไดง าย พนื้ ทีว่ างสนิ คา ตอ งอยใู นระดับสายตา และตั้งวางสินคาเปนแถวอยางชัดเจนและเปนระเบยี บ  การสง เสริมการขายโดยการแจกสนิ คา ตวั อยางใหท ดลองใช วิธนี ี้ใหลูกคาไดทดลองใชสินคาดูกอน กอนท่ีจะตัดสินใจซ้ือ ซึ่งวิธีนี้ก็อาจสามารถดึงลูกคาท่ีใชสินคาของคูแขงอยูใหหันมาทดลองของใหมโ ดยท่ไี มตอ งเสยี เงินซ้ือ เพราะบางคร้ังลูกคามีความคิดวาของท่ีใชอยูเดิมก็ดีท่ีสุดอยูแลว ทําไมตอ งไปเสยี เงินซอ้ื สนิ คาอื่นมาทดลองใช อยา งไรก็ตาม การสงเสรมิ การขาย ควรยึดหลักทวี่ า ทาํ ส่ิงทงี่ า ย ๆ ทไี่ มใหลกู คา รสู กึ ยงุ ยากในการทีจ่ ะเขารวมกจิ กรรมท่ีเราวางไวเทคโนโลยเี พิม่ ชอ งทางการจําหนาย E-Commerce การพาณิชยอิเลก็ ทรอนิกส คือ การดําเนินธุรกิจการคาหรือการซ้ือขายบนระบบเครือขายอินเทอรเนต โดยผูซื้อ (Customer) สามารถดําเนินการ เลือกสินคา คํานวนเงิน ตัดสินใจซื้อสินคา โดยใชว งเงนิ ในบัตรเครดิต ไดโ ดยอัตโนมัติ ผูขาย (Business) สามารถนําเสนอสินคา ตรวจสอบวงเงนิ บตั รเครดติ ของลกู คา รับเงนิ ชาํ ระคา สนิ คา ตัดสินคา จากคลังสินคา และประสานงานไปยังผูจัดสงสนิ คา โดยอัตโนมัติ กระบวนการดงั กลาวจะดาํ เนนิ การเสร็จสิ้นบนระบบเครอื ขา ย Internet