คู่มือธนาคารขยะ กศน.อำเภอแม่ออน

คำนำ ปัจจุบัน ปริมาณขยะที่เพิ่มข้ึนทุกวันส่งผลกระทบต่อ สภาพแวดลอ้ มและสขุ ภาพอนามยั ของประชาชนในพืน้ ท่ีเปน็ ปัญหา ให้หน่วยงานในส่วนราชการหรือเอกชน ท่ีต้องแก้ไขและจัดการ พบว่าที่ผ่านมาปริมาณขยะมลู ฝอยเพิ่มข้ึนจากปี 2561 ร้อยละ 3 สามารถนากลับไปใช้ประโยชน์เช่นเป็นขยะรีไซเคิลและทาปุ๋ย อนิ ทรียร์ อ้ ยละ 44 และจดั การอยา่ งถูกต้องรอ้ ยละ 36 ในช่วงเวลา 10 ปี ผา่ นมามปี ริมาณขยะพลาสติกเกิดขึ้นปลี ะ 2 ล้านตน้ และนา กลับไปใช้ประโยชน์ประมาณ 0.5 ลา้ นต้น ส่วนเหลืออีก 1.5 ล้าน ตัน เป็นพลาสตกิ ท่ไี ม่สามารถนากลับไปใช้ไดอ้ กี คู่มือธนาคารขยะรึไซเคิล จัดทาเพ่ือเผยแพร่ความรู้ ความเข้าใจในเชิงปฏิบัติเก่ียวกับการดาเนินงานกิจกรรมธนาคาร ขยะรีไซเคิลให้แก่คณะครู และนักเรียน รวมท้ังประชาชนท่ัวไปที่ สนใจ ได้นาไปใช้เปน็ คมู่ ือในการทากิจกรรมธนาคารขยะในโรงเรียน และชมุ ชน และนาไปสู่การมีส่วนร่วมในการแก้ไขปญั หาและป้องกนั ปัญหาขยะมลู ฝอยชุมชนได้ต่อไปในอนาคต กศน.อาเภอแมอ่ อน

สำรบญั 1 วัตถปุ ระสงค์/อุปกรณ์/ข้นั ตอน 2 บทนำ 3 กำรคัดแยกขยะเพอ่ื นำกลบั มำใช้ ประ4โยชน์ กำรจัดกำรถุงพลำสติก 5 กำรจัดกำรปุ๋ยหมกั จำกขยะ 7 กำรจัดกำรขยะอันตรำย 9 กำรจัดกำรขยะรีไซเคิล 10 ธนำคำรขยะ

วตั ถปุ ระสงค์ 1. เพอ่ื ปลูกจิตสานกึ ในการจัดการขยะ และการรกั ษาสง่ิ แวดลอ้ ม ภายในชุมชน 2. เป็นการช่วยลดปริมาณขยะและเสรมิ สร้างความรใู้ นเรือ่ งการ คดั แยกขยะที่ถกู ต้องเหมาะสม 3. เพ่ือเป็นการสร้างรูปแบบการบริหารจัดการขยะโดยการมี สว่ นร่วมของชมุ ชนในบริบทของชมุ ชนแต่ละชุมชน อปุ กรณ์ 1. วัสดุในการจัดการคดั แยกขยะ เช่น ตะกรา้ ถัง ถังขยะคัดแยก 2. สถานท่เี ก็บรวบรวมวสั ดุรไี ซเคิล 3. สมุดบันทกึ รายรับ-รายจ่าย ขั้นตอนกำรดำเนนิ งำนธนำคำร ขยะ1. ประสานความร่วมมือกบั หนว่ ยงานในชมุ ชน/ผู้นาชมุ ชน 2. แต่งต้งั คณะทางานในชุมชน 3. การจดั เตรยี มสถานทเี่ กบ็ รวบรวมขยะ 4. การประชาสัมพนั ธ์/ให้ความรู้กับชุมชนในการคดั แยกขยะ 5. การเปดิ ธนาคารขยะรไึ ซเคลิ 6. การประเมินผล









วิธกี ำรทำปุ๋ยหมกั 1. คัดแยกขยะ ณ จุดคัดแยก ซึ่งการแยกมูลฝอยได้ดี เทา่ ไรคณุ ภาพของป๋ยุ ทีไ่ ด้จะย่งิ ดีมากขึน้ 2. ลดขนาดมลู ฝอย ขั้นตอนนี้มีความสาคัญ เนื่องดว้ ยการ ย่อยสลายจะเกิดข้ึนได้เร็วหากชิ้นมูลฝอยมีขนาดพอเหมาะ ประมาณ 0.5-1.5 นิ้ว โดยนาขยะอินทรยี ์หรือขยะเปียกที่คัดแยก ไว้ เช่นเศษอาหารสด/เศษพืชต่าง ๆ พวกขี้เลื่อย/ชานอ้อย/เศษ ใบไม้แห้ง/เศษหญ้าแห้ง เป็นต้น ใส่ลงในเคร่ืองย่อยหรือเครื่องสับ และมตี ะแกรงรอ่ น 3. คลุกเคลา้ ใหเ้ ขา้ กนั โดยใชพ้ ลว่ั คราดและเคยี ว 4. ลาเลียงขยะท่ีย่อยและคลุกเคล้าแล้วไปกองบนไม้ Pallet ขนาดกวา้ ง 1.40 ม. ยาว2.50 ม. สูง 15 ซม. ซึ่งวางอยใู่ น บ่อคอนกรีตขนาดเดียวกนั 5. รดน้าให้มคี วามช้ืน โดยใช้น้ารดประมาณ 5 ลิตร ใหท้ ั่ว กองปุ๋ยหมัก สัปดาห์ละ 2-3 ครั้ง ในช่วงแรกใช้น้าคลองริมคลอง มูลฝอย ภายหลงั อาจใช้นา้ ขยะรดแทน 6. ทิ้งไว้ให้เป็นปุ๋ยที่สมบูรณ์ประมาณ 30 วัน โดยไม่ต้อง กลับกองปุ๋ยหมกั 7. หลังน้ันน้าปุ๋ยท่ีหมักเสร็จไปบ่ม ( Cure) ในที่ร่ม ประมาณ 30 วนั แลว้ จงึ นาไปใช้ประโยชนต์ อ่ ไป 8. ทาเช่นนี้ทุกวันจนครบ 45 วัน เท่ากับจานวนบ่อ คอนกรีตที่สร้างไว้ แลว้ จึงวนกลบั มาใช้บ่อที่ 1 ใหม่ไปเรอ่ื ย ๆ



วิธกี ำรเก็บรวบรวมและกำจัด การเก็บรวบรวมให้หาถุงหรือภาชนะจัดเก็บ และรวบรวม ไว้ในอาคารหรือโรงจัดเก็บ เฉพาะที่จดั สร้างไว้เพื่อรอการประสาน หน่วยงานท่ีเก่ียวข้องหรือบริษัทท่ีได้รับอนุญาตในการกาจัด ขยะ อนั ตรายมานาไปกาจัดให้ถูกต้องตามหลักวิชาการต่อไป การกาจัด ขยะอันตรายแต่ละประเภทจะใช้วิธีที่เหมาะสมแตกตา่ งกัน ซ่ึงมอี ยู่ 3 วิธีหลักคือ การฝังกลบนิรภัย (secured landfill) การเผา (incineration) และการใชว้ ิธีทางเคม(ี chemical treatment) สว่ น ใหญ่จะใช้วิธีการกาจัดแบบฝังกลบนิรภัย ท้ังที่มีขยะอันตรายบาง ประเภทสามารถ กาจัดได้โดยวิธีการเผาที่มีประสิทธภิ าพ ขณะน้ีมี เตาเผาบางแห่งสามารถเผาได้ที่อุณหภูมิสูงกว่า 1,400 องศา เซลเซียส ในอนาคต 10 ปีข้างหน้าหลุมฝังกลบนิรภัยอาจมีพนื้ ที่ไม่ เพียงพอต่อการกาจัด ขยะอันตรายได้การกาจัดโดยการเผาท่ี อุณหภูมิสูงจะมีความเป็นไปได้สูงขึ้น อย่างไรก็ดีในปัจจุบัน ภาคอุตสาหกรรมไดน้ าขยะอันตรายกลับมาใช้ประโยชน์ใหมม่ ากข้ึน เช่น การน าตะกั่วจากแบตเตอรี่ ใช้แล้วมาใช้ประโยชน์ใหม่โดยมี แรงจูงใจด้านภาษีแก่ผู้ผลิต ทาให้มีการรวบรวมเปลอื กแบตเตอร่ีท่ี ใช้ แล้วมาจัดการให้ถูกต้องได้มากข้ึน อันจะเป็นผลให้สิ่งแวดล้อม ปลอดภัยจากสารตะก่ัวหรือ โรง ปูนซีเมนต์รับของเสียท่ีติดไฟเผา ได้มาใช้เป็นเชื้อเพลิงประมาณปีละ 170,000 ตัน ซ่ึงเป็นการ กาจัด ของเสียและลดคา่ ใช้จ่ายดา้ นเช้อื เพลงิ ดว้ ย เป็นตน้



ธนำคำรขยะ ธนำคำรขยะ หลักการของธนาคารขยะรึไซเคิลคือการ ส่งเสริม สนับสนนุ ให้ชุมชน รู้จกั การแยกขยะกอ่ นทิ้งลงถังโดยทค่ี น ในครัวเรือน ลดการใช้ถุงพลาสติก ให้นาตะกร้า ถุงผ้านามาใช้ของ แทน หรือ ให้ร้านค้าในชุมชน ลดปริมาณการใช้ถุงพลาสติกโดยใช้ ตะกรา้ แทนการใช้ถุง เปน็ ตน้ ให้ครวั เรอื น คัดแยกขยะท่ีสามารถนา กลับไปใช้ใหม่ได้ เช่น กระดาษ แก้ว พลาสติก เหล็ก อลูมิเนียม คัดแยกมา นาขยะรีไซเคิลมาฝาก เจ้าหน้าท่ีธนาคารขยะรึไซเคิล จะทาการคัดแยก และชั่งน้าหนักแล้วคานวณเป็นจานวนเงิน ธนาคารดาเนินการโดยให้ประซาชนสมัครเป็นสมาชิกของธนาคาร ขยะ บันทึกในสมุดรายรับ-รายจ่าย คิดจากฐานราคาของเก่าใน ปัจจบุ นั

คณะทำงำนธนำคำรขยะ 1. แต่งตั้งผู้นาชุมชน ในแต่ละหมู่บ้าน ให้ผู้นาชุมชน คัดเลือกกรรมการร่วมดาเนินการ 4-5 คนในการ บรหิ ารจัดการในแตล่ ะหมบู่ ้าน 2. ครู กศน.เปน็ ทป่ี รกึ ษาโครงการฯ 3. องค์การบริหารส่วนตาบล ร่วมบริหารจัดการในการ ดาเนินงาน ธนาคารขยะรึไซเคิล 4. วางแผนการบริหารจัดการ ธนาคารขยะรึไซเคลิ เวลา การเปิด – ปิด ของธนาคาร 5. ประเมินผลการจดั กิจกรรม หนา้ ทขี่ องคณะทางาน 1. ผู้นาชุมชน มีหน้าที่ให้ความรู้เรื่องการคัดแยกขยะการ บริหารจัดการขยะในครัวเรือนของตนเองและประสาน ความร่วมมือให้ ร้านค้าชุมชนลดการใช้ถุงพลาสติก ใหล้ ูกค้านาถุงผา้ มาใช้เอง 2. องค์การบริหารส่วนตาบล มีหน้าท่ีรับผิดชอบการ ดาเนินงานในภาพรวมของธนาคารขยะรไึ ซเคิล 3. ครู กศน.ตาบลร่วมกับหน่วยงานเครือข่ายร่วมจัดทา โครงการแปรรปู ขยะให้เปน็ เงนิ เพื่อสร้างรายไดใ้ หช้ ุมชน 4. คณะกรรมการ แบ่งหน้าที่ทางานในการคัดแยกขยะและ ทาบัญชีรายรับ-รายจ่าย

ภารกจิ เบ้อื งต้นทเ่ี จา้ หน้าทใ่ี นคณะทางานต้องปฏบิ ตั งิ าน 1. จัดหาสถานที่ที่ใช้ในการจัดเก็บขยะรีไซเคิลก่อนนา ไปขายยึดหลักว่าเป็นสถานที่ที่สามารถเก็บรวบรวมขยะรีไซเคิลได้ ป้องกันแดดฝนได้ ถ้ามีพ้ืนท่ีเพียงพอควรแยกประเภทขยะรีไซเคิล อย่างชัดเจน เป็นซ่องสาหรับขยะรึไซเคิลแต่ละประเภท เช่น แก้ว โลหะ/อโลหะ พลาสติก กระดาษ เป็นต้น ในกรณีทไ่ี มม่ ีสถานทเ่ี ก็บรวบรวม สามารถใชว้ ิธีการรับฝาก ตอนเชา้ และให้รา้ นรับซอ้ื ของเกา่ มารบั ซือ้ ในตอนเยน็ 2. จัดหาอุปกรณ์ท่ีจาเป็นในการจัดทาธนาคารขยะ เช่น เครอื่ งชง่ั 3. ระบบเอกสารบัญชี เอกสารทีต่ ้องจัดเตรยี ม ได้แก่จัดทา ใบสมัครสมาชิกธนาคารขยะ ทะเบียนลูกค้าใบนาฝากใบถอนเงิน สมดุ คู่ฝาก สมุดการนาฝาก และเอกสารในการทาบัญชที ี่จาเปน็ การตดิ ตามประเมินผล พิจารณาได้จากปริมาณขยะรีไซเคิลที่รวบรวมได้จาก จานวนสมาชิกที่เข้าร่วมกิจกรรม และจากกาไรในการซื้อขาย โดย ควรติดตามอย่างต่อเนื่องเพ่ือเปรียบเทียบความเปลี่ยนแปลง รวมทั้งยังอาจดูจากจานวนครั้งท่ีสมาชิกแต่ละคนเข้าร่วม ซึ่งจะ บอกได้วา่ ธนาคารขยะช่วยจะช่วยสร้างใหเ้ กิดนิสยั การคัดแยกขยะ ทบ่ี ้านไดผ้ ลหรอื ไม่

การสนับสนนุ ชุมชนควรให้การสนับสนุนเพ่ือให้ธนาคารคงอยู่และ สามารถดาเนินไปได้อยา่ งต่อเนือ่ ง เช่น - ให้เกียรติบัตรหรือเงินตอบแทนตามความเหมาะสมแก่ คณะทางาน - แจกของท่ีระลกึ ใหแ้ กส่ มาชกิ ในเทศกาลตา่ งๆ - ให้โบนสั พเิ ศษแก่สมาชิกที่มยี อดเงินฝากสงู - ให้โบนัสพิเศษหรือคะแนนพิเศษแก่สมาชิกที่หาสมาชิก มาเพ่ิมได้ - การจัดทาหลักสูตรพิเศษเรื่องส่ิงแวดล้อมให้ชุมชนได้ เรียนรเู้ ร่อื งการจัดการขยะ - การจดั กิจกรรมการประดิษฐส์ ่ิงของจากขยะรึไซเคิลแล้ว นาส่งิ ประดษิ ฐ์น้นั มาจาหน่าย หรอื แจกเป็นของท่รี ะลึก - ติดตามและขอความสนับสนุนจากองค์กรปกครองส่วน ทอ้ งถ่ินหรือองค์กรสว่ นกลาง เชน่ กรมสง่ เสรมิ คณุ ภาพสง่ิ แวดล้อม ประโยชนอ์ น่ื ๆ ของธนำคำรขยะ 1. ชุมชนเกิดความเข้าใจในคุณค่าของวัสดุบางประเภท วา่ สามารถนาไปใช้ประโยชน์ได้หลายคร้ัง หรือสามารถเปลี่ยนเป็น เงนิ ได้ 2. ฝึกนิสัยการออมทรพั ยข์ องเยาวชน 3. ช่วยลดปริมาณการใช้ทรัพยากรธรรมชาติ และใช้ ทรัพยากรธรรมชาติไดอ้ ย่างมีประสิทธภิ าพสงู สุด 4. ช่วยลดปัญหาสิง่ แวดลอ้ มทาให้สภาพแวดล้อมดีขนึ้