SA Droëbone:Dry Beans SOMER '16

ddrroy ëbbeoannes amptelike mondstuk van die DPO • official mouthpiece of the DPOS O M E R 2016 – uitgawe 53 editionWat lê vir die Droëbonebedryf met 2016 plantseisoen voor? – 6 In samewerking metSkaars verskynsel maak sy opwagting – 12Diskriminasie in die werksplek – 32



DROËBONEDRYBEANS Inhoud • Contents SUMMER 2016 Redaksionele Brief/Letter from the EditorUITGAWE/EDITION 53 4 Oor gevaarlike goggas en liplekker resepte Droëbone Produsente Organisasie On dangerous flies and mouth watering recipes (DPO) aanvaar geen verantwoordelikheid vir aansprake wat in advertensies gemaak word 5 Laat ons nuut begin Let us start anew deur ander liggame of organisasies nie. Geen artikel, foto of reproduksie-materiaal Bemarking / Marketing hierin mag sonder verlof van DPO 6 Wat lê vir die Droëbonebedryf met 2016 plantseisoen voor? gereproduseer word nie, ingevolge Artikel 8 Have a bean picnic this summer 12(7) van die Wet op Outeursreg van 1987. 8 The winning Silwood Recipes 10 Feeding the needy since '86 Vir hergebruik deur media kontak die redakteur. Navorsing/Research Regstellings word slegs oorweeg indien‘n 12 Skaars verskynsel maak sy opwagting tipografiese fout die bemarkingswaarde van 13 Beheer Boontjievlieg betyds 14 Groot reën aan die kom ‘n advertensie of promosie verminder. Voorbladfoto/Cover photograph DPO-Groep / DPO Group Jedrie Harmse • 082 578 7257 16 Baie inligting op Brits gedeel Ontwerp en uitleg/Design and lay out 17 Boere bymekaar op Groblersdal Chilli Design • 012 332 3833 19 Massive opportunities for creative entrepreneurs 20 Presteerders kry erkenning Trudy Pretorius - Redakteur/Editor 20 Nuwe rekenmeester vir DPO 071 331 7589 Internasionale nuus / International news Skryf aan/Write to: Posbus/PO Box 15587, Lynn East, 0039 24 Beans and other pulses for a healthy, hunger-free andTel.: 012 819 8100, Faks/Fax: 012 819 8122 sustainable world E-pos: [email protected] 26 Increase the intake of pulses into your diet Internet: www.beans.co.za 27 How to plan a special event for Pulses Feast on January 18th 2016 28 Pulse crops increase environmental, social and economic wellness Arbeidsake / Labour Matters 32 Diskriminasie in die werksplek 34 Insubordinasie Vir die dames / For the ladies 36 Hartsgeskenke 37 Groei in glas 37 Boeretroos vir elke smaak 38 Die kleur van gesondheid Someruitgawe • nr 53

On dangerous flies and Redaksionele briefmouth watering recipes Letter from the EditorOor gevaarlike goggas en Trudy Pretoriuslipleklekker resepteIn hierdie uitgawe van die SA Droëbone vertel Dr Deidre Fou- IIn this edition of the SA Drybeans Dr. Deidre Fourie informs us rie ons meer van die Boontjievlieg wat wêreldwyd voorkom en more about the Bean stem maggot or Bean fly that is found dan ook van Fitoplasma (Mikoplasma) wat 'n rare verskynsel op worldwide and about Phytoplasma (Mycoplasma) which is adroëbone in Suid-Afrika is. Pat Hagan het die Mustadafin Stigting rare phenomenon on dry beans in South Africa. Pat Hagan vis-besoek en meer besonderhede, oor die goeie werk wat hulle doen ited the Mustadafin Foundation and more detail on the good worken hoe hulle bone gebruik, word later in die uitgawe bespreek.  they do and how they use beans, are available later in this edition.Ons deel ook graag die resepte van die wenners van die afgelope We also like to share the recipes of the winners of the Silwood“Silwood Recipe Development Competition 2016 met almal. Recipe Development Competition 2016 with everyone.Ek glo die ernstige droogtes en gepaardgaande oesverliese het I believe the severe drought and associated crop losses havedie lewe van sommige boere baie moeilik gemaak en alhoewel die made the lives of some farmers very difficult and although theboere hulle lewe wei aan die natuur en grond, besef mens weer farmers dedicate their lives to nature and land, they do realize thatdat jy nie onaantasbaar teen die aanslae van die lewe is nie. they are not invincible against the attacks of life.Met deursettingsvermoë en geduld pak ons weer die nuwe sei- We approach the new season with perseverance and patience.soen aan. Verder wens ek u almal ‘n baie Geseënde Kersfees en Furthermore, I wish you all a very Blessed Christmas and a pros-voorspoedige 2017 toe. perous 2017.4 Summer edition • nr 53

bemarking • marketing Voorsitter: Kersboodskap Chairman: Christmas message Gideon AndersonLaat ons nuut begin Let us start anewIn die bonebedryf het ons 'n moeilike jaar ervaar aangesien The dry bean industry had a difficult year in which some sekere produksiegebiede deur die droogte geteister is en boere production areas were severely affected by the drought oesverliese ervaar het. Die bydraes tot die ontwikkeling en uit- and some farmers had crop losses. The DPO appreciates allbouing van die bonemark is vir die DPO van uiterste belang. the efforts made by everyone to develop and strenghten the dry bean market.Ek wil ook graag van die geleentheid gebruik maak om almal tebedank vir hulle bydrae tot die sukses van die DPO-groep. I would like to use this opportunity to thank everyone for their contribution to the success of the DPO Group.As mens terugdink aan die droë seisoen wat verby is, val 'n menssoms in 'n groef waar jy die pret, die humor en die diepte van die When contemplating the dry season we had, it is possible to endlewe mis. Aangesien ons self verantwoordelik is om 'n geleentheid up in a rut where you can miss out on all the fun, the humour andte skep om te besin oor ons drome en ons doelwitte, is 'n weg- the depth of life. Because we are all responsible for creating op-breek van jou normale roetine, of 'n verandering van omgewing, portunities to contemplate our dreams and goals, a break fromdalk net die regte medisyne. Ek doen 'n beroep op elkeen om ge- the usual routine or even a change of scenery could be the rightdurende die vakansietyd daadwerklik 'n poging aan te wend om medicine. I appeal to you all to do all you can to spend some qual-kwaliteit tyd saam met familie en vriende te bestee. ity time with family and friends this holiday season.Ons kan nie die verlede verander nie, maar vandag het ons weer We cannot change the past, but we have the opportunity to startdie geleentheid om nuut te begin. Wat 'n voorreg! anew today. What a privilege!Ek wens vir julle 'n vreugdevolle, en Geseënde Kerstyd saam julle I wish you a joyous and blessed Christmas with your lovedgeliefdes toe. ones. Someruitgawe • nr 53 5

bemarking • marketing Wat lê vir die Droëbonebedryf met die 2016 plantseisoen voor? Chris Kleingeld – Hoofbestuurder: DPODie gemiddelde Die 2015/2016 produksie- 2000. Die gemiddelde omset per nuut op produksie te fokus sodat opbrengs het seisoen gaan nog lank hektaar het ± R13.554 per hektaar maksimum opbrengste behaal 1.03 ton per in die geheue van elke beloop, 25 persent minder as in kan word. hektaar Suid-Afrikaanse produsent geëts 2014. Hierdie verlaging in omset beloop, die wees. Sedert die aanvang van per hektaar is die gevolg van die Droëbone is ’n hoërisiko-gewas derde laagste die plantseisoen was toestande lae opbrengs. Relatiewe pryse en elke produsent moet verseker nie gunstig nie. In die meeste van droëbone was die hoogste dat die basiese beginsels nou-opbrengs sedert gebiede het toestande ook nie in die geskiedenis van die bedryf, geset toegepas word. 2000. verbeter nie en talle produsente naamlik R13.215 per ton. het nie die vermoë om hulle Dit sluit wisselbou, die ge- insette te diens nie. Dié feit beklemtoon dat wins- bruik van goeie kwaliteit saad en gewendheid op plaasvlak meer effektiewe onkruid-, siekte- en Die gemiddelde opbrengs het deur opbrengs per hektaar as plaagbeheer in. Maak dus seker 1.03 ton per hektaar beloop, die deur prys per ton bepaal word. dat alle rolspelers betrek word derde laagste opbrengs sedert Produsente word genoodsaak om om die beste moontlike keuses te maak om die risiko van produk-6 Summer edition • nr 53

bemarking • marketingsie te bestuur. Bly gefokus op winde; Purperwinde; Drabok; word as dit nog nie Skielikeindividuele doelwitte en beplan- Kankerroos, Boetebossie; gegradeer is nie) veranderingening. Skielike veranderinge in - Lot identifikasie in produksie-produksiebeplanning lei selde tot Die handel se benadering oor - Land van herkoms – beplanning leisinvolle produksie, veral met ’n gesplete bone is heelwat “Produk van Suid-Afrika” selde totgewas soos droëbone. strenger as wat die regulasies - Naam & adres van verpak- sinvolle vereis en produsente moet dit in ker. Indien hierdie in- produksie, Die volgende aspekte is be- ag neem tydens bemarking; ligting nie op die houers veral met ’nlangrik om in ag te neem vir die iv Verpak droëbone in nuwe aangedui is nie, moet dit gewas soos2016 plantseisoen: op die afleweringsnota droëbone.i Daar is tans tekorte aan ongemerkte sakke. Die meeste aangedui word; en voedselmaatskappye is HAC- vi Versend trokke met volledige droëbone in die wêreldmarkte CAP geakkrediteer en kan nie afleweringsnotas waar die en die US$ prys internasionaal sakke aflaai indien die name aantal sakke en die massa van is besig om te styg. Hierdie van ander produkte op die die vrag aangedui is en maak stygende tendens behoort sakke staan nie. Die handel seker dat ’n verteenwoordiger die Suid-Afrikaanse boere te verkies steeds 50 kg sakke van die plaas en die vervoer- bevoordeel in die volgende ses omdat dit makliker stoor (meer maatskappy die dokument tot agt maande; ton per m2); onderteken.ii Internasionaal is daar druk op v Maak seker dat daar aan die Bogenoemde is enkele riglyne die US$ prys van mielies en minimum vereistes van verpak- met betrekking tot die faktore sojabone. king voldoen word, wat die wat die produsent kan bestuur. Dit het tot gevolg dat die volgende insluit: Aan die grootste faktor wat noordelike halfrond alterna- a ’n besending droëbone produksie beïnvloed, naamlik tiewe gewasse behoort te die klimaat, kan daar relatief min plant. Droëbone is een van moet gegradeer wees om gedoen word. hierdie gewasse en plaaslike verhandel te word; Dit noodsaak ons om elke dag produsente moet versigtig b ’n voginhoud van hoogstens nederig en in afhanklikheid van wees om ’n “lang” posisie op 14 % hê; ons Skepper aan te pak. voorraad vir 2017 te neem. Die c houers moet gemerk wees Ywerig en doelgerig omdat effek van groter aanplantings met ’n etiket wat die vol- ons nie weet wat die dag van in die noordelike halfrond kan gende inligting aandui: môre inhou nie. pryse vanaf einde Oktober - Naam van produk – 2017 afdruk;iii Groot klem word op voed- “Droëbone” selveiligheid geplaas. Daar is - Graad (mag weggelaat ’n wesenlike premie vir skoon droëbone. Produsente moet Die DPO se Hoofbestuur en personeel wil ook van hierdie geleentheid gebruik maak om al die seker maak dat hulle droëbone rolspelers in die bedryf vir hul ondersteuning te bedank. Sonder u daaglikse ondersteuning bemark wat aan die mark se en skakeling is dit nie moontlik om die bedryf positief te beïnvloed nie. Geniet ook die vakan- behoeftes voldoen. Dit sluit in sie na die plantseisoen en hou ’n Geseënde Kersgety. dat droëbone vry moet wees van sand, klippies en vreemde To all our trade partners. The following few months will be extremely challenging. Uncertainty with materiaal. Die volgende is veral regard to the international markets and weather will certainly play a major role over the next few van belang: months. Be assured that the South African producers are serious about Dry Beans and that they will Kragtens Regulasie 1225 do everything they can to produce good quality dry beans. Due to low yields the last two seasons, van 2002 moet ’n besending profitability at farm lever was under severe pressure. Most of the dry bean farmers have limited droëbone vry wees van giftige reserves and must have a good yield and price per ton to survive. This has to be taken into account sade: with the crop at hand. We as an industry would like to thank you for your support during 2016 and wish you a prosperous Festive Season.Groep 1: Nie meer as 1 saad per DPO Groete / Regards1 000 gramWilde Lusern; Olieboom / Stink-blaar; KasterolieboonGroep 2: Nie meer as 7 sade per1 000 gramMeksikaanse Papawer; Akker- Someruitgawe • nr 53 7

bemarking • marketing UPDATE HAVE A BEAN PICNIC THIS SUMMER Silwood recipe development competition 2016 Pat Hagan – Marketing Consultant in the Western CapeThe brief to the The theme of this years’ to use beans in interesting ways little box. It was like a “brownie” butstudents was to Silwood Recipe Develop- and to come up with something just a “blondie”! The texture was ment Competition, was original. They were judged on perfect and the taste even better, use beans in Picnic Ideas with beans. The win- Use of beans, Originality, Appear- said Pat. The 3rd prize went to interesting ning recipe was “Bean chips with ance, Taste and Texture. Vivian van Nomsa Twum with a ‘’White Kidney ways and to 4-bean chilli dip”. For her winning Niekerk from Tiger Brands helped Bean and smoked snoek paté with recipe Amanda Glasser made her Pat to judge and according to a spicy black bean fritter.’’ “The come up with own bean chips with ground dry them it was not an easy task. Forty fritter was such a lovely idea and something beans. “They were crisp and really recipes were submitted and they once more the use of beans was original. delicious and such a great idea,” chose 12 finalists and tasted all 12 maximized. says Pat Hagan. “The 4-bean chilli recipes. dip was also very tasty and she We were really excited by the really made beans the hero of her The 2nd place went to Michelle lovely dishes and find that the dish.” Louw with her recipe ‘’Bean Blond- Silwood students are really well ies’’. Hers was perfect picnic food trained,” said Pat. The brief to the students was as she presented her “blondies” in a The winning Silwood Recipes The Silwood winning recipe: Bean Chips with Four-Bean Chili Dip by Amanda Glasser1st Ingredients: • pepper Specialized Equipment: • 100 g dried beans • cayenne pepper For Baked Chips: Bean Chips • cumin baking tray (kidney beans, sugar beans, black • garlic powder parchment paper By Amanda Glasser eyed peas, etc. – can use a mix) • 15 g rice flour NOTE: can use any seasoning you For Fried Chips: Yield: approximately • 15 ml olive oil like to flavour the chips deep fryer OR 1 baking tray’s worth • approximately 60 ml water, heavy bottomed pan of chips (actual enough to form a dough oil thermometer amount will differ salt depending on how they are cut) Method: Portion Size: • Place beans in a food processor or coffee grinder and blitz until it forms a powder similar in consistency to corn 10 chips meal. In a bowl, combine bean meal and rice flour. Add 15 ml oil and work through. Add spices to taste. Preparation Time: 15 minutes • Slowly add approximately 60 ml water, mixing thoroughly until it forms a firm workable dough/paste. Cooking Time: • Spread the paste onto a sheet of parchment paper. Cover with another sheet of parchment paper and roll out 15 - 30 minutes to about 1 – 2 mm thick. Cut into desired shapes (triangles, rectangles or circles). To Deep Fry: Heat oil to 180°C. In small batches, add the chips to the oil and fry until crisp and golden. Remove from the oil and place on paper towels to drain. Sprinkle lightly with salt. To Bake: Pre-heat oven to 180°C. Place the sheet of parchment paper with the cut chips on a baking tray (do not remove chips from the parchment paper and put directly on the tray). Bake until golden and crisp. To Store: Store in an air-tight container for up to 5 days. Source: Adapted from http://www.thefreshloaf.com/node/33033/healthy-bean-chipsover-30- ber8 Summer edition • nr 53

bemarking • marketingFour Bean Chili Dip By Amanda GlasserIngredients: • 5 ml dried oregano • 1 bottle dark beer/stout (Guin-• 200 ml dried red speckled sugar • 5 ml cayenne ness, Castle Milk Stout, etc.) • 5 ml ground coriander beans • 1 package streaky bacon, cut • 1 cup strong brewed coffee• 200 ml dried white kidney beans (instant or plunger/filter)• 200 ml dried small white haricot into approximately 2 cm pieces • 500 g sirloin, cubed in bite size • 340 g tomato paste beans • 420 ml beef stock• 200 ml dried black eyed beans pieces • 120 ml treacle sugar • 30 ml sunflower oil (any vegeta- • salt and pepper to tasteNOTE: bean varieties can be sub-stituted to your liking, but a variety ble oil will do) Specialized Equipment:is nice • 2 onions, chopped large pot • 3 cloves of garlic, crushed sieve/colander• 60 ml chilli powder • 4 fresh chillies (can add more or can opener• 15 ml ground cumin• 15 ml unsweetened cocoa pow- less depending on fondness for Yield: 8 servings spice) der • 1 can peeled and diced toma- toes, with liquidMethod: Portion Size:• Place beans in a bowl and cover with cold water. Soak beans for about 8 hours (or overnight). When fin- 250 ml Preparation Time: ished soaking, rinse beans with water until water runs clear. ALTERNATIVELY, place beans in a large pot and 15 minutes cover with water at least 3 cm above the beans. Bring to a boil and simmer for 5 minutes. Take off the heat Cooking Time: and allow to sit in the water for an hour. Return to the heat and bring to a boil. Simmer for 15 - 20 minutes. 2.5 hours Drain through a colander.• Make a spice mix. Heat in a dry pan, one spice at a time, until fragrant. Remove from the pan and set aside 2nd in a bowl. When all spices have been toasted, mix together. In a large pot, fry off bacon until well rendered. Remove from the pot and set aside. Add cubed sirloin and brown. Remove from the pot and set aside.• Add onion to the pot and sauté until soft. Add crushed garlic and chopped chillies and sauté until fra- grant. Add sirloin and bacon back to the pot. Add the tomato paste and cook out for 2 –3 minutes, stirring constantly. Add diced tomato with liquid, dark beer, coffee, and beef stock. Season with brown sugar, cocoa powder, and spice blend. Stir in ½ of the beans and bring to a simmer. Allow to simmer for 1.5 hours. Stir in the remaining beans and simmer for another 30 minutes. Once cooked, season with salt and pepper to taste.To Store: Allow to cool and store in an air tight container in the fridge for up to four days.Source: Adapted from http://allrecipes.com/recipe/16276/chili-i/To serve (at a picnic)Ingredients: Bean Blondies by Michelle Louw• 400 g cheddar cheese, grated• 1 onion, finely chopped 3rd• 1 tub sour cream• 1 packet fresh coriander, roughly choppedChips and chilli can be made ahead of time. In fact, chilli tastes better after a day or two when the flavors havehad a chance to marry. For a picnic, bring the airtight container of chips as they are. Heat the chilli in a pot untilvery hot, then transport in a large thermos or place the pot in a thermo-bag (any sort of container that retainsheat). Serve chilli in a bowl with grated cheddar, chopped onion, sour cream, and fresh coriander. Serve chipson the side. Can dip chips in the chilli or eat as is with a spoon.Specialized Equipment: White Kidney Bean and Smoked snoek- thermos / thermo-bag / cooler bag (any container that can retain heat) paté with a spicey black bean fritter by- disposable bowls / plates / spoons for easy clean up Nomsa Twum.NOTE: Bean chips may also be served with other dips such as hummus or guacamole. They are a great alterna-tive to wheat or corn based chips and can be used for nachos as well! Someruitgawe • nr 53 9

bemarking • marketing Feeding the needy since‘86 The Mustadafin Foundation Pat Hagan is a N.P.O. that was founded meals per day for five days a is cooked daily. The Foundation visited the in 1986 during the violence week. They supply food to Early uses 40 x 500 g beans in one pot Mustadafin and political unrest in Cross Childhood Development schools, – a 100 litre pot! They cook 50Foundation as Roads, Cape Town. During that feeding schemes and poverty pots every day. It is heart warm-she had been time a group of friends started relief organisations. During disas- ing to see this and experience thetold that they to provide accommodation, food ters like fires and floods they cook amazing dedication of the volun- use a lot of and clothing to the local com- up to 45,000 meals per day. teers. The Foundation also goes tobeans in their munity. the out-lying areas like Worcester, “Samp and beans are always Ceres, Malmesbury and Grabouw cooking. Pat Hagan visited the on the menu for disaster relief. once a month to deliver food to Mustadafin Foundation as she They cook samp and beans poverty stricken people. had been told that they use a lot together and also beans on its of beans in their cooking. “I spoke own, using it in curries, stews and “With the rising cost of food I to one of the founder members soups. By using beans they are am hoping that more organisa- and the current director of the able to use less meat, and beans tions will make use of beans in Foundation, Ghairunisa John- have become a staple food and their cooking,” said Pat. stone. The growth of the Organi- sation is due to their continued support of the Muslim commu- nity,” Pat said. “I was blown away by all the good work they do, as well as by their use of beans in their cooking. Mustadafin cooks 15,000 Waar koper en verkoper mekaar vindVir‘n veilige en deursigtige bonetransaksie Kontak B E A N E X by 012 819 8100 Kontak enige van ons bone-agente:Riaan van Rensburg 082 388 0510 Schalk Joubert 083 454 6938 Chris Kleingeld 082 388 0500 Posadres: Posbus 15587, Lynn East [email protected] [email protected] [email protected] Faks: 012 819 812210 Summer edition • nr 53

internasionale nuus 15533/A IDEA ENGINEE®S international newsgroei slimKies AMISTAR TOP®1. Help om die gewas se volle potensiaal te verwesenlik2. Bied uitstekende sistemiese beheer3. Beskerm nuwe groeiDie slim keuse vir jou boerdery.LEES DIE ETIKET VAN ELKE PRODUK VIR VOLLEDIGE BESONDERHEDE. AMISTAR TOP® bevat asoksistrobien 200g/l en difenokanosool125g/l (Reg Nr. L7897, Wet Nr 36 van 1947) VERSIGTIG. AMISTAR TOP® is ’n geregistreerde handelsmerk van ’n Syngenta GroepMaatskappy. Syngenta Suid Afrika, Privaatsak X60, Halfway House, 1685. Tel (011) 541 4000 www.syngenta.co.za© Syngenta Ag, 2000. Kopiereg van die dokument is voorbehou. Alle ongemagtigde vermeerdering word verbied. @SyngentaSA

navorsing • research Skaars verskynsel maak sy opwagting Dr Deidre Fourie Die bladspringer wat fitoplasmas oordra.Hulle word gekenmerk deurhul gebrek aan ‘n selwand,filamentagtige vorm, 0,2 - 1µm in deursnee en kleingenome. Tipiese simptome – vergeling, verdwerging en misvorming (‘witches-broom’) van plante en abnormale verlenging van stamme.Hulle word Fitoplasma, voorheen bekendgekenmerk deur as mikoplasma-agtige or-hul gebrek aan ‘n ganismes (MLO), is ‘n skaarsselwand, filament- verskynsel op droëbone in Suid-agtige vorm, 0,2 Afrika. Dit is egter die afgelope- 1 µm in deursnee seisoen wel hier waargeneem.en klein genome. Fitoplasmas, wat gespesialiseerde bakterieë (prokariote) is, is deur wetenskaplikes in 1967 ontdek. Lewenssiklus van fitoplamsa plant, indien dit beskikbaar is, en Hulle word gekenmerk deur hul deur die insek (vektor) chemies te gebrek aan ‘n selwand, fila- dra deur insekte (bladspringers) beheer. Tans het ons geen kennis mentagtige vorm, 0,2 - 1 μm in wat die vektore is. Hulle is ook oor die vatbaarheid van die plaas- deursnee en klein genome. verpligte parasiete van plante. Fi- like kultivars nie. toplasmas kan beheer word deur Simptome op droëbone sluit weerstandbiedende kultivars te in die vergeling (clorose) van plante, verdwerging, misvorm- ing (‘witches-broom’) en abnor- male verlenging van stamme. Peule kan ook misvormd wees. Fitoplasmas kom veral voor in die tropiese en sub-tropiese streke van die wêreld. Dit word oorge-12 Summer edition • nr 53

navorsing • researchBeheer BoontjievliegbetydsDr Deidre FourieBoontjievlieg (Ophiomyia pha- weke na ontkieming, help om die Die vroulike vlieg (regs) is dikwels groter as die manlike vlieg. seoli) is ‘n insek wat jaarliks bywortels wat deur die insekbe- Verspreiding van Ophiomyia phaseoli groot skade veroorsaak in skadigde plante geproduseer droëboonaanplantings in Suider- word, te bedek. Die ondersteuning Afrika. Hoewel die insek wêreld- van die grond verbeter ook die wyd voorkom en oesverliese van oorlewingsvermoë van die beska- tussen 30 en 100% al gerapporteer digde plante. Navorsing word tans is, het hierdie insek ‘n lae plaagsta- elders in Afrika gedoen op die tus in Suid-Afrika en die skade ontwikkeling van alternatiewe en as gevolg daarvan, is dikwels veiliger beheermaatreëls en die sporadies. Boontjievlieg het egter teling van weerstandbiedende die afgelope seisoen in verskeie kultivars. produksiegebiede voorgekom waar dit wel skade veroorsaak het. Boontjievlieg het Gewoonlik word skade op laat egter die afgelope aanplantings aangerig. seisoen in verskeie produksiegebiede Tipiese simptome is verwelkte voorgekom waar saailinge of swak, verpotte plante dit wel skade en die stamme is droog, geswolle veroorsaak het. en vol krake. Die volwasse insek is ‘n klein swart vliegie, ongeveer Boontjievlieg skade – tipiese simptome is verwelkte saailinge of swak, verpotte plante en die 2 mm lank. Die vroulike vlieg is stamme is droog, geswolle en vol krake. effens groter as die manlike een. Die maaiers is wit, gepunt na voor en tot 3 mm lank. Eiers word deur die volwassenes by die basis van boontjieblare gelê. Die maaiers boor dan in die stamme in en veroorsaak die swelling en krake wat waargeneem word. Byna alle peulgewasse, soos akkerbone en ertjies, is vatbaar. Besmetting in die saailingsta- dium kan tot opbrengsverliese lei en dit is dus noodsaaklik om die insek tydens die eerste vier tot vyf weke na opkoms te beheer. Saad- behandeling, chemiese bespuiting direk na ontkieming, of inwerk van chemikalieë tydens plant, word aanbeveel. Produksiepraktyke soos operd van plante, twee tot drie Someruitgawe • nr 53 13

navorsing • researchGroot reën aan Met die finale samestellingdie kom van hierdie uitgawe val die reën wyd oor Suid-Afrika. Die huidige aandui- Kan dit beteken dat die droogte dings dui daarop dat reën gaan breek? verwag kan word voor 31 Vrystaat Landbou het Johan van Oktober (later as die aan- den Berg, klimatoloog van Santam vanklike aanduidings) wat Landbou, se nuutste verslag vir reën- boere in staat sal stel om valverwagtinge beskikbaar gestel. in die optimum planttyd Kummulatiewe reënval- voor 15 November te plant, voorspellings tot die einde van maar daar is kommer oor Desember 2016 van die web- tuiste-accuweather.com dui aan tydsberekening. dat tussen 300 en 400 mm reën moontlik is oor die Oostelike areas14 Summer edition • nr 53 (Mpumalanga, Oos-Vrystaat en KZN) terwyl tussen 150 en 250 mm moontlik is oor die sentrale, Suid- Oos en noordelike dele (Vrystaat, Noordwes, Oos-Kaap,  Limpopo  en Oostelike dele van die Noord- Kaap). Tussen 30 en 50 mm word verwag vir die westelike dele van die Noord-Kaap. La Niña Die huidige status van die see- oppervlaktemperature in die Stille Oseaan en die verwagte ontwik- keling, is steeds gunstig vir swak La Niña-toestande. Daar is wel aanduidings van ‘n sterker La Niña- ontwikkeling. Hierdie scenario sal na ver- wagting voortduur tot herfs 2017 met ‘n naby aan nul waarskynlik- heid vir herontwikkeling van El Niño-voorwaardes. Suidelike ossilasie indeks (SOI) Die SOI is die atmosferiese kompo- nent van die Niño-gebiede. Hui- dige SOI waardes bevooroordeel

navorsing • researchten gunste van meer La Niña- Wes-Kaap: stande in die volgende maande Daar is ‘n hoëtipe atmosferiese toestande met Sommige reën word steeds sal heers. Dit kan gedurende die verband tussendie SOI wat die afgelope twee verwag oor die Suid-Kaap in die opkomende fase van vroeë aan- reënval in diemaande in ‘n positiewe terrein is. tweede deel van Oktober wat plantings ‘n risiko inhou. eerste deel van die probleme met die oesproses en somer en voorkomsIndiese Oseaan gehalte van wintergewasse kan Hael: van hael.Die  Indiese Oseaan Dipool- veroorsaak. Daar is ‘n hoë verband tussenindeks  (IOD)  is nou vir meer as reënval in die eerste deel van dievier agtereenvolgende maande Besproeiing en water: somer en voorkoms van hael. Asin ‘n negatiewe fase. Hierdie is ‘n Voorwaardes bly steeds kritiek. die verwagte gunstige toestandebaie positiewe sein vir reënvaltoe- Aanvulling van die oppervlak en vir reën realiseer, sal dit heel waar-stande vir Suidelike Afrika. ondergrondse waterbronne kom skynlik die risiko vir hael verhoog. gewoonlik nie voor met die eersteVerwagte reënval vir die vol- reën wat geval het nie, veral met Hittegolf toestande:gende maande: die huidige status van reservoir- In teenstelling met die vorigeDie gekombineerde effek van neu- vlakke. Goeie reën vir die verbete- seisoen word daar nie verwag dattrale tot swak La Niña toestande ring van waterbronne word op die lang periodes van hoë tempera-en die negatiewe IOD is ‘n sterk vroegste in Desember verwag. ture sal heers in die middel totaanduiding vir gunstige reënval- Risikofaktore vir gewasproduksie: laat somer nie. Warm en winde-toestande middel- tot laatsomer. rige toestande sal in Oktober en Oostelike somergewasproduk- Wind: November plaasvind.siestreke (KZN, Gauteng, Mpuma- Daar word verwag dat baie win-langa en Oos-Vrystaat): derige en stormagtige weerstoe- Bron: Vrystaat Landbou Die huidige aanduidings duidaarop dat reën verwag kan wordvoor 31 Oktober (later as die aan-vanklike aanduidings) wat boerein staat sal stel om in die optimumplanttyd voor 15 November teplant, maar daar is kommer oortydsberekening. Sentrale, noordelike en weste-like somergewasproduksiestreke(sentrale- tot westelike Vrystaat, Limpopo en Noordwes): Reënvaltoestande gaan in dietweede deel van Oktober, Novem-ber en Desember verbeter. Daarword verwag dat boere in staat salwees om te plant in die planttydvoor 31 Desember. Reënvaltoe-stande vir Februarie tot April 2017lyk gunstig. Someuitgawe • nr 53 15

DPO-groep • DPO Group Baie inligting op Brits gedeel Droëboneboere het toegang Swak formulasies van tot baie inligting gehad op verminderde kleefvermoë kan lei. kardinale belang om die regte tipegewasbeskermingmiddels 14 Junie by ‘n inligtingsdag Die tipe formulasie hang ook af formulasie te kies. wat op Gielie van Niekerk se plaas van verskeie faktore soos byvoor- Dr Deidre Fourie van die LNR- kan tot by Brits in Noordwes Provinsie beeld die gedrag van die aktiewe IGG het die gaste toegespreek oor gewasbeskadiging of gehou is. bestanddeel (smeltpunt, oplos- siektes op droëbone. Ben Lombard van Lombardye baarheid), die stabiliteit van die Mnr Riaan Janse van Rensburg, fitotoksisiteit, Agribeleggings (Edms) het formulasie, die gebruikersvriende- Finansiële bestuurder van dieverminderde opname en belangstellendes toegespreek likheid en verbruikersvoorkeure. DPO-groep het die gaste 'n oorsig oor hoe beleggings op die JSE Volgens Van Greunen is dit van oor die mark-inligting gegee. swak beheer ly. of in die landboumaatskappye bestuur moet word. Hy het onder andere genoem dat ‘n kundige adviseur genader moet word vir hulp met beleggings. ‘n Persoon moet ingelig wees oor die markte waarin die maatskappy bedrywig is waarin hy wil belê. Francois van Greunen van Syn- genta het oor die formulasies wat in gewasbeskerming aangewend word gesels. Volgens hom kan ‘n swak formulasie tot onder andere gewasbeskadiging/fitotoksisiteit, verminderde opname deur die plant, swakker beheer van spesifieke peste en siektes en16 Summer edition • nr 53

DPO-groep • DPO GroupBoere bymekaarop GroblersdalBy ‘n bone-inligtingsdag in Dit is moeilik om in Mei, op die plaas van Hannes ‘n jaar soos Schutte by Groblersdal, het vanjaar opbrengste dr Deidre Fourie van die LNR-IGG te bepaal en die gaste toegespreek oor Bone- in terme van stamvlieg wat nie ‘n baie bekende voorraad, word ‘n siekte in SA is nie. insinking voorspel. Sy het ook oor Fitoplasma (mikoplasma) gepraat en vertel dat dit vir die eerste keer in 1967 ontdek is en aanvanklik as MLO’s bekend gestaan het. Dit kan deur insekte oorgedra word. ‘n Meer volledige artikel verskyn op bladsy 13 van hierdie uitgawe. Chris Kleingeld, Hoofbe- stuurder van die DPO, het ‘n oorsig oor markinligting gegee en het aangedui dat die DPO ‘n As- sosiasie is en die groepstruktuur soos volg weergegee: Seed Pro Processors is ‘n verwerkingsmaat- skappy verantwoordelik vir skoon- maak van kommersiële bone; Beanex is ‘n makelaarsmaatskappy wat as fasiliteerder optree tussen >>> 18 Someruitgawe • nr 53 17

DPO-groep • DPO Group Boere by mekaar op Groblersdal >>> 17Die inligtingsdag het die koper en verkopers. Die DPO en verwerking. In terme van die droëbone in grootmaat. Etikette- boere geleentheid het 10% belang in die Plantovita markinligting is Chris Kleingeld ring is ook van kardinale belang gegee om megani- laboratoriums (Bonelaboratorium, van mening dat dit moeilik is om en die DPO kan gekontak word vir sasiedemonstrasies Aartappellaboratorium en Navor- in ‘n jaar soos vanjaar opbrengste meer inligting hieroor. by te woon en sing); te bepaal en in terme van voor- Meganisasiedemonstrasies is boneproewe te Coen Bezuidenhout-Saad- raad, word ‘n insinking voorspel. ook gehou en boneproewe is besigtig. toetssentrum is die eiendoms- Hy het die gaste ook toe- besoek. maatskappy; en Dry Bean Seed gespreek oor die minimum is verantwoordelik vir produksie vereistes van verpakking van18 Summer edition • nr 53

DPO-groep • DPO GroupMassive opportunities forcreative entrepreneurs By Trudy Pretorius According to Lenette from planting dates, methods of irrigation Some of the impor- MASDT (Mobile Agricultural Skills and harvesting, pest-, weed-, disease tant key points thatThe Agri SA and BBC (Black Development and Training NPC) control and seed quality were were mentioned Business Council) Farm to their vision is to change rural peo- discussed. Mr Kleingeld is hoping that Agropreneurs Fork Agriculture Actionshop ple’s lives for the better, they want that there will be more venues and needs to remember,took place on 23 September 2016 to take Agri support, science and opportunities like this to be able to is that you needin Centurion. The day was opened technology services to the rural ar- get more clarity of what is required to risk capital inby Christo van der Rheede, Deputy eas and add value through nation- from the people and how we can be order to make aExecutive Director of AgriSa. Ap- ally recognised training. Some of of assistance in achieving their goals. profit, you need toproximately 300 young aspirant the reasons for their success is that use the technologyand emerging farmers were invited they build trust relationships, they Van der Rheede concluded by purposefully.to attend as there are, according to have comprehensive support pack- using Thomas A Edison’s saying:van der Rheede, massive oppor- ages, they have a clear understand- “Opportunity is missed by mosttunities for creative entrepreneurs ing and focused objective for both people because it is dressed inand encouraged all to make use of parties and they have dedicated overalls and looks like work.”this actionshop to network. staff. They also do face challenges like for instance land right issues of Breakaway sessions by various Incubatees, lack of buildings, infra-institutions (Sugar SA, Grain SA, structure and transport of clientsBayer, McCain, SAB Miller, ABSA, as well as bridging strategies fromForestry SA) were held to share emergent to commercial farming.information on the role of their What one needs to keep in mind iscompany, about a specific service that you are not alone, there is noor product and among other short-cuts or quick fixes, partner-things, more detailed workshops ship are imperative and enduranceon generic topics about financing is not negotiable.and agricultural value chain wereheld. At the breakaway session of the Dry Bean Producers Organisa- Some of the important key tion (DPO), the General Manager,points that were mentioned that Chris Kleingeld made all aware ofAgropreneurs needs to remember, the fact that, at present, dry beansis that you need to risk capital in is regarded as one of the mostorder to make a profit, you need to important field crops in South Africause the technology purposefully, due to its high protein content andyou need to have a vision, a dream dietary fibres. The different cultivars,and values and internal- and exter-nal communication with stakehold-ers is of utmost importance. Someruitgawe • nr 53 19

DPO-groep • DPO Group Perrkeestneneirndgers kryEerstejaar Noordwes-Universiteit se Die Hoofbestuurder van die deld van 91% geslaag, en is as topdieetkundestudente eerstejaar voedingstudente DPO, Chris Kleingeld het die prys presteerder aangewys. Arné vankry pryse vir is vanjaar volgens hulle punte aan die toppresteerder oorhandig der Walt het al haar eerstejaar-topprestasies by die beoordeel en by die Universiteit en die tweede en derde pryswen- modules met ‘n gemiddeld vanDPO. se Erkenningsgeleentheid op ners het sertifikate en DPO-resep- 89% geslaag en die tweede prys 20 Oktober 2016, is die toppre- teboeke ontvang. Al die studente ontvang. Me I Gravett het al haar steerders vir hulle werk beloon. is tans besig met hulle dieetkunde eerstejaarmodules met ‘n gemid- Die DPO tree jaarliks as borg van graad. deld van 87% geslaag en die derde die kontantpryse en resepteboeke Anna-Marie Matheis, het al haar prys verower. vir die geleentheid op. eerstejaarmodules met ‘n gemid- Van links is Chris Kleingeld, Arné van der Walt, Anna- Marie Matheis en Cornelia Conradie [Lektor 1e en 2e jaars] Nuwe rekenmeester vir DPO Sonja Dyer is vanaf 1 Okto- ber 2016 as Rekenmeester by die DPO aangestel en het haar matriek in die jaar 2000 aan die Hoërskool Aca- demia in Windhoek, Namibia, verwerf. Gedurende 2008 het sy haar BCompt graad aan die Univer- siteit van Suid-Afrika behaal. Sy was vanaf 2004 werksaam by Fourie + Botha Ouditeure waar sy haar SAIGR-klerkskap in 2009 voltooi het. In haar vrye tyd is sy meestal saam met haar man en seun.20 Summer edition • nr 53

DPO-groep • DPO GroupSomeruitgawe • nr 53 21

22 Winter edition • nr 52

navorsing • researchWinteruitgawe • nr 52 23

internasionale nuusinternational news Beans and other pulses for a healthy, hunger-free and sustainable worldPulses have a direct Dry beans and the other on soil quality because they to thrive and which offers greaterpositive impact on pulses play an important help fix nitrogen in the soil. This protection against disease-caus-soil quality because role for sustainability in contributes to higher yields in ing bacteria and fungi.they help feed soil many ways. They are an important subsequent crop rotations.microbes, which component of crop rotations, Pulses are also a protein sourcebenefits soil health. they require less fertilisers than However it is not the only rea- with a low footprint, in both other crops and they are a low son. Pulses have a direct positive carbon and water. For instance, carbon source of protein. impact on soil quality because the water footprints to produce Legumes are part of the rota- they help feed soil microbes, a kilogram of beef, pork, chicken tional crops farmers can use to which benefits soil health. Pulses and soybeans are 43, 18, 11 and maintain soil fertility. In Canada have also been shown to produce 5 times higher than the water for instance, where pulses are greater amounts and different footprint of pulses. often integrated in good soil types of amino acids than non- management practices, a good legumes and the plant residues, Pulses have a lower carbon crop rotation includes a variety of left after harvesting pulse crops, footprint in production than most crops grown in sequence, includ- have a different bio-chemical animal sources of protein. In fact, ing cereals (wheat, barley, oats), composition than other crop one study showed that one kilo- oilseeds (canola, flax, sunflowers), residues. gram of legume only emits 0.5 kg and legumes (pulses). in CO2 equivalent, whereas It is this diversity in soil com- 1 kg of beef produces 9.5 kg in Pulses have a positive impact position that comes from a good CO2 equivalent. pulse rotation, which help crops The very low contribution of24 Summer edition • nr 53

internasionale nuus international news Resources • Pulse Canada: http://www.pulsecanada.com/environment/ sustainability • American Pulse Association – Factsheet on Pulse Sus- tainabilityhttp://www.beanfieldssnacks.com/media/PDFs/ Pulse%20Sustainability%20Fact%20Sheet.pdf • Alberta Pulse Growers: Carbon Footprint and Annual Pulses in the Canadian Prairiehttp://www.pulse.ab.ca/LinkClick.aspx? fileticket=tSDooCnnDtU%3D&tabid=262 • Environmental Working Group (2011) Meat Eater’s Guide to Climate Change and Healthhttp://www.ewg.org/meateaters- guide/ • Gan, Y., Liang, C., Wang, X. and McConkey, B. 2011. Lower- ing carbon footprint of durum wheat by diversifying crop- ping systems. Field Crops Research. 122: 199–206.http://www. sciencedirect.com/science/article/pii/S0378429011001158legumes is well illustrated in the using natural gas. But as above, showed that durum wheat pre- By fixing nitrogengraph below. pulses are quite unique among ceded by a biological nitrogen- in the soil, pulses other crops, as they draw their fixing crop, such as chickpeas or also help reduce FULL LIFECYCLE GREENHOUSE own nitrogen from the air, so do lentils the previous year lowered the footprint ofGAS EMMISSIONS FROM COM- not require the same applica- its carbon footprint by 17% com- other crops so theMON PROTEINS AND VEGETABLES tion of nitrogen fertiliser as other pared with durum preceded by a benefits extendIt shows that lentils are one of crops. cereal crop. The impact was even much further intothe foodstuffs that contributes stronger with a pulse – pulse – the food productionthe least emissions, far fewer than By fixing nitrogen in the soil, wheat system, with the carbon cycleturkey, salmon or other common pulses also help reduce the footprint of the durum wheatsources of protein. footprint of other crops so the down by 34% compared to a tra- benefits extend much further into ditional cereal – cereal – durum Nitrogen is the nutrient most the food production cycle. rotation.needed in crop production and For example, a recent studynitrogen fertiliser is manufactured Someruitgawe • nr 53 25

internasionale nuusinternational news Increase the intake of pulses into your diet Pulses are one of the most versatile and affordable foods on the planet. Yet many people don’t eat them on a regular basis simply because they don’t know how to incorporate them into their diet. The following tips can help increase the intake of pulses into your diet. Omelet • Add cooked black beans or kidney beans to an omelet for a protein-packed breakfast. • Toss cooked lentils into a leafy green salad. • Add chickpeas to a Greek salad to increase its protein and fibre content. Soup DID YOU KNOW: • Enjoy minestrone, split pea, black bean or Regardless of method used, lentil soup for a satisfying lunch or dinner. acidic ingredients (such • Spread sandwiches with hummus (chickpea as tomatoes and vinegar) should be added only when purée) instead of mayonnaise. the pulses are already • Add cooked pulses to whole grain side dishes tender, as acids and salt can slow down the cooking pro- such as quinoa, barley and brown rice pilafs. cess. Seasonings like garlic, onion and herbs can be • Blend mashed cooked white kidney beans added to the cooking water into mashed potatoes for a nutrient-rich side right from the beginning. dish. • Stir cooked white kidney beans or Great Northern beans into a tomato-based pasta sauce for a Mediterranean inspired meal. • Toss cooked lentils into sautéed leafy greens such as spinach or Swiss chard for a nutrient- rich vegetarian meal. • Make chilli with chickpeas and black beans in addition to kidney beans. • Add cooked black beans or pinto beans to ta- cos and burritos. Use half the amount of lean ground meat you normally would and make up the difference with beans. • Add mashed cooked pulses to burger recipes to reduce saturated fat and increase fibre.26 Summer edition • nr 53

internasionale nuus international newsHow to plan a special event forPulse Feast on January 18th 2016#PulseFeast #LovePulses • Raise awareness on the ben- How to become part of the Any event can efits of consuming pulses for Pulse Feast qualify as a PulseJanuary 18, 2017 will be the people and the planet. Register with us (please con- Feast, from a fam- second ever Pulse Feast, a tact [email protected] to ily meal with pulses global event to celebrate • Promote the idea of a World register your event/happening) on the menu to apulses and continue the momen- Pulse Day. Share information about the corporate partytum of the International Year of event/happening/creation to a seminar onPulses. • Continue the momentum with the GPC IYP Secretariat: pulses. of the International Year of livestream video, recorded film, The first Pulse Feast took Pulses 2016 (IYP2016). photos by using #PulseFeast inplace on January 6, 2016, with your posts.141 events spanning 36 coun- Who can organize a Pulsetries, it reached 21 million Feast? Pulse Feast on Social Mediapeople. Any event can qualify as Pulse growers, traders, manu- Official hashtags: #PulseFeasta Pulse Feast, from a family meal facturers, retailers, researchers #LovePulses #WorldPulseDay with pulses on the menu to a – anybody can host a Pulse Feast. Handle: @LovePulsescorporate party to a seminar on All of us are best placed to hostpulses. Anybody can participate such an event as we are keyin any corner of the globe and actors in promoting pulses andcan share their Pulse Feast with may have already been involvedthe rest of the world by link- in the 2016 Pulse Feast.ing to the GPC IYP Secretariateither by posting information What kind of event can aabout your event and using Pulse Feast be?the hashtag #PulseFeast. There • A family reunion.should be some form of live or • Private party with friends.recent coverage over 48 hours of • Corporate party with employ-January 18 covering the world’stime zones. ees and partners. • Seminar/Symposium/Event.Objectives • New Year’s party.• Encourage people around the • A meal at a restaurant. • Donations to a local food. world to eat pulses on Janu- ary 18th. bank of pulses.• Create a global movement of • A song (or other artistic endorsement/pledge to eat more pulses through social creation) in honor of pulses media. or your favorite pulse-based meal (many were recorded on Pulse Feast 2016). Someruitgawe • nr 53 27

internasionale nuusinternational news Pulse crops increase environmental, social and economic wellnessThis article gives The potential of pulses – ence, based on many factors best ate amounts of pesticides toa summary of beans, peas, chickpeas, observed at the cropping system the crops, this did not generatekey insights and lentils, and other pulses – to level. sufficient differences in environ-findings from the help address future global food mental effects to discount theliterature and case security, nutrition and environ- In Sub-Saharan Africa, altering overall positive environmentalstudies across the mental sustainability needs has the traditional planting methods results. Related benefits of thethree pillars of been acknowledged through of maize and beans are found to reduced synthetic nitrogen fer-sustainability – en- the UN declaration of the 2016 influence the nitrogen balance tilizers requirements in croppingvironmental, social International Year of Pulses. in cropping systems. Research systems, when pulses are addedand economic. in Central Kenya identified the in rotations, include the reduced This article gives a summary nitrogen benefits of cowpea emissions and energy use associ- of key insights and findings from intercropping with maize and ated with the production, use and the literature and case studies groundnut. Other research in disposal of fertilizers. across the three pillars of sustain- the dry savannahs of Nigeria and ability – environmental, social and Niger found modified strip-crop- Productivity improvements economic. ping of cowpea and sorghum, over area expansion: Adding more with the addition of livestock to crops such as pulses into rota- ENVIRONMENTAL boost manure nutrients, prevent- tions can increase the efficiency Nitrogen fixation: Pulse crops ed the nutrient losses caused by of a production system, reducing have a unique role to play in the traditional farming practices. the need to expand the produc- global nitrogen cycle, as legumes tion area to achieve overall yield and pulses fix atmospheric nitro- Life cycle assessment findings increase. gen in soils. The introduction of in Saskatchewan, Canada indicate pulses into crop rotations actively that the environmental benefits Finding ways to boost pro- helps fix nitrogen in the soil, thus of pulse crops is strong, primar- ductivity in Sub-Saharan Africa, reducing fertilizer requirements of ily due to their nitrogen fixation in order to meet expected food the pulse crop itself, as well as the abilities, the reduction in nitrogen and feed demand will be crucial. following crop. requirements of a cereal crop Demand for pulses (mostly beans succeeding a pulse crop, and the and cowpeas) in Sub-Saharan The nitrogen remaining in increase in quantity and nutri- Africa is expected to increase the soil also increases the grain tive quality (protein content) of a 155% from 2015 to 2050. Yet, most yield in subsequent crops. How cereal crop following a pulse crop. Sub-Saharan pulse production oc- to maximize the environmental curs in rainfed areas, with low use benefits of pulses added into crop The assessment found that of inputs and relatively low yields. rotations is an ever-evolving sci- even when considering the practice of applying moder- Climate change mitigation28 Summer edition • nr 53

internasionale nuus international newsand adaptation: Pulses in crop and B vitamins. When consumed increased production and use of When consumedrotations can help lower GHG with cereals, pulses contribute pulse protein fractions in manu- with cereals, pulsesemissions due to lower fertilizer proteins, minerals and B vitamins, factured food products. contribute proteins,requirements, particularly given as well as the essential amino acid The health aspects of includ- minerals and Bthe large amount of energy used lysine, which increases the quality ing pulses in diets is an important vitamins, as well asin fertilizer production. of protein. contributor of the social benefits the essential amino In Sub-Saharan Africa, climate When added to root and fruit of pulses, as a micronutrient- acid lysine, whichadaptation is more urgent that staples, they raise the protein rich food source, helps reduce increases the qual-mitigation measures. In most content. Nitrogen-rich and inflammation in the gut, and ity of protein.of the Sub-Saharan countries protein-rich plant foods are nec- has beneficial effect on serumreviewed, projected declines in essary to supply dietary protein. cholesterol levels, thus reducingbean production are significant, New efforts are investigating the cardiovascular disease risk.due to expected changes inrainfall patterns and temperature.The IPCC estimates that cropfailure due to drought and waterrisk will be the highest in Africadue to climate change impacts.This indicates the vulnerability ofagriculture in these contexts, andneed for improved managementpractices, better adaptabilityand strength of seed systems,and technical and informationsupport to farmers for improvedpractices.SOCIALNutrition and disease: While percapita food consumption willlevel off in developed countries,significant increases in develop-ing countries, based largely onincreases in protein intake, areexpected up to 2024. Fairly recentchanges in the global human dietfavouring more energy-densefoods, rich in total and saturatedfats, are increasing the rates ofobesity, diet-related diseasessuch as diabetes, coronary heartdisease and cancer. Helpingto balance that trend, pulsesand legumes are an importantcontributor of micronutrient-rich intake, along with fruits andvegetables, if consumers makehealthy choices. Pulses have a roleto play in combating cardiovascu-lar disease, increasing gut healthand healthy nutrition. Nutrition and food security:Grain legumes added into thediet are found to contribute im-portant energy, proteins, minerals, Someruitgawe • nr 53 29

30 Winter edition • nr 50

DPO-Groep • DPO GroupWinteruitgawe • nr 50 31

arbeidsakelabour matters Diskriminasie in die werksplek Deur Elmarie Lemmer Regverdige Elmari Lemmer is ʼn Regsadviseur by die LWO ging, kultuur, taal, geboorte, of • addisionele erkenning vir skaars diskriminasie Werkgewersorganisasie – geregistreer by die enige ander arbitrêre grond”. vaardighede of markkragte watverwys na wanneer Departement van Arbeid. Sy het ’n sertifikaat ‘n vergoedingspremie plaas op die werkgewer in Gevorderde Arbeidsreg vanaf die Universiteit Tipes diskriminasie in die sekere rolle, en regverdigbare van Pretoria en het tien jaar se toepaslike werksplek besigheidsredes ervaring in arbeidsreg. In die werksplek word daar onder- • enige ander relevante faktore het in terme van skeid getref tussen regverdige wat nie lei tot direkte of indirekte operasionele Die Wet op Billike Werks- diskriminasie en onregverdige onregverdige diskriminasie nie. vereistes, om ‘n geleenthede is van diskriminasie:werknemer anders toepassing op alle Regverdige diskriminasie Onregverdige diskriminasie te behandel. werkgewers en het ten doel om verwys na wanneer die werkgewer verwys na wanneer die werkgewer onregverdige diskriminasie in regverdigbare besigheidsredes se optrede inbreuk maak op die die werksplek uit te skakel deur het in terme van operasionele werknemer se gevestigde regte. gelyke geleenthede en billike vereistes, om ‘n werknemer anders Werkgewers moet daarop let om behandeling te bevorder. Hierdie te behandel. Wanneer daar ‘n verskil nie op die volgende gebied teen wet maak ook voorsiening vir in diensvoorwaardes is by werkne- werknemers te diskrimineer nie: regstellende aksie met betrek- mers wat dieselfde of substantief king tot voorheen benadeelde dieselfde werk, of werk van gelyke Geleenthede aangewese groepe (swartmense, waarde verrig, moet die werkgewer Daar ontstaan dikwels geleenthede vroue en mense met gestremd- dit kan regverdig. Regverdigbare in die werksplek ten opsigte van hede wie Suid-Afrikaanse burgers gronde sluit in: opleiding en verdere studie, beskik- is) in terme van indiensname. Die • Senioriteit of diensjare, bare poste, bevordering, asook die volgende gronde vir onregver- • kwalifikasies, geleentheid om te werk wanneer dige diskriminasie word deur die • vermoë of bevoegdheid, die werkgewer korttyd implemen- Wet gespesifiseer: “ras, geslag, • i ndividu se werksprestasie, teer, ensovoorts. Dit is belangrik swangerskap, huwelikstatus, fami- • a fwykings veroorsaak deur dat die werkgewer, in alle gevalle, lieverantwoordelikheid, etniese of werknemers ‘n gelyke kans gee om sosiale oorsprong, kleur, seksuele organisatoriese herstrukturering, in aanmerking te kom vir geleent- oriëntering, ouderdom, gestremd- • d ie tydelike aard van ’n persoon hede in die werksplek. heid, godsdiens, MIV-status, gewete, geloof, politieke oortui- se rol (byvoorbeeld waar ’n Werkswyses werknemer in ’n hoër posisie Vasgestelde of amptelike wyses waarneem), om ‘n situasie in die werksplek te32 Winter edition • nr 52

arbeidsake labour mattershanteer, word in plek gestel om landbousektor en skryf ‘n mini- grafiese strukture en inkomste- ORGANISASIE VIR WERKGEWERSwerknemers en werkgewers in mum loon voor. Ander voordele verskille van die werksmagpro- ORGANISATION FOR EMPLOYERSte lig rondom die nodige stappe is egter nie verpligtend nie en op fiel; enwat gevolg moet word wanneer ‘n diskresie van die werkgewer. Wan- • Addisionele verpligtinge het Tel: 0861 101 828spesifieke insident plaasvind. Vas- neer vergoeding, soos ‘n bonus soos die aanstel van ‘n Senior Faks: 012 664 2703gestelde prosedures moet op alle of verhoging, gekoppel word aan Billike Werksgeleenthede Be- E-pos: [email protected] van toepassing wees werksprestasie is dit uiters belangrik stuurder, die stig van ‘n komitee co.zaom te verseker dat eenvormige dat die werkgewer werknemers om aspekte rondom die voldoe- Adres: Privaatsakwerkswyses en gelykheid gehand- deurlopend evalueer en rekord ning aan die wet met konsulta- X121, Centurion,haaf word, soos byvoorbeeld wan- hiervan hou as bewys dat die werk- sies te bespreek en ’n analise 0046neer werknemers aansoek doen gewer billik opgetree het. (EEA14) op te stel met betrek- Unit 16, Centralom verlof. Indien ‘n saak van onregverdige king tot uitdagings en aksie- Office Park, 257 diskriminasie verwys word na die maatreëls in die werksplek. Jean Avenue,Toepas van dissipline Kommissie vir Versoening, Bemid- “Aangewese werkgewers” wat CenturionDuidelike reëls en riglyne verseker deling en Arbitrasie (KVBA), sal die versuim om aan hierdie vereistes te www.lwo.co.zadat wrywing en misverstande kommissaris altyd ondersoek instel voldoen, kan beboet word met R2.7beperk word wat weer produktiwi- of die werknemer se waardigheid miljoen of 10% van die werkgewerteit en ʼn positiewe werks- aangetas is en of die werkgewer die se jaarlikse omset, wat ook al dieomgewing bevorder. Reëls in die werknemer se eienskappe objektief grootste is.werksplek is op alle werknemers beoordeel het.van toepassing en dissipline moet Tree proaktief opook so toegepas word. Daar is Werkgewers se verpligtinge Wetgewing is nie onderhandelbaarverskillende soorte wangedrag Die Wet op Billike Werksgeleent- nie en om nie aan Arbeidswet-in die werksplek, wat wissel van hede vereis dat alle werkgewers ‘n gewing te voldoen nie hou ‘nminder ernstige oortredings tot afskrif van die wet in die werksplek besigheidsrisiko vir die werkgewerbaie ernstige oortredings, wat beïn- vertoon. Die wet sonder ook ‘n in. Spreek hierdie risiko proaktiefvloed word deur die werknemer se groep werkgewers uit wat aan aan deur die volgende te doen:tipe werk en verantwoordelikheid, verdere vereistes moet voldoen. • Vertoon ‘n afskrif van die Wet opdie (moontlike) gevolge van die Hierdie werkgewers staan bekendoortreding, asook die impak van as “aangewese werkgewers”. Billike Werksgeleenthede in diedie oortreding op die werknemer- werksplek,werkgewer vertrouensverhou- Wie is ʼn “aangewese werk- • Bevestig u status – is u ‘nding. Elke oortreding moet dus op gewer” en wat behels die “aangewese werkgewer”?meriete beoordeel word en dit is verdere Indien wel, maak seker dat uuiters belangrik dat die werkgewer vereistes? aan die vereistes, soos gestel,dissipline konsekwent toepas en ‘n “Aangewese werkgewer” voldoen,nie party werknemers uitsonder is ’n werkgewer met 50 of meer • Maak seker dat elke werknemernie. werknemers in diens, of ’n totale 'n geskrewe dienskontrak het jaarlikse omset soos uiteengesit in wat aan die toepaslike wet-Werksomstandighede en diens- Skedule 4 van die wet – vir landbou gewing voldoen.voorwaardes is dit R6 miljoen. • Implementeer beleide en prose-Dit is die werkgewer se plig om ‘n Verdere vereistes wat gestel dures in die werksplek wat opveilige werksomgewing te skep vir word aan “aangewese werkgewers” almal van toepassing is en pasalle werknemers, asook die nodige sluit in dat die werkgewer: dissipline konsekwent toe.hulpbronne (insluitende die kwali- • ‘n Billike Werksgeleenthedeplan • Evalueer alle dokumentasie, watteit van en toegang tot hulp- verband hou met arbeidseg, ge-bronne) te verskaf sodat werkne- (EEA13) moet opstel en imple- reeld om te verseker dat daar niemers ‘n gelyke kans het om hul menteer. Hierdie plan is geldig op enige wyse gediskrimineerpligte te kan uitvoer met verwysing vir een tot vyf jaar en behels hoe word nie.na kwantiteit en kwaliteit. die werkgewer beoog om billike Werkgewers moet daagliks werksgeleenthede in die werks- besigheidsrisiko’s bestuur om dieVergoeding plek te bewerkstellig; en onderneming se winsgewendheid‘n Werknemer se vergoedings- • Billike Werksgeleenthede verslae en volhoubaarheid te verseker.pakket kan bestaan uit ‘n salaris, (EEA2 en EEA4) jaarliks indien by Die nakoming van arbeidswet-voordele (pensioen, voorsiening vir die Departement van Arbeid vir gewing word as ‘n spesialisrigtingaftrede, mediese fonds, selfoon- die rapporteringsperiode van geag en daarom beveel ons aantoelaag, ensovoorts), rantsoene, 1 Oktober 2015 tot 30 Septem- dat werkgewers arbeidsrisikoakkommodasie, bonusse en ber 2016. Hierdie verslae rap- uitkontrakteur aan kundiges watverhogings. Sektorale Vasstelling 13 porteer inligting oor vordering leiding kan gee waar nodig enreguleer arbeidsverhoudinge in die met die implementering van die sodoende regsaanspreeklikheid plan met verwysing na demo- kan beperk. Someruitgawe • nr 53 33

arbeidsakelabour matters Insubordinasie Deur Maryna TheronDuidelike reëls en Maryna Theron is ʼn regsadviseur by die LWO ook ’n positiewe werksomgewing weier of versuim om duidelike, riglyne verseker Werkgewersorganisasie, wat geregistreer is bevorder. Dikwels is slegs een wettige en redelike instruksies dat wrywing en by die Departement van Arbeid. Sy het haar werknemer ‘n moeilikheidmaker uit te voer. Hoewel beperkende misverstande LLB-, asook BCom Ekonomie en Regtegraad wie ander werknemers negatief arbeidsregulasies gelys word as die beperk word en by die Noordwes Universiteit behaal en is ʼn beïnvloed en aanhits. grootste probleem vir besigheid nie net toegelate prokureur. Sy het ook ʼn nagraadse Redes vir so ‘n werknemer se in Suid-Afrika, moet werkgewers produktiwiteit diploma in testamente en bestorwe boedels swak houding kan sy persoonlike onthou dat hulle baie regte het, nie, maar ook by UNISA behaal. omstandighede, ’n botsing van insluitende die reg om: ’n positiewe persoonlikhede, ‘n misplaasde ge- • van werknemers te verwag om werksomgewing Die verhouding tussen ’n voel van geregtigheid, ensovoorts, bevorder. werkgewer en werknemer insluit. altyd in die beste belang van die is gebaseer op wedersydse werkgewer op te tree; voordele en respek. Duidelike reëls Wat is insubordinasie • ’n standaard vas te stel in terme en riglyne verseker dat wrywing Insubordinasie verwys na ’n van kwaliteit en kwantiteit; en misverstande beperk word en werknemer wie weerstand bied • redelike en wettige instruksies nie net produktiwiteit nie, maar teen gesag, of die werknemer te gee; • duidelike reëls in die werksplek34 Summer edition • nr 53

arbeidsake labour matters Werkgewers moet seker Die erns van die oortre- en die ernstigheid en (moont- ORGANISASIE VIR WERKGEWERSmaak dat die werksplek se ding word ook bepaal deur like) gevolge van die wangedrag ORGANISATION FOR EMPLOYERSdissiplinêre kode relevant en die werknemer se tipe werk en bepaal.op datum is met betrekking verantwoordelikhede, moontlike Tel: 0861 101 828tot oortredings en sanksies gevolge van die oortreding en Konsulteer met die werknemer Faks: 012 664 2703en dat werknemers bewus is die invloed wat die oortreding Wanneer die werkgewer met die E-pos: info@lwo. van die inhoud daarvan. op die werknemer-werkgewer se werknemer konsulteer moet die co.za vertrouensverhouding het. werkgewer vasstel of die wange- Adres: Privaatsak te implementeer; Insubordinasie kan verband drag opsetlik, of as gevolg van na- X121, Centurion,• dissipline toe te pas; hou met ʼn wye verskeidenheid latigheid was. Dit is belangrik om 0046• “nee” te sê; en van oortredings en word hoofsaak- die werknemer die geleentheid te Unit 16, Central• die bepalinge en voorwaardes lik gekoppel aan disrespekvolle gee om addisionele inligting deur Office Park, 257 gedrag. te gee en die situasie uit sy/haar Jean Avenue, van die dienskontrak te veran- Algemene oortredings sluit in: oogpunt te verduidelik. Centurion der (onderhewig aan die volg • die versuim om ʼn wettige en www.lwo.co.za van die korrekte prosedure). Bepaal die sanksie redelike instruksie uit te voer; (straf-maatreël)Tipes insubordinasie • die weiering om ʼn wettige en Die ernstigheid van die wangedragInsubordinasie is in die algemeen bepaal die sanksie. Om vas te stelʼn ernstige oortreding, maar dit is redelike instruksie na te kom; of die sanksie regverdig is moet diebelangrik om onderskeid te tref • die versuim om vasgestelde werkgewer die feite van die saaktussen ’n opsetlike oortreding en oorweeg aangesien elke geval op’n nalatige oortreding, aangesien reëls en prosedures na te kom; meriete beoordeel moet word.dit ’n invloed het op die erns van • die verspreiding van Voor die werkgewer enige sanksiedie oortreding. kan gee moet die werkgewer op ʼn ongemagtigde propaganda – oorwig van waarskynlikheid bewys inligting, veral van ‘n bevooroor- dat die werknemer skuldig is. deelde of misleidende aard, wat gebruik word om ʼn bepaalde Neem dissiplinêre stappe politiese standpunt of oogmerk Dit is baie belangrik dat elke te bevorder; werksplek ‘n relevante dissiplinêre • parmantigheid – enige dis- kode het. respekvolle houding teenoor Die dissiplinêre kode is ʼn toesighouer, ʼn meer senior noodsaaklik om te verseker dat werknemer of ʼn kliënt; daar duidelike reëls in die werks- • beledigende taal – hierdie oor- plek is, met toepaslike sanksies, treding is meer ernstig wanneer wat werknemers kan volg. dit gemik word op ras, geslag, Wanneer hierdie reëls oortree geloof of enige ander arbitrêre word, kan die werkgewer pro- grond; en gressiewe dissipline toepas, of in • die speel van speletjies – hierdie gevalle van ernstige wangedrag oortreding is meer ernstig wan- direk voortgaan met ‘n dissiplinêre neer die gedrag die veiligheid verhoor. of gesondheid van ander in Die werkgewer moet deeglik gevaar stel, of die goeie gees rekord hou van oortredings en in die werksplek en die gladde sanksies soos toegepas. verloop van werksverrigtinge in gevaar stel. Elke werknemer moet ʼn gede- tailleerde posomskrywing hê wat Volg hierdie stappe: sy pligte en die werkgewer se Ons beveel aan dat werkgewers verwagtings duidelik uiteensit. die volgende stappe moet volg Werkgewers moet seker maak om wangedrag met betrekking tot dat die werksplek se dissiplinêre insubordinasie te identifiseer: kode relevant en op datum is met betrekking tot oortredings Ondersoek en sanksies en dat werknemers Tydens die ondersoek moet die bewus is van die inhoud daar- werkgewer vasstel of die werkne- van. mer se gedrag neerkom op insubordinasie. Die werkgewer moet dan die nodige bewyse daarvan insamel Someruitgawe • nr 53 35

vir die damesfor the ladies Hartsgeskenke Om die regte geskenk virOm tussen die stringe mense uit te soek is vir ander hoek nie? Soos jy terdeë op’. Dalk lyk die lysie so: “Geskenk klatergoud, blink baie van ons nogal ‘n bewus is, is die land se natuurlike vir jou broer, skoonsus en hulle kopseer. Om tussen die stringe hulpbronne onder groter druk as drie tieners, geskenk vir my (jou Kersballe en Santas klatergoud, blink Kersballe en San- jou inkopielys en daarom is dit ‘n beter helfte) en ietsie vir die onge- kop te hou terwyl tas kop te hou terwyl Jingle Bells goeie idee om vanjaar se geskenke nooide gas.” Om met so ‘n vae aanhoudend speel, is nie so maklik ‘n ‘groen’ en gesonde kleur te gee. opdrag in ‘n winkel te staan, kan Jingle Bells aanhou- nie. Dit kan veroorsaak dat jy enige man knak. dend speel, is nie so sommer die eerste, beste, dikwels Ons besef dat die droëbone- duurste, item gryp en hoop dat dit boervroue hierdie tyd van die jaar Ons hoop dat ons voorstelle vir maklik nie by iemand op jou lysie sal pas. baie besig is met baie aktiwiteite gesonde en ‘groen’ geskenke jou op die plaas en nie baie tyd op gaan help. Die geskenke is uitge- Hoe gemaak om ‘n geskenk te hande het om te gaan inkopies soek sodat dit vir mans of vroue kies wat in elkeen se smaak val? doen nie. Miskien is daar ‘n paar kan werk en sommige daarvan kan Hoekom beskou jy nie hierdie boere wat opdrag gekry het om jy self aanmekaar slaan sonder om jaar die geskenkkopery uit ‘n heel ‘wanneer jy weer dorp toe gaan, ure daaraan te bestee. Die fokus val tel sommer hierdie paar goedjies op geskenke wat ‘gesond’ is! iAnro‘nmkaoteprappieie Daar is niks wat‘n koppie tee Jy het nodig: nie kan regmaak nie - so lui ½ kop grondboontjie- die gesegde. Om saam ‘n botter koppie tee te drink is een van die ½ kop rou hawer- mees helende aktiwiteite vir lig- mout gaam en siel. En tee hoef nie altyd voëltjiesaad warm te wees nie, in die Desem- gekleurde tou of berhitte is ystee heerlik verfrissend. mooi lint Die voordele van kruietee word al dennebolle eeue lank besing, maar wat is dit nou eintlik? Voëltjies kom eet Kruietee is ‘n aftreksel wat Dit is maklik en goedkoop om ‘n voëltjie-voerder te maak en verskaf ewe gemaak word deur die infusie van veel genot vir die ontvanger en die voëltjies. kruie, speserye of ander plantma- teriaal in warm water. Dit bevat Maak so: gewoonlik geen kafeïen nie. 1. Bind die tou of lint stewig aan die boonste punt van die dennebol Marianne Beacon, ‘n kruiekun- vas. Sorg dat die tou of lint lank genoeg is om die voëltjievoerder dige van Amerika, sê dat ‘n mens daaraan op te hang. dikwels meer voordele uit ‘n koppie 2. Meng die grondboontjiebotter met die hawermout. goeie organiese tee as uit ‘n vita- 3. Smeer die dennebol lekker dik met die mengsel. Wees versigtig om mienpil kry. nie die tou of lint met die grondboontjie-mengsel te besmeer nie. 4. Rol die dennebol in die voëltjiesaad. ‘n Pragtige teepot (want kruietee 5. Plaas die voëltjievoerder in ‘n mooi versierde geskenkboksie moet trek), teekoppies (hoe dunner en plaas onder die Kersboom. hoe beter) en ‘n verskeidenheid kruieteesakkies is ‘n bederfgeskenk sonder weerga.36 Summer edition • nr 53

vir die dames for the ladies Groei in glas ‘N BOTANIS WAT DIE gedrag van ‘n spesifieke insek bestudeer het, het eendag ‘n fles met die insek en plantmateriaal op ‘n rak vergeet en varingspore wat in die fles was, het ontkiem en begin groei. Sonder dat Nathaniel Bagshaw Ward dit besef het, het hy in 1842 die eerste terrarium geskep! ‘n Terrarium is ‘n wonderlike lewende geskenk om te gee. Dit bring nie net vreugde om te sien hoe die plantjies groei nie, dit kan ook ‘n stokperdjie word om jou eie plantjies in glas te groei. Wat van ‘n pragtige groen, rankende boontjieplant in ‘n glashouer – wie weet hoe hoog kan so ‘n ranker word? Jy klim dalk tot by die reënwolke op.Boeretroos KoffieboneBoeretroos is so Suid-Afrikaans soos biltong en boerewors, daarom is dit die perfekte Kersgeskenk vir mense wat van lekker koffie hou. Is jy een van daardie boere wat met 'n fles moerkoffie lande toe gaan, wat graagdie sonsopkoms en -ondergang met 'n koppie stomende geurigheid gade slaan? Dan is hierdie geskenkenommerpas. Kikker jou koffie op met ‘n Goeie koffiemeul is heerlike gegeurde strope. onontbeerlik om ‘n puik koppie koffie te maak. Kies uit ‘n handmeul of elektriese koffiemeul.Koffieplunjers (ja, daar is so ‘n ‘n Oulike geskenk vir iemand wat hou vanwoord) is nog steeds gewild, al trek regte koffie, ‘n plunjer wat een koppie koffiesommige koffiesnobs hulle neuse op. op ‘n slag maak. Ideaal vir mense wat opDie geheim vir ‘n goeie koppie plun- die pad is, hetsy werk toe of met vakansie.jerkoffie is die kwaliteit en tekstuurvan die gemaalde koffie. Koffie smaak net beter uit mooi espresso-koppies. Die ware Jakob, sal koffiedrinkers sê. Hierdie espressoketel word op ‘n stoofplaat gebruik en, volgens hulle, maak dit die perfekte koppie. Someruitgawe • nr 53 37

vir die damesfor the ladiesBorrie is die gemaalde wortel van Curcuma longa,wat aan die gemmerplant verwant is. Dit word inNederland geelwortel of koenjit genoem, waar dit inIndonesiese geregte gebruik word. Dit is gewoonlik’n vaste bestanddeel van kerrie en verleen die geelkleur daaraan. Die spesery se smaak is effens bitter.DIE Die blom van die plante is wit of pienk en die plant het groot wye blare. Borriepoeier word van die wortelstokke gemaak deur dit te kook en dan in warm oonde te droog. Daarna word dit tot poeier fyngestamp of gemaal. In IndiëKLEUR word die borrieplant se blare in soet geregte gebruik en ook om rys te geur. Borrie groeiVgAeNsondheidwildindiewoudevanSuidenSuid-oosAsië. Die meeste Suid-Afrikaners moet reining. Die lys voordele van assosieer speserye met borrie is indrukwekkend, maar hoe geurige plaaslike geregte, werk dit nou eintlik? soos bobotie, biltong en kerrie. As Borrie is propvol potassium, yster, kinders het ons geleer dat speserye Vitamien B en Curcumin. eintlik maar net gebruik is om kos te geur of te preserveer. Nuwe Dit is laasgenoemde bestand- navorsing oor sekere speserye het deel wat aan borrie sy kragtige egter aan die lig gebring dat som- anti-inflammatoriese en helende mige daarvan uitstaande gesond- krag gee. Laboratoriumstudies het heidsvoordele bied. ook getoon dat Curcumin anti- tumor eienskappe het. Curcumin Een van die bekendste spe- reguleer die chemiese boodskap- serye is die geel poeier wat ons as pers in die liggaam wat ontsteking borrie ken. Vandag is dit bekend veroorsaak en is daarom doeltref- dat borrie nie net voedsel kleur fend om outo-immuunversteurings en geur nie, maar dat dit ook baie soos rumatoïede artritis teen te heilsaam is vir mense wat sukkel werk. met slegte spysvertering en wat te veel maagsuur afskei. Dit het 'n Hierdie navorsing is in 2007 in beskermende effek op die lewer die mediese joernaal, Advances in wat die liggaam van gifstowwe Experimental Medicine and Bio- logy, gepubliseer.38 Summer edition • nr 53

bemarking • marketingWinteruitgawe • nr 52 39

Ons wens alle produsente'n nat Fees- en plantseisoen toe met'n uitstekende oes. We wish our producers a wet Festive andwww.beans.co.za planting season and an excellent harvest.