Ons Eie - Des-Jan

DESEMBER ‘18/JANUARIE ‘19 Jaargang 53 6 Landbouonderrig en -opleiding 07 - kritiese rol daarvan Bemarking- en verskansingsopsies 10 - beskikbaar vir Suidwes Graan-kliënte Waterregte 29 - kan dit oorgedra word?

2 Desember ‘18 | Januarie ‘19 www.suidwes.co.za

Desember ‘18/Januarie ‘19 Jaargang 53 6 Ons Eie word deur Suidwes Beleggings INHOUDSOPGAWE 12 (Edms) Beperk uitgegee. 16 RUBRIEKE 32 Algemene kontaknommers vir Suidwes 42 Groep Hoofkantoor: 018 581 1000 5 Geestelike akker 12 Klimaatverslag Ons Eie word ses keer per jaar na al sy 21 Uit die Howe lede en ander belangegroepe versprei. ARTIKELS Redakteur: Daleen Gouws 6 Teling- en tegnologieheffing groot deur- E-pos adres: [email protected] braak vir sojabedryf Telefoonommer: 066 304 2362 7 Kritiese rol van landbouonderrig en -opleiding Grafiese Ontwerper: 10 Suidwes Bemarking- en verskansingsopsies Edward Adendorff 11 Nuwe sonpaneel by Suidwes Boshof-tak E-pos adres: 13 Wat sê die wet rakende plaaswerkers [email protected] 15 Managing change: Wildlife industry Telefoonnommer: 018 581 1193 16 Vergemaklik jou vuurwapenlisensie- Advertensiewerwing: aansoek Ruth Schultz 22 Vakansieklubs en valse beloftes E-pos adres: [email protected] 23 Troeteldier-gesondheidskwale Selnommer: 081 480 6413 24 Plantmaats vir jou tuin en groentetuin 26 The wheat that never reaches the silo Die inligting hierin, hoewel dit met sorg 28 Knaagdiere, hul skade en beheer saamgestel word, word verskaf sonder 29 Kan waterregte oorgedra word? enige waarborge hoegenaamd en Suidwes 30 Hersien jou stroper betyds vir nuwe seisoen of die redakteur sal geen aanspreeklikheid ten opsigte daarvan aanvaar nie. Dit staan NUUS outeurs vry om menings te lug, maar geen artikel verteenwoordig noodwendig 32 Migdol Droogtehulp Fees 2018 die mening van die uitgewer, die direksie 35 Suidwes Graan hou Skaalbraaie of hoofbestuur van Suidwes Beleggings 42 Skaap Inligtingsdag (Edms) Beperk nie. Behalwe in uitsonder- 44 Suidwes Personeelerkenningsaand like gevalle, behou die uitgewer die reg voor om die nodige veranderinge aan te LEEFSTYL bring aan enige bydrae wat vir publikasie voorgelê word. 33 Boererate 38 In jou Tuin Daar bestaan outeursreg in hierdie 39 Suidwes Boekrak werk. Enige ongemagtigde aanhaling 40 Suidwes Plaaskombuis of reproduksie van die werk, of enige gedeelte daarvan, sonder die vooraf PRODUKNUUS verkreë toestemming van die redakteur, is handelinge wat outeursreg skaad en wat 9 Dis Vlieg Tyd die oortreder regsaanspreeklik kan maak. 17 Maak reg vir die baal seisoen 19 Die mikotoksienrisiko in voer Geen gratis plasings of krediet sal 20 Kry die beste uit jou sonneblomme gegee word vir geringe tipografiese foute 27 Aquaduty druk- en dreineringspomp-reeks wat nie die waarde van ‘n advertensie 29 Protek produkte gee gemoedsrus verminder nie. 36 So bek moet jam kry

RUBRIEKE redakteursbrief die werklike landboubedryf Wanneer jy oor grond, politieke opinies, hulle moet minimumloon en hoe dit op jou plaaswerkers as plaas- aanskou hoe kwessies soos plaasaanvalle van toepassing is. Op bladsy 24 word onder- kind tussen nie as prioriteit geag word nie, veediefstal soek of waterregte oorgedra kan word. Die KwaZulu Natal en vele ander uitdagings hanteer, maar laaste handige artikel wat ek van die uitgawe se berge groot steeds bring hulle elke dag met sweet en wil uitlig handel oor vuurwapenlisensie-aan- geword het, word gereken jy weet darem harde werk deur. soeke, lees dit gerus vir meer duidelikheid iets van landbou. Maar na 10 jaar se lewe oor hierdie proses wat vinnig in ʼn nagmerrie in die stad se gejaag en die vinnige inkopies Ry net verby landbougebiede, boerderye kan ontaard. by die naaste kettingwinkel vergeet selfs en groot lande wat voorberei word en kyk na plaaskinders met hoeveel sorg kosprodukte die hoop, die toekoms en selfs tegnologie Ek hoop om as die nuwe redakteur van Ons werklik geproduseer word. As mens koop, wat ingespan word en wees trots op die Eie vir lesers ʼn goeie oorsig oor landbou in die koop mens mos net. So word daar elke dag produsente van Suid-Afrika, vereer hulle algemeen te gee, maar ook meer spesifiek net gebruik, en nie gedink aan die harde daagliks vir hulle bydraes. Diegene van ons oor kwessies wat aan jou boerdery en aan werk en presiese beplanning van land- wat lank genoeg in Afrika nes geskrop het, jou sak raak. My wens is dat elke boer en bouprodusente nie, soos vroeë oggende in ʼn weet dat die enigste voorspelbare op dié produsent die volgende gebed vir 2019 sal bid melkery, laat aande op trekkers en deeglike kontinent, onvoorspelbaarheid is. Dankie en sal weet waar sy seëninge vandaan kom: kudde versorging en produksiebeplanning, dat julle in onsekerheid steeds produseer, om maar enkele fasette te noem. dankie vir julle uithouvermoë en insette tot “Lord, bless this land you’ve given me die voedselketting van ons land. Wanneer die hoofstroom media en And may I always know, sosiale media jou hoofinligtingsbron is met Gelukkig is daar tydens druktyd van betrekking tot landbou en veral landbou- hierdie uitgawe van Ons Eie vooruitsigte van As I tend each crop and creature maatskappye, lyk die afgelope klompie jare verlagings in brandstofpryse, het die reën op se prentjie bleek. Tot jy deel word van die baie plekke begin val en lyk die voorspellings You’re the One who helps them grow. omgewing en meer navorsing begin doen. vir oeste redelik positief. Kyk gerus na Dan kom die besef dat die landboubedryf die klimaatverslag op bladsy 12. Ons gee Grant me the strength and wisdom in Suid-Afrika totaal onderskat word en dat ook meer inligting oor die bemarking- en die ekonomiese bydrae wat hierdie bedryf verskansingsopsies wat vir Suidwes Graan- Please protect me from all harm, in werklikheid maak, fenomenaal is. Land- kliënte beskikbaar is en kyk na die kritiese rol bouers word gebombardeer met uitsprake van landbou-onderrig en opleiding, die nuwe And thank you, Lord For your gracious gift... Daleen GouwsThe blessing of my farm.” KONTAKBLOK: Suidwes Handelstakke: Hoopstad Bloemhof 053 433 1002 Bamboesspruit Christiana 053 441 2211 Bloemhof 018 571 0182 Onderdele 053 444 1419 Hallatshope 018 065 0013 Boshof 053 433 1348 Hertzogville 053 421 9158 Bothaville 053 541 0050 Werkswinkel 053 444 1312 Hoopstad 053 444 1012 Bultfontein 053 515 4576 Kameel 053 989 0005 Christiana 051 853 1747 Hoopstad 2 Kingswood 053 433 2141 Delmas 053 441 3302 Leeudoringstad 018 581 3301 Hertzogville 013 665 0500 Onderdele 053 444 1943 Makwassie 018 065 0014 Hoopstad 053 421 9008 Migdol 053 965 0730 Leeudoringstad 053 444 1907 Werkswinkel 053 444 1943 Schweixer-Reneke 053 963 1041 Louwna 018 581 2022 Strydpoort 018 065 0012 Makwassie 053 970 4007 Migdol Vryburg 053 927 2264 Migdol 018 597 4104 Wolmaransstad 018 596 1300 Reivilo 053 965 0610 Onderdele 053 965 0844 Schweizer-Reneke 053 953 0233 Stella 053 963 1294 Schweizer-Reneke Tosca 053 983 0025 Vryburg 053 933 0012 Onderdele 053 963 1316 Wesselsbron 053 927 2218 Wolmaransstad 057 899 2137 Werkswinkel 053 963 2200 018 596 1076 Stella Onderdele 053 983 0194 Vryburg Onderdele 053 927 4033 Werkswinkel 053 927 4033 Africum: Commodities Kimberley Logistics 018 581 1000 Mills 018 581 1000 Heelgoedere 053 841 0070 018 596 1065 Onderdele 053 841 0070 Werkswinkel 053 841 0070 Hartswater Terratek, Raddix, Nvirotek & Wynland: Onderdele 053 473 0106 Terratek 018 581 1000 Agrifriend Equipment Handelstakke: Werkswinkel 053 473 0106 Raddix 018 468 8660 Bothaville Douglas Nvirotek 012 252 7588 Onderdele 056 515 4576 Onderdele 053 298 3733 Wynland 021 873 3514 Werkswinkel 056 515 4576 Werkswinkel 053 298 3733 Bultfontein Prieska AgriCapital Hooftakke: Bethlehem Onderdele 051 853 1747 Onderdele 087 820 4720 Bothaville 058 303 1363 Christiana 056 515 1094 Wolmaransstad Werkswinkel 087 820 4720 Delmas 053 441 2213 Hoopstad 013 665 0500 Onderdele 018 596 1098 Humansdorp Lichtenburg 053 444 1023 Middelburg 018 632 1225 Werkswinkel 018 596 2212 Onderdele 042 291 1336 Schweizer-Reneke 013 244 1438 Vryburg 053 963 2145 Leeudoringstad Werkswinkel 042 291 1336 Wesselsbron 053 927 5681 Kimberley 057 899 1381 Onderdele 018 581 2066 Cradock Leeudoringstad 053 841 0070 018 581 1072 Bloemhof Onderdele 048 881 9009 Onderdele 053 433 0274 Werkswinkel 048 881 9009 Christiana Onderdele 053 441 2235 Graan Silo’s: Amalia Hertzogville Bamboesspruit 053 964 0620 018 571 0261 Onderdele 053 421 9218 4 Adresverandering- en verspreiding-navrae kan gerig word aan: Sunelle by 018 581 1002 of [email protected]. Desember ‘18 | Januarie ‘19 www.suidwes.co.za

RUBRIEKE Op die geestelike akker ʼn Mens Die feit dat mens God se werke staan in nie aldag verstaan nie is mos juis God is “gans anders” as verwondering bevestiging dat daar ook plek moet wat meeste van ons dink by die aan- wees in ons geloofservaringe vir hoor van die misterie van God. Ek meen: deur Ds Johan Raubenheimer, hierdie Hoekom reën dit op die buurman se storie, nie plaas terwyl die reën by ons grond NG Noord, Potchefstroom waar nie! verbygaan sonder dat ʼn druppel val? Miskien is die beste antwoord wat ʼn Die anderdag luister ek na ʼn agterkant. Toe sê die omie: “Jy weet So lees dosent aan ʼn student in worsteling dominee wat vertel hoe hy destyds dominee, ek het jou gister so geluister ek in Ds Jaco Strydom se onlangse kan gee juis dit.” Ek verstaan nie alles in sy eerste gemeente in Calitzdorp in die kerk, maar daardie wonderwerk boek, “Confessions oor kerkwees” nie. Ek kan ook nie alles verklaar gewaag het om met sy intree- van Jesus waaroor jy gister so sukkel- hoe hy kan onthou dat toe hy jare nie. Jammer, ek weet baie maal self preek ʼn boodskap te lewer oor die sukkel gepreek het – jy sal my nie terug teologie studeer het aan die nie hoe die lewe werk nie en alles in water wat in wyn verander het. glo nie, maar dit gebeur elke jaar op Potchefstroomse Universiteit daar mekaar steek nie, maar ek hou vas (Johannes 2 – Die Bruilof te Kana). my plaas!” Die dominee wou nog vra ʼn vriend van hom was wat eendag aan God!” Nadat die dominee daardie Sondag- wat die oom bedoel, toe val die oom met ʼn dosent gaan praat het oor oggend versigtig eksegeties en sommer weg.“ Jy weet, broertjie, deur geestelike worstelinge in sy lewe. Hy ʼn Teologie van verwondering en verduidelikend omgegaan het met God’s genade kry ons elke jaar ons vertel hoe sy vriend na ʼn diep gesprek van “nie altyd weet nie, maar vashou die teksgedeelte het hy iewers in die kwota reën uit die hemel, dan loop met sy dosent gesê het: “Ons prof is aan God se beloftes” bring mens baie preek die wonderwerk bevestig, maar hierdie dam van my vol water. Hier is meer verlief op die teologie as op maal verder as om maklike, vinnige ook opgemerk dat hy nie noodwendig darem ʼn paar boorgate ook. Dan word God!” Ek is redelik seker dat meeste en goed koop antwoorde aan mense so seker is dat God vandag nog so hierdie water wat uit die hemel kom uit teologie-studente en dominees te gee. Juis in die onseker tye in ons werk nie. die dam gelei na die wingerdstokke. sulke ervaringe uit hulle studiejare land is dit tyd vir “vashou aan God!” Daar waar niemand sien nie begin die sou kon oorvertel. Waar mens soms Wel, daardie Maandag-oggend na die wingerdstokke te groei en stadig maar ontnugter is deur hoe mense moeilike My pa het vir ons vier broers by preek lui sy telefoon by die pastorie. seker ontwikkel daar klein trossies vrae ontduik deur altyd geleerdes aan herhaling tydens sy aardse lewe gesê: Dis toe dat ʼn boere-omie uit die wat uiteindelik eindig in die heerlikste te haal asof daardie geleerdes nou “My kinders, moenie te vinnig praat gemeente vra of hy wat die dominee trosse druiwe. Dan kom die knippers presies weet hoe dink werk en jy nie nie. Laat dit eers met jou gebeur, is nou by die huis is want hy wil graag en ons oes die druiwe in mandjies, soms bloot jou kwesbaarheid ook aan dan praat ons weer!” Miskien moet iets vir hom gaan wys. Soos dit toe ook ry dit na die parskuipe waar dit deur die wêreld wys nie. Dat mens soms ons met mekaar as mense ʼn langer moes wees, is dit juis druiwetyd en die ʼn paar prosesse gaan en siedaar die gevoel kry dat dosente ʼn dieper pad saamstap voordat ons vinnige oom vat hom met sy plaasbakkie na word dit gebottel in die wonderlikste verhouding het met hulle teologiese oordele fel en mense toeplak en sy plaas en gaan hou stil op die groot tafelwyn en port. Jy weet dominee boeke en dat dosente baie maal die afskryf of bloot die gesprek ignoreer! plaasdam se grondwal. Die omie – elke jaar verander God daardie groot teoloë se gewaarwordinge oor Terloops, die maagdelike geboorte klim uit – skink vir hulle twee uit die reënwater uit die hemel in wyn. En dit God van groter waarde ag as God se van Jesus in ʼn stal in Bethlehem is koffiebottel ʼn koppie moerkoffie en gebeur nou al die afgelope 36 jaar op woorde self. So asof God se woorde nog ʼn voorbeeld van so ʼn storie van gaan sit op die klap van die bakkie se hierdie plaas.” voortdurende verklarings benodig! verwondering. Geseënde Kersfees en ʼn mooi 2019 vir elkeen van julle! www.suidwes.co.za Desember ‘18 | Januarie ‘19 5

ARTIKELS TELING- EN TEGNOLOGIE- HEFFING GROOT DEURBRAAK VIR SOJABEDRYF deur Corné Louw, Graan SA Die Minister van Landbou, Bosbou sojaboonprys en ook na aanleiding van die ook hierdie fondse bestuur en op meriete en Visserye, het op 22 Junie 2018, vrystelling van nuwe tegnologie. op ʼn projekbasis uitbetaal. ʼn statutêre heffing op sojabone goedgekeur waarvolgens saadmaatskap- Deur wie word die heffing Wat is wie se verantwoordelikheid? pye vergoed kan word vir hul prestasie in geadministreer? die sojaboonsaad mark. Die heffing wat Dit is belangrik om kennis te neem dat dié geïn word sal volgens saadmaatskappye se Die sojaboonheffing sal deur die SA Cultivar statutêre heffing ʼn verpligte heffing is en ʼn markaandeel aan hulle uitbetaal word. and Technology Agency (SACTA) geadmini- beroep word op die sojaboonbedryf gedoen streer word en volgens markaandeel aan vir almal se samewerking. Produsente het Graan SA sien die goedkeuring en imple- saadmaatskappye uitbetaal word. SACTA is ʼn verantwoordelikheid om hul kultivars mentering van hierdie sojaboon teling- en ʼn nie-winsgewende maatskappy wat gestig so akkuraat as moontlik tydens lewering tegnologieheffing as ʼn groot deurbraak. Dit is om saadheffings vir alle oopbestuifde te rapporteer. Terwyl dit belangrik is dat sal meebring dat ons produsente toegang gewasse te administreer. Koring- en gars- maatskappye wat lewering van sojabone het tot die nuutste kultivars en tegnologie om heffings word alreeds vir ʼn tweede jaar deur ontvang, goed moet boekhou van die sodoende te kan kompeteer met ander lande. SACTA vir hierdie doel ingesamel en uitbetaal. hoeveelhede van verskillende kultivars wat ontvang is. Verder is dit die saadmaat- Waarom ʼn heffing op graan? SACTA bestaan uit ʼn raad van direkteure skappye se verantwoordelikheid om nuwe wat soos volg uiteengesit is: saadverkope so akkuraat as moontlik aan Vir baie lank het plaaslike sojaboon pro- SANSOR weer te gee. dusente nie toegang verkry tot die nuutste • Twee verteenwoordigers van Graan SA. GMO-tegnologie en genetika nie. Dit sal nou Wat is die voordeel vir die bedryf? verander aangesien die sojaboonbedryf • Twee verteenwoordigers van SANSOR. nou ʼn manier gevind het om tegnologie- en Graan SA sien die goedkeuring en imple- kultivarontwikkelinge te befonds. Dit is • Twee verteenwoordigers van die mentering van hierdie sojaboon teling- en wettig dat produsente ʼn deel van hul oes Minister van Landbou. tegnologieheffing as ʼn groot deurbraak. Dit mag terughou om in die volgende jaar te sal meebring dat ons produsente toegang plant. Volgens SANSOR (South African • Een verteenwoordiger van Agbiz Grain het tot die nuutste kultivars en tegnologie national seed organisation) word 80% (silo industrie). om sodoende te kan kompeteer met ander van soja-aanplantings met terughousaad lande. Daar is tegnologie beskikbaar, onder geplant. Alhoewel dit alles wettig is, veroor- • Een verteenwoordiger wat die sojaboon- andere die Round-up Ready 2-tegnologie, saak dit dat saadmaatskappye nie vergoed verwerkingsbedryf verteenwoordig. wat die potensiaal het om onmiddellik meer word vir die navorsing en ontwikkeling van as 10% opbrengs verhoging vir produsente nuwe tegnologie en kultivars nie en verhoed SACTA as nie-winsgewende maatskappy te weeg te bring. Hierdie tegnologie sou nie dus verbeterde sojaboonsaad en tegnologie word geadministreer deur L&L Landboudienste. na Suid-Afrika toe kon kom as die bedryf nie om na die plaaslike mark te kom. hierdie tipe befondsingstrukture tot stand Hoe werk die uitbetaling? gebring het nie. Wanneer tree die heffing in werking en wat is die bedrae betaalbaar? Die teling- en tegnologieheffing wat geïn In kort is die voordeel vir produsente: word, gaan volgens saadmaatskappye Die teling- en tegnologieheffing op se markaandeel in die sojasaadmark • Toegang tot nuutste kultivars. sojabone is vir twee jaar goedgekeur met uitbetaal word. Die saadmaatskappye met ingang 1 Maart 2019. Die heffing is R65 per die grootste markaandeel behoort dus • Toegang tot nuutste tegnologie. ton vir die eerste jaar en R80 per ton vir die die meeste voordeel hieruit te trek. Die tweede jaar. Hierdie waardes is bereken as markaandeel berekening kan gedoen word • Nuwe toetreders tot die sojasaad mark. 1.2% van die voorafgaande bemarkings- deur verskillende gewigte aan die volgende jare se gemiddelde sojaboonprys en sal inligtingsbronne toe te ken: • Beter kompetisie in die mark. betaalbaar wees as produsente hul sojabone verkoop. Vir die eerste jaar se R65 per ton • Nuwe saadverkope; ʼn Voorbeeld van net ʼn 10% opbrengsver- is die gemiddelde prys van die 2015/2016 hoging sal R435 (teen huidige pryse) per ton bemarkingsjaar vir sojabone gebruik – 1.2% • Lewerings per kultivar by verskillende ekstra in ʼn sojaboonprodusent se sak beteken! van R5 495 per ton = R65 per ton. silo’s en verwerkers; Die maatskappy, BFAP het onlangs in ʼn Vir die tweede jaar se R80 per ton is • Inspeksies in belangrikste produksie verslag bekend gemaak dat die investering die gemiddelde prys van die 2016/17 omgewings. in saad en saadtegnologie, wat moontlik bemarkingsjaar gebruik (tot en met November gemaak word deur die teling- en tegnolo- 2016) – 1.2% van R6 647 per ton = R80 per ton. Dit is belangrik om kennis te neem gieheffing, ʼn addisionele jaarlikse inkomste dat die akte van oprigting van SACTA vir die bedryf van R1.5 biljoen kan beteken. Soos die heffing dus vorder (na hierdie bepaal dat die heffing aan die geregtigde Hierdie berekening is gedoen op grond van die twee jaar termyn), sal die bedrag dus saadmaatskappye uitbetaal moet word. voordele afkomstig van die heffings tans op varieer afhangende van die tendens in die Wat ook belangrik is om in ag te neem is gars, koring en sojabone, waarvan R1 biljoen dat dié heffing volgens ʼn statutêre heffing hiervan addisionele jaarlikse inkomste in die ingesamel word. Hiervolgens word bepaal sojaboonbedryf te weeg gaan bring. dat 20% van die heffing vir transformasie projekte geallokeer moet word. SACTA sal 6 Desember ‘18 | Januarie ‘19 www.suidwes.co.za

ARTIKELS Die kritiese rol van landbou- Abré van Buuren, onderrig en -opleiding Opleiding Bestuurder Verbreed jou kennis en boer vooruit Volgens Statistiek Suid-Afrika lewer voorkeur markinligting, produksieprak- • Of, woon produsentedae (boeredae) of die volledige voedselwaardeketting tyke, navorsingskundigheid, en tegno- boereverenigingdae by wat deur georgani- ʼn bydrae van 14% tot die Bruto logiese ontwikkeling, tot in u studeer- of seerde landbou of landboubesighede Binnelandse Produk van Suid-Afrika en sitkamer bring. aangebied word. Maak gebruik van ʼn wesenlike bydrae tot voedselsekerheid netwerkgeleenthede om inligting te vir die meer as 50 miljoen Suid-Afrikaners • Laai die toepassing van enige van bekom en uit te ruil. in ons land. Met die beraamde vraag die georganiseerde landbouorgani- na voedsel– en landbouprodukte in sasies, kommersiële banke of u land- • Daar is vandag soveel landbouverwante Afrika teen 2030 – na verwagting sal die boubesigheid van voorkeur, op u foon kongresse in Suid-Afrika dat u letterlik bevolkingsgetal in Afrika dan tot 2 biljoen af en kry met die druk van ʼn knoppie elke maand kan kies wat u wil bywoon, mense gegroei het – word die belangrikheid resente markaanwysings en dikwels en waar. Georganiseerde landbou en van effektiewe produksiesisteme en -praktyke ook produksiegegewens en waardevolle landboumaatskappye beywer hulle om en die aanwending van nuwe tegnologie in riglyne vir die seisoen. produsente ingelig te hou en spandeer landbou deurlopend ondersoek. jaarliks derduisende rande om hierdie • Maak vriende met Google en spandeer tipe geleenthede te skep om kundigheid Nie alleen moet produksiemetodes en -prak- daagliks 15 minute om oor enige produk- en vaardigheidsoordrag te verseker, tyke bemeester word nie, maar verbruikers siepraktyk, waaroor u nuuskierig is, na te lees. en ook om inligting van produsente te stel verhoogde eise in terme van naspeurbare bekom. Kies vandag nog om in te skakel. en gesonde natuurlike voedselbronne. Groen • Nie lus vir elektroniese inligting nie? Sluit praktyke word vereis en klimaatsverandering aan by een van die vele studiegroepe in u • Indien u meer dieptekundigheid wil bied addisionele uitdagings. Landbou word omgewing wat deur die landboukundige- ontwikkel, skakel in by ʼn gerespekteerde toenemend ʼn wetenskap waarbinne presisie, dienste van u landboumaatskappy van landbouopleidingsinstelling vir ʼn kort- kundigheid, ontwikkeling en navorsing voorkeur aangebied word. Studiegroepe kursus of ʼn kwalifikasie. Talle hiervan uitkring vanaf akademiese instellings na bied dikwels toegang tot mini-burodienste, is deesdae elektronies of in klaskamer- landbouinsetvoorsieners na produsente. statistieke, navorsingsresultate en proewe formaat beskikbaar. wat van onskatbare waarde is. Van produsente word vereis om deurlopend dieper kennis te FEESTYD IS FAMILIETYD! bekom oor die werking van gewasse en diere, die bestuur van be- sigheid, finansiële bestuur, kundigheid in presisie en beplanning, databestuur, beginsels van tegnologiese aanwending, kennis van hoe om werkers en personeel te hanteer, asook die bestuur van stelsels. Hoe bly ʼn voedselprodusent ingelig? ʼn Verantwoordelike land- bouer maak tyd vir selfontwikkeling en –opleiding in sy skedule. Die internasionale 5-ure-per-week selfontwikkelingsreël is hier ter sprake. In ʼn onderhoud met die New York Times van Januarie 2017 het die wêreld se besigste persoon, voormalige president Barack Obama, gesê dat hy een uur per dag gelees het terwyl hy president van die magtigste nasie in die heelal was. Die beste belegger in die geskiedenis, Warren Buffett, spandeer 80% van sy tyd tydens sy loopbaan om te lees en te dink! Die wêreld se rykste persoon, Bill Gates, het gedurende sy loopbaan een boek per week gelees! Waarom vind die wêreld se slimste en besigste mense een uur per dag vir doelbewuste leer, terwyl ander verskonings maak oor hoe besig hulle is? Oorweeg die volgende opsies om ingelig te Ons wens jou en jou geliefdes bly en kundigheid te groei: • Maak tyd vir lees. ʼn Groot verskeidenheid landboutydskrifte ’n feestyd gevul met liefde, lag en saamwees. is beskikbaar in gedrukte en elektroniese formaat. Kies drie uppe marketing A19335/O elektroniese tydskrifte en maak ʼn gewoonte daarvan om daag- Mag elke dag vreugde inhou en die nuwe jaar geseën wees liks vir 30 minute elektronies deur te blaai en artikels deur te met nuwe geleenthede en die geesdrif om die meeste van gaan wat relevant is tot u boerderybesigheid. Hou ʼn notaboek elke dag te maak. Ons hier by DEKALB® sien daarna uit om byderhand, en hou aan lees totdat u een nuwe feit of stukkie inligting kan neerskryf. elke geleentheid saam met jou aan te pak. • Maak vriende met u foon. Via Facebook of Twitter kan u met die druk van ʼn knoppie inskryf op ʼn reuseverskeidenheid landbou elektroniese nuusbriewe, wat daagliks in u taal van Kontak gerus ons kliëntediens by: 011 790-8200 of [email protected] DEKALB® is ’n geregistreerde handelsmerk van Monsanto Technology LLC. 7Monsanto Suid-Afrika (Edms) Bpk, Posbus 69933, Bryanston, 2021. www.suidwes.co.za Desember ‘18 | Januarie ‘19

FLYZONE Raak ontslae van REUSABLE lastige peste Vermindering van vlieë en geniet dit weer om buite te wees! populasie by geboue wanneer buite geplaas MCUOLOTPICEARRSE word. Chemikalieë word HOME minder gebruik. ‘n Emulgeerbare konsentraat insekdoder met vinnige COOPERS uitklop, uitspoel en ULTRAKILL residuele aksie vir beheer WETTABLE van kruipende en vlieënde POWDER insekte. Vir gebruik in kombuise en tuine. Gebruik op growwe muuroppervlaktes en dakoorhange waar langer nawerking vereis word. COOPERS COOPERS ULTCROAOKPIELLRSFLY ULTRAKILL FLY RIBBON BAIT D.B.M. DOUBLE STRENGTH Gomrol vir natuurlike ‘n Aanloklike vlieëlokaas beheer van vir die beheer van Doen kol vlieë in en rondom behandelings by vlieënde insekte in diereskuilings en op veekrale, stalle en diereskuilings, afval- en mishope. buite mure hoenderhokke. Eet weer alleen en nie saam met vlieë nie! UCLOTORPAEKRILSL ULTCROAOKPIELLRSFLY UCLOTORPAEKRILSL WPEOTWTADBELRE KILLER D-BUG Gebruik binnehuis waar ‘n Ruimtesproei met ‘n Kapsule suspensie, met kos hanteer word, soos outomatiese masjien soos unieke voordele. Vou, fabrieke en hotelle, waar die COOPERS ULTRAMATIC breek en drup, geen hoë higiëne gehantaaf TOEDOENER. afmeting nodig nie. Hou moet word. tot 3 maande. COOPERS ULTRCAOMOAPTEIRCSECO MUHLOTIMCEARE TOEDIENER ‘n Emulgeerbare konsentraat Hoë kwaliteit en duursaam, insekdoder met vinnige met chemiesbestande uitklop, uitspoel en residuele aksie vir beheer plastiek - gebruik saam met COOPERS FLY KILLER van kruipende en vlieënde RUIMTESPROEI. Maklike insekte. Vir gebruik in gebruik met 3 verstelbare spuitintervalle. 2 Jaar kombuise waar vlieë geneig waarborg. is om saam te drom. Volledige reeks beskikbaar op... +2786 030 3003 www.cooperses.com [email protected] REGISTRASIE HOUER: Starplex 83 CC Reg. Nr. 2004/015647/23 Posbus 14374, Bredell, 1623, SUID AFRIKA • NOODNOMMER: +2782 446 8946 VERSPREIDING DEUR: Coopers Environmental Science (Pty) Ltd Fly Ribbon Aktiewe Bestanddeel: NVT (Taai lint op rol) • Fly Zone Ultimate Fly Trap Reg. Nr. L8778 Wet Nr. 36 van 1947 Aktiewe Bestanddeel: Vismeel, Eierwitte en Brouergis (Geen aktiewe insekdoder bestanddele nie) • D.B.M. Double Strength Reg. Nr. L4576 Wet Nr. 36 van 1947 Namibiese Reg. Nr. N-AR 0587 Aktiewe Bestanddeel: Bromchlorfos(organofosfaat) 960 g/ℓ SKADELIK • D-Bug Reg. Nr. L10095 Wet Nr. 36 van 1947 Aktiewe Bestanddeel: Deltametrien (piretroïed) 25 g/ℓ VERSIGTIG • Home Reg. Nr. L10292 Wet Nr. 36 van 1947 Aktiewe Bestanddeel: Permetrien (piretroïed) 25/75 cis/trans isomere 100 g/ℓ SKADELIK • Fly killer Ruimtesproei Reg. Nr. L8409 Wet Nr. 36 van 1947 Namibian Reg. Nr. N-AR 1247 Aktiewe Bestanddele: Piretriene 15 g/kg Piperonielbutoksied 150 g/kg SKADELIK • Ultramatic Eco Ruimtesproei Toediener Produkkode 810160 • Ultrakill Wettable Powder Reg. Nr. L10064 Wet Nr. 36 van 1947 Aktiewe Bestandeel: Alfa 8 Desember ‘18 | Januarie ‘19 www.suidwes.co.zaCypermetrien (piretroïed) 50 g/kg VERSIGTIG • Ultrakill Fly Bait Reg. Nr. L4578 Wet Nr. 36 van 1947 Namibian Reg. Nr. N-AR 0421 Aktiewe Bestandeel: Metomil (karbamaat) 10 g/kg Trikosien 0.50 g/kg VERSIGTIG

PRODUK ARTIKEL Dis vlieg-tyd - ja, dit is nie net die bye wat zoom nie Ongelukkig is dié nie ‘n artikel oor jou Ruimtespuite: op growwe en absorberende oppervlaktes volgende somervakansie nie. Dit buite en ʼn doeltreffende piretroïede wat nie gaan alles oor daardie lastige vlieg Dikwels beskou as die effektiefste metode vlek nie en reukloos is, binne. en die honderde wat skynbaar elke somer van vlieëbeheer binnenshuis. Vlieë word in ons huise versamel. Jy probeer om die aan die produk blootgestel terwyl hulle Lokaas: huis skoon te hou, die asblik dikwels leeg rondvlieg en so word die produk vinniger te maak en rommelsakke styf toe te knoop, geabsorbeer. Dit skep ook ‘n afwerings Vlieg lokaas word gemaak van ʼn maar maak nie saak hoe baie moeite jy effek om vlieë uit die behandelde area te voedselbron en bevat ʼn lokmiddel en het doen nie, soms is daar nog steeds die hou. Koop ʼn produk wat geformuleer is verskillende aanwendingsmetodes. Kies verleentheid van gaste wat maaiers sien met natuurlike bestanddele soos piretriene die een wat die beste werk vir jou en uitkruip iewers waar jy sweer jy net gister wat dit veilig maak vir gebruik in kombuise geniet die vinnige resultate. skoongemaak het. of woonareas. Met die gebruik van ʼn outomatiese toediener word eweredige Lokvalle: Vlieë is nie net ‘n irritasie nie, hulle dra tot verspreiding verseker. Een kannetjie sal ‘n 70 siektes van plekke waaroor jy nie wil dink maand duur en behandel tot 180m3. Soms beskou as morsig maar lokvalle het nie en versprei dit oor jou kos en werks- steeds hul plek. Hulle word gesien as die opstel oppervlaktes. Dit sluit cholera, salmonella, Oppervlak bespuiting: en vergeet metode, en lewer goeie resultate. Disentrie en maagkoors in. Oppervlak bespuiting verseker ʼn langer Dit is natuurlik ook baie belangrik om Selfs jou diere word nadelig beïnvloed deur periode van beheer kan hoogs effektiewe vullishouers toe te maak en moenie vergeet vlieë wat hulle lewe versuur en by vee word resultate lewer. Die produk word gemeng van die kompos- of mishoop nie. Dit bly die produksie en groei erg benadeel. ’n Hoë in- met water en liggies gespuit op die areas ideale broeiplek vir vlieë. Moenie toelaat dat festasie van vlieë veroorsaak ʼn laer inname waar vlieë rus of slaap. Dit sluit mure, vlieë jou somer bederf nie. Kry die beste van voedsel en onnodige verbranding van plafonne, dakwaaiers en asblikke in. Gebruik beheer en beste resultate deur die regte energie veral by kalwers en beeste. Te min ʼn benatbare poeier met lang nawerking produkte vir jou probleemarea te gebruik. aandag word egter aan die beheer van die larwe stadium gegee, wat ʼn groot toename in volwasse vlieg getalle meebring. Die gebruik van ʼn effektiewe en geregistreerde larwedoder kan hierdie situasie vinnig oplos. Met jou hande in jou hare, vra jy wat kan gedoen word? Vlieëbeheer is gebaseer op vier beginsels: Ruimtespuite, oppervlak bespuitings, lokaas en lokvalle. Vir die mees doeltreffende beheer kan al vier beginsels saam toegepas word. www.suidwes.co.za Desember ‘18 | Januarie ‘19 9

ARTIKELS Bemarking- en verskansingsopsies beskikbaar Danie Smith, saamgevat as ’n maklike verwysing vir produsente. Benewens hierdie skemas is daar ook Bestuurder: skemas waarin ander behoeftes/aspekte aangespreek word, waarvan meer besonderhede by Graanverkryging graanverkrygers beskikbaar is. en Kontraktering Kenmerke van die verskillende vooruitkontrakte: Die aanvang van elke nuwe plantseisoen bring telkens dieselfde tipe onsekerhede Minimumpryskontrak Vastepryskontrak Minimum/Maksimumprys-kontrak en uitdagings vir ’n produsent na vore. Terwyl ’n produsent tot ’n groot mate beheer Vestig ʼn vloerprys deur die Prys word met kontraktering Vestig ʼn vloerprys en ʼn plafonpys deur kan uitoefen oor verskeie aspekte van sy koop van ʼn verkoopopsie (put). gefinaliseer deur die verkoop van ʼn die koop van ʼn verkoopopsie (put) en die boerdery, bly die grootte van die oes wat hy termynkontrak (future). verkoop van ʼn koopopsie (call) gaan realiseer en die prys wat hy vir sy oes sal realiseer, van sy grootste onsekerhede. Verskansingskoste behels Verskansingskoste behels rente op Verskansingskoste behels die netto op- Die manier waarop die onsekerhede omtrent die opsiepremie, rente en die aanvangs- en variasiemarges siepremies (koopopsie se premie-inkomste die verwagte oesgrootte en die inkomste wat transaksiekoste (betaalbaar (word deur Africum Commodities ge- verlaag die premiekoste van die verkoopop- uit daardie oes gerealiseer kan word, hanteer deur produsent met lewering). dra) en transaksiekoste (betaalbaar sie), rente en transaksiekoste – betaalbaar word, kan ’n groot impak op ’n boerdery se deur produsent met lewering). deur produsent met lewering. voortbestaan hê. Produsent kan hom teen die Verplig om te lewer (kontrak Verpligte lewering indien die prys Omdat plaaslike graanpryse blootgestel is betaling van die verskans- kan in uitsonderlike gevalle bokant die plafonprys styg (net soos aan ’n veelvoud van faktore wat ’n rol in prysbe- ingskoste onthef van die gekanselleer word en die koste kan vastepryskontrak). weging deur die seisoen sal speel, is dit moeilik verpligting om te lewer. baie hoog wees). om aan die begin van ’n seisoen akkurate voor- spellings te maak van die pryse wat tot en met Die prys kan bestuur word, Prys word reeds met kontraktering Die prys kan bestuur word, maar moet oestyd en selfs daarná gaan heers. Die risiko maar moet gefinaliseer word gefinaliseer. gefinaliseer word teen opsievervaldatum. van ongunstige prysbewegings kan verskans teen opsievervaldatum. word deur die oes vooruit te kontrakteer, maar dan moet die risiko van wanprestasie ten op- Voordele van die verskillende vooruitkontrakte: sigte van die gekontrakteerde verpligting in ag geneem word, omdat ervaring daarop dui dat Minimumpryskontrak Vastepryskontrak Minimum/Maksimumprys-kontrak ongunstige plaaslike produksietoestande groot Bied beskerming vir die produsent afwykings van die langtermyn gemiddelde Bied beskerming vir die produsent teen prysdalings. Die vloerprys bied beskerming teen opbrengs kan meebring. teen prysdalings, met die geleen- prysdalings theid om te deel in prysstygings. Geen kontant- uitleg hoef deur die Dit is belangrik dat produsente bewus produsent gemaak te word nie. Verskansingskoste vir die moet wees van die verskillende alternatiewe Potensiële finansiële verlies vir produsent is laer as in die geval van tot hul beskikking wanneer bemarking- en die produsent word beperk tot die - ʼn minimumpryskontrak verskansingsbesluite geneem moet word. verskansingskoste. - - Die opsies beskikbaar Geen kontantuitleg deur die produsent nie. - Produsente kan oorweeg om prysrisiko te verskans deur die koop en/of verkoop van Die minimumprys kan deur die afgeleide termynmarkinstrumente op ’n eie produsent bestuur word tot en met rekening by Suidwes Makelary. ’n Verkoopop- die opsievervaldatum. sie bied byvoorbeeld teen die betaling van ’n opsiepremie, ’n vloerprys as beskerming teen Nadele van die verskillende vooruitkontrakte: die risiko van prysdalings, met die voordeel dat daar onbeperk in prysstygings gedeel kan Minimumpryskontrak Vastepryskontrak Minimum/Maksimumprys-kontrak word. Die gebruik en waarde van verkoop- opsies as verskansingsinstrument is in ’n Die verskansingskoste is relatief hoog. Produsent kan nie deel in Die plafonprys beperk deelname vorige uitgawe (Augustus/September 2017) opwaartse prysbewegings nie. in opwaartse prysbewegings. bespreek. Onder die kundige leiding van Suidwes se makelaars kan strategieë vir elke Indien pryse nie daal nie en opwaarts Potensiële finansiële verlies vir die Potensiële finansiële verlies vir die behoefte geïmplementeer word, vanaf die een- beweeg, kan die verskansingskoste as produsent is onbeperk in terme produsent is onbeperk in terme voudige koop of verkoop van instrumente tot ʼn onnodige uitgawe beskou word. van die moontlikheid dat pryse van die moontlikheid dat pryse tot meer ingewikkelde strategieë waar die koop kan styg in plaas van daal. bokant die plafonprys kan styg. en verkoop van instrumente gekombineer word om bepaalde resultate te behaal. Indien die oes nie realiseer nie, sal die Daar bestaan ʼn lewerings-risiko Daar bestaan ʼn leweringsrisiko verskansings¬koste uit alternatiewe en die koste om die kontrak te indien pryse tot bokant die Vir produsente wat nie self via die Suidwes inkomste-bronne betaal moet word. kanselleer kan baie hoog wees. plafonprys sou styg en die koste Makelary posisies op die termynbeurs wil om die kontrak te kanselleer kan inneem nie, bied Africum Commodities ver- baie hoog wees. skeie kontrakskemas om dieselfde resultaat te bereik. Suidwes bied minimumprys-, min/ Wanneer word die verskillende vooruitkontrakte gebruik? maks.- en vastepryskontrakte as voorseisoen verskansing teen prysrisiko. Die kenmerke van Minimumpryskontrak Vastepryskontrak Minimum/Maksimumprys-kontrak die algemene kontrakskemas word hieronder Wanneer daar nog geen oesseker- Wanneer daar reeds ’n mate van Wanneer daar reeds ’n mate van 10 Desember ‘18 | Januarie ‘19 heid bestaan nie, m.a.w. selfs oessekerheid bestaan. Weens die oessekerheid bestaan. Weens die voordat die oes gevestig is. risiko van wanprestasie kan slegs risiko van wanprestasie kan slegs beperkte hoeveelhede vooruit beperkte hoeveelhede vooruit gekontrakteer word. gekontrakteer word. Wanneer die verwagting is dat Wanneer die verwagting is dat pryse Wanneer die verwagting is dat pryse kan daal, maar daar ’n moont- kan daal. pryse sywaarts kan beweeg of likheid is dat omstandig¬hede kan eerder kan daal, as styg. verander en pryse kan styg. Hierdie inligting omtrent die verskillende voorseisoenkontrakte moet dien as agtergrond vir gesprekke met die graanverkryger rondom ’n produsent se bemarkings- en prysver- skansings¬besluite. Tydens sulke gesprekke sal individuele behoeftes in ag geneem word om ’n strategie geskoei op individuele omstandighede daar te stel. Ongeag die tipe kontrak- skema waarop besluit word, is dit belangrik dat bemarkings- en prysverskansingsbesluite op tydige en akkurate markinligting gebaseer word met inagneming van die produsent se unieke mikpunte. Skakel gerus met u Suidwes graanverkryger om ’n afspraak te reël. www.suidwes.co.za

ARTIKELS NUWE SONPANEEL INSTALLASIE BY DIE SUIDWES BOSHOF HANDELSTAK Ben Lubbe, Bestuurder: Eiendomme Sonpanele op die Boshoff Handelstak se dak gemonteer. Op 18 Oktober 2018 is Suidwes Landbou Sonpanele is die toekoms van die wêreld Sekuriteit se eerste sonpaneelsisteem by en oorsee word baie elektrisiteit opgewek Die panele word aan ʼn raam vas geknip Boshof Handelstak geïnstalleer. Die met sonpanele en windlaaiers opgewek. sonpanele en omskakelaar is deur Agrinet In die Wes-Kaap word groot hoeveelhede met ʼn spesiale toestel wat ontwerp is om verskaf. Sonpanele is fotovoltaïese panele energie deur windlaaiers en sonplase op- diefstal moeilik te maak. Om die panele te en skep ʼn fotovoltaïese effek. Die omska- gewek. Die tegnologie het so ver gevorder verwyder het jy gereedskap en tyd nodig. keling van sonenergie na elektriese energie dat die venster in jou huis of besigheid se Natuurbestand deur middel van sonselle staan bekend as glas in die toekoms gebruik kan word om die fotovoltaïese effek. ’n Sonpaneel bestaan energie op te wek. Die panele is bestand teen haelkorrels uit ’n groep sonselle wat sonenergie in wat nie groter as golfbalgrootte is nie. elektrisiteit omskakel. Hierdie sonselle Konstruksie van panele Die panele word teen ʼn 25 grade hoek word hoofsaaklik gemaak van silikon, ’n geïnstalleer wat die risiko van haelskade halfgeleier, en dieselfde tipe materiaal Die grootte van die paneel wat Suidwes verminder. Die panele word noordwaarts wat gebruik word in die vervaardiging van geïnstalleer het, is 1950 mm x 992 mm x geïnstalleer wat beteken sonenergie word rekenaarskyfies. Wanneer hierdie materiale 40 mm dik en weeg 22 kg. Elke paneel kan oor die hele dag opgewek. sonenergie (fotone) absorbeer, veroorsaak tot 325 watt opwerk. Hierdie stelsel word ʼn dit dat klein elektries gelaaide deeltjies, “grid tie” konsep genoem. Hier word die Boshof Handelstak se bekend as elektrone, daardeur beweeg. gebruik aangedui. Die sonpanele lewer 4,5 Fotovoltaïese panele: Sonenergie (lig) Hoe werk die sisteem kilowatt energie op die gegewe tyd, terwyl omgesit in elektrisiteit die perseel se verbruik 5,67 kilowatt is. Dit Boshoff Handelstak se elektrisiteit-toevoer sluit die totale verbruik van die perseel in. Fotovoltaïese panele bestaan uit half- vanaf die munisipaliteit is saam met die Die handelstak onttrek ʼn ekstra 1,17 kilowatt geleiers. Elke sel bestaan uit twee tipes sonpanele gekoppel. In die nag en vroeg vanaf die munisipaliteit wat nodig is om al die halfgeleiermateriaal, die een positief en die oggend voor die son opkom asook op be- elektriese eenhede se aanvraag te hanteer. ander negatief. Wanneer lig op die halfge- wolkte dae gebruik die sisteem elektrisiteit leier skyn, ontstaan daar ’n elektriese veld afkomstig van die munisipaliteit, en bedags oor die koppelvlak tussen hierdie twee lae, word die meerderheid elektrisiteit deur die wat ’n elektriese stroom tot gevolg het. Die panele voorsien. Die panele gee energie p-tipe is geneig om die elektrone weg te uit aan die omskakelaar en die energie wat stoot, terwyl die n-tipe elektrone probeer kort word vanaf Eskom onttrek, sien skets nadertrek. Lig verskaf die energie wat die aangeheg in die geval van die munisipaliteit. elektrone tussen die twee lae laat beweeg, en hierdie vloei genereer elektrisiteit. Hoe Lewensduur van die sisteem groter die intensiteit van die lig, hoe sterker die elektriese stroom wat opgewek word. Die sonpanele se verwagte leeftyd is meer as 20 jaar, waarna die effektiewe tyd van die paneel met ʼn klein persentasie jaarliks verminder. www.suidwes.co.za 11Desember ‘18 | Januarie ‘19

RUBRIEKE Klimaatverslag deur 2018. Grafiek 1 dui die waarskynlike orde- saak. Die oesskade kan ook veroorsaak word Esmond Coen, grootte van die voorkoms van die La Niña, deur hael en sterk winde wat kan voorkom. Inligting Bestuurder, El Niño- en Neutrale-toestande aan oor die Terratek tydperk vanaf November 2018 tot Julie 2019. Die soliede lyne in Grafiek 1 dui die plant- datums (onderpunt) aan en die bereiking Met erkenning aan: NOAA en CPC/IRI Die El Niño toestande het van die reproduktiewe stadium (bo punt) vir gewoonlik die vooruitsig mielies (65-85 dae) aan. Die reproduktiewe Die huidige klimaatvooruitsig behels dat daar droeër as normale en saadvul-stadiums, wat die opbrengs dat die El Niño-toestande verder sal toestande sal heers en dat bepaal, vind dan plaas en die vooruitskatting versterk gedurende November 2018 die temperature hoër as dui daarop dat vroeë aanplantings negatief en ʼn piek teen Desember 2018 sal bereik. die normale gemiddelde beïnvloed kan word met die voorkoms van Hierdie versterking in toestande word temperature sal wees. die piekperiode van die El Niño toestande in aangedui in Grafiek 1 se soliede stawe. Desember 2018 en Januarie 2019. Die El Niño toestande het gewoonlik die Die vooruitskatting vir die verskillende vooruitsig dat daar droeër as normale toe- Die aanduiding is dat latere aanplantings moontlikhede van El Niño/Southern Oscil- stande sal heers en dat die temperature hoër vanaf middel November en Desember lation (ENSO) toestande van Oktober 2018 as die normale gemiddelde temperature ’n beter kans staan met ’n afname in word aangedui met die stippel lyne in Grafiek sal wees. Die verwagting is dat presipitasie die El Niño-toestande se ordegrootte in 1. Dit wys daarop dat die voorkoms/ontwikke- swaarder en hewiger sal wees as normaal Februarie en Maart 2019. Die orde grootte ling van die El Niño-toestande (soliede stawe) wat oorstromings en oesskade kan veroor- vir La Niña-toestande vergroot later in die versterk het teenoor die verwagting van die seisoen en bereik ’n ewewig gedurende ENSO-waarskynlikheidsmodel van Oktober Mei 2019, waarna die waarskynlikheid van La Niña-toestande sterker word. Dit gee ’n positiewe vooruitsig vir die volgende seisoen indien die tendens gaan volhou. Grafiek 1: Grafiese vergelyking van ENSO 3.4 sone toestande November 2018. 12 Desember ‘18 | Januarie ‘19 www.suidwes.co.za

ARTIKELS PLAASWERKERS EN DIE MINIMUMLOON deur Wat is die doel van die sektorale • Die huis is nie minder as 30 vierkante Sagrys Klopper, vasstelling? meter in grootte nie. Menslike Hulp- bronpraktisyn Dit sit die minimumlone en minimum Diensvoorwaardes vir plaaswerkers diensvoorwaardes uiteen vir die indiens- ʼnNuwe nasionale minimumloon is in neming van plaaswerkers. Plaaswerkers mag nie meer as: Mei 2018 aangekondig. Plaaswerkers moet sedert dié aankondiging R3 Wie is ingesluit? • 45 gewone ure per week werk nie. 576 per maand (R18 per uur) verdien. Minimumlone en minimum diensvoor- Dit is van toepassing op alle plaaswerkers • N ege ure op enige dag, indien sodanige waardes vir werknemers in sekere sektore in alle plaasaktiwiteite in die Republiek van werker werk vir 5 dae of minder per week. soos landbou, huiswerkers en twaalf Suid-Afrika. ander sektore, is lank reeds in sektorale • Agt gewone ure per dag, indien die werker vasstellings vervat. Maar ʼn universele Wie word beskou as ʼn plaaswerker in werk vir meer as vyf dae in enige week. minimum-standaard vir alle werknemers in terme van die sektorale vasstelling? Suid-Afrika is nou gevestig. Hoeveel oortyd-ure mag ʼn werker werk • Plaaswerkers betrokke in alle plaas- per week? In Februarie 2017 is ʼn ooreenkoms by die aktiwiteite in Suid-Afrika Nasionale Ekonomiese Ontwikkelings- en Indien daar ʼn ooreenkoms is, mag Arbeidsraad (NEDLAC) tussen die verteen- • ʼn Huiswerker wat in diens geneem word plaaswerkers 15 ure oortyd per week werk, woordigers van arbeid, die gemeenskap op ʼn plaas maar nie meer as 12 ure per dag, insluitend en die regering bereik, om ʼn bedrag van oortyd nie. R20 per uur as minimumloon vas te maak. • ʼn Sekuriteitswag wat in diens geneem Met die uitdagings in die huiswerker- en word om wag te hou op ʼn plaas of ander Wanneer moet oortydbetalings geskied? plaaswerkersektore, is daar besluit om die persele waar plaasaktiwiteite onderneem minimumloon in die sektore in te faseer. Dit word, wat nie in diens van die privaat • Oortyd is betaalbaar wanneer ʼn werker gee boere dus kans om oor ʼn tydperk by die sekuriteitsindustrie is nie. meer as die voorgeskrewe gewone ure minimumloon van R20 per uur uit te kom, per week werk (d.w.s. 45 ure), tensy en beteken dat plaaswerkers tans ʼn mini- Aftrekkings by plaaswerkers die skriftelike besonderhede van diens mum van R18 per uur moet verdien, terwyl (dienskontrak) sodanige ure verkort, dan huiswerkers ʼn minimum van R15 per uur ʼn Plaasboer mag ʼn bedrag, wat nie 10% sal oortyd betaal moet word na gelang moet verdien. Huiswerkers en sekuriteits- van die loon oorskry nie, aftrek van ʼn plaas- van sodanige verkorte ure. wagte wat op plase werk, word beskou as werker se loon vir akkommodasie wat die plaaswerkers en moet daarom ook sedert werker normaalweg bewoon en wat aan die • Die betaling van oortydwerk is een-en- 1 Mei 2018 teen R18 per uur vergoed word. volgende vereistes voldoen: ʼn-half maal die uurlikse loontarief soos vervat in Tabel 1. Boere wat nie die minimumloon kan be- • Die huis moet ʼn dak hê wat weerbestand is. kostig nie, kan aansoek doen om kwytskel- Tyd op Sondag gewerk Betaling ding van die minimumloon. Die boer moet • Die huis moet ʼn glasvenster hê wat oop- in die aansoek bewys moet lewer van sy gemaak kan word. Een uur of minder Dubbel die loon vir een finansiële status. Na indiening moet die uur. boer binne 30 dae terugvoer ontvang of sy • Waar die infrastruktuur op ʼn plaas bestaan, kwytskeldingsaansoek suksesvol was of indien elektrisiteit binne-in die huis Meer as ʼn uur, maar nie Dubbel die gewone loon nie. Indien hy nie binne 30 dae terugvoer beskikbaar is. ontvang nie, kan daar aangeneem word dat meer as 2 ure nie. vir tyd gewerk die kwytskelding toegestaan is. • Indien ʼn plaaswerker egter vir sodanige elektrisiteit moet betaal, mag daar nie Meer as 2 ure maar nie Die gewone daaglikse ʼn addisionele 10% ten opsigte van meer as 5 ure nie. loon. akkommodasie afgetrek word nie. Meer as 5 ure. Die groter bedrag tussen • Indien veilige drinkbare water binne in die dubbel die loon betaal- huis beskikbaar is. baar met betrekking tot ure gewerk (uitgesluit • Indien daar ʼn spoeltoilet of put-latrine oortyd) of dubbel die beskikbaar is binne-in of naby die huis. daaglikse loon Tabel 1: Betaling vir werk op ʼn Sondag 13

SOVEEL KRY JOU JX75T MEER VIR 4WD ROPS VIR SLEGS SOVEEL MINDER R260,000.00 UITSL. BTW R299,000.00 INSL. BTW BETROUBAAR, EENVOUDIG, PRODUKTIEF: CASE IH JX75T *Bepalings & voorwaardes geld. Terwyl voorraad hou. Finansiering onderhewig aan goedkeuring. 14 Desember ‘18 | Januarie ‘19 KONTAK LIEB: 018 581 1174 / 082 824 0520 of besoek u naaste Suidwes Agrifriend www.suidwes.Mco.ezaganisasie-tak vir meer inligting.

ARTIKELS Managing importance. The first being the relationship the financial and/or specific information change: between environment and conservation. relating to production cost which allows Conservation acknowledge the intrinsic for the calculation of production cost Don’t let the value of an environmental resource. In other ratios. For example, everyone wants their bottom line be words, even if it is of no specific value to animals to be in pristine condition at all overshadowed anyone, it still has the right to exist and as times. The question however becomes at by the desire a result, it is being conserved. On the other what cost? Does it make financial sense, to grow hand, the value in wildlife conservation is especially at current prices, to continue created by recreational and/or experience to strive for animals that are in pristine deur value, irrespective of whether it is on public or condition throughout the year? Does it dr Flippie Cloete, privately-owned land. In this instance, similar make financial sense to continue to farm Manager: to conservation, wildlife may be regarded as with animals in smaller camp systems Terratek an environmental resource. However, once considering the trade-off between higher an economic value is added to a natural levels of production that comes with a Change is one of the only constants in resource in the form of breeding, growing higher cost structure or potentially lower any industry or business environment. etc. it moves closer to the definition of agri- production levels coupled with the lower The same accounts for the wildlife culture or it being an agricultural resource. cost structure associated with more exten- industry, with the development discourse of The difference in opinion and the legislative sive systems? The reality is that many of the industry that clearly reflect the notable environment is arguably among the factors these trade-offs are answered at the hand changes that have taken place over the that contributed towards the establishment of turnover, mainly because the primary past three plus decades. In general, change of the Wildlife Producers Organisation (WPA) focus is on growth and not necessarily on industry level is being brought about by and successively, the listing of a number of optimisation or cost minimisation. developments that impact on grass root species under the animal improvement act. level. For example, conditional ownership The establishment of WPA will unquestion- It is an undisputed fact that growth of game animals for private land owners ably contribute towards change, the extent remains an integral part of the survival laid the foundation for farmers to unlock and/or impact which remains to be seen. of any business, especially agricultural the value of wildlife. Conditional ownership related businesses where margins are under remains the foundation upon which the The declining price trend of specifically pressure. In other words, growth is central industry is build, and to a large extent, the higher value and colour and/or morpho- in terms of managing the challenges and/ driver behind change. logical variants is another development or risks brought about by change. Change is which are likely to drive change in the years not only a given, it is perpetual. Embracing Interesting to note is that, different to to come. It is clear that many game ranchers change while being innovative and creative many other industries, the wildlife industry are starting to shift focus towards a more will ensure sustainable growth. How can an developed on the back of a latent market vertically integrated (forward and/or back- individual or a business be innovative while demand and mostly independent of ward) approach in an attempt to mitigate resisting change or be creative without em- development policy programs. This is the risk or the manage the change that is bracing change and/or innovation? As men- evident from the discrepancies in provincial brought about by the lower prices. In addition tioned earlier, change is not only instigated permit-award procedures, the conservation to vertical integration, value adding is another by innovation or creativity at farm level but is status of many indigenous species, and strategic approach that is employed by many often a result of the uncontrollable external the degree to which translocation can game ranchers. The latter specifically refers factors such as legislation or the regulatory occur. Several authors (1, 2, 3, 4) also made to the live game breeding segment, with a lot environment. The challenge is to embrace reference to a largely outdated and incon- of emphasis being placed on quality, relation- change, to be innovative and creative and sistent regulatory environment that lack ships, branding, etc. To a large extent, these to grow in a cost-effective manner. Cost- national norms and standards. main strategic approaches can be regarded effectiveness is synonym with the optimal or grouped into what is referred to as growth utilisation of resources. i.e. ensure that Besides the regulatory environment and strategies, which in most instances, require what is available are used optimally before the changes that it brought or are likely additional or relatively large capital outlays. embarking on a new venture. Ultimately, suc- to be bring about in future, questions also cess will be determined by net profit and not remain in terms of whether wildlife and The outcome or success of these strategic turnover. In other words, don’t let the desire specifically game animal’s falls within the approaches is often determined at the hand of to grow overshadow the bottom line. broader narrative of an environmental turnover (size of the business). A higher turn- or agricultural resource? The answer to over however does not automatically imply References: this is not clear cut and largely depend on higher gross or more importantly, net profits. the way environmental versus agricultural The latter is an aspect that is often overlooked 1 Bothma, J. du P., Suich, H. & Spenceley, A. 2009. resource is being defined and secondly, the or left unspoken. The decline in prices and suc- Extensive wildlife production on private land in South way in which value is added. In view of the cessively profit margins often prompt ranchers Africa. In: H. Suich, B. Child & A. Spenceley Eds.). definition of environmental versus agricultural to focus on growth which, in many instances, Evolution and innovation in wildlife conservation: resources, three different concepts are of overshadow any idea or strategy relating to Parks and game ranchers to transfrontier conserva- cost minimisation and/or the optimal use of tion areas. London: Earthscan, pp. 163-184. the current resources available. 2 Bürgener, M., Snyman, N. & Hauck, M. 2001. Towards Timely and accurate information is a sustainable wildlife trade: An analysis of nature arguably the biggest challenge when it conservation legislation in South Africa with particular comes to cost minimisation or strategies reference to the wildlife trade. Cape Town: Institute of that are focused towards the optimal Criminology, University of Cape Town. utilisation of available resources, which include animals. Detailed information 3 Bürgener, M., Greyling, A. & Ramsey, A. 2005. Status in terms of parenthood, growth and/or quo report on the policy, legislative and regulatory en- breeding performance is only part of the vironment applicable to commercial and recreational information that is required to ensure that hunting in South Africa. Background research paper a specific resource, such as animals, are for the Panel of Experts, Department of Environmental utilised optimally. The other part entails Affairs and Tourism (DEAT). Johannesburg: DEAT. 4 Wynberg, R. 2002. A decade of biodiversity con- servation and use in South Africa: Tracking progress from the Rio Earth Summit to the Johannesburg World Summit on Sustainable Development. South African Journal of Science, 98: 233-243. www.suidwes.co.za 15Desember ‘18 | Januarie ‘19

ARTIKELS Vergemaklik jou vuurwapenlisensie-aansoek deur Jaco Kruger, Wapenspesialis, Suidwes Handel Jaco Kruger van Suidwes Wapens het • 2 x volkleur paspoort grootte foto’s. aansoeker gemagtig is om aansoek te sy nasionale kleure in Bankrusskiet doen om eienaarskap van die vuurwapen. verwerf en het sy land verskeie kere • Bewys van woonadres. verteenwoordig. Hy is ʼn aktiewe SAJWV en • Afskrif van identiteitsdokument van SA jaggeweer skut. • Afskrif van opleidingsertifikate (vaardigheid). boedel eksekuteur. Die proses om aansoek te doen vir ʼn • Bestaande vuurwapeneienaars: Afskrif van • Doodsertifikaat van vorige lisensiehouer. vuurwapen is een wat baie mense huidige toepaslike bevoegdheidsertifikaat. sommer mismoedig maak. In hierdie • Afskrif van identiteitsdokument van artikel word gepoog om ʼn oorsig te gee • Nuwe vuurwapeneienaars: Aansoek vorige lisensiehouer. oor die proses om aansoek te doen vir ʼn om toepaslike bevoegdheidsertifikaat. vuurwapen by die Suid-Afrikaanse polisie. • Afdeling F, Tipe E (Boedel) op aan- Dit sluit aansoeke vir ʼn nuwe vuurwapen, • Artikel 15 – Geleentheidsjagter/ soekvorm moet voltooi en onderteken tweedehandse vuurwapen, vuurwapens uit Sportskiet: 2 x jag/sportbriewe. word deur die eksekuteur. ʼn boedel en meer in. • Artikel 16 – Toegewyde jagter/Sportskiet: Volgens ʼn uittreksel op die Suid-Afrikaanse Daar is deesdae baie vuurwapen aan- Kopieë van geldige artikel 16-status. Jagters- en Wildbewaringsvereniging se soeke wat afgekeur word as gevolg van webwerf, word definisies van toegewyde onvoldoende motivering. • Duidelike kleurfoto’s van die kluis jagter en toegewyde sportskut gegee en in waarin jy die vuurwapen sal stoor. meer besonderhede verduidelik. Die koper van die vuurwapen moet Foto’s moet wys: eerstens besluit wat die rede vir die aan- Die verwerwing van Toegewyde Jagter- koop van die vuurwapen is. a) Volle buitekant (deur gesluit); status wat deur SA Jagters toegeken word, voldoen aan die statutêre bepaling van Wet Die wet bevat drie artikels b) Volle binnekant (deur oop); en 60 van 2000 soos gewysig. Lede van die waaronder ʼn persoon vir ʼn Suid-Afrikaanse Jagters- en Wildbewarings- vuurwapen kan aansoek doen: c) ʼn Naby foto van die bevestigings- vereniging wat hierdie status verwerf het, mag boute van die kluis. ingevolge Artikel 16 van hierdie Wet meer as 1. Artikel 13 - Selfverdediging vier vuurwapens vir jagdoeleindes besit. • ‘n Omvattende motivering per lisensie- 2. Artikel 15 - Geleentheidsjagter/Sportskiet aansoek. • Toegewyde Jagterstatus is geskik vir lede wat gereeld jag en aan die vereniging se 3. Artikel 16 - Toegewyde Jagter/Sportskiet • R140 kontant per lisensie aansoek. takaktiwiteite deelneem. Elkeen van die bogenoemde artikels het • Enige addisionele dokumentasie wat u • Let wel: Ingevolge die beleid van SA aparte riglyne vir motiverings en bewyse aansoek ondersteun. Jagters, word Toegewyde Jagterstatus wat gelewer moet word. slegs toegeken aan lede 16-jaar en ouer. By die verkryging van ‘n vuurwapen Die aansoeker moet ‘n Suid-Afrikaanse van ‘n vuurwapenhandelaar: • Lede jonger as 16 jaar mag wel die burger en ouer as 21 jaar wees (tensy daar opleiding voltooi maar mag slegs aan- geldige redes bestaan hoekom die persoon • Addisionele SAP 350 (a) soos deur die soek doen vir die Toegewyde Status jonger as 21 bevoegdheid vir ‘n vuurwapen- handelaar voltooi. wanneer hulle 16 jaar oud word en die lisensie moet bekom). Toegewyde Status aansoek sal daarom • Afdeling F, tipe B (Vuurwapenhandelaar) slegs ontvang, verwerk en die Toegewyde Die onderstaande lys is ‘n riglyn van die op aansoekvorm moet ingevul word. Status uitgereik word nadat die lid 16 jaar dokumentasie wat ʼn vuurwapenlisensie- oud geraak het. aansoek moet vergesel. Neem kennis dat Tweedehandse wapens koop by plaaslike aangewese vuurwapenbeamptes individu: Die verwerwing van Toegewyde Sportskut- (DFO) effense verskille in vereistes mag hê status voldoen aan die statutêre bepaling en addisionele inligting mag aanvra. Maak By die verkryging van ‘n vuurwapen van ‘n van Wet 60 van 2000. Lede wat hierdie vooraf kopieë van jou aansoek, aangesien individu (huidige eienaar): status verwerf het, mag ingevolge Artikel die meeste SAPD-kantore nie geriewe het 16 van die Wet meer as vier vuurwapens vir om afskrifte van dokumente te maak nie. • Afskrif van identiteitsdokument van hui- sportskietdoeleindes besit. dige lisensiehouer. Dokumentasie wat ʼn vuurwapen- • Toegewyde Sportskutstatus is geskik vir lisensie-aansoek moet vergesel: • Afskrif van bestaande vuurwapenlisensie. lede wat aktief aan sportskietaktiwiteite of -kompetisies deelneem. • SAP 271 aansoekvorm. • Afdeling F, Tipe A (privaat eienaar) op aansoekvorm moet deur huidige eienaar • Let wel: Ingevolge die beleid van SA Jagters, • 2 x afskrifte van jou identiteitsdokument. voltooi word. word Toegewyde Sportskutstatus slegs toegeken aan lede 16 jaar en ouer. By die verkryging van vuurwapen van ‘n boedel: • Aanstellingsbrief vir boedel eksekuteur. • Oordrag/toestemming van die boedel eksekuteur waarin verklaar word dat die 16 Desember ‘18 | Januarie ‘19 www.suidwes.co.za

PRODUKNUUS • Lede jonger as 16 jaar mag wel die die handhawing van Toegewyde Sportskutsta- as moontlik te maak deur die eerste keer opleiding voltooi maar mag slegs aan- tus baie strenger is en werklike sportskietakti- reg aansoek te doen. Volg gerus die raad soek doen vir en die Toegewyde Status witeite vereis om die status te behou. in hierdie artikel om jou aansoek minder ontvang wanneer hulle 16 jaar oud word. uitdagend te maak. Toegewyde Status aansoek sal daarom Jou lidmaatskap tot ʼn professionele organi- slegs ontvang, verwerk en uitgereik word sasie soos die Suid-Afrikaanse Jagters- en Kontak Suidwes Wapens in nadat die lid 16 jaar oud geraak het. Wildbewaringsvereniging versterk beslis jou Bothaville by 060 995 0015 vuurwapenlisensie-aansoek. Sluit aan by ʼn Dit word soms beweer dat dit makliker is organisasie in jou omgewing en neem deel vir meer inligting oor die om Toegewyde Sportskutstatus te verwerf aan skietdae, nie net vir die wetlike aspekte vuurwapenlisensie-aansoekproses. as Toegewyde Jagterstatus en sommige lede daarvan nie, maar ook om jouself as skut registreer dan liewer Toegewyde Sportskut- te verbeter. Maar dit is egter belangrik om status. Onthou dat die aktiwiteitsvereistes vir die aansoekproses vir jouself so maklik MAAK REG VIR DIE BAAL SEISOEN deur Tienie Eloff, Agrifriend, Parte analis Krone baaltou en -net is ʼn handelsnaam wat nie onbekend is in ons omgewing nie. Agrifriend Equipment verskaf al sedert 2012 Krone produkte aan die Noord Kaap, Oos Kaap en Noordwes. Die reeks bestaan uit verskillende soorte baaltou vir verskillende applikasies. Die reeks het baaltou beskikbaar vir ver- skeie balers, vanaf ʼn vierkantige baler tot by die Big Pack HDP-baler. Daar is twee soorte Krone baalnet beskikbaar, naamlik Strong edge en Round edge. Skakel gerus jou naaste Agrifriend-tak vir verdere inligting oor beskikbare produkte vir die baalseisoen. Krone Excellent Twine Die nuwe Krone Excellent Twine is nou beskikbaar. Hierdie tou gee gemiddeld 20% meer lengte per rol teenoor die gewone Krone tou, maar bied dieselfde sterkte. Met die Krone Excellent Twine kry jy meer bale per dag en hoef jy minder te hervul. Dit beteken meer besparings en hoër produktiwiteit. Krone Excellent HDP Smart Die Krone Excellent HDP Smart word hoofsaaklik by die Big Pack HDP balers gebruik, waar die regte keuse van tou baie belangrik is. Op ʼn hoë digtheid baler is dit van kardinale belang dat jy die regte keuse maak. Die tou is ontwerp om onder hoë druk minimale slytasie op die knoop meganisme te veroorsaak. www.suidwes.co.za 17Desember ‘18 | Januarie ‘19

MAAK Shift/1276/A KRAGVOER VAN JOU KUILVOER Bewaar die energie in jou kuilvoer natuurlik. BIOMIN® BioStabil is ’n reeks kuilvoer-inokulante wat fermentasie in ’n breë kuilvoerspektrum (gras, lusern, graan-heelplante, klawer, mielie- heelplante, ens.) verbeter en versnel deur pH-waardes gedurende die inkuilproses vinniger te verlaag. Sodoende word kuilvoerstabiliteit tydens voer-onttrekking uit die kuilvoerbunker verbeter, selfs nadat die bunker oopgemaak is. Die resultaat is ’n hoër droëmateriaal-, energie- en voedingstofbehoud – ’n waarborg vir laer insetkoste plus hoër produksie en wins. Kry meer besonderhede by www.biomin.net/kragvoer of skakel ons by 018 468 1455. 18 Desember ‘18 | Januarie ‘19 www.suidwes.co.za

PRODUK ARTIKEL DIE MIKOTOKSIEN RISIKO IN RU-VOER EN KUILVOER Dr. Timothy Jenkins, Ontwikkelingswetenskaplike, BIOMIN Herkouers is unieke diere. Met die Gras lugdig as moontlik te bedek. ʼn Doeltreffende komplekse grootpensstelsel kan kuilvoerinokulant (Biostabil®) is ook belangrik hierdie diere energie en proteïen Spesifieke swamme kan in die lote van om die stabiliteit van die kuilvoer tydens verkry uit ru-voer wat ander diere nie eers sekere grasse groei, soos Neotyphodium- inkuiling en in die uitvoer-fase te verbeter. behoorlik kan verteer nie. Ru-voer het die spesie op fescuegras, en dit kan toksiese voordeel dat dit ’n goedkoop voerbron is ergotalkaloïede (ergot) produseer wat Uitwerking op diere vergeleke met ander tipes voer, maar ons bewerasie en vasokonstriksie kan veroorsaak moet bewus wees van die mikotoksiene en so ook hittestress vererger. Dit kan ook Talle van die mikotoksiene wat in voere wat dit kan bevat. lamheid, mastitis en vrugbaarheidsprobleme teenwoordig is, het ʼn nadelige effek op aanspoor. In sommige gras- of graangewasse, proteïen vervaardiging. Dit beteken dat, soos Nie net in graan nie is daar ook ʼn risiko met ander ergotswamme met talle van die algemene mikotoksiene, die soos die Claviceps-spesie wat ook toksiese uitwerking dikwels gesien word in die snel- Mikotoksiene is toksiese sekondêre meta- alkaloïede kan produseer. groeiende selle in die liggaam wat vinnige boliete wat deur swamme geproduseer proteïensintese vereis, dus die dermwand, word en kan ’n groot impak op die veebedryf Lusern die lewer en immuunselle. In die meeste ten opsigte van veeartsenykoste en swak- gevalle sal die mikpunt wees om DON en ker diereprestasie hê. Mikotoksiene word Lusern is nog ʼn algemene voergewas wat verwante mikotoksiene doeltreffend te han- gewoonlik net met graan verbind, maar ook deur deoksinivalenol (DON), searale- teer. DON verhoog die absorpsie van ander volledige rantsoene bevat graan, ru-voer en noon (ZEN) en aflatoksien B1 besmet kan mikotoksiene deur die dermwand en die dikwels ook mielie kuilvoer. Mikotoksiene word. Aflatoksien B1 kan in melk oorgedra teenwoordigheid van ander mikotoksiene wat in graan is, is gewoonlik ook in kuilvoer word en ʼn gesondheidsrisiko vir mense verhoog om die beurt die effek van DON teenwoordig. Mikotoksiene kan ook op inhou (kanker wekkend). Skenk aandag op diere. DON kan nie effektief gebind word ander dele van die plant geproduseer word aan die stoor van ru-voer soos lusern en deur mikotoksienbinders nie en daarom is en nie net op die graan gedeelte nie. Hierdie ander tipes hooi of strooi om die risiko van nuwe tegnologie nodig om dit met behulp toksiene sluit sommige van die Fusarium- Aspergillus flavus en verwante spesies van ensieme onskadelik te stel. swammikotoksiene in wat algemeen in wat aflatoksiene produseer, te verminder. graan voorkom, byvoorbeeld deoksinivalenol Aflatoksien ontwikkel gewoonlik onder swak Mikotoksienoplossings (DON, ʼn probleem vir dermgesondheid en stoor kondisies. vatbaarheid vir siektes), searalenoon (ZEN, ʼn Mikotoksien-risikobestuur vir herkouers probleem vir vrugbaarheid) en fumonisiene Kuilvoer moet ʼn wye reeks mikotoksiene kan (FUM, ʼn probleem vir dermgesondheid). hanteer wat in graan, ru-voer en weiding Daar kan ook minder bekende Fusarium- Kuilvoer bring ʼn ander dimensie van teenwoordig is, asook mikotoksiene wat mikotoksiene soos kulmorienverbindings mikotoksienrisiko na vore, aangesien tydens stoor en inkuiling geproduseer word. en moniliformien wees. Daar is bewyse dat bykomende swamme in die kuilvoerbunker Mycofix® hanteer hierdie bekommernisse sommige van hierdie ander verbindings die kan groei. Dit is belangrik om nie merkbaar met ʼn veelvuldige strategie van adsorpsie/ effek van DON by diere vererger. gemufte dele van die kuilvoer te voer nie, binding (doeltreffend op aflatoksiene, aangesien talle van die swamme (soos ergotalkaloïede en sommige van die tipes Ru-voer kan ook mikotoksiene bevat van Mucor hiemalis of Aspergillus fumigatus) kuilvoerswamme), biotransformasie (die ander swamme wat in of op plante groei. siektes by diere of mense kan veroorsaak, unieke bewese vermoë om deur middel van Tenuasoonsuur (TeA), wat deur swamme en talle van hulle (insluitend A. fumigatus) ensieme die mikotoksiene onskadelik te soos Alternaria en Phoma geproduseer mikotoksiene kan produseer. A. fumigatus is stel), en biobeskerming om die kwesbare word, is dikwels teenwoordig. ʼn Algemene een van die algemeenste kuilvoerswamme selle van die dermwand, lewer en immuun- Phoma-siekte (stam kanker/Swart stam) en kan gliotoksien produseer wat die stelsel te beskerm. op voersorghum beteken dat dit veral ʼn hoë immuniteit van diere kan verswak. Ander frekwensie van TeA-besmetting het. Daar algemene kuilvoerswamme sluit Penicillium Vir meer inligting, kontak Albert van is nie baie inligting beskikbaar oor die effek roquefortii (wat roquefortien C, patulien en Rensburg en sy span by: van TeA op herkouers nie, maar dit inhibeer mikofenolsuur kan produseer) en Monascus die vorming van proteïene (spiergroei) en ruver (wat sitrinien kan produseer) in. Biomin Suid-Afrika: is bekend vir die nadelige uitwerking op die +27 (0)18 468 1455, +27 (0)18 468 1456 dermwand by pluimvee. Die beduidendheid van hierdie individuele of +27 (0)834095315 tipes kuilvoermikotoksiene by herkouers Aspergillus fumigatus is een van die verg meer navorsing, maar daar is genoeg- Stuur ’n epos aan: algemeenste mikotoksien-produserende same bewyse dat gemufte kuilvoer oor die [email protected] of kuilvoerswamme. Dit kan gewoonlik algemeen nadelig is. Benewens om nie besoek die webtuiste www.biomin.net. gliotoksien produseer en die longe of gemufte kuilvoer te voer nie, is dit belangrik spysverteringstelsel van diere met ʼn swak om die risiko van kuilvoerswamme te Verwysings is op versoek beskikbaar. immuunstelsel aantas wat lei tot bloeding verminder deur met die regte voginhoud Volg ons op FB: Biomin South Africa. in die dermkanaal. vir kuilvoer te begin (nie te droog nie), die kuilvoer voldoende te kompakteer en dit so www.suidwes.co.za 19Desember ‘18 | Januarie ‘19

PRODUKNUUS Kry die beste uit jou sonneblomme deur Adri Truter, Metson World Sonneblomme raak vir ʼn verskeiden- Sou toestande minder gunstig wees tydens In die Noordwes area behoort sonne- heid van redes toenemend gewild. Ten planttyd, is dit wenslik om ʼn produk te oor- blomme onder spilpunte met kniehoogte einde die beste uit die gewas te haal, weeg wat in kombinasie met die Trichoderma 125 – 150g B/ha en 100g/ha Mo te ontvang, word kritiese besluitneming by vier stadia in op die saad met planttyd geplaas kan word opgevolg met dieselfde dosering net voor die die verbouingsproses vereis. om saadontkieming te bevorder. Die produkte sterstadium. In die oorblywende produksie wat hier prakties die maklikste werk, bevat areas behoort spilpunt sonneblomme op Grondvoorbereiding ook talk en grafiet as draer. Die voordeel van kniehoogte 100g/ha B en Mo te ontvang, ʼn Gewilde praktyk is om boorsuur op die saadontkiemingsprodukte, is dat die wortel opgevolg met dieselfde dosering net voor die grond met plant uit te spuit. Boor (B) wat op vinniger die kunsmis bereik wat ʼn sterker sterstadium. Oorweeg gerus die gebruik van hierdie wyse toegedien word, is slegs vir die saailing tot gevolg het. 5kg/ha 3:1:6 (48) op dieselfde groeistadium gewas beskikbaar indien die grond se pH 5 aangesien sonneblomme se kalium behoefte en meer is. Dit is nogtans belangrik om te Kniehoogte tydens reproduksie besonders hoog is. besef dat ʼn lae grondvog ook tot gevolg kan hê dat boor nie vir die gewas beskikbaar is Hierdie word as die belangrikste groeifase Oordrag van gif nie ten spyte van ʼn gunstige grond pH. In in die lewensiklus van droëland sonne- gevalle waar die grond pH ongunstig en/ blomme bestempel in soverre dit voeding Dit gebeur bykans jaarliks dat sonne- of die grondvog laag is, is dit wenslik om betref. Sonneblomme is honger vir boor en blomme in sekere produksie areas onder die eerder die boor na opkoms met kniehoogte molibdeen (Mo). Sou dit onmoontlik wees oordrag van gif gebuk gaan direk na opkoms. op die gewas aan te wend. Die nuutste om boor tydens planttyd op die ry toe te Die gewildste praktyk is om in sulke omstan- tendens is om eerder ʼn boor– en swael dien, is hierdie die ideale tyd om so iets te dighede MAP toe te dien. Die gewas word bevattende produk in pleks van slegs ʼn boor doen. Wees bedag daarop dat daar wel inderwaarheid onder meer spanning geplaas bevattende produk te gebruik omdat swael boor-bevattende formulasies beskikbaar deur MAP toe te dien. Dit is meer wenslik om nitrate na aminosure omskakel wat belang- is wat in kombinasie met landboumiddels eerder ʼn produk soos Novomax teen 2 lt/ha rike boublokke vir enige gewas is. Hiermee aangewend kan word sonder om die werking in kombinasie met 1lt/ha Liquimax DS toe saam stel swael ook die gewas in staat om van diesulke landboumiddels te benadeel. te dien. Novomax bevat Mg, S, Fe en ander sonlig in energie om te skakel terwyl hierdie mikro-elemente. Dit is bekend dat Mg en element ook die gewas se weerstand teen Die hoeveelheid boor om in die gewas se Fe die gewas in staat stel om optimal te siektes verhoog. behoefte te voldoen, wissel tussen produksie fotosinteer wat in diesulke omstandighede Saadvoorbereiding areas. In die Noordwes is 200 g voldoende vir geweldig belangrik is. Navorsing het bewys Grondgedraagte wortelsiektes is veral ʼn droëland produksie met 150 g B voldoende vir dat die anti-oksidante in Liquimax DS ter- realiteit by sonneblomme. Om hierdie rede die oorblywende produksie areas. Molibdeen selfdertyd sy rol vervul om die effek wat die is saadbehandeling ʼn kern suksesfaktor. (Mo) is egter onlosmaaklik van boor. Molibdeen oordrag van gif op die gewas het, te oorkom. Baie navorsing toon dat deur ʼn Trichoderma werk sinergisties met boor saam om die olies op die saad te plaas tydens die planttyd nie- te vervaardig waarmee sade gevul word. onderhandelbaar is en terselfdertyd prakties Wanneer molibdeen en boor in kombinasie die maklikste wyse is om die wortelstelsel aangewend word, sal die sade in blomkerns teen diesulke siektes te beskerm. selde dowwe pitte oplewer. Die ideaal is om Trichoderma bied die beste beskerming minstens 150 g, maar verkieslik 200 g Mo in indien die produk mikro geënkaptuleerd droë land produksiesisteme aan te wend. is. Op hierdie wyse word voorkom dat die chemikalieë wat op die saad geplaas is, nie Wortelgesondheid is eweneens belan- die Trichoderma dood maak nie. Hiermee grik. Om hierdie rede is dit wenslik om in saam is dit wenslik indien die Trichoderma kombinasie met B en Mo, ook ʼn seewier ook endofities is, dit wil sê direk op die toe te dien. Dit is wetenskaplik bewys dat wortel leef en nie in die rhizosfeer waar seewiere soos Marinure DS die gewas in grond pH, en meer die effektiwiteit van die staat stel om vog beter te bestuur, meer Trichoderma kan benadeel nie. effektief voedingselemente uit die grond op te neem en terselfdertyd die gewas in staat 20 Desember ‘18 | Januarie ‘19 te stel om beter in ongunstige omgewings- toestande te presteer. Net voor die sterstadium As gevolg van die mite dat boor slegs opwaarts in die gewas beweeg, is B en Mo tradisioneel slegs op hierdie groeifase aangewend. Dit is egter te laat om op hierdie stadium vir die eerste keer die tersaaklike mikro-elemente op die gewas toe te dien. Deur B en Mo alreeds op kniehoogte aan te wend, het die gewas voldoende tyd om ʼn troue tussen hierdie twee mikro-elemente te laat plaasvind – sade word dus beter gevul. Hierdie groeifase is wel belangrik indien sonneblomme onder spilpunte verbou word aangesien ʼn tweede aanwending van beide B en Mo hiertydens kernbelangrik is om in die gewas se behoefte aan hierdie twee elemente te voldoen. www.suidwes.co.za

RUBRIEKE Uit die Howe Is dit die einde van die fynskrif? deur Derek Linde, Groep Hoof Regsbeampte & Groepsekretaris As gereelde rubriek, bespreek Derék 2) dat die boedel nie gebonde gehou kan Die Hof kom uiteindelik tot die gevolgtrekking Linde (Groep Hoof Regsbeampte & word aan die skriftelike kontrak aangesien in die Rattan-saak dat “in short, the morality of Groepsekretaris) interessante hofsake wyle Rattan nie kon toestem tot die kontrak- the maxim pacta sunt servanda is binary: moral wat maandeliks rapporteer word in Suid- bepalings nie weens die fynskrif daarvan en agreements are binding; immoral agreements Afrikaanse Hofverslae. dat die kontrak in elk geval sulke onredelike, are not. Agreements are immoral if they are onbillike, verskuilde en eensydige bepalings against public policy, unfair, in bad faith or As verbruikers van goedere of dienste, bevat dat dit indruis teen die publieke belang incapable of eliciting genuine consensus.” gaan ons almal jaarliks talle kontrakte aan. en die beginsel van Ubuntu. Of dit nou is om ʼn motor te huur, ʼn sel- Die Hof bevind dat die huurkontrak van foonkontrak uit te neem, ʼn lening te maak Wat die eerste verweer betref, het die die Land Rover Discovery in sulke fynskrif of versekering uit te neem. Sentraal tot al Hof die weduwee gelyk gegee. Die gemene geskryf was ten einde ʼn magdom bepalings hierdie transaksies, word van ons verwag regsbeginsel dat niemand gebonde gehou op een bladsy in te pas, dat selfs die Hof om ʼn standaard kontrak te teken, gewoonlik behoort te word om iets te doen wat gesukkel het om die woorde te lees, selfs gedruk op ʼn enkele bladsy in skrif so klein onmoontlik is nie (lex non cogit ad impossi- met behulp van ʼn vergrootglas. Dit was dat mens dit in elk geval nie kan lees nie, al bilia) vind toepassing. Die tweede verweer dus hoogs onwaarskynlik dat Wyle Rattan, sou jy ook wou. Ons weet ook dat niemand (onbillike kontrakbepalings, fynskrif) het die kontrak deurgelees het en wilsooreen- hierdie kontrakte regtig deurlees nie. Ons egter die meeste van die Hof se aandag stemming kon gehad het. Wanneer dit by teken bloot waar vir ons gevra word om geniet. Die Hof begin deur die fundamen- standaard kontrakte kom, rus ʼn plig op die te teken en dan is ons op pad. Eers as die tele regsbeginsel te beklemtoon dat ʼn diensverskaffer om ten minste die verbrui- spreekwoordelike pawpaw die fan strike, ooreenkoms wat vrywillig tussen partye ker se aandag te vestig op die wesenlike lees ons die kontrak (as ons dit natuurlik aangegaan word, deur die howe sonder in- bepalings van die kontrak. Indien dit nie nog het) net om uit te vind dat ons lewe menging afgedwing moet word (pacta sunt gedoen word nie en die bepalings word ver- eintlik weggeteken is. Wel, die gety is besig servanda). Hierdie is ʼn universele beginsel skuil in fynskrif tussen honderde ander be- om in die verbruiker se guns te draai. wat die hoeksteen van die ekonomie vorm. palings, in hoogs regstaal, kan ʼn Hof bevind Chaos sal heers indien die publiek nie meer dat die kontrak, alhoewel onderteken, nietig In die saak Four Wheel Drive Accessory kan steun op die absolute vertroue dat die is weens nie voldoening aan die openbare Distribution v Rattan het die dispuut juis oor howe hul ooreenkomste sal eerbiedig en beleid. In die Rattan-saak was dit presies soortgelyke feite gehandel. Die feite van afdwing nie, indien dit ooit vereis word. die geval. Die Hof wys dienooreenkomstig die saak was kortiks dat wyle Rattan op 28 die eiser se eis van die hand, met koste. November 2012 te Umhlanga ʼn Land Rover Die Hof beslis egter dat, nieteenstaande Discovery by die eiser gehuur het terwyl sy eie bostaande fundamentele beginsel, kontrakte Relevansie van die Uitspraak vir ons lede: voertuig, ʼn Land Rover Freelander, vir herstel- (veral standaard kontrakte soos in die geval dienste geboek was. Wyle Rattan het tipies, ʼn van hierdie saak) ook moet voldoen aan Ongeag of ons lede ʼn verskaffer van enkel bladsy huurkontrak geteken sonder om openbare beleid (“public policy”). Wat telkens dienste/goedere is of die verbruiker daarvan, die te let na die bepalings daarvan. Die kontrak in lyn met openbare beleid is, word beoordeel Rattan-saak moet deeglik van kennis geneem het onder andere bepaal dat die eiser die Land teen die agtergrond redelikheid, billikheid en word. Die dae is verby dat magtige verskaffers Rover Discovery sal verseker vir die eerste 72 Ubuntu, ʼn beginsel wat in ons Grondwet (soosversekeringsmaatskappye,banke,ens.)hul uur, waarna die versekeringsverpligting na neerslag vind. Die Hof verwys na ʼn vroeëre magkangebruikomonskuldigeverbruikersuitte Rattan sal oor gaan. Rattan moes ook die uitspraak in die saak van Barkhuizen v Napier buit. Standaardkontrakte moet maklik leesbaar Land Rover Discovery terug besorg voor die (wat terloops gehandel het oor ʼn standaard wees, liefs in gewone verstaanbare taal geskryf verstryking van die 72 uur. versekeringskontrak) waarin Regter Sachs word en enige wesenlike bepalings daarbinne, die volgende uitlatings gemaak het: moet aan die verbruiker spesifiek uitgewys Tragies, op 30 November 2012 terwyl wyle word. Indien nie, bestaan die risiko dat die Hof Rattan die Discovery bestuur het, is hy dood- “It (the contract) contains endless provi- kan weier dat die kontrak afgedwing mag word. geskiet met die gevolg dat die Discovery sions in a font sufficiently small to reduce beskadig is. Die SAPD het die Discovery eers the costs of the paper used while simulta- Aan die ander klant, indien ons lede ooit op 3 Desember aan die eiser terugbesorg. neously discouraging any reasonable person gekonfronteer word deur onredelike klou- from ploughing through it” sules in ʼn standaard kontrak wat in fynskrif Die eiser het ʼn dagvaarding teen die boedel op papier ingeprop is, is dit nie noodwendig van wyle Rattan uitgereik ten einde ongeveer “To what extent does public policy in an alles verlore nie. Die Howe (en wetgewing R600 000 se skade, synde die herstelkoste open and democratic society require that the soos die Nasionale Kredietwet en die Ver- van die Discovery, te verhaal. Wyle Rattan se service provider who authored such provi- bruikersbeskermingswet) is meer geneigd om weduwee, as eksekutrise van die bestorwe sions show that these terms were specifically onredelike, onbillike kontrakbepalings te skrap boedel, het die eis teengestaan op grond van drawn to the consumer’s attention? These as nietig indien omstandighede dit regverdig. hoofsaaklik twee verwere, naamlik: provisions lies obscurely in small print of an exceptionally long, dense and structurally Soos altyd, is dit goed om professionele 1) dat wyle Rattan vir ooglopende redes, inelegant document…” hulp in te win en elke geval op eie meriete nie die Discovery na 72 uur aan die eiser kon te beoordeel. teruglewer nie; en www.suidwes.co.za 21Desember ‘18 | Januarie ‘19

ARTIKELS Vakansieklubs en valse beloftes deur Hendrik sienlik hoër en hul kan nie hul kontrakte met wat vals, misleidend, oordrywend, of Engelbrecht, vakansieklubs kanselleer nie. verleidend is, of wat ʼn dubbele betekenis Groep Nakomings- het of die verbruiker kan mislei deur nie beampte Die Wet op Verbruikersbeskerming sal belangrike inligting te verduidelik nie. Die gewoonlik net van krag wees indien die wet verhoed maatskappye verder in Artikel Ons almal droom oor idilliese vakansies ooreenkoms na 1 April 2011 gesluit is. 48 om goedere of dienste te verskaf teen by die see, met ʼn skemerkelkie as die Artikel 14 van dié wet maak dit vir die pryse wat onregverdig of onbillik is, of teen son op die horison wegsak oor die verbruiker moontlik om ʼn ooreenkoms te voorwaardes wat onregverdig en onbillik is. blou oseaan. Of ʼn bosveld wegbreek met kanselleer wanneer die vaste termyn verval, die geluide van wildediere in die agtergrond sonder ʼn boete of heffing, behalwe vir die Sommige dele van die Wet is wel van toe- terwyl daar om ʼn kampvuur saam met bedrag wat nog uitstaande is op die laaste passing waar goedere of dienste ná 1 April vriende en familie gekuier word. Dit is dag van die ooreenkoms, deur die klub 2011 aan die verbruiker verskaf is, selfs as presies wat deur die verkoopsagente van skriftelik 20 sakedae kennis te gee. Die klub die ooreenkoms vroeër gesluit is. Artikel 54 vakansieklubs aan niksvermoedende kliënte kan dan ʼn kansellasieboete hef vir enige van die wet bepaal onder meer dat ’n ver- belowe word. Hierdie agente maak beloftes goedere, dienste of afslag wat verskaf is en bruiker die reg het op die lewering van die van pryse wat gewen kan word, spesiale die verbruiker moet al die geld terugkry wat dienste op ’n wyse en van ’n gehalte waarop afslag op vakansies en die beskikbaarheid vooraf betaal is vir goedere of dienste wat persone in die algemeen geregtig is. van verblyf enige tyd van die jaar. hy nog nie ontvang het nie. Verbruikers wat ooreenkomste met Vir talle ontevrede lede van vakansieklubs Artikel 16 maak dit vir die verbruiker moont- vakansieklubs gesluit het voor 1 April 2011 eindig die droom van ʼn idilliese vakansie lik om sy reg tot ’n afkoelperiode van vyf dae kan hulle tot die gemenereg wend, ongeag egter in ʼn kopseer. Meeste lede van uit te oefen waarin ’n kontrak gekanselleer wanneer die ooreenkoms onderteken is. vakansieklubs kry selde of nooit plek waar kan word. Die probleem in die meeste Onder die gemenereg is enige ooreenkoms hulle wil vakansie hou nie en die jaarlikse gevalle is teen die tyd dat die verbruikers wat gesluit is as gevolg van ’n bedrieglike bestuurs- en lidmaatskapsgeld word aan- agterkom hulle is om die bos gelei, het die wanvoorstelling, outomaties nietig. Die afkoelperiode van vyf dae, reeds verval. verskaffer kan nie van sy aanspreeklikheid vir bedrieglike wanvoorstellings ontsnap In Artikel 41 word maatskappye verbied nie. Ingevolge die gemenereg kan dit egter om enige iets bekend te maak oor ʼn be- dikwels nodig wees om die hof te nader, wat langrike aspek van die goedere of dienste ’n lang en duur proses kan wees. 22 Desember ‘18 | Januarie ‘19 www.suidwes.co.za

ARTIKELS TROETELDIER- deur Daleen Gouws GESONDHEIDSKWALE Troeteldiere word vir verskeie redes van die mees onderskatte oorsake van siekte wat hulle byt of skraap. Die virus word deur aangehou. Sommige troeteldiere bied en dood in honde en veral jong hondjies besmette speeksel oorgedra. Hoewel katte en vir mense beskerming, ander bied word hierdeur geraak. Hy beklemtoon dat wilde diere soos vlermuise hondsdolheid kan mense troos teen hul alleenheid of bevredig jong diere op drie weke, ses weke en dan kry, word 99% van alle menslike infeksies deur hulle behoefte om te troetel. Wat ook al maandeliks ontwurm moet word tot op ses huishonde veroorsaak. die rede vir die aanhou van ʼn troeteldier, maande. Hierna kan diere elke ses maande moet mense besef dat hulle baie aandag ontwurm word. Faktore wat die frekwensie Katkrapsiekte verg. Van kos en water, tot mediese sorg van ontwurming verhoog sluit hoë reënval, en higiëne, asook oefening is nodig vir ʼn kontak met vreemde diere, meer as een Katkrapsiekte word deur die Bartonella troeteldier om gelukkig en gesond te wees. troeteldier en wanneer diere buite die huis henselae-bakterie veroorsaak. Die Sentrum Jou troeteldier is vatbaar vir bakterieë en siek- aangehou word, in. Honde en katte kan vir siektebeheer in die VSA skat 40% van tes en kan soms ook siektes aan jou oordra. deur verskeie soorte wurms besmet word. alle katte is op een of ander stadium draers Soönotiese siektes (siektes wat van dier na Mense is veral vatbaar vir rondewurms, van die bakterie, maar die meeste toon geen mens oorgedra kan word) is redelik skaars, en lintwurms en haakwurms. simptome nie. Jou kat kan bakteriële infeksies kan maklik behandel en voorkom word. deur hul byte en krappe versprei. Selfs al Volgens die Centre for Disease control and is dié siekte nie baie algemeen nie, moet jy Volgens Dr. Karin Wilson van Teva prevention veroorsaak dié parasiete diarree steeds op die uitkyk wees vir simptome soos Veeartsenykliniek in Somerset-Wes is die en wanvoeding en laat hul dieregashere opgeswelde kliere, rooiheid, ’n uitslag, koors, beste manier om jou risiko te verlaag om swak voel. By mense sluit die simptome kopseer en moegheid. Komplikasies van die siektes van ʼn troeteldier af te kry, deur jou hoes, buikpyn, veluitslag en verlies aan siekte by mense tas die brein, oë en interne troeteldier se gesondheid te beskerm. eetlus in. Wurms kan aan mense oorgedra organe aan. Katkrapsiekte kan dodelik wees. word as die vel in kontak kom met wurm- Inenting eiers of as hulle onbewustelik larwes insluk Toksoplasmose tydens kontak met ʼn besmette dier. Diere van alle soorte kan baie siektes dra. Navorsing deur Kevin Lafferty van die Net soos dit van kardinale belang is om jong Skabies (jeuksiekte) Universiteit van California toon dat Tokso- kinders in te ent, moet ons troeteldiere ook plasmose die gevolg van besmetting deur die ingeënt word. Op sowat ses weke begin honde Skabies kom enige tyd van die jaar by Toxoplasma gondii-parasiet is en hoofsaaklik en katte se immuniteit wat hul van hul ma gekry honde van alle rasse voor. As jy in aanraking deur katte versprei word. Behalwe vir klein het, afneem. Dit is tussen ses en agt weke wat kom met ʼn troeteldier wat die siekte het, kan katjies is die meeste katte immuun vir die hulle dan hul eerste inenting moet kry. Die dit aan jou oorgedra word. Mikroskopiese in- siekte en sal nie simptome ontwikkel as hulle tweede en derde stelle inentings volg dan in sekte (skurfmyte) boor in die epidermis van met die parasiet besmet word nie. Mense met intervalle van drie of vier weke. Die hele kursus die warmer plekkies op die liggaam, soos die ʼn swak immuunstelsel en swanger vroue is moet voltooi word voordat jou troeteldier ten polsvoue en tussen die vingers en waar klere die mees vatbaarste vir die siekte. volle beskerm is. Hierdie beskerming is egter knel, veral in die onderlyf. Dit veroorsaak ʼn nie lewenslank nie en herhaalde inentings is gejeuk, skurfte en haarverlies by honde. By Mense kan per ongeluk die parasiet nodig om hulle immuniteit in stand te hou. mense veroorsaak dit In rooi veluitslag wat inneem as hulle met ʼn besmette kat se ont- verskriklik jeuk. Wanneer hieraan gekrap lasting in aanraking kom. Dit gebeur dikwels Volgens die webwerf van die Suid- word, ontsteek dit maklik. Dit kom wel by wanneer ʼn mens ʼn sandbak skoonmaak of Afrikaanse Veterinêre vereniging is die katte voor, maar baie selde. Skurfsiekte aan enigiets raak wat met katte se ontlasting volgende die belangrikste entstowwe wat word hoofsaaklik deur aanraking versprei in kontak was. aan honde in alle streke gegee moet word: en minder deur klere en beddegoed as wat voorheen vermoed is. Verskeie salwe kan Giardiase - Distemper sonder voorskrif verkry word; vra jou apteker wat is veilig vir babas en kinders. Die res van Giardiase word deur die giardia-parasiet - Adenovirusinfeksie die gesin kan hulle was met spesiale seep veroorsaak en tas die ingewande van (Tetmosol) teen myte. mense, honde, katte en ander soogdiere - Parvovirusinfeksie aan. Simptone sluit buikpyn, naarheid, Hondsdolheid diarree, en in sommige gevalle tot derm- - Hondsdolheid probleme in. Giardiase word oorgedra na Hondsdolheid is dodelik en word veroorsaak mense as die uitskeidings van ʼn besmette Addisionele entstowwe wat gegee kan deur ʼn virus wat die brein aantas. Dit val honde dier aangeraak word. word op grond van jou hond se risiko, sluit en mense se senuweestelsel aan en veroor- leptospirose, hondehokhoes, koronavirus saak inflammasie van die brein en rugmurg. Ringwurm en herpesvirus in. As ʼn onbekende hond wat vreemd optree ʼn mens byt en die mens toon simptome van Volgens ʼn artikel van die Mayo Clinic By katte is die belangrikste entstowwe angs, hallusinasies, slapeloosheid en vrees is ringwurm ʼn swaminfeksie wat op die panleukopenie, herpesvirusinfeksie, kalisi- vir water moet die persoon dadelik behandel boonste laag van die vel ontwikkel. By virusinfeksie en hondsdolheid. Die minder word. Dit kan tussen twee tot tien weke wees mense is die uitslag rooi en in sirkelvorm. kritiese entstowwe vir katte sluit klamidiose, voordat die eerste simptome wys. Sonder Die naam ringwurm kom van die vorm leukemie en immuungebrekvirus in. behandeling sal die mens sterf. Volgens ʼn van die uitslag en geen wurms is betrokke publikasie deur Jenny Turton van die Depar- nie. By diere veroorsaak dit ronde omlope Siektes wat jy van jou troeteldier kan kry tement van Landbou, Bosbou en Visserye kan en haarverlies. Mense kan ringwurm deur mense hondsdolheid van ʼn besmette dier kry direkte kontak met ʼn besmette troeteldier Wurms of ander besmette voorwerpe opdoen. Volgens ʼn artikel deur Dr. Sparks van Bergbos Dierekliniek in Rustenburg is wurms sekerlik www.suidwes.co.za 23Desember ‘18 | Januarie ‘19

ARTIKELS Kan waterregte Die Departement was genoodsaak om die oorgedra word? aansoek te oorweeg en om ʼn aantal faktore te oorweeg soos uiteengesit in artikel 27(1) WAT SÊ ONS HOWE? van die Nasionale Waterwet vir die goed- keuring van die lisensie. deur Jandrie Roux, alhoewel bemagtiging ʼn belangrike faktor Regsbeampte: is in die oorweging van die lisensies, dit Die aansoek van Goede Wellington was Invorderings & nie die enigste faktor is wat oorweeg moet egter van die hand gewys deur die Depar- Litigasie word nie en dat ʼn balans gehandhaaf moet tement en die Watertribunaal op grond word tussen alle relevante faktore soos daarvan dat die aansoek nie aan een van die voorgeskryf deur die Nasionale Waterwet in vereistes voldoen, het nie soos uiteengesit die oorweging van enige aansoek. in artikel 27(1)(b), naamlik “die behoefte om ongeregtighede van die verlede, op grond Waterregte is ʼn essensiële kom- In die Makhanya-saak behoort die plaas van ras en geslag, aan te spreek”. moditeit in die landbousektor en Goede Hoop aan Goede Wellington Boerdery ook ʼn kommoditeit met beperkte (Edms) Bpk in die Wellington Area, Wes- Goede Wellington het die howe genader beskikbaarheid. Gevolglik is die oordra van Kaap Provinsie en Goede Wellington het die vir ʼn hersiening van die Departement en bestaande waterregte ʼn kritiese aspek vir reg om water te gebruik van die Bergrivier op die Watertribunaal se besluit. Die Hoog- baie boere siende dat dit hul bevoegdheid die plaas Goede Hoop. ʼn Ander entiteit ECPA geregshof, en later ook die Appèlhof, het om uit te brei en verdere plase te ontwikkel Boerdery (Edms) Bpk besit die aangrensende bevind dat die Departement en die Water- affekteer. Baie boere dra ook die persepsie plaas Middelpos. Die alleen aandeelhouer tribunaal die bepalings van artikel 27(1) van dat die oordrag van waterregte in praktyk van Goede Wellington is ook ʼn trustee en die Nasionale Waterwet misinterpreteer het, slegs moontlik is aan persone wat aan die begunstigde van die Middelpos trust, wat die deurdat artikel 27(1)(b) as ʼn voorvereiste minimum vereistes vir swart ekonomiese alleen aandeelhouer van ECPA is. vir die goedkeuring van ʼn lisensie aansoek bemagtiging voldoen, veral met betrekking geag was. Die hof het gevolglik bevestig dat tot eienaarskap en bestuur. ʼn Porsie van die waterregte van die alle relevante faktore in ag geneem moet plaas Middelpos het beskikbaar geraak vir word vir die goedkeuring van ʼn lisensie In die Appèlhof-saak van Makhanya v oordrag as ʼn gevolg van die installering van (en dus die oordrag van waterregte), en Goede Wellington Boerdery (Edms) Bpk, gesofistikeerde waterbesparings-tegno- dat, alhoewel die Departement ʼn diskresie het die hof bevestig dat die oordrag van logie. Goede Hoop, aan die ander kant, het het, hy steeds vereis word om ʼn balans te waterregte wel moontlik is, dat ʼn gelyke die gebruik van addisionele water benodig handhaaf in sy besluitneming en moet hy oorweging van verskeie faktore moet om ʼn hoë kwaliteit sitrusboord te vestig. nie onbehoorlike voorkeur gee aan enige plaasvind in die oorweging van enige aan- As ʼn gevolg van die verband tussen die enkele faktor nie. soek vir die oordrag van waterregte, en dat twee plase was ʼn gebruiksooreenkoms geen enkele faktor voorkeur mag geniet bo aangegaan om die oordrag van die sur- Hierdie uitspraak sal ongetwyfeld dien as enige ander faktor in sodanige oorweging plus waterregte te fasiliteer en het Goede die verwysingspunt vir aansoeke vir die oor- nie. Die uitspraak bevestig daarmee dat, Wellington gevolglik voortgegaan om die drag van waterregte in die toekoms en bied nodige lisensie aansoek in te dien by die welkome duidelikheid rakende die relevansie Departement van Waterwese en Bosbou. van bemagtiging as een van ʼn aantal faktore om oorweeg te word by lisensie aansoeke. Krediete: https://www.klsvryburg.co.za/ NewsResources/NewsArticle.aspx?ArticleID=587 24 Desember ‘18 | Januarie ‘19 www.suidwes.co.za

01 SEPT ‘18 - 28 FEBR ‘19 Wen met enige van die volgende aankope: • Enige Case Steiger trekker • Case Magnum 310, 340 of 380 trekker • Enige Case Stroper • Enige Case Selfaangedrewe Spuit DIE EERSTE 12 KLANTE KWALIFISEER OM ‘N CASE FABRIEK TE BESOEK! Besoek u naaste Suidwes 25Desember ‘18 | Januarie ‘19 Agrifriend Tak vir meer inligting. www.suidwes.co.za

ARTIKELS THE WHEAT THAT NEVER REACHES THE SILO byWillemKillian, ARC-SMALL GRAIN, Bethlehem ARC-SC conducted a research project research. Eight sample points were selected • That the final yields provided by the in the three major wheat producing in each field where the in situ potential yield producers are accurate. provinces to determine production was determined using the process deve- losses between the field and the grain loped for measuring yield for the CEC. On Over the three-year duration, the data for silos. In the USA, a 12% loss of grain is completion of the field measurements, the the Western Cape showed the highest values estimated between the field and consumer. following calculations were made: in terms of yield losses (12,85%) and also In Africa, grain is staple food and it is thus the highest variation in results obtained. The important to ensure that losses in the • The average yield (ton/ha) for the points figures for the Free State were 2,87% on value chain are minimised. used in each field was regarded as the average for the three years. In the Northern maximum yield that can be obtained in Cape the loss was 4,48% on average. The The loss of farm produce from the farm the particular field. correlations between measured and delivered gate to the consumer has always been a grain were all highly significant, with R2 matter of great concern worldwide, and • Producers involved were asked to harvest values of 0,99 for all three provinces. From especially in Africa, where the availability the different fields separately and record the three years’ data that has been collected of food is not on the same level than in the total production as weighed at the silo. up to this point it is clear that the “harvest developed countries. While the emphasis loss” is different for the three production is often on perishable products, grain is the • Correlations were determined between regions and should be interpreted separately staple food of many consumers and it is the calculated in situ yield and the when assumptions are made on the actual thus equally important to ensure that losses final production figure as recorded by the production for these regions. in the value chain are minimised. While the producer over a three-year period. broader picture is of important strategic If these findings are applied to the final value in terms of food security, losses of Results production figures for the 2017 season, the significant amounts of grain can also be of following picture emerges as far as produc- economic importance to producers. The average values of the measured yield tion never reaching the silo: for the five fields in the three provinces over ARC-Small Grain (ARC-SG) has been in- the total duration of the project are com- • Western Cape: 70 000 tons volved in the process of estimating the total pared with the final yield figure, provided by production of winter grains in South Africa producers in Tables 1 to 3. • Free State dryland: 30 000 tons since the early 1990s. These estimations are the function of the National Department Discussion • Irrigation areas: 38 000 tons. of Agriculture through the Directorate of Statistical Services. ARC-SG was co-opted In interpreting the results, it must be The total “loss” amounts to 138 000 tons, by the National Crop Estimates Committee emphasised that the following two very surely significant if the amount of wheat (CEC) as a technical adviser on the commit- important assumptions are made: that is imported to meet the local consump- tee. In this exercise, ARC-SG provides the tion is taken into account. objective yields as it is measured in the field. • That the eight samples taken in each field In the process of determining the yield that were representative of the yield obtained will finally be marketed, assumptions must on the total area of the field, and be made by the CEC on the percentage of wheat that is lost between the field and Table 1: Comparison of measured and final yield for the Western Cape. the grain silos. In the USA, where extensive research is done on the subject on a conti- Year Field Yield (ton/ha) Producer yield Difference (ton/ha) Difference (%) nuous basis, a 12% loss of grain is estimated between the field and consumer. 1 4,49 3,93 0,56 12,57 The CEC expressed a need for these 2 3,32 2,6 0,72 21,66 figures on grain losses to be determined under local conditions. In the context of 13 4,92 4,5 0,42 8,5 the mandate of the CEC, “grain losses” are defined by the following: 4 1,66 1,3 0,36 21,48 • Harvest losses – grain lost in the process 5 4,06 3,3 0,76 18,65 of harvesting with commercial equip- ment; and 1 4,23 3,65 0,58 13,64 • Transport losses – grain lost in the process 2 3,73 3,3 0,43 11,5 of transporting the crop from the field to the silo. 23 2,99 2,39 0,6 20,04 ARC-SG was formally requested to 4 4,01 3,4 0,61 15,29 conduct a research project to determine production losses under local conditions. 5 3,34 2,94 0,4 11,99 The methodology 1 3,85 3,76 0,09 2,28 Five wheat fields were selected randomly in 2 3,31 3,12 0,19 5,83 the three major wheat producing provinces (Western Cape, Free State dryland and 33 3,39 2,97 0,42 12,49 Northern Cape irrigation) to conduct the 4 2,18 2,00 0,18 8,16 3,27 3,12 0,15 4,70 Average 3,52 3,09 0,43 12,58 R Square: 0,99 (CONTINUES ON PAGE 28) Coefficient: 0,88 26 Desember ‘18 | Januarie ‘19 www.suidwes.co.za

PRODUK ARTIKEL AquaDUTY DRUK- EN DREINERINGSPOMP-REEKS Goeie nuus! Franklin Electric bied ons splinternuwe, pompe, wat ideaal geskik is vir tuinbesproeiing, AquaDUTY – WAAR hoë-effektiwiteit, lae koste AquaDUTY verhoging van waterdruk na u huis asook DAAR WATER IS, IS druk- en dreineringspomp reeks aan. die ontwatering van tenks, swembaddens of DAAR ‘N FRANKLIN. visdamme. Die kilowatt grootte wissel van Al ooit gewonder hoe jy jou swembad 0,37 kW tot 1,5 kW en is beskikbaar in 230V of visdam vinnig kan leeg pomp? Of selfs en 380V. Vloeitempo’s wissel van 1000 l/uur hoe jy jou watertoevoerdruk na jou huis of tot en met, 10 000 l/uur, so geen taak is te besproeiingstelsel kan verhoog? groot of te klein vir die AquaDUTY pompe nie. Franklin Electric is dié toonaangewende Die AquaDUTY drukpompe word vervaardig wêreldleier in die verplasing van water- van hoë-gehalte gietyster, 304 vlekvrye staal toepassings. Met die aankoop van enige met brons stuwer en die dreineringspompe AquaDUTY pomp sal u totale gemoedsrus word vervaardig van 304 vlekvrye staal. ervaar, omdat Franklin Electric ʼn wêreld- gehalte produk teen die mees bekostigbare Het u dalk al ander soortgelyke produkte prys aan u bekendstel, gerugsteun deur probeer, maar sonder sukses? Kontak uitmuntende diens en beskikbaarheid. gerus u naaste Suidwes Handelstak om u hande op hierdie nuwe AquaDUTY pompe Die AquaDUTY Pomp Reeks bestaan uit te kry en teleurstelling te vermy. ʼn verskeidenheid van druk- en dreinerings- www.suidwes.co.za 27Desember ‘18 | Januarie ‘19

ARTIKELS Table 2: Comparison of measured and final yield for the Free State dryland. Table 3: Comparison of measured and final yield for the Northern Cape. Year Field Yield (ton/ha) Producer Difference Difference Year Field Yield (ton/ha) Producer Difference Difference yield (ton/ha) (%) yield (ton/ha) (%) 1 2,11 2,10 0,01 0,53 1 7,06 6,61 0,45 6,33 2 4,53 4,30 0,23 5,12 2 6,08 5,3 0,78 12,88 13 2,49 2,34 0,15 5,85 13 6,73 6,15 0,57 8,55 4 1,83 1,90 -0,05 -2,63 4 5,04 5,3 -0,26 -5,23 5 2,12 2,10 0,02 1,05 5 7,18 6,97 0,21 2,87 1 1,82 1,80 0,02 1,23 1 5,99 5,9 0,09 1,58 2 5,12 4,83 0,29 5,64 2 7,8 7,4 0,4 5,13 23 3,85 4,00 -0,15 -3,87 23 7,96 7,1 0,86 10,81 4 3,66 3,60 0,06 1,74 4 8,81 8,7 0,11 1,26 5 3,86 3,75 0,11 2,86 5 6,71 6,5 0,21 3,14 1 3,06 2,95 0,11 3,49 1 7,01 6,78 0,23 3,22 2 0,31 0,30 0,01 4,14 2 7,86 7,40 0,46 5,85 33 1,28 1,17 0,11 8,27 33 7,81 7,60 0,21 2,69 4 0,63 0,60 0,03 4,93 4 6,36 6,00 0,36 5,73 5 1,63 1,55 0,08 4,72 5 8,41 8,20 0,21 2,46 Average 2,55 2,49 0,07 2,87 Average 7,12 6,79 0,33 4,48 R Square: 0,99 R Square: 0,99 Coefficient: 0,97 Coefficient: 0,95 The research was made possible by funding received from the Winter Cereal Trust. KNAAGDIERE, natalensis), streepmuis en die nagmuis of dan toe te trap. Hierdie proses moet vir min- HUL SKADE springhaasrot (Gerbillurus, Desmodillus) in. stens drie aaneenlopende dae herhaal word EN BEHEER en ʼn tweede toediening moet ses of sewe dae Die een wat veral deesdae gereeld ná die eerste behandeling gedoen word. deur voorkom en moeilik bestuur word, is die Daleen Gouws springhaasrot, ook bekend as nagmuise In ʼn latere artikel gepubliseer op Landbou. of Bosveld-nagmuise. Volgens dr Frikkie com sê Kirsten ook ’n sinkfosfied-saadbehan- Knaagdiere kan ongekende skade aan Kirsten van die Landbounavorsingsraad deling blyk doeltreffend te wees vir die bestry- ʼn oes aanbring. Die voortdurende se Instituut vir Plantbeskerming is daar ding van nagmuisskade op saailande. Hy sê beheer van knaagdiere is belangrik, ongelukkig nog geen werklike wenresep vir hy kan nie die sinkfosfied amptelik aanbeveel hoewel dit wil voorkom of daar steeds nie die volhoubare beheer van springhaasrotte nie omdat dit nog nie vir dié doel geregistreer een suksesresep is nie. In ʼn artikel, getiteld nie, maar die wintermaande voor oestyd, is nie, maar in hul proewe het dit gelyk asof Environmentally compatible integrated wanneer die rotte op hul kwesbaarste is, die muise die saad wat daarmee behandel gerbil (and other rodent) management for skep ʼn gunstige geleentheid om bestaande is, vermy. Volgens Kirsten het navorsers het cultivated crops deur die Griffon Poison springhaasrotkolonies in lande, wenakkers nog nie werklik ’n antwoord oor wat die rede Information Centre wat in Oktober 2018 en kontoerwalle ʼn knou toe te dien. daarvoor is nie. Hul teorie is dat die dosis gepubliseer is, is ondersoek gedoen na wat op die saad gesit word, nie dodelik is nie, verskeie soorte knaagdiere en die effek Nagmuise of springhaasrotte is klein maar waarskynlik genoeg is om die muise op saailande, asook hoe om die plae te knaagdiere met kort stertjies en lang siek te maak. Hulle vermy dan dié kos. Die bestuur. Verskeie knaagdierspesies kan van agterpote. Hulle grawe diep gate en verkies muiskolonies toon ’n sterk sosiale gedrag, tyd tot tyd in jou lande voorkom, veral in die veral klei- en sandgrond. Die Griffon artikel wat beteken ander muise kry waarskynlik die grasland en savanna biome van Suid-Afrika. maak melding van ʼn sogenaamde 40 000 sinkfosfiedreuk vanaf ’n siek muis wat die Die tipe gewas bepaal ook watter tipe knaag- nagmuise wat al per hektaar aangemeld is. behandelde saad gevreet het en bly dus ook diere sal voorkom, aangesien knaagdiere weg van saad wat daarna ruik. verskillende dieet-voorkeure het. Volgens Volgens die artikel beweeg nagmuise so die artikel sal knaagdiere ook hul gedrag ver as 50 meter in die geplante lande in, Griffon Poison Information Centre stem aanpas by die beskikbare voedselbron. direk na die saad geplant word. Hulle begin saam dat effektiewe bestuur van nagmuise dan die saad uitgrawe, maar veroorsaak die slegs bereik kan word as die diere op hul Knaagdierspesies wat gewoonlik as ʼn meeste skade wanneer sade ontkiem. Dit is mees kwesbaarste is - dit is in die tyd wanneer plaag in die landbou en bosboubedrywe waarskynlik omdat die saad dan sag en meer lande braak is (winter vir somer graan areas beskou word, sluit die vleirot, bruinrot (Rat- smaaklik is as wanneer dit nuut geplant is. en somer vir winter graan areas). tus norvegicus), multimammot (Mastomys Vir die bestryding van springhaasrotte Beheer nagmuise met uile wat op dieselfde beveel dr Frikkie Kirsten tonneltoediening van tyd aktief is. Rig pale van drie meter of hoër geregistreerde lokaas of berokingspille aan. by probleemareas op met ʼn T-stuk bo aan Hy sê vir tonneltoediening moet daarop gelet vir die uil om op te sit en vir sy prooi te wag. word om die lokaas/berokingspille so diep as moontlik in aktiewe rotgate te plaas en die gat 28 Desember ‘18 | Januarie ‘19 www.suidwes.co.za

ARTIKELS HERSIEN JOU STROPER BETYDS VIR DIE NUWE SEISOEN In die ou dae het die woord oes ʼn heel is ten volle geakkrediteer en beskik oor ʼn voor die stroper uit gaan of in die aande as hy ander betekenis as vandag gehad. Om volledige inspeksielys waarvolgens elke van die lande af terug kom. Daar is mense wat te oes was 50-jaar terug harde hande- fabrikaat stroper nagegaan word. Voor beweer dat om byvoorbeeld smeermiddel werk, sonder moderne tegnologie. Vandag oestyd kan Agrifriend gekontak word om (grease) aan te wend, beter werk as die hanteer ʼn stroper baie van dié handewerk, te versoek dat ʼn werktuigkundige weer jou masjien nog warm is, aangesien die smeer- maar dis ʼn duur masjien wat met sorg stroper nagaan en die nodige kalibrasies middel meer doeltreffend deur warm laers onderhou moet word. Oestyd is steeds ʼn doen voor hy in die lande in gaan. (bearings) loop. Die belangrikste stappe om baie veeleisende en kommervolle tyd vir jou stroper te onderhou is om alle nipples boere. Dit is dié tyd waar insette gemeet Bande te grease, lugfilters deur te gaan en kettings word aan ʼn winsgewende opbrengs. Om reg te stel. Stone traps hoef nie noodwendig seker te maak dat jou oestyd glad verloop Dit is belangrik om voor oestyd jou stroper daagliks skoon gemaak te word nie, maar is en nie onderbreuk word deur ʼn stroper wat se bande na te gaan. Die bande kan maklik deesdae maklik bereikbaar in nuwe model probleme gee nie, kan jy staantyd beperk skade opgedoen het tydens die vorige oes. stropers, so dit is die moeite werd om die deur vroegtydig jou stroper vir ʼn volledige Gaan die loopvlak en sykante deeglik na. tyd te neem om dit skoon te maak. inspeksie te stuur. Nagaan roetine By Agrifriend is die meeste gevalle van stropers wat tydens oestyd brekasies Sodra oestyd begin, is dit belangrik dat die Kontak jou naaste Agrifriend-tak vir 10:11 A opdoen, stropers wat nie voor die seisoen stroper daagliks deeglik nagegaan moet meer riglyne of om jou stroper se nagegaan is nie. By Agrifriend sal ʼn diens word. Ontwikkel ʼn nagaan roetine en doen diens te bespreek. voor oestyd, die nagaan en stel van V-belde en kettings, asook die vervanging van olies dit op dieselfde tyd elke dag, in47d53ie PorgotgeekndWeeds Quarter Page Ons Eie.pdf 1 2018/11/14 en filters insluit. Agrifriend werkswinkels PROTEK Raak ontslae van alle ongewenste PRODUKTE GEE grasse en onkruide! GEMOEDSRUS Protek beskik oor ’n reeks selektiewe onkruiddoders vir Nie-selektiewe onkruiddoders: die beheer van ongewenste eenjarige- en meerjarige grasse, breëblaaronkruide, riete en indringerstruike Clear All en Clear Pave beheer alle ongewenste asook nie-selektiewe onkruiddoders vir die beheer van uintjies en eenjarige- en meerjarige grasse, breëblaaronkruide, riete breëblaaronkruide op grasperke. en indringerstruike. Omdat daar geen grondaktiwiteit is Om meer uit te vind oor ons volledige reeks produkte, kontak ons by nie, word slegs behandelde plante beheer. C 0861 PROTEK (0861 77 68 35) www.protek.co.za Selektiewe onkruiddoders: M Pure Lawn en Versus beheer breëblaaronkruide op grasperke sonder om die grasperk dood te maak. Y Servian beheer uintjies en breëblaaronkruide op grasperke, CM sonder om die grasperk dood te maak en is verpak in ’n MY gerieflike wateroplosbare sakkie, dus is daar geen hantering van die produk nie. ʼn 1g-pakkie behandel 200m2. CY Geregistreer in terme van Wet 36 van 1947 CMY Clear Pave: glifosaat 360 g/l a.e, L7219, VERSIGTIG, Clear All: glifosaat K 360 g/l a.e, L7221, VERSIGTIG, Pure Lawn: MCPA 400 g/l, L7220, VERSIGTIG, Versus: dicamba 120 g/l, 2.4-D 180 g/l a.e., MCPA 157.5 g/l, L8879, SKADELIK - Registrasiehouer: Arysta LifeScience Suid-Afrika (Edms) Bpk, reg no: 2009/019713/07, Servian: halosulfuron (sulfonylurea) 750 g/kg, L5617 - Registrasiehouer: Syngenta South Africa (Edms) Bpk, reg no 1998/013761/07 . Versprei deur: Protek, ʼn divisie van PE-BEE Agri (Edms) Bpk, Posbus 72, Heidelberg, 1438, (011) 812-9800 of 0861 PROTEK (0861 77 68 35) www.proteksa.co.za www.suidwes.co.za 29Desember ‘18 | Januarie ‘19

ARTIKELS PLANTMAATS VIR JOU TUIN EN GROENTETUIN deur Daar is verskeie doelwitte wat bereik kan 4. Fisiese ruimtelike interaksie – ʼn Goeie Elize Botha, word deur pasmaats vir jou tuin te kies: voorbeeld hiervan is regop-groeiende, son- Hortoloog 1. Lokplante – Lokplante word gewoonlik liefhebbende plante wat spasie deel met Terratek gekies vir hulle vermoë om insekte aan te laer-groeiende, skadu-verdraagsame plante trek en weg te hou van die hoof gewas. wat dan tot hoër algehele plant prestasie Dit sou ʼn heerlike ervaring wees om in ʼn Geraniums en Petunias is twee uitstekende lei. Ruimtelike interaksie kan ook pes- en pragtige tuin, wat geen moeite vereis nie, voorbeelde van lokplante en hulle word as onkruidbeheer voordele inhou, soos in die te wandel. Alhoewel enige tuin ʼn mate van wonderplante beskou om in jou metgesel- geval van mielies en skorsies. versorging vereis, kan jy jou plante aanmoedig tuin te vestig. om saam te werk, water en voedingstowwe 5. Versorger verhoudings – Hierdie doel- te deel en ook mekaar te beskerm. Klink dit Geranium: Uitstekende lokplant in byna enige wit is baie dieselfde as fisiese ruimtelike so bietjie soos iets wat jou ma gesê het as metgesel kombinasie. interaksie. Hoë plante, of plante met digte jou maatjies kleintyd kom kuier het? Wel ons blaredakke beskerm kwesbare spesies deur praat immers van plantmaats! 2. Grond verbeteraars – Grond verbeteraars koelte te bied teen die bloedige hitte, of om is plante wat simbiotiese stikstof vaslê. as windbreek te dien. ʼn Goeie voorbeeld Plantmaats, ook bekend as metgesel Meeste peulgewasse soos ertjies, boontjies hiervan is soetrissies. Soetrissies verkies plante, is op die idee gebaseer dat sekere en klawer beskik oor die vermoë om atmos- ʼn hoër humiditeit en direkte sonlig. Orega- plante van ander kan voordeel trek in terme feriese stikstof vas te lê vir eie gebruik of die num kan as grondbedekker dien om die van plantgesondheid, hoër opbrengste ens., gebruik van ander plante deur Rhizobium humiditeit te verhoog, terwyl rissies dig op wanneer hulle naby aan mekaar geplant bakterieë. mekaar geplant kan word of saam met ta- word. Hierdie konsep bevorder ook die hele maties, wat dan sal verhoed dat die direkte ‘Groen’-idee. 3. Biochemiese pes-onderdrukkers – son skade aan die pragtige helderkleurige Sommige plante skei biochemiese middels rissies aanrig. Die eerste antieke plantmaats word deur middel van hulle wortels of bogrondse beskryf as die “Drie Susters”. Die drie plantdele af wat dan die peste sal onder- 6. Voordelige habitat – Die voordeel susters het ontstaan uit die skeppingsmite druk of verjaag en so die naburige plante word hier verkry wanneer plante ʼn gunstige van die Iroqouis-stam. Die Iroquois-stam beskerm. Mint en salie is goeie voorbeelde omgewing skep vir voordelige insekte en is inheemse, Noord-Amerikaanse Indiane. daarvan omdat hulle slakke uit jou tuin sal ander geleedpotiges – veral predatore en Hulle het geglo dat die aarde begin het toe verjaag. Gousblomme is ook een van die parasitiese spesies wat help om die pespop- Sky Women, wat in die boonste wêreld gebly wonderplante en daar word nie verniet gesê ulasie onder beheer te hou. Agro-ekoloë glo het, deur ʼn gat in die lug ondertoe geloer het dat jy gousblomme orals in jou tuin moet dat deur ʼn sisteem te ontwikkel wat insekte en toe deur geval het na ʼn eindelose see. Die plant nie. Die vrystel van hierdie biochemiese lok en onderhou, twee mikpunte met een diere het haar sien val en het grond van die stowwe kan ook ʼn antagonistiese effek op poging behaal word deur beide plaagskade seebodem af bymekaar gemaak en op ʼn ander plante in jou tuin hê, wat hulle groei en die gebruik van plaagdoders te beheer. reuse see skilpad se rug gesit om vir haar ʼn sal onderdruk. Pasop hier vir vinkel. Vinkel veilige landing te bied. Hierdie ‘skilpad eiland’ het ʼn allelopatiese effek op byna alle plante 7. Sekuriteit deur diversiteit – ʼn Meer word vandag Noord Amerika genoem. Sky en onderdruk dus amper alles se groei. algemene mengsel van gewasse en variëteite Women het swanger geword voor sy geval skep ʼn mate van sekuriteit vir die produsent. het, en nadat sy geval het, het sy aan ʼn dogter Vinkel: Allelopatiese effek op omtrent alle Indien peste of ekstreme toestande een gewas geboorte geskenk. Toe die dogter ʼn volwasse plante. Pasop hiervoor! verwoes, kan die ander gewasse darem ʼn vrou was, het sy swanger geraak (deur die mate van ʼn oes bied. Tussenverbouing kan Weste wind) en het tydens die geboorte van Gousblomme: ʼn Staatmaker as enige plant hier gebruik word. haar tweelingseuns gesterf. Sky Women het se maat. haar dogter in die nuwe aarde begrawe en Waar om te begin uit hierdie graf het drie heilige plante gegroei www.suidwes.co.za – mielies, rankboontjies en skorsies. Hierdie Kies plante wat jy weet aangepas is in jou plante het kos vir haar seuns, en later, die omgewing, of nog beter, kies jou gunsteling hele mensdom voorsien. Hierdie spesiale groente om mee te begin. Lees bietjie op geskenk het volgens die mite die oorlewing oor wat dit die beste sal komplimenteer. van die Iroqouis-stam verseker. Dalk is daar reeds ʼn maatjie of twee wat wegkruip in jou tuin. Plant ʼn kombinasie So het hierdie drie wonderlike pasmaats van jou keuse as proef en neem notas deur ontstaan. Wat maak hierdie pasmaats so die seisoen oor hoe hierdie kombinasie spesiaal en hoe komplimenteer hulle me- presteer in terme van peste, opbrengs en kaar? Mielies bied struktuur vir die boontjies dan ook algehele gesondheid. om teen te rank. Die boontjies bied in ruil die vermoë om atmosferiese stikstof te fikseer Om jou plantmaats te versorg is nie veel en vas te lê in die grond (vir die mielies en anders as om na ʼn gewone tuin om te sien skorsies om ook te gebruik). Die groot blare nie. Die grond moet steeds goed voorberei en rankende stingels van die skorsies bied word en jou plantjies moet steeds op die om hul beurt ʼn lewende deklaag wat die regte tyd geplant en genoeg water gegee grond koel hou, water verdamping verhoed word. Toets jou kombinasie minstens twee en ook onkruid ontkieming onderdruk. seisoene om seker te wees dat hulle hul plek in jou tuin wat met soveel liefde versorg 30 Desember ‘18 | Januarie ‘19 word, waardig is. Mag jou tuin binnekort sonder moeite en vol plesier wees!

SATELLIETBEELD BEKOM DIE DIENSTE VAN ‘N LANDBOUKUNDIGE VIR ’N BEPAALDE PRODUKSIESEISOEN “Jou vennoot in volhoubare waarde en welvaartskepping” Dienste Wat is die waarde wat ons toevoeg? • Vogmeting; Deurlopende betrokkenheid wat die • Voorskrifkaarte; produsent die geleentheid bied om kundige advies op ʼn gereelde basis te • Variërende standkaarte; ontvang – van voor-plant tot oes. • Aantal plaasbesoeke per Hierdie landboukundige dienste wat produksieseisoen; gebied word gee vir u ‘n oorsig van opsies wat gebruik kan word om vir u ‘n • Genormaliseerde potensiaalkaarte; pasmaak pakket saam te stel wat aan u behoeftes vir die seisoen sal voldoen. • Aantal blaar-/petioolontledings en aanbevelings; Hierdie is nie net van toepassing op produsente wat presisieboerderyprak- • Aantal grondmonsters en aanbevelings; tyke volg nie, dit is vir alle produsente wat hul hulpbronpotensiaal ten volle wil • Monitering deur gebruik te maak van ontsluit en terselfdertyd hul risiko ver- satellietbeelde; laag. • Ekonomiese lewensvatbaarheid en kontantvloeibeplannings; Skakel ons gerus by 018 581 1016 31www.suidwes.co.za Desember ‘18 | Januarie ‘19

NUUS Migdol ʼnDroogtehulpfees is op Saterdag 13 biltong en kinderspeelgoed tot heerlike Droogtehulp Oktober deur nagenoeg 1 500 mense tuisgebak, afval, allerlei kos en droë vrugte. Fees 2018 by Suidwes se Migdol Silo bygewoon. Dié fees het sy ontstaan gehad toe ʼn boer Burre Burger se projek, Droogtehulp met van die Gysdorp-omgewing, Retief Riekert Burre Burger, het aanvanklik begin om boere een oggend wakker geword het met ʼn in die droogtegeteisterde Calvinia-distrik te groot behoefte in sy hart om ook ʼn bydrae help, maar het vinnig uitgebrei na ander tot die droogte geteisterde gebiede in die omgewings waar die droogte groot skade land te lewer. Retief sê hy volg al ʼn geruime aanrig. Boere en die publiek het Burre begin tyd Burre Burger se Facebook-groep waar ondersteun en nou vind aksies ten bate van Burre talle aksies loods om boere in droogte droogtegeteisterde gebiede landwyd plaas. geteisterde gebiede te ondersteun. Retief Burre en sy span ondersteuners is dikwels het met Burre kontak gemaak en sy idee die laaste bietjie hoop wat ʼn platgeslane rondom die fees gedeel en so het die Migdol boer oor het. Retief sê dit was absoluut Droogtehulpfees tot lewe gekom. fantasties om saam met Burre te werk en dat Burre van die begin af sy dankbaarheid Retief Riekert en Cornel Ferreira het die teenoor almal wat wil help en bydrae, uit- fees saam met Burre Burger beplan, wat gespreek het. kunstenaars, uitstallers, en ʼn veiling ingesluit het. Bemarking vir die fees het hoofsaaklik As gevolg van die sukses van hierdie deur Facebook geskied en Tokkie Ferreira fees, is daar reeds ʼn datum bepaal vir die Makelaars van Vryburg het ʼn advertensie volgende fees in 2019. Reseerveer dus vir die fees op OFM geborg. ʼn Veiling waar solank 12 Oktober 2019 in jou dagboek vir hoofsaaklik skape te koop aangebied is, die volgende Droogtehulpfees by Migdol. is ten bate van Droogtehulp met Burre Burger, ʼn geregistreerde nie-winsgewende organisasie op die fees aangebied. Die fees het om 09:00 afgeskop en 13 kunstenaars, waaronder Adam Tas, Fatman, Viljoen Retief, Blackie Swart, Appel, Neil Somers en Klipwerf het feesgangers vermaak. Vir die kinders was Baster en Bella daar en het gesorg vir groot pret. Die uitstallers het gewissel van Case implemente, veteraan trekkers, Toyota, boeke, juwele, ponieritte, WORD JOU TUIN DEUR MIERE OORGENEEM? ONS HET DIE OPLOSSING! Registered by Kombat (Pty) Ltd P.O. Box 514, Greytown 3250 • Ant Free (Reg. No. L8715 Act 36 of 1947), Contains: Lambda - Cyhalothrin (pyrethroid) 100g/L CAUTION • Ants (Reg. No. L6188 Act 36 of 1947), Contains: Deltamethrin (pyrethroid) 10g/L CAUTION • Ant Dust (Reg. No. L8609 Act 36 of 1947), Contains: Mercaptothion (organophosphate) 10g/kg and Permethrin (pyrethroid) 1,5g/kg CAUTION • Ants RTU (Reg. No. L8991 Act 36 of 1947), Contains: Lambda - Cyhalothrin (pyrethroid) 0,6g/L CAUTION • Ant Nest Granules (Reg. No. L8874 Act 36 of 1947), Contains: Hydramethylnon (amidinohydrazone) 7,3g/kg CAUTION • TAG (Reg. No. L9780 Act 36 of 1947), Contains: Fipronil (phenyl pyrazole) 0,6g/kg. 32 C O N T R O L S A N D P R O T E C T SDesember ‘18 | Januarie ‘19 www.suidwes.co.za

LEEFSTYL Boererate… Boererate of volksgeneeskunde is so oud as die mensheid self. Baie vrae Ons bied die boererate vir interessantheidshal- oor die oorsprong van boererate is al gevra en baie antwoorde is gegee en we aan, maar meld dat die raad oordeelkundig spekulasies gemaak. Die meeste mense meen ons volksgeneeskunde het aangewend moet word aangesien Ons Eie, ontstaan in tye van swaarkry. die redakteur of medeskrywers hiervan geen verantwoordelikheid aanvaar nie. Ernstige Op die webwerf www.kruiekraaikoning.co.za deel Antoinette Pienaar en Johannes gesondheidsprobleme moet onder voorskrif Willemse vele wenke en inligting oor kruiemedisyne. In hierdie weergawe van van ‘n dokter behandel word. Boererate deel Ons Eie ʼn uitgesoekte klompie van Antoinette en Johannes se kruie- mengsels en boererate met julle: Kruiemengsels: Eriobotrya japonica - Lukwart • Lukwartboomblare en Rooivergeetwortels verbeter suikervlakke in diabetes-leiers wie terselftertyd ʼn gesonde dieetprogram volg. • Wildepampoen verlig rugpyn. • Wynruit, Wilde-als en Nieshout genees longkwale, asma en brongitis. • Kaneelbol stabiliseer bloedkondisies soos bloedduk, bloeds- omloopprobleme en spatare, en cholesterol. Pelargonium lobatum - Kaneelbol Doofheid, suising in die ore en vertigo 33Desember ‘18 | Januarie ‘19 Neem ʼn middelslag botteltjie kasterolie, gooi dit uit in ʼn pannetjie en sny drie knoffelhuisies op en voeg dit by die kasterolie. Braai dit uit op matige hitte totdat die knoffel liggies verbruin. Haal van die stoof af, laat afkoel en gooi meng- sel in ʼn glasbotteltjie met die stukkies knoffel nog in die olie. Neem ʼn halwe teelepel van die oliemengsel, maak dit lou bokant ʼn kersvlam (moenie koue olie in die oor gooi nie), en gooi dit in die een oor en die volgende aand in die ander oor. As die olie goed ingeloop het, sit ʼn pluisie in die oor. By gesondheidswinkels is daar oorkerse (“ear candles”) beskik- baar en Antoinette beveel sterk aan dat mens oorkerse gebruik nadat die ore vir die eerste keer aan beide kante met die olie- mengsel behandel is. Volg die volledige instruksies wat ingesluit is en behandel al twee ore, al ondervind jy net ongemak in een oor. Oorkerse kan net een keer elke ses maande gebruik word. Voete wat brand en bene wat pyn Neem 500 ml brandspiritus, krummel vier blokkies kamfer daarin. Kamfer is verkrygbaar van die apteek. Skud die meng- sel goed en wend dan met ʼn stukkie watte aan die voete of bene aan. Vir die voete begin bokant die enkel en vryf af, nooit op en af nie, die oumense glo dan vryf jy die siekte deurmekaar! Dieselfde geld vir die bene, begin bokant die knie en vryf af. www.suidwes.co.za

As dit ONTLEED word kan dit BESTUUR word… die grondslag vir ‘n suksesvolle boerdery NviroTek Laboratoriums is ‘n nasionale, onafhanklike, wêreldklas laboratorium wat in die Noordwes-provinsie geleë is. Ontledings van gronde, water, veevoer, kunsmis, kalk, groei-mediums, kompos en plante word aangebied. NviroTek Labs  012 252 7588 Fax : 086 243 4281 / 086 243 4280 Ontleed om te weet 34 Desember ‘18 | Januarie ‘19 www.suidwes.co.za

SUIDWES GRAAN NUUS HOU SKAALBRAAIE HERTZOGVILLE Die Suidwes Skaalbraai-tradisie is MISGUNST BAMBOESSPRUIT reeds jare gelede gevestig en daar WESSELSBRON is besluit om gedurende 2018 weer BLOEMHOF nuwe lewe aan dié gebruik te gee. HOOPSTAD MAKWASSIE Tydens die twaalf geleenthede wat op die weegskaal by verskeie Graan Silo’s in die Suid- wes-gebied plaasgevind het, is produsente bedank vir hulle graanlewering, lojaliteit en betrokkenheid by Suidwes Landbou. Elke skaalbraai het die geleentheid vir pro- dusente gebied om te ontspan, weer saam met medeboere te kuier en op te vang. Dr Herman van Schalkwyk het produsente verseker van Suidwes Graan se toewyding om opnuut hul potlode skerp te maak ten einde ʼn kompeterende aanbod op die tafel te plaas vir die nuwe leweringseisoen. Hy het produsente verseker dat Suidwes gereed is om ʼn beter geïntegreerde diens aan landbouprodusente in ons bedienings- gebied te lewer. Dit strek van die opberging en verhandeling van graan, finansiering, handelsprodukte, landboukundige dienste, versekering, onderdele tot heelgoedere en werktuigkundige dienste. Suidwes Landbou wil graag ons pro- dusente se vennoot en verlengstuk van hul besighede wees. ONS DIENSTE SLUIT DIE VERSKAFFING EN ONDERHOUD VAN DIE VOLGENDE IN: Weegbrue, Voerkarre, Veeskale, Siloskale, Toets trok, Sagteware & Parte Kontak ons vir al jou Weegoplossings! BLOEMFONTEIN WILLIE RHYNO 051 432 9552 082 637 1340 083 292 2042 [email protected] 11 Nico Le Roux Straat, Nuwe Oos Einde, Eenheid 7 www.wwwoww.suisdwceas.cloe.zsa .co.za 35Desember ‘18 | Januarie ‘19

PRODUK ARTIKEL So bek jmaomet kry! deur Yvette Viljoen, Voedingkundige, Supreme Pet Het jy al ooit gewonder hoekom jou Aanraking is vir honde ʼn baie belangrike vorm saamtrek, terwyl die Afrikaanse gouekat kat of hond dinge kan hoor voordat jy van kommunikasie. Studies wys dat aanraking (Felis (Protelis) aurata) ʼn ovale pupil en groot eers bewus is daarvan? Het jy al ooit ʼn hond se hartslag en bloeddruk verlaag en dit katte ronde pupille het. gewonder hoe hulle jou kos ruik wat jy so maak hulle gelukkig en geliefd voel. stilletjies probeer verorber voor hulle agter Gehoor: Katte het besonder goed kom? Als kom neer op een woord – SINTUIE. Sig: Het jy al ooit ʼn foto van jou hond ontwikkelde ore wat selfs die fynste geneem en gesien hulle oë is groen en geluidjie kan opvang. Hulle kan hul ore ook Katte en honde se sintuie verskil van ʼn straal soos ʼn super held? ʼn Hond se visie in alle rigtings draai sodat hulle presies mens. ʼn Groot deel daarvan om jou kat of is baie verskillend van ʼn mens sin. Honde kan vasstel waar ʼn geluid vandaan kom. hond te verstaan is om hulle sintuie beter het ʼn addisionele reflektiewe laag in die Sommige spesies het vergrote oorskulpe te ken en te weet hoekom hulle reageer in oog genaamd die “tapetum lucidum” wat lig terwyl ander, soos die rooikat, die karakal verskillende situasies soos hulle doen. terug in die reseptor selle van die oog laat en die oerwoudkat, lang haarpluimpies skyn en ook hulle nag visie verhoog. aan die punte van hul are het. Woef se sintuie Gehoor: Honde se gehoor is hulle tweede Katte wat op groot, oop vlaktes woon, Smaak: Net soos ʼn mens kan ʼn hond ook beste sintuig. Honde kan geluide hoor wat te soos die woestynkat (Felis margarita), soet, suur, sout en bitter proe, net nie so hoog of te laag is vir ʼn mens om te hoor en die manoel (Felis (Octocolubus manul), intens soos mense nie. Honde het omtrent boonop kan hulle vier maal verder as ʼn mens die Chinese woestynkat (Felis beiti) en 1900 smaak reseptore, ʼn mens het 9000 en hoor. Hulle ore is beter ontwikkel om geluide die swartpootwildekat (Felis nigripes), het ʼn kat maar 470, die smaak reseptore word te versamel waar golwe naby hulle is. vergrote trommelholtes in die binne-oor. op die boonste deel van die tong gevind. Smaak word ook gekonnekteer deur die Die kat se sintuie Reuk en smaak is net by die klein katagtiges reuk sintuig. Die enigste verskil tussen ʼn albei goed ontwikkel. Hulle is dan ook, wat mens en ʼn hond is dat mense nie iets sal Sig: Katagtiges se gesigsvermoë en tassin hulle dieet betref, meer kieskeurig as die eet as dit sleg ruik nie, maar ʼn hond sal en is besonder goed ontwikkel. Omdat die groter katagtiges. dit boonop geniet ook! Al honde se smaak diere hoofsaaklik in die nag jag, is hulle oë reseptore word gelyk gestimuleer as die aangepas om ‘n goed gekamoefleerde prooi Alle katte het ʼn sogenaamde ewewigsintuig smaak stimuli sterk genoeg is, dus hoef jy in die donker te sien. In teenstelling met wat hulle in staat stel om altyd op hul pote nie te bekommer dat jou hond vinnig moeg herbivore, waarvan die oë so te sê aan die te land wanneer hulle val. Wanneer ‘n kat sal raak met die geur van sy kos nie. kant van hul koppe sit, is ʼn kat se oë na vore val, draai hy sy kop onmiddellik in die regte gerig. Agter die netvlies met sy sensitiewe posisie. Hy trek sy voorpote tot by sy gesig Reuk: Daar word gereken dat ʼn hond reuke selle is ‘n laag wat ligstrale reflekteer. Die terug, strek die agterpote uit en draai sy lyf van tussen 1000 -100 000 keer beter as ʼn netvlies word in werklikheid dus twee maal sodat die onderkant van die voorste helfte mens kan ruik. Wetenskaplikes reken ʼn mens geprikkel: wanneer die ligstrale inkom en van die liggaam parallel met die grond is. het omtrent 40 miljoen olfaktoriese reseptors wanneer dit uitgaan. Katagtiges se gevoelige Daarna steek hy sy voorpote uit, maak sy teenoor ʼn hond wat twee biljoen het. oë word beskerm omdat die pupille vertikaal agterpote wyd oop, en draai die agterste en spleetvormig is en vernou kan word om helfte van sy lyf ook parallel met die grond. Aanraking: Dit is die eerste sintuig wat die daglig uit te hou. Afgesien daarvan dat Die kat krom sy rug om die impak van die val ʼn baba hondjie na geboorte ontwikkel. Die die kat sy pupille na gelang van die ligsterkte te verlig en land netjies op sy pote. Die stert ma hond begin dit deur haar neus teen die groter en kleiner kan maak, kan hy ook die word ook gebruik om die ewewig te behou. hondjies te druk en te lek. By mense reageer grootte van die vertikale pupil verder verklein die vel se reseptore op vibrasies, drukking, deur sy ooglede op skrefies te trek. Nie alle Nou dat jy meer weet oor jou hond of kat meganiese en temperatuur. By ʼn hond katte se oë is egter ewe goed ontwikkel nie. se sintuie, gaan geniet hom en waardeer ervaar hulle drukking, temperatuur, pyn en Klein katjies kan hulle pupille tot ‘n dun spleet sy uniekheid. propriosepsie (gevoel waar jou ledemate is). 36 Desember ‘18 | Januarie ‘19 www.suidwes.co.za

lip-lek lekker *Hoë proteïene *Hoë verteerbaarheid *Gesonde vette & olies *Anti-oksidante *Volledige vitamiene & minerale toevoeging *All stages vir alle ouderdomme, soorte, grootte (Voer kleiner porsies sak kos hou veel langer) Nou beskikbaar by Suidwes handelstakke 086 135 4837 37Desember ‘18 | Januarie ‘19 [email protected] www.supremepet.co.za www.suidwes.co.za

LEEFSTYL In jou tuin... Wees waterwys deur Maak net die grasperk nat wanneer jy sigbare wat dit koeler hou en vogverlies verminder. Annatjie Liebenberg, tekens van droogte of blare wat verlep en opkrul Voorbeelde: Laventel, artemesia, arctotis en Produkbestuurder, sien. ʼn Ander teken dat gras water benodig is die reuse heuning blom (Melianthus major). Handel wanneer jou voetspore vir ʼn rukkie sigbaar bly in die gras. Moenie grasperke te nat maak nie. Swak c. Haartjies op die blare vertraag die Ons land is geneig om hierdie tyd van groei veroorsaak dat fungus-siektes ontwikkel. spoed waarmee lug oor die huidmondjies die jaar baie droog te wees, en al is dit beweeg, en verminder so vogverlies. Voor- nie die geval nie, is dit altyd goed om Bome: beelde hiervan is lamsoortjies, beach salvia eerder water te bespaar waar moontlik. Wie en die silwer berkeboom. sal dit meer besef as ons tuiniers wat ons 1. Groepeer bome saam om ʼn “afdak” tuine met liefde en toewyding versorg! (canopy) te vorm, wat jou tuin verkoel. Plant d. Vlesige blare (vetplante) stoor water bome met penwortels, wat verseker dat in die plant om te gebruik wanneer nodig. Om waterwys plante te plant is een hulle by diep grondwater kan uitkom. Voorbeelde hiervan is aalwyne, plakkies en oplossing, maar ons is in die middel van die vele ander kleurvolle vetplante op die mark seisoen en wil almal ons pragtige somertuine 2. Onder die bome kan plante wat normaal- – baie daarvan inheems. beskerm en bewaar. weg baie water gebruik, geplant word. Met die koel lug sal daar minder verdamping plaas- e. Blare wat toevou in die hitte verminder Grasperke: vind en minder water nodig wees. Ons skep waterverlies deur verdamping. Voorbeelde dus hier ʼn medium waterwys mikroklimaat. akasias, rots rose en Jerusalem salie 1. Gebruik die regte kunsmis op die regte tyd: Plante geskik hiervoor is: f. Wasagtige blare voorkom ook water- ʼn Kunsmis hoog in stikstof en laag in verlies met die seëllagie. kalium (bv. 7:1:3) bevorder blaargroei Scilla natalensis, Eucomid Scidoxis, Aspi- en die gras ontwikkel nie ʼn diep en sterk distra, Begonias en Ruscus. g. Plante waarvan die blare aan die onder- wortelstelsel nie. Diep wortelgroei verseker kant ligter is weerkaats ook die son weg, ʼn sterker, meer waterbestande grasperk. Kies Waterwys-plante wat die plant koeler hou. Voorbeelde is die Gebruik dus nou kunsmis laag in stikstof en wilde olyf, gazanias en inheemse budlejas. hoër in kalium soos Wonder 3:1:5(26). Dien Waterwys-plante is plantspesies wat die kunsmis toe volgens die voorgeskrewe met min water floreer, hoewel geen plant h. Plante met ʼn sterk interne struktuur hoeveelhede. Te veel kunsmis syfer deur die verkeerd is vir ʼn waterwys tuin nie. Dit moet ondersteun die blare en voorkom dat dit ver- grond en eindig weer in ons waterbronne. net op die regte plek geplant wees om water lep. Voorbeelde is strelitzia, restios, agawes As jy minder water gee as gevolg van die op die mees effektiewe manier te gebruik. en die New Zeelandse vlasse. droogte, moet jy ook minder kunsmis gee. Hoe identifiseer ek waterwys plante? Die i. Plante met baie vlugtige olies in die 2. Wanneer moet die grasperk water gee? volgende eienskappe maak dit maklik: huidmondjies: Die plante is algemeen in die Mediterreense streke met baie warm a. Smal of naaldagtige blare: As gevolg van somers, en die olies gee ekstra beskerming die klein blaaroppervlaktes vind baie min ver- teen waterverlies. Voorbeelde is roosmaryn, damping plaas. Voorbeelde: Ericas, meeste laventel en salie. akasias, roosmaryn, origanum en tiemie. Geniet jou somertuin! b. Grys blare: Die ligte blare weerkaats die son meer effektief weg van die plant, 38 Desember ‘18 | Januarie ‘19 www.suidwes.co.za

LEEFSTYL Die Suidwes Boekrak stel nuwe titels Bloed, dunner as water Sondag aan ons lesers hier bekend en lesers kan met elke uitgawe ʼn titel wen. NB Deur Charné Kemp Deur Irma Venter Uitgewers is ons boeke-vennoot en is die trotse verskaffer van die boeke wat tydens Hoe vermoor jy jou eie familie? Dit is elke Oukersaand. Drie mense verdwyn spoor- elke uitgawe van Ons Eie kortliks bespreek keer skokkend: Ouers wat hul eie kinders se loos. Kaptein AJ Williams ondersoek ʼn in- sal word. lewens uitwis – kinders wat hul ouers om braak by die Stables Estate in Pretoria-Oos. die lewe bring – broers en susters wat een Die bekende sakeman Lafras van Zyl word NB Uitgewers publiseer onder sewe hoof- en vir altyd teen mekaar draai. vir dood agtergelaat en die res van sy gesin drukname: Tafelberg, Human & Rosseau, word vermis: sy vrou, Katerien, vryduiker Queillerie, Pharos, Kwela, Best Books en Lux Suid-Afrika het talle sulke tragiese voor- met ʼn Amerikaanse paspoort, en ook hul Verbi. Afrikaanse liefdesverhale word onder valle. Henri van Breda wat so amper sy hele kinders Willem en Cath. die drukname Jasmyn, Melodie, Satyn, Hart- gesin uitgewis het. Venolia Siwa: moorde- klop en Mirre gepubliseer. NB Uitgewers is naar van haar vyf kinders. Phoenix Theron Ses weke later en daar is nog geen teken die grootste plaaslike algemene uitgewery wat haar ma vermoor het om haar suster te van hulle nie. Joernalis Alex Derksen en in die Suid-Afrikaanse boekemark en is die beskerm. Don Steenkamp: moordenaar van fotograaf Ranna Abramson is op die spoor markleier in volwasse fiksie, kinder- en jeug- sy ouers en sussie. John Langeveldt wat sy van sewentigjarige Marina Buitendag van boeke en nie-fiksie, van liefdesverhale tot suster en neef met ʼn byl doodgekap het. En Stilfontein. Sy het in Johannesburg vermis treffende politieke onthullings en biografieë, nog meer... geraak en al wat agtergebly het, is ʼn verslete van kookboeke, gesondheid en tuinmaak tas met R20 000 kontant en ʼn handvol foto’s. en humor tot boeke vir jong volwassenes, Hoe word familiebande so totaal verbreek? sowel as prenteboeke en massamark kin- Joernalis Charné Kemp, topverkoperskrywer Die stad van goud kan ʼn gevaarlike plek derboeke en woordeboeke. van Moord op Griekwastad, klop by kenners wees. Twee misdade, baie geheime, en aan en gaan haal die storie agter die stories. meer vrae as antwoorde. Twee lesers staan die kans om die twee titels Sondag, deur Irma Venter en Bloed, dunner as water deur Charné Kemp te wen. Stuur gerus jou naam, van, kontakbe- sonderhede en adres na: [email protected] om moontlik een van die boeke te wen. www.suidwes.co.za 39Desember ‘18 | Januarie ‘19

LEEFSTYL Suidwes Plaaskombuis Annelien Pienaar se opleiding was in Vir nog heerlike resepte, besoek: Franse kookkuns, maar sy bedien dit www.annelienpienaar.co.za met ‘n passievolle boerekos-kinkel. Volg Annelien se “Boerekos met ‘n Twist” Nou kan u deel in Annelien se fynere TV-reeks op VIA, kanaal 147, elke Maandag- kunsies en geheime resepte wat ‘n aand om 18:00 of Sondae om 16:30. restaurant-eindproduk tot gevolg het! Saamgestel deur: Deeg: die deeg 5mm dik uit en sny die panele van Annelien Pienaar & Anè Pienaar. die huisie uit. Ek het ʼn A4 papier geneem, 100 g botter of bakkers margarien, gesout gevou en die hoogte van die huisie bepaal ʼn Gemmer tradisie (die driehoek deel). Die wydte van al die vir Kersfees. 200 g treacle suiker (lopende bruinsuiker) mure is 15cm. Die dak is 20cm lank om ʼn oorhang te kry. Onthou om vooraf deure en Tradisies in my gesin is so vas soos 250 ml goue stroop of esdoringstroop vensters uit te sny indien jy gaan insit. die Magaliesberg waarop my woon- (maple syrup) huis uitkyk. Ons gesin maak elke jaar Bak die panele vir 10-15 minute tot hard gemmerhuisies. Soms sny ons net die 2 groot eiers en bruin. Laat eenkant om goed af te koel. panele sodat dit ʼn vooraansig is en hang dit aan die boom of, soos nou, bou ons ʼn 750 g koekmeel Onthou die panele word eers versier en hele huisie. Die deeg is baie uniek in die sin dan aanmekaar gesit. Die panele word met dat dit ʼn gekookte mengsel is. Die deeg rus 5 ml koeksoda gekookte karamel stroop geheg (die kans vir lank en word redelik goed geknie om om te brand is groot, so werk baie versigtig, ʼn glad en egalige deeg te maak. Die deeg 10 ml bakpoeier ʼn ekstra paar hande help altyd.) word gekook sodat die suiker kan oplos en nie grof in die klaar gebakte koekie vertoon 1 e fyn gemmer Royal icing: nie. Die huisie se mure is dan mooi glad en hard gebak. Verder kan jy die mooiste 1 e fyn kaneel Baie, baie belangrik met hierdie versiersel: gemmerkoek mannetjies maak en ook so Sif die versiersuiker sommer twee maal, as stelletjies vir die kinders opmaak om Smelt die botter, bruinsuiker en stroop aangesien jy met ʼn 0 of 00 versierpunt gaan self te versier. saam en kook vir 5 minute tot die suiker op- werk wat ʼn baie klein gaatjie is en maklik gelos het. Laat eenkant om goed af te koel. verstop. Sif solank die droë bestanddele saam. 2 groot eiers se witte by kamertemperatuur Sodra die stroopmengsel afgekoel het, klits die eiers by. ¼ t kremetart Meng die meel by en roer om bymekaar 240 g (2 k) versiersuiker, gesif te kom. Kleursel na gelang Keer die deeg uit en knie tot glad. Deel die deeg in 4 bolle en druk elke bol plat en Klits die eierwitte eers dat dit skuimerig verkoel vir 3 ure of oornag. is (nie styf) en voeg dan die gesifte versier- suiker en kremetart by en klits vir 5 minute. Voorverhit oond na 190°C en smeer bakplate met koekpansmeer soos uit die Boerekos met ʼn Twist kookboek p.13. Rol 40 Desember ‘18 | Januarie ‘19 www.suidwes.co.za

LEEFSTYL Kleur na gelang van behoefte met ʼn water- 4e glukose stroop of goue stroop sykante moet in die stroop gedoop word, basis gel of poeier wat eers vooraf effens want jy kan nie die anderkant doop as dit met water aan gemaak is. ¼ t kremetart eers vas geplank is aan die voorkant nie. Skep in voorbereide versiersakke. Plaas Plaas al die bestanddele in ʼn kastrol en Jy sal sien dat daar in die binnekantste dan in ʼn diep bak wat met ʼn groot nat vadoek roer oor medium hitte tot opgelos. Kook hoeke dalk dele is waar die koekies nie aan uitgevoer is. Die nat vadoek sal verhoed dat dan die mengsel vir 10-15 minute en moe- mekaar raak nie. Neem ʼn teelepel en drup van die punte droog word en verstop. nie roer nie. Draai die kastrol in die rondte die bokant af stadig ʼn klein stroompie van die (swirl), soos jy pannekoek beslag in die pan stroop in die holte af. Hanteer al drie sye so. Spuit patrone soos verkies en laat die sal laat vloei. koekies vir 1 dag lank droog word. Nou is dit die dak. Die dak se panele word Sodra die kokende stroop begin lyk of dit een vir een geplak. Neem ʼn mes en smeer Karamel stroop: begin verkleur, laat dit vir 1 minuut vir kook op die huisie se randte van die stroop. Plak en haal dadelik van die warm plaat af. en voltooi die ander paneel. Vul weer op Ek het ondervind met die byvoeging van waar daar dalk gate is. die glukose stroop en die kremetart dat die Doop beide van die sykante van die huis in stroop mooi vinnig kook tot ʼn goue stroop die stroop en plak teen beide voorkante vas. Hoeveelheid: 1 huisie van 25 cm hoog en sonder om wit klonte te vorm. Neem die volgende sypaneel en doop weer 15 cm breed. beide kante in stroop en plak dan vas. Nou 1/3 koppie wit suiker staan die huisie regop. Onthou, hierdie is die Met die afval deeg ongeveer enigste logiese manier om te plak. Beide die 12 x 5 cm koekies. ¾ k water www.suidwes.co.za 41Desember ‘18 | Januarie ‘19

NUUS Aanvullings en ensoötiese aborsie temas by Skaapinligtingsdag deur Daleen Gouws Suidwes Wolmaransstad, Makwassie en Die volgende siekte simptome is moontlik: Dit is baie belangrik om jong ooitjies tussen Bamboesspruit het op 18 Oktober 2018 die ouderdom van 3 maande tot 10 maande ʼn baie insiggewende Skaapinligtingsdag • Aborsie. oud in te ent. Dooie entstowwe kan in enige gehou. Die dag is in samewerking met die stadium van reproduksie toegedien word dieregesondheid Maatskappye MSD Animal • Breinvliesontsteking. sonder enige negatiewe uitwerking op die Health en Bayer, asook met die veevoer- fetus van dragtige ooie. Die lewende entstof maatskappy Molatek, gehou. • Oogvliesontsteking. mag slegs in die nie-dragtige stadium toege- dien word. Die lewendige en dooie entstof Die temas van die dag het gehandel rond- • Longontsteking. moet verkieslik vir ʼn periode van ten minste om die belangrikheid van spoorelement- vier weke voor die dekproses klaar toegedi- aanvullings in die skaap bestuursprogram, • Dikdermontsteking. en gewees het om effektief te wees vir die asook die winsvreter - ensoötiese aborsie vermindering en voorkoming van aborsies (Aborsies by skape en bokke). • Limfknoopontsteking. en die ander kliniese simptome waarmee lammers gebore kan word. Die sleutel is om ʼn Verteenwoordiger van Bayer, Theresa • Gewrigsontsteking. die inentingsprogram jaarliks so noukeurig Lubinger het meer gedeel oor die Byboost- moontlik na te volg volgens die produk reeks van Bayer. Dié reeks bevat vitamine, Voorkoming kan slegs deur inenting geskied. etiket aanbevelings. minerale, aminosure, vetsure en nukleotides Inenting moet die eerste keer voor die dek wat skape, beeste, varke, perde en bokke help seisoen plaasvind sodat die baarmoeder Die Skaap inligtingsdag is op die plaas om immuniteit in reproduksie te bevorder. As weerstand kan opbou teen die aborsie effek. Hollawaysrus van Tinus en Joey Kellerman ’n ooi ’n mineraaltekort ervaar, beïnvloed dit gehou. Die Kellerman Familie is welbekende haar vrugbaarheid en veroorsaak dit dat Wanneer produsente nie voorsorg- boere van Wolmaransstad en bedryf die produksie nie optimaal winsgewend is nie. maatreëls soos immunisering gevolg het Kellerman Dorperstoet, ʼn swartkop dorper Die Byboost Rotapasta bied weer uitstek- nie, en vroulike diere het wat besmet is en stoet, sedert 1993. Hulle wit Dorperstoet, ende resultate in die ondersteuning van die moontlik kan aborteer, kan spesifieke anti- SUNRAM White Dorper, bestaan sedert skaap se dermkanaal en veral ook vir maag- biotika gebruik. Die tetrasiklien groep anti- 2014. Suidwes Wolmaransstad het ʼn lang werkprobleme by lammers. Die reeks is al biotika het die vermoë om meeste weefsel te verbintenis met die Kellerman Familie en sowat drie jaar oud, maar is van onskatbare penetreer. Hierdeur word ʼn onderdrukkende wil hulle graag bedank vir hulle gasvryheid waarde vir skaapboere. Die Byboost reeks effek op bakterieë soos Chlamydophila en dat die dag by hulle kon plaasvind. is beskikbaar by alle Suidwes Handelstakke. geplaas wat die ooi se immuunstelsel kans gee om die organisme onder bedwang te hou. Dr Johan Cloete, tegniese spesialis van Ooie wat nie gereeld geënt word nie kan weer MSD Animal Health se toespraak het ge- met die gevolge van die infeksie voorkom. handel oor ensoötiese aborsies. Dié aborsie wat deur die Chlamydia abortus-bakterie veroorsaak word, kan ’n baie negatiewe uit- werking op die produksiestelsel op jou plaas hê. Dr Cloete het die volgende belangrike punte uitgelig oor die siekte, die oordrag, simptome, voorkoming en behandeling. Die siekte kan in skape, bokke sowel as beeste en ander dierspesies voorkom. Volgens Dr Cloete is die Chlamydia orga- nisme ʼn infeksieuse kiem wat dit verkies om binne in die selle van die dier se liggaam in te beweeg, te groei en te oorleef. Hierdie eienskap maak dit dan ook moeiliker vir die dier se immu- unstelsel om die infeksie onder beheer te kry. Besmette dragtige ooie wat nie ʼn immuun- respons ontwikkel het nie is meer vatbaar vir die kliniese simptoom wat kan lei tot die aborsie van haar lam. Daar is ander kliniese simptome, veral in lammers, wat tydens of na geboorte sigbaar word. Wanneer ooie aborteer, gewoonlik in die eerste trimester of helfte van dragtigheid, word daar ʼn mag- dom bakterieë saam met die dooie fetus en die vrugvliese uitgeskei. Ander ooie kom in aanraking deur daaraan te lek. Die siekte word ook maklik deur vlieë oorgedra na ander skape waarmee hulle in kontak kom deur die kieme op die oogslymvliese, neus en bekdele te besmet. Lammers kan ook die kieme opdoen deur kontak met die spene wat met die organismes besmet kan word. 42 Desember ‘18 | Januarie ‘19 www.suidwes.co.za

GAMEX PROMOSIE HANDGUN CZ 75 P-07 9MMP GEN2 R7,700.00 BTW ingesluit 1002147346 NOCTURNA SPOTTER SCOPE EXTREME 500M R9,999.00 BTW ingesluit 1002150342 SNIPER TRAIL CAMERA R3,799.00 BTW ingesluit 1002145201 SNIPER TWEE- RIGTING RADIO R450.00elk BTW ingesluit 2000000139 Beskikbaar by Bothaville Handelstak 43Skakel Bothwawvwi.lslueidTweask.c:o.0za56 515 4576Desember ‘18 | Januarie ‘19

NUUS Van Leeu doringstad na Long Island Op 2 November 2018 het Suidwes Personeelerkenningsaand Landbou ‘n personeelerkenningsaand gehou waartydens verskeie individue en Tydens die glansaand is erkenning bedryfspunte wat uitstekend presteer het, gegee aan verskeie individue en be- vereer is. dryfspunte wat uitstekend presteer het. Dié aand is by Nampopark buite Bothaville Hiermee volg die toekennings soos oorhandig: aangebied met die tema Gatsby. Funksie- gangers het omtrent uitgehang in die mooiste Nvirotek – oorhandig Suidwes AgriCapital – Raddix – oorhandig deur uitrustings wat laat terugdink aan die formele deur Dailena Pienaar oorhandig deur Aubrey Jan Grobbelaar. 1920’s, en tonele uit The Great Gatsby se HUB van Nvirotek. dorpe West Egg en East Egg op Long Island. Marais, HUB van Versekeringskantoor van die AgriCapital. jaar: Raddix Wolmaransstad Die groep Adam het as gaskunstenaars – Amelia Heymans neem opgetree en die dansvloer is sommer Werknemer vd Jaar: Kredietkantoor van die die toekenning in ontvangs. vroeg geopen. Johrné van Huysteen van Deseré Liebenberg. jaar: Delmas – Marius van Suidwes Inligtingstegnologie – GrootFM-faam het opgetree as seremonie- den Berg neem ontvangs. oorhandig deur Johan du Toit, meester en homself goed van sy taak HUB van Suidwes IT. gewyt met kwinkslae na almal se kante. Korporatiewe Finansies – oorhandig deur George Potgieter, Groep Hoof Finansiële Beampte. Wees deeglik asof jy nog met die hand moes skryf Tydens die personeelerkenningsaand het Dr Herman van Schalkwyk, Groep Hoof Uitvoerende Beampte se toespraak ‘n dringendheid gedra rondom die tema van rentmeesterskap. Hy het personeel laat terugdink aan die tye toe dokumente, ver- slae en fakture nog met die hand geskryf moes word. Verder het dr van Schalkwyk personeel gemaan om positief te wees, en om dit wat opgewonde maak, te profeteer, want daar wag ‘n hoopvolle en geseënde toekoms wat nagestreef moet word. Hy het afgesluit met die boodskap dat vyf jaar van vele uitda- gings verby is, en dat ons met hoop moet uitsien na die volgende vyf jaar wat voorlê. Uitdagings in die bedryf is Bestuurstoekening: Bestuurstoekening: Werkenemer van die jaar: daar. Maar met kreatiwiteit, die Ansie van Coller. Elinda Marais. Natalie Morgan-Deerling. regte gees en houding sal ons Terratek – oorhandig Korporatiewe Bemar- by Suidwes dit oorwin. deur dr Flippie Cloete. king en Kommunikasie – Herman van Schalkwyk – oorhandig deur Deon Badenhorst. Suidwes Sekretariaat – oorhandig deur Menslike Hulpbronne – Derek Linde, Groep Hoof Regsbeampte. oorhandig deur Sagrys Klopper. Werknemer van die jaar: Adele Holtzhausen Werknemer van die jaar: Werkenmer van die Werknemer van die jaar: Marisa Bosman. jaar: Johan Jordaan. Edward Adendorff. 44 Desember ‘18 | Januarie ‘19 www.suidwes.co.za

NUUS Suidwes Handel – oorhandig deur Rocky le Roux, HUB van die Handelsdivisie. Tak van die jaar: Stella Handelstak. Tak met beste finansiële vordering Beste Winkelbestuurder: Beste Stoorbestuurder: David Mafutsane Hannes Herholdt ontvang die getoon: Ronell Coetzee namens Cornelia Bester – – Wolmaransstad. (Pieter Rossouw toekenning. Wesselsbron Handelstak. Wolmaransstad. ontvang die toekenning namens David.) Handel Bestuurstoekenning: Werknemer van die Jaar – Werknemer van die Jaar – Werknemer van die Jaar – Willie Wigget. Junior: Innocent Ntakani. Senior: Jaco Kruger. Admin: Alet de Beer Suidwes Graan – oorhandig deur Jan Grobbelaar, HUB van die Graan divisie. Graan Silobestuurder van Graan Bunker-/Silosakdepotbestuurder Graanverkryger/Bemarker/Make- Graan Administratiewe werkne- die jaar: Johan Kruger van die jaar: Emmanuel Tlhagaswane laar van die jaar: Wimpie Grobler mer van die jaar: Adriaan Jooste van Migdol Silo. van Wesselsbron Bunker. van Agrifriend Commodities. van Africum Commodities. Suidwes Agrifriend – oorhandig deur Pieter van Zyl, HUB van Suidwes Agrifriend. Werktuigkundige van die jaar: Onderdelebestuurder van die Heelgoederebemarker van Agrifriend werknemer van Gysie van Wyk. jaar: Phillip Oelofse. die jaar: Pieter de Wit. die jaar: Administrasie: Maydie Scheepers. Besturende Direkteurstoekennings – oorhandig deur dr Herman van Schalkwyk, Groep HUB. Die volgende vier Besturende Direkteurstoekennings is gemaak: Rocky le Roux. Annemarie Fouche & Lezelle van Zyl. Marina Mollentze. Deon Badenhorst. www.suidwes.co.za Desember ‘18 | Januarie ‘19 45

PRODUKNUUS SUIDWES AGRIFRIEND - GEBRUIKTE GOEDERE Des ‘18 / Jan ‘19 *ALLE PRYSE SLUIT BTW UIT TENSY ANDERS GEMELD JX Celukel Voermenger (DEMO) Maxima 2 - 4 Ry Planter (DEMO) Bothaville | 657 Douglas | 3155 R 250,000.00 R 220,000.00 NH TT4.90 PS met Wet Clutch (NUUT) Kuhn UGA 3m Power Rake (NUUT) Bothaville | 745 Douglas | 3157 R 400,000.00 R 58,000.00 JX Mchale 5400 Baler (NUUT) KRONE 1290 HDP X-CUT 2013 Bothaville | 759 36000 BALE Douglas | 50443 R 430,000.00 R 1,300,000.00 JX Mchale 5500 Baler (NUUT) Bothaville | 760 KRONE 1290 HDP X-CUT BALER 2010 26000 B R 488,000.00 Douglas | 50445 FC F750 Uniloader (NUUT) R 1,350,000.00 Bothaville | 770 KRONE 1290 HDP X-CUT 2013 R 27,000.00 31000 BALE Douglas | 50446 JX Alpher 5T Tip Trailer (NUUT) Bothaville | 824 R 1,570,000.00 R 58,000.00 JX Jupidex CLCII 13 Tine (NUUT) Hoopstad | 640 New Holland T6070 Bothaville | 50162 R 156,000.00 R 530,000.00 CASE 6130 STROPER 4071 E ure 2876 R ure New Holland TD 5.110 ROPS Hoopstad | 3603 Bothaville | 50179 R 1,750,000.00 R 395,000.00 NH T8.390 3400 URE Kuhn FC 352 RG Mower Cond Hoopstad | 50134 Cradock | 50466 R 1,300,000.00 R 130,000.00 Eccoseeder 18 R 3 PT (NUUT) JX-Farmall 140A Wet Clutch Rops Humansdorp | 3237 Cradock | 50470 R 245,000.00 R 470,000.00 Duncan Eccoseeder 18 R 3 PT (NUUT) Krone Comprima F125 Baler Humansdorp | 3238 Cradock | 50472 R 245,000.00 R 200,000.00 Duncan Renovator Classic 19R (NUUT) Landini Globalfarm 105 3771 ure Humansdorp | 3239 Cradock | 50476 R 285,000.00 R 210,000.00 46

PRODUKNUUS LIEB JV RENSBURG : Tel: 082 824 0520 | Sel: 018 581 1174 | E-pos: [email protected] *ALLE PRYSE SLUIT BTW UIT TENSY ANDERS GEMELD Duncan Renovator Classic 19R (NUUT) NH T6090DT Cab (18x6) WW Trekker Humansdorp | 3240 (DEMO) R 285,000.00 Vryburg | 414 Duncan Enviro DD30 23R (NUUT) R 850,000.00 Humansdorp | 3241 JX Jupidex Extra 540 Trailed Mower R 600,000.00 (NUUT) Duncan Enviro DD30 23R (NUUT) Vryburg | 637 Humansdorp | 3242 R 236,000.00 R 600,000.00 JX Jupidex CTC 427 Cultivator (NUUT) Duncan Balefeeder (NUUT) Vryburg | 639 Humansdorp | 3246 R 555,000.00 R 490,000.00 JX CLG 7 Tand (NUUT) Duncan Renovator MK4 24R (NUUT) Vryburg | 813 Humansdorp | 3247 R 132,000.00 R 485,000.00 Gasprado Nina 300 Planter NH (NUUT) Duncan Renovator MK4 24R (NUUT) Vryburg | 853 Humansdorp | 3248 R 185,000.00 R 485,000.00 Krone 120-90 HDP X CUT Baler New Holland FR9060 4954 URE 3601 SNY URE Kimberley | 50209 Humansdorp | 50484 R 1,700,000.00 R 2,300,000.00 Krone 120-90 HDP X CUT Baler JX CLCII 11Tand (NUUT) Kimberley | 50212 Wolmaransstad | 812 R 820,000.00 R 192,000.00 Krone 1270 VFS Baler New Holland TD 90 DT S 2013 Model 2783 ure Kimberley | 50505 Wolmaransstad | 50180 R 420,000.00 R 225,000.00 CA Welger RP205 (DEMO) Claas 470 Stroper 2017 Model 403 Ure Schweizer-Reneke | 555 Wolmaransstad | 50192 R 250,000.00 R 1,898,000.00 Kuhn GA300 GM Gyrorake (NUUT) John Deere 4630 Spuit 2014 Model Schweizer-Reneke | 3395 Wolmaransstad | 50193 R 74,000.00 R 1,460,000.00 Case 7130 1339 Hrs 1043 Rotor ure Prieska | 50448 R 2,500,000.00 47

VANDAG SE KINGJAMES 43708/A BOERE IS MEER AS NET BOERE. Die moderne boer staar talle uitdagings in die gesig en moet verskillende baadjies dra om hulle te oorkom. Jy sien om na jou plaas, jou werkers, jou bates, jou huis en jou gesin. Santam verstaan hoe baie van jou verwag word en daarom neem ons ’n wetenskaplike benadering tot die beskerming van jou oeste, sowel as jou persoonlike en boerderybates. Want ons glo jy verdien uitsonderlike versekering. Santam. Regte, egte versekering. Bel jou makelaar of gaan na www.santam.co.za/products/agriculture vir meer inligting. Santam is ’n gemagtigde finansiële-diensverskaffer (lisensienommer 3416).