LM2015 (LR-los)

• Vers gebakken vis R E S TAU R E T T E• Plateservice• 2e kopje koffie GRATIS• Diverse broodjes GRATIS toegangvoor kinderen! (4-11jr.) Rieks & Janneke GerdesWij verzorgen ook graag uw feesten, recepties, Haven 8, Lauwersoogvergaderingen, congressen of presentaties! (0519) 34 92 00www.schierzicht.nlOntdek de zeven parels Reitdiepgebied Middag - Humsterland Waar ooit de rivier de Hunze de stad Middag-Humsterland is een van de twintig Nationale Groningen verbond met de zee, ligt nu het Landschappen van Nederland. De geschiedenis van dit gebied Reitdiep. Het dal en de oevers van het Reitdiep gaat terug tot aan de vroege ijzertijd, in de vijfde of zesde eeuwbehoren tot het oudste cultuurlandschap van Eu- voor Chr. Middag en Humsterland waren beide ooit twee schier-ropa. Rivier de Hunze werd in de 17de eeuw deels eilanden. Het huidige landschap met een rijke scharkering vanrechtgetrokken, maar gelukkig zijn veel van de zo kenmerkende kronkels bewaard gebleven. agrarische gronden, waterlopen, dijken, wierden en dor- pen is ontstaan door een eeuwenlang samenspel Het landschap dankt zijn bijzondere uit- tussen natuur en menselijk hande- straling ook aan de sporen van len. 2500 jaar bewoning. Wierde van Ezinge Winsum - Obergum De Wierde van Ezinge is bekend vanwege de Al in de 10e eeuw was Winsum-Obergum opgravingen die archeoloog Albert van Gi en hier een belangrijke handelsnederzetting. In 1057 in de jaren 1920 en 1930 hee uitgevoerd. Hierbij zijn gaf de Duitse koning Hendrik IV toestemming de resten van 85 boerderijen en 60 bijgebouwen gevon- voor een markt met munt- en tolrecht. De stichting den uit de periode van 600 v.Chr tot de 5e eeuw n.Chr. van het Dominicanenklooster in 1275 maakte Museum Wierdenland in Ezinge richt zich op de het stadse karakter compleet. De oude stadse verhalen over het landschap en de cultuur elementen uit de rijke historie van Win- van terpen en wierden in het noorde- sum-Obergum zijn nog steeds lijk waddenkustgebied. volop te zien. Kunst en cultuur Allersmaborg Waddenzeekust Nationaal Landschap Middag-Humsterland Meer dan een eeuw is de familienaam Al- “Er is een plek waar hemel en aarde het of de Waddenzeekust, kunst en cultuur zijn nooit lersma met deze borg verbonden. De Allersmaborg toneel delen”. Mooier kun je dit natuurge-ver weg. Natuur en landschap zijn een onuitputtelijke is in tegenstelling tot veel andere historische gebouwen bied niet omschrijven. De Waddenzee is sindsinspiratiebron. De kerk van Feerwerd wordt niet meer in dit gebied niet gebouwd op een wierde, maar in een me- 2009 Werelderfgoed. Het waddengebied is noggebruikt voor diensten, maar is met theater, muziek en ander van het Reitdiep. Aangenomen wordt dat de bouw jong. Het is ontstaan na de laatste ijstijd, zo’n kunst een cultureel hart geworden. Den Andel staat van de borg is gestart in de 14e eeuw, maar de eerste 7000 jaar geleden. De dynamiek van het ge- fundamenten werden al in de 13e eeuw gelegd. Bij- bied is wereldwijd uniek. Je kunt met ei- bekend als kunstenaarsdorp. Regelmatig zetten kunstenaars en galeries de tuindeuren zonder is de duiventil uit de 18e eeuw en het gen ogen zien en meemaken hoe het open voor bezoekers. prieeltje dat ooit dienst deed als landschap steeds veran- druivenkas. derd.Gemeente Winsum | Postbus 10 , 9950 AA Winsum | Hoofdstraat W 70, Winsum | tel. 0595-447777 | www.winsum.nl | gemeente@winsum.

De enige doe-zoo in nederland is genomineerd! Het leukste uitje in Groningen - Stem ook op ons ! Het leukste uitje Wij zijn voor iedereen genomineerd voor het DoeZoo vindt het belangrijk dat iedereen Leukste uitje de natuur kan ontdekken. Ook kinderen en van Nederland 2015 volwassenen met een beperking. En het overgrote deel van DoeZoo is kMa4 natiscakkoetps toegankelijk voor rolstoelgebruikers. Stem op ons We zijn niet alléén toegankelijk voor mensen met een beperking; DoeZoo biedt ze ook een werkplek, in het park en bijvoorbeeld in onze Herberg De Wierde. ¡¡ EEN FEESTJE VIEREN www.anwb.nl/landvananwb/doezoo-insektenwereld BIJ DOEZOO? DAT IS LEUK, SPANNEND EN VOORDELIG! Binnenkort een kinderfeest, familie- bijeenkomst, bedrijfsuitje of reunie? Denk dan eens aan DoeZoo. Het is buiten én binnen (ruim 900 m2 overdekt!) en daarom altijd geschikt. Of het nu regent, sneeuwt of zonnig weer is. Voor iedereen, jong en oud! KINDERFEESTJES Er zijn verschillende mogelijkheden voor een kinderfeestje voor de leeftijden tot en met 12 jaar. Spelen, drinken en eten. En een rondleiding met de mogelijkheid om de dieren te voelen, voeren, etc. is de basis. Daarnaast kan het feestje uitgebreid worden met taart, een knutselactiviteit, een natuurfilm, eten, schminken etc. Prijzen vanaf 6 6,50 per kind. FAMILIE-ARRANGEMENTEN DoeZoo is ook de ideale plek voor uitjes met familie, vrienden, kennissen en collega’s. Een 50-jarig huwelijk tussen de dieren? Een familiefeest waar je ook een slang kunt voelen? Een reunie onder toeziend oog van eekhoorns? Het kan. We hebben verschillende mogelijkheden, met of zonder educatieve activiteiten en ook de mogelijkheid voor l unch en diner. Prijzen al vanaf 6 5,00 per persoon.¡¡ Kom gewoon ook DoeZoo eens zien, voelen, ruiken, horen en proeven Nu lekker voordelig voor alle lezers van De Ommelander en de Ommelander Courant met deze bon voor een gratis kop koffie, thee of limonade Bon geldig t/m 21 februari 2015 DoeZoo | De Wierde 17 | 9965 TA Leens | Tel. 0595 57 26 59 | [email protected] | www.doezoo.nl DoeZoo is van maandag t/m zaterdag geopend - Kijk op doezoo.nl voor meer informatie

UITGEBREIDE ONLINE AGENDAMET TALLOZE ACTIVITEITEN INHET LAUWERSMEERGEBIEDMvoaorrnaelleCsuoltvueurr,kunst, cultuur enmeer in GemeenteDe MarneDe online agenda van Marne Cultuurwordt dagelijks vele malen geraad-pleegd. De meeste activiteiten en eve-nementen zijn er in één oogopslag tevinden. Een handige manier om te we-ten wat er gebeurt en georganiseerdwordt in de regio. De agenda wordtoverigens niet alleen door bewonersen ondernemers geraadpleegd, maarwordt ook gebruikt door toeristen vanbuiten de regio en bedrijven in de re-creatiesector om hun gasten up to datete informeren. Er is namelijk veel tedoen én te zien in Gemeente De Marne!De 21 dorpen zijn gemakkelijk te vinden via de website, Facebook en Twit-ter. Inmiddels weten steeds meer mensen hier elkaar te vinden. Wil jeook 'meepraten' of gewoon meekijken? Wil jij op de hoogte blijven vannieuws, activiteiten en initiatieven? Social media is bijna altijd een ver-rassende bron van informatie!Website: www.marnecultuur.nlFacebook: www.facebook.com/MarneCultuurTwitter: www.twitter.com/marnecultuurMarneCultuur.nlDe ruimte, de wolkenluchten, het oude cultuurlandschap en het wad-dengebied zijn een belangrijke inspiratiebron en bieden rust en ruim-te voor de creatieve geest. Het zijn kunstenaars, cultuurmakers, onder-nemers, maar ook vakmensen uit allerlei disciplines die een verrijkingbieden aan de culturele diversiteit van De Marne, en daarmee ook aande provincie en het landelijke kunstklimaat. 53LAUWERSLAND MAGAZINE

Gezellig, ruim groepsverblijf; 10 slaapkamers, 34 bedden. Er even op uit? Professionele keuken, veel sanitair. Uit passie geboren Ons huis is ook geschikt voor rolstoelgebruikers. organiseren wij Robersum zeehonden- wadlooptochtenPanserweg 5, Vierhuizen - 0595 402613 - www.robersum.com en havenrondvaarten. Voor wat spanning stapt Fine LAMBSKINS u in een rescueboat of beleef Weiche LAMMFELLE Noflike LAMSFELLEN een safaritocht in onze Land Rover. LAMSVACHT UIT HET HOGE NOORDEN Jelle Bos LAMSVACHTEN: geschoren, wasbaar, verzorgend, comfortabel Meer Informatie over onze boten bij restaurant het Booze Wijf SCHAAPSHUIDEN: groot, langharig, veilig, vuurdovend of de receptie van onze camping. LAMSVACHT ACCESSOIRES: origineel design: boa’s, hoeden WOL: vet om te vilten en spinnen, GARENS: in natuurtinten www.beleef-lauwersoog.nl | t. (0519) 34 91 33 in twee diktes gesponnen; leuke mutsen, omslagdoeken Alles van de eigen schapen, diervriendelijk gehouden. Welkom op Boerderij ‘Onrust’ Ommelanderweg 9, 9978 TC Hornhuizen Bel of mail ons voor een afspraak: telefoon (0595) 401511 E-mail: [email protected] - Internet: www.kleinonrust.nlHET INFORMATIE PAVILJOEN (HIP) meer dan één bezoek waard!Nationaal Park Lauwersmeer Lauwersoog WaddenzeeGeopend:Woensdag t/m zondagvan 10.00 - 17.00 uurV.a. oktober alleen de weekendsvan 10:00 – 17:00 uurAdres: Haven 6 in Lauwersoog

STADSE GENEUGTEN IN HET LAUWERSLAND Dokkumheeft een rijke historie Dokkum is oud, heel oud. De stad van voet maakt Dokkum indruk met verrassende gevels, prachtige monu- Bonifatius en natuurlijk nóg bekender menten en een levendig centrum. Sinds 1650 is het stratenpatroon vrij- wel onveranderd gebleven. Je ontdekt leuke doorkijkjes, gezellige ter- van de Friese Elfstedentocht. Wie de rassen, galerieën en fraaie kunstwerken.laatste stempelpost op het keerpunt in Bonifatius Dokkum heeft gehaald is zo goed als verzekerd van zijn kruisje. Over deze Wat je in Dokkum niet mag overslaan is een bezoek aan de Bonifatius- historische stad valt veel te vertellen. bron. De bron is volgens de legende ontdekt en gezegend door Bonifa- tius. Er vloeide zuiver, zoet water uit, terwijl het water in de omgevingIs Amsterdam gebouwd op palen, Dokkum is gebouwd op een terp. Wie zout en bitter was! Volgens zeggen waart zijn geest nog steeds rond envanaf de Zijl de Hoogstraat inkijkt ziet het opmerkelijke verschil in hoog- kent de bron geneeskrachtige werkingen.te. Na Stavoren is Dokkum de oudste stad van de Friese elfsteden. Langetijd was het dé stad van Friesland. Hier zetelde de Friese Admiraliteit. Dockumer KofjeDe inwoners legden belangrijke verdedigingswerken aan rond de stad.Op de landkaart en luchtfoto’s is de stervorm met zes stoere bolwerken Fedde Sonnema begon in 1860 zijn distilleerderij in Dokkum en ontwik-goed te herkennen. Ook weet Dokkum wat ‘de zee geeft en de zee neemt’ kelde zijn eigen recept voor een kruidendrankje. Sonnema zit al lang nietbetekent. In haar geval was de zee te gul en gaf teveel zand aan het Dok- meer in Dokkum, maar zijn naam blijft er wel mee verbonden. Vandaarkumer Grootdiep. De vaarweg naar Dokkum verzandde en daarmee de Dokkumer specialiteit: Dockumer Kofje. Het koffie met en scheut be-ook de handel overzee. De Admiraliteit verhuisde naar Harlingen. Het renburg, afgedekt met een toef slagroom. Probeer deze lekkernij bij eenschitterende Admiraliteitshuis bleef en herbergt nu het streekmuseum. van de Dokkumer horecazaken.Het stadsbeeld van Dokkum is imposant. De oude bolwerken en de mo- Winkelenlens zijn het mooist vanaf het water van de Dokkumer Ee, maar ook te Dokkum staat bekend als een gezellige winkelstad. In sfeervolle oude straten en langs het water vind je naast bekende winkelketens ook ver- rassende speciaalzaken. De Grote Breedstraat is dé winkelstraat. Hier wordt iedere woensdag van 9 tot 5 de weekmarkt gehouden. Deze markt bestaat overigens al sedert 1517. 55LAUWERSLAND MAGAZINE

Tuinen & Parken AUGUSTINUSGA ‘De Waterjuffer’ - Vijvertuin, galerie, theeschenkerij en logies. Aan het Prinses Margrietkanaal bij industrieterrein Blauferlaat vindt u de vij- vertuin en galerie voor woon en tuindecoraties van de familie Veenstra. Open: ma/wo/vr/za 13-18 u. Anders op afspraak. Entree: € 3,50 (incl. kof- fie en thee). Uterwei 1, tel. 0512-352314. www.vijvertuindewaterjuffer.nl BROEKSTERWÂLD De Karmeliet & De Kikkersprong - De Karmeliet is een koffie- en thee- schenkerij gelegen pal tegenover open tuin De Kikkersprong. De tuin is geheel volgens eigen ontwerp aangelegd. De natuur is hier zo ongerept dat een prachtige biotoop is ontstaan.Open: do/vr/za-middag 13.30-18 u. Tevens op afspraak. Entree: € 3,50 (incl. koffie). Schwartzenberglaan 8, tel. 0511-425240. www.dekikkersprong.nl BUITENPOST ‘De Kruidhof’ - Botanische tuin Fryslân is een openluchtmuseum met een grote variatie planten- en kruidencollecties, onder meer gepresen- teerd in de bijzondere Geneeskruidentuin. Naast deze grote Geneeskrui- dentuin zijn er op 3,5 hectare nog 16 thematuinen aangelegd. Open: be- gin apr t/m medio oktober di-za 10-17 u. zo 12-17 u. Entree (o.v.b.): € 4,50; kind 0-4 gratis; kind 5-12 € 2,-; 65+/groepen (v.a. 15 pers) € 3,25; Muse- umjaarkaart gratis; rondleiding in overleg. Grotendeels rolstoelvriende- lijk. Schoolstraat 29b, tel. 0511-541253. www.dekruidhof.nl EASTERMAR ‘De Fruittuin’ - Een oude recent gerenoveerde boerderij waar op het land bramen, frambozen en bessen zijn geplant. In juni t/m sep. mogelijkheid om zelf fruit te plukken. Siroop en sappen te koop. Robyntsjewei 22, tel. 0512-341138. www.defruittuin.nl EENRUM Kwekerij De Kleine Plantage - Hagen en gazons, ritme en rust, zijn de belangrijkste structuur bepalende elementen van tuin en kwekerij. Op ruim 1 ha groeit een verscheidenheid aan vaste planten, clematissen en rozen. Open: half mrt. t/m half okt. wo-za van 9-17 u. tevens feestdagen. Tijdens themadagen ook zo. Handerweg 1, tel. 0595-491604. www.dekleineplantage.nl Eenrumer Bos - Het Eenrumer Bos is in 1996 heringericht en wordt eco- logisch beheerd. ‘s Zomers grazen er twee Groninger blaarkoppen. Het bos is vrij toegankelijk. Arboretum Notoaristoen - Tuin van de notaris. Botanische tuin met een bijzondere exotische plantencollectie uniek voor Europa: 600 verschil- lende soorten rododendrons en 400 uitheemse boomsoorten. Daarnaast onderbegroeiing met stinsenplanten en wilde cyclaam. De bomentuin is het groene levenswerk van notaris Smit uit Eenrum. De tuin en exposi- tie zijn dagelijks vrij toegankelijk. Ernstheemsterpad, tel. 0595-492058. www.arboretumeenrum.nl56 LAUWERSLAND MAGAZINE

ENGWIERUM MENSINGEWEER is door hagen ingedeeld in ‘kamers’ met kleur- rijke borders omringd door bomen, die beslo-‘Lauwershof’ - Even buiten de bebouwde kom Koffie- en theeschenkerij ‘In de Malle Molen’ tenheid en luwte geven aan de tuin. Open:van Engwierum ligt biologisch fruitbedrijf Hoog boven het pittoreske dorpje Mensinge- mei-okt za en zo 12-18 u. en op afspraak. Kerk-Lauwershof. Gehele jaar door verkoop van weer torent statig de Groninger koren- en pel- weg 5, tel. 058-2562082.duindoornproducten en jam, en sap en siroop molen ‘Hollands Welvaart’ uit (1855). Op de www.theeschenkerijroodkerk.nlvan het overige fruit. Zelfplukmogelijkheden, begane grond is de koffie- en theeschenkerijrondleidingen mogelijk en miniterras aanwe- gevestigd. Curiosazolder en expositiezolder VEENKLOOSTERzig. Mounebuorren 2a, tel. 06-51256674/0511- te bezoeken. Digitale luistertocht aanwezig.408531. www.lauwershof.com Groepen: op afspraak lunchbuffet en rondlei- Fogelsangh State - Rond de state ligt een groot ding mogelijk. Open: april (Pasen) t/m okt op park met aansluitend een middelgroot bos.EZINGE zon- en feestdagen van 10-17 u. Molenweg 10, Het park is ingericht door de tuinarchitect tel. 0595-491759, bgg 06-20548722. Roodbaard. Het park is het gehele jaar toegan-Tuin Allersmaborg - De singels zijn vrij toe- kelijk, uitgezonderd de broedperiode (15 mrt.-gankelijk voor het publiek. MIDDELSTUM 15 jun.). Entree bos: € 1,-. Seizoenskaart: € 10,-.HARKEMA Theeschenkerij Ewsum - In het koetshuis van Theeschenkerij Noordvleugel - Nostalgische voormalig borg Ewsum is een theeschenke- theeschenkerij met gezellige sfeer. TevensDe Merelhof - Natuurtuin van ± 1 ha. Open: rij gevestigd. De historische tuinen zijn ook collectie antieke serviezen en tentoonstel-op afspraak. Mellereed 4, tel. 0512-362526. te bezichtigen. Open: wo t/m zo 13-17 u. Ar- lingen van hedendaagse kunstenaars. Op af-www.merelhof.nl rangementen/high tea op afspraak. Ooster- spraak een high-thea vanaf 8 pers. Zaal voor buren 1, tel. 06-21658349. www.ewsum.info groepen tot max. 25 pers. Kleasterwei 1, tel.HEGEBEINTUM 0511-442436. NOARDBURGUM www.galerienoordvleugel.nlHoogstamboomgaard en Theetuin ‘Har-sta-Hoeve’ - Langs ‘de lange lindelaan’ be- Theeschenkerij De Pleisterplaats - Gelegen WARFFUMreikt u de Harsta Hoeve. Achter de boerderij aan de rand van Nationaal Landschap ‘Devindt u een afwisselende tuin met daarnaast Fryske Wâlden’. Open: mei t/m sept wo t/m za Kwekerij de Beemd, Tuin en Theetuin - En-een unieke monumentale hoogstamboom- 14-17 u. verder op afspraak. Tevens groepsar- tree door een rozentuin naar het theetuin-gaard uit 1840. De paden passen bij de stijl van rangementen. Klaas Piersreed 11, tel. 0511- terras met winkeltje met in het verleng-de ernaast liggende tuin van Harsta State, die 841119, bgg 06-11127724. de van de kwekerij De Tuin. Heemplantenontworpen werd door de beroemde tuinar- www.theeschenkerijdepleisterplaats.nl i.c.m. vaste planten, rozen en klimplantenchitect L.P. Roodbaard. Open: hele jaar door. geven een grote diversiteit in de beplan-Harstawei 23, tel. 0518-413183. PIETERBUREN ting. Een tuin met een natuurlijk karakterwww.harstahoeve.nl welke rijk is aan inheems leven. • Open van Domies Toen - De kerk van Pieterburen to- apr. tot okt. op wo - za 9 tot 17 u. De geheleKLOOSTERBUREN rent hoog uit boven Domies Toen, vroe- Tuin & Kunst tiendaagse en enkele zon- en ger de tuin van de dominee, nu botanische feestdagen. Oudendijk 25, tel 0595-424589Cloostertuin - In de Cloostertuin zijn circa 300 tuin. In Domies Toen groeien meer dan dui- www.kwekerijdebeemd.nlverschillende bol- en knolgewassen te bewon- zend plantensoorten met grote verschei-deren. • Vrij toegankelijk en doorlopend ge- denheid. De theeschenkerij bevindt zich in ZEERIJPopend, aan Kloostersingel. Info afd. gemeen- het godsdienstgebouwtje uit 1888. Open:tewerken tel. 0595-575596, dhr. B. ten Hoeve. theeschenkerij alle zondagmiddagen in febr Theeschenkerij Beeldentuin ‘Eenumer- en mrt 13-17 u. 1 apr-31 okt di t/m zo 10.30- maar’ - De Theeschenkerij ‘Eenumermaar’LAUWERSOOG 17 u. in de vakanties ook op ma. De botani- combineert een rustiek landelijke tuin, een sche tuin is het hele jaar geopend. Toegang beeldententoonstelling en een sfeervol ter-Infocafé ’t Ailand - Koffie- en theeschenke- tuin: € 2,50; kind >16 jr gratis. Rolstoeltoe- ras. Via zichtlijnen heeft u een prachtig uit-rij met informatiepunt voor duurzame visse- gankelijk. Hoofdstraat 76, tel. 0595-528636. zicht op het weidse Groninger land en hetrij. Dakterras. Haven 49A, tel. 06-51063180. www.domiestoen.nl maar. Open: half mei - half sept za en zowww.goedevissers.nl van 13-17 u. (bij slecht weer gesl.) Tolweg 4, READTSJERK tel. 0596-573517. www.eenumermaar.nlLEENS Theeschenkerij ‘De Heale Moanne’ - De tuin THEESCHENKERIJ 'DOMIESTOEN'Borgtuin Verhildersum - De borgtuin is in1999/2000 gerenoveerd naar een ontwerp van 57LAUWERSLAND MAGAZINEtuinconsulent Klaas T. Noordhuis uit Leens.Hierbij is de al aanwezige formele stijl gehand-haafd, met eigentijdse accenten. Een harmo-nieus geheel met de bronzen vrouwenbeeldenvan Eddy Roos en het 19e eeuwse tuinhuis.Open: Pasen t/m okt di-zo 10.30-17 u. ma geslo-ten, behalve op feestdagen. Entree: € 5,-; kind.0 t/m 12 jr gratis, 13-18 jr € 3,-. Groepen > 20pers. € 4,-. 65+/CJP € 4,-. MJK geldig. Wierde40, tel. 0595-571430. www.verhildersum.nl

Kerken in het Lauwersland Hieronder zijn ruim 80 kerken beschreven. En dan te begrijpen dat het alleen de monumentale kerken betreft... Met andere woorden, het re- latief dunbevolkte Lauwersland kan zich verheugen in het bezit van een opvallend grote hoeveelheid bezienswaardige kerken die ook nog eens vaak van middeleeuwse oorsprong zijn. Dat hangt ook samen met het terpen- en wierdenlandschap: de kleine, tamelijk geïsoleerde ge- meenschappen op de woonheuvels hadden in oude tijden allemaal be- hoefte aan een eigen kerkgebouw. En aangezien er daarvan in Gronin- gen en Friesland ook nog eens veel goed bewaard gebleven zijn, valt er voor de liefhebbers van dat cultureel erfgoed heel wat te genieten. VIERHUIZENAALSUM - Historisch terpkerkje (1200). Bezichtiging op afspraak. EENUM - Eén van de oudste bakstenen kerkjesADORP - NH-kerk uit 1667, toren uit 1849. (1170) van Groningen, hooggelegen op grotendeelsANJUM - Michaëlkerk stichtingsdatum ± 1150. afgegraven wierde. Met Schnitger-orgel uit 1704.AUGSBUURT - Kerkje uit 1782 thans in gebruik als muziekkapel. EZINGE - Kerk uit de 12e eeuw met zadeldaktoren.AUGUSTINUSGA - PKN kerk Augustinustsjerke circa 1350. Vrijstaande toren uit 13e eeuw.BAFLO - Kerk uit de 12e eeuw, genoemd naar de heilige Laurentius. FEERWERD - Kerk uit de 13e eeuw, mooi gerestaureerd.BEDUM - N.H. Walfriduskerk monumentale dorpskerk. FERWERT - NH-kerk - gebouwd in 15e eeuw. In deBeroemd is de “schaaive toor’n”, die schever staat toren 3 klokken uit 1383, 1426 en 1457.dan die van Pisa. Op afspraak te bezichtigen. FOUDGUM - Mariakerk - Dit kerkje dateert uit 1808.Gereformeerde kerk - Kerk uit 1936, gebouwd in de stijl van de Dominee/dichter François Haverschmidt alias PietAmsterdamse School door architect Reitsma. Schultingastraat 1. Paaltjes deed er in 1859 zijn intrede als predikant.Roomskatholieke kerk - in neogotische stijl, gebouwd FRANSUM - NH-kerk - met unieke ligging opin 1880-1881 door architect A. Tepe. Grotestraat. een wierde midden in de weilanden.BLIJE - De toren van de NH-kerk stamt uit de 13e eeuw, GARNWERD - Hervormde kerk - dateert uit de 13e eeuw.de kerk uit de eerste helft van de 16e eeuw. Het onderstuk van de toren is een restant van de oude torenBORNWIRD - Gerestaureerd 13e eeuws kerkje op deels afgegraven die in 1738 instortte. Het orgel is in 1809 gebouwd.terp met oude Romaanse panbedekking: ‘monniken en nonnen’. GERKESKLOOSTER-STROOBOS - NH-kerk - in het voormaligBUITENPOST - NH-kerk - laaggotische dorpskerk met brouwhuis van het cisterciënzer klooster, gebouwd in 1542.gebeeldhouwde grafzerken, rouw- en wapenborden. GINNUM - Kerk, gebouwd in de 12e eeuw met gebruik vanBURDAARD - NH-kerk - gebouwd in 1851 op de tufsteen. De kerk is in de jaren 1973-1978 gerestaureerd.plaats van een vervallen middeleeuwse kerk. HALLUM - NH-kerk - gebouwd in de tweede helft van de 13eBURUM - Eenvoudige, fraai ingerichte NH-kerk uit 1784. eeuw. Preekstoel uit 1773 met prachtig beeldhouwwerk.DAMWÂLD - De NH-kerk dateert van 1200, met orgel HANTUM - Stupa - Stupaweg 4, tel. 0519-297714.gebouwd door A.A. Hinsz. Open op afspraak. Rondleidingen op zo 10-18 u.DEN ANDEL - Zaalkerkje uit 1325 met HANTUMHUIZEN - NH-kerk - Romaanse kerk metvrijstaande toren uit de 13e eeuw. schitterend beschilderde koepelgewelven.DOKKUM - ‘St. Bonifatiuskerk’ - in 1871 door Dr. HEGEBEINTUM - NH-kerk - is gebouwd in de eerste helftP.J.H. Cuypers ontworpen en gerestaureerd in 1982. van de 12e eeuw op de hoogste terp van Friesland. ErOpen: dag. jun t/m 15 sep van 14-17 u. hangen zestien rouwborden, daterend van 1689 tot 1906.St. Martinuskerk (NH) - gotisch (met orgelkassen Melden bij het Bezoekerscentrum Terp Hegebeintumuit 1688). Te bezichtigen: half mei-half sept wo, do aan de voet van de terp. Inl.: 0518-411783.en zo 14-17 u. vr 19-21 u. bij orgelconcert. Email: [email protected] van de Verenigde Chr. Gemeente - (doopsgezind HOLWERD - NH-kerk - uit 1775 is te bezichtigen op za 13.30-- remonstants), Legeweg 14. Gebouwd in 1852. 17 u. (begin jul tot +/- half sept) of op tel. afspraak.EENRUM - De romano-gotische kerk dateert uit midden 13e Doopsgezinde ‘zaalkerk’ - uit 1850.eeuw. De opvallende renaissance-toren is meer dan 50 m. hoog. HORNHUIZEN - N.H. kerk - in 1850 op oude grondslagOp het Lohman-orgel uit 1817 worden concerten gegeven. herbouwd. Het zware benedendeel van de in 1815 ingestorte58 LAUWERSLAND MAGAZINE

middeleeuwse toren bleef bewaard. In de vloer van de kerk MARRUM - Godeharduskerk uit begin 12e eeuw. Preekstoel uit 1658.liggen nog verscheidene grafzerken, de oudste uit 1498. METSLAWIER - Herv. kerk - (1776) met er omheenHet orgel is in 1833 in de vroegere kerk geplaatst. de fraaie gerestaureerde dorpskern.HUIZINGE - De Romano-gotische kerk uit het midden van MIDDELSTUM - Hervormde Hippolytuskerk - geldt als hetde 13e eeuw is grotendeels nog in oorspronkelijke staat. fraaiste voorbeeld van een laatgotische dorpskerk in deJANNUM - Oudste gedeelte van het terpkerkje in Jannum is gebouwd provincie Groningen. Het Hemony carillon stamt uit 1661.in het begin van de 12e eeuw. Open: op afspraak groepen > 10 pers. Gereformeerde kerk - Burchtstraat. Een zaalkerk uit 1869 vanJISLUM - NH-kerk - gebouwd in 1886, met klokken architect A. Schotanus, later (1923) uitgebreid met een dwarsarm.uit 1414 en 1636. Hek met doodssymbolen. Doopgezinde vermaning - Trekweg 27. Eenvoudige zaalkerk uit 1863.JOUSWIER - Hervormde kerk - dateert uit 1557; gerestaureerd NES(D) - De fraaie NH-kerk in Nes is gebouwd tussenin 1978. De kerk ligt op een grotendeels afgegraven terp. 1200 en 1225 en ook nu nog in oude staat.KLOOSTERBUREN - Protestantsekerk - is gebouwd op het fundament NIEKERK - Het NH-kerkje is in 1629 verbouwd metvan de kerk van het St. Jansklooster, dat eind 16e eeuw verwoest werd. geld van de Zilvervloot(zie gevelsteen).De in neo-gotische stijl opgetrokken RK-kerk (Hoofdstraat 28) NOORDWOLDE - Bakstenen kerk uit de 13e eeuw in romano-is een schepping van de bekende architect P.J.H. Cuypers. Het gotische stijl. De toren werd in 1639 verbonden met het schip.gebouw dateert uit 1869. Open: juli/aug wo van 14-16 u. Toen werd ook de uivormige spits (‘siepel’) geplaatst. HieronderKOLLUM - ‘Maartenskerk’ - één van de fraaiste gotische dorpskerken bevindt zich een waardevol, onlangs gerestaureerd orgel (1640).in Friesland met een tweebeukig schip uit de 15e eeuw. ONDERDENDAM - Gereformeerde kerk - Bedumerweg 34,‘OosterKerk’ - is begin 20e eeuw gebouwd door architect gebouwd in 1932. Met elementen van de Amsterdamse School.Reitsma. Te bezichtigen op afspraak. Oostenburgstraat. OOSTERWIJTWERD - Eenvoudig romaans bakstenenKOLLUMERZWAAG - Landelijk gelegen NH- kerkje uit de 12e eeuw met dak-ruiter uit de 17e eeuw.kerkje met een zadeldaktoren uit het midden van OOSTUM - Kerk uit de 13e eeuw op wierde. Dede 13e eeuw. Op afspraak te bezichtigen. zadeldaktoren heeft holle en bolle pannen.LEENS - Petruskerk - uit de 12e eeuw, is vooral bekend vanwege OUDWOUDE - In het laat-gotisch 16e eeuws kerkjehet grote Hinsz-orgel, gebouwd in 1733-1734. De kerk is hangen fraaie rouwborden uit de 17e en 18e eeuw.gerestaureerd in de jaren 1948-1952. Van mei-okt worden er PIETERBUREN - Gotische NH-kerk uit de 15e eeuw. Schip met jongereconcerten op het Hinsz-orgel gegeven door vooraanstaande dwarsarm en overwelfd koor. Rijk houtsnijwerk en rouwborden.organisten uit binnen- en buitenland. www.hinszorgelleens.nl REITSUM - NH-kerk gebouwd in 1738. Preekstoel uit 1638 voorzienLEERMENS - De fraaie N.H.-kerk is gedeeltelijk in romaanse van een slot, dat er na de Doleantie (1886) op werd aangebracht.en gedeeltelijk in romano-gotische stijl opgetrokken. RINSUMAGEAST - Bijzondere kerk (ProtestantseLICHTAARD - Karakteristieke zadeldakkerk uit de 14e eeuw, geheel Gemeente Claer­kamp). Open op afspraak.gebouwd met kloostermoppen. Te bezichtigen van 1 aprl t/m 30 sept. SAAXUMHUIZEN - NH-kerk met karakteristieke toren.LOPPERSUM - Hervormde kerk - Imposante kruiskerk uit de SIBRANDAHÛS - Idyllisch gelegen kerkje - rond 1300 in13e/14e eeuw met prachtige gewelfschilderingen (15e eeuw) romano-gotische stijl gebouwd, eigendom van de Stichtingen een orgel uit 1562, gerestaureerd door Arp Schnitger. Alde Fryske Tsjerken. In gebruik als cultureel centrum. STEDUM - Grote romano-gotische kruiskerk - NH WINSUM dateert uit 13e eeuw. Graftombe gemaakt door Rombout Verhulst in 1672.) 17e eeuwse herenbanken. SURHUISTERVEEN - Doopsgezinde kerk - gebouwd in 1804. Het exterieur is gerestaureerd in de tachtiger jaren en het interieur is pas grondig gerestaureerd. Bezichtiging op afspraak. De Doarpsstjerke (v.h. Hervormde kerk) is gebouwd in 1686. De kerk is in 2007 geheel gerestaureerd. Bezichtiging op afspraak, SURHUIZUM - NH-kerk met een unieke 13e eeuwse gemetselde spits. TERNAARD - Gotische kerk uit de 16e eeuw met een gaaf 17e eeuws interieur met lambrisering. De kerk bezit een oud orgel met prachtig houtsnijwerk. TINNALINGE - 13e eeuws kerkje met o.a. koorhek met opschriften graan- en boterprijzen. ULRUM - NH-kerk - 13e eeuw, bekend vanwege de afscheiding 1834. Gereformeerde kerk - Schapenweg (1901). Architect: Reitsma. VIERHUIZEN - Ned. Herv. Kerk - in 2007 volledig gerestaureerd. Iedere dag geopend. Regelmatig culturele activiteiten, programma hangt in de kerk. Tevens trouwlocatie of kerk huren voor een eigen activiteit. VISVLIET - NH-kerk - een gotische dorpskerk uit 1427. Een gedenksteen uit 1557 vermeldt o.a. de roggeprijs. WÂNSWERT - NH-kerk - gebouwd voor 1335. De toren is even breed als de kerk. Bijzonder is dat het kerkhof ommuurd is. 59LAUWERSLAND MAGAZINE

EEN KEMPHAAN LANGS DE EZUMAKEEG IN HET LAUWERSMEER (FOTO GERHARD KORNELIS)60 LAUWERSLAND MAGAZINE

WEHE-DEN HOORN - R.K. kerk St. Bonifatius - Neo- WINSUM - Torenkerk - Dorpskerk uit de 11e eeuw, tufsteen enCuijperiaanse architectuur. Voorbeeld van 19e eeuwse zadeldak met holle en bolle pannen. Opvallende trap aan de toren.kerkeninrichting, gecombineerd met moderne bouwvormen. WINSUM-OBERGUM - Nicolaaskerk - Neo-NH-kerkje - dateert uit plm. 1200, de toren uit 1655. Na restauratie gotische kerk uit de 13e eeuw op wierde.(1985) werd het een sociaal- cultureel centrum (‘t Marnehoes). WIRDUM - Hervormde kerk - Kerkgebouw uit de 13e eeuwWESTEREMDEN - 13e eeuwse kruiskerk - (N.H.) met fraaie koorgevel met aan de noordgevel drie romaanse vensters. In hetin romangotische stijl en schilderwerk op de koepelgewelven interieur een aantal schilderingen uit de 15e eeuw.WESTERGEEST - Een ruime Romaanse kerk uit ’t ZANDT - Maria kerk (NH)1200 met o.a. grafzerken waarvan de oudste van ZEERIJP - Hervormde kerk - 14e eeuwse gotische kerk, metrode bremerzandsteen uit circa 1200. romano-gotische elementen. In het fraaie interieur onderWESTERNIELAND - NH-kerk dateert uit de 13e eeuw; meer een aantal rouwborden met wapens en ornamenten.verplaatst na de kerstvloed van 1717. Bezichtiging op ZOUTKAMP - ‘Oude Kerk’ - Voormalig NH kerk uit 1836,afspraak en in jul/aug za 14-17 u. Schaapweg 2. gerestaureerd en ingericht tot een sociaal-cultuur centrum in 2010.WESTERNIJTSJERK - NH-kerk uit begin 13e De kerk is een mooie trouw-/rouwlocatie. Bovendieneeuw. De klokken zijn van 1385 en 1405. voor vele doeleinden te huur. Tel. 06-45884185WESTERWIJTWERD - Hervormde kerk uit de 13e ZUIDWOLDE - Romaanse kerk - (NH) uit de 11e eeuw.eeuw. Het imponerende orgel is nep; het bestaat Kerk en onderste deel van de toren zijn van tufsteen.uit zilverkleurig geverfde paaltjes. ZUURDIJK - Van oorsprong Romaanse kerk uit beginWETSENS - Vituskerk - vermoedelijk gebouwd voor de 13e eeuw met nog volledig bestaand 19e eeuws12e eeuw. In 1842 kreeg de kerk zijn huidige vorm. interieur. Prachtige grafzerken in en om kerk.Molens in het LauwerslandNiet alleen de monumentale kerken zijn opvallend ruim vertegenwoordigd in Lauwersland. Ook zijn er veel historische molens aan- 'DE LELIE' IN EENRUMwezig. Geen wonder dat er vroeger zoveel waren: elk dorp had in ieder geval één, maar vaak ook meerdere molens. Niet alleen wa-ren ze nodig voor het malen van koren, ook voor het zagen van hout en het pellen van gerst werden ze gebruikt. Bovendien warener poldermolens voor de waterhuishouding en oliemolens voor de productie van (lijn)olie. Wel is het bijzonder dat er in Lauwerslandzoveel goed bewaard gebleven zijn. En voor de liefhebbers is het mooi dat ze bovendien vaak opengesteld zijn voor bezichtiging.ADORP - Koren-/pelmolen Aeolus - achtkantige bovenkruier uit 1851. BUITENPOST - Watermolen De Mûnts - ten westen van het dorp.ANJUM - Museummolen De Eendracht - (1889). BURDAARD - ‘De Zwaluw’ uit 1875, uniek in Nederland: koren-, pel- enMounebuorren 18, tel. 0519-321926. houtzaagmolen. Houtzagerij en Bezoekerscentrum staan naast de molen.AUGUSTINUSGA - Net buiten het dorp een molen Open: 1 mei-1 okt di t/m za 10-12 u. en 13.30-17 u. Groepen op afspraak.van het type ‘Bok­tjasker’, één van de twee in BURUM - zie pagina 68Friesland, gebruikt om het land te bemalen. DEN ANDEL - Koren-/pelmolen De Jonge Hendrik - AchtkantigeBROEKSTERWÂLD - ‘Grote Molen’ - poldermolen uit 1880, bovenkruier (1875). Elke vr van 10-16 u. vrij te bezichtigen.aan de rand van het Bûtenfjild (Burg. Nautaweg). Prachtig DOKKUM - Op de bastions van Dokkum staan twee pelmolens: degelegen nabij een natuurgebied. Bezichtiging op afspraak. bovenkruiers ‘De Hoop’ (1849) te bezichtigen tijdens winkeltijden en‘Broekmolen’ - een poldermolen uit 1876. (Schwarzenberglaan). ‘Zeldenrust’ (1862). Bezichtiging mogelijk, eventueel op afspraak. 61LAUWERSLAND MAGAZINE

St. Musea Noardeast FryslânVDAONKKUM schilderijenNAAR en tekeningen van MariusDOKKUM van Dokkum expositie 3 april tm 8 augustus 2015 Diepswal 27 Dokkum | open: bel 0519 29 31 34 of zie www.museumdokkum.nl

EENRUM - Molen De Lelie - achtkantige stellingmolen Open: op zondag in de oneven weken. Verder op verzoek.uit 1862, draait in zomermaanden op zaterdagmiddag. READTSJERK - Poldermolen ‘De Hoop’ uit 1911 (nabijRondleidingen op afspraak. www.molendelelie.nl Rietveldsweg, ten oosten van Readtsjerk).FEERWERD - Korenmolen Joeswert - uit RINSUMAGEAST - Klaarkampstermeermolen - een1855. Open: do t/m za 13.30-17.30 u. poldermolen uit 1893 (nabij Trekweg 11).FERWERDERADIEL - Verspreid over de dorpen telt deze gemeente SURHUISTERVEEN - Korenmolen ‘Koartwâld’ - In denog negen poldermolens, bijna allemaal uit de vorige eeuw. molen wordt op ambachtelijke wijze graan gemalen.GARNWERD - Korenmolen De Meeuw - bovenkruier uit 1851. Fraai VIERHUIZEN - De Onderneming - bovenkruier met stellinguitzicht vanaf de omloop. Bezichtiging op zo 14-17 u. en op afspraak. uit 1858. In 2010 zijn er nieuwe wieken geplaatst. Draait bijGARSTHUIZEN - Koren- en pelmolen De Hoop - 1839, voldoende wind altijd op zo 14-16.30 uur en op afspraak.maakt deel uit van groter molen-complex. VISVLIET - De Hilmahuister Poldermolen - dezeHOLWERD - Koren- en pelmolen De Hoop - gerestaureerd molen is via een goed fietspad bereikbaar.in 1994. Opleiding voor vrijwillige molenaars. WESTERWIJTWERD - Korenmolen ZeldenrustKOLLUM - Poldermolen uit 1893 in het Tochmaland, te bezichtigen. - bovenkruier met stelling uit 1845.KOLLUMERPOMP - Watermolen uit 1845. Poldermolen De Palen - dateert uit 1876, gerestaureerd in 1991/92.LOPPERSUM - Korenmolen Stormvogel - achtkantige WETSINGE - Koren-/pelmolen Eureka - achtkantigebovenkruier met stelling uit 1859. bovenkruier uit 1872. Niet te bezichtigen.MENSINGEWEER - ‘Hollands Welvaart’ - koren- en pelmolen WINSUM - Korenmolen De Vriendschap -uit 1855. Compleet bedrijfsvaardig en goed onderhouden. achtkantige bovenkruier uit 1801.Tevens koffie- en theeschenkerij ‘In de Malle Molen’. Korenmolen De Ster - achtkantige bovenkruier uit 1851.METSLAWIER - Korenmolen ‘Ropta’ - WYNS - ‘De Wynsermolen’ gebouwd in 1871Bovenkruier met stelling uit 1836. voor de bemaling van de Wynserpolder, die veelMIDDELSTUM - Korenmolen De Hoop - landschappelijke waarde heeft. Niet te bezichtigen.Bovenkruier met stelling uit 1855. ZEERIJP - Koren- en pelmolen De Leeuw - achtkantigeMUNNEKEZIJL - Stellingkorenmolen - uit 1856. bovenkruier met stelling uit 1835. Eén van de zwaarstVoor groepen te bezichtigen na afspraak. gebouwde houten korenmolens. Binnen kleine expositie.ONDERDENDAM - Poldermolen De Zilvermeeuw ZUIDWOLDE - Poldermolen De Koningslaagte - Bovenkruier uit 1878.Achtkantige bovenkruier uit 1870. Poldermolen De Krimstermolen - Bovenkruier uit 1862.PAESENS-MODDERGAT - Stellingmolen De Hond uit 1861, Poldermolen Het Witte Lam - Bovenkruier uitachtkantige bovenkruier, van het type koren- en pelmolen. 1860. (Molenstichting Hunsingo)PIETERBUREN - ‘Vier Winden’ - achtkantige bovenkruier ZUURDIJK - De Zwaluw - achtkantige bovenkruier uit 1858, geheelmet stelling, gebouwd in 1846 als korenmolen. gerestaureerd. Open: meestal zo van 12 tot 16 u. en op afspraak. DOKKUM 63LAUWERSLAND MAGAZINE

DE EENDENKOOI ALS CURIEUS ELEMENT IN HET FRIES-GRONINGER LANDSCHAP Vogels vinden ‘rust’ in eendenkooi ‘Nieuw Onrust’ in de WestpolderWestpolder / Hornhuizen - In opdracht van de Stichting het Groninger Landschap iseen tiental jaren geleden begonnen met de start van onderhoud van het kooibos inde eendenkooi Nieuw Onrust in de Westpolder. Nieuw Onrust is omstreeks 1898 metde hand gegraven en is één van de laatste twee geregistreerde eendenkooien in deprovincie Groningen. Sinds 1991 is de kooi in het bezit van Het Groninger Landschap.In de loop der jaren is de kooi volledig gerestaureerd en verkeert in een zeer goedestaat. De kooi is niet vrij toegankelijk maar wel worden er met enige regelmaatexcursies georganiseerd.64 LAUWERSLAND MAGAZINE

De eendenkooi is een belangrijke pleister- de eenden zich er veilig. Zoals beschreven, Voor de exploitatie van de kooi koos men voorplaats, natuurlijk voor met name diverse een- worden er nu nog alleen eenden gevangen een naamloze vennootschap. Deze vennoot-densoorten. Deze werden in vroeger jaren voor vogelonderzoek. Daarom lokt de kooi- schap is in 1926 geliquideerd en de exploita-door de kooiker gevangen voor consumptie, ker de eenden met voer en met behulp van tie werd voortgezet als maatschap. De kooivandaag de dag worden ze gevangen voor zijn kooikerhondje de vogels een vangpijp in. is de laatste met kooirecht die nog in parti-ringonderzoek en nadien weer vrijgelaten. Pas als de eenden in de pijp zitten laat de kooi- culier bezit is in de provincie Groningen. AanDe kooi bestaat uit een kooibos, vier vang- ker zich zien. De wilde eenden schrikken en het begin van het pad dat naar de kooi leidt,pijpen en een gegraven plas in het midden. vliegen naar het einde van de pijp, daar wor- staat de woning waar de kooiker woont. DezeHet genoemde onderhoud was noodzakelijk den ze opgevangen. De staleenden kennen valt buiten rijks bescherming vanwege on-om de kooi optimaal te laten functioneren. deze ‘truc’ al en blijven rustig zitten. De wil- voldoende kwaliteit. Ten noordoosten van deDaarnaast werd door de snoeibeurten de va- de eenden worden gewogen en gemeten en kooi ligt op ongeveer 750 meter afstand eenriatie in boom- en struiksoorten en de struc- krijgen een ring om hun poot en worden ver- tweede kooi. Deze is in eigendom bij de Stich-tuur van het kooibos in stand gehouden. De volgens weer vrijgelaten.hoge bomen aan de rand van de plas belem- ting het Groninger Landschap. meren het in- en uitvliegen van de eenden. 'Nieuw Onrust' en 'DeEen deel van deze bomen is afgezaagd, zo- Westpolder' zijn van grootdat ze opnieuw uitlopen en een lage begroei- cultuurhistorisch belang Uniek zijn de twee eendenkooien in de West- polder. Het zijn de laatste eendenkooien in Groningen waar het kooikers vak nog wordt uitgeoefend. De eendenkooi Nieuw Onrust ligt langs de waddendijk. Het is een belang- rijke rust en verzamelplaats voor trekvogels. In Nieuw Onrust worden de eenden geringd en daarna weer vrijgelaten. De eendenkooi Nieuw Onrust is omstreeks 1898 met de hand gegraven en is ongeveer twee hectare groot. Sinds 1991 is de kooi in het bezit van Het Gro- ninger Landschap. De stichting houdt de kooi en het kooibedrijf in stand evenals de cultuur- historische, landschappelijke en natuurwe- tenschappelijke waarden ervan. Bijzonder -en nog in particulier eigendom- is eendenkooi 'de Westpolder', gelegen achter de boerderij- en Manneplaats en Nieuw Midhuizen in de Westpolder. De kooi is in 1896 ingericht door enkele ingelanden van de Westpolder. Hier- voor werd een kolk, die in 1877 was ontstaan na een dijkdoorbraak, verder uitgegraven.ing gaan vormen. Daarnaast zijn er struikenaangeplant die er van nature thuishoren. Navoltooiing van het project was er een idealeovergang gecreëerd van kooiplas naar kooi-bos en kunnen nog meer trekvogels gebruikmaken van de ‘rust’ in de eendenkooi NieuwOnrust. Vooral door de ligging van de kooi, pallangs de zeedijk, is het een belangrijke pleis-terplaats voor verschillende vogelsoorten.Een aantal jaren geleden heeft de kooiker vanhet Groninger Landschap een aantal staleen-den aangeschaft. Staleenden zijn tamme een-den die het hele jaar in de kooi verblijven. Dezestaleenden lokken, alleen al door hun aanwe-zigheid, wilde eenden de kooi in. De kooikervoert de eenden en door de beschutte liggingvan de kooiplas, omzoomd door bos, voelen 65LAUWERSLAND MAGAZINE

EEN EENDENKOOI, MET ZIJN VARIATIE AAN BOMEN, STRUIKEN EN PLANTEN EN NIET TE VERGETEN RUST EN STILTE, IS OOK EEN PARADIJSJE VOOR ANDERE VOGELS, ZOALS DE IJSVOGEL.Omschrijving: de eendenkooi bestaande uit een kooibos en een kooiplas Nassaukooi op Amelandmet vier vangpijpen; rondom de kooiplas bevinden zich zitwallen metdaaromheen een grondwal voor afscherming en beschutting. De vang- Gelegen aan het eind van de Kooiweg ten oosten van Buren. Van 1 aprilpijpen zijn licht gebogen en bestaan uit een kolk met schermen van riet tot 1 november (na betaling) zelfstandig te bezichtigen. Regelmatig wor-en hout; een vangbak met valluik en spiegel zijn iets schuin achter de den excursies gehouden, inlichtingen bij de VVV: 0519-546546 of bij hetpijp geplaatst. Aan twee zijden van de kooi loopt een gracht als buffer Natuurcentrum: 0519-542737.voor het water. Waardering Eendenkooi ''de Westpolder\" van algemeencultuurhistorisch belang - als goed voorbeeld van een nog in gebruik Eendenkooi Schiermonnikoogzijnde laat negentiende-eeuwse kooi in particulier bezit - vanwege dehoge mate van gaafheid - vanwege de ruimtelijk-visuele relatie met de Adres: de Kooiplaats, Kooipad 1. Een in 1860 aangelegde en in 1990 ge-eendenkooi \"Nieuw Onrust\" - én vanwege de hoge mate van zeldzaam- heel gerestaureerde kooi met vier vangpijpen van het Friese type. Rondheid in de regio (bron: Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed). de plas bevindt zich een aarden wal in plaats van een rietscherm. De kooi is eigendom van Vereniging Natuurmonumenten. Excursies mo-Opengestelde eendenkooien gelijk in de periode 15 april tot 15 juli. Bezoektijden in overleg. Ledenin het Lauwersland Natuurmonumenten gratis. Niet leden betalen een geringe toegangs- prijs. Afspreken kan bij het Bezoekerscentrum Schiermonnikoog. 0519-Buismans eendenkooi in Giekerk 531641. Maximale groepsgrootte 15 personen. Ten noordoosten van Leeuwarden. Een kooi van het Friese type metvijf vangpijpen. Er is een kooihuisje aanwezig. De kooi is zeker 350 jaar OM HET KOOIRECHT TE KUNNEN DOEN GELDEN MOETEN PALEN EN BORDEN WOR-oud. In het voorjaar is de kooi op aanvraag in excursieverband te bezoe- DEN GEPL A ATST MET EEN VOORGESCHREVEN TEKST.ken. Ook staat zij soms vermeld in het vaste excursieprogramma van ItFryske Gea. Belangstellenden kunnen contact opnemen met het hoofd-kantoor: 0512-381448. Ook vindt u informatie op www.itfryskegea.nl.Eendenkooi Nieuw OnrustGelegen aan de Groningse waddenkust ten noordwesten van Klooster-buren. In het voorjaar staan een aantal vaste excursiedata gepland. Be-zoek is slechts mogelijk in kleine groepjes. Opgave en informatie zijnte vinden bij de winkel van het Groninger Landschap. 050 - 5892714.Ook vindt u informatie op www.groningerlandschap.nl.66 LAUWERSLAND MAGAZINE

KANOROUTE VAN 27 KILOMETER LANGS DE WESTKANT VAN HET LAUWERSMEER heVetnaDrdeoenkOvkiuuadmdeeeZZrwGueirdomeormtEdeeier,pHet startpunt van deze kanoroute is Dokku-mer Nieuwe Zijlen. Vanuit de richting Kol-lum is het rechts, net over de brug. Daar iseen klein parkeerterrein en ligt een stevigekanosteiger. De afstand is overigens 27 km.Met een omweg naar Dokkum is dit 33 km. DeWillem Lorésluis vormt een belangrijke ver-binding tussen Friesland, het Lauwersmeeren de Waddenzee. Vanaf het beginpunt va-ren we naar het oosten over het DokkumerDiep. Het water is buiten de vaargeulen ergondiep, maar met een kano is dit geen pro-bleem. Na een bocht naar links wordt het wa-ter breder. Je passeert een eilandje aan delinkerkant. Hier is een aanlegplaats waar jeaan land kunt. Voorbij het eiland volg je openige afstand de linkeroever. Er kan bij noor-delijke wind flink wat golfslag staan.  67LAUWERSLAND MAGAZINE

Schiermonnikoog Sprui chgat Zustgat sch wad Bo Lauw 4 Lauwersoog Waddenzee 3 Westernieland LauwersMe2neireuw1e RobbengatRobbenoordpaesens pieterburensens Kloosterburen hoornse vaart Westernielandstermaar andelstermaar Uilenestermaar Broekstermaar achter de Zwarten Wa pieterbuurstermaar OOoosstmtmahaorhnorn anjum Oude Robbengat vierhuizen Ulrum eenrum Rasquert Rasquerd Slenk vlinderbalg Baflo- de We ee Jaap deensgat 10 Leens 18 engwierum 11hunsingokanaal Mensingeweerer Zoutkamperril dokkumerdiep Wehe- den hoorn MensingeweersterloopBdaieflpo 5 6 Zoutkamp 12 Raken 21Winsumerdiep 20 8 Winsum Reitdiep Munnikerzijlsterried Kommerzijlstterrijt 7 ezinge Rietdiep We Oldehoofdse Kanaal Kollumerpomp Munnekezijl Oldehove 19 Sauwerd 9 aduarderdiep Warfstermolen LauwersWestergeest Kollum Kommerzijl Oudwoude friesLand Burum Zijldiep pieterzijl Zuiderried adorptriemen van Starkenborgh niezijl A visvliet Grijpskerk noordhorn Zuidhorn hoendiepveenklooster Gaarkeuken aduard van Starkenborgh kanaal 13 peize Buitenpost Katerhals Gerkesklooster 1. MWUatSeErsUpMorHtbAeVdErNijfHkRaE.nJTaaaBlnOsmOZaE, LWauIJwFe,rLsAoUogWERSOOG Wolddiep hoendiep aduarderdiep 2. doezumertocht twijzel 22 32.. LuSJtjateicgchahtsthitnagveRneDcreeOatuiedheaWveenerO/DndeeProdlelenndaWmarffum niekerk Kootstertille M 34a..r grPSieattiscshatinntgenJa(cVhisthsearvse)nhLaavuewneLrasuowoegrsoog 24. JJaAcChHthTaHvAeSVneEbONapldA‘etPbEPunrIdNe,nGSEpDijkAM 5. JACHTHAVEN HUNZEGAT ZOUTKAMP 2 5. hoogkerkeham 2 6. Jachthaven Boei 12, Steendam augustin u67s..g a Jachthaven Waterrecreatie Zoutkamp 27. Jachthaven De Otter, SteenOdladmekerk Camping/Jachthaven De Waterwolf, Lauwerzijl 28. JACHTHAVEN ’T DOK, DELFZIJL hoendiep 8. Jachthaven Camping De Rousant, Lauwerzijl G 32 ro09o.. teJJgaaaccshht tthhaavveenn Z.V. Neptunus, Delfzijl Matsloot Lettelberterdiep Oostwold 9. Passantenhaven ‘t Eiland, Munnekezijl Termunterzijl 10. JWa.cSShu.Vtrh.hLauevizeeunnmsTtreerktiwlleeng,, Ulrum 3 1. JACHTHAVEN ZUIDWESTHOEK, HAREN 14 a7 11. Leens 32. ALLROUND WATERSPORT MEERWIJCK, KROPSWOLDE 12. Camping Jachthaven Roodehaan, Wdarefhupiezetnten doe 3z3um. Jachthaven De Rietzoom, Kropswoldedwarsdiep 15 Matsloot 13. JACHTHAVEN BRILTIL traansterwijk 14. JWaaSctuhertrhhsuapivsoetrentrbEveerdiecrnaij,fOPoavsitlwjooelndM(geeemrz.Licehetk, )Matsloot 34. KRAecMrePaEtEieRcTenEtRruRmEIDNeJLAeCiHneT,HKArVopEsNwMoBlEdoEeeRraWkkIJeCr K 15. 3 5. 36. JACHTHAVEN WATERPARK DE BLOEMERT, MIDLAREN 16. Watersportcentrum Cnossen Leekstermeer, Nietap/Roden 37. Jachthaven Meerzicht, Midlaren h a11r87k..e mNJaaiecnhothoarvdesnhaSvte.KnrgeeamtieeFe,nEteenLreuemkOpende 38. Jachthaven Woudbloem MarineService, Woudbloemtolbert 16 LeeksterMeer 1 9. JACHTHAVEN GARNWERD Kornhorn 3 9. Gemeentelijke Jachthaven Slochteren 40. Jachthaven De Combinatie, Zuidbroek Leek 2 0. Jachthaven’t Aanleg, Winsum 41. Passantenhaven Zuidbroek 21. JacBhotehlaevnesnlaaMnarenland Recreatie, Winsum 42. Jachthaven Zuidbroek 17 nietap noordwijk a7 niebert houtigehage Marum nuis Leeksterhdoieopf nieuw-Roden 68 LAUWERSLAND MAGAZINE Roden Jonkersvaart

er eems reems Binnenbermsloot doekegat eemshaven Zijlriet Bocht van Watum noordpolderkanaal Uithuizen Roodeschool Grote tjariet Oostfriese Gaatje Usquert 24 Uithuizermeeden Spijksterriet 23 Usquerdermaar helwerdermaar Uithuizermeedstermaar Spijk Boterdieparffum Zandeweer Bierum eppenhuizendermaar Losdorpermaareer Godlinze BierumermaaretsingermaarOude Weer Koksmaar Kantens hoogepandstermaar Zeem sloot Leermenstermaar Leegemaar delthe Menkeweerstertocht huizingermaar Garsthuizermaar Godlinzermaar Warffumer-maar Middelstum holwierde 22 Boterdiep meeanaurmer Grote heekt deLfzijL29 28 Boterdiep Westerwijtmwaearrder Loppersumer Loppersum BoZcehethvaavnenWkaantauaml Oude aa Stedumermaar Stedum Wijmers 25 aPPingedaM Oosterhornhaven Bedum Westerwijtwerder Oude Wijmers Kardingermaarharm Westerskanaal afwateringskanaal van duurswold afwateringskanaal duurswold Boterdiep Groeve Zuid Wagenborgen Lustigemaar noordwolde thesingermaarten Boer eemskanaal schiLdMeer 26Borgwatering Munnikesloot termunter zijldi Zuidwolde 27 damsterdiep Zuidwendingh kanaal Boterdiep Beijum abbemaar Siddeburen hondshaLster Meer 45 hellum nie Slochterdiep Schildwolde nieuw harkstede groningen E eemskanaal Roeibaan Slochter ae Slochteren hondshalstermaar D CB Borgsloot 38 39Grote Wijk Buiten nieuwediep natuurbad a7 BorgMeer Ruiten ae nieuw- Scheemda termunterzijldiep hofsloot Froombosch noordbroek noord-Willemskanaal haren Winschoterdiep KolhamhoornseMeer drentse die foXhoLsterMeer Zuidbroek 41 42 40 Winschoterdiep 46 PaterswoLdeMeer Foxhol saPPeMeer Scheemda 31 Onnen p hoogezand heiligerle a28 a.G.Wildervaanck- Kanaal Munte Watering eelde 35 32 33 Westerlee 34 Glimmen Ka 69LMuntendamAUWERSLAND MAGAZINE zuidLaarderMeer Kielsterdiep Meeden

Lauwersland Magazine 2015 is een uit- ADVOEPVRALTLEENNDTE IE?gave van Seal Productions Zoutkamp. IFNTOELREDSSEARNT?EPRODUCTIE & ACQUISITIE:Seal Productions Zoutkamp BPRROOFCESHSIUONRELEE?Postbus 44, 9974 ZG Zoutkamp MWAEIRLVIENNDGE ?E-mail: [email protected]: drs. G. K. Bakker Graag adviseren wij u hierin vrijblijvend.REDACTIE EN SAMENSTELLING: Bel of mail ons voor een afspraak.Seal ProductionsMEDEWERKERS: OV.AO.RDMITGMEVAEGRAVZAINNEo.a. Froukje Krist, Bert de Jong, SandraBuitink en Sytze Tadema Tel. (0511) 42 58 48 - [email protected] - www.dogravo.nlONTWERP & VORMGEVING:Dogravo Drukwerkverzorging:Hille Douma - www.dogravo.nlFOTO’S: Gerhard KornelisDRUK: Veldhuis Media, RaalteDISTRIBUTIE: Seal ProductionsDe uitgever heeft bij het samenstellen van dit ma-gazine de grootst mogelijke zorgvuldigheid in achtgenomen. Hij is echter niet aansprakelijk voor wij-zigingen of kennelijke onjuistheden in de inhoud.© Niets uit deze uitgave mag worden overgeno-men zonder voorafgaande schriftelijke toestem-ming van de uitgever.ISSN: 1879-3932 Koninklijke Bibliotheek Den Haag Foto's (na)bestellen? Hogeland, Waddenland, Lauwersland. mail: [email protected] Twitter: @GerhardKornelis

Vanaf hier ga je na 1,5 km linksaf de Raskes op. Een smalle vaart waar- Na een tijdje kom je bij een stuw. Bij een schuurtje met een rond dak kunvan de ingang wordt gemarkeerd door een houten driehoek op het eind je met wat moeite bij de hoge houten kant eruit. Alternatief is even ver-van een strekdam van brokken steen. Volg deze vaart voor 1,5 km door der rechts bij de stuw eruit. Je moet dan wel wat riet en brandnetels plateen prachtig stuk natuur naar de sluis van Ezumazijl. Hier is aan de rech- slaan om je een weg te kunnen banen. Vlak hierachter loopt een slootjeterkant een kanosteiger. Je draagt de kano over de dijk en dan de brug waar je goed kunt instappen. Volg de Oude Zwemmer tot aan het eind.over. Bij de sluis negeer je het bord Verboden Toegang, want de kanos- Net voor het einde kun je rechtsaf en meteen linksaf een meertje op. Hierteiger is hier vlak achter de stenen rand. Vanaf hier volg je de Zuider Ee kun je goed uitstappen. Je moet hier het dijkje met een weg overdragen.over een afstand van 7 km in westelijke richting. Het laatste stuk loopt Aan de andere kant is een vaart met een kanosteiger. Die is door de velehet water langs een snelweg (N361). Als je rechts een parkje ziet waar begroeiing vanaf de weg niet te zien. Je moet net voor het eerste wit-vaak mensen zitten te vissen kun je linksaf (voor een omweg langs Dok- te reflectorpaaltje je een weg banen door het riet. Vaar de inham uit enkum ga je rechtuit, en in Dokkum twee keer linksaf). Je komt nu op een ga linksaf. Het water maakt een grote bocht naar rechts en je komt te-kleine vaart met verschillende bochten. Het loopt dood bij een oude rug op het Dokkumer Grootdiep. Vanaf hier is het 2,5 km terug naar hetsteenfabriek. Hier moet je links uitstappen, de wei oversteken, dan over beginpunt. Net voor de sluis is aan de linkerkant is er een kanosteiger.een dam een tweede weitje oversteken, een ijzeren hek over en nog eenweitje oversteken en bij het fietspad zijn de restanten van een kanos- Kijk ook eens op www.kanoroutes.nlteiger te vinden. De plek is gemarkeerd met een paal met een gele kop.Overdraagafstand 150 meter. Het klinkt ingewikkeld, maar het is wel te DOKKUMER NIEUWE ZIJLENdoen. Bij het Dokkumer Grootdiep ga je linksaf. Dit kanaal was rond 1600een zeearm waarover grote driemasters tot in Dokkum konden varen.Bij storm kwam de vloed ook tot in het centrum van deze meest noor-delijke Elfstedenstad. Voor een snelle terugtocht volg je het DokkumerGrootdiep tot aan het beginpunt. Je kunt de route dan met ongeveer 3km inkorten. Voor een interessantere, maar ook wat moeilijkere terug-tocht ga je na 1,5 km rechtsaf. Na een korte afstand loopt het water netvoorbij een brug dood. Achter de brug is een steigertje. Er ligt wel eenseen boot dwars over het water onder de brug. Die kun je opzij duwen.Aan de andere kant is ook een steigertje, maar die staat wel eens onderwater. Volg de sloot naar het oosten en volg de bocht naar rechts. Geziende vele waterplanten is dit een beetje een dood stuk. Bij een molen moetje nogmaals overdragen. Hier zijn geen steigertjes, maar de kanten zijnlaag. Even verder ga je bij een T-kruising linksaf de Oude Zwemmer op.De Nacht van Electra 2015GENIE T VAN EEN TOTALE MA ANSVERDUISTERINGwww.nachtvanelectra.nl De Nacht van Electra 2015 strijkt neer in het Lauwersmeergebied. De aanstaande totale maansverduistering in de nacht van 27 op 28 septem- ber, vormt dit jaar de directe aanleiding. De verduistering vindt plaats tussen 2.11 en 7.24 's ochtends. De Nacht van Electra doet met dit evene- ment haar reputatie als 'nachtelijk avontuur' dus weer ruimschoots eer aan. Het effect zal nog worden versterkt door de relatieve nabijheid van de maan tot de aarde . Er is die nacht sprake van een zogeheten 'Super- maan'. Om 2.11 uur vindt aan het begin van de verduistering een aan- roeping van de sterren plaats: Appel Interstellaire van Olivier Messiaen voor eenzame hoorn. Daarna speelt de maan de hoofdrol. Het Nationaal Park Lauwersmeer is een prachtig gebied waar het 's nachts nog echt donker is. De maansverduistering biedt natuurlijk een mooie gelegen- heid om de stilte en de fantastische sterrenhemel in het gebied te be- leven. Kom dus kijken naar de volledige verduistering op de donkerste plek van Nederland... de eerstvolgende is pas in 2029. Locatiecoördinaten: 53°23'46.7\"N 6°13'34.0\"E GPS-adres: Strandweg 11, 9976 VS Lauwersoog. Gratis toegankelijk! 71LAUWERSLAND MAGAZINE

De Rousant e-i-n-d-e-l-o-o-s genieten van rust, ruimte en schoonheidAls u de camping binnenrijdt, tussen de prachtige begroeiing door, dan wordt ugelijk al aangenaam geprikkeld door de aparte sfeer. De schelpen langs het pad. de RousantDezwaarverroesteankers,hierendaarschijnbaarachteloosneergelegd.Hetei-kenhouten viskraampje bij de receptie en de vele frutsels en vindsels doen ver- Nittersweg 8, 9885 TC Lauwerzijl/Zoutkamp. Tel. 0595-447150 - www.rousant.nlmoeden dat deze plek onverbrekelijk verbonden is met de zee, zonder ook maaréén glimp van de zee te zien. Ja, tussen de bomen ontwaart u, aan de overzij-de van het Reitdiep, Zoutkamp, het ‘ garnalendorp’. Maar ook daar is de zee verte zoeken. Dat was wel anders toen de Lauwersmeer nog een zee was! De sfeeris echter gebleven en u kunt nog steeds goed terecht voor ‘n visje of een portiegarnalen. Ook de horeca is ruimschoots aanwezig en voor de dagelijkse provi-and, bent u in dit dorp op het juiste adres. Bij het Waddenland-infopunt in hetVisserijmuseumaandeReitdieps-kadekuntuterechtvooralleinfor-matieomzouwverblijfinhetLau-werslandtoteensuccestemaken.www.rousant.nl Goldshrimp Goldshrimp is producent van garnalencroquetten en garnalensoepen. Goldshrimp maaktTerschellingergarnalencroquettengevuldmetgarnalengevangenindeWad- denzee en Noordzee rondom het eiland Terschelling. De garnalencroquetten be- vatten 40% Terschellinger garnalen en zijn verkrijgbaar in 80 en 30 gram. De Ter- schellinger garnalencroquetten worden verkocht onder de merknaam Verhaagen. Het was de geboren en getogen Terschellinger Dirk Verhaagen die als eerste de ma- chinale garnalenpellerij is begonnen onder de naam “Eerste machinale garnalen- pellerij”. De Terschellinger garnalencroquet is ontstaan in samenwerking met Ter- schellinger horecaondernemers, en vooral niet te vergeten de Terschellinger garnalenvissers die dagelijks vanuit de haven van Terschelling zorgen voor verse aanvoer. www.goldshrimp.nlGoldshell, een 100% natuurproduct www.goldshell.nlSchelpen zijn de omhulsels van weekdieren die leven in de Waddenzee en de Noordzee. Als de weekdieren zeniet langer nodig hebben, komen ze door de stroming van de zee op de zandbanken te liggen. De natuur zorgtvoor steeds nieuwe voorraden. Het Koninklijk Nederlands Instituut voor Onderzoek der Zee hee�t berekenddat de jaarlijkse aanwas van kokkelschelpen ongeveer 250.000 kubieke meter bedraagt.WinningDe schelpen van Goldshell worden gewonnen door de Vissers van De Rousant. Een speciale zuiger zuigt deschelpen van de bodem van de zee. Aan boord worden meteen de beste schelpen uit gesorteerd. Bij binnen-komst van de haven worden de schelpen gewassen met zoet water. De schelpen kunnen direct overgebrachtworden naar de vrachtwagens en op transport gezet worden naar de klant.Ecologisch verantwoordGoldshell hee� t respect voor de natuur van de zee. De winning van schelpen wordt daarom zorgvuldig uitgevoerd.Dit doet het bedrijf bijv. door alleen schelpen te winnen als er vraag is, er vindt beperkt opslag plaats. De winlo-catie wordt met zorg uitgekozen, zodat de bodem zo min mogelijk verstoord wordt. De schelpen worden op zeegeselecteerd. Schelpen die niet gebruikt kunnen worden voor isolatie, worden direct teruggegeven aan de zee.Garnalenafslag ZoutkampNadat de visafslag van Zoutkamp in 1970 buiten gebruik is gesteld kunnen vanaf 2003 garnalenvissershun garnalen weer aanvoeren in de thuishaven Zoutkamp. Garnalenafslag Zoutkamp is de enige afslagin Nederland die uitsluitend garnalen verwerkt. Garnalenafslag Zoutkamp verwerkt per jaar 5 miljoenkilo verse garnalen en hee�t filialen in Greetsiel, Cuxhaven en op het eiland Rømø. Garnalenafslag Zout-kamp beschikt over 12 eigen koelvriescombinaties, waarmee vanuit alle havens in Europa, de verse Gar-nalen naar de Garnalenafslag in Zoutkamp worden vervoerd om te worden verkocht. In tijden van top-drukte kan een tweede zeefinstallatie wordeningezet waardoor de uur capaciteit kan wordenopgevoerd naar 12.000 kg per uur. De verse gar-nalenkunnenmeteenmoderne,roterendeenge-koelde menginstallatie, naar wens van de klant,op stukstal worden gebracht. In de uiterst mo-derne (temperature controlled) garnalenafslagwordt gewerkt conform FSSC22000, waar kwa-liteitscontrole een continu proces is. www.garnalenafslag.nl

OVERNACHTEN IN EEN NOSTALGISCHE SFEER MET EEN UNIEK EN WIJDS UITZICHT ADVERTORIAL De oude ‘sluismeesterswoning’op de landtong van ‘de Rousant’ biedt u een meesterlijk verblijfIn het jaar 1848 liet de stad Groningen een vissershaven Zoutkamp in Groningen. waterpomp was derhalve niet meer nodig. tionaal Park Lauwersmeer als het Reitdieponderzoek uitvoeren naar de mogelijkheid Ten behoeve van de sluisbediening sluis In 1966 is Zoutkamp en omgeving aange- uitstrekt. Tussen de provinciale zeesluisom de zeeweg naar Groningen middels een Groningen werd er een “sluismeesters- sloten op het reguliere waterleidingnet. De van Groningen en de provinciale zeesluisdijk af te sluiten. Uiteindelijk werd ervoor woning” gebouwd op de meest westelijke hydrofoorinstallatie op de regenbak werd van Friesland bevinden zich in de kruingekozen om deze vijf kilometer lange af- punt van de provincie Groningen bij het toen overbodig. De hydrofoorinstallatie is van de dijk nog een vijftal schuttersputtensluitdijk aan te leggen van Zoutkamp, gele- dorp Zoutkamp, thans bekend als “de Bat- overigens nog steeds in de kelder van de uit de Tweede Wereldoorlog. Deze schut-gen op de noordwestelijke punt van de pro- terij”. Voor de sluisbediening van het Friese sluismeesterswoning aanwezig. tersputten werden bemand door Duitsevincie Groningen, naar de Nittershoek op De sluismeesterswoning beschikt over een militairen die er met zware bewapeningde noordoostelijke punt van de provincie boezemwater werd er direct aan het begin woonkamer met een royale stamtafel, keu- voor moesten zorgen dat een invasie vanFriesland. De provincie Groningen bouwde van het schiereiland de Rousant eveneens ken en fietsenberging. Op de eerste verdie- Engelsen, Canadezen en Amerikanen inhiertoe grote afwateringssluizen bij Zout- een sluismeesterswoning gebouwd. ping bevinden zich twee slaapkamers met ieder geval niet zou plaatsen vinden viakamp en de provincie Friesland kreeg de ieder twee bedden en twee slaapkamers de toenmalige Lauwerszee. Achter debeschikking om het Friese boezemwater af De sluismeesters hadden een zeer verant- met ieder drie bedden waarvan twee bed- sluismeesterswoning bevindt zich nogte voeren via de zogenaamde “Friese sluis” woordelijke baan en moesten met hun den zich in de nok van het huis bevinden, de historische sluisdeurenloods uit hetop de grens van de provincie Groningen. ondergeschikten dag en nacht klaar staan van waaruit u liggend in bed uitzicht hebt jaar 1877. Hier werden de sluisdeuren ge-Het boezemwater in Friesland ligt dertig om te voorkomen dat er zeewater, vooral over de dijk van de voormalige Lauwers- repareerd en onderhouden. Deze schuurcentimeter hoger dan het boezemwater bij storm, vanuit de Lauwerszee het bin- zee en uitkijkt over het Nationaal Park zal eveneens nog worden gerestaureerdvan Groningen. In dit hoogte verschil nenwater van Groningen en Friesland kon Lauwersmeer. Vanuit de woning kunt en in de toekomst worden gebruikt voorvindt de bijna twee kilometer meter lan- binnenstromen. De sluismeesterswoning u bovendien genieten van een riant en culture doeleinden.Meer informatie overge landtong ‘de Rousant’ zijn oorsprong. behorend bij de Friese sluis is in 1956 afge- sfeervol uitzicht over de monding van het de ongekende verblijfsmogelijkheden dieIn het jaar 1877 kwam de afsluitdijk ge- broken en vervangen door de huidige sluis- Reitdiep, “het oudste cultuur landschap de ‘sluismeesterswoning’ van ‘de Rousantreed en kreeg het de naam Nittersweg. meesterswoning. Het karakteristieke pand van Europa” en Zoutkamp met zijn sfeer- u te bieden heeft vindt u op:De afsluitdijk vormde ze de verbinding werd destijds voorzien van een ‘moderne’ volle gekleurde huisjes en haar (garnalen)tussen de Nittershoek in Friesland en de waterhydrofoor-installatie om zo het op- vissersvloot. De zon ziet u langzaam boven www.rousant.nl gevangen regenwater onder druk van 3 at- de monding van de Lauwers onder gaan, mosfeer vanuit twee regenputten te laten totdat ze verdwijnt achter de voormalige vloeien. Een ‘ouderwetse’, handbediende zeedijk van de Lauwerszee. Vanuit de sluismeesterswoning kunt u een onvergetelijke natuurwandeling maken door het achter de dijk gelegen natuurter- rein van Staatsbosbeheer, het uitgestrek- te schiereiland de Rousant, het tegenover gelegen natuurterrein van de Rousant en natuurlijk via ons privé schelpenpad naar Zoutkamp, met uitzicht over het Reitdiep. Na een bezoek aan Zoutkamp is het een aanrader om lopend terug te gaan naar de sluismeesters woning over de oude zeedijk waar tot aan de horizon zich zowel het Na-

www.bakkerijpeters.nl H E T S P E LT- P R O J E C T- Groninger koek, Speltbrood en diverse andere streekproducten- Dagelijks ruime sortering brood en vers gebak- Diverse hartige en vers belegde broodjes- Gezellige lunchroom met terrasOpeningstijden: ma. t/m vr. 8.00-18.00 uur za. 8.00-16.00 uur Eenrumer klompen worden al Tijdens uw verblijf in het sinds 1900 bij ons gemaakt. Marnegebied zijn wij met plezier uw Electro winkelier Ook voor schoenen, tassen en lederwaren! Knol Electrog Uitstekende pasvorm, Eenrum licht van gewicht Zuiderstraat 25 Valge 12, Tel. (0595) 491 383 9965 PG Leensg Gemaakt van wilgenhout Rondleiding Tel. (0595) 57 14 23g Tripklompen (met leren riem [email protected] www.eenrumerklompen.nl op afspraak over de wreef)g Kapklompeng Kindertripklompeng Diverse kleureng Aanpassingen mogelijk Heerlijk genieten aan het LauwersmeerH. Scholtestraat 6, 9971 AW Ulrum, Tel.: 0595 - 40 70 20www.decohomevanduinen.nl verf • behang • raamdecoratie PVC vloeren • laminaatNijverheidsweg 5, Leens, Tel.: 0595 - 57 15 20 www.vanduinenonline.nlwww.groningerlandschap.nl Bijzondere vogelsoorten spotten, avontuurlijk surfen en zeilen of een dagje fietsen op Schiermonnikoog? In de nabije omgeving van Landal Natuurdorp Suyderoogh is van alles te doen. Maar ook op het park zelf ontbreekt het u aan niets! Rust heerlijk uit in uw ruime, vrijstaande bungalow of geniet van een saunabezoek in de privé relaxruimte op het park. ‘s Avonds dineert u in het gezellige restaurant met terras. Toch nog zin in iets actiefs? Kom dan bowlen op onze sfeervolle bowlingbaan. Meer weten? Kijk voor meer informatie en reserveringen op www.landal.nl/natuurdorpsuyderoogh De Rug 3, 9976 VT Lauwersoog, tel. 0519-34 92 67

NA DE HISTORISCHE STRIJD TEGEN HET WATER NU GENIETEN VAN EEN GEVARIEERD AANBOD IN 'WATERPLEZIER'WOantdteekrdke ant van het Lauwersland 75LAUWERSLAND MAGAZINE

Zoals u elders in het Lauwersland De terpen, dijken en polders zijn zonder twijfel de meeste imposante Magazine kunt lezen, beschermden vormen van 'watermanagement' uit vroeger tijden. Maar het zijn niet de eerste bewoners van de huidige de enige monumenten. De in veel Friese en Groningse plaatsnamen te- Waddenkust en de Lauwerslandregio rug te vinden 'zijlen' (sluizen) herinneren er eveneens aan. Overal in het zich eerst met terpen en wierden en Lauwersland vindt u op de meeste onverwachte plaatsen voorbeelden later met dijken tegen het water. Zo van deze oudste waterwerken. Bijvoorbeeld in Aduarderzijl, waar twee prachtig gerestaureerde sluizen uit 1706 en 1876 als stille getuigen van werd stukje bij beetje het land op de strijd tegen het water staan te pronken. de zee veroverd. Een van de laatste Routes fasen hiervan betrof de afsluiting van de Lauwerszee in mei 1969. Natuurlijk getuigen ook de vele windmolens in het gebied van de ge- schiedenis van de landaanwinning. Zij hielden eeuwenlang de water-76 LAUWERSLAND MAGAZINE stand in de regio op peil. Routes die u langs veelal nog werkende molens voeren, beginnen onder meer in Grijpskerk en Dokkum. U kunt ze per fiets, maar ook per auto volgen. Vandaag de dag vormt het water niet meer die dreiging die er eens van uitging. Tegenwoordig staat het wa- ter vooral voor een sportieve of ontspannende vakantie. Daarvoor bent u in het Lauwersland dan ook op de juiste plek. Ver weg van overvolle meren en druk bevaren rivieren en kanalen, kunt u hier nog echt genie- ten van de pure elementen. Niet alleen biedt het huidige Nationaal Park Lauwersmeer een ideale combinatie van zwem-, vaar-, zeil-, (kite)surf- water en natuurschoon. Ook de vele binnenwateren (in Groningen 'ma- ren' genoemd), die vroeger het transportnet vormden van dit deel van Friesland en Groningen, maken het Lauwersland aantrekkelijk voor de waterrecreant. Varen Verspreid over het hele Lauwersland kunt u bijna overal een (zeil)boot, een kano, of surfplank huren. Bovendien verzorgen diverse rondvaart- bedrijven u een onvergetelijke dag met een vaartocht door het Lauwers- land of op de Waddenzee. De Waddenzee is overigens ook een van de weinige natuurgebieden die (uiteraard onder deskundige begeleiding!) 'bewandeld' kunnen worden. Wadlooptochten worden onder meer ge- organiseerd vanuit Pieterburen, Holwerd, Ternaard en Wierum. Concurrent De traditionele watersportgebieden in Friesland hebben er met de ont- wikkeling van het Lauwersland als watersportgebied dus een geduch- te concurrent bij gekregen. Want er is voor iedere liefhebber van wa- ter(sport) wel wat wils. De variatie en mogelijkheden om op het water te recreëren zijn onbeperkt. Eeuwenoude door riet omzoomde riviertjes, kanalen en maren voor de kanoërs en kleine bootjes; schitterende vaar- routes en aanlegplaatsen voor de motorkruisers; het open water van het Lauwersmeer voor zeilers en (kite)surfers en tot slot de Waddenzee voor de vaarrecreanten en waterratten met zeebenen.

Lauwersoog is natuurlijk vooral bekend als vissershaven. Het dagelijkse ook in Oostmahorn elk gewenst type vaartuig huren of aanmonsterenkomen en gaan van grote kotters en de kleinere garnalenschepen zorgt op een rondvaartboot.voor bruisende activiteiten in de haven en rond de visafslag. Daarnaast Als speciale tip voor de liefhebbers van het wind- en kitesurfen geldtis de Robbengatsluis van Lauwersoog dé toegangspoort naar open zee. de Hoek van de Bant (langs de snelweg tussen Lauwersoog en Anjum).Het schutten van de in- en uitvarende schepen is al een belevenis op zich. Waar 's winters duizenden ganzen foerageren is het hier tijdens het zo-Jachthaven Noordergat is vaak de uitvalsbasis en dankt haar vorm en merseizoen een paradijs voor de ware watersporter. grootte aan het feit dat hier tot de afsluiting van de Lauwerszee in 1969de caissons voor het sluitgat werden gemaakt. En al vrij snel na de af- 77LAUWERSLAND MAGAZINEsluiting ontdekten de liefhebbers van strand en water de mogelijkhedenvan de beschutte stranden langs het Lauwersmeer. Deze stranden staangarant voor veel en onbezorgd waterplezier. En degenen die vanaf eenrondvaartboot willen genieten van het Lauwersmeer of de Waddenzeekunnen ook op Lauwersoog, Oostmahorn, Zoutkamp (met de mooie, be-schutte jachthavenHunzegat, www.hunzegat.nl) of in Dokkum terecht.In Dokkumer Nieuwe Zijlen vindt u niet alleen de rustiek gelegen jacht-haven Lunegat (www.lunegat.nl), maar bovendien rond de oude sluiseen keur aan mogelijkheden om uw vakantie actief of passief door tebrengen. Naast een hotel, restaurants, groepsaccomodaties, kampeer-terreinen, fiets-, kano- en bootverhuur is daar ook 'Natuurlijk Kollumer-oord' te vinden voor groepen en outdooractiviteiten.Oostmahorn behoeft nauwelijks een nadere introductie. Wie kent erniet de prachtige verhalen van 'de smokkelaars van de Schans'? Vanafdeze 'schans' (ander woord voor versterkt militair bolwerk) hebt u nietalleen een schitterend uitzicht over het Lauwersmeer, maar proeft u ooknog de veelbewogen historie van Oostmahorn, onder meer als voorma-lige uitvalsbasis van de reddingsboten Insulinde en Gebroeders Luden.Ook hier een ruime jachthaven, vakantiebungalows (zie ook pagina 41),chalets, een intiem strand en restaurants. En wie het water op wil kan

BERGEENDGerhard Kornelis HAASfotografeerde 'hetnieuwe Lauwersland leven' van 2015 Met blijdschap78 LAUWERSLAND MAGAZINEK NO BBEL Z WA AN VOSSEN

LAM Lauwersoog - 'Visueel journalist' Gerhard Kor- HUISZWALUWnelis (Zoutkamp, 1957) fotografeerde in april en mei van dit jaar 'het nieuwe Lauwerslandleven' van 2015. Speciaal voor lezers van het Lauwers- land Magazine maakte hij een kleine selectie uit de fotoserie 'Met blijdschap geven wij kennis'.geven wij kennis... 79LAUWERSLAND MAGAZINEKIEVITTEN GRAUWE GANZEN

Konikpaarden... 80 LAUWERSLAND MAGAZINE

GROTE GRAZERS IN DIENST VAN STAATSBOSBEHEERzeonrSgcehnovtosoerhoopoegnlalannddesrcshapKOLLUMERWAARD - In het Lauwersmeergebied leven 'grote grazers' hetgehele jaar op de voormalige zandplaten en kwelders van de oude Lauwerszee. Demeeste Schotse hooglanders en Konikpaarden lopen rond op de Kollumerwaard enondermeer de Zoutkamperplaat. Hun totale leefgebied bedraagt zo'n 2000 hectare.Het aantal Konikpaarden telt gemiddeld 250 dieren en dat van de Schotse hooglanders700 stuks. Samen zorgen de runderen en de paarden voor een open en half openlandschap in het Lauwersmeergebied. Zonder begrazing zullen binnen korte tijdoveral uitgestrekte rietvelden met ruigtekruiden en broekbossen ontstaan. Degraasactiviteiten zorgen voor afwisseling in het landschap. Op de plaatsen die voorde grazers bijna onbegaanbaar zijn, ontstaan bosstruwelen. De meer hoger gelegendelen worden als grazige open plekken in stand gehouden en soms uitgebreid tenkoste van riet- en ruigte begroeiing. De open plaatsen worden op hun beurt weerveel bezocht door watervogels en ganzen, die zich te goed doen aan het jonge riet ende zaden van de verschillende plantensoorten. Aan de Schotse hooglanders hebbenwe in een vorige editie van het Lauwersland Magazine ruim aandacht besteed.Deze keer zijn de Konikpaarden aan de beurt. Waar komen ze vandaan en watmaakt hen zo geschikt voor een onbezoldigd dienstverband bij Staatsbosbeheer?Eigenlijk was het paardenras officieel uitgestorven. Toch heeft men ditoerpaard uit het verleden kunnen 'terugfokken'. Vijftienduizend jaargeleden leefden er drie paardenrassen in Europa in het wild: het bos-paard, het przewazlski-paard en de tarpan. De tarpan is het ras dat alsvoorloper wordt gezien van het konikpaard. Ze leefden in de uitgestrek-te moerassen en bossen van Polen. De tarpan is echter rond 1870 dooroverbejaging uitgestorven. Het vlees van de tarpan werd veel gegeten,het stond bekend als een delicatesse. Daarnaast vingen boeren in hetgebied de dieren en kruisten getemde tarpans met hun eigen, tammepaarden. In Polen leven nog veel paarden met een beetje tarpan-bloed.Maar pure tarpan-genen bestaan niet meer. Deze half-tarpans wordenin het pools 'konik' genoemd, wat 'klein paardje' betekent.TerugfokkenAan de hand van oude beschrijvingen en een enkele afbeelding is ge-probeerd het oude ras terug te fokken. Daarmee is men in de jaren der-tig van de vorige eeuw in Proznan begonnen. Daartoe had de Poolse re- 81LAUWERSLAND MAGAZINE

2015 GROEI OP ‘T HOOGELAND EXPOSITIE: H. N. Werkman en de jeugd van Nu STREEKMARKT: elke 3e zaterdag van de maand HISTORISCHE DAGEN: 8 en 9 augustus Ontdek het Landgoed met de STRUUNKAART Het VERHILDERSUM Mysterie, speur mee met Cam & VinnieLandgoed Borg Verhildersum, Wierde 40 9965 TB Leens 0595-571430 www.verhildersum.nl

SOMS REDT EEN KONIKVEULEN HET NIET ALLEEN. OF WORDT ZE VERSTOTEN DOOR DE MOEDER. DAN SCHIET VAAK JUNIOR BOSWACHTER is gegeten, ontbreekt de tijd aan om een beeLIESBE TH VAN DEN BERG VAN STA ATSBOSBEHEER TE HULP. OP DE FOTO HA ALT ZIJ SAMEN ME T DE VASTE DIERENARTS EEN VEULEN UIT DE tje te doezelen. Een soort middagpauze dus.KUDDE OM DEZE ELDERS AAN TE LATEN STERKEN. Na de middag worden de dieren een voor een weer wat actiever. De 'wakkere' dieren beste-gering alle paarden gevorderd die nog op de sommige planten eetbaar (en kennelijk ook den hun tijd aan elkaar. De veulens gebruikenoude tarpans leken. Nakomelingen van deze lekker) zijn. Deze graven ze met hun hoeven deze tijd om uitbundig te spelen en te stoei-dieren vormden de basis voor de nieuwe pool- uit. Wanneer het gras schaars is, eten de die- en. Als de zon over haar hoogtepunt is, trektse tarpan. In 1981 heeft in Nederland de stich- ren ook droog riet. In een natuurgebied als de kudde weer naar een plaats om te grazen.ting 'Tarpan' er voor gezorgd, dat er een keuze het Nationaal Park Lauwersmeer kunnen de Paarden hebben maar één maag, ze hoevenkon worden gemaakt uit een groep paarden paarden zelf bepalen naar welk gedeelte ze niet te herkauwen, zoals bijvoorbeeld koeien.met verschillende 'bloedlijnen'. Deze paarden gaan. De oudste merrie bepaalt dat. Zij weet,zijn ter beschikking gesteld aan het Gronin- uit ervaring, waarop dat moment het mees- Dominantger Landschap en aan Staatsbosbeheer. De te voedsel groeit. 's Ochtends loopt de kuddeeerste dieren werden losgelaten op het ter- dan eerst naar het voedsel. Tijdens het eten Als bezoeker kunt u van een zekere afstandrein van de Ennemaborg (436 ha). Deze klei- verspreidt de kudde zich. Toch houden de die- genieten van de kudde konikpaarden. Ko-ne groep breidde zich als snel uit en er zijn ren elkaar goed in het oog. Als er voldoende nikpaarden gedragen zich meestal rustig,in de loop der jaren veel paarden vanuit dit maar het blijven natuurlijk beesten die in hetgebied naar andere terreinen overgeplaatst. wild zijn opgegroeid. Ze zijn dus gewend aanDeze groepen werden later aangevuld met in groepsregels van wilde paarden. In zo'n groepPolen aangekochte konikpaarden. heerst een strenge rangorde. Als twee paar- den elkaar tegenkomen zal de lager in rangGraven geplaatste aan de kant gaan. Als hij of zij dat niet doet, heeft het paard grote kans gebetenNu is een grazend paard doorgaans niet erg te worden door het hoger geplaatste paard.spannend om te bestuderen. Maar bij de ko- Om te erkennen dat een ander paard hogernikpaarden kunnen we nog zien wat paarden geplaatst is in de rangorde, kunnen lager ge-eigenlijk in het wild eten. Als er gras is, zo- plaatste paarden het 'hogere' paard voorzich-als in de zomermaanden, bestaat het menu tig aanraken; bijvoorbeeld door te knabbelenvoornamelijk uit gras. Maar in de winter eten aan de manen of de flank. Als een mens eende dieren allerlei planten of bomen. Vroeg in konikpaard gaat aaien, dat geeft hij eigen-het voorjaar worden in de ondiepe waterplas- lijk aan dat hij het paard als dominant ziet.sen in het Lauwersmeer waterplanten gege- Het paard kan zich dan op een paarden-ma-ten. De paarden weten dat de wortels van nier gaan gedragen en agressief gedrag to- nen richting de mens.  83LAUWERSLAND MAGAZINE

Flessenpost Een nieuwe rubriek met aardige weetjes, bijzondere waarnemingen en klein en groter nieuwsAdventurepark Waddenfun ook in de prijzen Groninger Museum. Ook lezingen, arrange- De Vereniging tot Kerkelijk menten en excursies maken deel uit van het Recreatiewerk in het Lau-Insektenwereld Leens festival. Jonge getalenteerde strijkers, klari- wersmeergebied is al sindsgekozen tot 'Leukste Uitje' nettisten, pianisten en zangers van een in- 1976 actief. Tijdens de zo- ternationale Summer Academy trakteren het merperiode organiseert de vereniging dien- Leens-Warfhuizen - DoeZoo publiek dagelijks op gratis te bezoeken sten en sing-ins voor vakantiegangers en in- Insektenwereld in Leens is lunchconcerten. Zo’n zestig jonge, getalen- woners van en rond het Lauwersmeergebied. volgens ANWB-leden het teerde musici van over de hele wereld komen De activiteiten vinden plaats in een tent op leukste uitje van de provin- hiervoor speciaal naar Groningen. Kijk voor het terrein van Staatsbosbeheer achter decie Groningen. Fontana Bad Nieuweschans, het programma op www.peterdegrotefesti- parkeerplaats van de Jachthaven aan hetde winnaar van vorig jaar, eindigde op de val.nl - www.peterdegrotefestival.nl Noordergat. De ‘Witte Tent’ is inmiddels eentweede plaats, gevolgd door Adventurepark begrip en voor veel mensen onlosmakelijkWaddenfun bij Warfhuizen. DoeZoo Insek- Speltproject Pieterburen verbonden met Lauwersoog tijdens de zomer.tenwereld debuteerde bij de verkiezing en Jaarlijks bezoeken in totaal ruim 3000 men-ging dus meteen met de eerste prijs aan de In Speltproject Pieterburen sen de diensten en sing-ins in de Witte Tent.haal. Men kreeg een extra hoge score op het werken boer Havenga, mole- Hieruit blijkt dat de Witte Tent duidelijk ingevarieerde aanbod. Ook waren de ANWB-le- naar Wassens en bakker Pe- een behoefte voorziet. Met name de laagdrem-den zeer te spreken over het personeel van ters samen. Ze werken alle peligheid van de diensten en sing-ins spreektDoeZoo Insektenwereld, onder leiding van drie met uitsluitend 100% zuivere spelt. Zij veel mensen aan. De vereniging is opgezetTon van der Made. Tijdens een feestelijke bij- verbouwen en verwerken het oerras Oberkul- vanuit kerkelijke gemeenten in de omgevingeenkomst van de Stichting Promotie Wad- mer Rotkorn. In 1997 is het Speltproject Pie- en ontvangt geen subsidies. Dankzij de finan-denland in restaurant 'Het Boze Wijf' op Lau- terburen opgericht om spelt opnieuw onder ciële steun van omliggende kerkelijke ge-wersoog, werden de winnaars in het de aandacht te brengen. Spelt was in Neder- meenten, de giften van bezoekers en niet tezonnetje gezet. Op de foto een trotse Ton v.d. land een “vergeten” graansoort. Mede door vergeten de hulp van vele vrijwilligers en be-Made met de ANWB-trofee. dit noordelijke initiatief, is spelt nu gewoon drijven, kan de vereniging dit werk blijven ingeburgerd. Kom proeven, genieten en erva- doen.Peter de Grote festival ren! Er is een spelt-informatiecentrum in de In 2015 is er wekelijks van 5 juli t/m 16 augus- Theeschenkerij van Domies Toen, Hoofdstraat tus elke zondag om 9.30 uur een dienst en om Van 15 tot en met 25 juli staat 76 in Pieterburen. Naast het geven van infor- 19.30 uur een sing-in. De eerste sing-in van het grootste kamermuziek- matie over spelt, worden er ook speltproduc- het seizoen wordt traditiegetrouw verzorgd festival van het Noorden op ten en -boekjes verkocht. Sinds kort is de Thee- door de Gospelgroep ‘Oir Choice’ uit Lauwers- het programma: het Peter de schenkerij 'rustpunt' aan route 33 van het oog. Een vast en gewaardeerd onderdeel vanGrote Festival. In de elf dagen dat het festival fietsknooppuntennetwerk Groningen. Voor het programma is de koffie, thee en limonadeduurt, worden er zo’n 50 concerten gegeven. openingstijden zie www.domiestoen.nl. Voor na afloop of tijdens de pauze. De toegang enDe concerten vinden plaats op bijzondere lo- meer informatie: www.spelt-pieterburen.nl. koffie is gratis, wel is er elke dienst en sing-caties, variërend van een restaurant tot een in een collecte voor de onkosten. Meer infor-eeuwenoude kerk en van Infoversum tot het matie en het volledige programma voor 2015 staat op www.vkrwlauwersoog.nl. Ook is84 LAUWERSLAND MAGAZINE de vereniging te volgen op www.facebook. com/WitteTentLauwersoog. Bezoekers zijn ook deze zomer weer van harte welkom in de ‘Witte Tent’!

SdteoWrmavdldoeendkeunstteisteren Met enige regelmaat heeft de van en naar de Waddeneilanden verstoord. mooiste stukje Reitdiep. Het Reitdiep vormt Waddenkust te kampen met De hoge waterstand zorgde hier voor proble- de natuurlijke scheiding tussen aan de ene hoge waterstanden. Vooral men bij het laden en lossen. kant het Nationaal Landschap Middag-Hum- in de herfst en het vroege sterland en aan de andere kant het Hogeland.voorjaar kan het zeewater hoog opgestuwd KNRM stond klaar Dat er nu een verbinding is, vormt veel nieu-worden. Deze eeuw staat het record op 4.83 we mogelijkheden voor fietsers en wande-meter boven NAP (2006). Ter vergelijking: ge- De mensen van de reddingsbrigade van de laars omdat de fiets- en wandelroutes op hetwoonlijk staat het water op Lauwersoog bij KNRM op Schiermonnikoog zaten de hele Hogeland en in Middag-Humsterland nu metvloed rond de 1.50 meter boven NAP. Op ochtend al in hun gebouw. De kade waar de elkaar zijn verbonden. De overtocht duurtwoensdag 22 oktober 2014 steeg het water boot ligt was ondergelopen. Als ze niet klaar ongeveer twintig minuten. Het bootje vaartaan het einde van de ochtend naar een hoog- hadden gezeten in het gebouw, hadden ze de om het uur. Bij de aanlegplaatsen bestaat deste punt van 4.02 meter boven NAP. Sinds boot niet meer kunnen bereiken. Nu konden mogelijkheid om eventjes uit te puffen, even-07:00 uur waren tachtig medewerkers van ze gelijk op de boot stappen als zich een nood- tueel te schuilen of, in het geval van Aduar-het waterschap op pad om de zeedijk volle- situatie had aangediend. derzijl, een kopje koffie te drinken. De tweedig in de gaten te houden. Ze liepen in groe- prachtige gerenoveerde ‘zijlen’ (zijl is Gro-pen van drie over de dijk. Ook zaten op ver- Op de grote foto is goed te zien hoe hoog het zee- nings voor sluis) stammen uit een ver verle-schillende posten waterschappers paraat. water in de haven van Lauwersoog werd opge- den en kennen een bewogen historie.Rond 11:30 uur hebben de eerste dijkploegen stuwd. De inzet toont de situatie, vanaf hetzelfdete horen gekregen dat ze de dijkbewaking standpunt, een paar dagen ná de storm. Meer info: www.reitdiepveer.nlkonden afronden. Reitdiepveer vaart voor 85LAUWERSLAND MAGAZINEVisafslag onder water fietsers en wandelaarsDeze hoge waterstand had het waterschap Het Reitdiepveer is onlangsNoorderzijlvest ook verwacht. Door het hoge officieel in gebruik geno-water stond de visafslag in Lauwersoog onder men. De veerpont voor fiet-water en stonden ook grote delen van het ha- sers en wandelaars vaartventerrein blank. Door de storm en het hoge over het Reitdiep tussen Aduarderzijl enwater was bovendien een aantal veerdiensten Schaphalsterzijl. Dit stuk staat bekend als het



Uniek in hetLauwersmeer!Een dagje op pad met een heusetuktuk.Aanschouw het mooieLauwersmeergebied eens vaneen heel andere kant.Zeer geschikt voor kinderen.Maar ook voor bedrijfsfeestjes,familiedagen, vrijgezellenfeestof een vriendenuitje.Bel ons en laat u verrassen.www.tuktuklauwersoog.nl @tuklauwersoog tuktuklauwersoog Telefoon 06 - 83 33 22 22 - www.tuktuklauwersoog.nl2=1 Voor € 10 reist u met de Dal-Dagkaart* de hele dag onbeperkt in alle bussen in Groningen, Drenthe enmet je Zuidoost-Friesland. Per volwassene reizen 3 kinderenDal-Dagkaart van 4 t/m 11 jaar gratis.in JUlien AUGUSTUS In juli en augustus: • Reist een tweede volwassene gratis mee+ • Krijgt u korting bij zo’n 25 attracties in de regiokorting Dus met 8 personen de hele dag met de bus voor € 10!op attracties zomerbroezzn.nl *Het hele jaar te koop bij de chauffeur

Ontdek Ameland met Ameland InZicht! Hét glossy magazine van,voor en over Ameland.Kijk voor online bestellen en verkoopadressen op aizmagazine.nl!AiZMAGAZINE.NL