SA Droëbone: Somer/Summer 2018

droëbone dry beansamptelike mondstuk van die DPO • official mouthpiece of the DPO SOMER/SUMMER 2018 – uitgawe 57 editionDPO erken beste studente – 6 In samewerking metOhrigstad Boerevereniging gholfdag – 8Plaaslike kultivars het puik opbrengs – 14Boost grain production with legumes – 16



DROËBONEDRYBEANS Inhoud • ContentsSOMER/SUMMER 2018 Redaksioneel / Editorial UITGAWE/EDITION 57 4 Raak nóú betrokke 5 Doen jou droom / Act your dream Droëbone Produsente-Organisasie (DPO) aanvaar geen verantwoordelikheid vir DPO-Groep / DPO Group aansprake wat in advertensies gemaak word 6 DPO erken beste studente 8 Ohrigstad Boerevereniging se gholfdag deur ander liggame of organisasies nie. 10 Die Droëbone Produsente-Organisasie Geen artikel, foto of reproduksie-materiaal 11 Die Seisoen wat voorlê hierin mag sonder verlof van DPO Bemarking / Marketing gereproduseer word nie, ingevolge Artikel 12 Together we are stronger 12(7) van die Wet op Outeursreg van 1987. Produksie / Production Vir hergebruik deur media 14 Plaaslike kultivars het puik potensiaal kontak die redakteur. 16 Boost grain production with legumes Regstellings word slegs oorweeg indien‘n Arbeidsake / Labour Matters tipografiese fout die bemarkingswaarde van 24 My regte as werkgewer 26 Is ‘n bonus ‘n werker se reg? ‘n advertensie of promosie verminder. 28 Onteiening sonder vergoeding Ontwerp en uitleg/Design and lay out Aktueel / Topical Chilli Design • 082 578 7257 30 Silwood Competition 31 Tasty pilchard pie 32 God se eie boer 34 Weather and water matters Landbounuus / Agri News 36 SA food security – Healthy or not? 37 Women’s roles in the African agricultural sector 36 She is hands and knees in farming Trudy Pretorius - Redakteur/Editor 071 331 7589 Skryf aan/Write to: Posbus/PO Box 15587, Lynn East, 0039Tel.: 012 819 8100, Faks/Fax: 012 819 8122 E-pos: [email protected] Internet: www.beans.co.za SOMERuitgawe • nr 57

DPO-Groep • DPO Group Van die Voorsitter Raak nóú betrokke Hoewel die DPO ’n handige medium is waardeur tersaaklike produksie- en bemarkingsinligting oorgedra word, versoek ons u as produsent om meer betrokke te raak by die aktiwiteite van die Gebiedsbestuur in u produksiegebied. Daar sal altyd ’n vraag na plaaslike geproduseerde bone wees, aangesien die ingevoerde produk gehaltegewys nie met die plaaslike produk kan meeding nie. Sterkte met die planttyd wat voorlê en maak seker u neem die regte besluite oor onder andere kultivarkeuse, plantdatum en bemesting. Dit bly vir my ’n voorreg om, deur die Skepper se genade aan my, my gawes en talente te kan uitleef deur te boer. Mag jy en jou hartsmense hierdie Kersfees God se onbeskryflike liefde, seën en genade in oorvloed ervaar. Groete Gideon Anderson Voorsitter: DPO 4 SUMMER edition • nr 57

DPO-Groep • DPO GroupRedaksionele brief Trudy Pretorius Volg jou drome Sjoe, ek kan nie glo dis al amper weer Kersfees nie. Die tyd het soos water deur ’n uurglas geloop en sommige van ons se drome het nog steeds nie waar geword of gerealiseer nie. Het jy drome? Dalk het jy ook daarvan gedroom om eendag ’n boek te skryf of om jou eie plaas te besit en ’n suksesvolle boer te wees. As mens terug sit en dink aan ’n droom, is ’n droom op sy eie ook maar net ’n droom wat eintlik niks werd is nie. ’n Tennisrakket beteken niks, maar sit dit in die hande van iemand soos Federer, Nadal of Djokovich, en dinge verander in ’n oogwink, so ook is ’n motorfiets ook maar net ’n motorfiets, maar sodra Marc Márquez op die motorfiets klim, staan duisende en wag vir nog ’n naelkou oorwinning. So is ’n plaas ook maar net ’n plaas, maar ’n plaas met ’n span met deursettingsvermoë en toegewydheid, is ’n suksesvolle besigheid. Die afgelope seisoen se strookproefdata wat moontlik gemaak is deur die finansiële ondersteuning van die Landbounavorsingsraad (LNR), die Droëbone Produsente-Organisasie (DPO) en saadmaatskappye word in die Kultivaraanbevelings weergegee en word as ’n aparte pamflet saam met dié uitgawe versprei. Indien u meer besonderhede rakende aspekte soos onder andere onkruidbeheer, die oesproses of saadbehandeling benodig, is u meer as welkom om die DPO direk te skakel by 012 819 8100. Die DPO se Tegniese beampte is mnr Mossie Mostert (082 388 0509) en die DPO se Hoofbestuurder, Chris Kleingeld (082 388 0500) kan gekontak word met betrekking tot die jongste verwikkelinge in die bonemark. Sterkte vir die komende plantseisoen en ek wens u ’n Geseënde Kersfees toe. SOMERuitgawe • nr 57 5

DPO-Groep • DPO Group DstuPdOenetreken beste skenk kontant en Bone Renaissance-kookboekDie Skool vir Met ’n gemiddeld van 88%, het Mej L van den Heever is met ‘n student in die derde jaar enFisiologie, Voe­ mej C Duvenhage die DPO trofee gemiddeld van 83% as 2de beste mej URT Buyl met ‘n gemiddeldding en Verbrui­ en ’n kontantborgskap van die Dieetkunde student in die eerste van 78% as 3e beste student inkerswetenskappe DPO vir die beste Dieetkunde jaar aangewys en mej E Taljard die derde jaar met resepteboekevan die Noord­ student in die eerste jaar ontvang met ‘n gemiddeld van 82% is as vereer.wes-Universiteit en met ’n gemiddeld van 87% 3de beste Dieetkunde student inhet, soos ge­ is mej AE Park as die beste die eerste jaar aangewys. In Voedingpraktyk is mej B Blombruiklik, hulle Dieetkunde student in die tweede met ’n gemiddeld van 81% asbeste akademiese jaar aangewys. Mej A Matheis Wat die studente in hulle tweede 2de beste student en mej ACpresteerders vir is met ‘n gemiddeld van 85% as jaar aanbetref, is mej C Jansen van der Walt met ’n gemiddeldhulle prestasies die beste student in die derde van Vuuren met ‘n gemiddeld van van 80% as 3de beste studentop 24 Oktober jaar aangewys en mej J Lotz 83% as 2de beste student in die aangewys. Die beste studente in2018 vereer. met ’n gemiddeld van 82% as tweede jaar en mej MV Gouws die tweede- en derdejaar is almal beste student in voedingpraktyk. met ‘n gemiddeld van 82% as die met resepteboeke vereer. Mej Matheis en Lots het ook 3de beste student in die tweede kontantborgskappe van die DPO jaar aangewys. Foto onder: Die DPO se gewilde ontvang. kookboek Bone Renaissance Met ’n gemiddeld van 84% is mej AC van der Walt as 2de beste6 SUMMER edition • nr 57

DPO-Groep • DPO GroupEERSTEJAARSMej C Duvenage (88%) Beste Dieetkundestudent (Wen R1,000 van DPO en DPO-trofee)Mej L van den Heever (83%) 2e BesteDieetkunde student (Wen resepteboek)Mej E Taljard (82%) 3e Beste Dieetkundestudent (Wen resepteboek)TWEEDEJAARSMej AE Park (87%) 1ste Beste student(Wen resepteboek)Mej C Jansen van Vuuren (83%) 2e Bestestudent (Wen resepteboek)Mej MV Gouws (82%) 3e Beste student(Wen resepteboek)DERDEJAARSMej A Matheis (85%) Beste student(Wen R1,000 van DPO)Mej AC van der Walt (84%) 2e Beste student(Wen resepteboek)Mej URT Buyl (78%) 3e Beste student(Wen resepteboek)VOEDINGPRAKTYKSTUDENTEMej J Lotz (82%) Beste student invoedingpraktyk (Wen R1,000 van DPO)Mej B Blom (81%) 2e Beste student invoedingpraktyk (Wen resepteboek)Mej AC van der Walt 3e Beste student invoedingpraktyk (Wen resepteboek)SOMERuitgawe • nr 57 7

DPO-Groep • DPO Group OHRIGSTAD BOEREVERENIGING se GHOLFDAGOHRIGSTAD Dit het sommer na ‘n vrolike geleentheid geklink, waar dieBoerevereniging se boere en verskaffers informeeljaarlikse Gholfdag bymekaar kon kom. Borge en spe­het onder leiding van lers is vroegoggend verwelkom metdie voorsitter, Fritz koffie en beskuit. Die groot pret hetMarx, op 17 Oktober egter met die eerste afslaan begin op2018 plaasgevind. die baan waar spelers in spanne vanDit is vanjaar deur 4 meeding. Spanne het uit ernstige170 mense, waarvan gholfspelers, jaarlikse spelers, spelers124 spelers was, wat stokke leen en selfs ‘n geluk-ondersteun. Dit was bringer of twee bestaan. Tussen putjiesweereens ‘n rekordgetal kon die spelers by die borge en hulwaarvoor die bestuur uitstallings op die baan asem skep. Tebaie dankbaar is. danke aan die borge se gasvryheid was daar by elke putjie eet- en drink- goed beskikbaar.8 SUMMER edition • nr 57

DPO-Groep • DPO GroupOral op die gholfbaan kon die lag oogwink toegeslaan. Die dag isen geskerts tussen spelers gehoor afgesluit met ‘n braai en laataandword. Hier en daar kon iemand in kuier.die bosse en water gesien word Hierdie gholfdag is ‘nop soek na ‘n verlore bal met geleentheid wat jaarliks groeiluidkeelse ondersteuning van en gewilder word. Dit wordspanmaats. moontlik gemaak deur verskaffersTeen laatmiddag het die wind en borge wat nie net eenmaligdie spelers amper van die baan af gedurende die jaar die Ohrigstadgewaai en het reën gedreig om Boerevereniging ondersteun nie,die dag vroeër ten einde te laat maar deurgaans betrokke is in diekom. Bitter min van die spelers en vallei. Die boerevereniging drauitstallers is egter afgeskrik en het hulle dank oor aan al die spelersdie dag suskesvol voltooi. vir die goeie gees gedurende die Direk na die laaste putjie is daar dag geopenbaar. Spesiale dank‘n veiling gehou wat gewoonlik aan die bestuur van Ohrigstadelke jaar sorg vir groot opwinding. Boerevereniging vir hulle hardeHier moet almal op hulle hoede werk in die gemeenskap.wees, want ‘n strafbod word in ‘n SOMERuitgawe • nr 57 9

DPO-Groep • DPO GroupDIE DROËBONEPRODUSENTE-ORGANISASIELandbou in Suid- Tydens skakeling met verskil- organisasies) en alle instansies Geassosieerde lede is in tienAfrika is meestal lende rolspelers die afgelope (owerheid sowel as privaat); geografiese gebiede ingedeel. Ver-georganiseerd om tyd is daar dikwels tot die • mondstuk van die droëbone- teenwoordiging (aantal afgevaar-die gemeenskap­ besef gekom dat daar onkunde produsent en -saadkwekers; digdes) in elke gebied word deurlike belange van bestaan oor die funksionering van • verkry inspraak in die besluitne- die aantal hektare bepaal. Die ge-‘n bepaalde groep die Droëbone Produsente-Orga­ mings- en ander prosesse wat biede en hul bydrae tot produksiete dien. Hierdie nisasie (DPO) en die rol wat die die belange van die droëbone- word in Tabel 1 weergegee.organisering vind DPO in die bedryf speel. Daar word produsent en droëbonesaad­ Die gebiedsbestuursvoorsit-dikwels plaas in gepoog om hier ‘n kort oorsig van kweker raak; ters vorm die Hoofbestuur vanterme van be­ die DPO te gee en om die rol van • hou ʼn sentrale verteenwoordi- die DPO en die maatskappye. Diepaalde gewasse die DPO te verduidelik. gende liggaam ten opsigte van gesagstruktuur van die Droëboneen droëbone is Die DPO is ’n assosiasie van lede alle droëbonesake in stand; Produsente-Organisasie bestaangeen uitsonde­ en is tydens die eerste DPO-Kon- • bevorder ʼn onderlinge gees uit ʼn Nasionale Kongres, wat asring in hierdie gres wat op 11 Augustus 1993 op van eenheid, samewerking en hoogste gesag funksioneer, ʼnverband nie. Potchefstroom plaasgevind het, in samehorigheid in die bedryf; Hoofbestuur wat namens die die lewe geroep. • ontwikkel die droëbonebedryf droëbonebedryf optree wanneer stelselmatig; die Nasionale Kongres nie in sitting Die doelstellings van die • dra die mening van die is nie en Gebiedsbesture, in terme Droëbone Produsente- droëbonebedryf aan die van Artikel 9 aangewys, wat die Organisasie is: Regering en ander owerhede belange van ʼn bepaalde produk­ • die bevordering van navorsing oor en werk met hulle saam siegebied hanteer. vir die daarstelling van pro­ vir die verbetering van droë- bleemoplossing; en Die funksionering van Gesag bone as gewas en die ontwik- • stel fasiliteite en dienste daar tree op met dien verstande dat: keling van die droëbonebedryf; om die droëbonebedryf te dien. • die Nasionale Kongres die • objektiewe skakeling tussen die droëbonebedryf (produsente, hoogste gesag sal wees ten saadkwekers, hul leiers en opsigte van bedryfsake wat Tabel 1 Geografiese gebiede (2017) in die Droëbonebedryf Gebied Aantal Hektaar Ha/Produsent Gebiedsbestuur Produsente 11 000 80 Voorsitter Delmas/Nigel/Gauteng 64 Mnr Albert Botha Mpumalanga Sentraal 41 7 500 39 Mnr Gideon Anderson Mpumalanga Oos/Kwazulu Natal 33 26 000 93 Mnr Johan Grobler Laeveld Mnr Cor Cross Limpopo 40 8 000 85 Mnr Louw Schmidt Vrystaat Oos 151 860 39 Mnr Francois Bosch Vrystaat Suid en Wes 53 360 74 Mnr Jan Scheepers Vrystaat Sentraal 84 Mnr Bok van Zyl Noordwes 82 Mnr Kobus du Preez Kaap/Noord-Kaap/Olifantsrivier 113 Mnr Albie van Zyl Totaal 94 22 72410 SUMMER edition • nr 57

DPO-Groep • DPO Group die droëbonebedryf in sy geheel, asook die Die seisoen wat voorlê konstitusie van die Droëbone Produsente- Organisasie en die administrasie van die Wat die aanvang van die plantseisoen vir 2018/2019 aanbetref, is Droëbone Produsente-Organisasie raak; die intensie om te plant hoër as verlede jaar. Klimaatstoestande is onstabiel en die seisoen is laat. Die moontlikheid van invoere is• die Hoofbestuur namens die droëbonebe­ beperk tot en met Augustus 2019. dryf sal optree ten opsigte van bedryfsake wat die droëbonebedryf in sy geheel, asook Dit is slegs die tweede seisoen die behoort te styg. Indien die wisselval- die konstitusie van die Droëbone Produsen- afgelope tien jaar dat ons begin plant ligheid van die mark bly voortduur te-Organisasie en die administrasie van die met oordragvoorrade op die plase. en die ekonomie nie tekens van Droëbone Produsente-Organisasie raak Met die aanvang van die plantseisoen groei toon nie, word verwag dat die wanneer die Nasionale Kongres nie in sit- is daar nog meer as 10,000 ton Rooi probleme wat vanjaar met bemarking ting is nie; en gespikkelde bone op plase, ten spyte ondervind is, sal voortduur. daarvan dat die plaashekprys heelwat Ten spyte van al die onsekerheid• die Gebiedsbesture namens die droëbone- laer as invoerpariteit is. Die grootste leef ons elke dag uit God se genade. produsente en die droëbonesaadkwekers rede vir die oordragvoorrade is die feit Mag die Kersseisoen wat voorlê vir van ʼn bepaalde produksiegebied sal optree dat ongeveer 70 persent van die oor- elke produsent, hul familie en werkers ten opsigte van bedryfsake wat die droë- dragvoorrade swak gehalte (gevlek) ‘n Geseënde tyd wees. Ons vertrou die bonebedryf slegs in daardie produksiege- bone is. nuwe seisoen sal voorspoedig wees bied raak; met dien verstande dat sake wat Die siening van die DPO is steeds indien ons dit positief benader. ook ander produksiegebiede raak, na die dat die pryse van goeie gehalte bone Hoofbestuur vir verdere hantering verwys sal word.Anders as in ander bedrywe het die DPO geenstatutêre heffings nie. Finansiering van dieDroëbone Produsente-Organisasie geskiedsover moontlik uit eie fondse by wyse van dievolgende metodes:o ʼn inkomste genereer ten opsigte van dien- ste gelewer;o rente ten opsigte van beleggings verdien;o winste van die maatskappye waarin die Droëbone Produsente-Organisasie aandeel- houding besit; eno onderworpe aan bepaalde voorwaardes, die opbrengs van die beleggings van die Droëbone-trust.Maatskappye waarin die DPO aandeelhoudinghet, word gekies of gevestig in terme van hulstrategiese bydrae tot die bedryf en sluit dievolgende in:• Droëbone Produsente-Organisasie (Navor­ sing, Inligting en Markontwikkeling)• Dry Bean Seed (Pty) Ltd lewer saad aan die bedryf• Beanex (Pty) Ltd lewer graderings- en make- laarsdienste aan die bedryf• Seed Pro Processors (Pty) Ltd hanteer kom- mersiële bone en dien as uitvoerfasiliteit• Coen Bezuidenhout-Saadtoetssentrum (Pty) Ltd hanteer die eiendomme van die DPO• Plantovita (Pty) Ltd hanteer siektetoetse vir sertifisering van saadDaar word vertrou dat hierdie kort oorsig dierol van die DPO in bedryf beter toelig. SOMERuitgawe • nr 57 11

bemarking • marketing“Taoregestthreorngweer” Grandmothers against Poverty and Aids In 2001 GAPA (Grandmothers against Poverty and Aids) started a self-help project in Khayelitsha in Cape Town. All over our country there are grandmothers at the head of households affected by poverty and Aids. These grandmothers are also the breadwinners and they very often look after orphaned grandchildren. The grandmothers attend workshops every month to empower them about HIV, cancer, vegetable gardening, death and bereavement and business- and entrepreneurial skills.Pat Hagan, DPO marketing consultant in the West- There are also support groups once a week.ern Cape, gave a bean demonstration at one of the The Heart and Stroke Foundation invitedsupport groups of GAPA. Pat Hagan, DPO marketing consultant in the Western Cape, to give a bean demonstration. “This is where I try to make a difference, through demonstrations about the goodness of beans in a diet. I made some bean dishes to taste that were economical and easy to prepare. The recipes and leaflets about beans we handed out, were well received”, said Pat. There is an aftercare facility and a vegetable garden on the premises of GAPA. The vegetable harvest from the garden is used for the meals at the aftercare as well as for the grandmothers to take home. The grandmothers also do crafts that are on sale. The GAPA motto is “Together we are stronger”. “It is amazing to see how strong this community is and I am proud to be associated with GAPA via the Dry Bean Producers’ Organisation”, she said.12 SUMMER edition • nr 57

bemarking • marketingHooffoto: JJJ HarmseSOMERuitgawe • nr 57 13

produksie • productionPLAASLIKEKULTIVARS het puik opbrengspotensiaal Plantdatum: 31/10/2017 Oesdatum: 12/03/2018Volgens mnr Mossie Rylengte: Wissel Rywydte: 0.76 cmMostert, tegniesebeampte van die DPO, is Hoeveelheid rye: 6 Kontrole: Kranskopdaar ‘n aantal plaaslikebone-kultivars wat ‘n Gemiddeld: 3.59 Gemiddeld kontrole: 3.41groot aanwins vir dieSA Droëbonebedryf is. CV: 5.22 Droë vog: 12.5Volgens hom het diebonestrookproewe op No. Kultivar Ton/Ha Voggehalte % Plante/Ha % van gem % van kontroleZonnebloemboerdery 11.30 180000 128.67 135.27vanjaar onder 1 Tygerberg 4.62 10.90 180000 123.55 129.90minder gunstige 11.30 180000 109.25 114.86produksietoestande 2 Kamiesberg 4.43 10.10 180000 103.98 109.32besonder goed presteer. 10.30 180000 96.92 101.89Die resultate van hierdie 3 RS 4 3.92 10.70 180000 95.42 100.32proewe is hier in die 11.00 180000 94.92 99.79tabel te sien. 4 Kranskop 3.73 12.70 180000 93.54 98.34 11.80 180000 93.34 98.14 5 Sederberg 3.48 10.90 180000 90.70 95.36 10.60 180000 86.09 90.51 6 PAN 148 3.43 11.50 180000 83.61 87.90 7 PAN 9213 3.41 8 PAN 9292 3.36 9 RS 6 3.35 10 Kranskop HR 1 3.26 11 PAN 9216 3.09 12 RS 5 3.00 Met bonekultivars soos Tyger- Kultivars soos OPS RS 4 en Die foto’s van die onderskeie berg en Kamiesberg, wat Krans­kop het bewys dat hulle kultivars wys dat al die kultivars onder droëlandtoestande meer steeds ‘n belangrike rol in produk­ goeie gehalte bone kan lewer as vier en ‘n half ton opbrengs per siebeplanning speel. Die kultivars indien produsente se bestuur hektaar lewer, moet ons besef PAN 148, PAN 9213, PAN 9292 en korrek is. Hierdie bone kom uit die dat ons kultivars se opbrengspo- RS 6 het net minder as 2% swakker stroper en is nie skoongemaak nie. tensiaal ‘n groot aanwins vir die as die kontrole (Kranskop) gevaar Die kultivars het dus nie net hoë bonebedryf is. Hierdie kultivars is ‘n en verdien dus ook ‘n plek in die opbrengspotensiaal nie, maar ook moet plant vir elke boneprodusent kultivarkeuselys op die meeste goeie graangehalte wat die bone wat ernstig is oor sy boerdery. plase. vir kopers aantreklik maak.14 SUMMER edition • nr 57

Die proef is in nat toestande geoes. produksie • productionTYGERBERG KAMIESBERG RS4KRANSKOP SEDERBERG PAN 148PAN 9213 PAN 9292 RS 6KRANSKOP HR 1 PAN 9216 RS 5 SOMERuitgawe • nr 57 15

produksie • production WPBROIOTODHSUTLCEGGTRUIAOMINNESArticle by Phonnie du Toit, chief researchtechnician at the Agricultural ResearchCouncil in Potchefstroom. He can becontacted on [email protected] 1 THE BENEFITS 2Many farmers, even AGRONOMIC VALUE ECONOMIC VALUEin the developing Enhancing soil fertility Increased income opportunitiessector, have realisedtoday that legumes, Legumes can improve soil fertility by their special Legumes can increase income opportunities. Goodsuch as soybean, ability to fix atmospheric nitrogen in the soil. Nitro- quality red speckled sugar beans, for example, cangroundnut, dry beans gen forms a major component of chlorophyll, which obtain commodity prices as high as R12 000/tonand cowpea, can is crucial in the process of photosynthesis. and even more. Local demand for this commoditymake a significant In this process, sunlight is used to form sugars e.g. currently exceeds local supply abilities. The averagecontribution to glucose. Sugars are vital to the growth and develop- of dry beans produced in South Africa over the previ-excel their cropping ment of the plant. Nitrogen also forms a major com- ous five production seasons stands on 59 500 ton.system. ponent of amino acids, which are the building blocks Compared to local consumption, the demand is 137More grain farmers of proteins. No plant can exist without proteins. 712 ton, which represents a deficit of 78 212 ton ofshould become Fixing of atmospheric nitrogen reduces the need for dry beans.aware of the benefits chemical fertiliser with significant input cost savings Large quantities of dry beans are thereforethese crops hold to to the farmer.  imported each year, mainly from China. This trendcontribute to lower creates an opportunity for expansion and, especiallythe impact of risk Limiting pests and diseases for developing farmers located in suitable productionand to enhance areas, to enter the market.profitability of the In rotation, these crops contribute to the reduction The deficit in local production creates an oppor-farming business. of yield losses caused by pests and diseases. Where tunity for expansion and, especially for developingThe benefits can be groundnuts are, for example, rotated with maize farmers located in suitable dry bean productioncategorised in the infested with Diplodia, inoculum, levels of the patho- areas, to enter the market.following manner:  gen will decrease over time, because the pathogen can only infect maize. Helps to curb risks in production Inoculum are the infective structures of a disease that In a production environment known for its high risks, survive in plant residue and soil. These structures are legumes also provide an opportunity to diversifica- capable to cause disease in the following crop. The tion. Planting a wider variety of crops implies the rotation with groundnut (which is a non-host) results spread of the farmers risk on inputs, yield and income in the pathogen not having a viable host to infect in a country known for its erratic farming conditions. and propagate on, resulting in the eventual decline in Crops like cowpea for example is adapted to marginal inoculum levels. The non-host accordingly, provides farming conditions, able to produce food even under unfavourable conditions for the pathogen.  harsh climatic conditions.16 SUMMER edition • nr 57

produksie • production Production of legumes under dryland conditions in South Africa Although local soybean, dry bean, groundnut and cowpea are widely adapted, they show preferences to specific soil and climatic conditions and will do better on deep and well-drained soils. For instance, dry beans will not perform in Limpopo because of the high temperatures that are prevalent during the summer season (mid-November to mid-March), while groundnut will not per- form optimally in Ermelo, Mpumalanga because the temperatures are too low, the daylight lengths too short and the humidity too high. Note that dry beans are successfully grown in Limpopo, however, only under irrigation during winter months in the frost-free areas. Table 2 provides an exposition of soybean, groundnut and dry bean, indicating the production conditions in which these crops will perform best. 3 TABLE 2: Soil requirements, suitable production areas and optimal planting dates for soybean, groundnut and dry beans. (Production contribution adapted from: Trends in the Agricultural Sector 2016 DAFF)NUTRITIONAL VALUE  Crop Soil Requirements Production Contribution Optimal Planting PeriodThe high nutritional value of Soybean Sandy loam to sandy clay Per Province In 2016 * Moderate areas (North West)legumes is well known (Table (15% – 50% clay) Mid-November – mid-December1). These crops are an excellent Mpumalanga – 47,7% Colder areas (Eastern Free State,source of protein and fibre. In Eastern Free State – 34,6% eastern parts of Mpumalanga)addition, legumes are an inexpen- KwaZulu-Natal – 5,8% End-October – end-Novembersive source of protein, vitaminsand minerals and often it is even Groundnut Loamy sand/Sandy loam North West – 42% Mid-October – mid-Novemberregarded as a perfect substitute Dry bean (10% – 20% clay) Northern Free State – 28,8% Mid-November – end Decemberfor meat. Table 1 gives a clear (Sugar bean: growing season Sandy loam Northern Cape – 22,1%indication of the protein contents 109 – 121 days) Sandy clay loam Eastern Free State – 48%of certain crops in comparison to (15% – 35% clay) Mpumalanga – 16,9%maize. Limpopo – 10,6%TABLE 1: The protein content of Within each legume crop, however, a wide range of varieties (cultivars) exist. Each cultivar has itssome legumes compared to the own, specific characteristics that makes it better adapted and more suitable for specific productionprotein content of maize. areas ARC-Grain Crops runs a comprehensive programme to evaluate cultivars for their adaptability and various characteristics in the respective production areas. During the evaluation process, culti-CROP DRY PROTEIN vars that obtain the best yield and quality for a specific locality within a specific geographical area, CONTENT IN SEED are identified. (%) This information is published annually in the form of a leaflet (cultivar recommendations) and can be obtained free of charge from Private Bag X1251, Potchefstroom, 2521, (Tel: 018 299 6100).Groudnut 24 – 26 Seed requirements and planting guidelinesCowpea 22 – 24 Table 3 provides the plant population, seed spacing within the row, quantity or amount of seedDry beans 17 – 22 per hectare recommended and seed costs for soybean, groundnut, dry bean and cowpea. For some legumes, e.g. the seed of dry beans has become a very expensive input component.Maize 8 – 12 page 18 >>> SOMERuitgawe • nr 57 17

produksie • productionProduction of legumes ... <<<page17 These characteristics make legumes ideal crops to be includedLegumes have In view of the high seed costs, of South Africa presents a signifi- in crop rotation systems. Beforethe ability to planning of the planting process cant challenge. planting, legumes should befix their own and the specific amount of seed is, A lack of good planters, which inoculated by means of a seednitrogen (N), therefore, a crucial activity in the can be adjusted to plant the crop treatment. Note: Inoculants arewhich reduces establishment of legumes (In the at the required plant density and prepacked sachets containing ben-the need for case of dry beans, seed cost alone depth, is a factor that makes it dif- eficial micro-organisms preservedchemical entails 38% of input costs. See ficult for some farmers to adhere in a carrier to apply as a seed treat-fertiliser. Table 5). to plant populations as recom- ment. Furthermore, apart from proper mended. The value of inoculation is that spacing, planting depth (be- the inoculant enables the crop tween 20 mm and 50 mm deep Fertilisation of legumes to, effectively, fix nitrogen at a depending on soil moisture and As indicated earlier, legumes have low cost. As indicated in Table 4, clay content) is also important to the ability to fix their own nitro- inoculants should be selected for ensure simultaneous germina- gen (N), which reduces the need the specific crop only. In the case tion. Unfortunately, in-adequate for chemical fertiliser. They have of soybean, no proper inoculation mechanisation systems currently the unique ability to, in symbio- will surely result in low N levels deployed in the developing sector ses with Rhizobium bacteria, fix available to the plant, which will re- atmospheric nitrogen to make it sult in poor yields, unless inorganic available to follow-up crops.  nitrogen fertiliser is applied, at high cost. TABLE 3: Seed requirements per hectare and seed cost of soybean, dry bean and cowpea under dryland conditions. Crop Plant population Seed spacing at Number of Seed quantity Average seed Average seed cost/ha (R) (plants/ha) a row width of seeds/m (kg/ha) cost/25 kg (R) 2 210 900 mm 1 680 3 307 Soybean 300 000 35 mm 28 65 850 450 300 Groundnut 80 000 – 100 000 90 mm 11 60 700 Dry bean (sugar bean) 130 000 – 145 000 75 mm 12 – 13 60 – 65 1 225 Cowpea 122 000 90 mm 11 15 750 Upright/Runner 88 000 125 mm 8 10 750 TABLE 4: Inoculants developed for specific legumes. Legume Specific inoculant to apply Active strain of bacteria Soybean Soybean innoculant (WB74) Bradyrhizobium japonicum Groundnut Groundnut and Cowpea group inoculant Bradyrhizobium sp. (vigna) (XS21 group A) Cowpea Groundnut and Cowpea group inoculant Bradyrhizobium sp. (vigna) (XS21 group B) Dry beans Bean inoculant (UD5) Bradyrhizobium leguminosarum biovar phaseoli Source: Stimuplant Inoculants should be selected for and applied to the specific crop only as indicated in the table. TABLE 5: Direct variable production cost for dry beans (sugar bean) Input item Specification Quantity/ha Unit price (R) Cost (R/ha) 1 225/25 kg 3 185 Seed RS6 65 kg - 1 045 313/50 kg bag 1 252 Mechanisation Diesel and repairs - 2 038/5 litre 611 625/litre 51 Fertiliser 3:2:1` (32) 200 kg 1 398/250 ml 39 1 298/5 litre 130 Herbicide Bateleur Gold 1,5 litre 4 576/5 litre 457 - 1 560 Disease control Celest XL & 81 ml 8 330 (seed dressing) Apron XL 7 ml Treatment – Bean rust Sparta plus 500 ml Treatment – Anthracnose Armistar Top 500 ml Labour Temporary workers - TOTAL18 SUMMER edition • nr 57

produksie • productionMr Johannes Simelane in a well-established block of sugar beans. He planted thecrop in 2013/14 on his farm Mpembe, in the Balfour district, Mpumalanga.In the case of cowpea, the A youth group in a field of cowpea at Nokaneng in the north-western part of Mpumalanga (in the dryrhizobium organism responsible season of 2010/2011). The maize in the background struggles while the cowpea crop performs well despitefor N fixation occurs naturally in the dry conditions.South African soils. In view of this,the economic advantages of theinoculation of cowpea is still inquestion. Commercial producers of drybeans usually do not inoculatetheir seed and in most cases, theystick to official fertiliser recom-mendations (see Table 5). As analternative, some dry bean farm-ers, however, do use Rhizobiumleguminosarum (Table 4) withgood results. The economic valueof inoculation and N fixation in theproduction of dry beans should,however, be researched further. All South African soils are inher-ently low in phosphorus (P), whichcan only be built up with extend-ed commercial crop cultivation.Although legumes respond well page 22 >>> SOMERuitgawe • nr 57 19

produksie • production DBS Plant hoë-g en vermind Wisselboukeuse Stabiele mark KRANSKOP HR1 Oessekerheid Kranskop HR1 het ’n goeie gemiddelde opbrengs. DiéDRY BEAN SEED (PTY) LTD uitstekende kultivar is bestand teen vetvlek, BCMV, roes en hoekige blaarvlek (HBV). Kranskop HR1 is bestand teenTel: 082 388 0510 / +27 12 819 8100 oopspring. Kranskop HR1 kan landwyd geproduseer word.Fax: +27 12 819 8122e-mail: [email protected] KRANSKOPP.O. Box 15587, Lynn East, 0039, Pretoria Kranskop toon ’n goeie opbrengs en oessekerheid – veral inwww.beans.co.za die geval van hoër opbrengsmikpunte. Dit is goed aangepas in 20 SUMMER edition • nr 57 Noordwes en Mpumalanga. Kranskop is verdraagsaam teenoor roes en bied weerstand teen gewone boontjiemosaïekvirus (BCMV) en oopspring. Nr 1 Kontak Dr Hier is ons nuwe kultivars Tygerberg Tygerberg is ’n kultivar met goeie saadkwaliteit en siekte- weerstand en is goed aangepas in alle produksiegebiede. Dit het die hoogste gemiddelde opbrengs van die rooi gespikkelde bone met hoë opbrengsbetroubaarheid by opbrengsteikens van 1.5 en hoër. Dié kultivar is ook ’n groot-pitkultivar wat ideaal is vir uitvoere en het weerstand teen roes en BCMV.

produksie • productiongehalte bonesaadder jou risikoOPS-RS 4 RS 5OPS-RS 4 het ’n baie hoë gemiddelde opbrengs en RS 5 is goed aangepas. Dit het ’n bepaalde groeiwyse enoessekerheid. Dit is goed aangepas in alle produksiegebiede. ’n goeie staanvermoë. Dit is verdraagsaam teenoor roesOPS-RS 4 bied weerstand teen oopspring, is verdraagsaam en bestand teen omval en oopspring. Die saadgrootte isteenoor roes en HBV. dieselfde as dié van Kranskop.DBS 310 Teebus-RR1DBS 310 is landwyd die toppresteerder onder besproeiing. Teebus-RR1 is ’n terugkruising van Teebus, gemik opDit presteer goed onder droëland in die Oos-Vrystaat waar weerstand teen roes. Die saad is groter as dié van Teebus.die reënval hoog is. DBS 310 is verdraagsaam teenoor roes, Teebus-RR1 het ’n bepaalde groeiwyse en bied groeievatbaar vir HBV en bestand teen oopspring en BCMV. weerstand teen omval en oopspring. Teebus-RR1 bied ook weerstand teen roes, HBV en BCMV.ry Bean Seed vir saadbestellings by +27 12 819 8100RS 6 KamiesbergRS 6 is ’n kultivar wat ideaal is vir uitvoere en is goed in alle Kamiesberg het ’n hoë gemiddelde opbrengs met hoët produksiegebiede aangepas. Dit het, in terme van gemiddelde opbrengsbetroubaarheid by opbrengsteikens van 1.0 – 2.0 ene opbrengs, die hoogste opbrengsbetroubaarheid getoon. Dit is is goed aangepas in alle produksiegebiede. Het weerstand teenverdraagsaam teenoor roes en het weerstand teen omval en roes en BCMV en het groot sade. Die kultivar is ook ‘nBCMV. groot-pitkultivar wat ideaal is vir uitvoere. SOMERuitgawe • nr 57 21

produksie • productionProduction of legumes ... <<<page19Prices earned for on residual P, levels of the soil inlegumes, compared which it is produced, should be atto the price of least 25 mg/kg (Bray 1). At P levelsmaize, compensate of 15 mg/kg or lower, a purpose-for their lower ful P build-up programme shouldyield. be implemented, to improve soils prepared for legume production. Soybeans are able to utilise potassium (K) reserves in the soil well. In general, however, legumes are likely to show deficiencies of K in soils with less than 60 mg/kg K. Hence, legumes planted in soils with low K levels will react well on K fertilisation. In the case of groundnut for example, calcium (Ca) is an impor- tant macronutrient for kernel de- velopment and yield performance. In order to provide sufficient Ca, the uptake of Ca also takes place directly through the pods. When a soil sample indicates that the Ca is low, in a case where liming to rectify acidification is not required, then, calcium in the form of a surface application of gypsum (200 kg/ha - 300 kg/ha) can make a significant contribution to increase the yield of groundnuts.  Mrs Beauty Skhosana showing her dry bean harvest on her farm Uthembekile near Balfour. She obtainede a yield of 1,55 ton/ha and harvested a total of 35,6 ton in 2014.22 SUMMER edition • nr 57

produksie • productionProduction costs of dry beans TABLE 6: Average yield and farmer prices received for maize, soybean, groundnut and dry beanTable 5 illustrates an example of variable costs production during 2013/2014/2016 (Adapted from : Trends in the Agricultural Sector 2016 DAFF)incurred by dry bean farmers. The total variablecost of R8 330/ha highlights the demand for sound Crop National average Farmer price in Rand/ton*/ production seasonmanagement of the crop, which will also be appli- yield for 2011/2012 tocable to legumes such as soybean and groundnut. Maize 2015/2016 (ton/ha) 2013/2014 2014/2015 2015/2016 SoybeanYield potential and the economic value of Groundnut 4,33 2 626 2 379 3 529legumes Dry bean 5 549 4 732 6 217Table 6 indicates the national average yields and 1,55 8 756 8 234 7 582income earned by maize, soybean, groundnut and 12 277 10 957 12 965dry bean farmers during 2013/2014 to 2015/2016. 1,10 Yield of legumes compared to the yieldobtained from maize is relatively low (Table 6). 1,03However, prices earned for these commoditiescompared to the price of maize compensate for * Income depends on the product's quality and the various grades. Groundnut prices, for instance, will varytheir lower yield. significantly between choice, standard and crushing grades A further decrease in the price of maize duringOctober 2017 (R1 871/ton – Safex), presents the Let us assume an income of at least R12 000 per The introductionproduction of legumes as a viable alternative to ton can be generated. Since the direct variable cost of legumes into anexploit. The introduction of legumes into an exist- is R8 330 (Table 5), the profit margin of this crop can existing croppinging cropping system also provides an opportunity be 1,5 t/ha x R12 000 = R18 000 - R8 330 = R9 670/ system also pro-to diversify the cropping system and to bring down ha. In view of this favourable earning, opting for an vides an opportu-the risks in terms of inputs, yield and income. For in- alternative such as dry beans implies a meaningful nity to diversify thestance, with good management of a dry bean crop income opportunity, particularly in a time of low cropping system(sugar bean), a yield of one and a half (1,5) t/ha can maize prices. which therefore,be achieved. brings down the Farmers at Puleng in Limpopo exposed to a wide range of risks in terms of groudnut varieties in an on-farm variety evaluation trial. inputs, yield and income.  SOMERuitgawe • nr 57 23

arbeidsakelabour mattersMY REGTE AS WERKGEWER THDPEOAOKITESE? In hierdie hoogs gereguleerde omgewing met betrekking Arbeidswet­ tot arbeid, voel werkgewers gewing stel dikwels dat hulle aan die streng vereistes kortste ent trek. Werkgewers moet waaraan werk­ egter besef dat hulle baie regte gewers moet in die werksplek het, maar ook voldoen. Om die verantwoordelikheid het om aan wetgewing hierdie regte toe te pas. te voldoen is nie onderhan­ Werkgewers kan op die volgende delbaar nie en regte in die werksplek aanspraak hou ’n besig­ maak: heidsrisiko in vir werkgewers. 1. Werknemers se fidusiêre verpligting om deurlopend in belang van die werkgewer op te tree Die verhouding tussen ʼn werkgewer en werknemer is gebasseer op wedersydse voordele en respek. Met indiensname onderneem die werknemer om deurlopend in goeie trou op te tree en die werkgewer se besigheidsbelange te bevorder. Enige aktiwiteit met ‘n negatiewe impak op die werkgewer- werknemer vertrouensverhouding moet in ’n baie ernstige lig beskou word. Tipiese wangedrag wat hiermee verband hou sluit in korrupsie, afpersing, valse getuienis, valse verklarings, bedrog, diefstal, ongemagtigde besit of wanaanwending van eiendom en die openbaarmaking of verskaffing van vertroulike inligting.24 SUMMER edition • nr 57

arbeidsake labour mattersArtikel deur Christo BesterElke werknemer is verplig om struktuur te verleen. Hierdie progressief dissipline toepas deur ORGANISASIE VIR WERKGEWERSenige afwykings in terme van die reëls word geïmplementeer deur skriftelike waarskuwings. Waar die ORGANISATION FOR EMPLOYERSwerkgewer se dissiplinêre kode beleide en prosedures: oortredings van ‘n ernstiger aarddadelik te rapporteer. Indien • Beleid word nie deur is moet ‘n formele proses gevolg Tel: 0861 101 828die werknemer bewus is van arbeidswetgewing onderskryf nie, word en ‘n dissiplinêre verhoor Faks: 012 664 2703ongerymdhede in die werksplek maar stel die werkgewer se eie gehou word. Werkgewers moet E-pos: [email protected] dit nie rapporteer nie, kan die reëls in die werksplek. Hierdie reëls dissipline konsekwent toepas om co.zawerkgewer dissiplinêre stappe moet redelik wees. Tipiese beleid diskriminasie te vermy. Adres: Privaatsakteen hierdie werknemer neem. sluit in ‘n rookbeleid, selfoonbeleid, X121, Centurion, siekverlofbeleid, higiënebeleid, 5. Om “nee” te sê 00462. ’n Vasgestelde standaard alkoholbeleid, ensovoorts. Unit 16, Centralin terme van gehalte en • ‘n Prosedure is ‘n vasgestelde Werkgewers het die reg om Office Park, 257kwantiteit of amptelike manier om ‘n situasie versoeke te weier op grond van Jean Avenue, te hanteer. Dit word in plek gestel operasionele vereistes. Hierdie CenturionDit is die werkgewer se reg om om werknemers en werkgewers versoeke verwys na die aansoek www.lwo.co.zakontrole in die werksplek uit in te lig oor die nodige stappe om verlof, asook vergunningste oefen met betrekking tot wat gevolg moet word wanneer soos byvoorbeeld ’n lening. Diewerksprestasie. Dit is belangrik ‘n spesifieke insident plaasvind. werkgewer moet egter billik weesdat die werkgewer duidelike Tipiese prosedures sluit in ‘n en nie aansoeke onredelik afkeurstandaarde in terme van gehalte appèlprosedure, grieweprosedure, nie.en kwantiteit daarstel waaraan verlofprosedure, dissiplinêrewerknemers moet voldoen. Alle prosedure, ensovoorts. 6. Aanpassing vandienskontrakte impliseer deur diensvoorwaardesdie aanvaarding daarvan dat die 4. Toepas van dissipline in diewerknemer onderneem om op werksplek Operasionele vereisteste tree volgens die werkgewer kan werkgewers noop omse redelike, wetlike en haalbare Elke werksplek moet ‘n gepaste diensvoorwaardes aan te passtandaarde. Werkgewers moet dissiplinêre kode hê wat verseker ten einde ’n koste-effektiewewerknemers deurlopend evalueer dat daar duidelike reëls (met omgewing te skep en te versekersodat enige swak werksprestasie toepaslike sanksies) in die dat die besigheid mededingenddadelik geïdentifiseer en werksplek is wat werknemers kan in die mark kan bly. Hierdieaangespreek kan word. volg. Wanneer werknemers hierdie veranderinge mag onder geen reëls oortree, het die werkgewer omstandighede eensydig gemaak3. Implementering van dan die reg om op te tree. Daar word nie en is daar ’n strengduidelike reëls in die is verskillende tipes wangedrag prosedure wat gevolg moet word.werksplek in die werksplek wat wissel van minder ernstige oortredings tot Vele besigheidsrisiko’s moet dusDuidelike reëls en riglyne beperk baie ernstige oortredings. Die daagliks deur die werkgewerwrywing en misverstande, wat erns van die oortreding word bestuur word. Ons beveel sterkproduktiwiteit en ʼn positiewe beïnvloed deur die werknemer se aan dat werkgewers proaktiefwerksomgewing bevorder. tipe werk en verantwoordelikheid, optree deur duidelike reëls in dieDie meerderheid van reëls in die (moontlike) gevolge van werksplek te implementeer endie werksplek word deur die die oortreding, asook die impak korrekte prosedures te volg metdienskontrak uiteengesit, met van die oortreding op die betrekking tot alle arbeidsregtelikeverwysing na werksure, verlof, vertrouensverhouding tussen aangeleenthede.verpligtinge, ensovoorts. Elke werkgewer en werknemer.werksplek is egter uniek en daarontstaan dikwels ‘n behoefte In gevalle van minder ernstigeaan spesifieke reëls om orde en oortredings moet die werkgewer SOMERuitgawe • nr 57 25

arbeidsakelabour mattersIS 'N BONUS 'N ArtikeldeurChristoBesterWERKER SE REG? Arbeidswetgewing ’n Algemene wanpersepsie in toekenning van bonusse en Bonusse is op alle werkge­ die werksplek is dat werknemers ander vergoedingsaanpassings, wers en werknemers geregtig is op jaarlikse bonusse al dan nie. Alle werknemers is Bonusse kan handig te pas kom van toepassing met en verhogings. ’n Werknemer verplig om pligte en take waarop om werknemers te beloon vir puik die doel om arbeids­ kan slegs aanspraak maak op ’n ooreengekom is, uit te voer. Dit prestasie, of te motiveer en aan te verhoudinge in die bonus wanneer dit so voorgeskryf moet aan die werkgewer se spoor om deurlopend te verbeter. werksplek te reguleer word deur ’n Sektorale Vasstelling vasgestelde standaarde in terme Dit is belangrik om die terme en en billikheid in die of Bedingingsraadooreenkoms van gehalte en kwantiteit voldoen. voorwaardes van bonusse duidelik werksplek te hand­ van toepassing op die spesifieke Dit is die werkgewer se reg om aan werknemers te kommunikeerhaaf. Vaste prosedures, sektor. Sektorale Vasstelling 13 kontrole in die werksplek uit te om moontlike toekomstige dispute duidelike reëls en reguleer arbeidsverhoudinge in oefen met betrekking tot swak en ongelukkigheid te vermy.riglyne skep orde in die die Landbousektor en skryf geen werksprestasie. werksomgewing. Dit verpligte bonus voor nie. Bonusse bevorder goeie kom­ is dus uitsluitlik op die werkgewer Die gebruik van ‘n pligstaat hou baie voordele munikasie tussen die se diskresie betaalbaar. in vir die werkgewer:werkgewer en werkne­mer sodat elkeen weet Om hierdie diskresie op ‘n billike • Dit bevestig die take/pligte wat die werkgewer van die wat van hom/haar wyse uit te oefen, is dit uiters werknemer verwag om te verrig. belangrik dat die werkgewer verwag word. skriftelik bevestig dat bonusse • Dit koppel ‘n standaard met verwysing na kwantiteit en uitsluitlik op die werkgewer se kwaliteit aan bogenoemde take/pligte. diskresie toegeken word, om nie ‘n verwagting by die werknemer • Die pligstaat is die basisdokument vir gereelde presta- te skep dat bonusse deel vorm siebeoordelings wanneer verhogings en/of prestasie- van sy/haar diensvoorwaardes bonusse oorweeg word. nie. Dit is ook noodsaaklik dat die werkgewer die werknemer • Die pligstaat is ‘n krities belangrike dokument wanneer se werksprestasie deurlopend swak werksprestasie aangespreek moet word. evalueer. Dit kan gebruik word as motivering tydens die26 SUMMER edition • nr 57

arbeidsake labour mattersDaar is verskillende tipes bonusse daarstel waaraan werknemers beperk misverstande en konflik, ORGANISASIE VIR WERKGEWERSwaarvoor ‘n werknemer in die moet voldoen. Werkgewers wat produktiwiteit asook ‘n ORGANISATION FOR EMPLOYERSwerksplek kan kwalifiseer: moet ook werknemers positiewe werksomgewing deurlopend evalueer sodat bevorder. Ons beveel die volgende Tel: 0861 101 828• ‘n Dertiende tjek enige swak werksprestasie aan: Faks: 012 664 2703 Hierdie tipe bonus word geag dadelik geïdentifiseer en • Verseker dat alle werknemers E-pos: info@lwo. aangespreek kan word. co.za as ‘n diensvoorwaarde en die geskrewe dienskontrakte Adres: Privaatsak werknemer verwag om elke jaar • Produksiebonus het wat aan toepaslike X121, Centurion, ‘n dertiende tjek te ontvang as Die produksiebonus word op arbeidswetgewing voldoen en 0046 deel van sy/haar vergoeding. dat werknemers die inhoud Unit 16, Central Indien die werkgewer die die werkgewer se diskresie daarvan verstaan. Office Park, 257 praktyk van ‘n dertiende tjek wil toegeken nadat ‘n afdeling of • Gebruik arbeidswetgewing tot Jean Avenue, wysig of termineer, moet die groep produksiedoelwitte, soos u voordeel in die opstel van Centurion werkgewer met die werknemer vasgestel deur bestuur, bereik dienskontrakte deur proaktiewe www.lwo.co.za konsulteer en daarop het. Dit is belangrik dat die klousules reeds in te sluit wat ooreenkom. Die werkgewer kan werkgewer duidelike doelwitte bevestig dat bonusse uitsluitlik nie diensvoorwaardes eensydig daarstel en aan werknemers op die werkgewer se diskresie verander nie. Dit word as onbillik kommunikeer. toegeken word en dus nie ‘n geag en kan die werknemer verwagting by die werknemer die saak na die Kommissie vir Wanneer ‘n werknemer aanspraak skep dat bonusse deel vorm van Versoening, Bemiddeling en maak op ‘n bonus, rus die onus op sy/haar diensvoorwaardes nie. Arbitrasie (KVBA) verwys. die werkgewer om die teendeel • Gereelde evaluering van te bewys. Daarom is dit krities werknemers se werksprestasie. ‘n Geldige rede om ‘n dertiende belangrik dat werknemers se Hierdeur word enige swak tjek te termineer sal wees werksprestasie deurlopend werksprestasie dadelik indien die werkgewer se geëvalueer word en dat die geïdentifiseer en aangespreek, finansies dit nie toelaat nie en werkgewer hiervan rekord hou. wat ‘n direkte invloed die wegdoen met ‘n dertiende het op produktiwiteit en tjek ‘n moontlike alternatief is Verhogings winsgewendheid. Dit is tot personeelvermindering. Sektorale Vasstelling 13 skryf belangrik dat die werkgewer Werkgewers moet ook daarop ‘n minimum loon voor van rekord hou van hierdie let om nie onregverdig te toepassing op die Landbousektor. evaluering as bewys dat die diskrimineer teenoor enige Die huidige loon vir plaaswerkers werkgewer billik opgetree het werknemer ten opsigte van is R16.25 (uurliks), R146.28 deur ‘n bonus en/of verhoging diensvoorwaardes, beleide en (daagliks, 9 ure per dag), R731.41 toe te ken al dan nie. voordele nie. (weekliks, 45 ure per week) en R3 • Gereelde konsultasie met 169.19 (maandeliks, 195 ure per werknemers om enige• Prestasiebonus maand). ‘n Plaaswerker wat meer probleme en/of veranderinge in Die prestasiebonus word op as die minimum loon verdien die werksplek te bespreek. kan nie aanspraak maak op ‘n die werkgewer se diskresie verhoging nie. Enige verhoging, Werkgewers bestuur daagliks vele toegeken na aanleiding van buiten om te voldoen aan die besigheidsrisiko’s. Die beste wyse ‘n werknemer se individuele vasgestelde minimum loon, is waarop ‘n werkgewer arbeid as werksprestasie gedurende ’n die uitsluitlike diskresie van die besigheidsrisiko kan aanspreek, sekere tydperk. Hierdie bonus werkgewer. is om proaktief op te tree en te kan maandeliks of jaarliks verseker dat die dienskontrakte, betaalbaar wees en kan verbeur Tree proaktief op dissiplinêre kode, prosedures en word indien die betrokke Dit is belangrik dat werkgewers beleide in plek is en dat hierdie werknemer se werksprestasie proaktief optree om die dokumente aan toepaslike nie bevredigend is nie. Dit is werkgewer-werknemer wetgewing voldoen. belangrik dat die werkgewer verhouding te versterk. Duidelike duidelike standaarde in terme reëls en riglyne in die werksplek van gehalte en kwantiteit SOMERuitgawe • nr 57 27

arbeidsakelabour mattersONTEINENVIENRGGOSOEDNIDNEGR: Erkenning aan: AgriSA se tydskrif Agri, ingelyf DIE BOERDie wedren om die In die era van fake news moet volste reg om sy bevindinge en van Grondregte, die Huurarbeider-Grondwet voor die ver­ Suid-Afrikaners daarteen waak aanbevelings daarvolgens aan die wet, die Wet op die Uitbreidingkiesing in Mei volgende om emosioneel en ondeurdag parlement te oorhandig. Die hon- van Sekerheid van Verblyfreg enjaar verander te kry te reageer of op te tree. In die derdduisende skriftelike voorleg- die Wet op die Voorsiening vansodat grond sonder aanloop tot ’n nasionale verkiesing gings moet nog oorweeg word en Grond en Vestiging.vergoeding onteien kan soveel meer so. openbare verhore het tydens die Artikel 25(2) van die Grondwetword, het begin. Daar is tans groot kommer week van 3 September in die par- reguleer Onteiening. Hierdie artikel en onsekerheid oor die hele lement in Kaapstad plaasgevind. bepaal die volgende: “Eiendom Nadat die ANC en kwessie van onteiening. Laataand- Agri SA is een van die organisasies mag slegs in gevolge ’n algemeenEFF in November 'n aankondigings en middernagtelike wat genooi is om ’n voorlegging geldende regsvoorskrif onteienbelangr­ ike meerder­ vry­stellings laat gemoedere hoog aan die parlement te kom doen. word –heidstem in die Parle­ loop. AGRI SA stel dit onomwonde a) vir ’n openbare doel of in diementêre Grondwetlike dat ons onteiening sonder ver- Huidige status openbare belang; enHersienings­kommittee goeding (OSV) tot in die hoogste b) onderworpe aan vergoedingverwerf het, maak onder howe sal teenstaan. Kom ons begin met die feite. Die waarvan die bedrag en die tyd enandere die Instituut vir Grondwet is (nog) nie verander wyse van betaling of deur diegeneRasse-aangeleenthede Parlementêre nie. Artikel 25, wat billike en wat geraak word, aanvaar is ofen AgriSA hulle reg om hersieningsproses regverdige vergoeding by onteie­ deur ’n hof bepaal of goedgekeur.\"hierdie besluit in die ning vereis, is nog geldig. Die Artikel 25(3) reël dan diehoogste hof te gaan Openbare verhore is sedert Junie Onteieningswetsontwerp wat so berekening van die vergoeding bybeveg. deur die Grondwetlike Hersie­ pas uit die parlementêre proses onteiening. Subartikel 3 bepaal dat ningskomitee dwarsoor die land onttrek is, het beter beskerming uit sowel die bedrag van vergoeding Sommige analiste glo gehou. Dié verhore het ’n sterk ’n proses-oogpunt as die huidige as die tyd en wyse van betalingdat hierdie toutrekkery politieke en emosionele onder- 1975 Onteieningswet gegee. regverdig en billik moet wees. Bytot in die Konstitusionele toon gehad en getallegewys was Dit vereis byvoorbeeld dat daar bepaling van die vergoeding moethof sal gaan draai en dat daar sterk steun vir OSV. Een van eers ’n poging aangewend moet die hof alle tersaaklike omstan-dit vir maande, indien die voorsitters van die Grondwet- word om ooreenstemming met dighede in ag neem, insluitendnie vir jare nie, nog sal like Hersieningskomitee, Vincent ’n grondeienaar te bereik en dat die gebruik van die eiendom,voortsleep. Smith, het dit egter benadruk dat ’n kennisgewing van voorname geskiedenis van die verkryging en die gehalte van insette, eerder om te onteien op ‘n grondeienaar gebruik van die eiendom, mark- In die meegaande as die aantal stemme vir of teen moet beteken word voordat daar waarde van die eiendom, staatsub-artikel dra AgriSA onteiening sonder vergoeding, die oorgegaan word tot onteiening. sidie en die doel van diebelangrike inligting oor deurslag sal gee. Tans is die 1975-wet al wat tot onteiening.waarvan boere kennis Agri SA sê affiliasies was by elk­ die regering se beskikking is ombehoort te neem. een van die verhore teenwoordig onteiening te bewerkstellig. Onteieningsproses en die Kokstad-verhoor asook dié Wanneer dit kom by onteie­ Gestel ’n onteiening is op die in die Oos-Kaap is deur die meeste ning het die minister van landbou, kaarte: die Onteieningswet, boere bygewoon. bosbou en visserye slegs onteie­ nommer 63 van 1975, bepaal Dit is jammer dat ’n laataand- ningsmagte vir die doeleindes hoe onteiening geskied. Die wet aankondiging deur President Cyril van die beskerming van die bepaal dat daar goed vir openbare Ramaphosa in sy hoedanigheid as lanbouhulpbron. Die minister van doeleindes onteien kan word, ANC-president weke se open- landelike ontwikkeling en grond- onderworpe aan ’n verpligting om bare verhore en insette bykans sake kan onteien in terme van vier vergoeding te betaal. ongedaan gelaat het. stukke wetgewing en slegs vir die Indien die staat besluit om Tog het die Grondwetlike doeleindes in daardie wetgewing grond te onteien, moet daar ’n Hersieningskomitee steeds die uitgespel. Dit is die Wet op Herstel28 SUMMER edition • nr 57

arbeidsake labour mattersWat Jy Móét Weetonteieningskennisgewing op die eienaar kennisgewing van die minister bepaal by word nie in aanmerkings geneem nie;bestel word, deur dit aan die eienaar te die hof aansoek doen om ’n vasstell­ing 3. Indien die waarde van die eiendomoorhandig of per aangetekende pos te van vergoeding. Versuim om dit te doen, verhoog is omdat dit op ’n onwettigestuur. Die kennisgewing moet ’n duide- sal geag word ’n aanvaarding te wees van wyse gebruik is, word dit nie in ag ge-like beskrywing van die eiendom bevat, die bedrag wat aangebied is. neem nie;asook die ligging en grootte. Die datum Indien daar ooreenkoms oor ver- 4. Verbeteringe wat ná die kennis-van onteiening moet ook in die kennis- goeding bereik word, moet die minister gewingsdatum aangebring is, word nie ingewing vermeld word. op die dag waarop die staat besit van aanmerking geneem nie; Eiendomsreg in die betrokke eiendom die grond neem minstens 80% van die 5. ’n Verhoging of verlaging in diegaan op die datum van onteiening oor ooreengekome bedrag aan die eienaar waarde van die goed wat verband houop die staat. Die eienaar van die ontei- betaal of dit by die Meesterskantoor met die doel waarvoor dit onteien wordende grond moet die eiendom in stand stort as die grond onderhewig is aan ’n of wat die gevolg van die staat se op-hou vanaf die onteieningsdatum tot op fideikommis. trede is, word nie in ag geneem nie.die datum waarop die staat die goed in Indien geen ooreenkoms bereik kan 6. Daar word rekening gehou met enigebesit neem. Die eienaar kan voortgaan word nie. Moet die Hoë Hof die vergoe­ voordeel wat die eienaar sal verkry asom die grond te gebruik en inkomste ding vasstel. Enige van die partye kan gevolg van die onteiening.daaruit te kry tot die staat die grond in steeds voor die hof ’n uitspraak lewer,besit neem. Die eienaar moet ook aan- ’n skikkingsaanbod aan die ander party Scenarioshou om belastings en ander uitgawes ten maak. Die ergste moontlike scenario is dataansien van die grond te dra totdat die Die wet bepaal dat die vergoeding artikel 25(3) heeltemal geskrap word ofstaat besit van die grond neem. nie meer mag wees as wat ’n gewillige gewysig word om uitdruklik te bepaal Soms word ’n vergoedingsbedrag koper sou betaal nie. Daar kan ook ’n dat geen vergoeding by onteiening virreeds in die onteieningskennisgewing bedrag van werklike geldelike verlies wat grondhervormingsdoeleindes betaal-aangebied. In so ’n geval moet die deur die onteiening veroorsaak word, baar is nie. Dit is onwaarskynlik dat diteienaar binne 60 dae ná die datum in toegestaan word. Indien daar geen ope sal gebeur. Die beste scenario is dat diedie onteieningskennisgewing aandui of mark vir die spesifieke eiendom bestaan bepalings van artikel 25 onveranderdhy/sy die vergoeding aanneem of nie. nie, moet die verbeteringe ten minste gelaat word.Indien hy nie tevrede is met die aanbod vergoed word of kan vergoeding op ’n Agri SA is tans besig om gesprekkenie moet hy aandui hoeveel hy wil hê ander geskikte wyse bepaal word. met sleutelpersone te voer en sal aanen hoe sodanige bedrag saamgestel is. Die wet maak ook voorsiening vir die openbare verhore in die parlementAs geen vergoeding aangebied is nie, sogenaamde tranegeld. Omdat die deelneem. Die organisasie het egter ookmoet die eienaar ook binne 60 dae die Grondwet egter nie voorsiening maak vir reeds regsmenings ingewin vir optredevergoedingsbedrag aandui wat hy/sy as tranegeld nie, sal dit waarskynlik nie meer indien die ergste scenario hierbo realiseervergoeding wil hê. Daar moet ook volle- in die toekoms betaal word nie. Verder en die howe genader moet word omdige besonderhede gegee word van alle word daar ook voorsiening gemaak vir sodanige wysigings te beoordeel. Agriverbeteringe aangebring op die grond, die betaling van rente teen die stan- SA sal ook by hofsake oor regverdige enasook van enige huurkontrakte oor die daardkoers volgens die skatkiswet. billike vergoeding betrokke raak indiengrond. Die minister kan die eienaar ver- regspresedente deur sodanige sakesoek om binne 60 dae sy titelbewys aan Die volgende reëls geld by die vasstel- geskep kan word.die minister te lewer. ling van die bedrag van vergoeding: As die eienaar ’n vergoedingsbedrag 1. Die feit dat die goed sonder dieeis wat nie vir die minister aanvaarbaar is toestemming van die eienaar geneem is,nie, kan die minister ’n ander bedrag aan- word buite berekening gelaat;bied. As die eienaar nie hiermee tevrede 2. Die geskiktheid van die goed vir dieis nie, moet hy/sy binne ’n tydperk in die doel waarvoor die staat dit benodig, SOMERuitgawe • nr 57 29

aktueel • topical Silwood Competition VVAIBRRIAATNIOT VNESGAN The annual, DPO sponsored, Recipe The First prize went to Marc Development Competition at Silwood Jackson with his Deep Fried Cordon Bleu School took place on the Black Eye Beans recipe. Try this 24th August 2018 and the theme this exciting recipe at home. year was VEGAN Recipes. “The stu­ dents once more did not dissap­ Deep fried black eye beans with point and we received an amazing sugar bean hummus, spicy sweet- variation of recipes,” said Pat Hagan, corn, sweet potato croquettes, marketing co-ordinator of the DPO in apple matchsticks, sprouted Western Cape. mungbeans and coconut cream dressing. INGREDIENTS: Deep Fried Black Eye Beans 1 Onion, chopped 2 Garlic cloves, crushed 5 ml Grated ginger 200 g Black eye beans 20 g Fennel 20 g Salt Sugar Bean Hummus No1 Deep fried black eye beans with sugar 200 g Half white sugar beans, bean hummus, spicy sweetcorn, sweet soaked overnight30 SUMMER edition • nr 57 potato croquettes, apple matchsticks, 3 Cloves garlic sprouted mungbeans and coconut cream Juice of 1 lime dressing. 15 ml Olive Oil Salt and Pepper to taste Spicy Sweetcorn 1 Sweetcorn 2 Chillies, deseeded and finely chopped Salt and Sugar 15 ml Olive oil

No2 aktueel • topicalSweet Potato Croquettes1 Large Sweet Potato The second prize went to1 Cup of seasoned flour Sarah Cuppleditch for her2 Cups breadcrumbs recipe: Small canning bean20 ml Olive oil and truffle paté with seed crackers.Sweet Coconut CreamDressingHalf a can of Coconut Cream Sugar Bean Hummus50 ml Honey10 ml Treacle SugarLemon grass to tasteApple matchsticks andmung beansMETHOD 1. Place pre-soaked sugar beans TASTY PILCHARD PIE in a pot with fresh water. Sim-Deep Fried Black Eye Beans mer until cooked. Drain. You'll need laumTsnicrnayhufttaehisrste5cipe1. Place salt and fennel seeds 2. Put cooked beans, garlic, lime 1 Tin Baked Beans into a thermomix to create juice and olive oil into a blend- 1 Tin Pilchards in Tomato Sauce fennel salt. er and blend until smooth. 10 ml Oil 1 Onion, chopped2. Heat olive oil in a pan, add 3. Add water to adjust consis- 2 Eggs finely chopped onion and tency if needed. 125 ml Whole wheat flour sauté, then add garlic and ginger. Fry until fragrant. 4. Season to taste. 5 ml Garlic Salt3. Add pre-soaked beans and Spicy Sweetcorn 5 ml Mixed Herbs sauté for 5 minutes tossing frequently. 1. Place sweetcorn directly over an 5 ml Parsley open flame and char-grill all over.4. Remove from heat and cool. 2. Remove from the flame and Grated cheese or breadcrumbs for topping5. Once cooled, deep fry beans place in a roasting tray with olive oil, chillies and season with salt METHOD in a fryer at 170°C. Take out and sugar. when crisp, drain on a paper 3. Place in the oven at 170° C for 5 1. Mash the beans. towel and season with fennel to 7 minutes. 2. Add the pilchards and mash together. salt. 4. Remove from the oven and slice 3. In a pan, fry the onions in a little oil. down the corn with a sharp knife 4. Beat the eggs.Sweet Potato Croquettes to keep it intact. 5. Add the onions, eggs, garlic salt, mixed herbs, parsley1. Cut the sweet potato into chip Cut apple into matchsticks. and flour to the bean and pilchard mixture. shapes. 6. Put in a greased pie dish. TO SERVE 7. Sprinkle cheese or breadcrumbs on top.2. Dust with seasoned flour and 8. Bake at 180°C for about 20 minutes. toss in olive oil, then coat in Smear a tablespoon of hummus 9. Serve with a salad. breadcrumbs. onto the plate. Place 3 potato croquettes in a zig zag pattern on3. Deep fry until golden brown. the plate. Place the deepfried Black4. Remove from fryer and season Eye Beans next to the croquettes. Lay slices of sweetcorn against the with salt and pepper. croquettes. Place apple match- sticks at an angle next to theCoconut Cream Dressing sweetcorn. Sprinkle mung beans around the plate and drizzle coco-1. Pour Coconut Cream into a nut dressing over the dish. Serve saucepan with honey, treacle and enjoy. sugar and lemongrass.2. Place on medium heat and simmer for 10 minutes, stirring to dissolve sugar and treacle. SOMERuitgawe • nr 57 31

aktueel • topicalGod se eie boerDit is met leed­ JJword deur sy vrou, boer het. Sy boerdery het ‘n ver- JJ was ‘n ewige optimis en hetwese dat die Samantha en drie skeidenheid van gewasse soos geglo sukses in die landbou kanDPO hier oor die kinders oorleef. Die aartappelmoere, koring, hawer, nie vermag word as ‘n mens nieafsterwe van gesin was op die Japannese radyse, trosgras, optimisties is nie. “Gegewe datJohannis-Jan (JJ) punt om na Australië te emigreer, tefgras en sojas ingesluit asook ‘n dit nie maklik is nie, moet ‘n mensvan de Velde, een hulle plase was reeds verkoop Hereford-kudde. ná al die harde werk sorg dat jyvan ons leiers en die verskepingshouers met jou plaas geniet. Dit sou baie ergin die landbou, hulle besittings was al in Australië JJ was veral in die aartappelbe­ wees indien jy suksesvol is en ditberig. Jan, of beter afgelewer. Hulle sou binne drie dryf bekend as ‘n moerkweker nie kan geniet nie,” het hy gesê.bekend as JJ, was weke finaal verhuis het, toe die van formaat. Aartappelmoere hetsedert 2012 ‘n ongeluk plaasgevind het. tussen 60 en 70 % van sy totaledirekteur van boerdery-omset verteenwoordig.Plantovita en hy JJ het ‘n uitgebreide gemengde Hy was van Nederlandse afkomsis op 19 Oktober boerdery by Nottingham Road in en het die graad B.Sc in landbouvanjaar in ‘n KwaZulu-Natal tot stand gebring aan die Universiteit van Gronin-motorongeluk sedert hy in 2000 daar begin gen in Nederland verwerf.dood. Dit is egterook ‘n voorreg omdie lewe van JJ inhierdie berig tevier.32 SUMMER edition • nr 57

aktueel • topicalHierdie huldeblyk het in die begrafnisbrief verskyn.SOMERuitgawe • nr 57 33

aktueel • topicalThe amount of WEATHER andwater on our planet WATER MATTERSremains constant butis unevenly distrib­ ARTIKEL DEUR: Lisa A. Rothmannuted.1 Our Earth’ssurface is covered by The hydrological cycle is the the cycle, rain, snow or hail. The fills our oceans and seas, these71% water. Approxi­ description of how water is hydrological cycle ultimately influ- bodies of water are ~3.5% salt andmately, 3% of this exchanged from one form ences temperature and humidity, contain traces of all the elementsis fresh water and to another through the Earths weather variables which contrib- found on our planet. Not only arethis can be further land, oceans and atmosphere. The ute significantly to climate, which oceans home to between 700 000divided into icecaps three most vital forms of water is the combination of all weather and 1 million lifeforms but theyand glaciers and exchange include, evaporation, conditions over a specific location play a vital role in regulating ourground and surface condensation and precipitation. and period of time. climate, acting as a conveyer beltwater, which make Living on the planet which distributing and storing heat andup ²/3 and 1/3 of the Evaporation is driven by the sun is known as the Blue Planet it is carbon dioxide.3%, respectively. The and liquid water becomes a visible ironic that almost 1 billion peoplelatter form is where gas or water vapour, which is the of the global population are af- EL NIÑOmost people get most important greenhouse gas, fected by water scarcity, which is El Niño, an oceanic-climatictheir drinking water absorbing thermal energy and further exacerbated by the lack of phenomenon, is responsible forfrom. thus maintaining life on earth. water for sanitation. According to the sea surface temperature (SST) The largest portion of evaporation the United Nations, globally more warming across a band in the occurs over our oceans. Condensa- people have mobile phones than equatorial Pacific Ocean. The cool- tion, is the opposite of evapora- access to working toilets. In 2013, ing of the same band across the tion where water vapour changes approximately 6 billion people had equatorial Pacific Ocean is known into liquid water. Condensation access to cell phones (TIME) and as the La Niña. The scientific trade- is influenced by the sun and is in 2016 approximately 5.3 billion marks of a three-month running important for atmospheric pres- people had access to working mean of SST differences which are sure and the formation of clouds toilets according to WHO. equal to 0.5˚C or greater, means and thus precipitation. Precipita- The largest proportion of water there is a strong chance of an El tion, describes a state of water in34 SUMMER edition • nr 57

aktueel • topicalGraphic: JJJ Harmse Dr. Cindé Greyling, reminds us Malaria. The female mosquitos are “Drought that “drought is not a lack of rain, responsible for the transmission is not a Niño occurring. La Niña, sometimes it is a lack of usable water sources of this disease. In South Africa the lack of and not always, follows an El Niño. to fulfil demand.”The Minister of mosquito species A. arabiensis is rain, it is a South African Weather Services Agriculture, Forestry and Fisheries one of the primary malaria vectors. lack of (SAWS) state that approximately declared KwaZulu-Natal, Mpuma- Research presented in a 2017 usable 30% of the rainfall variability is as langa, North West, Limpopo and Nature Scientific Report indicated water a result of the El Niño and South- Free State disaster areas in the a high association between La sources to ern Oscillation system. Although, 2015/16 and in 2016 water restric- Niña and the increased incidence fulfil El Niño years are associated with tions were introduced into the of Malaria in the Limpopo region, demand.” below average rainfall and La Western Cape. The World Wildlife due to high rainfall in the region Niña years usually bring normal or Foundation (WWF), stated that and the neighbouring country, above-normal rainfall, these cor- “water availability is the single Mozambique. These researchers relations cannot be accepted as an most important factor that limits have seen the opportunity to use overriding rule for the prediction of agricultural production in South the water-weather complex to weather across climatic zones.2,3 Africa.” Globally, agriculture is the improve epidemic forecasting and The El Niño which elapsed largest consumer of water, ap- create an early warning system for in 2015-2016 was one of the proximately 70% is withdrawn for Malaria detection, so that it can be strongest on record since 1950.4 agricultural usage. South Africa’s managed more effectively.7 Droughts and above average largest use of surface water is for These cycles are sensitively temperatures experienced in South irrigation, which covers 1.5% of balanced and so enormously Africa during this period, in this agricultural land and produces al- complex that currently science case, were related to this event.5 most 30% of the crops. Consumers is still piecing together these of produce, whether it be greens, mysterious wonders that keep our grains or meats, need to realise lives stitched together. Water may, the impact of their demands on in the strict sense, be constant, agriculture and thus their water but an ever-increasing popula- consumption. tion, our demands for variable In contrast, the effects of La water sources and our increased Niña have been associated with use per capita has put pressure the increase of mosquitos (Aedes on this resource, which is so often aegypti) which transmit the Zika taken for granted. Understanding virus in Brazil. Although, the Zika and appreciating how our water- virus has to the knowledge of climate nexus works brings new experts, never been diagnosed elements into our awareness of in Southern Africa, the mosquito- the complexity of the system and borne parasite, Plasmodium the intricacies of the consequenc- falciparum, that cause Malaria, es in our terrestrial and aquatic which affects almost half of the landscapes, agriculture, fauna and world’s population, is highly flora, our development and eco- prevalent in Sub-Saharan Africa.6 nomics. Ultimately our quality of The Anopheles genus, or group health and life, requiring us to look of mosquitoes, consists of ap- with fresh eyes at the impact we proximately 430 species and only make daily through our choices. between 30-40 of these transmitREFERENCES1. https://www.globalagriculture.org/report-topics/water.html2. http://www.cpc.ncep.noaa.gov/products/analysis_monitoring/ensostuff/ensofaq.shtml#NINO3. http://www.weathersa.co.za/learning/climate-questions/35-how-does-enso-affect-south-africa4. https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S22124209173009855. http://ggweather.com/enso/oni.htm6. http://www.up.ac.za/en/news/post_2226165-key-information-on-zika-virus-and-south-africa7. https://www.nature.com/articles/s41598-017-02680-6.pdf SOMERuitgawe • nr 57 35

Landbounuus Agri NewsHSAeaflothoyd osrecnuortit?y -Achieving sustainable food security in South AfricaOn September 18, While food security is less of an according to the Economist Intel- ARTICLE BY:Wandile Sihlobo issue in the Western world relative ligence Unit’s 2017 Global Food Wandile Sihloboattended a session to Southern Africa and parts of Security Index. The index captureson Famine to Food Asia, scientists in the West are not the most critical aspects of food Wandile Sihlobo is an agricul-Security as part of taking a break or slacking off. They security, namely affordability, avail- tural economist and head ofthe Future of Farm­ are researching ways to improve ability, as well as quality and safety. agribusiness research at theing Dialogue 2018, agricultural output in the context Agricultural Business Chamberhosted by Bayer at of declining land per capita, Worth noting, however, is that SA (Agbiz) in South Africa. He is atheir crop science climate change and changing still lags behind when it comes to columnist for Business Day andheadquarters in consumer preferences, among food security at household levels.Germany. He writes other things. This is largely an issue of affordabil- Farmers Weekly magazine.about achieving ity, given the higher unemploy-sustainable food Such conversations have been ment in the country, which affects agrochemicals. This would help im-security in South few and far between in SA, at least consumer spending. prove output in a sustainable way.Africa. on a national scale. Part of the reason could be because SA is at SA’s relatively high rating in Fortunately, Bayer and other agri- relatively comfortable levels inACK national food security has been cultural companies that are making terms of food security compared made possible by robust agricul- large investments in agricultural to the rest of the continent. tural output over the years, mak- technology and innovation are also Food security aspects ing it one of a few net exporters of present and planning to expand agricultural products. their footprint in Africa. This will SA is ranked as the most food-se- help the continent in terms of cure country in Africa and is 44th This, of course, is a remarkable knowledge sharing in ways that out of 133 countries worldwide, achievement considering that SA will help improve Africa’s agricul- is relatively resource-poor when tural output and, consequently, KEEPTR compared to many other African improve its food-security status. countries. But what differentiates We scanned it from other countries is the high This, however, cannot be car- the media for level of investment in the agricul- ried out only by private-sector agricultural, and tural sector, which is largely driven participants and farmers. The specifically dry by transparent markets, strong regulators and governments have bean, related topics institutions and robust property a major role to play to ensure the to keep our readers rights. legislation of each country does abreast of the latest not hinder the adoption of new news you might Sutainable innovation technologies, as is the case when have missed it comes to genetically modified the last few Overall, for SA to maintain and seeds in most African countries at months. improve food security in a sustain- the moment. able way, science and technology should be central to planning and ensuring there is sustainable innovation in farming. This can be through hydroponics, conserva- tion agriculture, biological farming, and safer use and disposal of36 SUMMER edition • nr 57

Landbounuus Agri NewssAWefcrotimcoarenna’sgrriocluelstuinratlheWomen have a crucial role in global farming – in Africa, It is distressing that women Women makeup to 80 percent of agricultural production comes from continue to be so vulnerable as up a thirdsmall farmers, most of whom are rural women. workers, especially if we consider of total em- the role women play in the agri- ployment inBut experts, advocates The number of women par- cultural sector. As the World Farm- the sector in and women farmers ticipating in the South African ers’ Organisation points out, 80% Africa. themselves point to a agricultural labour market is of Africa’s agricultural produc- mountain of obstacles 278,000, which equals a third of tion is produced by smallholder page 38 >>>– denial of land rights, lack of the sector’s total labour force. farmers and a large part of it is byaccess to lines of credit and ap- Women are still in the minority ac- women.propriate technologies, and gaps cording to the employment statsin skills and information – that of the Department of Agriculture The National Development Planstop women from reaching their with a mediocre 32% according to suggests that agriculture has thefull potential in the agricultural Statistics South Africa for the past potential to create 1-million jobssector. If women are given the decade. There is still much work to by 2030. The view on whetheropportunity to claim their rights to be done. this will be an attainable target island and the knowledge to decide debatable, but the most impor-what and how they farm it, nations LEADERSHIP tant issue would be to explorewill see economies grow and food On leadership roles, there has ways of tackling gender disparitiessecurity become a reality, they say. been progress in the past few in these potential jobs so as to im- years in increasing the number of prove the proportion of women in While the agricultural sector women in management posi- the agricultural labour market inis developing at a rapid pace, it’s tions within the sector. Several the next few years.imperative that diversity is carried national agricultural associationsout and prioritised along with and organisations, such as Fruit This should not only be limitedfuture economic planning, writes SA, Grain SA’s farmer development to the labour market and farms,Wandile Sihlobo, Agricultural programme and Agbiz Grain, have but also in public forums andEconomist and Head of Agribusi- prominent women at the helm. policy discussion. Given theness research at Agbiz. structure of agriculture in Africa, it is counterintuitive to continue seeing male domination in agricultural public and policy en- SOMERuitgawe • nr 57 37

Landbounuus While other young women Agricultural Scholarship, which Agri News are busy following will enable her to travel overseas fashion trends and hunting for to and study her chosen topic:She is hands and jobs, Thato Moagi, 28, is hands ‘Exploring Integrated Beef Produc-knees in farming and knees involved in farming. tion Models’. Ms Moagi works as managing Asked what advice she wouldAward-winning farmer Thato Moagi is challenging director of her family’s farm, Legae give up-coming farmers, Msthe often negative image that the rest of the world La Banareng Farms, in Limpopo Moagi, who received her BSc Planthas of Africa’s black female farmers. province. With her at the helm, Science degree at the University(Courtesy of Thato Moagi) the 50 hectare farm has become of Pretoria, says that a farm must a model of successful mixed be run like a business. “I believe in farming, comprising livestock, three rules: technical excellence, potatoes, green beans, onions and business excellence and yellow maize, as well as an apiary compliance excellence.” based in Modimolle. By the time she was 24, Ms Moagi had already earned an armful of awards, including Limpopo province’s Female Farmer of the Year and Female Entrepreneur of the Year from the Department of Agriculture, Forestry and Fisher- ies. And in December 2016, she became the first South African to receive the prestigious NuffieldWomen's roles ... <<<page37 gagements. Apart from the gender equality argument, we are missing out on the potentially rich diversity of views and the vital learning that would otherwise emanate from the people who work the land, particularly in discussions regard- ing smallholder farmer develop- ment programmes, if women are underrepresented. Diversity in representation could also be beneficial to policy makers as they will be able to calibrate well-informed develop- ment programmes for the sector if their consultations mirror its true gender structure. In a similar vein, for investors and development practitioners to maximise the opportunities in the sector, they should directly engage the people who are working the land. Wandile Sihlobo is an Agricul- tural Economist and also served as part of the secretariat of the Agri- Sector Unity Forum (ASUF) Land Reform working group. Sihlobo holds a Master of Science degree in Agricultural Economics from Stellenbosch University.38 SUMMER edition • nr 57



vir die dames for the ladies40 SUMMER edition • nr 57