การพัฒนาตนเอง ชุมชน สังคม สค31003

หนงั สือเรียนสาระการพฒั นาสงั คม รายวชิ า การพฒั นาตนเอง ชุมชน สังคม (สค31003) ระดบั มธั ยมศึกษาตอนปลาย หลกั สูตรการศึกษานอกระบบระดบั การศึกษาข้นั พ้ืนฐาน พทุ ธศกั ราช 2551 (ฉบบั ปรับปรุง พ.ศ. 2560) สานกั งานส่งเสริมการศึกษานอกระบบและการศึกษาตามอธั ยาศยั สานกั งานปลดั กระทรวงศึกษาธิการ กระทรวงศึกษาธิการ ห้ามจาหน่าย หนงั สือเรียนเล่มน้ีจดั พมิ พด์ ว้ ยเงินงบประมาณแผน่ ดินเพื่อการศึกษาตลอดชีวติ สาหรับประชาชน ลิขสิทธ์ิเป็นของ สานกั งาน กศน. สานกั งานปลดั กระทรวงศึกษาธิการ เอกสารทางวชิ าการลาดบั ที่ 36/2554

หนงั สือเรียนสาระการพฒั นาสงั คม รายวชิ า การพฒั นาตนเอง ชุมชน สังคม (สค31003) ระดบั มธั ยมศึกษาตอนปลาย ฉบบั ปรับปรุง พ.ศ. 2560 ลิขสิทธ์ิเป็นของ สานกั งาน กศน. สานกั งานปลดั กระทรวงศึกษาธิการ เอกสารทางวชิ าการลาดบั ที่ 36/2554

คํานาํ สํานักงานสงเสริมการศึกษานอกระบบและการศึกษาตามอัธยาศัย ไดดําเนินการจัดทํา หนังสือเรียนชุดใหมน้ีขึ้น เพ่ือสําหรับใชในการเรียนการสอนตามหลักสูตรการศึกษานอกระบบ ระดับการศึกษาข้ันพ้ืนฐาน พุทธศักราช 2551 ท่ีมีวัตถุประสงคในการพัฒนาผูเรียนใหมีคุณธรรม จริยธรรม มีสติปญญา และศักยภาพในการประกอบอาชีพ การศึกษาตอ และสามารถดํารงชีวิตอยูใน ครอบครัว ชุมชน สังคมไดอยางมีความสุข โดยผูเรียนสามารถนําหนังสือเรียนไปใช ดวยวิธีการศึกษา คนควาดวยตนเอง ปฏิบัติกิจกรรมรวมท้ังแบบฝกหัดเพื่อทดสอบความรูความเขาใจในสาระเน้ือหา โดยเมื่อศกึ ษาแลวยงั ไมเ ขาใจ สามารถกลับไปศกึ ษาใหมไ ด ผเู รยี นอาจจะสามารถเพ่ิมพนู ความรหู ลังจาก ศึกษาหนังสือเรียนน้ี โดยนําความรูไปแลกเปลี่ยนกับเพื่อนในช้ันเรียน ศึกษาจากภูมิปญญาทองถ่ิน จากแหลงเรียนรแู ละจากสื่ออนื่ ๆ ในการดําเนินการจัดทําหนังสือเรียนตามหลักสูตรการศึกษานอกระบบระดับการศึกษา ข้นั พน้ื ฐาน พุทธศักราช 2551 ไดรับความรว มมอื ทดี่ ีจากผูทรงคุณวุฒิและผูเก่ียวของหลายทานท่ีคนควา และเรียบเรียงเน้ือหาสาระจากสื่อตาง ๆ เพื่อใหไดสื่อที่สอดคลองกับหลักสูตร และเปนประโยชน ตอ ผเู รยี นท่ีอยนู อกระบบอยางแทจ ริง สํานักงานสงเสรมิ การศึกษานอกระบบและการศึกษาตามอัธยาศัย ขอขอบคุณคณะท่ีปรึกษา คณะผูเรียบเรียง ตลอดจนคณะผูจัดทําทุกทานท่ีไดใหความรวมมือดวยดี ไว ณ โอกาสนี้ สาํ นักงานสงเสรมิ การศกึ ษานอกระบบและการศึกษาตามอัธยาศัย หวังวาหนังสือเรียน ชดุ นจี้ ะเปนประโยชนในการจัดการเรยี นการสอนตามสมควร หากมีขอเสนอแนะประการใด สํานักงาน สง เสริมการศึกษานอกระบบและการศึกษาตามอัธยาศยั ขอนอ มรบั ไวด วยความขอบคุณยิง่ สาํ นกั งาน กศน.

สารบญั หนา คาํ นํา 1 คําแนะนําการใชหนงั สือเรยี น 2 โครงสรา งรายวิชา 6 บทท่ี 1 การพฒั นาตนเอง ชมุ ชน สังคม 9 12 เรือ่ งที่ 1 การพัฒนาตนเอง 14 เรื่องที่ 2 การพัฒนาชุมชน 15 เรอ่ื งที่ 3 การพฒั นาสงั คม 20 กิจกรรมบทท่ี 1 21 บทที่ 2 ขอ มลู ตนเอง ครอบครัว ชุมชน สงั คม 22 เรอ่ื งท่ี 1 ความหมาย ความสาํ คัญ และประโยชนของขอ มลู 23 เรอ่ื งท่ี 2 ขอ มูลตนเอง ครอบครัว 24 เรื่องที่ 3 ขอมูลชมุ ชน สังคม 26 กจิ กรรมบทท่ี 2 27 บทท่ี 3 การจดั เกบ็ ขอ มลู และวิเคราะหขอ มูล 31 เรื่องท่ี 1 การจัดเกบ็ ขอมูล 33 เรอ่ื งที่ 2 การวเิ คราะหข อมลู 34 เรื่องที่ 3 การนาํ เสนอขอ มลู 36 กิจกรรมบทท่ี 3 40 บทที่ 4 การมีสวนรว มในการวางแผนพฒั นาตนเอง ครอบครวั ชมุ ชน สงั คม 41 เร่ืองที่ 1 การวางแผน 42 เรอื่ งที่ 2 การมีสว นรว มในการวางแผนพฒั นาตนเอง ครอบครัว ชุมชน สังคม 52 กิจกรรมบทท่ี 4 57 บทท่ี 5 เทคนิคการมสี ว นรวมในการจดั ทาํ แผน 60 เรื่องที่ 1 เทคนคิ การมสี ว นรว มในการจดั ทาํ แผน เรื่องท่ี 2 การจัดทําแผน เรื่องที่ 3 การเผยแพรส กู ารปฏบิ ัติ กิจกรรมบทที่ 5

สารบัญ (ตอ) หนา บทท่ี 6 บทบาท หนา ทขี่ องผนู าํ /สมาชกิ ทดี่ ขี องชุมชน สงั คม 61 เรื่องท่ี 1 ผูนาํ และผตู าม 62 เรอื่ งที่ 2 ผูนํา ผตู ามในการจดั ทาํ แผนพัฒนาชมุ ชน สงั คม 69 เรือ่ งท่ี 3 ผนู ํา ผตู ามในการขับเคลอ่ื นแผนพฒั นาตนเอง ชมุ ชน สงั คม 72 กิจกรรมบทที่ 6 73 74 แนวเฉลยกิจกรรม 84 บรรณานุกรม

ก คําแนะนาํ ในการใชหนงั สือเรียน หนงั สือเรยี นสาระการพัฒนาสังคมรายวิชาการพฒั นาตนเอง ชุมชน สงั คม ระดบั มัธยมศกึ ษา ตอนปลาย เปนหนังสอื เรียนทจ่ี ดั ทาํ ข้นึ สําหรับผเู รียนทีเ่ ปน นักศกึ ษาการศกึ ษานอกระบบ ในการศึกษาหนังสือเรียนสาระการพัฒนาสังคม รายวิชาการพัฒนาตนเอง ชุมชน สังคม ผูเ รยี นควรปฏิบตั ิ ดังน้ี 1. ศึกษาโครงสรา งรายวิชาใหเขาใจในหวั ขอสาระสาํ คญั ผลการเรยี นรทู ค่ี าดหวัง และขอบขาย เน้ือหา 2. ศึกษารายละเอียดเนื้อหาของแตละบทอยางละเอียด และทํากิจกรรมตามที่กําหนดแลว ตรวจสอบกับแนวเฉลยกิจกรรมทา ยเลม ถา ผเู รยี นตอบผดิ ควรกลบั ไปศกึ ษา และทําความเขาใจในเนื้อหานั้น ใหม ใหเ ขา ใจกอ นที่จะศกึ ษาเรื่องตอไป 3. ปฏิบตั กิ จิ กรรมทา ยบทของแตละบท เพ่ือเปนการสรุปความรู ความเขาใจของเน้ือหาใน เรื่องนั้น ๆ อกี ครง้ั 4. หนงั สอื เรียนเลม นีม้ ี 6 บท คอื บทที่ 1 การพัฒนาตนเอง ชุมชน สงั คม บทที่ 2 ขอ มลู ตนเอง ครอบครวั ชมุ ชน สังคม บทท่ี 3 การจดั เกบ็ ขอ มูล และวิเคราะหข อ มูล บทท่ี 4 การมีสวนรวมในการวางแผนพฒั นาตนเอง ครอบครวั ชุมชน สงั คม บทที่ 5 เทคนคิ การมสี ว นรวมในการจดั ทาํ แผน บทที่ 6 บทบาท หนา ทีข่ องผนู าํ /สมาชกิ ที่ดีของชุมชน สังคม

ข โครงสรางรายวชิ าการพฒั นาตนเอง ชุมชน สังคม ระดบั มัธยมศกึ ษาตอนปลาย สาระสาํ คญั การพฒั นาตนเอง เปน การพัฒนาความสามารถของตนเองใหมีศกั ยภาพ สมรรถนะทีท่ ันตอ สภาพ ความจําเปน ตามความกา วหนา และการเปล่ยี นแปลงของสงั คม เพ่ือใหตนเองมีชีวิตท่ีดีขึ้น ดังน้ัน การท่ี จะพฒั นาตนอง ครอบครัว ชมุ ชน และสังคมได จะตองมีความรู ความเขา ใจหลกั การพัฒนาตนเอง ชุมชน สงั คม ความสาํ คญั ของขอมูล ประโยชนข องขอมลู ตนเอง ครอบครวั ชมุ ชน สังคม ในดา นตาง ๆ รูวิธีการ จัดเก็บ วิเคราะหขอมูลดวยวิธีการที่หลากหลาย และการเผยแพรขอมูล การมีสวนรวมในการวางแผน พฒั นาตนเอง ครอบครวั ชุมชน สังคม รเู ทคนิคการมสี ว นรวมในการจัดทําแผนครอบครัว ชุมชน สังคม เขาใจบทบาทหนาท่ีของผูนําชุมชน ในฐานะผูนํา และผูตามในการจัดทํา และขับเคล่ือนแผนพัฒนา ตนเอง ชุมชน และสังคม ผลการเรียนรทู ีค่ าดหวัง 1. เพอ่ื ใหผูเรยี นสามารถมคี วามรู ความเขาใจหลักการพฒั นาชุมชน สงั คม 2. บอกความหมายและความสําคญั ของแผนชีวิต และแผนชุมชน สังคม 3. วิเคราะหและนําเสนอขอมูลตนเอง ครอบครัว ชุมชน/สังคม ดวยเทคนิคและวิธีการท่ี หลากหลาย 4. จงู ใจใหสมาชิกของชมุ ชนมสี ว นรวมในการจดั ทําแผนชีวติ และแผนชมุ ชน สงั คมได 5. เปน ผูน ําผตู ามในการจดั ทาํ ประชาคม ประชาพจิ ารณของชุมชน 6. กาํ หนดแนวทางในการดําเนนิ การเพอื่ นาํ ไปสกู ารทาํ แผนชวี ติ ครอบครวั ชุมชน สังคม 7. รวมพัฒนาแผนชุมชนตามข้ันตอน ขอบขา ยเนือ้ หา บทที่ 1 การพฒั นาตนเอง ชุมชน สงั คม บทที่ 2 ขอมูลตนเอง ครอบครวั ชมุ ชน สงั คม บทที่ 3 การจดั เกบ็ ขอมูล และวิเคราะหข อมูล บทท่ี 4 การมีสว นรวมในการวางแผนพัฒนาตนเอง ครอบครัว ชมุ ชน สังคม บทที่ 5 เทคนิคการมสี ว นรวมในการจดั ทาํ แผน บทที่ 6 บทบาท หนา ทขี่ องผูน าํ /สมาชิกท่ีดขี องชมุ ชน สังคม

1 บทท่ี 1 การพฒั นาตนเอง ชมุ ชน สังคม สาระสาํ คญั การพฒั นา เปน การทําใหด ีขนึ้ ใหเ จรญิ ขนึ้ เปน การเพิม่ คณุ คาของสง่ิ ตา ง ๆ พฒั นาจากส่ิงที่มี อยูเดมิ หรือสรา งสรรคส่ิงใหมขึ้นมา ดังน้ัน การพัฒนา จึงเร่ิมตนดวยการพัฒนาตนเอง ตอจากน้ันเปน การพัฒนาชุมชน และทายสุดเปนการพัฒนาสังคม ซึ่งจะตองเรียนรูความหมาย ความสําคัญ แนวคิด หลกั การ วิธีการ พฒั นาตนเอง ชุมชน และสงั คม ผลการเรยี นรูท ีค่ าดหวงั เม่ือศึกษาบทที่ 1 จบแลว ผูเรียนสามารถ 1. บอกความหมาย ความสาํ คัญของการพัฒนาตนเอง ชุมชน และสังคมได 2. อธบิ ายหลักการพฒั นาตนเอง ชมุ ชน และสงั คมได ขอบขา ยเน้อื หา เรอื่ งที่ 1 การพฒั นาตนเอง เรอื่ งท่ี 2 การพฒั นาชมุ ชน เรอื่ งท่ี 3 การพัฒนาสงั คม

2 เรื่องที่ 1 การพฒั นาตนเอง 1.1 ความหมายของ “การพัฒนา” (Development) การพฒั นา (Development) หมายถงึ การทาํ ใหด ีขนึ้ ใหเ จรญิ ข้นึ เปน การเพิ่มคุณคาของ ส่ิงตาง ๆ การพฒั นาอาจพฒั นาจากสง่ิ ท่มี ีอยเู ดมิ หรือสรา งสรรคส่งิ ใหมข ึ้นมากไ็ ด 1.2 ความหมายของ “การพฒั นาตนเอง” การพัฒนาตนเอง (Self Development) หมายถึง ความตองการของบุคคลในการที่จะ พัฒนาความรู ความสามารถของตนจากทเ่ี ปน อยู ใหมีความรู ความสามารถเพ่ิมข้ึนเกิดประโยชนตอตน และหนวยงาน อีกทั้งยังเปนการพฒั นาตนเองตามศกั ยภาพของตนใหดีขึ้น ท้ังทางรางกาย จิตใจ อารมณ สังคม และสตปิ ญ ญา เพอื่ เปน สมาชกิ ทมี่ ปี ระสิทธิภาพของสังคมเปนประโยชนตอ ผูอนื่ ตลอดจนเพ่ือการ ดาํ เนนิ ชวี ติ อยา งมคี วามสขุ 1.3 หลักการพัฒนาตนเอง การพฒั นาตนเองเปนการพัฒนาคุณสมบตั ทิ ่ีอยใู นตวั บคุ คล เปน การจดั การตนเอง ใหม เี ปาหมายชวี ิตท่ีดี ท้งั ในปจ จุบันและอนาคต การพัฒนาตนเอง จะทาํ ใหบคุ คลสาํ นกึ ในคณุ คา ความเปน คนไดม ากยิง่ ขนึ้ ชาญชัย อาจินสมาจาร (ม.ป.ป.) ไดกลาวถึง การพัฒนาตนเองเปนการเปล่ียนแปลง ตนเองจากศกั ยภาพเดิมทม่ี อี ยูไปสศู ักยภาพระดบั ทสี่ งู กวา โดย 1.3.1) บคุ คลตอ งสามารถปลดปลอ ยศักยภาพระดบั ใหมออกมา 1.3.2) มสี ่งิ ทา ทายภายนอกท่ีเหมาะสม 1.3.3) คนที่มีการพฒั นาตนเอง ควรรับรูค วามทาทายในตวั คนทัง้ หมด (total self) 1.3.4) เปนการริเร่ิมดวยตวั เอง แรงจงู ใจเบื้องตน เกดิ ขึ้นผา นผลสมั ฤทธิ์ของตัวเอง และการทาํ ใหบ รรลุความสําเรจ็ ดว ยตนเอง รางวัลและการลงโทษจากภายนอกเปนเรื่องที่รองลงมา 1.3.5) การพัฒนาตนเอง ตอ งมกี ารเรียนรู มกี ารหย่งั เชงิ อยางสรา งสรรค 1.3.6) การพฒั นาตนเอง ตอ งเต็มใจท่จี ะเส่ยี ง 1.3.7) ตองมคี วามตั้งใจทเี่ ขม แขง็ เพยี งพอทจ่ี ะผา นขนึ้ ไปสศู ักยภาพใหม 1.3.8) การพฒั นาตนเองตองการคําแนะนํา และการสนับสนุนของนักพัฒนาตนเองที่มี วุฒภิ าวะมากกวา ดังนั้น การพัฒนาตนเองจะประสบความสําเร็จได เมื่อมีความตองการที่เกิดจากงาน บุคคลควรมคี วามตองการในการปรับปรุงเพ่ือใหเปนผทู าํ ใหเกิดผลสัมฤทธ์ิ

3 ปราณี รามสูต และจํารัส ดวงสุวรรณ (2545 : 125-129) ไดกลาวถึง หลักการพัฒนาตนเอง แบงออกเปน 3 ขัน้ ตอน คอื ขั้นท่ี 1 การตระหนกั รถู งึ ความจําเปนในการปรบั ปรุงตนเอง เปนความตองการในการท่ี จะพฒั นาตนเอง เพือ่ ชีวิตท่ีประสบความสําเร็จ คอื การพฒั นาตนเองในแงความรูและในทุกดานใหดีขึ้น มากทีส่ ดุ เทา ที่จะทําได ขั้นที่ 2 เปนข้ันการวิเคราะหตนเอง โดยการสังเกตตนเอง ประเมินตนเอง และสังเกต พฤตกิ รรมของผอู ่นื รวมทง้ั เปรียบเทยี บบคุ ลกิ ภาพทส่ี ังคมตอ งการ ข้ันที่ 3 การวางแผนพัฒนาตนเองและการต้ังเปา หมาย 1.4 แนวทางการพัฒนาตนเอง นอกจากหลักการพฒั นาตนเองทกี่ ลา วมาแลว ยังมีแนวทางการพฒั นาตนเอง ดังนี้ 1.4.1 การพฒั นาดานจิตใจ หมายถึง การพัฒนาสภาพของจติ ทีม่ ีความรูส กึ ทดี่ ี ตอ ตนเองและสิ่งแวดลอม มองโลกในแงด ี เชงิ สรางสรรค 1.4.2 การพัฒนาดานรา งกาย หมายถงึ การพฒั นารูปรา งหนาตา กริ ยิ าทาทาง การแสดงออก น้ําเสียงวาจา การส่ือความหมายรวมไปถึงสุขภาพอนามัย และการแตงกายเหมาะกับ กาลเทศะ รูปรา งและผวิ พรรณ 1.4.3 การพัฒนาดา นอารมณ หมายถงึ การพฒั นาความสามารถในการควบคุมความรสู กึ นึกคดิ และการแสดงออก ควบคุมอารมณที่เปนโทษตอ ตนเองและผอู ่นื 1.4.4 การพัฒนาดา นสตปิ ญญา และความเฉลียวฉลาดทางอารมณ หมายถึง การพัฒนา ความรอบรู ความฉลาด ไหวพริบ ปฏิภาณ การวิเคราะห การตัดสินใจ ความสามารถในการแสวงหา ความรู และฝก ทกั ษะใหม ๆ เรยี นรวู ิถที างการดาํ เนนิ ชวี ิตท่ีดี 1.4.5 การพฒั นาดานสังคม หมายถงึ การพฒั นาปฏิบตั ิตน ทา ทีตอ ส่ิงแวดลอม ประพฤติ ตนตามปทสั ถานทางสงั คม 1.4.6 การพฒั นาดานความรู ความสามารถ หมายถงึ การพฒั นาความรู ความสามารถที่มี อยูใ หกา วหนายิง่ ขึ้น 1.4.7 การพัฒนาตนเองสูความตองการของตลาดแรงงาน หมายถึง การพัฒนาความรู ความสามารถ ทกั ษะ ความชํานาญทางอาชีพใหสอดคลองกับความตองการของตลาดแรงงาน การพัฒนาคนในองคการ จึงจําเปนตองสรางวัฒนธรรมองคการท่ีสงเสริมการเรียนรู เพ่ิมเติมอยูเสมอ โดยเฉพาะอยางยิ่งการแสวงหาความรูโดยการอาน และการคิด เพราะความรูเปน ทรพั ยสินท่มี ีคาทีส่ ามารถสรางคุณคา และประโยชนใ หแ กต นเองและองคก าร

4 1.5 วธิ ีการพัฒนาตนเอง องคกร หนวยงานตาง ๆ มีจุดมุงหมายที่จะพัฒนาบุคลากรของตน ใหมีประสิทธิภาพ สูงสุด เปนผูทรงคุณคา การท่ีบุคลากรไดรับการพัฒนานั้น จะเปนหลักประกันไดวา หนวยงานนั้นจะ สามารถรักษาบคุ ลากรไวไดยาวนาน และเปนทรัพยากรมนุษยท ่มี ีคาสูงขององคก รนัน้ ตอไป ซ่ึงมีวิธีการ พัฒนาตนเองโดยการฝก อบรม ตามหลักวิชาการ ดังน้ี 1. การลงมือฝกปฏบิ ัติจริง 2. การบรรยายในหอ งเรยี น 3. การลงมือปฏิบัติงานจริง นอกเวลางานควบคูกันไป 4. การอบรมเพิ่มเติม 5. การฝก จาํ ลองเหตุการณ และใชวิธีการอน่ื ๆ 6. การศึกษา คน ควาหาความรูดว ยตนเองจากแหลงความรูตาง ๆ แลวนํามาประยุกตใช ใหเ ปน ประโยชนอ ยูเสมอ เม่ือบคุ คลไดมีการพัฒนาตนเองไดอ ยา งสมบูรณแ ลว จะกอ ใหเกิดประโยชนต า ง ๆ กบั ตนเอง รวมถึงประโยชนจ ากการเกีย่ วขอ งกับบุคคลอน่ื และสงั คม ดังนี้ 1. ประโยชนทจ่ี ะเกดิ ขน้ึ กบั ตนเอง 1.1 การประสบความสําเรจ็ ในการดํารงชวี ติ 1.2 การประสบความสาํ เร็จในการประกอบอาชีพการงาน 1.3 การมีสุขภาพอนามยั สมบรู ณ 1.4 การมีความเชอ่ื ม่นั ในตนเอง 1.5 การมคี วามสงบสขุ ทางจติ ใจ 2. ประโยชนจากการเกย่ี วของกับบคุ คลอ่นื และสังคม 2.1 การไดรบั ความเชือ่ ถอื และไววางใจจากเพ่อื นรวมงานและบุคคลอื่น 2.2 ความสามารถรวมมือและประสานงานกับบุคคลอ่นื 2.3 ความรับผิดชอบและความมานะอดทนในการปฏิบัติงาน 2.4 ความคิดรเิ รม่ิ สรา งสรรคเ พอ่ื พฒั นางาน ความเปนอยูและสภาพแวดลอม 2.5 ความจริงใจ ความเสียสละ และความซื่อสัตยส ุจรติ 2.6 การรักและเคารพหมูคณะ และการทาํ ประโยชนเ พอื่ สว นรวม 2.7 การไดรบั การยกยอง และยอมรับจากเพอ่ื นรวมงาน

5 การดาํ เนินการพฒั นาตนเอง เปน การลงมือปฏบิ ตั ิเพอื่ เสรมิ สรา งตนเองใหบ รรลวุ ัตถปุ ระสงค ตามทก่ี ําหนดไว ควรดําเนนิ การ ดังตอไปนี้ 1. การหาความรเู พมิ่ เติม อาจกระทาํ โดย 1.1 การอานหนงั สอื เปน ประจาํ และอยางตอ เนื่อง 1.2 การเขา รวมประชมุ หรอื เขา รับการฝก อบรม 1.3 การสอนหนงั สอื หรอื การบรรยายตา ง ๆ 1.4 การรว มกิจกรรมตาง ๆ ของชุมชนหรือองคก ารตาง ๆ 1.5 การรวมเปนทปี่ รกึ ษาแกบุคคลหรือหนว ยงาน 1.6 การศกึ ษาตอหรือเพ่มิ เตมิ จากสถาบนั การศกึ ษาหรือมหาวทิ ยาลัยเปด 1.7 การพบปะเย่ยี มเยยี นบุคคลหรอื หนวยงานตาง ๆ 1.8 การเปนผแู ทนในการประชุมตาง ๆ 1.9 การจัดทําโครงการพเิ ศษ 1.10 การปฏบิ ัตงิ านแทนหวั หนา งาน 1.11 การคน ควาหรอื วิจยั 1.12 การศกึ ษาดงู าน 2. การเพิ่มความสามารถและประสบการณ อาจกระทําโดย 2.1 การลงมอื ปฏิบัตจิ ริง 2.2 การฝกฝนโดยผูทรงคุณวฒุ ิหรอื หวั หนางาน 2.3 การอา น การฟง และการถาม จากเอกสารและหรอื ผูทรงคุณวฒุ หิ รือหวั หนา งาน 2.4 การทํางานรว มกบั บุคคลอ่นื 2.5 การคน ควาวิจยั 2.6 การหมนุ เวียนเปลย่ี นงาน

6 เร่อื งที่ 2 การพัฒนาชุมชน การพัฒนาชมุ ชน เปน การนําคําสองคํามารวมกัน คือ คําวา “การพัฒนา” กับคําวา “ชุมชน” ซ่ึงความหมายของคําวา “การพัฒนา” ไดกลาวถึงแลวในเรื่องของการพัฒนาตนเอง ในที่นี้จะกลาวถึง ความหมายของชมุ ชน 2.1 ความหมายของ “ชุมชน” (Community) ชุมชน (Community) หมายถึง กลมุ คนท่ีอาศัยอยูในอาณาเขตเดียวกัน มีความรูสึกเปน พวกเดยี วกนั มีความศรัทธา ความเชอ่ื เชอ้ื ชาติ การงาน มคี วามสนใจ และปฏิบัติตนในวิถีชีวิตประจําวัน ท่ีคลายคลึงกนั มีความเอ้อื อาทรตอกนั 2.2 ความหมายของ “การพัฒนาชมุ ชน” การพฒั นาชุมชน (Community Development) หมายถึง การทําใหชุมชนมีการเปล่ียนแปลง ไปในทางที่ดขี ้ึน หรอื เจรญิ ข้ึน ทง้ั ในดานการเมือง เศรษฐกิจ สังคม และวัฒนธรรม ตลอดจนการยกระดับ คุณภาพชีวติ ของประชาชนในชุมชนใหดขี ้นึ ประชาชนในชุมชนนั้น ๆ รว มกนั วางแผนและลงมอื กระทําเอง กําหนดวากลุมของตนและของแตละคนตองการ และมีปญหาอะไร เพ่ือใหไดมาในสิ่งที่ตองการและ สามารถแกไขปญหาน้ัน โดยใชท รพั ยากรในชุมชนใหมากที่สดุ ถาจําเปนอาจขอความชวยเหลือจากรัฐบาล และองคกรตาง ๆ สนับสนนุ ดังนั้น เม่อื นําคาํ วา “การพัฒนา” รวมกับ “ชุมชน” แลว ก็จะไดค วามหมายวา การพัฒนา ชุมชน ก็คอื การเปล่ยี นแปลงชุมชนใหด ีขึ้น หรอื ใหเจริญขึ้นในทุก ๆ ดาน นั่นเอง น่ันคือ จะตองพัฒนา คน กลุมชน ส่ิงแวดลอมทางวัตถุ หรือสาธารณสมบัติ และพัฒนาทางดานเศรษฐกิจและสังคม เพื่อใหบังเกิด ผลดีแกป ระเทศชาติโดยสวนรวม 2.3 ปรัชญาขัน้ มลู ฐานของงานพฒั นาชมุ ชน ปรชั ญาข้นั มลู ฐานของงานพฒั นาชุมชน สรุปไดดังนี้ 2.3.1 บคุ คลแตละคนยอมมีความสําคัญ และมีความเปน เอกลักษณท่ีไมเหมือนกัน จึงมี สทิ ธอิ นั พงึ ไดรับการปฏิบตั ดิ วยความยตุ ธิ รรม และอยางบุคคลมีเกียรติในฐานะทีเ่ ปนมนุษยป ถุ ุชนผูหนึ่ง 2.3.2 บคุ คลแตล ะคนยอมมสี ิทธิ และสามารถที่จะกําหนดวิธีการดํารงชีวิตของตนไป ในทิศทางที่ตนตอ งการ 2.3.3 บุคคลแตล ะคนถา หากมีโอกาสแลว ยอ มมีความสามารถทจ่ี ะเรยี นรู เปลี่ยนแปลง ทศั นะ ประพฤติ ปฏบิ ตั ิ และพัฒนาขดี ความสามารถใหม คี วามรบั ผิดชอบตอ สังคมสูงขนึ้ ได 2.3.4 มนุษยทุกคนมีพลังในเร่ืองความคิดริเร่ิม ความเปนผูนํา และความคิดใหม ๆ ซึ่ง ซอนเรนอยู และพลังความสามารถเหลาน้ีสามารถเจริญเติบโต และนําออกมาใชได ถาพลังท่ีซอนเรน เหลา น้ีไดร บั การพัฒนา

7 2.3.5 การพัฒนาพลงั และขีดความสามารถของชุมชนในทุกดาน เปนสิ่งที่พึงปรารถนา และมีความสําคัญย่ิงตอชีวิตของบุคคล ชุมชน และรัฐ 2.4 แนวคิดพืน้ ฐานของการพฒั นาชุมชน การศึกษาแนวคิดพ้ืนฐานของงานพัฒนาชุมชน เปนสิ่งสําคัญท่ีจะทําใหเจาหนาที่หรือ นกั พฒั นาไดล งไปทํางานกับประชาชนไดอ ยางถูกตอง และทําใหงานมีประสิทธิภาพ ซ่ึงแนวคิดพื้นฐาน งานพฒั นาชมุ ชน มดี ังน้ี 2.4.1 การมีสวนรวมของประชาชน (People Participation) เปนหัวใจของการพัฒนา ชุมชน โดยยดึ หลักของการมสี วนรวมทีว่ า ประชาชนมสี ว นรว มในการคดิ ตดั สนิ ใจ วางแผน การปฏิบัติการ รวมบํารุงรกั ษา ตดิ ตามและประเมนิ ผล 2.4.2 การชว ยเหลือตนเอง (Aide Self-Help) เปน แนวทางในการพฒั นาทยี่ ดึ เปนหลักการ สําคัญประการหนึ่ง คือ ตองพัฒนาใหประชาชนพึ่งตนเองไดมากข้ึน โดยมีรัฐคอยใหการชวยเหลือ สนับสนนุ ในสวนทเ่ี กินขดี ความสามารถของประชาชน ตามโอกาสและหลกั เกณฑที่เหมาะสม 2.4.3 ความคิดริเร่ิมของประชาชน (Initiative) ในการทํางานกับประชาชน ตองยึด หลักการทวี่ า ความคิดรเิ รม่ิ ตอ งมาจากประชาชน ซ่งึ ตอ งใชวิถีแหงประชาธิปไตย และหาโอกาสกระตุน ใหการศึกษา ใหประชาชนเกิดความคิด และแสดงออกซ่ึงความคิดเห็นอันเปนประโยชนตอหมูบาน ตาํ บล 2.4.4 ความตอ งการของชมุ ชน (Felt-Needs) ในการพฒั นาชมุ ชนตอ งใหประชาชน และ องคกรประชาชน คิดและตัดสนิ ใจบนพ้ืนฐานความตองการของชุมชนเอง เพ่ือใหเกิดความคิดที่วางาน เปน ของประชาชน และจะชวยกนั ดูแลรกั ษาตอ ไป 2.4.5 การศึกษาตลอดชีวิต (Life-Long Education) ในการทํางานพัฒนาชุมชน ถือเปน กระบวนการใหการศึกษาตลอดชีวิตแกประชาชน เพื่อนําไปสูการพัฒนาคน การใหการศึกษาตองให การศกึ ษาอยา งตอเนอ่ื งกันไป ตราบเทา ทบ่ี ุคคลยังดํารงชีวิตอยใู นชมุ ชน 2.5 หลกั การพัฒนาชมุ ชน จากปรัชญา และแนวคิดพ้ืนฐานของการพัฒนาชุมชน ไดนํามาใชเปนหลักการพัฒนา ชุมชน ซงึ่ นกั พัฒนาตองยดึ เปน แนวทางปฏิบตั ิ มีดงั นี้ 2.5.1 หลักความมศี กั ด์ศิ รี และศักยภาพของประชาชน และเปดโอกาสใหประชาชน ใช ศกั ยภาพทีม่ ีอยูใหมากที่สุด จงึ ตอ งใหโ อกาสประชาชนในการคิด วางแผนเพ่ือแกป ญ หาชมุ ชนดว ยตวั ของ เขาเอง นกั พฒั นาควรเปนผกู ระตุน แนะนาํ สง เสริม 2.5.2 หลกั การพงึ่ ตนเองของประชาชน ตอ งสนบั สนนุ ใหป ระชาชนพ่ึงตนเองได โดย การสรา งพลังชมุ ชนเพื่อพัฒนาชุมชน สว นรัฐบาลจะชว ยเหลือ สนับสนุนอยูเบื้องหลัง และชวยเหลือใน สวนทเี่ กนิ ความสามารถของประชาชน

8 2.5.3 หลักการมีสวนรวมของประชาชน เปนการเปดโอกาสใหประชาชนรวมคิด ตัดสินใจ วางแผน ปฏิบัติตามแผน และติดตามประเมินผลในกิจกรรม หรือโครงการใด ๆ ที่จะทําใน ชุมชน เพือ่ ใหประชาชนไดม สี ว นรว มอยางแทจริงในการดาํ เนินงาน อันเปน การปลูกฝงจิตสํานึกในเร่ือง ความเปน เจาของโครงการ หรอื กจิ กรรม 2.5.4 หลักประชาธิปไตย ในการทํางานพัฒนาชุมชนจะตองเร่ิมดวยการพูดคุย ประชมุ หารือ รวมกันคิด รว มกันตัดสนิ ใจ และทํารวมกัน รวมถึงรับผิดชอบรวมกันภายใตความชวยเหลือ ซึ่งกนั และกนั ตามวิถที างแหง ประชาธิปไตย นอกจากหลกั การพัฒนาชุมชนดังกลา วแลว องคก ารสหประชาชาติ ยังไดก าํ หนด หลกั การดําเนินงานพฒั นาชมุ ชนไว 10 ประการ คือ 1. ตองสอดคลอ งกับความตอ งการท่แี ทจรงิ ของประชาชน 2. ตอ งเปน โครงการอเนกประสงคท่ีชว ยแกป ญหาไดหลายดาน 3. ตอ งเปลีย่ นแปลงทศั นคตไิ ปพรอ ม ๆ กบั การดาํ เนนิ งาน 4. ตอ งใหป ระชาชนมสี ว นรว มอยางเตม็ ที่ 5. ตองแสวงหาและพฒั นาใหเกดิ ผูน ําในทองถ่นิ 6. ตองยอมรบั ใหโอกาสสตรี และเยาวชนมสี วนรว มในโครงการ 7. รัฐตอ งเตรียมจดั บรกิ ารใหก ารสนับสนนุ 8. ตองวางแผนอยา งเปน ระบบ และมปี ระสิทธิภาพทกุ ระดับ 9. สนบั สนุนใหองคกรเอกชน อาสาสมัครตาง ๆ เขา มามีสว นรวม 10. ตอ งมีการวางแผนใหเกดิ ความเจรญิ แกชมุ ชนท่ีสอดคลอ งกับความเจริญในระดบั ชาติดว ย จากหลักการดังกลาว สรุปไดว า การพัฒนาชมุ ชนเปน กระบวนการทจี่ ะพยายามเปลีย่ นแปลง ความคิด ทศั นคตแิ ละพฤตกิ รรมของประชาชนในชมุ ชนใหด ีขน้ึ กวาเดมิ โดยรวมมือกันพัฒนาใหชุมชน ของตนเองเปนชุมชนที่ดี สรางความรูสึกรักและผูกพันตอชุมชนตนเอง เปาหมายสําคัญของการพัฒนา ชมุ ชนจงึ มงุ ไปยังประชาชน โดยผานกระบวนการใหการศึกษาแกประชาชนและกระบวนการรวมกลุม เปนสาํ คญั เพราะพลงั สําคัญทจี่ ะบนั ดาลใหก ารพฒั นาบรรลุผลสาํ เรจ็ นน้ั อยทู ตี่ ัวประชาชน

9 เรอ่ื งท่ี 3 การพฒั นาสังคม 3.1 ความหมายของการพฒั นาสงั คม การพัฒนาสังคม (Social Development) หมายถึง กระบวนการเปล่ียนแปลงท่ีดีท้ังในดาน เศรษฐกิจ สังคม การเมือง การปกครอง และวัฒนธรรม เพื่อประชาชนจะไดมีชีวิต ความเปนอยูที่ดีข้ึน ทง้ั ทางดานท่อี ยอู าศัย อาหาร เครอ่ื งนุงหม สุขภาพอนามัย การศึกษา การมงี านทํา มีรายไดเพียงพอในการ ครองชีพ ประชาชนไดรับความเสมอภาค ความยุติธรรม มคี ณุ ภาพชีวิต ทงั้ นปี้ ระชาชนตองมีสวนรวมใน กระบวนการเปล่ยี นแปลงทกุ ขนั้ ตอนอยางมีระบบ 3.2 ความสาํ คัญของการพัฒนาสงั คม เม่ือบุคคลมาอยูรวมกันเปนสังคม ปญหาตาง ๆ ก็ยอมจะเกิดตามมาเสมอ ยิ่งสังคม มีขนาดใหญ ปญหาก็ยิ่งจะมีมากและสลับซับซอนเปนเงาตามตัว ปญหาหนึ่งอาจจะกลายเปนสาเหตุ อกี หลายปญ หาเกี่ยวโยงกันไปเปนลูกโซ ถาปลอยไวก็จะเพิ่มความรุนแรง เพิ่มความสลับซับซอน และ ขยายวงกวา งออกไปเรอ่ื ย ๆ ยากตอการแกไ ข ความสงบสขุ ของประชาชนในสังคมนั้นก็จะ ไมมี ดังนั้น ความสําคัญของการพัฒนาสังคม อาจกลาวเปน ขอ ๆ ไดด งั น้ี 1. ทาํ ใหป ญ หาของสงั คมลดนอ ยและหมดไปในท่ีสดุ 2. ปองกันไมใ หปญ หาน้นั หรือปญหาในลักษณะเดยี วกันเกิดข้นึ แกสังคมอกี 3. ทําใหเกดิ ความเจริญกา วหนา ขนึ้ มาแทน 4. ทําใหประชาชนในสงั คมสมานสามัคคีและอยูรวมกันอยางมีความสุขตามฐานะของ แตละบคุ คล 5. ทาํ ใหเ กิดความเปนปกแผน มัน่ คงของสงั คม 3.3 แนวคิดในการพัฒนาสงั คม การพัฒนาสังคมมีขอบเขตกวางขวาง เพราะปญหาของสังคมมีมาก และสลับซับซอน การแกป ญ หาสังคมจึงตองทําอยางรอบคอบ และตองอาศัยความรวมมือกันของบุคคลจากหลาย ๆ ฝาย และโดยเฉพาะอยางยิ่งประชาชนในสังคมนั้น ๆ จะตองรับรู พรอมที่จะใหขอมูลที่ถูกตองและเขามา มีสวนรวมดวยเสมอ การพัฒนาสังคมจึงตองเปนทั้งกระบวนการ วิธีการ กรรมวิธีเปลี่ยนแปลง และ แผนการดําเนินงาน ซง่ึ มีรายละเอยี ด คอื 1. กระบวนการ (Process) การแกปญหาสังคมตองกระทําตอเน่ืองกันอยางมีระบบ เพื่อให เกิดการเปลยี่ นแปลงจากลักษณะหนึง่ ไปสอู ีกลักษณะหนึง่ ซึง่ จะตอ งเปน ลักษณะทีด่ ีกวา เดมิ 2. วิธีการ (Method) การกําหนดวิธีการในการดําเนินงาน โดยเฉพาะเนนความรวมมือของ ประชาชนในสังคมนั้นกับเจาหนาท่ีของรัฐบาลท่ีจะทํางานรวมกัน และวิธีการนี้ตองเปนท่ียอมรับวา สามารถนําการเปล่ยี นแปลงมาสูสังคมไดอยา งถาวรและมีประโยชนต อ สังคม

10 3. กรรมวิธีเปล่ียนแปลง (Movement) การพัฒนาสังคมจะตองทําใหเกิดการเปลี่ยนแปลง ใหไ ด และจะตองเปลี่ยนแปลงไปในทางท่ดี ีขนึ้ โดยเฉพาะเนนการเปล่ียนแปลงทัศนคติของตน เพื่อให เกิดสาํ นกึ ในการมีสวนรวมรับผิดชอบตอผลประโยชนของสวนรวม และรักความเจริญกาวหนาอันจะ นาํ ไปสูการเปลีย่ นแปลงทางวตั ถุ 4. แผนการดาํ เนินงาน (Planning) การพัฒนาสงั คมจะตอ งทาํ อยางมีแผน มีข้ันตอน สามารถ ตรวจสอบ และประเมินผลได แผนงานน้ีจะตองมีทุกระดับ นับต้ังแตระดับชาติ คือ แผนการพัฒนา เศรษฐกิจและสังคมแหงชาติ ลงมาจนถึงระดับผูปฏิบัติ แผนงานจึงมีความสําคัญและจําเปนอยางยิ่งใน การพัฒนาสงั คม 3.4 การพัฒนาสงั คมไทย การพัฒนาสังคมไทย สามารถกระทําไปพรอม ๆ กันท้ังสังคมในเมืองและสังคมชนบท แตเน่ืองจากสังคมชนบทเปนที่อยูอาศัยของชนสวนใหญของประเทศ การพัฒนาจึงทุมเทไปท่ีชนบท มากกวา ในเมือง และการพฒั นาสงั คมจะตองพัฒนาหลาย ๆ ดา น ไปพรอม ๆ กัน โดยเฉพาะที่เปนปจจัย ตอ การพัฒนาดานอน่ื ๆ ไดแกก ารศกึ ษา และการสาธารณสุข การพัฒนาดานการศึกษา การศึกษาเปนปจจัยสําคัญที่สุด ในการวัดความเจริญของสังคม สาํ หรับประเทศไทยการพัฒนาดา นการศึกษายงั ไมเจริญกาวหนาอยางเต็มท่ี โดยเฉพาะอยางยิ่งสังคมใน ชนบทของไทย จะพบประชาชนทไี่ มรูหนงั สือ และไมจ บการศกึ ษาภาคบังคับอยูคอนขางมาก ความสาํ คัญของการศกึ ษาท่ีมตี อ บคุ คลและสงั คม การศึกษากอใหเกิดความเปลี่ยนแปลงไปในทางท่ีดี ทําใหคนมีความรู ความเขาใจใน วิทยาการใหม ๆ กระตุนใหเกิดความคิดสรางสรรค ปรับปรุง เปลี่ยนแปลง ตลอดทั้งมีเหตุผลในการ แกป ญ หาตา ง ๆ การพัฒนาดานการศึกษา ก็คือ การพัฒนาคุณภาพและประสิทธิภาพของบุคคลและเม่ือ บคุ คลซ่งึ เปน สมาชกิ ของสังคมมคี ณุ ภาพแลว กจ็ ะทาํ ใหส ังคมมีการพฒั นาตามไปดว ย สถาบนั ทีส่ าํ คัญใน การพัฒนาการศึกษา ไดแก บา น วดั โรงเรียน หนวยงานอืน่ ๆ ทั้งของรัฐและเอกชน การพัฒนาดา นสาธารณสขุ การสาธารณสขุ เปน การปอ งกนั และรกั ษาโรค ทํานุบํารงุ ใหประชาชน มีสุขภาพและพลานามัยท่ีดี มคี วามสมบรู ณท ้งั ทางรา งกายและจิตใจ สงั คมใดจะเจริญรุงเรืองกาวหนาได จําเปนตองมพี ลเมืองท่ีมสี ขุ ภาพอนามัยดี อันเปน สวนสําคัญในการพัฒนาประเทศ จึงจําเปนตองจัดใหมี การพฒั นาสาธารณสุขขนึ้ เพราะมคี วามสําคญั ท้ังตอ ตวั บุคคลและสังคม

11 การบริหารงานของทุกรัฐบาล เนนที่ความกินดีอยูดี หรือมีคุณภาพชีวิตท่ีดีของประชาชน อยากใหคนมีความสุข มีรายไดม่ันคง มีสุขภาพดี ครอบครัวอบอุน มีชุมชนเขมแข็ง และสังคมอยูเย็น เปน สขุ มีความสมานฉันท และเอ้ืออาทรตอกัน ในดานการพัฒนาทางสังคมนั้น อาจกลาวไดวา ทําไป เพื่อใหคนมคี วามมนั่ คง 10 ดา น คือ 1. ดา นการมงี านทาํ และรายได 2. ดานครอบครวั 3. ดา นสขุ ภาพอนามยั 4. ดานการศึกษา 5. ดานความปลอดภัยในชีวิตและทรัพยส ิน (สว นบคุ คล) 6. ดา นทอ่ี ยอู าศัยและสิง่ แวดลอม 7. ดานสิทธแิ ละความเปนธรรม 8. ดานสังคม วัฒนธรรม 9. ดา นการสนบั สนนุ ทางสังคม 10. ดานการเมอื ง ธรรมาภิบาล หรอื มีความม่ันคงทางสังคมนั่นเอง

12 กจิ กรรมบทท่ี 1 ใหผูเรยี นทํากิจกรรมตอ ไปน้ี ขอ 1 บอกความหมายของคําตอ ไปน้ี 1) การพฒั นาตนเอง หมายถงึ .............................................................................................................. ..................................................................................................................................................................... 2) การพฒั นาชมุ ชน หมายถึง........................................................................................................... ...................................................................................................................................................................... 3) การพฒั นาสงั คม หมายถึง ........................................................................................................... ................................................................................................................................................................. ขอ 2 บอกวธิ ีการพฒั นาตนเองของตัวทาน ........................................................................................................................................................... ........................................................................................................................................................... ........................................................................................................................................................... ........................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................................. ขอ 3 บอกหลกั การพัฒนาตนเอง ........................................................................................................................................................... ........................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................. .................................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................................. ขอ 4 บอกประโยชนที่ไดร ับจากการพฒั นาตนเองท่ีเกดิ ขึน้ กบั ตนเอง ........................................................................................................................................................... ........................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................. ........................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................................

13 ขอ 5 บอกวธิ กี ารพัฒนาตนเองดวยการหาความรเู พมิ่ เตมิ กระทําไดโ ดยวธิ ใี ด ............................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................................... ขอ 6 อธบิ ายแนวคดิ พ้นื ฐานของการพัฒนาชมุ ชน ............................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................................. ขอ 7 อธิบายหลักการพฒั นาชุมชน ............................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................................ ขอ 8 อธบิ ายแนวคดิ ของการพฒั นาสังคม .............................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................... .............................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................... .............................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................................

14 บทที่ 2 ขอมลู ตนเอง ครอบครวั ชุมชน สังคม สาระสําคญั ขอมูล คือ ขอเทจ็ จรงิ ของบคุ คล สตั ว สงิ่ ของ หรือเหตกุ ารณต า ง ๆ ทเี่ กิดข้ึนซึ่งอาจเปน ขอ ความ ตวั เลข หรอื ภาพก็ได ขอ มูลมีความสาํ คัญตอ การดาํ รงชวี ติ ของมนษุ ย มนุษยน ําขอ มูลตนเอง ครอบครัว ชมุ ชน สงั คม มาใชประโยชนใ นชีวิตประจาํ วนั และการปฏิบัติงาน ผลการเรยี นรทู คี่ าดหวัง เมอ่ื ศึกษาบทที่ 2 จบแลว ผเู รียนสามารถ 1. บอกความหมาย ความสําคญั และประโยชนข องขอมลู ได 2. บอกขอมลู ของตนเองและครอบครวั ได 3. บอกขอมลู ของชมุ ชนและสงั คมได ขอบขายเน้ือหา เร่อื งท่ี 1 ความหมาย ความสําคญั และประโยชนของขอ มลู เรือ่ งท่ี 2 ขอ มูลตนเอง ครอบครวั เรอ่ื งท่ี 3 ขอมลู ชมุ ชน สังคม

15 เรอื่ งที่ 1 ความหมาย ความสาํ คญั และประโยชนข องขอมูล 1.1 ความหมายของขอ มลู ขอ มลู (Data) หมายถงึ กลุมตวั อักขระท่ีเม่อื นาํ มารวมกันแลวมีความหมายอยางใดอยางหนึ่ง และมคี วามสาํ คัญควรคาแกการจดั เก็บ เพ่อื นาํ ไปใชใ นโอกาสตอ ๆ ไป ขอมลู มักเปน ขอความทีอ่ ธิบายถึง สิง่ ใดส่ิงหน่งึ อาจเปน ตวั อักษร ตัวเลข หรอื สัญลกั ษณใ ด ๆ ท่ีสามารถนาํ ไปประมวลผลดวยคอมพิวเตอรได (IT Destination Tech Archive [00005] : 1) ขอ มลู (Data) หมายถึง ขอเท็จจริงของส่ิงตาง ๆ ท่ีอยูรอบตัวเรา ไมวาจะเปนคน สัตว สง่ิ ของ สถานทต่ี า ง ๆ ธรรมชาตทิ ว่ั ไป ลว นแลวแตม ขี อ มลู ในตนเอง ทําใหเ รารูความเปนมา ความสําคัญ และประโยชนข องส่ิงเหลา นน้ั ดงั น้ันขอ มูลของทกุ ๆ ส่งิ จงึ มคี วามสําคัญมาก (ภิรมย เกตขุ วัญชัย,2552:1) ขอมูล (data) หมายถึง ขอเท็จจริง (facts) หรือปรากฏการณธรรมชาติ (phenomena) หรือ เหตุการณ (events) ทเี่ กิดขนึ้ หรือมอี ยูเ ปนอยูเองแลวตามปกติ และไดรับการตรวจพบและบันทึก หรือเกบ็ รวบรวมไวใชประโยชน หากขอเทจ็ จริง หรือปรากฏการณหรือเหตุการณเหลาน้ันไมมีผูใดได พบเห็น ไดมกี ารบันทึกรวบรวมไวด ว ยวธิ กี ารใดๆ กต็ าม ความเปน ขอ มลู กไ็ มเกดิ ขนึ้ ตัวอยางเชน ทุก ๆ เชา มนี กั ศกึ ษาเดินทางไปเรยี นคนทงั้ หลายไปทํางานมลี มพัดแรงบาง เบาบาง อากาศรอ นบา งเยน็ บา ง เปน ปกติ แตหากมีใครบางคนทําการสังเกตแลวบันทึกวา โรงเรียนใดมีนักเรียนไปเรียนก่ีคนในแตละวัน มผี โู ดยสารรถไปทํางานวันละกี่คน มีรถวิง่ กเ่ี ทย่ี ว ลมพัดดวยความเร็วเทาใด เวลาใด อุณหภูมิแตละวัน สูง ต่าํ เพียงใด ซง่ึ ทต่ี รวจพบและบันทึกไวน ้ี เรียกวา ขอ มลู ไพโรจน ชลารกั ษ (2552 : 1) ขอมูล หมายถึง ความจริงท่ีเกิดข้ึนซึ่งอาจจะเปนตัวเลขหรือขอความ หรือ ประกอบดว ยขอ มูลทั้งขอความ และตัวเลข เชน 1. “นางกลั ยา วานชิ ยบ ญั ชา จบปริญญาเอก สาขาสถิติ จาก University of Georgia ประเทศสหรฐั อเมริกา” ซ่งึ เปน ขอมลู ทแี่ สดงความจรงิ ของนางกลั ยา ซงึ่ อยใู นรปู ขอ ความเพียงอยา งเดียว 2. “นางกลั ยา วานิชยบ ญั ชา รบั ราชการเปน อาจารยทจี่ ุฬาลงกรณมหาวทิ ยาลยั และมี เงนิ เดือน 25,000 บาท” ซง่ึ เปนขอมลู ท่อี ยใู นรปู ขอ ความและตัวเลข 3. “ยอดขายรายวนั ของหางสรรพสนิ คา ก. ในสัปดาหที่ผานมาเปน 5.4, 3, 4.1, 6, 3.5, และ 4.3 ลานบาท” เปน ขอมลู ท่ีอยูในรูปตัวเลข กลั ยา วานชิ ยบญั ชา (2549 : 9) สรุปไดว า ขอ มลู (Data) หมายถงึ ขอเท็จจริงของคน สัตว วัตถสุ ่ิงของที่ไดจ ากการสงั เกต ปรากฏการณ การกระทํา หรอื ลกั ษณะตาง ๆ แลว นาํ มาบนั ทกึ เปน ตวั เลข สญั ลักษณ เสยี ง หรือภาพ

16 ชนิดของขอ มูล 1. จําแนกตามลักษณะของขอ มลู จําแนกออกไดเปน 2 ชนดิ คอื 1.1 ขอมลู เชิงคุณภาพ (Qualitative Data) หมายถงึ ขอมลู ทไ่ี มสามารถบอกไดวามีคามาก หรือนอย แตส ามารถบอกไดวาดีหรอื ไมดี หรือบอกลักษณะความเปนกลมุ ของขอมูล เชน เพศ ศาสนา สีผม อาชีพ คุณภาพสินคา ความพึงพอใจ ฯลฯ 1.2 ขอมูลเชิงปริมาณ (Quantitative Data) หมายถึง ขอมูลท่ีสามารถวัดคาไดวามีคามาก หรือนอย ซึง่ สามารถวดั คาออกมาเปนตัวเลขได เชน อายุ สวนสงู นาํ้ หนัก อณุ หภมู ิ ฯลฯ 2. จาํ แนกตามแหลงทมี่ าของขอ มูล แบงออกไดเ ปน 2 ชนดิ คอื 2.1 ขอมูลปฐมภูมิ (Primary Data) หมายถึง ขอมูลที่ผูใชเปนผูเก็บรวบรวมขอมูลเอง เชน การเก็บแบบสอบถาม การทดลองในหอ งทดลอง การสงั เกต การสมั ภาษณ เปนตน 2.2 ขอมูลทุตยิ ภมู ิ (Second Data) หมายถงึ ขอมลู ทผ่ี ใู ชน ํามาจากหนวยงานอื่นหรือผอู ื่นที่ ไดท าํ การเก็บรวบรวมไวแลวในอดีต เชน รายงานประจําปของหนวยงานตาง ๆ ขอมูลทองถ่ินซ่ึงแตละ อบต. เปน ผรู วบรวมไว เปนตน ตัวอยางขอ มลู ในดา นตา ง ๆ ขอมลู ดานภมู ศิ าสตร คอื ขอ มูลเก่ียวกบั ความสัมพนั ธร ะหวางส่ิงแวดลอมทางธรรมชาติกับ สังคม เชน จํานวนประชากร ลักษณะของภูมิประเทศ ลักษณะภูมิอากาศ เขตการปกครองตําบล/อําเภอ/ เทศบาล จังหวัด ทรัพยากรธรรมชาติ เชน ปาไม แรธาตุ แหลงน้ํา การคมนาคม ขนสงทางบก ทางน้ํา ทางอากาศ สังคมและวัฒนธรรม เชน เช้ือชาติของประชากร การนับถือศาสนา การตั้งถิ่นฐานของ ประชากร ความเชื่อ ขอบเขตของสถานที่ สภาพแวดลอมทางธรรมชาติ สภาพปญ หาและภัยธรรมชาติ ขอมูลดานประวัติศาสตร คือ ขอมลู เหตุการณที่เปนมาหรือเรื่องราวของประเทศชาติตามท่ี บนั ทกึ ไวเ ปนหลักฐาน เชน ประวตั คิ วามเปนมาของหมูบา น/ชมุ ชน/ตําบล/จงั หวัด สภาพความเปน อยูของ คนในอดีต การปกครองในอดตี สถานท่สี ําคัญทางประวัติศาสตร เปน ตน ขอมลู ดา นเศรษฐศาสตร คอื ขอมูลการผลิต การบริโภค การกระจายสินคา และบริการ

17 ขอ มลู ดา นการเมอื ง คือ กระบวนการและวธิ ีการ ที่จะนาํ ไปสกู ารตัดสินใจของกลุมคน คํานี้ มกั จะถูกนําไปประยกุ ตใ ชก ับรัฐบาล แตกจิ กรรมทางการเมืองสามารถเกิดข้ึนไดทั่วไปในทุกกลุมคนท่ีมี ปฏิสมั พนั ธกนั ซง่ึ รวมไปถึงในบรษิ ทั แวดวงวชิ าการ และในวงการศาสนา ขอ มูลดานการเมือง เชน ผูนาํ ชุมชน ผูนําทองถ่ิน อาสาสมัคร พรรคการเมือง คณะกรรมการ เลอื กตั้ง การแบงเขตเลือกต้ัง องคการบริหารสวนตําบล การมีสวนรวมของประชาชน ในกิจกรรมทาง การเมือง เปน ตน ขอมูลดานการปกครอง เชน ผูบรหิ ารองคก รทองถ่ิน องคกรทองถิ่น ผูนําในดานตาง ๆ ของ ทองถิ่น เชน กํานนั ผใู หญบา น การแบงเขตการปกครอง ทีต่ ัง้ และอาณาเขตของการปกครอง ขอมลู ดานศาสนา วฒั นธรรม ประเพณี ดานศาสนา เชน ศาสนาท่ีประชาชนนับถือ ศาสนสถาน สถานที่ต้ังศาสนสถาน วันสําคัญทาง ศาสนา ดานวัฒนธรรม เชน คานิยม ความเชื่อ ภาษา โบราณสถาน โบราณวัตถุ ความรูและระบบ การถา ยทอดความรู สภาพปญหาท่เี กยี่ วของกบั วฒั นธรรม ดานประเพณี เชน การเกิด การบวชนาค การแตงงาน การทําบุญขึ้นบานใหม พิธีกรรมใน วนั สาํ คญั สภาพปญ หาที่เกี่ยวขอ งกับประเพณี ขอมลู ดา นหนา ทพ่ี ลเมือง หนา ที่ หมายถึง ภาระรับผิดชอบของบุคคลที่ตองปฏิบัติกิจท่ีตองทํา กิจท่ีควรทํา เปนส่ิงที่ กําหนดใหท าํ หรอื หามมิใหก ระทาํ พลเมอื ง หมายถงึ พละกาํ ลงั ของประเทศซ่ึงมีสว นเปนเจา ของประเทศ ขอมลู ดานหนา ที่พลเมอื งเชน ความจงรักภกั ดตี อ ชาติ ศาสนา พระมหากษัตริย ความรับผิดชอบ ตอ หนาท่ี ความมรี ะเบยี บวินัยความซื่อสตั ย ความเสียสละความอดทนการไมท ําบาปความสามัคคีการรักษา ชาติ ศาสนา พระมหากษตั รยิ  การปฏบิ ตั ติ ามกฎหมาย การไปใชส ทิ ธิเ์ ลอื กตงั้ การพฒั นาประเทศ การปอ งกัน ประเทศ การรบั ราชการทหาร การเสียภาษีอากร การชวยเหลือราชการ การศึกษาอบรม การพิทักษป กปอ ง และสืบสานศิลปะ วัฒนธรรมของชาติ และภูมิปญญาทองถ่ิน การอนุรักษทรัพยากรธรรมชาติและ ส่งิ แวดลอม

18 ขอ มูลดานส่งิ แวดลอ ม ทรัพยากร ส่ิงแวดลอม หมายถงึ สงิ่ ตา ง ๆ ทอ่ี ยูรอบตัวเรา ทัง้ สงิ่ ท่มี ีชวี ิต ส่ิงไมมีชีวติ เห็นไดด วยตาเปลา และไมสามารถเหน็ ไดด ว ยตาเปลา รวมทัง้ สิ่งที่เกิดขนึ้ โดยธรรมชาตแิ ละสิง่ ทีม่ นุษยเปน ผสู รา งขนึ้ หรือ อาจจะกลาวไดว า ส่ิงแวดลอมจะประกอบดว ยทรัพยากรธรรมชาตแิ ละทรัพยากรที่มนุษยสรางขน้ึ ในชว ง เวลาหน่ึงเพื่อสนองความตองการของมนษุ ยน ่ันเอง ส่งิ แวดลอ มที่เกิดข้นึ โดยธรรมชาติ ไดแก บรรยากาศ น้ํา ดนิ แรธาตุ และสง่ิ มชี วี ติ ท่ีอาศัยอยู บนโลก (พชื และสตั ว) ฯลฯ สง่ิ แวดลอ มทีม่ นษุ ยส รา งขนึ้ ไดแ ก สาธารณปู การตา ง ๆ เชน ถนน เข่ือนกัน้ น้ํา ฯลฯ หรือ ระบบของสถาบันสังคมมนษุ ยทดี่ าํ เนินชวี ติ อยู ฯลฯ ทรพั ยากรธรรมชาติ หมายถงึ ส่ิงตาง ๆ (สงิ่ แวดลอ ม) ท่ีเกดิ ข้นึ เองตามธรรมชาตแิ ละมนษุ ย สามารถนํามาใชประโยชนไ ด เชน บรรยากาศ ดิน นํา้ ปา ไม ทงุ หญา สัตวป า แรธ าตุ พลังงาน และกาํ ลงั แรงงานมนุษย เปนตน ขอ มลู ดานสิ่งแวดลอ ม ทรพั ยากร ไดแ ก 1. กลุมขอ มูลดานธรณีวทิ ยา เชน โครงสรางของโลก สวนประกอบของโลก คุณสมบัติของดนิ แผนดินไหว ภูเขาไฟ นาํ้ พุรอ น แหลงแร หนิ และวฏั จกั ร การเคลือ่ นท่ีของแผนเปลือกโลก 2. กลุมขอ มูลทางทะเล เชน อณุ หภูมขิ องนํ้าทะเล ตําแหนง ที่ตรวจวัดอุณหภูมิ ตัวเลขทีแ่ สดง อณุ หภูมิ 3. กลมุ ขอ มลู นิเวศวทิ ยา เชน ตาํ แหนง ท่ตี ง้ั ของสัตวหายาก สภาพภมู ปิ ระเทศสภาพภูมิอากาศ ทมี่ ักพบสัตวหายาก ลักษณะการตัง้ ถิน่ ฐาน ฤดูกาลท่อี พยพ 4. กลมุ ขอ มลู เกยี่ วกบั น้ํา เชน ปริมาณฝนตก ปริมาณความชื้นสัมพัทธในอากาศ ตําแหนง ที่ตั้งสถานีวดั ปริมาณน้ําฝนในแตล ะภาค 5. กลมุ ขอ มลู อากาศ เชน อุณหภูมอิ ากาศทร่ี ะดบั ความสงู ตา ง ๆ 6. กลมุ ขอ มูลเสน เชน ขอ มูลเสน รอบจังหวัด ขอ มูลเสน ถนน และทางรถไฟ 7. กลุมขอมูลโทรสัมผัส (Remote Sensing) เชน ขอมูลภาพถายจากดาวเทียม ขอมูลทาง ดาวเทียมท่ีแสดงขอเท็จจริงของสภาพพืน้ ทขี่ องเกาะ หรือภูเขา ขอมลู ดานสาธารณสุข เชน จํานวนโรงพยาบาลของรัฐและเอกชน สถานีอนามัยประจํา ตาํ บล จาํ นวนแพทย พยาบาล เจา หนา ทสี่ าธารณสุข จาํ นวนคนเกดิ คนตาย สาเหตุการตาย โรคท่ีพบบอย โรคระบาด

19 ขอ มลู ดา นการศึกษา เชน จํานวนสถานศกึ ษาในระดับตาง ๆ รายชื่อสถานศึกษา จํานวนครู จาํ นวนนักเรยี นในสถานศกึ ษาน้นั ๆ จาํ นวนผจู บการศึกษา สภาพปญหาดานการศึกษา 1.2 ความสําคญั ของขอ มลู ความสําคัญของขอมลู ตอตนเอง 1. ทาํ ใหม นุษยสามารถดาํ รงชีวิตอยูรอดปลอดภัย มนุษยร ูจกั นาํ ขอ มลู มาใชในการดํารงชีวิต แตโบราณแลว มนษุ ยร จู ักสังเกตสง่ิ ตาง ๆ ทอี่ ยรู อบตวั เชน สังเกตวาดิน อากาศ ฤดูกาลใดที่เหมาะสมกับ การปลกู พชื ผักกินไดชนดิ ใด พืชชนิดใดใชเปนยารักษาโรคได สะสมเปน องคความรแู ลวถายทอดสืบตอ กันมา ขอมลู ตา ง ๆ ทาํ ใหมนุษยสามารถนําทรัพยากรธรรมชาติมาใชเปนอาหาร ส่ิงของเครื่องใช ท่ีอยูอาศัย และยารักษาโรค เพ่อื การดาํ รงชพี ได 2. ชวยใหเรามีความรูความเขาใจเรื่องราวตาง ๆ ที่เกิดขึ้นรอบตัว เชน เร่ืองรางกาย จิตใจ ความตอ งการพฤตกิ รรมของตนเอง และผอู น่ื ทําใหม นุษยส ามารถปรบั ตวั เอง ใหอยูรวมกบั คนในครอบครัว และสงั คมไดอ ยา งมคี วามสุข 3. ทาํ ใหต นเองสามารถแกป ญ หาตา ง ๆ ทเ่ี กิดขนึ้ ใหผา นพนไปไดดว ยดี การตัดสินใจตอการ กระทําหรือไมกระทําส่งิ ใด ที่ไมม ขี อมลู หรือมขี อ มลู ไมถ กู ตอ งอาจทําใหเกิดการผิดพลาดเสยี หายได ความสาํ คญั ของขอ มลู ตอชมุ ชน/สังคม 1. ทําใหเ กิดการศึกษาเรยี นรู ซง่ึ การศึกษาเปนส่ิงจาํ เปนตอ การพัฒนาชุมชน/สังคมเปนอยางยิ่ง ชุมชน/สงั คมใดท่มี ผี ไู ดร ับการศกึ ษา การพฒั นาก็จะเขาไปสูชมุ ชน/สงั คมน้ันไดงายและรวดเร็ว 2. ขอ มูลตา ง ๆ ท่สี ะสมเปนองคความรนู ้ัน สามารถรักษาไวและถายทอดความรูไปสูคนรุน ตอ ๆ ไปในชมุ ชน/สงั คม ทําใหเกิดความรคู วามเขา ใจ วัฒนธรรมของชุมชน/สังคม ตนเอง และตางสังคมได กอใหเ กิดการอยรู วมกันไดอ ยา งสงบสุข 3. ชวยเสริมสรางความรู ความสามารถใหม ๆในดานตาง ๆ ทั้งทางดานเทคโนโลยี การศึกษา เศรษฐศาสตร การคมนาคม การเกษตร การพาณชิ ย ฯลฯ ท่เี ปนพน้ื ฐานตอการพัฒนาชุมชน/สงั คม 1.3 ประโยชนของขอมลู 1. เพื่อการเรยี นรู 2. เพือ่ การศกึ ษาคนควา 3. เพื่อใชเปนแนวทางในการพัฒนา 4. เพ่อื ใชใ นการนํามาปรับปรงุ แกไข 5. เพอื่ ใชเปน หลักฐานสําคัญตา ง ๆ 6. เพือ่ การสอ่ื สาร 7. เพื่อการตดั สนิ ใจ

20 ขอ มูลในชีวติ ประจาํ วนั มีจํานวนมากท่นี าํ ไปใชป ระโยชนต า ง ๆ กนั เชน ขอมลู ภูมิอากาศ ใชป ระโยชนในดานการพยากรณอ ากาศ ขอ มูลประชากร ใชป ระโยชนทางดา นการวางแผนพัฒนาประเทศ ขอมูลดานการเงนิ ใชประโยชนใ นการพัฒนาเศรษฐกิจ ขอ มลู วทิ ยาศาสตร ใชป ระโยชนใ นดานการวิจัย ขอมูลดา นทรพั ยากร ส่ิงแวดลอม ใชประโยชนใ นดา นการตดิ ตามสถานภาพของสงิ่ แวดลอม การตรวจสอบความเปลี่ยนแปลงของทรัพยากร การวางแผนการพัฒนาทองถ่ิน หรือการทองเที่ยว การวางแผนการจดั การดา นสิง่ แวดลอม ขอมูลดา นภูมิศาสตร ใชป ระโยชนในการประเมินคาความเสียหายของการเกิดภัยทางธรรมชาติ ประเมินภาษีปาย โรงเรือน ท่ดี ิน วเิ คราะหก ารลงทุนสรา งสาธารณูปโภค เรื่องที่ 2 ขอ มลู ตนเอง ครอบครวั 2.1 ขอ มูลตนเอง คือ ขอมลู ความเปนตวั เราซง่ึ มสี ง่ิ ที่แสดงใหเ หน็ ถงึ ความแตกตางจากผูอ่ืน ท้งั ภายนอกท่ีสามารถมองเห็นได เชน ชือ่ – นามสกุล วัน เดอื น ปเ กิด อายุ สัญชาติ เชื้อชาติ สถานภาพ สีผิว รูปรา ง สว นสงู นํ้าหนกั อาชีพ รายได และภายในตัวเรา เชน อารมณ บุคลิกลักษณะ ความคิดความรูสึก และความเชอื่ เปน ตน 2.2 ขอมูลครอบครวั เปนขอ มูลของกลมุ คนตัง้ แต 2 คนขน้ึ ไปทีม่ คี วามสัมพนั ธเก่ียวของกัน ทางสายโลหิต การสมรส หรอื การรับผอู ื่นไวใ นความอุปการะ เชน บตุ รบุญธรรม คนใช ญาตพิ น่ี อ ง มาอาศัย อยดู ว ยกันในครัวเรอื นเดียวกนั ขอมูลครอบครัว เชน จํานวนสมาชิกในครอบครัว ขอมูลตนเองของทุกคนในครอบครัว สภาพที่พักอาศัยและสิ่งแวดลอม ระยะเวลาท่ีอาศัยอยูในชุมชน รายได – รายจายรวมของครอบครัว : เดอื น ป เปน ตน

21 เรือ่ งที่ 3 ขอ มลู ชุมชน สังคม 3.1 ขอมูลชุมชน ชมุ ชน หมายถึง อาณาเขตบริเวณหนง่ึ ทีม่ ีกลมุ คนซึ่งมีวิถชี วี ิตเกี่ยวของกัน อาศัยอยูรวมกัน มาเปนเวลานาน มีการติดตอสื่อสารกันเปนปกติอยางตอเน่ือง มีวัฒนธรรม ความเชื่อ จารีตประเพณี เดียวกัน ใชสาธารณสถานและสถาบนั รว มกัน ชุมชนมีลักษณะหลายประการเหมือนกับสังคม แตมีขนาดเล็กกวา มีความสนใจรวมท่ี ประสานสัมพันธก นั ในวงแคบกวา ขอมลู ชุมชน ประกอบดวยขอมูลดา นตาง ๆ ดังน้ี คือ ขอมูลดานภูมิศาสตร ประวัติศาสตรและ ความเปน มา ขอ มูลดานเศรษฐกิจ – สังคม ขอมูลดานการเมืองและการปกครอง ขอมูลดานศาสนาและ วัฒนธรรม และขอมูลดา นส่งิ แวดลอ ม เปนตน 3.2 ขอมูลสังคม สังคม หมายถงึ กลุม คนมากกวา สองคนขึน้ ไป อยอู าศัยรว มกนั เปน เวลาอันยาวนานในพื้นท่ี ที่กาํ หนด คนในกลุมมีความสัมพันธเกย่ี วของกัน มีระเบียบแบบแผนรวมกันเพื่อใหการดํารงอยูเปนไป ดวยดี มีกิจกรรมรว มกัน มีประเพณแี ละวัฒนธรรมที่เหมอื นกันเปน แนวทางในการดาํ เนนิ ชีวิตอยูรวมกัน ในสงั คมอยา งสงบสขุ ขอมูลทางสังคม เชน ขอมูลดานการศึกษา ศาสนา วัฒนธรรม ประเพณี สาธารณสุข อาชญากรรม สาธารณภัย ทรพั ยากรธรรมชาติ สิ่งแวดลอม เศรษฐศาสตร การเมืองการปกครอง หนาท่ี พลเมือง ประวตั ศิ าสตร ภูมศิ าสตร เปนตน

22 กจิ กรรมบทท่ี 2 ใหผเู รยี นทํากจิ กรรมตอไปนี้ 1. ขอ มลู หมายถงึ อะไร 2. ขอมลู มีความสําคญั อยางไร 3. จงบอกถึงประโยชนข องขอ มลู 4. จงกรอกขอมูลตนเองลงในแบบพิมพท่ีกําหนด ข้อมูลตนเอง . ชือ-นามสกลุ ……………………………………………………………………..……………… เลขประจําตวั ประชาชน เกิดวนั ท…ี ……..… เดือน ……………..…………. พ.ศ. ……..……….. อายุ ………….. ปี สถานทีเกิด จงั หวดั ................................................................ . กลมุ่ เลอื ด.........................................................สีผิว....................................................... 3. สว่ นสงู .........................................เซนตเิ มตร นําหนกั .......................................กิโลกรมั 4. สญั ชาต.ิ ................................ เชือชาติ................................... ศาสนา.............................. 5. ชือบิดา..................................................... มารดา.......................................................... 6. สถานทีอยปู่ ัจจบุ นั บ้านเลขที.....................หมทู่ ี...................หมบู่ ้าน/อาคาร.................................................. ถนน.....................................ตําบล.................................. อําเภอ.................................... จงั หวดั .....................................................รหสั ไปรษณีย์................................................... หมายเลขโทรศพั ทบ์ ้าน................................หมายเลขโทรศพั ท์มอื ถือ................................ 7. จบการศกึ ษาระดบั ...................................... จากสถานศกึ ษา........................................... ตําบล..................................อําเภอ................................จงั หวดั ..................................... ปัจจบุ นั กําลงั ศกึ ษาระดบั ............................ทีสถานศกึ ษา................................................ ตาํ บล................................อําเภอ......................................จงั หวดั .................................. . ประกอบอาชีพ............................................รายได้เดือนละ............................................... สถานทีประกอบอาชีพ บริษัท/หนว่ ยงาน.......................................................................... ตําบล.....................................อําเภอ.....................................จงั หวดั ............................... . สถานภาพ  โสด  สมรส  หยา่  หม้าย . จํานวนบตุ ร........................................คน

23 บทท่ี 3 การจดั เกบ็ ขอ มลู และวเิ คราะหขอ มูล สาระสาํ คญั สังคมไทยในปจ จบุ ันมกี ารเปลยี่ นแปลงอยางรวดเรว็ ท้ังในดานขา วสาร เศรษฐกจิ การประกอบอาชพี และการดําเนนิ ชวี ติ ในแตละวนั การพจิ ารณาตดั สินใจในการดาํ เนนิ ชวี ติ หรือ ประกอบอาชพี จาํ เปน จะตองใชข อ มูลหลาย ๆ ดา น นํามาวเิ คราะหข อ มลู เพอ่ื หาแนวโนม ผลการเรียนรูทค่ี าดหวัง เมื่อศกึ ษาบทท่ี 3 จบแลว ผเู รียนสามารถ 1. บอกวิธกี ารเก็บรวบรวมขอมูลและเกบ็ รวบรวมขอ มลู ได 2. วิเคราะหข อ มูลได 3. นําเสนอขอ มูลได ขอบขายเนื้อหา เร่อื งที่ 1 การจดั เก็บขอมลู เร่ืองท่ี 2 การวิเคราะหข อมลู เรอื่ งที่ 3 การนาํ เสนอขอ มลู

24 เรอื่ งท่ี 1 การจดั เก็บขอมลู การเก็บรวบรวมขอ มูล เปนขนั้ ตอนท่ใี หไดมาซึ่งขอมูลท่ีตองการมีความหมายรวมทั้งการเก็บ ขอ มลู ข้ึนมาใหม และการรวบรวมขอ มลู จากผอู ื่นทีไ่ ดเกบ็ ไวแ ลว หรอื ไดร ายงานไวในเอกสารตา ง ๆ เพ่ือ นํามาศกึ ษาตอไป ตวั อยาง เชน เมื่อตองการเกบ็ รวบรวมขอมูลพ้นื ฐานเรื่องอาชีพและรายไดครัวเรือนของคนใน หมูบา น อาจเริ่มตนดวยการออกแบบสอบถามสําหรับการไปสํารวจขอมูล เพื่อใหครอบครัวตาง ๆ ใน หมูบานกรอกขอมูล มีการสงแบบสอบถามไปยังผูกรอกขอมูล เพ่ือทําการกรอกรายละเอียด มีการเก็บ รวบรวมขอ มลู ซง่ึ การเกบ็ รวบรวมขอมูลมเี ทคนิคและวิธีการหลายวธิ ี ดงั น้ี 1. การเก็บรวบรวมขอ มลู จากรายงาน (Reporting System) เปนผลพลอยไดจากระบบการ บรหิ ารงาน เปน การเก็บรวบรวมขอ มูลจากรายงานท่ที าํ ไวห รือจากเอกสารประกอบการทํางานซ่ึงการเก็บ รวบรวมขอ มลู จากรายงานสวนมากใชเพยี งคร้ังเดยี ว จากรายงานดงั กลาว อาจมีขอมูลเบ้ืองตน บางประเภท ทีส่ ามารถนํามาประมวลเปนยอดรวมขอ มลู สถิติได วิธีเก็บรวบรวมขอมูลจากรายงานของหนวยบริหาร นบั วา เปน วิธกี ารรวบรวมขอ มลู สถิตโิ ดยไมตอ งสน้ิ เปลืองคาใชจายในการดาํ เนินงานมากนัก คาใชจายท่ี ใชสวนใหญก เ็ พือ่ การประมวลผล พิมพแ บบฟอรมตาง ๆ ตลอดจนการพิมพรายงาน วิธีการน้ีใชกันมาก ท้ังในหนวยงานรัฐบาลและเอกชน หนวยงานของรัฐท่ีมีขอมูลสถิติท่ีรวบรวมจากรายงาน ไดแก กรมศุลกากร มีระบบการรายงานเก่ียวกับการสงสินคาออก และการนําสินคาเขา และกระทรวงศึกษาธิการ มีรายงานผล การปฏิบัติงานของโรงเรียนภายในสังกัด ซึ่งสามารถนํามาใชในการประมวลผลสถิติทาง การศกึ ษาได 2. การเกบ็ รวบรวมขอมลู จากทะเบยี น (Registration) เปนขอมูลสถิติท่ีรวบรวมจากระบบ ทะเบียน มีลกั ษณะคลา ยกบั การรวบรวมจากรายงานตรงท่ีเปนผลพลอยไดเชนเดียวกัน จะตางกันตรงท่ี แหลงเบื้องตนของขอมูลเปนเอกสารการทะเบียนซง่ึ การเกบ็ มีลกั ษณะตอ เน่อื ง มีการปรบั แกห รอื เปล่ยี นแปลง ใหถูกตองทนั สมัย ทาํ ใหไ ดสถติ ทิ ี่ตอเนอื่ งเปน อนกุ รมเวลา ขอมลู ท่ีเก็บโดยวิธีการทะเบียน มีขอรายการ ไมมากนัก เน่ืองจากระบบทะเบียนเปนระบบขอมูลที่คอนขางใหญ ตัวอยางขอมูลสถิติที่รวบรวมจาก ระบบทะเบียน ไดแ ก สถิตจิ ํานวนประชากรท่ีกรมการปกครอง ดําเนินการเก็บรวบรวมจากทะเบียนราษฎร ประกอบดวย จาํ นวนประชากร จําแนกตามเพศเปนรายจังหวัด อําเภอ ตําบล นอกจากทะเบียนราษฎรแลว ก็มีทะเบียนยานพาหนะของกรมตํารวจท่ีจะทําใหไดขอมูลสถิติจํานวนรถยนต จําแนกตามชนิดหรือ ประเภทของรถยนต เปนตน

25 3. การเก็บรวบรวมขอ มลู โดยวธิ ีสํามะโน (Census) เปนการเกบ็ รวบรวมขอมูลสถิติของทุก ๆ หนวยของประชากรทีส่ นใจศกึ ษาภายในพน้ื ทท่ี กี่ ําหนด และภายในระยะเวลาท่กี ําหนด การเก็บรวบรวม ขอ มลู สถิติดวยวิธีน้ี จะทําใหไ ดข อมลู ในระดับพ้นื ทีย่ อ ย เชน หมูบาน ตาํ บล อําเภอ และทําใหไดขอมูลที่ เปน คาจริง ตามพระราชบัญญัติสถติ ิ พ.ศ. 2508 ไดบัญญัติไววา สํานักงานสถิติแหงชาติเปนหนวยงาน เดียวท่ีสามารถจัดทําสาํ มะโนได และการเก็บรวบรวมขอมูลสถิติดวยวิธีการสํามะโน เปนงานท่ีตองใช เงนิ งบประมาณ เวลาและกําลังคนเปน จาํ นวนมาก สวนใหญจะจัดทาํ สาํ มะโนทกุ ๆ 10 ป หรอื 5 ป 4. การเก็บรวบรวมขอ มูลโดยวิธีสาํ รวจ (Sample Survey) เปนการเกบ็ รวบรวมขอ มลู สถิติ จากบางหนว ยของประชากรดวยวิธีการเลือกตัวอยาง การเก็บรวบรวมขอมูลสถิติดวยวิธีนี้ จะทําใหได ขอมูลในระดับรวม เชน จังหวัด ภาค เขตการปกครอง และรวมทั่วประเทศ และขอมูลท่ีไดจะเปนคา โดยประมาณ การสํารวจเปนวิธีการเก็บรวบรวมขอมูลท่ีใชงบประมาณ เวลา และกําลังคนไมมากนัก จึงสามารถจัดทาํ ไดเ ปน ประจาํ ทกุ ป หรอื ทุก 2 ป ปจจบุ ันการสาํ รวจเปน วิธีการเกบ็ รวบรวมขอ มลู สถติ ทิ ีม่ ี ความสาํ คัญ และใชก ันอยางแพรหลายมากท่สี ดุ ท้งั ในวงการราชการและเอกชน ไมวาจะเปนการสํารวจ เพื่อหาขอมูลทางดานการเกษตร อุตสาหกรรม สาธารณสุข การคมนาคม การศึกษา และขอมูลทาง เศรษฐกจิ และสงั คมอ่ืน ๆ เปนตน 5. วธิ ีการสังเกตการณ (Observation) เปนวิธีเก็บขอมูลโดยการสังเกตโดยตรงจากปฏิกิริยา ทาทาง หรือเหตุการณ หรือปรากฏการณ ที่เกิดข้ึนในขณะใดขณะหนึ่ง และจดบันทึกไวโดยไมมีการ สัมภาษณ วิธีนี้ใชกันอยางกวางขวางในการวิจัย เชน จะศึกษาดูปฏิกิริยาของผูขับรถยนตบนทองถนน ภายใตส ภาพการณจ ราจรตาง ๆ กัน ก็อาจจะสงเจาหนาที่ไปยืนสังเกตการณได การสังเกตจํานวนลูกคา และบนั ทกึ ปริมาณการขายของสถานประกอบการ โดยพนกั งานเก็บภาษีของกรมสรรพากร เนอ่ื งจากการ ไปสมั ภาษณผ ปู ระกอบการถงึ ปรมิ าณการขาย ยอมไมไ ดข อ มูลที่แทจริง 6. วิธีการบันทึกขอมูลจากการวัดหรือนับ วิธีน้ีจะมีอุปกรณเพื่อใชในการวัดหรือนับตาม ความจําเปนและความเหมาะสม เชน การนบั จาํ นวนรถยนตท ีแ่ ลนผา นทจี่ ุดใดจุดหน่ึง ก็อาจใชเคร่ืองนับ โดยใหรถแลนผานเครอื่ งนบั หรอื การเก็บขอ มลู จํานวนผูมาใชบริการในหองสมุดประชาชน ก็ใชเคร่ือง นบั เมอื่ มีคนเดนิ ผา นเคร่อื ง เปนตน

26 เรอื่ งท่ี 2 การวิเคราะหข อ มูล การวิเคราะหขอมูลเปนข้ันตอนการนําขอมูลที่ไดมาประมวลผลและทําการวิเคราะหโดย เลือกคาสถิติทีน่ าํ มาใชใหเ หมาะสม คา สถิตทิ นี่ ยิ มใชในการวเิ คราะหข อ มูล ไดแก 1. ยอดรวม (Total) คอื การนาํ ขอ มูลสถิตมิ ารวมกันเปนผลรวมทงั้ หมด เชน จํานวนนกั ศกึ ษา กศน. ระดบั มธั ยมศึกษาตอนตน ในจังหวัดตราด จาํ นวนประชากรทั้งหมดในจงั หวดั ระยอง จาํ นวนคนท่ี เปน ไขเลือดออกในภาคตะวนั ออก จํานวนคนวางงานทง้ั ประเทศ เปนตน 2. คาเฉลยี่ (Average, Mean) หมายถึง คาเฉล่ียซ่งึ เกิดจากขอมูลของผลรวมท้ังหมดหารดวย จํานวนรายการของขอมูล เชน การวัดสวนสูงของนักศึกษา กศน. ระดับประถมศึกษา ศรช. บานเพ จาํ นวน 10 คน วดั ไดเปน เซนติเมตร มดี ังนี้ คนท่ี 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 สว นสงู 155 165 152 170 163 158 160 168 167 171 สวนสงู โดยเฉลี่ยของนกั ศกึ ษา กศน. ระดบั ประถมศึกษา ศรช. บา นเพ คือ = 155 165 152 170 163 158 160 168 167 171 10 = 1629 10 = 162.9 เซนติเมตร 3. สัดสวน (Proportion) คือ ความสัมพนั ธของจํานวนยอ ยกับจาํ นวนรวมทั้งหมด โดยใหถือวา จาํ นวนรวมท้ังหมดเปน 1 สวน เชน การสาํ รวจการลงทะเบียนเรียนของนักศึกษา กศน. ระดับมัธยมศึกษา- ตอนตน จังหวัดนครนายก จํานวน 500 คน ลงทะเบียนเรียนในหมวดวิชาภาษาไทย จํานวน 300 คน ลงทะเบียนเรยี นในหมวดวชิ าภาษาอังกฤษ จํานวน 200 คน ดังนั้น สัดสวนของนักศึกษาท่ีลงทะเบียนเรียน ในหมวดวิชาภาษาไทย = 300 = 0.60 500 และสัดสว นของนักศกึ ษาทล่ี งทะเบยี นเรียน ในหมวดวชิ าภาษาอังกฤษ = 200 หรอื 1- 0.60 = 0.40 500 4. อัตรารอยละหรือเปอรเซ็นต (Percentage or Percent) คือ สัดสวน เมื่อเทียบตอ 100 สามารถคํานวณได โดยนาํ 100 ไปคณู สัดสว นท่ตี องการหาผลลัพธก็จะออกมาเปน รอยละ หรอื เปอรเ ซ็นต ตัวอยาง ใน กศน. อําเภอแหงหน่ึง มีนักศึกษาทั้งหมด 650 คน แยกเปนนักศึกษาระดับ ประถมศึกษา จาํ นวน 118 คน นกั ศึกษาระดับมัธยมศึกษาตอนตน จํานวน 250 คน และนักศึกษาระดับ มธั ยมศึกษาตอนปลาย จํานวน 282 คน เราจะหารอ ยละหรอื เปอรเ ซน็ ตข องนกั ศึกษาแตล ะระดบั ไดด ังน้ี

27 ระดบั ประถมศึกษา = 118 100 = 18.15 % ระดับมธั ยมศึกษาตอนตน = 38.46 % ระดับมัธยมศกึ ษาตอนปลาย 650 = 43.38 % 100 % รวมท้ังหมด = 250 100 650 = 282 100 650 เรอ่ื งท่ี 3 การนาํ เสนอขอ มลู (Presentation of Data) การนําเสนอขอ มูล (Presentation of Data)โดยท่วั ไปแบงเปน 2 วธิ ี คือ การนําเสนอขอมลู อยางไมเ ปนแบบแผน และการนําเสนอขอ มลู อยางเปนแบบแผน ซงึ่ มีรายละเอยี ด ดงั น้ี 1. การนาํ เสนอขอ มูลอยา งไมเ ปน แบบแผน การนาํ เสนอขอมลู อยางไมเ ปน แบบแผน หมายถึง การนาํ เสนอขอมูลที่ไมตอ ง ถกู กฎเกณฑแ ละแบบแผนอะไรมากนัก นยิ มใช 2 วธิ ี คือ 1.1 การนําเสนอขอ มูลในรูปขอ ความ เปนการนาํ เสนอขอ มลู โดยการบรรยายเกยี่ วกับ ขอ มูลน้ัน ๆ เชน ในระดับมัธยมศึกษาตอนปลาย ประเภทอาชีวศึกษา อัตราสวนนักเรียนตออาจารยใน ปการศึกษา 2548 คือ 19 ตอ 1 ในปการศึกษา 2549 อัตราสวน คือ 21 ตอ 1 และในปการศึกษา 2550 อตั ราสว น คอื 22 ตอ 1 จะเหน็ ไดว า อตั ราสวนของนักเรียนตออาจารย มีแนวโนมเพมิ่ ขึน้ อยา งเห็นไดช ดั 1.2 การนําเสนอขอมูลในรปู ขอ ความกงึ่ ตาราง เปน การนําเสนอขอ มลู โดยการแยก ขอความและตวั เลขออกจากกัน เพือ่ ไดเ ปรยี บเทียบความแตกตางของขอ มลู ไดชัดเจนยิ่งขึ้น เชน จากการสาํ รวจตลาดสดแหง หนึ่ง ผลไมบางชนดิ ขายในราคา ตอ ไปนี้ สมเขยี วหวาน กิโลกรมั ละ 35 บาท ชมพู กิโลกรมั ละ 25 บาท มะมวง กโิ ลกรัมละ 40 บาท สับปะรด กิโลกรมั ละ 25 บาท เงาะ กโิ ลกรัมละ 15 บาท มังคุด กิโลกรมั ละ 25 บาท

28 2. การนําเสนอขอ มลู อยางเปน แบบแผน การนําเสนอขอมูลอยางเปน แบบแผน เปนการนาํ เสนอท่จี ะตองปฏบิ ตั ติ ามหลักเกณฑ ท่ีไดกําหนดไวเปนมาตรฐาน ตัวอยางการนําเสนอแบบน้ี เชน การนําเสนอในรูปตาราง กราฟ และ แผนภูมิ เปน ตน 2.1 การนาํ เสนอในรูปตาราง (Tabular Presentation) ขอมูลตา ง ๆ ทีเ่ กบ็ รวบรวมมาได เม่อื ทาํ การประมวลผลแลว จะอยูใ นรปู ตาราง สวนการนาํ เสนออยา งอ่ืนเปนการนาํ เสนอโดยใชข อมูล จากตาราง จาํ นวนขาราชการ ในโรงเรยี นแหงหนึ่ง มี 22 คน จาํ แนกตามคณุ วุฒสิ ูงสุด ดังนี้ คุณวฒุ ิสูงสุด จาํ นวนขาราชการ(คน) ปรญิ ญาเอก 1 ปริญญาโท 16 ปริญญาตรี 5 ตํา่ กวา ปรญิ ญาตรี 0 22 รวม 2.2 การนําเสนอดวยกราฟเสน (Line graph) เปนแบบที่รูจักกนั ดแี ละใชก นั มากท่ีสุด แบบหน่งึ เหมาะสําหรับขอมลู ท่อี ยูในรปู ของอนุกรมเวลา เชน ราคาขาวเปลอื กในเดือนตาง ๆ ปรมิ าณ สินคาสง ออกรายป ราคาผลไมแตล ะป เปน ตน ราคาขายปลกี ลองกอง ท่ตี ลาดกลางผลไมต าํ บลตะพง 5 ป มีดังนี้ ป พ.ศ. 2548 2549 2550 2551 2552 ราคา (บาท) : กโิ ลกรัม 120.- 95.- 80.- 65.- 40.- สามารถนําเสนอแนวโนม ของราคาขายปลีกลองกอง 5 ป ดว ยกราฟเสน ไดดงั นี้

29 ราคา ราคาลองกอง 140 120 100 80 60 40 20 0 พ.ศ. 2548 พ.ศ.2549 พ.ศ.2550 พ.ศ.2551 พ.ศ.2552 2.3 การนาํ เสนอดว ยแผนภูมแิ ทง (Bar Chart) ประกอบดวยรปู แทงสเี่ หลี่ยมผนื ผา ซง่ึ แตละแทง มคี วามหนาเทา ๆ กัน โดยจะวางตามแนวตงั้ หรือแนวนอนของแกนพกิ ดั ฉากกไ็ ด ตัวอยาง นกั ศกึ ษา กศน. ระดับ มธั ยมศกึ ษาตอนตน ในภาคตะวันออกที่สอบผานในหมวด วิชาคณติ ศาสตร วิทยาศาสตร ภาษาองั กฤษ ภาษาไทย และพฒั นาสงั คมและชมุ ชน คน นกั ศกึ ษา กศน .ม.ตน้ ทสี อบผา่ น 8000 2350 2135 2035 6734 7000 5600 6000 5000 หมวดวชิ า 4000 คณิตศาสตร์ 3000 วิทยาศาสตร์ 2000 ภร์าษาอังกฤษ 1000 ษ ภาษาไทย 0 ัพฒนาสังคมฯ

30 ตัวอยา ง จํานวนนกั ศกึ ษาทล่ี งทะเบยี นเรยี นหลักสูตรการศกึ ษานอกระบบระดับการศกึ ษา- ขั้นพ้นื ฐาน พทุ ธศกั ราช 2551 ในจังหวดั ชลบรุ ี และจงั หวดั ระยอง แบง ตามระดบั การศกึ ษา คน 700 ประถม ม.ตน 600 ม.ปลาย 500 400 ระยอง จงั หวัด 300 200 100 0 ชลบรุ ี 2.4 การนําเสนอดว ยรปู แผนภมู วิ งกลม (Pie Chart) เปน การแบงวงกลมออกเปนสวนตาง ๆ ตามตวั อยางแผนภมู ิแสดงผลการสอบของนักศกึ ษาท่สี อบผานจาํ แนกตามหมวดวิชา พัฒนาสังคมฯ นกั ศกึ ษา กศน.ม.ตน ท่ีสอบผา น คณติ ศาสตร วิทยาศาสตร 36% คณิตศาสตร ภาษาองั กฤษ ภาษาไทย 12% พฒั นาสังคมฯ วิทยาศาสตร 11% ภาษาองั กฤษ 11% ภาษาไทย 30%

31 กิจกรรมบทท่ี 3 ใหผเู รียนทาํ กิจกรรมตอ ไปนี้ ขอ 1 ถาครูตองการศกึ ษาพฤติกรรมการทํางานกลมุ ของนกั ศึกษา ครูควรจะเก็บรวบรวม ขอมูลดว ยวิธใี ดจึงจะเหมาะสม ...................................................................................................................................................................... ..................................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................................... ขอ 2 ใหผูเรยี นเก็บรวบรวมขอมูลครอบครัวของตนเองตามแบบสาํ รวจ ตอไปน้ี แบบสาํ รวจขอมูลครอบครวั 1. จํานวนสมาชกิ ในครอบครัว........................คน 2. หวั หนาครอบครวั 2.1 ชอ่ื ................................................อาย.ุ .............ป 2.2 อาชพี หลกั ......................................รายไดตอ ป. ...................บาท 2.3 อาชีพรอง/อาชพี เสรมิ ..............................รายไดตอป............บาท 2.4 รายไดรวมตอ ป. ................................บาท 2.5 การศึกษาสงู สุดของหวั หนาครอบครวั .................................................. 2.6 บทบาทในชมุ ชน (กาํ นัน, ผใู หญบา น, สมาชิก อบต. ฯลฯ)................................................... 3. โปรดใสรายละเอยี ดเกี่ยวกบั สมาชิกภายในครอบครัวทกุ คนที่อาศยั อยรู วมกนั ในตารางตอไปน้ี ความสัมพันธ อาชีพ อาชพี รอง/ รายไดเ ฉลย่ี การศกึ ษา กําลัง บทบาทใน ชื่อ – ชอ่ื สกลุ อายุ กับหวั หนา หลัก เสริม ตอ ป สูงสุด ศึกษา ชุมชน ครอบครวั ระดบั

32 4. การถอื ครอง/การใชป ระโยชนของทดี่ นิ  มี  ไมม ี การถือครองทด่ี นิ  เปน ของตนเอง  รบั การจัดสรรจากทางราชการ การใชประโยชนทด่ี ิน คอื ....................................................................... ปญหาท่ดี นิ ........................................................................................... 5. การเพาะปลูกพชื /การกระจายผลผลิต....................................................... จากการขาย................................................................บาท/ป 6. การเลีย้ งสตั ว/ การกระจายผลผลิต............................................................. รายไดจากการขาย...................................................บาท/ป 7. รายไดเ งินสด จากการทําการเกษตร และนอกเหนอื จากการทําการเกษตร รายไดเงินสดจากการทําการเกษตร...............................................บาท/ป รายไดเ งินสดนอกเหนอื จากการทาํ การเกษตร................................บาท/ป 8. รายจา ยหลกั ในการประกอบอาชพี ................................................บาท/ป รายจา ยประจําเดอื นภายในครวั เรอื น............................................บาท/ป รายจายอนื่ ๆ..............................................................................บาท/ป 9. ครอบครวั ของทา น มคี วามเช่ียวชาญ หรอื ความสามารถพิเศษ ในเร่อื งใดบา ง ........................................................................................................................................ 10. ความตองการในการพฒั นาอาชพี /ฝก อาชีพ/ประกอบอาชีพ ......................................................................................................................................... ขอ 3 จากขอ มลู การสอบปลายภาคเรียน หมวดวชิ าภาษาไทย นกั ศกึ ษาระดับประถมศึกษา จาํ นวน 7 คน ไดคะแนนดงั นี้ 33 36 25 29 34 28 37 จงหาคะแนนเฉล่ยี ของหมวดวิชาภาษาไทย ...................................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................................... ขอ 4 ในชุมชน ๆ หน่งึ มีผูประกอบอาชพี เลีย้ งไก 26 คน เลยี้ งววั 30 คน ทําไรขา วโพด 15 คน ทําสวนผลไม 50 คน จงนาํ เสนอขอ มลู ในรูปของตาราง ...................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................

33 บทที่ 4 การมสี วนรว มในการวางแผนพัฒนาตนเอง ครอบครวั ชุมชน สังคม สาระสาํ คัญ การพฒั นาตนเอง การพฒั นาครอบครวั นําไปสูก ารพัฒนาชุมชน และการเขาไปมีสวนรวม ในการวางแผนพฒั นาทุกภาคสวนของสังคม โดยการเขา รว มแสดงทัศนะ รว มเสนอปญ หาในประเดน็ ท่ีเกยี่ วของ รวมวางแนวทาง รว มแกไขปญหา และรวมในกระบวนการตัดสนิ ใจ เปน แรงบนั ดาลใจในการ สรางสรรคส งิ่ ที่ดีงาม และเกดิ ประโยชนสูงสดุ ตอ สังคมและประเทศชาติ ผลการเรียนรทู ค่ี าดหวัง เมื่อศึกษาบทที่ 4 จบแลว ผูเรียนสามารถ 1. รูแ ละเขา ใจวิธกี ารวางแผนพฒั นาตนเอง พัฒนาครอบครัวและการพัฒนาชมุ ชน 2. มสี วนรว มในการจดั ทาํ แผนพัฒนาชุมชนและสงั คม ขอบขายเน้อื หา เรอ่ื งท่ี 1 การวางแผน เรื่องท่ี 2 การมสี ว นรว มในการวางแผนพฒั นาตนเอง ครอบครัว ชมุ ชน สงั คม

34 เรอ่ื งที่ 1 การวางแผน แผนเปนสิ่งท่ีแสดงใหเห็นวาองคกรพยายามที่จะทําส่ิงที่ทําอยูใหไดผลออกมาดีที่สุดและ ประสบความสําเรจ็ ฉะนนั้ การวางแผนเปนการตัดสนิ ใจลว งหนา กอนเหตุการณน ั้นเกิดข้ึนจรงิ การวางแผน (Planning) หมายถึง กระบวนการในการกาํ หนดวตั ถุประสงค เพอื่ การตดั สินใจ เพื่อเลอื กแนวทางในการทํางานใหด ที ีส่ ดุ สําหรบั อนาคตและใหองคกรไดบ รรลุตามวัตถุประสงค ความสาํ คัญของการวางแผน 1. เพอื่ ลดความไมแ นนอนและความเสีย่ งใหเหลือนอ ยท่สี ดุ 2. สรา งการยอมรบั ในแนวคดิ ใหม ๆ 3. เพือ่ ใหก ารดําเนินงานบรรลุเปา หมาย 4. ลดขัน้ ตอนการทํางานทซ่ี ับซอน 5. ทาํ ใหเ กดิ ความชัดเจนในการทาํ งาน วตั ถปุ ระสงคใ นการวางแผน 1. ทําใหรทู ิศทางในการทาํ งาน 2. ทาํ ใหลดความไมแนนอนลง 3. ลดความเสียหายหรือการซ้ําซอ นของงานทีท่ ํา 4. ทําใหรูมาตรฐานในการควบคุมใหเปนไปตามทกี่ ําหนด ขอดีของการวางแผน 1. ทาํ ใหเกดิ การปรบั ปรงุ การทาํ งานใหด ีข้ึน 2. ทาํ ใหเ กดิ การประสานงานดยี ่งิ ขึ้น 3. ทาํ ใหการปรบั ปรงุ และการควบคุมดขี ้ึน 4. ทําใหเ กดิ การปรบั ปรงุ การบริหารเวลาใหด ีขึน้ ซงึ่ เปน สวนที่สาํ คัญที่สุดในการวางแผน หลกั พน้ื ฐานการวางแผน 1. ตอ งสนบั สนนุ เปาหมายและวัตถปุ ระสงคข ององคก ร 2. เปน งานอันดบั แรกของกระบวนการจดั การ 3. เปน หนาท่ีของผูบริหารทุกคน 4. ตองคํานงึ ถงึ ประสทิ ธภิ าพของแผนงาน

กระบวนการในการวางแผน 35 กาํ หนดวตั ถปุ ระสงค กําหนดขอ ตกลงตาง ๆ ท่ี เปนขอบเขตในการวางแผน พจิ ารณาขอ จาํ กดั ตา ง ๆ ที่ อาจเกิดขน้ึ ในการวางแผน นาํ แผนสกู ารปฏิบตั ิ พัฒนาทางเลือก - ทาํ ตารางการปฏบิ ตั ิงาน (แสวงหาทางเลือก) - มาตรฐานการทาํ งาน - ปรับปรงุ / แกไข ประเมนิ ทางเลือก (พจิ ารณาความเสีย่ ง) ลกั ษณะของแผนทด่ี ี 1. มีลักษณะช้เี ฉพาะมากกวา มลี กั ษณะกวาง ๆ หรือกลาวทวั่ ๆ ไป 2. มกี ารจาํ แนกความแตกตางระหวา งสิง่ ที่รแู ละไมร ูใหช ัดเจน 3. มกี ารเช่ือมโยงอยา งเปนเหตุเปนผล และสามารถนาํ ไปปฏบิ ัตไิ ด 4. มีลักษณะยืดหยนุ สามารถปรบั ปรุงและพฒั นาได 5. ตองไดร ับการยอมรบั จากกระบวนการท่ีเกยี่ วของ

36 ตัวอยา งแผนการมสี ว นรว มของประชาชน (คนเกบ็ ขยะ) การทํางานของเทศบาลนครพิษณุโลก จะเนนที่การมีสวนรวมของประชาชน นอกจากจะให ประชาชนรว มคดิ เชน การใหป ระชาชนมสี ว นในการทําแผนพฒั นาเทศบาลแลว ยังไดขยายลงไปถึงการทํา แผนพัฒนาชุมชนประจําป ซ่ึงเปนการจัดทําประชาคม ใหสมาชิกในชุมชนมีสวนรวมในการทํา แผนพฒั นาชุมชนของตวั เองและไดเ รียงลาํ ดับความสาํ คญั หรอื ความตองการของชมุ ชนนั้น ๆ ประชาชนเขามามีสวนรวมต้ังแตขั้นตอนการวางแผน ทางเทศบาลไดมีการจัดทําแผนเฉพาะ การจัดการขยะมลู ฝอยของเทศบาล โดยใหป ระชาชนและผทู เี่ ก่ยี วของท้ังหมดเขา มามสี ว นรวมในการทําแผน และไดเ รมิ่ ขยายการจดั ทาํ แผนการจดั การขยะมลู ฝอยลงในชมุ ชนบางแหง มีการอบรมใหค วามรูดานการ จัดการขยะมูลฝอยแกประชาชนในชมุ ชนและกลมุ ตา ง ๆ เชน ชมรมสตรีอาสาพัฒนา กลุมผูประกอบการ อาหาร สถานศึกษาในพ้ืนที่ กลุมเยาวชน กลุมออกกาํ ลงั กายเพอื่ สขุ ภาพ ฯลฯ พรอ มทั้งขอความรว มมือใน การจัดการขยะมูลฝอย เชน ชว ยในการคัดแยกของขายได (หรอื ขยะรไี ซเคิล) ระดับครวั เรือน ชว ยคัดแยก ขยะอนิ ทรียหรอื ขยะชีวภาพ ทําปยุ หมกั ที่บา นหรือรวมมือกนั ทําระดับชุมชน ชวยจัดหาถังขยะของแตละ ครัวเรือนเอง นาํ ถังขยะออกมาใหสัมพันธกับเวลาจัดเก็บ ทําใหชุมชนปลอดถังขยะหรือถนนปลอดถังขยะ เทศบาลสามารถลดความถ่ีในการจัดเก็บขยะมูลฝอยลงได บางชุมชนนัดหมายเทศบาลมาเก็บขยะสัปดาห ละครั้ง หรืออยางนอยก็สามารถลดลงไดเปนวันเวนวัน ทั้งยังใหความรวมมืออยางดีในการชําระ คาธรรมเนยี มขยะมูลฝอย ภาครัฐควรใสใจและทําการประชาสมั พนั ธและรณรงค เพอื่ ส่อื สารทําความเขาใจกับประชาชน รวมทง้ั ขอความรว มมือจากประชาชน ถาประชาชนเขาใจและเห็นประโยชนที่จะเกดิ ข้ึนท้งั ตอตนเองและ สวนรวมแลว จะสง ผลใหเ กดิ ความรว มมือเปนอยางดี ทําใหการงานตาง ๆ สําเร็จลุลวงตามวัตถุประสงค และกอ ใหเ กิดประโยชนต อ ทุกฝาย เรื่องที่ 2 การมีสวนรวมในการวางแผนพัฒนาตนเอง ครอบครวั ชมุ ชน สงั คม การมสี วนรวม หมายถึง การเปดโอกาสใหประชาชนไดมีสวนรวมในทุกขั้นตอนของการ พัฒนาทั้งในการแกไขปญหาและปองกนั ปญ หา โดยเปด โอกาสใหมีสวนรวมในการคดิ รเิ รม่ิ รว มกําหนด นโยบาย รว มวางแผน ตัดสนิ ใจและปฏบิ ตั ติ ามแผน รว มตรวจสอบการใชอ าํ นาจรัฐทุกระดับรวมติดตาม ประเมินผลรับผิดชอบในเร่ืองตาง ๆ อันมีผลกระทบกับประชาชน ชุมชนและเครือขายทุกรูปแบบใน พืน้ ที่ การมสี วนรวมของประชาชน (Public Participation) หมายถงึ กระบวนการที่ประชาชนและ ผทู ่ีเกยี่ วของมโี อกาสไดเขารวมในการแสดงทัศนะ รวมเสนอปญหา ประเด็นสําคัญท่ีเก่ียวของ รวมคิด แนวทาง รวมแกไ ขปญหาและรวมในกระบวนการตัดสินใจ

37 ประชาชนกับการมีสว นรว มในการพัฒนาสังคม มนุษยถ ูกจดั ใหเ ปน ทรพั ยากรทีม่ ีคณุ ภาพทีส่ ุดในสงั คม และยงั เปนองคประกอบที่ถูกจัดให เปนหนวยยอยของสังคม สงั คมจะเจริญหรอื มกี ารพัฒนาไปไดหรอื ไมขนึ้ อยูกับคณุ ภาพของประชาชน ท่เี ปน องคป ระกอบในสังคมน้ัน ๆ การที่สังคมจะพัฒนาไดอยางมีคุณภาพจําเปนอยางยิ่งที่จะตองเริ่มตนท่ีจะทําการพัฒนา หนวยที่ยอยที่สุดของสังคมกอน ซึ่งไดแก การพัฒนาคน การพัฒนาในลําดับตอมาเร่ิมกันที่ครอบครัว และตอยอดไปจนถึงชุมชน สงั คม และประเทศ 1. การพฒั นาตนเอง และครอบครวั การพฒั นาตนเอง หมายถงึ การพฒั นาตนเองดว ยตนเอง หรือการสอนใจตนเองในการสราง อุปนิสัยท่ดี ี ซึง่ จะสง ผลใหเกดิ ประโยชนตอ ตนเองและทาํ ใหสงั คมเกดิ ความสงบสุข การเปด โอกาสใหทุกคนทกุ กลุม ในหมบู า นมสี ว นเกีย่ วขอ งในการตดั สนิ ใจทีจ่ ะดําเนนิ การใด ๆ เพอื่ หมูบ า น แตละคนตองเขามามีสวนรวม ซึ่งลักษณะการทํางานดังกลาวจะมีลักษณะของ “หุนสวน” ระหวางเจาหนา ทรี่ ฐั กบั ประชาชน ซ่ึงจะเปน ผไู ดร ับผลจากการพัฒนา การทํางานลักษณะน้ีจะตองอาศัย ประชาชนทกุ คนมามีสวนรว มตั้งแตก ารตัดสนิ ใจการดาํ เนินงาน การตรวจสอบผลงาน และการประเมินผลงาน ดงั น้นั ประชาชนแตละคนตองเพิ่มความรู ความสามารถพัฒนาตนเองใหเปนผูรอบรู เพ่ือชวยกันแสดง ความคดิ เห็นทีเ่ ปนประโยชนแ กส วนรวม การพฒั นาครอบครวั หมบู า น ตําบล อาํ เภอ จงั หวัด และประเทศ การพฒั นาสังคมในหนว ยยอย นาํ ไปสูก ารพัฒนาสงั คมท่ีเปนหนวยใหญ มักจะมีจุดเร่ิมตนท่ีเหมือนกัน คือ การพัฒนาที่ตัวบุคคล ซ่ึง บุคคลเหลา นจี้ ะกระจายอยูตามสงั คมตา ง ๆ โดยเฉพาะอยางย่ิงประชาชนจํานวนมาก มักจะอาศัยอยูตาม ชนบท ถา ประชาชนเหลานไ้ี ดรบั การพฒั นาใหเปน บุคคลที่มีจิตใจดีงาม มีความเอ้ือเฟอ มีคุณธรรม รูจัก การพ่งึ พาตนเอง มีความรว มมือรว มใจ มคี วามคดิ ริเรมิ่ สรา งสรรค มีความเชอ่ื ม่ันในภมู ิปญญาของตนเอง และพรอมท่ีจะรับความรูใหม ๆ เชน ดานวิชาการ วิชาชีพ หรือแมกระท่ังขาวสารขอมูลท่ีจะเปน ประโยชนตอตนเองและสังคมแลว ประชาชนเหลาน้ีก็จะเปนกลุมคนท่ีมีคุณภาพและมีคุณคาตอ สงั คมไทย ซึง่ สามารถเปนตวั ขบั เคล่ือนความเจริญกา วหนา ใหแกป ระเทศในอนาคต การพัฒนา ไมวาจะเปนชนบทหรือในเมือง ถาไดม กี ารฝก ใหคนไดม ีความสามารถและมกี าร เรยี นรทู ีจ่ ะเขามามีสวนรวมในการดําเนินงาน นับไดวาเปนปจจัยพ้ืนฐานที่สําคัญ ซ่ึงการพัฒนาคนท่ีดี ทส่ี ุด คือ การรวมกลุมประชาชนใหเปน องคก ร เพ่ือพัฒนาคนในกลุม เพราะกลมุ คนน้นั จะกอใหเกิดการ เรียนรู ฝกการคดิ และการแกปญ หา หรือกลมุ ท่ฝี ก ฝนดานบุคลกิ ภาพของคน ฝกในการทํางานรวมกัน ซึ่งจะ ชว ยใหค นไดเ กดิ การพัฒนาในดานความคดิ ทศั นคติ ความมเี หตุผล ซ่ึงเปนรากฐานที่สําคัญของระบอบ ประชาธิปไตย

38 2. การพฒั นาชมุ ชน และสงั คม การพัฒนาชุมชน และสังคม หมายถึง การทํากิจกรรมที่มีผลตอคุณภาพชีวิตของทุกคนใน ชุมชนรวมกัน ดังน้ันการพัฒนาชุมชนและสังคม จึงตองใชการมีสวนรวมของประชาชน รวมกันคิด เก่ียวกับปญหาตาง ๆ เชน ยาเสพติด ส่ิงแวดลอมท่ีถูกทําลาย ปญหาที่ไมพึงประสงคอ่ืน ๆ ตัดสินใจ รวมกนั ในกิจกรรมทีเ่ ปน ปญ หาสวนรวม เหตทุ ่ีตองใหป ระชาชนเขามามสี วนรว ม เนอื่ งจากประชาชนรวู า ความตอ งการของเขาคอื อะไร ปญหาคอื อะไร และจะแกป ญหานน้ั อยา งไร ถา ประชาชนชว ยกนั แกป ญหา กจิ กรรมทกุ อยางจะนําไปสูความตองการทแ่ี ทจรงิ หลกั การพัฒนากับการมสี ว นรว มของประชาชน 1. การมีสว นรวมในการคนหาปญหาและสาเหตุของปญ หา เปนขนั้ ตอนท่สี ําคญั ท่ีสดุ เพราะถา ประชาชนไมส ามารถเขาใจปญหาและหาสาเหตุของ ปญหาดวยตนเองไมได กิจกรรมตา ง ๆ ที่ตามมากจ็ ะไมเ กดิ ประโยชน เนื่องจากประชาชนขาดความรู ความเขาใจ และไมส ามารถมองเห็นความสาํ คญั ของกิจกรรมนนั้ ส่ิงท่ีสําคัญที่สุด คือ ประชาชนที่อยูกับปญหาและรูจักปญหาของตนเองดีท่ีสุด แตอาจ มองปญ หาไมอ อกนัน้ อาจจะขอความรว มมือจากเพ่ือนหรือขาราชการทีร่ ับผิดชอบในเร่ืองนั้น ๆ มาชวย วเิ คราะหป ญ หาและหาสาเหตุของปญ หา 2. การมสี ว นรว มในการวางแผนการดาํ เนินงาน ในการวางแผนการดาํ เนนิ งานหรือกจิ กรรม เจาหนาทข่ี องรฐั ควรทจี่ ะตอ งเขาใจประชาชน และเขา ไปมีสวนรวมในการวางแผน โดยคอยใหคําแนะนํา ปรึกษา หรือช้ีแนะกระบวนการดําเนินงาน ใหก บั ประชาชนจนกวา จะเสรจ็ สนิ้ กระบวนการ 3. การมีสวนรว มในการลงทนุ และปฏิบัติงาน เจาหนาที่รัฐควรจะชวยสรางแรงบันดาลใจและจิตสํานึกใหประชาชน โดยใหรูสึกถึง ความเปน เจา ของใหเ กดิ สาํ นกึ ในการดแู ลรกั ษาหวงแหนส่ิงนน้ั ถา การลงทุนและการปฏิบัติงานท้ังหมด มาจากภายนอก ในกรณีทเ่ี กิดความเสียหายประชาชนจะไมรูสาํ นึกหรอื เดือดรอ นตอ ความเสียหายทเ่ี กดิ ขนึ้ เพราะไมเ ดอื ดรอนเนื่องจากไมใ ชข องตนเองจึงไมม ีการบํารุงรักษา ไมตอง หวงแหน นอกจากจะมกี ารเขามามีสว นรว มในการปฏบิ ตั ิงานดว ยตนเองจะทําใหเ กดิ ประสบการณต รง โดยเรียนรูจากการดาํ เนนิ กจิ กรรมอยา งใกลชดิ และสามารถดําเนินกิจกรรมชนิดน้ันดวยตนเองตอไปได นอกเหนือจากการพัฒนาตนเองในดานบุคลิกภาพ อารมณ สังคม สติปญญาแลว บุคคลควรมีคานิยมท่ี เก้ือหนุนในการพัฒนาสังคมอีกดวย ไดแก การมีระเบียบวินัย ความอดทน ขยันขันแข็ง มานะอดออม ไมส รุ ยุ สรุ าย ซื่อสัตย การเอื้อเฟอ เผ่อื แผ ตรงตอ เวลา

39 4. การมีสวนรว มในการติดตามและประเมนิ ผลงาน ควรใหป ระชาชนไดเ ขามามสี วนรวมในการติดตามและประเมินผลงาน เพอ่ื ท่จี ะสามารถ บอกไดวางานทท่ี าํ ไปน้นั ไดร ับผลดีเพียงใด กอใหเ กิดประโยชนห รอื ไม ดังน้ัน ในการประเมินผลควรท่ี จะตอ งมที ั้งประชาชนในชมุ ชนนั้น และบคุ คลภายนอกชมุ ชนชวยกนั พิจารณาวา กิจกรรมท่ีกระทําลงไป นน้ั เกิดผลดหี รือไมด ีอยา งไร ซึ่งจะทาํ ใหประชาชนเหน็ คณุ คา ของการทํากจิ กรรมนัน้ รว มกัน ตัวอยา งที่ 1 การมีสวนรว มของประชาชนในการอนุรกั ษวฒั นธรรม ในการอนรุ ักษว ฒั นธรรมด้ังเดมิ ของหมูบานวัฒนธรรมถลาง บานแขนน หมบู านวัฒนธรรมถลาง จงั หวดั ภูเก็ต จัดเปน หมบู า นทีส่ บื สานความรดู ัง้ เดมิ ของภเู กต็ ต้งั แตสมัยทาวเทพกระษัตรี อีกท้ังวัฒนธรรม ในการปรุงอาหารซึ่งเปนอาหารตํารับเจาเมืองในสมัยโบราณของภูเก็ต และศิลปวัฒนธรรมดานนาฏศิลป ของภูเก็ต เชน การรํามโนราห ไดมีการถายทอดและเปด โอกาสใหผทู ่ีสนใจเขารวมสืบสานวัฒนธรรมดั้งเดิม และสามารถท่ีจะพฒั นาเปนชุมชนทม่ี คี วามเขมแข็ง ซงึ่ เปน ผลสบื เน่ืองมาจากการสงเสริมการมีสวนรวม ของประชาชนในการสบื สานวัฒนธรรมทองถิ่นใหอยูอยางยง่ั ยืน ตัวอยา งที่ 2 การมสี วนรว มของประชาชนในการอนุรักษสิ่งแวดลอมในเขตวนอุทยานแหงชาติสิรินาถ จงั หวดั ภเู กต็ เปนผลสบื เนือ่ งจากการบกุ รกุ ทาํ ลายทรพั ยากรธรรมชาติและสิ่งแวดลอม โดยการเขาไปขุดคลอง การปลอ ยนํา้ เสียจากสถานประกอบการ สง ผลใหป ระชาชนท่ีอยูบ รเิ วณโดยรอบไดรบั ผลกระทบเสียหาย จากการทาํ ลายทรพั ยากรธรรมชาติและส่ิงแวดลอม ทําใหประชาชนและภาครัฐ ไดเขามามีสวนรวมใน การจัดระบบการบําบัดน้ําเสีย และการขุดลอกคูคลอง เพ่ือปองกันและอนุรักษส่ิงแวดลอมใหคงอยูใน สภาพท่ีเปน ธรรมชาติตอ ไป ตวั อยา งที่ 3 การบรหิ ารจัดการของเสยี โดยเตาเผาขยะและการบาํ บัดของเสียของเทศบาลนครภเู ก็ต จงั หวัดภเู กต็ สบื เนือ่ งจากปรมิ าณขยะท่มี ีมากถึง500 ตนั ตอ วนั ซงึ่ เกินความสามารถในการกําจดั โดยเตาเผาที่ มีอยูสามารถกําจัดขยะได 250 ตันตอวนั หลมุ ฝง กลบของเทศบาลมเี พียง 5 บอ ซึ่งถูกใชงานจนหมด และไม สามารถรองรบั ขยะไดอ กี ประชาชนไดเขาไปมีสวนรวมโดยใหความรวมมือในการคัดแยกขยะกอนท้ิง ซึ่งแยกตาม ลักษณะของขยะ เชน

40 1. ขยะอินทรยี  หรือขยะเปยกที่สามารถยอ ยไดต ามธรรมชาติ เทศบาลนครภูเก็ต ไดนําไปทํา ปุยหมกั สําหรับเกษตรกร 2. ขยะรไี ซเคลิ เชน แกว พลาสตกิ กระดาษ ทองแดง เปน ตน นําไปจําหนาย 3. ขยะอันตราย เชน ถานไฟฉาย หลอดไฟ เปนตน นาํ ไปฝง กลบและทาํ ลาย 4. ขยะทว่ั ไปท่จี ะนาํ เขาเตาเผาขยะเพื่อทําลาย ในการจัดกระบวนการดงั กลาว สง ผลใหป ระชาชนมสี วนรว มในการสงเสริมสิง่ แวดลอมท่ีดี ใหก ับจังหวดั ภเู กต็ อกี ท้งั เปน การบรู ณาการในการดําเนินกิจกรรมรวมกันระหวางสวนราชการเทศบาล นครภูเกต็ และภาคประชาชน เปนการสรา งการมสี ว นรวมระหวางองคก รปกครองสว นทอ งถิน่ กบั ประชาชน ในการรว มกันสรางสรรคส งิ่ แวดลอมที่ดตี อกนั กิจกรรมบทที่ 4 ขอ 1 ใหผูเ รียนแบง กลุม 3 – 4 คน ตอ 1 กลมุ และใหร วมกันศึกษารูปแบบขั้นตอนในการวางแผน โดย ชว ยกันระดมความคดิ อภปิ ราย จากน้ันทาํ การสรุปและรวมกันจัดทําแผนการพัฒนาชุมชนหรือหมูบาน ของผเู รียน ใหม คี วามเปนอยูท ่ดี ี โดยยึดหลักเศรษฐกจิ พอเพียง มากลุมละ 1 แผน ขอ 2 ใหผเู รยี นศึกษาตวั อยา งของการมสี ว นรว มของภาคประชาชน ในการเขารวมพฒั นาสังคม จากนนั้ ใหร วมกนั จดั ทําแนวทางการบริหารจัดการ โดยการมีสว นรว มของประชาชนในดานตอไปน้ี 1. การอนุรกั ษสิ่งแวดลอม 2. การอนรุ กั ษด า นศลิ ปวัฒนธรรมไทย 3. การรณรงคปอ งกนั ยาเสพติด 4. การรณรงคปองกนั ไขห วดั 2009 5. การรณรงคก ารเลอื กใชผ ลิตภัณฑข องไทย (ใหเ ลอื กเฉพาะดา นใดดา นหนง่ึ เทา นั้น)

41 บทท่ี 5 เทคนคิ การมีสว นรว มในการจัดทาํ แผน สาระสําคัญ แผนมปี จ จยั สําคัญ คือ สิง่ ที่ตอ งการใหเ กดิ ขน้ึ การจดั ทาํ แผนใหเ ปนทย่ี อมรบั จาํ เปน ตองมี วิธีการรวมมือ รวมตัดสินใจ ใหประสบการณต รงในการเรยี นรู ความตอ งการกระบวนการแกป ญ หา และ ผลลพั ธท่จี ะเกิดขน้ึ ผลการเรยี นรูท ่คี าดหวัง เม่อื ศกึ ษาบทท่ี 5 จบแลว ผเู รียนสามารถ 1. มีความรู ความเขา ใจ แนวคดิ เกีย่ วกับการมสี วนรว มของประชาชนในการจดั ทาํ แผน 2. บอกขน้ั ตอนการจดั ทาํ เวทปี ระชาคม การจดั สนทนากลมุ การทําประชาพจิ ารณ ลักษณะ ของการสมั มนาและกระบวนการประชามติได 3. บอกลักษณะสําคัญของการจดั ทาํ แผนและโครงการได 4. บอกวธิ ีการเขียนรายงานและโครงงานได ขอบขา ยเนอื้ หา เร่อื งท่ี 1 เทคนิคการมสี วนรว มในการจัดทาํ แผน เร่ืองที่ 2 การจดั ทาํ แผน เรือ่ งที่ 3 การเผยแพรสูการปฏิบัติ

42 เรอ่ื งท่ี 1 เทคนคิ การมีสวนรวมในการจดั ทาํ แผน 1.1 การมีสว นรว มของประชาชนในการจดั ทาํ แผน การเปดโอกาสใหประชาชนมีสวนรว มในการจดั ทาํ แผน ตดั สนิ ใจ ในการวางโครงการ สําหรบั ประชาชนเอง มวี ัตถุประสงคเพอื่ 1.1.1 ใหป ระชาชนยอมรบั ในแผนการดาํ เนนิ งาน และพรอ มจะรว มมือ เปนการลด การตอตา น และลดความรสู กึ แตกแยกจากโครงการ 1.1.2 ใหป ระชาชนไดรว มตดั สนิ ใจเกยี่ วกบั สถานการณ ปญ หาความตองการ ทศิ ทางของ การแกปญหา และผลลัพธทจ่ี ะเกิดข้นึ 1.1.3 ใหป ระชาชนมีประสบการณต รงในการรวมแกปญ หาของประชาชนเอง ทําใหประชาชนเกิดการเรียนรใู นกระบวนการแกป ญ หา 1.2 การจัดทําเวทปี ระชาคม เวทีประชาคม เปนวิธกี ารกระตุนใหเ กดิ การเรียนรูอ ยางมีสว นรว ม ระหวางคนท่ีมีประเด็นหรือ ปญหารวมกันโดยใชเ วทใี นการสอื่ สาร เพื่อการรบั รูและเขาใจในประเด็น/ปญหาและชวยกันหาแนวทางแกไข ประเด็นปญหาน้นั ๆ ซึง่ มีขนั้ ตอนในกระบวนการจดั ทําเวทปี ระชาคม ดังน้ี 1.2.1 เตรยี มการ การเตรียมทีมงานจัดเวทีประชาคม ควรแบง เปน 2 สว น คอื 1) ผูอํานวยการเรยี นรหู ลกั หรอื วิทยากรกระบวนการหลกั ท่มี ีหนาทข่ี ับเคล่ือนการมี สว นรวมเวทีประชาสังคมท้ังกระบวน และเปนวิทยากรหลกั ท่ที าํ ใหเ กดิ การแสดงความคิดเหน็ รว มกนั ระหวางผเู ขา รวมอภปิ รายในเวทปี ระชาคม 2) ผสู นบั สนุนวทิ ยากรกระบวนการ ซึ่งอาจจะแสดงบทบาทเปน วทิ ยากรรอง หรอื ผูจด บนั ทึกการประชุม ผูสนบั สนนุ ฯ มหี นาทีเ่ ตมิ คาํ ถามในเวทีเพื่อใหประเดน็ บางประเดน็ สมบูรณมากย่ิงขึ้น สงั เกตลกั ษณะทาทแี ละบรรยากาศของการอภปิ ราย สรปุ ประเด็นทอี่ ภิปรายไปแลว และใหขอมูลเพ่ิมเติม ที่เก่ียวกับกลุมและบรรยากาศแกวิทยากรหลัก หากพบวาทิศทางของกระบวนการเบ่ียงเบนไปจาก วัตถุประสงค หรอื ประเด็นท่ีต้ังไว 1.2.2 ดาํ เนินการเวทีประชาคม ในกระบวนการนผี้ ูอาํ นวยการเรยี นรูหรือวิทยากรกระบวนการหลกั มบี ทบาทมากที่สดุ ขนั้ ตอนในกระบวนการน้ปี ระกอบดว ย 1) การทาํ ความรูจ ักกนั ระหวา งผเู ขา รว มอภปิ ราย และทีมงานจัดการซึ่งวิธีการอาจจะให หลากหลายกจิ กรรมขึ้นอยกู บั กลมุ และภูมหิ ลังกลุม จุดมงุ หมายของขั้นตอนน้ี คือ การละลายพฤติกรรม ในกลมุ และระหวา งกลุมกบั ทีมงาน เพ่อื สรา งบรรยากาศที่ดีระหวา งการอภิปราย