เพลงพื้นบ้านกับภูมิปัญญาด้านอาหารจังหวัดสมุทรปราการ

เพลงพื้นบาน กับภูมิปญญาอาหารทองถิ่น จังหวัดสมุทรปราการ ส�ำนักศิลปะและวฒั นธรรม มหาวทิ ยาลยั ราชภฏั ธนบรุ ี

สำ� นกั ศิลปะและวฒั นธรรม มหาวทิ ยาลัยราชภฏั ธนบรุ ี ชื่อเอกสาร เพลงพนื้ บา้ นกบั ภูมิปญั ญาอาหารท้องถ่นิ จงั หวดั สมุทรปราการ ISBN 978-616-7929-10-1 ทปี่ รึกษา ผู้ชว่ ยศาสตราจารย์ ดร.ยุวลกั ษณ์ เวชวทิ ยาขลงั ดร.พรศริ ิ กองนวล ผู้ทรงคณุ วุฒิ รองศาสตราจารย์ ดร.ทองเจอื เขยี ดทอง นายกฤษณะ อยูส่ ุข นายวนั ชยั พุฒโต นายสุวรรณ บัวพลาย นางสาวจิราภรณ์ ประชุมญาติ บรรณาธิการ อาจารย์นิชาภา พมิ พสตุ อาจารยส์ มชาย ศรีรกั ษ์ อาจารย์จกั รพนั ธ ์ พรมฉลวย ดร.จริ าภรณ ์ กาญจนสพุ รรณ นายเมธา แสงเดือนฉาย ดร.จิราภรณ ์ กาญจนสุพรรณ ผู้ประพันธ์ จัดพมิ พโ์ ดย สำ� นกั ศลิ ปะและวัฒนธรรม มหาวทิ ยาลยั ราชภัฏธนบุรี ปที ่ีพมิ พ์ สงิ หาคม ๒๕๖๕

ส�ำนักศลิ ปะและวฒั นธรรม มหาวทิ ยาลัยราชภฏั ธนบรุ ี

คำ� น�ำ ส�ำนักศลิ ปะและวัฒนธรรม มหาวิทยาลยั ราชภัฏธนบรุ ี เอกสารเล่มน้ีเป็นการรวบรวมเมนูอาหารในพ้ืนที่จังหวัดสมุทรปราการ โดยประกอบไปดว้ ยอำ� เภอบางบอ่ อำ� เภอพระสมทุ รเจดยี ์ อำ� เภอพระประแดง อำ� เภอเมอื ง อำ� เภอบางเสาธง และอำ� เภอบางพลี ซ่งึ ไดร้ วบรวมอาหาร จำ� นวน ๑๑ เมนู ซง่ึ อาหารใน แต่ละพ้ืนท่ีของจังหวัดสมุทรปราการได้มีความแตกต่างกันออกไปตามสภาพแวดล้อมของ ชมุ ชน โดยเฉพาะอยา่ งยงิ่ ในพนื้ ทจ่ี งั หวดั สมทุ รปราการมที งั้ พนื้ ทท่ี เ่ี ปน็ นำ้� กรอ่ ย นำ้� เคม็ และ พื้นที่น�ำ้ จดื ทำ� ให้พชื พนั ธ์ุและสตั ว์ต่าง ๆ มีความหลากหลายจึงเกดิ เปน็ การสรา้ งสรรคเ์ มนู อาหารหลากหลายเมนทู ม่ี รี สชาตอิ นั เปน็ เอกลกั ษณเ์ ฉพาะมรดกทรพั ยากรธรรมชาตทิ อ้ งถน่ิ ในการน้ี สำ� นกั ศลิ ปะและวฒั นธรรม มหาวทิ ยาลยั ราชภฏั ธนบรุ ี ไดน้ ำ� เมนอู าหาร ทอ้ งถน่ิ ในพน้ื ทจี่ งั หวดั สมทุ รปราการมาบรู ณาการรว่ มกบั เพลงพนื้ บา้ นภาคกลาง โดยการนำ� เมนูอาหารท่ีเป็นอัตลักษณ์ของแต่ละพ้ืนท่ีในจังหวัดสมุทรปราการมาสร้างสรรค์เป็น เพลงพื้นบ้าน เพื่อเป็นการอนุรักษ์มรดกภูมิปัญญาอาหารท้องถิ่นจังหวัดสมุทรปราการ ให้ด�ำรงอยู่ และเป็นการต่อยอดองค์ความรู้ด้านภูมิปัญญาอาหารท้องถ่ินสู่การท่องเท่ียว เชิงวัฒนธรรม ซ่ึงประพันธ์โดย ดร.จิราภรณ์ กาญจนสุพรรณ นักวิชาการศึกษา ประจ�ำส�ำนักศิลปะและวัฒนธรรม มหาวิทยาลัยราชภัฏธนบุรี ซึ่งเป็นผู้เช่ียวชาญด้าน เพลงพนื้ บา้ นภาคกลาง โดยชมุ ชนในจงั หวดั สมทุ รปราการสามารถนำ� เอกสารเพลงพน้ื บา้ น เล่มน้ีมาใช้เรียนรู้การร้องเพลงพ้ืนบ้านเพ่ือใช้สร้างอัตลักษณ์ด้านภูมิปัญญาอาหารท้องถิ่น จงั หวดั สมทุ รปราการสกู่ ารนำ� เสนอในรปู แบบศลิ ปะการแสดงใหก้ บั ชมุ ชน ทง้ั นสี้ ำ� นกั ศลิ ปะ และวฒั นธรรม มหาวทิ ยาลยั ราชภฏั ธนบรุ ี หวงั เป็นอยา่ งยิ่งวา่ เอกสาร “เพลงพื้นบา้ นกบั ภูมิปัญญาอาหารท้องถ่ินจังหวัดสมุทรปราการ” เล่มนี้ จะเป็นประโยชน์ต่อชุมชน และ สถานศกึ ษาทม่ี คี วามสนใจในดา้ นภมู ปิ ญั ญาอาหารทอ้ งถนิ่ และเพลงพน้ื บา้ นภาคกลางสบื ไป (อาจารย์นชิ าภา พมิ พสุต) ผู้อำ� นวยการสำ� นักศลิ ปะและวัฒนธรรม มหาวทิ ยาลัยราชภฏั ธนบุรี

ส�ำนกั ศิลปะและวัฒนธรรม มหาวิทยาลัยราชภฏั ธนบุรี สารบญั เรื่อง หน้า คำ� น�ำ ๒ บทนำ� บริบททางวัฒนธรรมจงั หวัดสมุทรปราการ ๒ บริบททางวัฒนธรรมดา้ นอาหารจงั หวัดสมทุ รปราการ ๔ เพลงพ้นื บา้ นกบั การบรู ณาการอาหารท้องถน่ิ จังหวัดสมทุ รปราการ ๑๐ วิธีการดำ� เนนิ การ ๑๑ กรอบแนวคดิ ๑๒ เพลงพ้นื บ้านกบั ภูมปิ ัญญาด้านอาหารทอ้ งถ่นิ จงั หวดั สมุทรปราการ ๑๓ ย�ำชะคราม ๑๓ ลูกแสมเชื่อม ๑๔ ขนมจาก ๑๗ ลูกจากลอยแกว้ ๑๘ ขา้ วเหนียวมะมว่ ง ๑๙ นำ้� มะมว่ งหาวมะนาวโห่ ๒๐ ปลาหมอเทศแดดเดยี ว ๒๓ ปลากระบอกทอดกระเทยี ม ๒๔ ปูทะเลหลน ๒๕ ปลาสลดิ แดดเดยี ว ๒๗ กุ้งเหยยี ด ๒๘ บรรณานุกรม ๒๙ ภาคผนวก ๓๑ คำ� สงั่ คณะกรรมการจดั ท�ำเอกสารเพลงพื้นบ้านกับภมู ิปญั ญา ๓๑ อาหารท้องถิน่ จงั หวัดสมทุ รปราการ ปี พ.ศ. ๒๕๖๕ เพลงพน้ื บา้ นกบั ภูมิปัญญาดา้ นอาหารท้องถ่นิ จงั หวดั สมุทรปราการ 1

บทน�ำ ส�ำนกั ศลิ ปะและวัฒนธรรม มหาวิทยาลยั ราชภัฏธนบุรี บรบิ ททางวฒั นธรรมจังหวดั สมทุ รปราการ จังหวัดสมุทรปราการ ตั้งอยู่ริมฝั่งแม่น้�ำเจ้าพระยา โดยตั้งอยู่ในส่วนของ ตอนปลายสุดของแม่น้�ำเจ้าพระยาและเหนืออ่าวไทย มีสภาพภูมิประเทศส่วนใหญ่ เป็นพ้ืนที่ราบลุ่ม มีแม่น้�ำเจ้าพระยาไหลผ่าน มีแม่น้�ำล�ำคลองท่ีใช้ประโยชน์เป็น เส้นทางคมนาคมสัญจรในชุมชน รวมถึงการประกอบอาชีพด้านการทำ� ประมงและ เกษตรกรรม ภายในจังหวัดสมุทรปราการไม่มีพ้ืนท่ีป่าไม้ท่ีเป็นป่าบก โดยพ้ืนที่ ป่าจะเป็นป่าชายเลน เน่ืองจากเป็นเขตพ้ืนที่ท่ีอยู่ติดกับทะเลฝั่งอ่าวไทย (จังหวัดสมทุ รปราการ, 2565) จากความเจรญิ ทางด้านเทคโนโลยีสารสนเทศตา่ ง ๆ ท่ีเข้ามามีบทบาทส�ำคัญในยุคปัจจุบัน ท�ำให้การพัฒนาในแต่ละพ้ืนที่ของจังหวัด สมทุ รปราการ มกี ารพฒั นาอย่างรวดเรว็ ส่งผลตอ่ วิถีชีวติ ดงั้ เดิมของกลุ่มคนในพ้ืนที่ ทจ่ี ะตอ้ งปรบั เปลย่ี นรปู แบบการดำ� รงชวี ติ ไปตามความเจรญิ กา้ วหนา้ ของวตั ถุ จงั หวดั สมุทรปราการ มที ั้งหมด 5 อ�ำเภอ ประกอบด้วย อ�ำเภอเมือง อ�ำเภอบางพลี อำ� เภอ บางบ่อ อ�ำเภอพระประแดง และอ�ำเภอพระสมุทรเจดีย์ ซึ่งในแต่ละพ้ืนที่ก็มีความ หลากหลายทางวฒั นธรรมไปตามบรบิ ทของชมุ ชน นอกจากนย้ี งั มเี สนห่ ใ์ นดา้ นความ หลากหลายทางชาตพิ ันธ์ุ เช่น ลาว มอญ จนี และชาวตา่ งประเทศทเ่ี ขา้ มาอาศัยใน พื้นที่จังหวัดสมุทรปราการ ท�ำให้ปรากฏขนบท�ำเนียม ประเพณี พิธีกรรมต่าง ๆ ทเี่ กยี่ วขอ้ งกบั วถิ ชี วี ติ ความเชอ่ื ซงึ่ มกี ารปฏบิ ตั สิ บื ทอดกนั มาชา้ นาน ตลอดจนภาษา การแต่งกาย วรรณกรรม และอาหาร (สิทธิโชค วิบูลย์ และคณะ, 2554) ด้วยบริบททางสภาพภูมิประเทศที่ส่งผลต่อการด�ำรงชีวิตของคนในชุมชน จงั หวดั สมทุ รปราการ ทำ� ใหผ้ คู้ นสว่ นใหญป่ ระกอบอาชพี ทำ� นา ทำ� สวน เพาะเลยี้ งสตั ว์ นำ้� เปน็ หลกั โดยเฉพาะอยา่ งยง่ิ การเพาะเลยี้ งสตั วน์ ำ้� ทไ่ี ดร้ บั ความสนใจจากคนใจชมุ ชน เป็นอย่างย่ิงคือ การเพาะเล้ียงปลาสลิด ซ่ึงปลาสลิดในอ�ำเภอบางบ่อ เป็นปลาสลิด ทม่ี รี สชาตดิ ี เปน็ ทรี่ จู้ กั ของคนจำ� นวนมาก นอกจากนช้ี มุ ชนทอี่ ยใู่ นเขตพน้ื ทต่ี ดิ ชายฝง่ั ทะเล เช่น ชุมชนบา้ นขนุ สมุทรจนี ต�ำบลแหลมฟ้าผ่า อำ� เภอพระสมทุ รเจดีย์ จังหวัด 2 เพลงพ้ืนบา้ นกับภมู ปิ ญั ญาด้านอาหารท้องถ่นิ จงั หวดั สมุทรปราการ

สำ� นักศลิ ปะและวฒั นธรรม มหาวิทยาลัยราชภัฏธนบรุ ี สมทุ รปราการ ชาวบา้ นไดม้ อี าชพี ทำ� ประมงชายฝง่ั เปน็ หลกั เชน่ การจบั กงุ้ หอย ปู ปลา ในพื้นที่ชายฝั่งมาขาย และการประกอบกิจการด้านร้านอาหารทะเล ด้วยการน�ำ วัตถุดิบท้องถิ่นมาเป็นจุดขายให้แก่นักท่องเที่ยว เพ่ือล้ิมรสอาหารท้องถ่ินในแบบ ฉบับชาวเลในชมุ ชนบ้านขนุ สมุทรจนี ในบริบทของพื้นท่ีจังหวัดสมุทรปราการท่ีมีความอุดมสมบูรณ์ใน ดา้ นทรพั ยากรดนิ และนำ�้ ทำ� ใหจ้ งั หวดั สมทุ รปราการมคี วามโดดเดน่ ในดา้ นการปลกู ไมผ้ ล ท่ีให้รสชาติดี ซึ่งผลไม้ท่ีได้รับความนิยมและได้ข้ึนทะเบียน GI ให้กับสินค้าท้องถิ่น คอื มะมว่ งนำ้� ดอกไมส้ มทุ รปราการ นบั เปน็ ผลไมท้ เี่ ปน็ จดุ เดน่ ดา้ นอาหารอกี ชนดิ หนงึ่ ของจังหวัดสมุทรปราการ นอกจากนี้ยังมีมะม่วงหาวมะนาวโห่ ท่ีเริ่มพบมากขึ้นใน แถบอำ� เภอตา่ ง ๆ ในจงั หวดั สมุทรปราการ เพราะเป็นไมผ้ ลทีข่ ้นึ ง่าย ซ่ึงคนในชุมชน เรม่ิ นำ� ผลมะมว่ งหาวมะนาวโหม่ าแปรรปู เปน็ อาหารประเภทตา่ ง ๆ กลายเปน็ อาหาร ยอดนยิ มในแถบอำ� เภอบางบ่อ อ�ำเภอบางพลี และอ�ำเภอเมอื ง เป็นต้น ทงั้ นบ้ี รบิ ท ทางสงั คมและวฒั นธรรมจงั หวดั สมทุ รปราการ ตลอดจนสภาพภมู ปิ ระเทศ และสภาพ ภูมิอากาศ เป็นปัจจัยส�ำคัญท่ีส่งผลให้คนในชุมชนจังหวัดสมุทรปราการมีวิถีชีวิต ท่ีแตกต่างไปตามบริบทของพื้นที่ และมีความหลากหลายทางทรัพยากรอาหาร จนเกดิ เปน็ เสนห่ ์และอตั ลักษณ์ทโ่ี ดดเดน่ ของจังหวดั สมุทรปราการ เพลงพ้นื บา้ นกับภมู ิปัญญาดา้ นอาหารทอ้ งถิน่ จงั หวัดสมุทรปราการ 3

ส�ำนักศิลปะและวฒั นธรรม มหาวิทยาลยั ราชภฏั ธนบุรี บรบิ ททางวฒั นธรรมดา้ นอาหารจงั หวัดสมุทรปราการ จากทรพั ยากรทางธรรมชาตทิ ม่ี คี วามอดุ มสมบรู ณ์ ทำ� ใหค้ นในชมุ ชนจงั หวดั สมุทรปราการได้คิดค้นและสร้างสรรค์เมนูอาหารจากวัตถุดิบในท้องถ่ิน ซ่ึงเป็น จดุ ขายทสี่ ำ� คัญในการนำ� เสนออัตลกั ษณ์ทางวัฒนธรรม ด้านอาหารใหน้ กั ทอ่ งเทย่ี ว ได้เข้ามาสัมผัสวิถีชีวิตและเสน่ห์ด้านอาหารในพ้ืนท่ีจังหวัดสมุทรปราการ อาทิ ย�ำชะคราม ปลาสลิดแดดเดียว ปลาหมอเทศแดดเดียว ปทู ะเลหลน ปลากระบอก ทอดกระเทียม กุ้งเหยียด ลูกจากลอยแก้ว ลูกแสมเช่ือม ลูกจากลอยแก้ว ข้าวเหนียวมะม่วง และน้�ำมะม่วงหาวมะนาวโห่ เป็นต้น ซ่ึงเมนูอาหารเหล่าน้ี นับเป็นภูมิปัญญาของคนในจังหวัดสมุทรปราการท่ีได้คิดค้นสร้างสรรค์เมนูอาหาร ทห่ี ลากหลายดว้ ยวตั ถดุ บิ ทม่ี ใี นชมุ ชน ดว้ ยความอดุ มสมบรู ณข์ องนำ�้ และดนิ ในพนื้ ท่ี สมุทรปราการ ตลอดจนคุณสมบัติของดินและน้�ำพ้ืนท่ีท่ีติดชายทะเลฝั่งอ่าวไทย ท�ำให้พบสัตวน์ ้�ำชายฝัง่ ทะเล และพืชท่ีข้นึ ในพ้ืนที่ชายฝงั่ จำ� นวนมาก ใบ : ชะคราม พชื ท้องถ่ินแถบชายเล “เออ่ ระเหยลอยมา ฉนั จะวา่ เร่อื งใบชะคราม” อาหารประจำ� ถ่ิน ชนยลยนิ ล้วนกลา่ วนาม ประโยชนน์ ัน้ สดุ ยอด ผัด ย�ำ ทอด คนไถถ่ าม ช่อเอย๊ ชะคราม เมนเู ลิศล้�ำน่าลิ้มลองเอย” เมอื่ กลา่ วถงึ ใบชะคราม หลายคนอาจจะยงั ไมร่ จู้ กั วา่ คอื อะไร ซง่ึ ใบชะคราม นัน้ เปน็ ผกั ชนดิ หนงึ่ ที่ขึ้นตามรมิ ชายฝงั่ ทะเล มรี ปู ร่างลกั ษณะท่ีโดดเดน่ แตกต่างไป จากผักชนิดอื่น ๆ กล่าวคือ ต้นชะครามจะมีความสูงประมาณ 0.3 - 1.5 เมตร ลักษณะตน้ จะแตกกิ่งก้านเป็นพ่มุ ขนาดเลก็ ตัวลำ� ต้นจะมสี ีเขียวออ่ น แตถ่ า้ แกเ่ ต็มที่ แลว้ นนั้ จะเปลย่ี นสเี ปน็ สนี ำ�้ ตาลอมแดง โดยตน้ ชะครามนนั้ จดั อยใู่ นพชื ประเภทลม้ ลกุ ชอบเจริญเติบโตในพื้นท่ีน้�ำเค็ม ท�ำให้พบเห็นมากในแถบชายฝั่งทะเล หรือบริเวณ พื้นที่บอ่ นาเกลอื (ฐานขอ้ มูลส่งเสริมและยกระดบั คุณภาพสินค้า OTOP, 2565) 4 เพลงพืน้ บา้ นกับภูมิปญั ญาด้านอาหารทอ้ งถน่ิ จงั หวดั สมทุ รปราการ

สำ� นักศิลปะและวัฒนธรรม มหาวิทยาลยั ราชภัฏธนบุรี ภาพท่ี 1 ชะคราม ภาพที่ 2 ตน้ จาก เพลงพืน้ บ้านกับภมู ปิ ญั ญาด้านอาหารทอ้ งถ่นิ จังหวดั สมทุ รปราการ 5

ส�ำนกั ศลิ ปะและวฒั นธรรม มหาวิทยาลัยราชภัฏธนบรุ ี ชะคราม เปน็ พชื ทม่ี ปี ระโยชนต์ อ่ รา่ งกาย ทงั้ ในดา้ นการบำ� รงุ รา่ งกาย และการรกั ษาโรค ซงึ่ ชาวบา้ นในเขตจงั หวดั สมทุ รปราการ เชน่ ชมุ ชนบา้ นขนุ สมทุ รจนี ชุมชนบางปู ฯลฯ ได้น�ำใบชะครามมาประกอบอาหารนานาชนิด เช่น แกงส้ม ใบชะคราม แกงควั่ ปใู บชะคราม ไขเ่ จยี วใบชะคราม และยำ� ชะคราม เปน็ ต้น ผล : อาหารจากผลของพชื พนั ธไ์ุ ม้ เออ่ ระเหยลอยมา ลูกแสมนี้หนานา่ สนใจ ลกู จากนัน้ มากมี ของหวานชัน้ ดลี ิ้มลองได้ ผลไม้ GI รบั รอง กลิ่นสชี วนมองมะมว่ งน้�ำดอกไม้ มะมว่ งหาวมะนาวโห ่ คน้ั น้�ำใสโ่ หลกินช่มุ ฉ่�ำใจ พวงเอย๋ มาลยั ผลจากพนั ธุไ์ มใ้ นชมุ ชนเอย หากกลา่ วถงึ ผลของพนั ธไ์ุ มใ้ นชมุ ชนเขตพนื้ ทสี่ มทุ รปราการแลว้ นน้ั มตี น้ ไม้ ทใี่ หผ้ ล ซงึ่ คนในชมุ ชนนำ� มาทำ� อาหารดว้ ยภมู ปิ ญั ญาพนื้ บา้ นเปน็ เมนตู า่ ง ๆ มากมาย แสม เป็นพืชตามป่าชายเลน ซง่ึ มีรากเปน็ ร่างแห เปลอื กตน้ เรียบ สีเข้ม ใบหนาอวบน้�ำป้องกันการสูญเสียน�้ำ ดอกสีขาว-เหลือง ผลเป็นรูปกระเปาะ ซงึ่ สว่ นผลนเี้ องทคี่ นในชมุ ชนจงั หวดั สมทุ รปราการนำ� มาทำ� ขนมพนื้ บา้ น คอื ลกู แสม เช่ือม (พชื เกษตร, 2565) จาก เป็นพืชที่มีล�ำต้นอยู่ใต้ดิน ใบแทงขึ้นมาจากกอ มีช่อดอก ที่แทงเป็นงวงออกมาจากกาบใย ซึ่งส่วนท่ีเราเห็นเป็นส่วนของช่อดอกและใบของ จากเท่านั้น ผลมีเปลือกแข็ง กระจุกเป็นทะลายหลายผล เปลือกสีน้�ำตาล ข้างใน มีเนื้อเมล็ดสีขาว ปริมาณเนื้อไม่มากนัก รับประทานได้มีรสชาติคล้ายลูกตาลสด (พืชเกษตร, 2565) 6 เพลงพ้นื บ้านกบั ภูมปิ ญั ญาดา้ นอาหารท้องถน่ิ จงั หวัดสมทุ รปราการ

สำ� นกั ศลิ ปะและวัฒนธรรม มหาวทิ ยาลัยราชภัฏธนบุรี ภาพที่ 3 มหกรรมวนั มะมว่ งน้�ำดอกไมจ้ งั หวดั สมทุ รปราการ ภาพท่ี 4 มะมว่ งหาวมะนาวโห่ เพลงพื้นบ้านกบั ภมู ิปัญญาดา้ นอาหารทอ้ งถิ่นจังหวัดสมุทรปราการ 7

ส�ำนกั ศลิ ปะและวัฒนธรรม มหาวทิ ยาลยั ราชภฏั ธนบุรี มะม่วงน้�ำดอกไม้สมุทรปราการ เป็นของดีอีกชนิดหน่ึงของจังหวัด สมุทรปราการ จึงได้ก�ำหนดให้มีการจัดงานวันมะม่วงน้�ำดอกไม้สมุทรปราการเป็น ประจ�ำทุกปี และเน่ืองจากมะม่วงน้�ำดอกไม้สมุทรปราการมีความโดดเด่นด้านรสชาติ และคุณภาพเนื้อท่ีดี ท�ำให้ได้รับรางวัลจากการประกวดอย่างต่อเนื่อง เช่น รางวัล ชนะเลิศงานมหกรรมสินค้าเกษตรภาคตะวันออก ลักษณะเด่นของมะม่วงน้�ำดอกไม้ สมุทรปราการที่แตกต่างจากท่ีอ่ืน คือ เน้ือละเอียด ไม่มีเส้ียน รสชาติหวานละมุน ไมห่ วานแหลม มกี ลน่ิ หอม ทง้ั น้ี “มะมว่ งนำ้� ดอกไม้ สมทุ รปราการ พนั ธน์ุ ำ้� ดอกไมเ้ บอร์ 4” ได้ขึ้นทะเบียนสินค้า GI ตามมาตรฐานและคุณภาพของมะม่วงน้�ำดอกไม้จังหวัด สมทุ รปราการทมี่ คี วามหวาน หอม อรอ่ ย เปน็ เอกลกั ษณเ์ ฉพาะของมะมว่ งในพนื้ ทแ่ี ถบ จงั หวัดสมทุ รปราการ (ฐานเศรษฐกจิ , 2565) มะมว่ งหาวมะนาวโห่ เปน็ พชื พน้ื บา้ นทพ่ี บไดใ้ นทว่ั ทกุ แถบภมู ภิ าค ในปจั จบุ นั พื้นที่จังหวดั สมุทรปรากรได้นิยมปลกู มากอย่างแพร่หลาย เพราะผลมะมว่ งหาวมะนาว โหม่ สี รรพคณุ ทางยา ใชร้ กั ษาเบาหวาน โรคตบั ทอ้ งเสยี แผลในปาก ซง่ึ มสี ารอาหารทม่ี ี ประโยชนม์ ากมาย โดยลำ� ตน้ มะมว่ งหาวมะนาวโหจ่ ะมยี างขาว เปลอื กสเี ทา มหี นามยาว มีกิ่งที่มคี วามแขง็ เปน็ จำ� นวนมาก ผลมีลกั ษณะเป็นรูปกลมรี ออกผลเปน็ พวง ผลออ่ น มีลักษณะเป็นสีชมพู มีน้�ำยางมาก และค่อย ๆ เข้มเป็นสีแดงจนกลายเป็นสีด�ำ เมื่อสกุ เต็มที่ มรี สชาตเิ ปร้ยี ว นยิ มนำ� มาคน้ั นำ้� และกนิ สด (พบแพทย,์ 2565) สตั ว์ : แหล่งอดุ มไปด้วยสตั วน์ �้ำนานาชนดิ เอ่อระเหยลอยมา แหลง่ นำ้� มากคา่ อาหารถูกใจ ท้ังปลา ทัง้ กงุ้ ทั้งปู หลายหลากเมนูคิดค้นกนั ไว้ คุณค่าดา้ นสารอาหาร โภชนาการโปรตนี มากมาย พวงเอ๋ยมาลัย แหลง่ อาหารไทยในนำ้� เอย จงั หวดั สมทุ รปราการมแี หลง่ ทรพั ยากรนำ�้ เปน็ จำ� นวนมาก โดยมแี มน่ ำ้� เจา้ พระยา ไหลผ่านอ�ำเภอพระประแดง อ�ำเภอพระสมุทรเจดีย์ และอ�ำเภอเมือง คลองส�ำโรง ไหลผา่ นในอำ� เภอบางพลี และอำ� เภอบางบอ่ ซง่ึ พนื้ ทที่ แ่ี มน่ ำ้� ลำ� คลองไหลผา่ นนนั้ จะอดุ ม ไปดว้ ยสตั วน์ ำ้� นานาชนดิ ทำ� ใหเ้ กดิ อาหารทใ่ี ชส้ ตั วน์ ำ้� เปน็ วตั ถดุ บิ หลกั มากมายในชมุ ชน 8 เพลงพืน้ บา้ นกบั ภมู ิปญั ญาด้านอาหารทอ้ งถิ่นจังหวดั สมุทรปราการ

สำ� นักศิลปะและวัฒนธรรม มหาวิทยาลยั ราชภัฏธนบรุ ี ภาพท่ี 5 ปลาสลิดบางบ่อ ปลาสลิด เปน็ ปลาน้ำ� จืดพืน้ บา้ นของไทย ทเ่ี ลย้ี งในพ้นื ท่ี 4 อำ� เภอของ จังหวัดสมุทรปราการ ได้แก่ อ�ำเภอเมือง เภอบางพลี อ�ำเภอบางเสาธง และอ�ำเภอ บางบอ่ ซึ่งมีลักษณะลำ� ตวั มีสีด�ำเขม้ เรยี วยาว เนือ้ ปลาแน่นสขี าวอมชมพู มไี ขมนั เล็ก นอ้ ย โดยปจั จบุ นั นยิ มนำ� มารบั ประทานในรปู แบบของปลาสลดิ แดดเดยี ว โดยปลาสลดิ บางบอ่ ได้ขน้ึ ทะเบียนสินคา้ GI ตามมาตรฐานสินค้าที่มคี ุณภาพ โดยอ�ำเภอที่มีชื่อเสียง โดง่ ดงั ดา้ นปลาสลิดคอื อำ� เภอบางบ่อ จังหวดั สมุทรปราการ ปลากระบอก เปน็ ปลาทพ่ี บในบรเิ วณชายฝง่ั ทะเลอา่ วไทยและอนั ดามนั ของ ไทย ซงึ่ เปน็ ปลาทที่ นตอ่ สภาพแวดลอ้ มไดด้ ี รปู รา่ งเรยี วยาวทรงกระบอก นยิ มนำ� มาทำ� อาหารประเภทแกงส้ม ต้มยำ� และทอดกระเทยี ม ปลาหมอเทศ เปน็ ปลาทมี่ รี ปู รา่ งเลก็ ตวั แบนขา้ ง หวั สน้ั เกลด็ เปน็ แบบเกลด็ สาก เสน้ ขา้ งลำ� ตวั ขาดชว่ ง กนิ พชื และสตั วเ์ ปน็ อาหาร คนในชมุ ชนจงั หวดั สมทุ รปราการ นิยมนำ� มาแกง ต้ม และแปรรปู เป็นปลาหมอเทศแดดเดียว ความอดุ มสมบรู ณข์ องแหลง่ ทรพั ยากรในจงั หวดั สมทุ รปราการ นบั เปน็ ทนุ ทาง วฒั นธรรมทนี่ ำ� ไปสกู่ ารพฒั นาตอ่ ยอดดา้ นภมู ปิ ญั ญาดา้ นอาหารประเภทตา่ ง ๆ นบั เปน็ อาหารทแี่ สดงถงึ อตั ลกั ษณข์ องพนื้ ที่ และเปน็ สงิ่ ทท่ี ำ� ใหจ้ งั หวดั สมทุ รปราการเปน็ ทร่ี จู้ กั แกส่ าธารณชนทวั่ ประเทศ เพลงพื้นบ้านกบั ภมู ปิ ญั ญาด้านอาหารท้องถ่ินจงั หวดั สมทุ รปราการ 9

ส�ำนักศิลปะและวฒั นธรรม มหาวิทยาลัยราชภฏั ธนบุรี เพลงพน้ื บ้านกับการบูรณาการอาหารท้องถิน่ จงั หวดั สมุทรปราการ จงั หวดั สมทุ รปราการ เปน็ จงั หวดั ทม่ี ศี ลิ ปวฒั นธรรมดา้ นการแสดงทอ่ี ยใู่ น กลมุ่ การแสดงภาคกลางทมี่ ชี อ่ื เสยี งจำ� นวนมาก เชน่ การแสดงหมากรกุ คน การแสดง ละครชาตรี และการแสดงพน้ื บา้ นตา่ ง ๆ ทมี่ กี ารรอ้ ง การรำ� เพอ่ื ใชส้ รา้ งความบนั เทงิ และบรรเทาความเหนอื่ ยลา้ จากการทำ� งาน ปจั จบุ นั ศลิ ปะการแสดงตา่ ง ๆ ไดพ้ ฒั นา ยกระดบั คณุ คา่ สกู่ ารพฒั นาดา้ นเศรษฐกจิ ในรปู แบบของการทอ่ งเทยี่ วเชงิ วฒั นธรรม เพลงพ้ืนบ้านภาคกลาง นับเป็นการแสดงพื้นบ้านประเภทหน่ึงท่ีได้ถูก ถ่ายทอดมาจากคนรุ่นเก่าสู่ลูกหลานในรุ่นปัจจุบัน โดยเพลงพื้นบ้านภาคกลางจะ สรา้ งสรรคด์ ดั แปลงทำ� นองและเนอื้ รอ้ งใหเ้ ขา้ กบั บรบิ ทของแตล่ ะพนื้ ท่ี และกจิ กรรม ในวถิ ชี วี ติ ของคนในชมุ ชนนน้ั ๆ เชน่ เพลงเกย่ี วขา้ ว เพลงเรอื เพลงพวงมาลยั เปน็ ตน้ โดยมีจุดมุ่งหมายเพื่อสร้างความครึกครื้นและสนุกสนานให้แก่กลุ่มคน เน้ือหาเร่ือง ราวจะมกี ารพรรณนาถงึ วถิ ชี วี ติ การเกยี้ วพาราสี คำ� สอน และประวตั เิ รอื่ งราวตา่ ง ๆ ท่ีผู้ร้องจะสอดแทรกลงไปในแต่ละบทเพลง นับเป็นมรดกภูมิปัญญาด้านศิลปะการ แสดงทีม่ ีคุณคา่ และได้ปรากฏรอ้ งเล่นกันอย่างแพรห่ ลายในแถบภาคกลาง ในการนี้ส�ำนักศิลปะและวัฒนธรรม มหาวิทยาลัยราชภัฏธนบุรี จึงได้ น�ำภูมิปัญญาด้านอาหารของชาวจังหวัดสมุทรปราการมาสร้างสรรค์เป็นบทเพลง พนื้ บา้ น เพอื่ อนรุ กั ษ์ เผยแพร่ และตอ่ ยอดภมู ปิ ญั ญาดา้ นอาหารทง้ั ประเภทคาวและ หวาน จำ� นวน 11 ชนิด ท่เี ป็นการสง่ เสรมิ และเผยแพร่อัตลกั ษณ์อาหารท้องถิ่นของ จงั หวดั สมทุ รปราการใหธ้ ำ� รงไวใ้ นรปู แบบบทเพลงพน้ื บา้ นภาคกลาง ซง่ึ สามารถนำ� มาตอ่ ยอดเปน็ ศลิ ปะการแสดงของชมุ ชนในรปู แบบของ “เพลงพนื้ บา้ นกบั ภมู ปิ ญั ญา อาหารท้องถน่ิ จังหวดั สมทุ รปราการ” ตอ่ ไป 10 เพลงพ้นื บา้ นกับภูมปิ ญั ญาด้านอาหารท้องถ่ินจังหวดั สมทุ รปราการ

ส�ำนกั ศิลปะและวฒั นธรรม มหาวทิ ยาลยั ราชภัฏธนบุรี วิธดี �ำเนินการ ในการท�ำเอกสารเพลงพ้ืนบ้านกับภูมิปัญญาด้านอาหารท้องถ่ินจังหวัด สมุทรปราการนี้ มกี ารดำ� เนินการ 3 ขน้ั ตอน ดงั น้ี 1. การศึกษาข้อมลู คณะผู้จัดท�ำได้ด�ำเนินการลงพื้นท่ีในเขตจังหวัดสมุทรปราการ เพื่อสัมภาษณ์เก่ียวกับอาหารท้องถ่ินของจังหวัดสมุทรปราการ รวมถึงการรวบรวม ค้นคว้าเชิงเอกสาร ต�ำรา และส่ืออิเล็กทรอนิกส์ เพ่ือค้นคว้าข้อมูลเกี่ยวกับบริบท ทางวัฒนธรรมของพนื้ ท่ีจังหวดั สมทุ รปราการ 2. การคัดเลือกเมนอู าหาร คณะผู้จัดท�ำได้เปิดเวทีเพื่อให้หน่วยงานภาครัฐ ภาคประชาชน และ เครอื ขา่ ยทเ่ี กยี่ วขอ้ งด้านศลิ ปวฒั นธรรม ร่วมวิพากษ์ และเสนอเมนูอาหารทเ่ี ป็นจดุ เดน่ ของจงั หวดั สมทุ รปราการ ซง่ึ ไดเ้ มนอู าหารทเี่ ปน็ จดุ เดน่ แสดงใหเ้ หน็ ถงึ อตั ลกั ษณ์ และวิถชี ีวติ ของจงั หวดั สมทุ รปราการมาจำ� นวน 11 เมนู 3. การแตง่ เพลงพืน้ บา้ น ในการแต่งเพลงพื้นบ้านนั้น ผู้ประพันธ์ได้น�ำเพลงพ้ืนบ้านภาคกลาง จ�ำนวน 11 ชนิด มาสร้างสรรค์เน้ือหาเรียงร้อยให้เป็นเรื่องราวเก่ียวกับเมนูอาหาร แต่ละประเภท โดยเน้ือหาจะกล่าวถึงวัตถุดิบ วิธีการปรุงของอาหารในแต่ละเมนู เพอื่ ให้มคี วามนา่ สนใจมากยงิ่ ข้ึน เพลงพ้นื บา้ นกบั ภูมิปัญญาดา้ นอาหารทอ้ งถ่นิ จังหวดั สมทุ รปราการ 11

สำ� นกั ศิลปะและวัฒนธรรม มหาวทิ ยาลยั ราชภฏั ธนบรุ ี 4. กรอบแนวคดิ เพลงพืน้ บ้านภาคกลาง เพลงพวงมาลัย ภูมิปัญญาอาหารท้องถิน่ เพลงเหยย่ จงั หวัดสมทุ รปราการ เพลงพานฟาง ย�ำชะคราม เพลงเรอื ลกู แสมเชอ่ื ม เพลงเตาะแตะ ขนมจาก ลำ� ตัด ลกู จากลอยแก้ว เพลงอีแซว ขา้ วเหนยี วมะม่วง เพลงฉอ่ ย น้�ำมะมว่ งหาวมะนาวโห่ เพลงเกี่ยวขา้ ว ปลาหมอเทศแดดเดียว เพลงแหล่ ปลากระบอกทอดกระเทยี ม ปทู ะเลหลน ปลาสลิดแดดเดียว กุง้ เหยยี ด กระบวนการสร้างสรรค์อาหารท้องถิน่ สมุทรปราการ ในรปู แบบเพลงพ้ืนบา้ นภาคกลาง เอกสารเพลงพื้นบ้านกบั ภูมปิ ญั ญาอาหารทอ้ งถน่ิ จงั หวัดสมุทรปราการ ภาพที่ 6 กรอบแนวคิด 12 เพลงพื้นบา้ นกบั ภมู ปิ ญั ญาดา้ นอาหารท้องถน่ิ จังหวดั สมทุ รปราการ

ส�ำนักศิลปะและวัฒนธรรม มหาวทิ ยาลัยราชภฏั ธนบรุ ี เพลงพน้ื บ้านกับภูมปิ ัญญาดา้ นอาหารทอ้ งถิ่น จังหวดั สมุทรปราการ ย�ำชะคราม (ทำ� นองเพลงพวงมาลยั ) เอ่อระเหยลอยมา ฉันจะวา่ เพลงพวงมาลยั เมนนู า่ สบื สาน อาหารพ้ืนบา้ น นา่ สนใจ พืชชายทะเลลือนาม ทำ� ย�ำชะคราม อร่อยหลาย พวงเอ๋ยมาลยั จะอธิบายให้กระจา่ งเอย เออ่ ระเหยดอกจำ� ปา วัตถดุ บิ น้นั หนาหาไดง้ ่าย ใบชะครามกงุ้ กะท ิ หอมแดงเรว็ ร่ี หมสู บั เตรียมไว้ ถ่วั ลิสง พรกิ ขหี้ นู พวกเราควรรู้ วตั ถดุ บิ ทง้ั หลาย น�ำ้ มะนาว ทง้ั เกลือปน่ เครอ่ื งปรุงมากล้น พรอ้ มนำ้� ตาลทราย พวงเอย๋ มาลัย วธิ ีท�ำงา่ ยงา่ ยมาดูเอย เอ่อระเหยดอกจำ� ป ี มาฟงั ฉันน่ี วิธงี า่ ยง่าย ชะครามลา้ งรูดลงตม้ ขย�ำน้�ำเทลง ใสจ่ านพกั ไว้ ตอ่ มาเร่ิมท�ำนำ้� ยำ� เลศิ ชาติเลิศล้ำ� สตู รเดด็ ถกู ใจ พวงเอ๋ยมาลยั นำ�้ ย�ำทำ� ได้ไมย่ ากเอย เอ่อระเหยดอกโกงกาง จะขอกล่าวอา้ ง อธบิ าย น�ำกงุ้ มาลวกกะท ิ พอสุกไดท้ ่ี ตักใสถ่ ว้ ยไว้ ชะครามตม้ เทลงใสจ่ าน แลว้ ต่อจากนน้ั ตักหมรู วนใส่ ราดดว้ ยนำ�้ ย�ำกะทเิ คย่ี ว ทง้ั หอมแดงเจียว ถัว่ ลิสงค่ัวใส่ กุ้งลวกวางไวด้ า้ นบน พริกขี้หนทู อดปน วางลงไป พวงเอย๋ มาลัย เมนถู ูกใจใหล้ มิ้ ลองเอย เพลงพืน้ บา้ นกับภูมิปญั ญาดา้ นอาหารทอ้ งถน่ิ จงั หวัดสมุทรปราการ 13

สำ� นกั ศลิ ปะและวัฒนธรรม มหาวิทยาลัยราชภฏั ธนบุรี ลูกแสมเช่ือม (ท�ำนองเพลงเหย่ย) มาเถดิ หนาแม่มา มาเลน่ พาดผา้ กนั เอย ของหวานอันโอชา เปน็ ภูมิปญั ญามากคา่ เอย พชื พรรณในท้องถนิ่ นำ� มาปรับกินปรบั ใช้เอย ลกู แสมเช่ือมเลิศรส ของหวานใหม่สดนา่ กนิ เอย วัตถุดิบจากทอ้ งถิน่ นำ้� ตาลป๊ีบหวานลิ้น น�้ำปูนเอย ลูกแสมท่ีสดใหม ่ หาได้งา่ ยง่ายในทอ้ งถิน่ เอย วธิ ีทำ� น้ันควรเลอื ก ลกู แสมแกะเปลืองนำ� ไส้ออกเอย น�ำแชน่ ำ�้ ปูนหนงึ่ วัน แล้วต่อจากนัน้ ตม้ น�ำ้ ทิ้งเอย ตม้ น้�ำท้ังสองสามท ี เทพักเข้าที่ผึ่งให้แหง้ เอย จากน้นั น�ำเชือ่ มให้หวาน นำ�้ ตาลปบี๊ ในบ้านหยบิ มาเชือ่ มเอย ได้แสมเช่ือมแสนอร่อย ผู้คนไม่น้อยอยากลมิ้ ลองเอย ภมู ิปัญญาอาหารหวาน สมทุ รปราการร่วมสืบสานเอย 14 เพลงพ้ืนบา้ นกบั ภมู ปิ ัญญาดา้ นอาหารทอ้ งถ่นิ จงั หวดั สมุทรปราการ

สำ� นักศลิ ปะและวัฒนธรรม มหาวทิ ยาลยั ราชภัฏธนบรุ ี ภาพที่ 7 ยำ� ชะคราม ภาพที่ 8 ลูกแสมเชือ่ ม เพลงพน้ื บา้ นกับภูมิปญั ญาด้านอาหารท้องถิ่นจังหวดั สมุทรปราการ 15

ส�ำนักศลิ ปะและวฒั นธรรม มหาวิทยาลัยราชภัฏธนบรุ ี ภาพที่ 9 ขนมจาก ภาพท่ี 10 ลกู จากลอยแก้ว 16 เพลงพนื้ บ้านกับภูมปิ ญั ญาด้านอาหารท้องถน่ิ จังหวดั สมุทรปราการ

สำ� นกั ศิลปะและวฒั นธรรม มหาวทิ ยาลยั ราชภัฏธนบรุ ี ขนมจาก (ท�ำนองเพลงพานฟาง) พานเถอะนะแมพ่ าน พานเถอะนะแมพ่ าน ภมู ิปัญญาอาหาร มาชว่ ยขบั ขานกนั เอย พานเถอะนะพอ่ พาน พานเถอะนะพ่อพาน เมนูพ้นื บ้าน จะกล่าวขานใหฟ้ งั เอย พานเถอะนะแม่พาน พานเถอะนะแมพ่ าน ขนมจากพ้นื บา้ น สมทุ รปราการเด่นเอย พานเถอะนะพอ่ พาน พานเถอะนะพ่อพาน เตรียมของให้ชน่ื บาน แลว้ มาสานทำ� เอย พานเถอะนะแม่พาน พานเถอะนะแมพ่ าน แปง้ ขา้ วเหนยี วนำ�้ ตาล มะพรา้ วเกลอื นน้ั เตรยี มเอย พานเถอะนะพ่อพาน พานเถอะนะพอ่ พาน ไขไ่ ก่ใบจากกล่าวขาน เตรียมจานใส่เอย พานเถอะนะแมพ่ าน พานเถอะนะแมพ่ าน มะพรา้ วขูดผสมน้ำ� ตาล ขย�ำเขา้ กันรสหวานเอย พานเถอะนะพ่อพาน พานเถอะนะพ่อพาน ใส่ไข่ไก่ขย�ำกนั แปง้ ข้าวเหนยี วนน้ั ใสต่ ามเอย พานเถอะนะแม่พาน พานเถอะนะแมพ่ าน เกลือใสค่ ลกุ เขา้ กนั ใส่ใบจากนัน้ หอ่ แลว้ ปงิ้ เอย พานเถอะนะพ่อพาน พานเถอะนะพอ่ พาน เมนพู น้ื บ้าน ต่างกล่าวขานเอย เพลงพน้ื บา้ นกบั ภูมิปัญญาด้านอาหารท้องถ่นิ จังหวดั สมุทรปราการ 17

ส�ำนกั ศลิ ปะและวฒั นธรรม มหาวิทยาลัยราชภัฏธนบุรี ลกู จากลอยแก้ว (เพลงเรอื ออกช่อ) เหลอื งเอย๋ ใบยอ หอมช่อดอกแสม เมนูของหวาน สมุทรปราการแน่แท้ ลูกจากลอยแกว้ หากได้ชมิ แลว้ ต้องตดิ ใจแน่ ชอ่ เอย๋ ดอกแสม จะกลา่ วแจง้ แก่ทกุ ทา่ นเอย เหลืองเอ๋ยใบยอ หอมช่อจำ� ปา วัตถุดบิ หาไม่ยาก ทง้ั ลูกจาก น�้ำตาลสรรหา น�้ำสะอาดเตรียมเอาไว ้ เพ่ือเอามาใสไ่ ดต้ รงเวลา ชอ่ เอย๋ จำ� ปา วธิ ที ำ� นัน้ หนาแสนงา่ ยเอย เหลอื งเอ๋ยใบยอ หอมช่อคนที ลกู จากน�ำมาล้างน้�ำ ใส่หม้อแลว้ นำ� นำ้� เปลา่ เตมิ สิ นำ้� ตาลทรายและใบเตย หน่ั ท่อนใส่เลยอยา่ รอรี น�ำ้ เดอื ดนำ้� ตาลละลาย แลว้ จึงปิดไฟพักใหไ้ ด้ที่ แช่เยน็ ใหค้ วามสดช่นื กินแล้วเรงิ รืน่ ชืน่ ฤดี ช่อเอย๋ คนท ี อาหารชั้นดเี ลิศรสเอย 18 เพลงพนื้ บา้ นกบั ภูมิปญั ญาด้านอาหารท้องถน่ิ จังหวดั สมุทรปราการ

สำ� นกั ศลิ ปะและวฒั นธรรม มหาวทิ ยาลัยราชภฏั ธนบรุ ี ข้าวเหนยี วมะมว่ ง (ท�ำนองเพลงเตาะแตะ) ขนมหวานขนึ้ ช่อื สมทุ รปราการ หากใครผา่ นตอ้ งชิมชวนล้มิ รส วัตถุดิบหาง่ายเนน้ ใหมส่ ด ตอ้ งจำ� จดให้ดีท่ีกลา่ วไข ข้าวเหนยี วกะทเิ กลือใบเตย แปง้ ขา้ วเจา้ เออ้ื นเอย่ นำ�้ ตาลทราย มะม่วงนี้จุดเด่นน้�ำดอกไม้ เตรยี มเสรจ็ แลว้ จะไดล้ งมือทำ� ลา้ งขา้ วเหนยี วให้สะอาดแชข่ า้ มคนื แล้วน�ำขึน้ ห่อผา้ ขาวสะเด็ดน�้ำ นำ� เตยวางบนข้าวใหจ้ ดจำ� แล้วจงึ น�ำไปน่ึงจนสกุ ดี น�ำกะทิมาแบ่งไวใ้ ส่หมอ้ กอ่ น น้�ำตาลเกลอื ใสห่ น่ึงชอ้ นรีบเร็วร่ี แล้วใสเ่ ตยตามตอ่ คนทนั ท ี พอเดอื ดดใี ห้ยกลงตงั้ พกั รอ ตกั ข้าวเหนียวเทกะทิคนปิดฝา พกั ไวก้ ่อนรอท่าน่าจดจ่อ นำ� กะทิทแ่ี บ่งไว้อยา่ ไดร้ อ แปง้ ขา้ วเจา้ เกลอื ตอ่ คนต้งั ไฟ ไดน้ ้�ำกะทิราดหนา้ พายวนจิต ตกั ข้าวเหนยี วสักนิดกะทิใส่ เสิรฟ์ พรอ้ มกบั มะมว่ งท่เี ตรยี มไว ้ อร่อยไดเ้ ลิศรสเพลินหมดจาน เนอ้ื มะมว่ งนำ�้ ดอกไม้หอมหวานลำ้� เนื้อละเอยี ดทกุ คำ� รสฉำ�่ หวาน ขึน้ ทะเบียนจีไอในประวตั กิ าล มาตรฐานความอรอ่ ยโลกจดจ�ำ เพลงพนื้ บา้ นกับภมู ปิ ัญญาด้านอาหารทอ้ งถ่ินจงั หวัดสมุทรปราการ 19

สำ� นกั ศิลปะและวัฒนธรรม มหาวทิ ยาลยั ราชภัฏธนบุรี นำ�้ มะมว่ งหาวมะนาวโห่ (ท�ำนองลำ� ตัด) เกร่ิน : อาหารช้ันเลิศมาชิมกันเถิดผลไม้ลูกโต (ซ�้ำ) มะม่วงหาวมะนาวโห่ มะมว่ งหาวมะนาวโห่ ประโยชน์มากโข อรอ่ ยชน่ื ใจ จะกล่าวถึงผลไมท้ ่ีเราไดย้ ลยนิ รสชาติติดล้ินในท้องถ่ินมากมาย นำ้� มะม่วงหาวมะนาวโห่ ประโยชน์โขน่าลิ้ม เชญิ ทุกท่านมาชิมให้อ่มิ ท้องอ่มิ ใจ วตั ถดุ ิบหาง่ายในสไตสบ์ ้านบา้ น ลองมาท�ำให้สำ� ราญสนุกสนานฤทัย มะมว่ งหาวมะนาวโห่ เลือกผลโตสุกแดง พร้อมเกลือหยิบแบง่ เตรียมจัดหาไว ้ วิธที ำ� นัน้ หนานำ� ผลมาผ่าคร่ึง น�ำเมลด็ ออกแลว้ จึงล้างน�้ำพกั ไว้ ต้มนำ้� เดอื ดต้งั รอนำ� ผลเค่ียวตอ่ ยี่สบิ นาที จนเน้ือยยุ่ ไดท้ นี่ ้�ำสีชมพูสวยใส แล้วใสเ่ กลอื เลก็ น้อยรอคอยอีกหน่อย ครบสิบนาทแี ลว้ ค่อยยกลงมาพักไว้ นำ� มากรองแยกนำ้� แลว้ นำ� มาทานได้ทนั ที ใสน่ ้ำ� แขง็ ไดท้ ชี่ ิมสจิ ะชืน่ ใจ ผลไม้พนื้ บ้านที่หาทานไมย่ าก วนั นนี้ �ำมาฝากอาหารขึ้นช่อื ถกู ใจ 20 เพลงพน้ื บา้ นกับภูมปิ ญั ญาดา้ นอาหารทอ้ งถิ่นจังหวดั สมุทรปราการ

สำ� นักศลิ ปะและวฒั นธรรม มหาวิทยาลัยราชภัฏธนบรุ ี ภาพท่ี 11 ขา้ วเหนียวมะม่วง ภาพท่ี 12 นำ้� มะมว่ งหาวมะนาวโห่ เพลงพื้นบา้ นกับภูมปิ ัญญาดา้ นอาหารท้องถน่ิ จงั หวดั สมุทรปราการ 21

สำ� นกั ศิลปะและวัฒนธรรม มหาวิทยาลยั ราชภฏั ธนบุรี ภาพที่ 13 ปลาหมอเทศแดดเดยี ว ภาพท่ี 14 ปลากระบอกทอดกระเทยี ม 22 เพลงพนื้ บ้านกบั ภูมปิ ญั ญาดา้ นอาหารท้องถ่ินจงั หวดั สมทุ รปราการ

สำ� นักศิลปะและวฒั นธรรม มหาวิทยาลยั ราชภฏั ธนบุรี ปลาหมอเทศแดดเดยี ว (ทำ� นองเพลงอีแซว) เมนูมากค่า ปลาหมอเทศเดยี ว ท�ำงา่ ยจรงิ เชียว จะอธิบาย วตั ถดุ บิ ทอ้ งถิ่น ทกี่ ินประจำ� น�ำมาหยิบทำ� ให้ถูกใจ ปลาหมอเทศสดดี มอี ยู่มากเหลือ น�ำ้ ปลาพรอ้ มเกลอื เตรียมเอาไว้ น้�ำมนั พืชก็มี ทตี่ ้องสรรหา แลว้ ถึงเวลา ทำ� งา่ ยงา่ ย วธิ ีทำ� น้ันหนา นำ� ปลามาขอดเกลด็ ลา้ งนำ้� ให้สะเด็ด ถูกหลักอนามยั นำ� ปลาแช่เกลอื หกสบิ นาที ความเคม็ เข้าที่ ลา้ งคาวออกได้ จากน้นั น�ำปลา มาตากแดดก่อน แดดแรงแดดอ่อน กว็ ่ากันไป หนง่ึ ชวั่ โมงแล้วหนา นำ� น�้ำปลามาแช่ ผ่ึงลมต่อแน่แท้ อกี ข้นั ตอนใหญ่ สุดทา้ ยนหี้ นา น�ำปลาทอดกอ่ น ในนำ�้ มนั รอ้ นรอ้ นอรอ่ ยเหลอื หลาย เมนูพ้ืนบา้ น อาหารท้องถ่ิน หากใครไดก้ นิ จะตดิ ใจ เพลงพน้ื บ้านกบั ภูมปิ ญั ญาด้านอาหารทอ้ งถิ่นจงั หวดั สมุทรปราการ 23

สำ� นกั ศิลปะและวฒั นธรรม มหาวิทยาลัยราชภฏั ธนบรุ ี ปลากระบอกทอดกระเทยี ม (ทำ� นองเพลงฉ่อย) ปลากระบอกทอดกระเทียม รสเยี่ยมยอด กนิ ได้ตลอด ถกู ใจ ภมู ปิ ญั ญาพืน้ บา้ น อาหารทอ้ งถ่นิ หากใครไดก้ ิน ติดใจ วตั ถุดบิ นน้ั หนา หาได้ไมย่ าก ปลากระบอกมมี าก ปากอา่ วไทย น้ำ� มนั พชื กระเทยี ม เตรยี มน้�ำปลา นำ้� ตาลทรายมีมา เม็ดพริกไทย เม่ือเตรียมของครบ จบข้นั ตอน เรามาเริ่มท�ำกอ่ นอธบิ าย ขอดเกลด็ ปลาไว้ ควกั ไส้ออก บงั้ ปลากระบอก แล้วพกั ไว้ ต้ังกระทะน�ำ้ มัน ใช้ไฟกลาง แลว้ นำ้� เรอื นรา่ ง ปลากระบอกใส่ ทอดให้เหลอื งสกุ แล้วตักพักก่อน เพื่อให้คลายร้อน คลายมนั ได้ กระเทยี มพริกไทย โขลกใหพ้ อดี ผดั ให้เหลอื งไดท้ ี่ เป็นใช้ได้ แล้วตักน้ำ� มัน ออกใหห้ มด จากนนั้ ปรุงรส ใหถ้ ูกใจ น�้ำปลานำ�้ ตาล ผดั เคลา้ กัน แลว้ ต่อจากนั้น ใส่ปลาได้ คลกุ เคลา้ ให้ท่ัว ย่ัวความอยาก อาหารถกู ปาก รสถูกใจ เมนเู ลิศคา่ ปลากระบอกทอดกระเทยี ม หากใครแวะเยีย่ ม เชญิ ชมิ ได้ 24 เพลงพน้ื บ้านกับภูมิปญั ญาด้านอาหารท้องถ่ินจังหวัดสมทุ รปราการ

ส�ำนกั ศลิ ปะและวฒั นธรรม มหาวิทยาลยั ราชภฏั ธนบรุ ี ปทู ะเลหลน (ท�ำนองเพลงเกยี่ วขา้ ว) อาหารถกู ใจ ชิมกนั ไดถ้ ว้ นหนา้ เมนูเลศิ ล้น ปทู ะเลหลน สรรหา วัตถุดบิ หาง่าย มากมาย มากคา่ ปทู ะเลน�้ำมะขาม น�้ำตาลขงิ หั่น พรกิ น�้ำปลา กะทติ ้องเตรยี มไว้ หอมแดงหวั ใหญ่ เตรียมจดั หา ขน้ั ตอนวิธที ำ� ควรจดควรจ�ำ ใหต้ รงึ ตรา น�ำขงิ หอมแดงและพรกิ โขลกพอขลกุ ขลิก คอยทา่ ต้ังหม้อแล้วใส่กะทิ ทีโ่ ขลกเมือ่ กี้ ลงผัดเลยจ้า กะทเิ ทลงใสเ่ พิม่ พอเดอื ดนน้ั เรม่ิ ใสป่ ูตามมา ปรงุ รสนำ�้ มะขามน้ำ� ตาล รสตามตอ้ งการ พร้อมใสน่ ้�ำปลา เสรจ็ ส้ินกระบวนการ เชญิ ทา่ นสำ� ราญ อาหารเลิศค่า ปทู ะเลหลนแสนโอชา เป็นภมู ปิ ญั ญาด้านอาหารเอย ภาพท่ี 15 ปูทะเลหลน เพลงพืน้ บ้านกบั ภมู ิปญั ญาด้านอาหารทอ้ งถิ่นจงั หวดั สมทุ รปราการ 25

สำ� นกั ศิลปะและวฒั นธรรม มหาวทิ ยาลัยราชภัฏธนบรุ ี ภาพท่ี 16 ปลาสลิดแดดเดยี ว ภาพที่ 17 กงุ้ เหยยี ด 26 เพลงพนื้ บา้ นกับภมู ปิ ัญญาดา้ นอาหารท้องถิ่นจังหวดั สมทุ รปราการ

สำ� นกั ศิลปะและวัฒนธรรม มหาวิทยาลัยราชภฏั ธนบรุ ี ปลาสลดิ แดดเดยี ว (ทำ� นองแหล่) เมนูอาหารสมทุ รปราการขึ้นช่ือ รสชาตเิ ลือ่ งลือคนถูกใจ ปลาสลิดแดดเดียวรสชาติโอชา วตั ถุดบิ นนั้ หนาไมม่ ากมาย คัดสรรตัวปลาเอามาตดั หัว ครีบไสใ้ นตัวเอาออกไป นำ� มาลา้ งนำ้� เกลอื ใหเ้ นอ้ื ตัวปลาสะอาด ก�ำจัดเมอื กเดด็ ขาดแล้วนำ� พกั ไว้ น�ำเม็ดเกลอื คลกุ เคล้าใหเ้ ข้าเนื้อปลา ทง้ั เหงอื กท้องนน้ั หนาคลุกให้เขา้ ไป แล้วเรยี งปลาให้ดีเทนำ้� อีกทีให้ฉ่ำ� หมักไวห้ นงึ่ คืนคำ�่ นำ� มาตากได้ เมือ่ ปลาแหง้ แลว้ หนาน�ำมาปรุงอาหาร ทอดใหเ้ หลืองนา่ ทานรสถูกใจ ของดที อ้ งถิน่ น่ากินนา่ ชม ปลาสลดิ ยอดนยิ มอาหารท้องถน่ิ ไทย เพลงพ้ืนบา้ นกับภูมปิ ญั ญาด้านอาหารทอ้ งถ่นิ จงั หวัดสมทุ รปราการ 27

สำ� นักศิลปะและวฒั นธรรม มหาวิทยาลยั ราชภัฏธนบรุ ี กงุ้ เหยยี ด (ทำ� นองเพลงเรือ) ภมู ิปัญญาอาหาร ชาวบ้านชายฝ่งั ชายเลทตี่ งั้ มีมากมาย คุณคา่ ไมน่ ้อย มาปรงุ ใส่ สัตว์น้ำ� นานา ท้งั ปลากงุ้ หอย จะกล่าวให้ละเอียด อธิบาย น�้ำตาลกุ้งสด เกลือปน่ ใส่ เมนเู ลื่องชอ่ื นั่นคอื กุ้งเหยียด เมนถู ูกใจได้ลม้ิ ลองเอย นำ� กุ้งสดมาลา้ ง เรยี งไว้ วตั ถดุ บิ ไม่มาก อยากใหจ้ ำ� จด เหยยี ดยาวตามทรง ของทีใ่ ส่ น�้ำตาลอย่าใหเ้ หลอื โรยใส่ ลองมาดวู ธิ ีทำ� จำ� ง่ายง่าย เพื่อช่วยกุ้งเรยี ง ยาวเหยียดได้ เคย่ี วจนน�ำ้ เกือบแหง้ แลว้ เทใส่ วธิ ีทำ� นี้หนา จะกล่าวอา้ ง รสชาตอิ ร่อยดว้ ย ถูกใจ ภมู ปิ ญั ญาไทยไทยริมชายเลเอย ให้เปน็ ชน้ั ช้ัน วางก้งุ ให้ตรง โดยแตล่ ะช้นั ให้โรยเกลอื ทบั ดว้ ยของหนกั จำ� พวกเขยี ง นำ� หมอ้ ตง้ั ไฟ ใชไ้ ฟแรง พกั ในตะแกรง สีแดงสม้ สวย เชิญล้มิ ชิมรสกุ้งเหยยี ดได ้ 28 เพลงพ้ืนบ้านกบั ภูมปิ ัญญาดา้ นอาหารทอ้ งถนิ่ จงั หวดั สมุทรปราการ

สำ� นกั ศิลปะและวัฒนธรรม มหาวิทยาลยั ราชภฏั ธนบรุ ี บรรณานุกรม เชงิ เอกสาร กรมประมง. (2546). การเลี้ยงปลาสลดิ . กรุงเทพฯ : โรงพิมพช์ มุ ชนสหกรณ์ การเกษตรแห่งประเทศไทย. กานน (วรณุ ) สมรา่ ง. (2528). นเิ วศวทิ ยาของนกในปา่ ชายเลน จงั หวดั สมทุ รปราการ. วิทยานพิ นธ์ วทิ ยาศาสตร์มหาบณั ฑิต, มหาวิทยาลัย เกษตรศาสตร์. เอกวทิ ย์ ณ ถลาง. (2540). ภูมปิ ัญญาส่ภี าค : วถิ ชี ีวติ และกระบวนการเรยี นรูข้ อง ชาวไทย. นนทบรุ ี : มหาวทิ ยาลัยสโุ ขทัยธรรมาธริ าช. การสัมภาษณ์ กฤษณะ อยู่สุข. รองปลดั องค์การบรหิ ารสว่ นตำ� บลแหลมฟ้าผา่ (สัมภาษณ์, 25 เมษายน 2565). จิราภรณ์ ประชุมญาติ. รักษาการผูอ้ �ำนวยการโรงเรียนบา้ นขนุ สมุทร (สมั ภาษณ,์ 25 เมษายน 2565). วันชยั พุฒโต. ผูน้ ำ� ชุมชนบา้ นขุนสมทุ รจนี (สัมภาษณ์, 25 เมษายน 2565). สุวรรณ บัวพลาย. ปราชญ์ชมุ ชนอำ� เภอพระสมทุ รเจดีย์ (สัมภาษณ,์ 25 เมษายน 2565). เพลงพื้นบา้ นกบั ภมู ิปญั ญาดา้ นอาหารท้องถ่ินจงั หวดั สมทุ รปราการ 29

สำ� นักศิลปะและวฒั นธรรม มหาวทิ ยาลัยราชภัฏธนบรุ ี ส่ืออิเล็กทรอนิกส์ จงั หวดั สมทุ รปราการ. (2564). ขอ้ มูลทั่วไปจังหวัดสมทุ รปราการ. ค้นเม่อื 10 มถิ นุ ายน 2565, จาก www2.samutprakan.go.th. ฐานขอ้ มลู ส่งเสริมและยกระดบั คุณภาพสนิ ค้า OTOP. (2565). ประโยชน์และ สรรพคณุ ของชะคราม. คน้ เมอื่ 11 มถิ นุ ายน 2565, จาก http://otop.dss. go.th/index.php/knowledge/interesting-articles. พชื เกษตร. (2559). แสมขาว ประโยชนแ์ ละสรรพคณุ แสมขาว. คน้ เมอื่ 11 มถิ นุ ายน 2565, จาก https://puechkaset.com/แสมขาว/. พชื เกษตร. (2558). ต้นจาก และประโยชนต์ น้ จาก. ค้นเม่อื 12 มิถุนายน 2565, จาก https://puechkaset.com/ต้นจาก/. พบแพทย.์ (2565). มะมว่ งหาวมะนาวโห.่ คน้ เมอ่ื 12 มถิ นุ ายน 2565, จาก https:// www.pobpad.com/. สทิ ธิโชค วิบูลย์และคณะ. (2554). “การศึกษาการอนุรักษ์ทางวฒั นธรรม ชาวมอญเพ่ือพฒั นาการท่องเท่ยี ว ชมุ ชน กรณีศึกษา: ชุมชนศาลาแดง เหนือ จังหวดั ปทมุ ธาน”ี . วารสารบัณฑติ ศกึ ษามหาวิทยาลัยราชภัฏ วไลยอลงกรณ์ในพระบรมราชูปถมั ภ์ 5,1 (มกราคม - เมษายน) : 144-154 30 เพลงพ้ืนบ้านกบั ภูมปิ ัญญาดา้ นอาหารท้องถ่ินจังหวดั สมทุ รปราการ

ส�ำนักศิลปะและวฒั นธรรม มหาวทิ ยาลยั ราชภัฏธนบุรี ภาคผนวก คำ� ส่ังมหาวิทยาลยั ราชภฏั ธนบรุ ี ที่ ๑๒๗๓ /๒๕๖๕ เรอ่ื ง แตง่ ตง้ั คณะกรรมการจดั ท�ำเอกสารเพลงพ้ืนบา้ นกบั ภูมิปญั ญา อาหารทอ้ งถ่ินจังหวัดสมทุ รปราการ ดว้ ยมหาวทิ ยาลยั ราชภฏั ธนบรุ ี โดยสำ� นกั ศลิ ปะและวฒั นธรรม จะจดั ทำ� คมู่ อื เพลงพ้ืนบ้านกับภูมิปัญญาด้านอาหารชาวสมุทรปราการ เพื่อให้เป็นไปด้วยความ เรยี บร้อย บรรลตุ ามวตั ถุประสงค์ อาศัยอำ� นาจตามความในมาตรา ๓๑(๑) แหง่ พระราชบญั ญัติมหาวทิ ยาลยั ราชภฏั พ.ศ.๒๕๔๗ จงึ แตง่ ตงั้ คณะกรรมการจดั ทำ� เอกสารเพลงพนื้ บา้ นกบั ภมู ปิ ญั ญา อาหารท้องถนิ่ จงั หวัดสมทุ รปราการ ปี พ.ศ. ๒๕๖๕ ดังตอ่ ไปนี้ ๑. คณะกรรมการท่ปี รกึ ษา ๑) ผ้ชู ว่ ยศาสตราจารย์ ดร.ยุวลกั ษณ์ เวชวทิ ยาขลงั ๒) ดร.พรศริ ิ กองนวล หนา้ ท ่ี ให้คำ� ปรกึ ษาในการจดั ทำ� เอกสารเพลงพื้นบา้ นกบั ภูมปิ ญั ญา อาหารท้องถ่นิ จงั หวัดสมทุ รปราการ ๒. คณะกรรมการผทู้ รงคุณวุฒิ ๑) รองศาสตราจารย์ ดร.ทองเจือ เขยี ดทอง ๒) นายกฤษณะ อยูส่ ุข ๓) นายวันชัย พุฒโต ๔) นายสวุ รรณ บัวพลาย ๕) นางสาวจริ าภรณ ์ ประชมุ ญาติ เพลงพืน้ บา้ นกับภมู ปิ ัญญาดา้ นอาหารทอ้ งถิ่นจงั หวัดสมทุ รปราการ 31

สำ� นักศิลปะและวัฒนธรรม มหาวทิ ยาลัยราชภัฏธนบุรี หน้าที่ ให้ค�ำปรึกษา วิพากษ์ ข้อเสนอแนะ และข้อมูลในการจัดท�ำ เอกสารเพลงพ้ืนบ้านกับภมู ิปัญญาอาหารทอ้ งถ่ินจงั หวัดสมทุ รปราการ ๓. คณะกรรมการบรรณาธิการ ๑) อาจารยน์ ชิ าภา พมิ พสุต ประธานกรรมการ ๒) อาจารยส์ มชาย ศรีรักษ ์ กรรมการ ๓) อาจารยจ์ กั รพันธ ์ พรมฉลวย กรรมการ ๔) นายเมธา แสงเดอื นฉาย กรรมการ ๕) ดร.จิราภรณ์ กาญจนสพุ รรณ กรรมการและ เลขานกุ าร หน้าที่ รวบรวมข้อมูล สัมภาษณ์ปราชญ์ชาวบ้าน และจัดท�ำเอกสารเพลง พื้นบ้านกับภมู ิปัญญา อาหารท้องถ่นิ จงั หวัดสมทุ รปราการ ท้ังนี ้ ตั้งแต่บัดนเ้ี ป็นตน้ ไป สง่ั ณ วนั ท่ี ๑๓ มิถนุ ายน พ.ศ. ๒๕๖๕ (ผชู้ ว่ ยศาสตราจารย์ ดร.ยวุ ลักษณ์ เวชวทิ ยาขลัง) อธกิ ารบดี 32 เพลงพ้นื บ้านกบั ภมู ปิ ัญญาด้านอาหารท้องถน่ิ จงั หวดั สมุทรปราการ