ใบความรู้ หน่วยที่ 1

1 วา่ ท่รี อ้ ยตรถี าวร บญุ มาวตั ร เลขท่ี 15 รหสั นกั ศกึ ษ 036490507115-5 หน่วยที่ 1 ความหมาย ความสาคญั และประโยชน์ของผลติ ภณั ฑ์สมุนไพร หัวข้อเร่ือง 1. ความหมายของผลิตภณั ฑส์ มุนไพร 2. ความสาคญั ของผลิตภณั ฑส์ มุนไพร 3. ประโยชน์ของการแปรรูปผลิตภณั ฑส์ มุนไพร สาระสาคญั ผลิตภณั ฑส์ มนุ ไพร คือ การนาส่วนของพชื สมุนไพรมาผสม ปรุง หรือแปรสภาพอ่ืนๆ เช่น บดละเอียด โดย การเปล่ียนแปลงสถานะของสมุนไพร ใหแ้ ตกต่างไปจากเดิม เพื่อประโยชน์ในการใชง้ านที่หลากหลายมาก ข้ึน สมุนไพรมีหลายชนิด และมีสรรพคุณทางยาที่แตกต่างกนั ทางรูป รสชาติ กลิ่น สี เป็นปัจจยั หน่ึงท่ีมี ความสาคญั เพ่อื ใหก้ ารแปรรูปผลิตภณั ฑส์ มุนไพรมีคุณภาพดี ตลอดจนการเกบ็ รักษาผลิตภณั ฑ์ ใหม้ ีคุณภาพ ใกลเ้ คียงผลิตภณั ฑเ์ ดิมมากท่ีสุด เนื่องจากผลิตภณั ฑบ์ างประเภทไม่สามารถ คงสภาพอยไู่ ดน้ าน การแปรรูป จึงเป็นการคงไวซ้ ่ึงคุณคา่ และสรรพคุณที่ดีของพชื สมุนไพร เช่น นา้ มะตูมผงชงละลาย ชาใบหม่อน ขมิ้นชนั ชนิดแคปซูล ไอศกรีมชาเขียว และชมพมู่ ะกรูด เป็นตน้ จุดประสงค์เชิงพฤติกรรม เพื่อใหน้ กั เรียนสามารถ 1. อธิบายความหมายของผลิตภณั ฑส์ มุนไพรไดอ้ ยา่ งถูกตอ้ ง 2. อธิบายความสาคญั ของผลิตภณั ฑส์ มุนไพรไดอ้ ยา่ งถกู ตอ้ ง 3. บอกประโยชน์ของผลิตภณั ฑส์ มุนไพรไดอ้ ยา่ งถูกตอ้ ง

2 วา่ ท่รี อ้ ยตรถี าวร บญุ มาวตั ร เลขท่ี 15 รหสั นกั ศกึ ษ 036490507115-5 หน่วยท่ี 1 ความหมาย ความสาคญั และประโยชน์ของผลติ ภณั ฑ์สมุนไพร 1. ความหมายของผลติ ภณั ฑ์สมุนไพร ผลิตภณั ฑส์ มุนไพร หมายถึง การนาพชื สมุนไพรมาแปรรูปตามหลกั การการแปรรูปผลิตภณั ฑ์ โดย การนาส่วนของพืชสมุนไพรมาผสมปรุงหรือแปรสภาพอ่ืนๆ เช่น บดละเอียด โดยการเปลี่ยนแปลงสถานะ ของสมุนไพร ใหแ้ ตกต่างไปจากเดิม เพือ่ ประโยชนใ์ นการใชง้ านที่หลากหลายมากข้ึน พชื สมุนไพรมีหลาย ชนิด และมีสรรพคุณทางยาเพอื่ การรักษา บาบดั บรรเทา หรือป้องกนั โรค ความเจบ็ ป่ วย ที่เกิดจากพชื สตั ว์ จุลชีพหรือธาตุวตั ถุท่ีมีความแตกต่างกนั ของรูป รส กลิ่น สี ซ่ึงเป็นปัจจยั หน่ึงท่ีมีความสาคญั เพ่ือใหก้ ารแปร รูปผลิตภณั ฑส์ มุนไพรมีคุณภาพดี ตลอดจนการเกบ็ รักษาผลิตภณั ฑใ์ หม้ ีคุณคา่ ใกลเ้ คียงผลิตภณั ฑเ์ ดิมมาก ที่สุด เนื่องจากผลิตภณั ฑบ์ างประเภทไม่สามารถคงสภาพอยไู่ ดน้ าน การแปรรูปซ่ึงคงไวค้ ุณคา่ และ สรรพคุณที่ดีของพืชสมุนไพรไว้ (กรมพฒั นาการแพทยแ์ ผนไทยและการแพทยท์ างเลือกกระทรวง สาธารณสุข, 2559) 1.1 ความหมายของสมุนไพร สมุนไพร มีความหมายตามแนวคิดของผเู้ ช่ียวชาญดา้ นสมุนไพร ซ่ึงใหน้ ิยามความหมาย ดงั น้ี สมุนไพร หมายถึง พชื ท่ีใชท้ าเป็นเครื่องยา ซ่ึงหาไดต้ ามพ้นื เมืองไม่ใช่เครื่องเทศ (รุ่งรัตน,์ 2540) สมุนไพร หมายถึง พืชที่ใช้ ทาเป็นเคร่ืองยา สมุนไพรกาเนิดมาจากธรรมชาติ และมี ความหมายต่อชีวติ มนุษยโ์ ดยเฉพาะ ในทางสุขภาพ อนั หมายถึงท้งั การส่งเสริมสุขภาพและการรักษาโรค ความหมายของยาสมุนไพรในพระราชบญั ญตั ิยา พ.ศ. 2510 ไดร้ ะบวุ า่ ยาสมุนไพร หมายความวา่ ยาท่ีได้ จากพฤกษาชาติ สตั วห์ รือแร่ธาตุ ซ่ึงมิไดผ้ สมปรุงหรือแปรสภาพ เช่น พชื กย็ งั เป็นส่วนของราก ลาตน้ ใบ ดอก ผล ฯลฯ ซ่ึงมิไดผ้ า่ นข้นั ตอนการแปรรูปใดๆ แต่ในทางการคา้ สมุนไพรมกั จะถูกดดั แปลงในรูปแบบ ต่างๆ เช่น ถูกหนั่ ใหเ้ ป็นชิ้นเลก็ ลง บดเป็นผงละเอียด หรืออดั เป็นแท่ง แต่ในความรู้สึกของคนทวั่ ไป เม่ือ กลา่ วถึง สมุนไพรมกั นึกถึงเฉพาะตน้ ไมท้ ี่นามาใชเ้ ป็นยาเท่าน้นั (พจนานุกรมฉบบั ราชบณั ฑิตยสถาน, 2525) สมุนไพร หมายถึง ยาท่ีไดม้ าจากพชื สตั ว์ แร่ธาตุจากธรรมชาติ ที่ไม่มีการเปลี่ยนแปลง สภาพโครงสร้างภายใน สามารถนามาใชเ้ ป็นยารักษาโรคต่างๆ และบารุงร่างกายได้ สมุนไพรท่ีไดจ้ ากส่วน ของพืชโดยตรง (พชื วตั ถุ) โดยส่วนต่างๆ ที่นามาน้นั มีสารที่สามารถใชเ้ ป็นยาได้ ไดแ้ ก่ ใบ ดอก ผล เปลือก ผล เมลด็ เปลือกเมลด็ รากหรือหวั ตน้ แก่น กระพ้ี เน้ือไม้ เปลือกไม้ สมุนไพรท่ีไดจ้ ากอวยั วะของสัตว์ (สตั วว์ ตั ถุ) ไดแ้ ก่ ตบั ดี นอ เขา เอน็ เลือด นา้ มนั มูล ฯลฯ เช่น ข้ีผ้งึ รังนก นา้ มนั ตบั ปลา สมุนไพรท่ีได้

3 วา่ ท่รี อ้ ยตรถี าวร บญุ มาวตั ร เลขท่ี 15 รหสั นกั ศกึ ษ 036490507115-5 จากแร่โดยธรรมชาติหรือส่ิงท่ีประกอบข้ึนจากแร่ธาตุต่างๆ ตามกรรมวิธี (ธาตุวตั ถุ) นามาใชเ้ ป็นยา เช่น เกลือ กามะถนั นา้ ประสานทอง ดีเกลือ และสารสม้ (ศูนยพ์ ิษวทิ ยารามาธิบดี, 2560) สรุปความหมายคาวา่ สมุนไพร หมายถึง การนาส่วนประกอบหรือส่วนต่างๆ ของพชื สตั ว์ แร่ธาตุ จากธรรมชาติ นามาผลิตตามกรรมวธิ ี นามาใชเ้ ป็นยารักษาโรคต่างๆ และบารุงร่างกายได้ 1.2 ความหมายของพืชสมุนไพร พชื สมุนไพร หมายถึง พชื ท่ีใชท้ าเครื่องยา ใชเ้ ป็นอาหารประจาวนั อาหารเสริมบารุง สุขภาพ หรือผลิตเป็นเคร่ืองสาอาง โดยอาจใชพ้ ชื สมุนไพรเพียงชนิดเดียว หรือหลายชนิดผสมกนั กไ็ ด้ (มณฑา, 2554) พชื สมุนไพร หมายถึง พืชทุกชนิดรอบตวั เราสามารถใชป้ ระโยชน์ เป็นท้งั ยาบารุง และ ยารักษาโรค (โชคอนนั ต์ และกลุ่มสมุนไพรแผนไทย, 2551) เชื่อวา่ ตน้ พชื ต่างๆ ทุกชนิด ต่างกเ็ ป็นพืชท่ีมี สารท่ีเป็นตวั ยาดว้ ยกนั ท้งั สิ้น เพียงแต่วา่ พชื ชนิดไหนจะมีคุณค่าทางยามากนอ้ ยกวา่ กนั เท่าน้นั สรุปแลว้ พืช สมุนไพร หมายถึง “พชื ท่ีใชท้ าเป็นเคร่ืองยา” สรุปความหมายคาวา่ พืชสมุนไพร หมายถึง พืชทุกชนิดท่ีใชท้ าเคร่ืองยา เพือ่ เป็นยา บารุงและยารักษาโรค แปรรูปเป็นผลิตภณั ฑอ์ าหารบริโภคในชีวติ ประจาวนั อาหารเสริมบารุงสุขภาพ หรือ ผลิตเป็นเคร่ืองสาอาง โดยอาจใชพ้ ชื สมุนไพรเพยี งชนิดเดียว หรือหลายชนิดผสมกนั ตามความเหมาะสม และตรงกบั ความตอ้ งการของการนาไปใชป้ ระโยชน์ ดงั ภาพที่ 1-7 ใบหูเสือ ใบยา่ นาง ภาพท่ี 1 พชื สมุนไพรท่ีใชป้ ระโยชนส์ รรพคุณทางยา ทม่ี า : สุขสิริ. (2559)

4 วา่ ท่ีรอ้ ยตรถี าวร บญุ มาวตั ร เลขท่ี 15 รหสั นกั ศกึ ษ 036490507115-5 ใบมะกรูด ใบกะเพรา ภาพท่ี 2 พืชสมุนไพรท่ีใชป้ ระโยชน์จากใบ ทมี่ า : สุขสิริ. (2559) มะม่วงหาว มะนาวโห่ ดอกแค ภาพที่ 3 พชื สมุนไพรที่ใชป้ ระโยชน์จากผลและดอก ท่มี า : สุขสิริ. (2559)

5 วา่ ท่รี อ้ ยตรถี าวร บญุ มาวตั ร เลขท่ี 15 รหสั นกั ศกึ ษ 036490507115-5 ใบเตยหอม ดอกอญั ชนั ฟักทอง ผกั คะหนา้ ภาพท่ี 4 พืช ผกั สมุนไพรที่ใหส้ ีธรรมชาติ ที่มา : สุขสิริ. (2559)

6 วา่ ท่ีรอ้ ยตรถี าวร บญุ มาวตั ร เลขท่ี 15 รหสั นกั ศกึ ษ 036490507115-5 หนงั กระเบน หนงั งูเหลือม ภาพท่ี 5 สมุนไพรจากสตั วท์ ่ีมีสรรพคุณทางยา ที่มา : สุขสิริ. (2559) กระดูกมา้ ดีจระเข้ ภาพท่ี 6 อวยั วะบางส่วนท่ีมีสรรพคุณทางยา ที่มา : สุขสิริ. (2559)

7 วา่ ท่รี อ้ ยตรถี าวร บญุ มาวตั ร เลขท่ี 15 รหสั นกั ศกึ ษ 036490507115-5 ดินประสิวขาว กามะถนั จุนสี ดีเกลือ ภาพที่ 7 แร่ธาตุท่ีมีสรพรคุณทางยา ทีม่ า : พทั ธปิ ตตะสมุนไพร. (2559)

8 วา่ ท่รี อ้ ยตรถี าวร บญุ มาวตั ร เลขท่ี 15 รหสั นกั ศกึ ษ 036490507115-5 2. ความสาคญั ของผลติ ภณั ฑ์สมุนไพร 2.1 เพ่ือรักษาคุณภาพและประโยชน์ของสมุนไพร โดยปกติแลว้ คุณภาพของผลิตภณั ฑส์ มุนไพรมี ความแปรผนั กบั เวลา คือ คุณภาพของผลิตภณั ฑจ์ ะลดลงเร่ือย ๆ เม่ือเวลาเพมิ่ มากข้ึน การแปรรูปผลิตภณั ฑ์ สมุนไพรแหง้ มีนา้ หนกั เบา ป้องกนั อาหารจากการเส่ือมสภาพจากสิ่งแวดลอ้ มภายนอกไดด้ ี ไม่ตอ้ งอาศยั ขนส่งโดยใชห้ อ้ งเยน็ ที่ทาใหค้ ่าใชจ้ ่ายในการขนส่งเพิ่มข้ึน จากแหลง่ ผลิตไปจาหน่ายยงั ทอ้ งถิ่นท่ีห่างไกล นอกจากจะทาใหป้ ระชาชนในทอ้ งถิ่นน้นั จะมีอาหารบริโภค โดยท่ีอาหารไม่เน่าเสียระหวา่ งการขนส่งแลว้ ยงั ช่วยประหยดั ค่าใชจ้ ่าย และสะดวกในการขนส่งกวา่ การขนส่งในรูปของอาหารสดท่ียงั ไม่ไดแ้ ปรรูปเป็น ผลิตภณั ฑจ์ ะทาใหผ้ ลิตภณั ฑน์ ้นั คงสภาพอยไู่ ดน้ าน โดยเฉพาะอยา่ งยง่ิ ผผู้ ลิตท่ีอยหู่ ่างไกลจากผบู้ ริโภค 2.2 เพ่ือเปลย่ี นลกั ษณะของผลติ ภัณฑ์ให้เหมาะสมในเชิงการค้า หรือการนาไปใชป้ ระโยชนใ์ นดา้ น อ่ืนๆ เช่น พลูคาว หญา้ หมอนอ้ ย มีกล่ินและรสชาติท่ีรับประทานไดย้ าก ดงั น้นั ก่อนนามาบริโภคจาเป็นตอ้ ง มีการแปรรูปใหเ้ ป็นผงแหง้ เสียก่อนพร้อมใส่ในแคปซูลหรือทาเป็นเมด็ เพอื่ ใหง้ ่าย ต่อการรับประทาน 2.3 เพ่ือเพม่ิ มูลค่าของผลติ ภัณฑ์ให้สูงขนึ้ เช่น การนาดอกไมท้ ี่มีกลิ่นหอมมาสกดั เป็นนา้ หอม นา้ ผ้งึ นามาแปรรูปเป็นผลิตภณั ฑเ์ คร่ืองสาอาง โดยผสมนา้ ผ้งึ ร่วมกบั นา้ สมนุ ไพร และยาสมุนไพร ในรูปแบบ ต่างๆ เป็นตน้ (ศูนยศ์ ึกษาการพฒั นาอ่าวคุง้ กระเบน, 2556) ดงั ภาพท่ี 8 บรรจุในรูปแคปซูล ผงสาเร็จรูป ภาพที่ 8 ผลิตภณั ฑส์ มุนไพรแปรรูป ทีม่ า : สุขสิริ. (2559)

9 วา่ ท่รี อ้ ยตรถี าวร บญุ มาวตั ร เลขท่ี 15 รหสั นกั ศกึ ษ 036490507115-5 3. ประโยชน์ของการแปรรูปผลติ ภณั ฑ์สมุนไพร 3.1 ด้านยารักษาโรค หมายถึง การนามารักษาโรค โดยตวั ผปู้ ่ วยสามารถนามาใชไ้ ด้ โดยตรงเพราะ วธิ ีการใชไ้ ม่ยงุ่ ยากหรือสลบั ซบั ซอ้ น เช่น ทอ้ งเสีย ทอ้ งผกู เป็นลมวงิ เวียนศีรษะ นอนไม่หลบั ริดสีดวงทวาร ปวดฟัน หรือไขท้ บั ระดู เป็นตน้ พืชสมุนไพรท่ีนิยมนามารักษาโรค ดงั ตารางท่ี 1 และ 2 ชนิด วธิ ีการ สรรพคุณ กระชาย นาเหงา้ กระชาย (สด) 5-10 กรมั ทบุ พอแตก ตม้ เอานา้ ชว่ ยบรรเทาอาการทอ้ งอดื ด่มื กระเจีย๊ บแดง นากลบี เลยี้ งสมี ่วงแดงมาบดเป็นผง แลว้ ชงกบั นา้ ด่มื ครงั้ แกโ้ รคขดั เบา ละ 1 ชอ้ นชา กาฝากตน้ มะนาว นามาสบั และตากแหง้ แลว้ ตม้ เอานา้ ด่ืม แกโ้ รคความดนั โลหิตสูง สาหรับเดก็ อายุ 1 ขวบ ใชช้ อ้ นขดู กลว้ ยเบาๆ เอาแต่เน้ือกลว้ ย (ไม่ เอาไส)้ แลว้ บดใหล้ ะเอียดเพอ่ื ช่วยในการยอ่ ย รับประทานคร้ังละ 1 ผล วนั ละ 2 คร้ัง กลว้ ยน้าวา้ ส่วนผใู้ หญ่ใหร้ ับประทานกลว้ ยนา้ วา้ สุกท้งั ผลก่อนนอน แกท้ อ้ งผกู นาเหงา้ แก่สดมาลา้ งใหส้ ะอาด หนั่ เป็นชิ้นบางๆ ผ่งึ แดด บดให้ ขมิน้ ชนั (สาหรับยา ละเอียด ผสมนา้ ผ้งึ ป้ันเป็นลูกกลอน รับประทาน วนั ละ 4 คร้ัง หลงั ภายใน) อาหารและก่อนนอน รักษาแผลในกระเพาะอาหาร รักษาชนั นะตุ (โรคผวิ หนงั ชนิด หน่ึงท่ีเกิดจากเช้ือราและหนงั ศรีษะเป็นผนื่ คนั และใชท้ าแก้ ขมิ้นชนั (สาหรับ นาหวั ขมิ้นชนั มาตาหรือบดเป็นผงผสมกบั น้ามะนาวหรือนา้ ตม้ สุก เป็นผนื่ คนั ตามผิวหนงั โรค เป็ นยาภายนอก) ผวิ หนงั หรือแผลผผุ อง) ใชท้ ุกวนั วนั ละ 2-3 คร้ัง ข่อย นารากข่อยมาตม้ โดยใส่นา้ พอท่วมแลว้ นาไปดื่ม แกป้ วดฟัน ขิง ใชเ้ หงา้ แก่ฝนกบั นา้ มะนาวใส่เหลือเลก็ นอ้ ยแลว้ นาไปดื่ม แกป้ วดฟัน นาตน้ บานไม่รู้โรยดอกขาวท้งั ตน้ และราก 1 กามือ ใส่นา้ 3-4 แกว้ บานไม่รู้โรยดอก ตม้ ใหเ้ ดือดนาน 10 นาที ดื่มคร้ังละ 1 แกว้ ขาว ทุก 1/2 - 1 ชว่ั โมง แกไ้ ขท้ บั ระดู

10 วา่ ท่ีรอ้ ยตรถี าวร บญุ มาวตั ร เลขท่ี 15 รหสั นกั ศกึ ษ 036490507115-5 นายอดฝรั่งมาเค้ียวรับประทานทีละยอด รวมท้งั หมด 7 ยอด ทุก 2 แกโ้ รคทอ้ งเสีย ฝร่ัง ชว่ั โมง ท่มี า:มณฑา. (2554) ตารางท่ี 1 พชื สมนุ ไพรท่ใี ชใ้ นการรกั ษาโรคไดด้ ว้ ยตวั เอง (ตอ่ ) สรรพคุณ ชนิด วิธีการ แกโ้ รคบิด (ติดเชือ้ ในระบบ นามะระสดมาคนั้ นา้ ด่มื 1 แกว้ ด่มื กบั นา้ ตม้ สกุ หรอื ใชด้ อกมะระ ทางเดินอาหาร ส่งผลใหถ้ ่าย มะระ 12 ดอก ตาใหล้ ะเอยี ด ผสมกบั นา้ ผงึ้ รบั ประทาน อจุ จาระเป็นมกู เลอื ด) ชดุ เหด็ เทศ นาดอกชมุ เหด็ เทศ 1 ชอ่ มาตม้ กินกบั นา้ พรกิ แกโ้ รคทอ้ งผกู ใชเ้ หงา้ สดฝานเป็นแผ่นบางๆ แลว้ นาไปทอดในนา้ มนั มะพรา้ ว เติม ไพล พมิ เสน การบรู แลว้ นามาทาถนู วดบรเิ วณท่ีปวดเม่ือย ฟกชา้ แกป้ วดเม่ือย ฟกชา้ นาใบสด 1-2 มาตาใหล้ ะเอียด ผสมกบั เหลา้ ขาวทาบรเิ วณท่ีเป็น พลู ลมพษิ แกล้ มพษิ เทียนดอก นาใบเทยี นดอกมาตา พอกท่นี วิ้ มือหรอื นิว้ เทา้ เปล่ยี นวนั ละ 2-3 บรรเทาเทาอาการปวดขอ้ นิว้ มือ ครงั้ และนิว้ เทา้ นาเมล็ดนอ้ ยหน่าประมาณ 10 เมล็ด มาตาใหล้ ะเอียดผสมกบั นา้ เมล็ดนอ้ ยหน่า มนั มะพรา้ ว 1-2 ชอ้ นโต๊ะ ขยีใ้ หท้ ่วั ศรี ษะ ใชเ้ ป็นยาฆ่าเหา นาใบสดประมาณ 4 ใบนามาตาผสมกบั เหลา้ ขาว แลว้ เอานา้ ท่ี ใชเ้ ป็นยาฆ่าเหา ชว่ ยทาใหไ้ ข่ ใบนอ้ ยหนา่ ไดม้ าชโลมใหท้ ่วั ศรี ษะ เหาฝ่ อ วา่ นหางจระเข้ ขดู เอาเฉพาะสว่ นท่เี ป็นวนุ้ ๆ พอกบรเิ วณท่ีเป็น รกั ษาแผลไฟไหมน้ า้ รอ้ นลวก พญายอ นาใบมาตาแลว้ ผสมกบั เหลา้ ขาวทาบรเิ วณท่ีเป็น แกล้ มพษิ เตยหอม นามาห่นั เป็นชนิ้ เลก็ ๆ ตากแหง้ แลว้ ค่วั ใหห้ อมชงกบั นา้ รอ้ นด่ืม ช่วยบารุงหวั ใจ ท่มี า : มณฑา. (2554)

11 วา่ ท่รี อ้ ยตรถี าวร บญุ มาวตั ร เลขท่ี 15 รหสั นกั ศกึ ษ 036490507115-5 ตารางที่ 2 สัตวส์ มุนไพรทใ่ี ชร้ กั ษาโรค วิธีการ สรรพคณุ ชนดิ ขดู กระดองออกใหเ้ ป็นฝอยๆ บดผสมกบั สมนุ ไพรท่ีตอ้ งการใช้ หรอื กระดองเตา่ หบั ตม้ เค่ยี วเอาแตน่ า้ จบิ เป็นยา แกอ้ กั เสพ อาการบวม ปนู า ใชต้ วั เป็นๆ ตากบั ใบบวั บก และเหลา้ ขาว คนั้ เอาแตน่ า้ แกช้ า้ ใน กระดองแมงดา ขบั นา้ คาวปลาของผหู้ ญิง ทะเล นามาเผา หรอื ตากใหแ้ หง้ และนามาตม้ กบั เหงือกปลาหมอ กลั ปังหา นามาตาใหเ้ ป็นผงละเอียด โรยแผล รกั ษาแผลเน่าเป่ือย กระดกู งเู หลอื ม นากระดกู มาเผาไฟ และตม้ กบั นา้ มะนาวนามาด่มื แกด้ บั พิษ ดีงเู หลือม นามาละลายนา้ แลว้ ด่มื แกไ้ ข้ เขากระทงิ นาเขากระทิงออ่ นมาขดู ใหล้ ะเอียด แกก้ ารอกั เสพจากฝี เขากวาง นาเขากวางออ่ นมาขดู ใหล้ ะเอียด หรอื ผสมกบั สมนุ ไพรอ่ืนๆ แกพ้ ษิ อาหารเป็นพิษ และ บารุงกาลงั ที่มา : สยามรฐั . (2560)

12 วา่ ท่ีรอ้ ยตรถี าวร บญุ มาวตั ร เลขท่ี 15 รหสั นกั ศกึ ษ 036490507115-5 ตวั อยา่ งพชื สมนุ ไพรท่ีใชร้ ักษาอาการแกไ้ อ เช่น นา้ มะนาว และนา้ ผ้งึ ดงั ภาพท่ี 9 น้ามะนาว และน้าผ้งึ ใชร้ ักษาแกไ้ อ ผสมน้ามะนาวและน้าผ้งึ แลว้ จิบ ภาพท่ี 9 พืชสมุนไพรที่ใชร้ ักษาโรคไดด้ ว้ ยตวั เอง ท่ีมา : สุขสิริ. (2559) ปัจจุบนั การนาพชื สมุนไพร และสตั วส์ มุนไพรมาใชเ้ ป็นยารักษาโรค ไดม้ ีการพฒั นาวิธีการผลิตใน รูปแบบสาเร็จที่สะดวดในการนาไปใช้ เน่ืองจากมีผนู้ ิยมใชย้ าสมุนไพรมากข้ึน สถานผลิตยาสมุนไพรมีเพม่ิ มากข้ึน มีการลงทุนนาเทคโนโลยกี ารผลิตข้นั สูงมาใช้ การสกดั สารออกฤทธ์ิจากพืชสมุนไพรและ รูปแบบ ยามีหลากหลายที่ผลิตดว้ ยเคร่ืองมือท่ีทนั สมยั เช่น ยาแคปซูล และครีมเจล โดยใชแ้ ทนการสกดั ดว้ ยการตม้ บีบ ค้นั หรือป้ันเมด็ ยาดว้ ยมือ ซ่ึงสถานที่ผลิตสมุนไพรที่สาคญั และเป็นที่รู้จกั ไดแ้ ก่ องคก์ ารเภสชั กรรม โรงพยาบาลเจา้ พระยาอภยั ภูเบศร และคณะเภสชั ศาสตร์มหาวทิ ยาลยั มหิดล เป็นตน้ 3.2 ด้านอาหาร 3.2.1 อาหารในชีวติ ประจาวนั ไดแ้ ก่ - อาหารประเภทแกง เช่น แกงส้ม แกงป่ า หรือแกงข้ีเหลก็ เป็นตน้ - อาหารประเภทตม้ เช่น ตม้ ยา แกงเลียง หรือแกงจืด เป็นตน้ -อาหารประเภทยา เช่น ยาผกั ต่างๆ รวมท้งั ขา้ วยา และขนมจีนท่ีตอ้ งรับประทานกบั ผกั -อาหารประเภทขนมหวาน เช่น ขนมช้นั ขนมช่อม่วง ขนมเปี ยกปูน หรือ ขา้ วเหนียวเหลือง เป็นตน้ ซ่ึงอาหารประเภทต่างๆ ขา้ งตน้ เหลา่ น้ีเม่ือรับประทานเป็นประจาร่างกาย จะไดร้ ับประโยชน์จากสรรพคุณ ของพชื สมุนไพร ซ่ึงช่วยตา้ นทานโรคหรือรักษาโรค โดยพืชสมุนไพรจะอดุ มไปดว้ ยสารออกฤทธ์ิท่ีสาคญั

13 วา่ ท่รี อ้ ยตรถี าวร บญุ มาวตั ร เลขท่ี 15 รหสั นกั ศกึ ษ 036490507115-5 เช่น สารตา้ นอนุมูลอิสระ สามารถลดความเสี่ยงต่อโรคหลายโรค โดยเฉพาะโรคเร้ือรังท่ีสมั พนั ธ์กบั อาหาร เช่น โรคหวั ใจ โรคมะเร็ง ตอ้ กระจก โรคเบาหวาน โรคปอด หรือโรคไขขอ้ อกั เสบ เป็นตน้ และโรคสมอง เช่น อลั ไซเมอร์ เป็นตน้ ดงั ตารางท่ี 3 (มณฑา, 2554) ตารางท่ี 3 ตวั อย่างอาหารท่ีใชพ้ ืชสมนุ ไพรเป็นสว่ นประกอบ ชนิดของอาหาร พืชสมุนไพรทน่ี ามาเป็ นส่วนประกอบ แกงสม้ (แกงเหลอื ง) ขมนิ้ กระเทียม พรกิ ขหี้ นู หอมแดง มะนาว แกงป่ า ขมนิ้ กระเทยี ม พรกิ ไทย พรกิ ขีห้ นู ตะไคร้ หอมแดง แกงดอกขีเ้ หลก็ ขมนิ้ กระเทียม พรกิ ไทย พรกิ ขีห้ นู ตะไคร้ ดอกขีเ้ หลก็ แกงเขียวหวานไก่ มะเขือเปราะ ข่า พรกิ ขหี้ นเู ขียว กระเทยี ม หอม พรกิ ไทย ย่หี รา่ มะพรา้ ว ตะไคร้ โหระพา ใบมะกรูด แกงมสั ม่นั ไก่ พรกิ ดอกใหญ่ กระเทียม หอม พรกิ ไทย ย่หี รา่ ตะไคร้ ถ่วั ลสิ ง มนั ฝร่งั ตม้ ยา ข่า ตะไคร้ มะเขือเทศ มะนาว ผกั ชฝี ร่งั หอมใหญ่ ใบมะกรูด พรกิ ยาประเภทตา่ งๆ พรกิ ขีห้ นู มะนาว หอมแดง ผกั ชี ตน้ หอม หอมหวั ใหญ่ ขนึ้ ฉ่าย มะเขือเทศ แกงเลยี ง ผกั พนื้ บา้ น เชน่ ผกั หวาน ตาลงึ ขา้ วโพดออ่ น ฟักทอง เหด็ ผกั โขม กระชาย หอมแดง แกงจืด ผกั กาด เห็ดหหู นู ถ่วั เหลิอง ตน้ หอม ผกั ชี ขนึ้ ฉ่าย พรกิ ไทย กระเทียม ขา้ วยา ใบขมนิ้ ใบมะกรูด ถ่วั ฝักยาว คะไคร้ ขนมจีน เครื่องเคียง ไดแ้ ก่ แตงกวา ถ่วั ฝักยาว ยอดมะกอก ถ่วั งอก ผกั บงุ้ ยอดกระถิน สะตอ ลกู เนียง เม่ียงคา มะพรา้ ว ใบชะพลู ขงิ ขา่ พรกิ ขีห้ นู ถ่วั ลสิ ง หวั หอม ลาบ นา้ ตก สะระแหน่ ผกั ชีฝร่งั โหระพา พรกิ ขีห้ นู มะนาว แตงกวา ถ่วั ฝักยาว สม้ ตา มะละกอ มะนาว พรกิ ขีห้ นู มะมว่ ง มะเขือเทศ ถ่วั ฝักยาว ถ่วั ลสิ ง ขา้ วเหนียวเหลอื ง ขมนิ้ ใบมะกรูด ขนมเปียกปนู ใบเตยหอม ขนมชอ่ มว่ ง ดอกอญั ชนั

14 วา่ ท่รี อ้ ยตรถี าวร บญุ มาวตั ร เลขท่ี 15 รหสั นกั ศกึ ษ 036490507115-5 นา้ กาบหอนแครง วา่ นกาบหอยแครง นา้ แตงไทย แตงไทย สะเดานา้ ปลาหวาน สะเดา พรกิ ขหี้ นู มะขาม หวั หอม แกงสม้ (แกงเหลอื ง) ขมนิ้ กระเทยี ม พรกิ ขหี้ นู หอมแดง มะนาว แกงป่า ขมนิ้ กระเทียม พรกิ ไทย พรกิ ขีห้ นู ตะไคร้ หอมแดง แกงดอกขีเ้ หลก็ ขมนิ้ กระเทยี ม พรกิ ไทย พรกิ ขีห้ นู ตะไคร้ ดอกขีเ้ หลก็ ทมี่ า : มณฑา. (2554) จะเห็นไดว้ า่ พชื สมุนไพรไดแ้ ทรกอยใู่ นส่วนผสมของอาหารประจาทุกอยา่ ง ดงั น้นั ในแต่ละวนั ผบู้ ริโภคจะ ไดร้ ับประทานสมุนไพรตลอดเวลา แสดงดงั ภาพที่ 10 ปลาร้าสับสมุนไพร ไอศกรีมมะพร้าวอ่อน

15 วา่ ท่ีรอ้ ยตรถี าวร บญุ มาวตั ร เลขท่ี 15 รหสั นกั ศกึ ษ 036490507115-5 โรตรีสายไหมใชส้ ีเขยี วจากใบเตย ขนมขบเค้ยี วผสมชาเขยี ว ภาพที่ 10 ผลิตภณั ฑอ์ าหารสมุนไพร ท่มี า : สุขสิริ. (2559) 3.2.2 อาหารเสริมที่ใช้รับประทานเพ่ือบารุงสุขภาพ มกั จดั ทาเป็นผลิตภณั ฑแ์ ปรรูปแบบตา่ งๆ ไดแ้ ก่ ผลิตภณั ฑใ์ นรูปสินคา้ สารสกดั สาเร็จรูปจาพวกเห็ดหลินจือผง ชาเขียว นา้ มนั กระเทียม จมูกขา้ วสาลี และ ผลิตภณั ฑท์ ี่มีโสมเป็นส่วนผสม เป็นตน้ การนาสมุนไพรทาเป็นเครื่องดื่มบารุงสุขภาพหรือตา้ นโรค นบั วา่ เป็นส่ิงที่สาคญั ต่อมนุษย์ เพราะมีหลายโรคที่สามารถบรรเทาอาการลงไดด้ ว้ ย นา้ สมุนไพรชนิดตา่ งๆ เช่น นา้ กระเจี๊ยบ ช่วยบรรเทาปัสสาวะขดั นา้ มะนาว ช่วยบรรเทาอาการเจบ็ คอหรือเสียงแหบ และนา้ ขิง ช่วย บรรเทาอาการไอ เป็นตน้ ดงั ภาพท่ี 11 ผลิตภณั ฑส์ มุนไพรแบบบรรจุแคปซูล ผลิตภณั ฑส์ มุนไพรแบบแหง้

16 วา่ ท่รี อ้ ยตรถี าวร บญุ มาวตั ร เลขท่ี 15 รหสั นกั ศกึ ษ 036490507115-5 ผลิตภณั ฑส์ มุนไพรแบบผง ผลิตภณั ฑส์ มนุ ไพรแบบบรรจุขวดปิ ด สนิท ภาพที่ 11 ผลิตภณั ฑส์ มุนไพรเพือ่ สุขภาพ ที่มา : สุขสิริ. (2559) 3.3 ด้านใช้ในชีวติ ประจาวนั 3.3.1 สมุนไพรเคร่ืองสาอางและความงาม เมื่อใชแ้ ลว้ มีผลดีต่อสุขภาพของผวิ พรรณ และอาจเกิด ผลขา้ งเคียงนอ้ ยมากหรือไม่เกิดเลย ซ่ึงการสกดั สารพชื สมุนไพรบางชนิด เพ่ือใชท้ าเครื่องสาอางน้นั บางคร้ัง ตอ้ งใชเ้ ทคโนโลยสี ูงมาก เช่น การสกดั สารจากขมิ้นชนั เพ่ือนามาเป็นครีมบารุงผวิ หนา้ นอกจากน้ียงั นา สมุนไพรหรือสารสกดั จากพชื สมุนไพรมาเป็นส่วนผสมในครีมลา้ งหนา้ ครีมพอกหนา้ ครีมขดั ผวิ แชมพู ครีมนวดผม โคลนหมกั ผม สบู่แขง็ สบู่เหลว โลชนั่ บารุงผวิ นา้ มนั หอมระเหย จากสมุนไพรท่ีใชน้ วดหนา้ นวดผวิ กาย และยงั นามาผสมในเกลือขดั ผวิ อีกดว้ ย ดงั ภาพที่ 12

17 วา่ ท่รี อ้ ยตรถี าวร บญุ มาวตั ร เลขท่ี 15 รหสั นกั ศกึ ษ 036490507115-5 สบู่สมุนไพรจากมะขาม สบู่สมุนไพรจากบวั หิมะ เครื่องด่ืมสาเร็จรูปชนิดผงรสสม้ เคร่ืองด่ืมธญั ญาหารนา้ นมขา้ วกลอ้ งงอก ผสมใยอาหาร วติ ามิน และเกลือแร่ ผสมงาดา ภาพที่ 12 ผลิตภณั ฑส์ มุนไพรในชีวิตประจาวนั ทม่ี า : สุขสิริ. (2559) 3.3.2 สมุนไพรใช้ในครัวเรือน เป็นการหลีกเล่ียงสารเคมีไดอ้ ยา่ งดี ประกอบกบั คุณสมบตั ิของสาร ออกฤทธ์ิในสารเคมีซ่ึงมีกลิ่นหอมแตกต่างกนั จึงไดม้ ีการประดิษฐส์ ร้างสรรคท์ ่ีสวยงาม เช่น เทียนเจล ถุง หอมกานบูร หมอนสมุนไพร เขม็ ขดั นิรภยั ไมแ้ ขวนเส้ือ หรือเทียนหอม ท่ีมีกลิ่นหอมของสมุนไพร หลากหลายกลิ่นตามชนิดของพืช เช่น ผวิ มะกรูด ใบมะนาว ตะไคร้บา้ น ใบส้มป่ อย ดอกพิกลุ พิมเสน หรือ การบูน เป็นตน้ กลิ่นของพชื สมุนไพรเหลา่ น้ีอาจใชเ้ พอื่ การผอ่ นคลาย หรืออาจรักษาโรคบางชนิดได้ เช่น

18 วา่ ท่ีรอ้ ยตรถี าวร บญุ มาวตั ร เลขท่ี 15 รหสั นกั ศกึ ษ 036490507115-5 หมอนสมุนไพรสามารถรักษาอาหารหวดั ภมู ิแพ้ หรือบรรเทาอาการของโรคหวั ใจได้ โดยเฉพาะเทียนเจล หอมหรือเทียนหอม ถา้ ใส่นา้ มนั หอมระเหยกล่ินตะไคร้หอมกส็ ามารถใชไ้ ล่ยงุ ในบา้ นได้ นอกจากน้ียงั มีการ นามาหมกั เป็นนา้ หมกั จุลินทรีย์ ดงั ภาพที่ 13 นา้ ยาลา้ งจานประคาดีควาย เทียนหอม ยาหม่องพญายอ ป๋ ุยยเู รียนา้ จากถว่ั เหลือง ภาพที่ 13 ตวั อยา่ งผลิตภณั ฑส์ มุนไพรใชใ้ นครัวเรือน ท่มี า : สุขสิริ. (2559)

19 วา่ ท่ีรอ้ ยตรถี าวร บญุ มาวตั ร เลขท่ี 15 รหสั นกั ศกึ ษ 036490507115-5 3.3.3 สมุนไพรใช้ในงานฟาร์มเกษตร มีการนาสมุนไพรมาใชก้ าจดั แมลงท่ีเป็นศตั รูพืชและใชร้ ักษา สตั วเ์ ล้ียงในฟาร์ม ซ่ึงจะไม่มีสารพษิ ตกคา้ งท่ีเกิดจากสารเคมีท่ีทาใหด้ ินมีความแขง็ กระดา้ ง เสื่อมโทรม อากาศเป็นพษิ หรือนา้ ในแหล่งนา้ ธรรมชาติมีพิษ และยงั ช่วยลดตน้ ทุนการผลิต เพราะไม่ตอ้ งใชเ้ งินซ้ือ เกษตรกรสามารถผลิตใชไ้ ดเ้ อง ซ่ึงนามาใชใ้ นงานฟาร์มมี 2 ประเภท ดงั น้ี 1. สมุนไพรที่ใชใ้ นการกาจดั ศตั รูพืช มีฤทธ์ิในการป้องกนั กาจดั หนอนแมลง ท่ีเป็นศตั รูพืช ดงั ตารางที่ 4 ตารางที่ 4 พืชสมุนไพรที่ใชก้ าจดั ศตั รูพืชได้ ช่ือสมุนไพร ส่วนทนี ามาใช้ ชนิดของศัตรูพืช ข่า เหงา้ ดว้ ง เช้ือรา และจกั จนั่ ดีปลี ดอก แมลงศตั รูขา้ ว และเพล้ียบางชนิด มะมว่ งหิมพานต์ เปลือกเมลด็ ดว้ งงวงขาว และมอดเจาะไม้ นอ้ ยหน่า ใบ เพล้ียออ่ น และหนอนในผกั โหระพา ตน้ ไร และเพล้ียออ่ น ยโ่ี ถ กลีบดอก ดว้ งงวงขาว ดว้ งปี กแขง็ และบุง้ มนั แกว เมลด็ แมลงบางชนิด ฟ้าทะลายโจร ตน้ ใบ เช้ือแบคทีเรีย ชบา กลีบดอก ดว้ งวงขาว สารพดั พษิ เมลด็ เพล้ียอ่อน สาโรง เปลือกเมด็ แมลงวนั ทองเป็นหมนั ยาสูบ ใบ เพล้ีย ทากบางชนิด และหนอนชอนใบ ไพล เหงา้ แง่ง เช้ือแบคทีเรีย ดาวเรือง ดอก ใบ แมลงหว่ขี าว และเพล้ียกระโดด ทานตะวนั ดอก แมลงวนั ทองและมด บอระเพด็ ตน้ ใบ เพล้ียกระโดดสีนา้ ตาลและหนอนกอขา้ ว ตะไคร้หอม เหงา้ ใบ หนอนกระทูผ้ กั หนอนใยผกั ไล่ยงุ่ แมลงต่างๆ

20 สลอด เมลด็ วา่ ท่ีรอ้ ยตรถี าวร บญุ มาวตั ร เลขท่ี 15 รหสั นกั ศกึ ษ 036490507115-5 ผกากรอง เมลด็ เพล้ียอ่อน แมลงวนั หอยทาก หนอนไหม ขมิ้นชนั เหงา้ สาบเส้ือ ตน้ หนอนกระทูผ้ กั ลางสาด เมลด็ หนอนกระทูผ้ กั หนอนผเี ส้ือ ดว้ งงวงชา้ ง เพล้ียกระโดด เพล้ียจกั จนั่ วา่ นนา้ เหงา้ หนอนหลอดลม ท่มี า : นอ้ ย. (2546) อา้ งใน มณฑา. (2554) แมลงในโรงเกบ็ สมุนไพร ดว้ งหมดั ผกั ดว้ งเจาะ เมลด็ ถวั่ 2. สมุนไพรที่ใชใ้ นการรักษาสตั วเ์ ล้ียง เป็นการนาพืชสมุนไพรมาใชร้ ักษา สตั วเ์ ล้ียง ส่วนใหญ่ใชพ้ ชื สมนุ ไพรต้งั แต่ 2 ชนิดข้ึนไปพร้อมกบั ตวั ทาละลาย ตวั สกดั สารออกฤทธ์ิ เช่น นา้ และเหลา้ ขาว ดงั ตารางท่ี 5 ตารางท่ี 5 พืชสมุนไพรท่ีใชร้ ักษาสตั ว์ ประเภทของสัตว์ ตวั ยาสมุนไพร วธิ ีทา วธิ ีใช้ สรรพคุณ ใชก้ ิน ขบั พยาธิ ไก่ หมากแหง้ นา้ มะขาม นาผสมกนั ในอตั ราส่วนท่ี ใชก้ ิน รักษาโรคหลอดลม เป็ ด-ไก่ เปี ยก และนา้ ตาลกรวด เท่าๆ กนั ใชก้ ิน รักษาโรคข้ีขาว เป็ ด-ไก่ ใชก้ ิน รักษาทอ้ งอืด กระบือ ขมิ้นชนั ชะอม นามาทุบรวมกนั แลว้ ผสม ตน้ ตาลึง กบั นา้ ใชท้ า รักษาโรคปากและ โค-กระบือ เทา้ เปื่ อย บอระเพด็ ชะอม นามาทุบแลว้ ผสมกบั นา้ ตะไคร้หอม เปลือกตน้ เพกา และ ตาเปลือกตน้ เพกาผสมกบั มดแดง มดแดง แลว้ ค้นั เอาแต่นา้ ให้ ไดป้ ริมาตร 700 มิลลิลิตร ใบเสลดพงั พอน วา่ น ตาผสมกนั แลว้ ใส่ใน เหลา้ หางจระเข้ และวา่ นไฟ ขาว

21 วา่ ท่รี อ้ ยตรถี าวร บญุ มาวตั ร เลขท่ี 15 รหสั นกั ศกึ ษ 036490507115-5 สุกร มะเฟื องรสเปร้ียว นาผลมะเฟื องค้นั เอาแต่นา้ ใชท้ า รักษาโรคผวิ หนงั ท่ี สุกร เป็ นจุดแดงตามตวั สุกร ฟ้าทะลายโจร ใบฝร่ัง ใชใ้ นอตั ราส่วนเท่ากนั ผสม ใชก้ ิน ช่วยใหส้ ุกรโตเร็ว ในอาหารสุกรขนุ ทีม่ า:ดดั แปลงมาจากมณฑา. (2554) 3.4 ด้านอุตสาหกรรม โดยการนาองคป์ ระกอบทางเคมีหลายอยา่ ง เช่น Aldehyde (อลั ดีไฮด)์ Alkaloid (อลั คา ลอยด)์ Glycoside (ไกลโคไซด)์ Cholin (โครลิน) Carbonic acid (คาร์บอนิก แอซิก) มาใชใ้ นดา้ น อตุ สาหกรรมอยา่ งกวา้ งขวาง เช่น ใชใ้ นอตุ สาหกรรมผลิตบุหร่ี โดยการสังเคราะห์ เอากลิ่นวานิลาผสมในใบ ยาสูบ เช่น กานพลู ใชเ้ ป็นสียอ้ มผา้ เช่น ขมิ้น ใชแ้ ต่งสีอาหาร เช่น ขมิ้น กระเจี๊ยบแดง เตยหอม และอญั ชนั ใชใ้ นอุตสาหกรรมทาสี นา้ มนั ชกั เงา เช่น นา้ มนั จากเมลด็ ดอกคาฝอย ใชใ้ นอตุ สาหกรรมอาหารกระป๋ อง เช่น นา้ มนั จากกานพลู

22 วา่ ท่ีรอ้ ยตรถี าวร บญุ มาวตั ร เลขท่ี 15 รหสั นกั ศกึ ษ 036490507115-5 3.5 ด้านการลดค่าใช้จ่ายในการดูแลสุขภาพ ปัจจุบนั มีการนาผลิตภณั ฑส์ มุนไพรหลายชนิดมาใชเ้ พ่ือทดแทน ยาแผนปัจจุบนั ซ่ึงมีสรรพคุณทางยา และมีประโยชนท์ างการแพทย์ ไม่แพย้ าแผนปัจจุบนั แต่ท่ีดีกวา่ คือ ประหยดั คา่ ใชจ้ ่าย ลดการนาเขา้ ยาแผนปัจจุบนั จากต่างประเทศ เพราะสมุนไพรสามารถปลูก และหาไดง้ ่าย ในทอ้ งถิ่น ราคาถูก บางชนิดไม่ตอ้ งซ้ือเพราะมีอยทู่ ว่ั ไป ทาใหล้ ดภาระคา่ ใชจ้ ่ายใน การจดั หายามาใชใ้ นการ ดูแลสุขภาพของคนในชุมชน และยงั ลดคา่ ใชจ้ ่ายในการเดินทางไปพบแพทย์ หรือซ้ือหายาแผนปัจจุบนั ท่ีมี แหล่งจาหน่ายอยเู่ ฉพาะในบางพ้ืนท่ีเท่าน้นั (รุ่งรัตน,์ 2540) 3.6 ด้านการทาเป็ นอาชีพหลกั ความนิยมบริโภคผลิตภณั ฑส์ มุนไพรในปัจจุบนั มีสูงมาก ซ่ึงมีการปลูกพืช สมุนไพรเพื่อจาหน่ายเป็นอาชีพหลกั การแปรรูปผลิตภณั ฑส์ มุนไพร เพ่อื สร้างรายไดใ้ หก้ บั ครอบครัวจึงมี ลู่ทางท่ีสดใส เนื่องจากตลาดมีความตอ้ งการสมุนไพรและผลิตภณั ฑอ์ ีกมาก ปัจจุบนั กระทรวงสาธารณสุข ส่งเสริมใหม้ ีการผลิตและใชผ้ ลิตภณั ฑส์ มนุ ไพรทดแทนยาแผนปัจจุบนั มากข้ึน ท้งั การผลิตในระดบั โรงงาน โดยหน่วยงานของกระทรวงเอง และส่งเสริมการผลิตท้งั ในระดบั ผลิตภณั ฑช์ ุมชน ทาใหอ้ าชีพท่ีเกี่ยวขอ้ ง กบั สมุนไพรเกิดข้ึนมากในชุมชนก่อใหเ้ กิดการกระจายรายไดส้ ู่ชุมชน ส่งผลถึงความเป็นอยทู่ ี่ดีข้ึนของ ชุมชนอยา่ งยงั่ ยนื (สุวฒั นา, 2554) ดงั ภาพท่ี 14 ภาพท่ี 14 ร้านจำหนา่ ยพืชสมนุ ไพร ทมี่ า : สขุ สริ ิ. (2559)