9.SINIF TARİH SORU BANKASI

Tarih SORU BANKASI ➘ Yeni Öğretim Programına Uygun 9.SINIF ➘ Kazanım Testleri ➘ Sarmal ve Ünite Testleri ➘ Beceri Temelli Sorular ➘ PISA Yaprakları ➘ Etkinlik ve Yazılıya Hazırlık Soruları ➘ Akıllı Kâğıtlar ve Sıcak Bölgeler VİDEO ÇÖZÜMLÜ Al DEMİRHAN Hasan BENLİOĞLU

SICAK BÖLGE İNDİR Konunun uyarı niteliğindeki özelliklerini UYGULAMAYI vurgulayarak belirten sayfalar İNDİR KAZANIM TESTİ VİDEOLAR CEBİNE GELSİN Ünitenin alt başlıklarından oluşturulan testler ÜNİTE TESTİ Üniteye genel bakış sağlayan testler ETKİNLİK Üniteyi analiz - sentez düzeyinde kavratıcı etkinlikler YAZILI SORULARI Yazılıya prova niteliğindeki sayfalar PISA Yaprakları w o .mcom Sentez ve uygulama düzeyindeki yeni nesil sorular w ww..sbasramkiallliptaohrttaal.c AKILLI KÂĞITLAR Nokta atışı bilgiler SARMAL TESTLER Unutmayı engelleyen, öğrenmeyi pekiştiren, önceki üniteyi tekrar ettiren testler w w ÖĞRETMEN ÜYELİĞİ SEÇİMİ İLE SİSTEME GİRİŞ YAPARAK DİJİTAL İNTERNETE BAĞLI OLSUN VEYA İSTEDİĞİNİZ SORULARLA KENDİ SİSTEME ÜYELİK FORMUNU İÇERİKLERİNİZİ İSTEDİĞİNİZ YERE OLMASIN DİLEDİĞİNİZ TESTİNİZİ OLUŞTURABİLİRSİNİZ. DOLDURUNUZ. İNDİREBİLİRSİNİZ. PLATFORMLARDA İÇERİKLERİMİZİ KULLANABİLİRSİNİZ.

1. ÜNİTE TARİH VE ZAMAN ÜNİTE KONULARI  İNSANLIĞIN HAFIZASI TARİH (TARİH BİLİMİ)  NEDEN TARİH?  ZAMANIN TAKSİMİ (ZAMAN VE İNSAN)

SICAK BÖLGE 1. İnsanlığın Hafızası Tarih Tarihe Yardımcı Bilim Dalları (Tarih Bilimi) Coğrafya Yeryüzünde oluşan fiziksel, yaşamsal • Tarih; toplumların önemli faaliyetlerini (savaşlar, göç- ve insanı ilgilendiren olayları araştı- ler, ekonomik ve kültürel gelişmeler vb.), birbirleriyle olan Arkeoloji rıp açıklayan bilim dalı olan coğrafya; ilişkilerini, sebep-sonuç ilişkisi içerisinde (gelişmelerin kar- olayların geçtiği yerin tespiti, toplumsal şılıklı etkileşimleri) yer ve zaman göstererek, kaynaklara Kronoloji faaliyetlerde iklim şartlarının etkisi gibi (belgelere) dayalı bir biçimde, objektif (nesnel, tarafsız) Filoloji konularda tarihe yardımcı olur. olarak inceleyen sosyal bir bilim olarak tanımlanabilir. Diplomasi Heraldik Kazı bilimi olarak da adlandırılan arkeoloji; • Ancak tarih bilimi çeşitli zamanlarda Herodotos, Etnografya yerin ve suların altında kalan kalıntıların Paleografya ortaya çıkarılmasını sağlar. Özellikle yazı- İbn-i Haldun, Leopold von Ranke, Ahmet Cevdet Paşa, Antropoloji nın icat edilmediği dönemlerin aydınlatıl- Edward H. Carr, Halil İnalcık vb. isimler tarafından farklı Nümizmatik masında tarihe yardımcı olur. şekilde tanımlanmıştır. Bu durum da tarihin kapsamının Epigrafi genişliğini ve çok yönlü oluşunu ortaya koymaktadır. Kimya Zaman bilimidir. Tarihsel olayları geç- mişten günümüze sıralayarak olaylar • Arapça “erreha” kökünden Türk diline geçen ve Batı arasında sebep-sonuç bağlantısının dillerinde “istoria” (historia) şeklinde kullanılan tarih, hem kurulmasını kolaylaştırır. insan faaliyetlerini hem de insanı etkileyen doğa olaylarını ele alır. Yani tarihin konusu insan ve insanı etkileyen her Dil bilimidir. Diller arasındaki bağlantıları türlü gelişmelerdir. inceleyerek toplumların birbirleriyle etki- leşimlerini ortaya koyar. • Tarih biliminin temel unsurları da “olay” ve “olgu”dur. Tarihî olay, tarihte tek tek, kısa zamanda or- Her türlü siyasi belgeyi inceleyerek tari- taya çıkan, başlangıç veya bitiş tarihi belli olan her türlü he yardımcı olur. gelişmedir. Tarihî olgu, genellikle bir tarihî olayın ortaya çıkardığı, uzun süreli, soyut, genel, başlangıç veya bi- Arma bilimidir. Armalarda yer alan sem- tiş tarihi net bir şekilde ifade edilemeyen aynı türdeki boller ve işaretler, devletler ve toplumlar gelişmeler bütünüdür. hakkında bilgi verir. • Tarihî olayların her birinde ise genel ve özel se- Kültür bilimi olarak da adlandırılan bepler söz konusudur. Genel nedenler, her olayda göz etnografya, toplumların örf, adet, gele- önünde bulundurulması gereken hususlardır. Özel ne- nek ve göreneklerini inceler. Tarihi kay- denler ise olaydan olaya değişen şartlardır. nakların az olduğu durumlarda tarihe yardımcı olur. • Tarih, gerçek ve doğru bilgilere ulaşmak için kendine özgü çeşitli yöntemler kullanır. Tarihte yaşanan olayların Eski yazıları ve alfabeleri inceleyerek aynı şartlarda tekrar edilmesi mümkün olmadığı için tarih bunların günümüz dillerine çevrilmesini biliminde deney ve gözlem kullanılmaz. sağlar. • Tarihi bilim yapan en önemli unsurlardan biri de kay- İnsanlara ait kafatası ve iskeletleri ince- naklardır. leyerek ırklarının tespitinin yapılmasını sağlar. Tarih Biliminde Kullanılan Kaynaklar Para bilimidir. Her türlü parayı inceleye- Birinci Elden Kaynaklar İkinci Elden Kaynaklar rek devletin hükümdarı, yönetim şekli, ekonomik gücü vb. hakkında bilgi verir. Birinci elden kaynaklar Kitabe bilimidir. Anıtlar üzerindeki yazı- Tarihî olaylar ve gelişme- dikkate alınarak hazırla- ları, sembolleri vb. inceler. Karbon 14 metodunu kullanarak tarihî nesnelerin yaşının hesaplanmasını sağ- lar. 9. SINIF SARMAL TARİH lerin yaşandığı döneme nan, olayların yaşandığı Sosyoloji Toplumu ve toplumsal olayları inceler. ait kaynaklardır. dönemden sonra oluştu- Verilerin toplanması, sınıflandırılması, sunulması ve yorumlanmasını gerçek- rulan kaynaklardır. İstatistik leştirir. • Kaynaklar da sözlü, yazılı, sesli-görüntülü, gerçek 2. Neden Tarih? eşya ve nesneler (tarihi kalıntılar) olmak üzere çeşitli sınıf- landırmalara tabi tutulabilir. • Tarih, insanların toplumsal ve millî kimliklerini oluş- turulmasında önemli bir yere sahiptir. Bir kişinin kendisini • Tarihi diğer bilimlerden ayıran önemli bir farklılık da bir millete veya bir topluluğa ait hissetmesinde ve millî şu- tarihin insanı ilgilendiren her türlü gelişmeyi ele alması- urunun oluşmasında tarih bilincinin önemli bir yeri vardır. dır. Bu yüzden de tarih, farklı bilim dalları ile sıkı bir ilişki hâlindedir. 8

TEST–1 İNSANLIĞIN HAFIZASI TARİH (TARİH BİLİMİ) 1. “Tarih, hakikatte meydana gelmiş olaylarla ilgilidir. 3. Sosyal bir bilim olan tarih, bilinmeyene yönelerek Gerçeğin ne olduğu belgelerde saklıdır ve gerçek onu kendi yöntemleriyle keşfetmeye çalışır ve bilim- ancak belgelerin eleştirisiyle ortaya çıkar. Belge yok- sel bilgiyi ortaya çıkarmak için de kaynaklardan ya- sa tarih de yoktur.” rarlanır. Leopold von Ranke’nin tarih ile ilgili bu görüşleri Aşağıdakilerden hangisi tarihçinin faydalanacağı dikkate alındığında aşağıdaki yargılardan hangi- sözlü kaynaklardan birisidir? sine ulaşılabilir? A) Ferman B) Para C) Destan A) Tarih araştırmalarında tarihçinin kişisel görüşleri de önemlidir. D) Mühür E) Kitabe B) İyi bir tarihçi meydana getirdiği eserde belgelere 4. ihtiyaç duymaz. I II C) Tarihsel olayların değerlendirilmesinde sebep- sonuç ilişkisinin kurulmasına gerek yoktur. D) Tarihçi her zaman ana kaynaklardan faydalan- malıdır. E) Tarih, geçmişte yaşanan her türlü olayı inceler. III IV Görsellerde yer alan konulardan hangileri tarihin araştırma sahasında yer almaz? A) Yalnız II B) Yalnız IV C) I ve III D) I, II ve III E) I, II ve IV 9. SINIF SARMAL TARİH 2. Şule: Tarih, geçmişte yaşamış insanların eylemlerini DİKKAT ve bu eylemler sonucunda ortaya çıkan gelişmeleri Tarih Biliminin Temel İlkeleri ele alır. Bu yüzden tarih bilimi; siyasi, askerî, sosyal, ekonomik, kültürel, dinî vb. çeşitli alanlardaki konu- • Tarih, sosyal bir bilimdir. Fen ve matematik bilimle- larla ilgilenir. rinden farklı olarak tarih biliminde deney ve gözlem yapılamaz. Tarih biliminin kendine özgü bir yöntemi Barış: Örneğin tarih kitaplarında Malazgirt vardır. Savaşı’na yer verilmesi tarihin ---- alanla ilgilendi- • Tarihî bilgiler değişebilir. Çünkü ortaya çıkarılacak ğinin doğrudan kanıtıdır. her türlü belge veya kalıntı var olan bilgileri değiştire- bilir. Bu yüzden tarih, durağan bir bilim değildir. Diyalogda yer alan boşluğa aşağıdakilerden han- gisinin getirilmesi uygundur? • Tarihin bir bilim dalı olarak değerlendirilebilmesi için objektif (tarafsız) olunmalıdır. Bunun için öncelikle; A) Kültürel B) Dinî C) Ekonomik birinci elden kaynaklara başvurulmalı, kullanılan kay- naklar güvenilir olmalı, birden fazla kaynaktan yararla- D) Sosyal E) Askerî nılmalı, tarihçi kendi duygu ve düşünceleri ile hareket etmemeli, önyargılarından uzak olmalıdır. 10

ETKİNLİK A. Aşağıda yer alan soruların cevaplarını altlarına yazınız. 1) Türkler tarafından da kullanılan 2) Selçuklular zamanında Ömer 3) “Tarih-i Cihangüşa” eserinin ve ay yılı esasına göre Hayyam’ın katkıları ile düzenlenen yazarı düzenlenen takvim takvim 4) Tarih kelimesinin Arapça’da 5) Türklerin İslamiyet’ten önce 6) Osmanlı Devleti’nde mali işleri geçen kökeni kullandıkları takvim düzenlemek için hazırlanan takvim 7) Gregoryen takviminin günümüz- 8) 751 tarihinde gerçekleşen ve 9) Yunanlıların takvimlerinde baş- de kullanılan ismi Türklerin İslamiyet’e geçmesinde langıç kabul ettikleri olay etkili olan savaş B. Aşağıdaki bilim dalları ve açıklamaları eşleştiriniz. Bilim Dalı Açıklama ( ) 1. Kronoloji ( ) 2. Arkeoloji A. Para bilimi ( ) 3. Filoloji ( ) 4. Etnografya B. Irk bilimi ( ) 5. Epigrafi ( ) 6. Paleografya C. Zaman bilimi ( ) 7. Heraldik ( ) 8. Nümizmatik D. Kültür bilimi ( ) 9. Antropoloji 9. SINIF SARMAL TARİH ( ) 10. Diplomasi E. Antlaşma ve her türlü yazışmaları inceleyen bilim F. Arma bilimi G. Kazı bilimi H. Dil bilimi I. Eski yazı bilimi J. Kitabe (anıt) bilimi 16

1. Resim: Çanakkale Savaşlarının yaşandığı 2. Resim: Çanakkale Savaşlarını konu eden bir dönemde çıkan bir gazete filmin afişi 9. SINIF SARMAL TARİH 3. Resim: Mustafa Kemal’in Çanakkale Savaşlarında 4. Resim: Çanakkale 19. Tümen Süvari Birliği’nin çekilmiş fotoğrafı 25 Nisan - 7 Mayıs 1915 Tarihli Muharebe Raporu 22

TEST–2 İNSANLIĞIN İLK İZLERİ VE YAZININ GELİŞİMİ 1. 4. Tarihin kapsamı oldukça geniştir. Geçmişte yaşan- I. II. mış olayları incelemekte zorlanan tarihçiler, tarihi Kabartmalı hayvan Madeni ok çeşitli dönemlere ayırarak inceleme ihtiyacı duymuş- lardır. figürü uçları Buna göre Tarih Öncesi Devirler’in sınıflandırıl- III. IV. masında; Obsidyen taş Dibek I. insanların kullandığı araç-gereçler, Tarih öncesi dönemlere ait yukarıdaki buluntu- II. büyük savaşlar, lardan hangileri insanların tarım ürünlerini kul- III. kitlesel göçler landığına kanıt olarak gösterilemez? unsurlarından hangilerinin dikkate alındığı söy- A) I ve II B) I ve III C) II ve IV lenebilir? D) I, II ve III E) II, III ve IV A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III 2. Anadolu’nun tarih öncesi dönemlerde önemli bir D) II ve III E) I, II ve III yerleşim yeri olduğuna; 5. Tarih Öncesi Çağlar’da Anadolu’da yaşamını sür- I. Yarımburgaz Mağarası (İstanbul), düren bir insanla ilgili aşağıdakilerden hangisi II. Akşehir Dursunlu fosil yatakları (Konya), söylenemez? III. Karain Mağarası (Antalya) A) Çayönü bölgesinde tahıl üretimi yapmıştır. B) Antalya Karain mağarasını sığınak olarak kullan- yerleşkelerinden hangileri örnek olarak gösteri- lebilir? mıştır. C) Ürünlerin miktarını çivi yazısı kullanarak kayıt al- A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) II ve III E) I, II ve III tına almıştır. D) Hayvanları evcilleştirme başarısını göstermiştir. E) Yılda birkaç kez Göbeklitepe’deki dinî ayinlere katılmıştır. 9. SINIF SARMAL TARİH 3. Sümerlerden sonra yazı; Akad, Babil, Asur, Hitit ve 6. Hiyeroglif yazısını kullanan Mısırlılar, yazı aracı ola- Urartu gibi medeniyetler tarafından geliştirilmiştir. rak da papirüs ve fırça gibi araçları kullanmışlardır. Bu durum aşağıdakilerden hangisinin doğrudan Buna göre papirüsün kullanılmasının; bir göstergesidir? A) Sümerlerin Anadolu’da egemenlik kurduğunun I. Doğu Akdeniz ticaretinin gelişmesi, B) Uygarlıklar arasında savaşların yaşandığının II. değiş-tokuş usulünün terk edilmesi, C) Toplumlar arasında kültürel etkileşimin yaşandı- III. yazılı eserlerin taşınabilirliğinin kolaylaşması ğının durumlarından hangilerine neden olduğu söyle- D) Üretim araçlarının ortak kullanıldığının nebilir? E) Tek tanrılı inanç sisteminin yayıldığının A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) I ve II E) I, II ve III 32

8. Yunanlılar Pers saldırılarından sonra kalabalık kitle- 9. Eski Yunan uygarlığında; I. aristokrasi, ler halinde Doğu ülkelerine göç ederek bir yandan II. demokrasi, kendi kültür ve uygarlıklarını bu ülkelere yaymış di- III. tiranlık ğer yandan da Doğu’nun yüksek kültüründen etkilen- mişlerdir. Bu etkileşim sonucunda Yunan kültürü ile yönetim anlayışlarından hangilerinin uygulandığı Anadolu, Mısır, Pers ve diğer kültürler birbirleriyle kay- söylenebilir ? naşmıştır. Bu sayede Doğu ve Batı kültürlerinin sentezi olan ---- adında yeni bir kültür ortaya çıkmıştır. A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II Parçada boş bırakılan yere aşağıdakilerden han- D) I ve III E) I, II ve III gisi getirilmelidir? A) Dor B) Helenizm 10. Anadolu’da MÖ 1700’lerde kurulan Hititlerde, kralla- C) Antik Yunan D) Avrasya E) İyon rın gücünü tanrıdan aldığına inanılır ve emirleri tanrı- nın emriymiş gibi görülürdü. Fakat krallar kendilerini AKLINDA BULUNSUN tanrı olarak görmezlerdi. İlk Çağ’da Yönetim Şekilleri Bu durumla ilgili olarak aşağıdakilerden hangisi söylenebilir? Tiranlık: Eski Yunan’da iktidarı mevcut yasalara ay- A) Hükümdarın meşruiyet kaynağının dine dayandığı kırı bir biçimde ele geçirme ve baskıcı bir biçimde hü- B) Dinî yaşamın kültürel yapı üzerinde de etkili olduğu küm sürme anlayışına denir. C) Merkezî otoritenin zayıf olduğu D) Yunan medeniyetinin etkisinde kalındığı Aristokrasi: Bir toplulukta belirli bir soyun, diğer soy- E) İmparatorluğun gelirlerinin önemli bir kısmını ko- lara göre üstün kabul edildiği ve bu soyun toplumu yönetme hakkına sahip olduğu siyasal ve toplumsal lonizasyon faaliyetlerinin oluşturduğu sisteme denir. 11. Roma toplumu; patriciler, plepler ve köleler olmak 9. SINIF SARMAL TARİH Monarşi: Tek bir kişinin iktidarına dayalı yönetim şek- lidir. Krallık, imparatorluk, padişahlık gibi düzenlerde üzere üç sınıfa ayrılmıştır. Patriciler, Romalı soylu- monarşik bir anlayış hâkimdir. Mutlakiyet veya mutlak lardan meydana gelmiştir. Mülkiyet, devlet memuru monarşi de monarşinin katı hâlini ifade eder. ve asker olabilme hakkına sahiptiler. Sosyal yaşam açısından diğer sınıflarda yer alanlara göre daha ra- Demokrasi: Yunanca bir kelime olan demokrasi, hal- hattırlar. Roma’ya sonradan gelip yerleşenler plep- kın yönetimi, iktidarı anlamına gelse de İlk Çağ’da leri oluşturmuştur. Plepler, hiçbir siyasi hakka sahip yurttaş olma hakkına sahip elit bir sınıfın yönetime değillerdir. Daha çok hayvancılık, tarım, ticaret vb. katıldığı bir anlayıştır. işlerle uğraşmışlardır. Köleler ise Roma’nın işgali altındaki ülkelerden getirilmişlerdir. Patricilerin evle- İmparatorluk: Bir ülkede çeşitli milletleri veya kültü- rinde hizmetçilik ya da uşaklık, tarlalarda işçilik ve rel, etnik, ekonomik ve toplumsal açıdan çeşitlilik arz kâhyalık gibi işler yapmışlardır. eden farklı halkları bünyesinde toplayan devletler im- paratorluk olarak tanımlanır. Buna göre Roma uygarlığında; Oligarşi: Bir ülkede yönetme hakkının birkaç kişinin I. insan hakları, eline verildiği aristokrasi düzeninin daraltılmış hâlini II. milliyetçilik, ifade eder. III. fırsat eşitliği Teokrasi: Bir ülkede tüm yönetim işlerinin ve iktidarı anlayışlarından hangilerinin varlığından kesinlik- kullanma anlayışının dinî esaslar çerçevesinde şekil- le söz edilemez? lendiği sisteme teokrasi denir. A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II D) I ve III E) II ve III 39

TEST–9 ÜNİTE TESTİ - 21 UNUTMA 3. Aşağıdakilerden hangisi İlk Çağ’da Anadolu’da • İlk Çağ’da kolonicilik faaliyetlerinin başlamasında; kurulan uygarlık merkezlerinden birisi değildir? ✓ ham madde ihtiyacını karşılama, A) Hattuşaş B) Tuşpa C) Sardes ✓ üretim fazlası mallar için pazar bulma, D) Gordion E) Sparta ✓ askerî gücü artırarak diğer devletlere askerî, siya- sal ve ekonomik üstünlük sağlama 4. • Lidyalılar madeni parayı kullanmışlardır. düşünceleri etkili olmuştur. • Bergamalılar kitaplarını parşömenlerden oluş- • İlk Çağda Fenikeliler, İyonyalılar, Yunanlılar ve Asurlular kolonicilik alanında ilerlemişlerdir. turmuşlardır. • Kolonicilikle uğraşan uluslar yeni kaynaklar elde edip zenginleşerek, ülkelerini kalkındırmışlardır. • Fenikeliler alfabeyi bulmuşlardır. Ayrıca kolonicilik faaliyetleri sonucunda; • Hintli matematikçiler sıfırı kullanmışlardır. ✓ ticaret uluslararası nitelik kazanmış, ✓ toplumlar arasında kültürel etkileşim artmıştır. İlk Çağ’da gerçekleşen yukarıdaki olayların ortak özelliği ile ilgili aşağıdakilerden hangisi söylene- 1. bilir? A) Tarımsal faaliyetlerin gelişmesini etkilemeleri B) Ticari faaliyetler ile ilgili olmaları C) Yazının icadından sonra gerçekleşmeleri D) Dinî ihtiyaçlar sonucunda ortaya çıkmaları E) Anadolu’da gerçekleşmiş olmaları İlk Çağ’a ait yukarıdaki yazı örneklerini ilk kulla- nan uygarlıklar aşağıdakilerden hangisinde bir arada verilmiştir? A) Çin – Hint B) Hitit – Mısır C) Fenike – Sümer D) Sümer – Lidya E) Urartu – Fenike 5. Aşağıdaki tabloda İlk Çağ uygarlıklarından bazıları ve dünya uygarlığının gelişimine katkıları eşleştiril- miştir. 2. Mısırlılar, hiyeroglif adı verilen resim yazısı kullan- Uygarlık Uygarlığın gelişimine katkısı mışlardır. Yazılarını papirüs bitkisinden yapılan 9. SINIF SARMAL TARİH kâğıtlara yazmışlardır. I. Sümerler Yazı, tekerlek, hukuk Bu durumun aşağıdakilerden hangisine doğru- II. Mısırlılar Geometri, tıp eczacılık, takvim dan katkı sağladığı söylenebilir? A) Güneş yılı esaslı takvimin icat edilmesi III. Fenikeliler Alfabe, cam B) Ölümden sonraki yaşama inanılması C) Toplumun çeşitli sınıflara ayrılması IV. İyonyalılar Para, dokumacılık, anayasa D) Mısır kültürünün gelecek kuşaklara aktarılması E) Yunan uygarlıkları ile ticari ilişkilerin başlaması V. Çinliler Barut, pusula, kâğıt, porselen Bu eşleştirmelerden hangisi yanlıştır? A) I B) II C) III D) IV E) V 48

I. DÖNEM I. YAZILIYA HAZIRLIK 1. Tarihin tanımını yapınız. ................................................................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................................................................. 2. Birinci Dünya Savaşı’nın Atomun parçalanma Peribacalarının oluşması Çin’deki sel felaketlerinin süreci topluma etkileri başlaması Ormanların yok olmasının Kavimler Göçü Meteor yağmurlarının Fatih Kanunnamesi sonuçları sebepleri Yukarıdaki gelişmeleri tarihin konusu olan ve olmayan şeklinde aşağıdaki tabloda sınıflandırınız. Tarihin Konusu Tarihin Konusu Değil 3. Aşağıdaki kavramları birer cümle ile açıklayınız. Ziggurat Etnografya 9. SINIF SARMAL TARİH Nümizmatik Antropoloji Filoloji 56

5. İlk Çağlardan itibaren devletlerin ortaya çıkması ile 9. Anadolu ile Mezopotamya arasında İlk Çağ’da halk, çeşitli şekillerde vergilendirmeye tabi tutulmuştur. var olan ticaret ilişkilerinin Orta Çağ’da da devam etmesi ve önemini korumasında; Buna göre halkın; I. iki bölge arasında ulaşım kolaylıklarının olma- I. ayni, II. nakdi, sı, III. emek yoluyla alınan II. iki bölgenin üretimlerinin birbirinin gereksinim- yöntemlerinden hangileri ile vergilerini verdikleri söylenebilir? lerini karşılayacak nitelikte olması, A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II III. iki bölgenin de ticaret yollarının geçiş noktasın- D) I ve III E) I, II ve III da bulunması 6. İpek Yolu’nun devletlere sağlamış olduğu ekono- durumlarından hangilerinin etkili olduğu savunu- labilir? mik, kültürel ve sosyal zenginlikler, çevredeki diğer A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II devletlerin de dikkatini çekmiştir. Bunun neticesinde D) II ve III E) I, II ve III İpek Yolu’nun hâkimiyeti için bölgede sürekli siyasi ve askerî mücadeleler olmuştur. 10. İpek Yolu’ndaki güç mücadelelerinde belirleyici Bizans İmparatorluğu’na ait yandaki altın sikke- olan milletler arasında, aşağıdakilerden hangisi den yola çıkarak Bizans’ın; yoktur? I. ekonomik durumu, A) Moğollar B) Türkler C) Araplar II. kullandığı yazı, III. ordu sistemi D) Ruslar E) Frigler özelliklerinden hangileri ile ilgili bilgi sahibi olu- 7. I. Brahmanlar nabilir? A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II II. Sudralar D) I ve III E) II ve III III. Vaisyalar IV. Kşatriyalar 11. Orta Çağ’da yaşayan bir tüccar, mallarını Anadolu’da Hindistan’daki “kast sistemi”ne ait yukarıdaki pira- satmak istemektedir. midin doğru olması için hangilerinin yer değiştir- Bu tüccarın; mesi gerekmektedir? I. Kürk Yolu, A) I ve II B) I ve III C) II ve III II. Kral Yolu, III. İpek Yolu D) II ve IV E) III ve IV ticaret yollarından hangilerini kullanması doğru 8. Aşağıdaki ticaret yollarından hangisi daha çok olmaz? 9. SINIF SARMAL TARİH A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II deniz yolu vasıtasıyla Hindistan’dan başlayıp Mı- D) I ve III E) II ve III sır ve Anadolu’ya uzanır? A) İpek Yolu B) Tuz Yolu C) Kürk Yolu D) Kral Yolu E) Baharat Yolu 67

I. DÖNEM II. YAZILIYA HAZIRLIK 1. Aşağıdaki yer alan görsellerin ilgili oldukları uygarlıkları, görsellerin üzerindeki boşluğa yazınız. …. …. …. 1. Firavun Tutankamon 2. On Emir 3. Buda …. …. …. 4. Urganika Kanunları 5. İmparator Justinianus 6. Tuşpa Kalesi 2. Tarihî Çağları sırasıyla yazınız. ........................................................................................................................................................................................ ........................................................................................................................................................................................ ........................................................................................................................................................................................ ........................................................................................................................................................................................ 3. Anadolu ve Mezopotamya uygarlıklarını tablodaki uygun olan yerlere yazınız. Anadolu Uygarlıkları Mezopotamya Uygarlıkları 9. SINIF SARMAL TARİH 80

TEST–7 SARMAL TEST – 2 1. Millî Mücadele Dönemi ile ilgili meclis tutanakla- 4. Tarihî olayları incelerken; I. olayların kesintisiz bir şekilde etkileşim içerisin- rını ve antlaşmaları inceleyen bir araştırmacı en çok hangi bilim dalından yararlanır? de akıp gittiği, A) Etnografya B) Epigrafya II. olumlu - olumsuz her türlü değerlendirmenin C) Antropoloji D) Diplomatik ele alınması gerektiği, E) Nümizmatik III. kaynakları bulup çözümleyerek ve her aşama- 2. Tarihî bir olayın belgelere dayanması ve objektif bir da bu kaynakları eleştirerek bilgiye ulaşılması- nın gerekliliği göz ardı edilmemelidir. gözle değerlendirilmesi gereklidir. Bu şartlar sağla- nırsa “tarih”, bilimsel bir alan hâline gelir. Yukarıda verilen tarih araştırmasında dikkat edil- mesi gereken hususlar tarih biliminin objektiflik, Buna göre; belgelere dayanma ve neden-sonuç ilişkisi özel- likleriyle ilişki bakımından aşağıdakilerin hangi- I. Birden çok kaynağa ve belgeye ulaşılmalıdır. sinde doğru gruplanmıştır? II. Belgeler incelenirken öznel davranılmalıdır. III. Olaylar, yaşandığı dönemin koşullarında değer- Objektiflik Belgelere Neden-sonuç A) I dayanma ilişkisi lendirilmelidir. B) II III C) III II III yargılarından hangileri tarihsel bir araştırmada D) III I II bilimselliğin sağlanmasında etkilidir? E) II I I II I A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III III D) II ve III E) I, II ve III 5. Neolitik Çağ Anadolu MÖ 8500 - MÖ 5800 Mezopotamya MÖ 10.000 - MÖ 5200 Mısır MÖ 5000 - MÖ 3500 9. SINIF SARMAL TARİH 3. Türklerin tarih boyunca kullandığı takvimlerin bazıları Tablodaki bilgilerden hareketle; ay yılı esasına göre bazıları da güneş yılı esasına I. Mezopotamya uygarlığının daha erken dönem- göre hazırlanmıştır. de Neolitik Çağ’a geçtiği, Buna göre aşağıdaki takvimlerden hangisinin di- ğerlerinden farklı olduğu söylenebilir? II. Neolitik Çağ’ın uygarlık merkezlerinde aynı A) On iki hayvanlı Türk takvimi B) Miladi takvim dönemde yaşanmadığı, C) Rumi takvim D) Celali takvim III. Mısır uygarlığının diğer uygarlıklara göre daha E) Hicri takvim gelişmiş olduğu yorumlarından hangilerine ulaşılabilir? A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) I ve II E) I, II ve III 82

SICAK BÖLGE 1. Avrasya’da İlk Türk İzleri (Türklerin Ta- İlk Türk Devletlerinde Veraset Sistemi rih Sahnesine Çıkışı) • Yapılan araştırmalar neticesinde “Türk” kelimesinin Bir hükümdar öldükten sonra hanedanın (hükümdar farklı anlamlara geldiği tespit edilmiş ve 552’de kurulan sülalesi) erkek üyeleri tahta geçme hakkına sahip olur. Kök Türk Devleti ile ilk kez resmi bir kimlik kazanmıştır. Tahta geçmek isteyen hanedan üyeleri (genellikle Türk Adının Anlamı hükümdarın oğulları) taht kavgasına girişir ya da ku- rultayda yapılan istişarelerle (toplantılar) en güçlü olan Çin Kaşgarlı A. Ziya G. Doerfer kişi belirlenir. Kaynakları Mahmut Wambery Gökalp Devlete Miğfer Olgunluk Türemek Kanun bağlı halk çağı ve nizam sahibi • Türkiye adı, VI. yüzyıldan itibaren Bizans kaynak- Taht kavgasını kazanan veya çeşitli görüşmelerle larında Orta Asya için, IX ve X. yüzyıllarda ise Volga belirlenen hanedan üyesinin “kut”lu (Tanrının seçtiği) Nehri’nden Orta Avrupa’ya kadar uzanan bölge için kul- kişi olduğu düşünülür ve o hanedan üyesi tahta geçme lanılmıştır. hakkına sahip olur. • XI-XIII. yüzyıllarda Mısır ve Suriye’ye Türkiye denil- miştir. Anadolu, XII. yüzyıldan itibaren Batılılar tarafından Hükümdarın Kullandığı Hükümdarlık Türkiye olarak anılmaya başlanmıştır. Unvanlar Sembolleri • Orta Asya’da yapılan arkeolojik kazılar sonucunda Tanhu, Şanyü, Kağan, Otağ (hakan çadırı), örgin önemli kültür merkezleri ortaya çıkarılmıştır. Hakan, Han, Yabgu, İlteber, (taht), kılıç, nevbet (davul), kur (kemer), berge (kampçı), Orta Asya Kültür Merkezleri İdikut, Erkin, İlteriş kama (bıçak), kotuz (sorguç), Anav Kültürü: Orta Asya’nın en eski kültürüdür. tuğ (sancak), ordu, yay, toy Afanesyevo Kültürü: Türklere ait en eski kültürdür. Andronova Kültürü: Orta Asya’da ilk kez tunçtan ve altın- (ziyafet) dan yapılmış eserlerin bulunduğu kültürdür. Karasuk Kültürü: Orta Asya’da demirin ilk kez işlendiği Asya Hun Asya Hun Avrupa Hun kültürdür. Devleti’nin Devleti’nin Devleti’nin Tagar Kültürü: Orta Asya’nın en gelişmiş kültürüdür. Kurulması yıkılması kurulması (MÖ 220) (216) (370) 9. SINIF SARMAL TARİH 2. Boylardan Devlete (İç Asya’da Kurulan Kavimler Avrupa Hun I. Kök Türk İlk Türk Devletleri) Göçü Devleti’nin Devleti’nin (375) yıkılması kurulması • Türk toplumu; oguş (aile), urug (aileler birliği), boy (ok), budun (millet) ve il (devlet) adı verilen unsurların bir I. Kök Türk (496) (552) araya gelmesiyle oluşur. Devleti’nin yıkılması II. Kök Türk II. Kök Türk • Boylar konfederasyonu şeklinde örgütlenen Türk Devleti’nin Devleti’nin devletleri, boylar arasında birliği sağladıklarında çok güçlü (630) kurulması yıkılması bir yapıya kavuşmuşlardır. Fakat bu boy birliğinin bozul- ması Türk devletlerinin kısa sürede zayıflamalarında hatta Uygur (682) (742) yıkılmalarında etkili olmuştur. Devleti’nin kurulması Uygur • İlk Türk devletlerinde hükümdar, kut anlayışına (yö- Devleti’nin netme yetkisinin tanrı tarafından verildiğine inanılması) (744) yıkılması göre ülkeyi yönetme hakkına sahiptir. (840) • Kut, hükümdara kan bağıyla bağlı olan hanedan üye- lerine geçer. Bu durum da “devlet hanedanın ortak malı- dır” anlayışının doğmasında yani hanedan üyelerinin tahta çıkma hakkı elde etmesinde etkili olmuştur. 86

DİKKAT 8. Tarih öğretmeni Oğuz Bey derste: “Türk kültürü- Türk Adının İlk Kez Kullanılması nün önemli bir unsuru olan at, ilk defa bu kültürde görülmüştür ve bu kültür Orta Asya’nın en eski kültü- Herodotos’un MÖ V. yüzyılda kullandığı Targita ismi- rüdür. Günümüzde Aşkabat’ın güneydoğusunda yer nin Türk kelimesinin ilk şekli olabileceği ileri sürülmüş- almaktadır” anlatımını yapıyorsa Orta Asya’daki tür. İskit topraklarında oturdukları söylenen Tyrkaeler, hangi kültürden bahsetmektedir? Tevrat’ta adı geçen Yafes’in torunu Togharma, eski Hint kaynaklarında bildirilen Turukhalar, Thraklar ve A) Andronova B) Afanesyevo Troialılar’ın Türk adını ilk defa taşıyan kavimler olduğu sanılmıştır. İslâm kaynaklarında bildirilen İran Zend- C) Anav D) Tagar Avesta rivayetleri içerisinde Hükümdar Feridun’un oğlu Turac ve Yafes’in torunu Türk’ten türeyen nesil E) Karasuk de Türk adını ilk alan kavim diye düşünülmüştür. Ayrı- ca İran-Turan mücadelelerinde bahsi geçen Efrâsiyâb 9. Orta Asya kültürleri içerisinde günümüze en ya- da (Alp Er Tonga) bir Türk başbuğu kabul edilmek- tedir. Çin kaynaklarında geçen ve Hun Hükümdarı kın olan, MÖ 700 ile MÖ 300 yılları arasında tarih- Mo-tu’nun kabilesinin adı olarak gösterilen Tu-ku’nun lendirilen ve kendinden önceki kültürlerden daha (T’u-ko) Türk anlamına geldiği, bu kelimenin MÖ da gelişmiş olduğu bilinen kültür aşağıdakiler- 209’da kaynaklarda yer aldığı bazı araştırmacılar ta- den hangisidir? rafından ileri sürülmüştür. A) Andronova B) Anav C) Afanesyevo D) Karasuk E) Tagar 10. Asya Hun Devleti’nin kurulması Kavimler Göçü 7. İkinci Kök Türk Devleti’nin kurulması ? Tarihsel sıralamaya uygun bir biçimde hazırla- nan yukarıdaki diyagramda boş bırakılan yere Orta Asya’da gerçekleştirilen kazılar sonucunda aşağıdakilerden hangisi getirilmelidir? 9. SINIF SARMAL TARİH bulunan ve İskitlere ait olduğu tahmin edilen gör- A) I. Kök Türk Devleti’nin kurulması seldeki altından yapılma eser dikkate alındığında B) Uygur Devleti’nin kurulması İskitlerin; C) Avrupa Hun Devleti’nin kurulması D) I. Kök Türk Devleti’nin yıkılması I. mimari, E) Avrupa Hun Devleti’nin yıkılması II. sanat, III. madencilik 11. Afanesyevo kültürünün temel özellikleri ile ilgili alanlarının hangilerinde gelişme gösterdikleri aşağıdakilerden hangisi söylenebilir? söylenemez? A) Türklere ait en eski kültür bölgesidir. B) Hazar Denizi’nin güneyinde yer alır. A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III C) Orta Asya’nın en gelişmiş kültürüdür. D) Dünyanın en eski kültürüdür. D) I ve III E) II ve III E) Atın ilk görüldüğü kültürdür. 91

6. Aşağıdakilerden hangisi, Orta Asya’dan dünya- 9. II. Eyer nın dört bir yanına yapılan Türk göçlerinin so- I. Gem nuçlarından biri değildir? A) Avrupa’ya giden bazı Türk boylarının asimile olması B) Türk kültürünün değişik bölgelere yayılması C) Türklerin farklı dinlerle tanışması D) Atın evcilleştirilerek göç aracı olarak kullanılması E) Türk tarihinin bir bütün olarak incelenmesinin zorlaşması 7. Tarihte düzenli ilk Türk ordusunu Hun hükümdarı III. Üzengi Türklerin yukarıdakilerden hangisini geliştirmesi Mete Han MÖ 209’da kurmuştur. Mete Han’ın ordu- ve etkin bir şekilde kullanması askerî alanda ba- sunda, 10 000 atlıdan oluşan en büyük birlik “tümen” şarılı olmasında etkili olmuştur? olarak adlandırılmıştır. Tümenler binlere, binler yüz- A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II lere, yüzler onlara ayrılmış, her birinin başına tümen- D) I ve III E) I, II ve III başı, binbaşı, yüzbaşı ve onbaşı rütbelerine sahip komutanlar görevlendirilmiştir. Mete Han’ın kurduğu 10. Türk toplumlarında toprağa dayanan soyluluğun bu sisteme “onlu teşkilat” adı verilmiştir. Onlu teşki- lat, günümüze kadar hüküm süren diğer Türk devlet- olmaması ve halkın eşit haklara sahip olması lerinde uygulanmıştır. Ayrıca geçmişten günümüze aşağıdakilerden hangisinin görülmesini engelle- dünyadaki modern ordular, bu onlu teşkilatı temel miştir? alarak ordularını düzenlemişlerdir. A) Boylar hâlinde yaşamanın B) Yerleşik hayatın Bu bilgilere göre, C) Köleliğin D) Hayvancılığın I. Türk ordusunda hiyerarşik bir düzen vardır. E) Farklı bölgelere göç etmenin II. Türklerde düzenli orduya sahip ilk devlet Hun devletidir. III. Türk ordu teşkilatı, diğer devletlerin ordularını oluşturmalarına örnek teşkil etmiştir. yargılarından hangilerine ulaşılabilir? A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III D) II ve III E) I, II ve III 8. Tarihî süreçte Orta Asya’dan göç eden Türkler yer- 11. Türk ordusunun günümüze kadar gelen ve başka 9. SINIF SARMAL TARİH leştikleri bölgelerdeki toplumları farklı alanlarda etki- devletlerin ordularına da örnek olan özelliği aşa- lemiştir. ğıdakilerden hangisidir? A) Atlı arabaların kullanılması Türklerin, B) “Onlu sistem”e göre teşkilatlanması C) Denizciliğe de önem verilmesi I. maden işlemeciliği, D) Yaya askerlere de yer verilmesi II. mimari, E) Çeşitli silah ve araçların kullanılması III. askerlik alanlarının hangilerinde diğer topluluklara çok fazla örnek olduğu söylenemez? A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) I ve II E) II ve III 99

TÜRK KÜLTÜRÜNDE RENKLER SİYAH Kuzey • Beyaz • Kara • Tanrı • Akdeniz • Karadeniz • Akşam • Gök • Su • Güz • Gece • Ağaç • Saf • Kış AK • Temiz • Yas • Yeşil • Huzur MAVİ Batı • Geyik • Soğuk • Sabah • Demir Doğu • Aksakallı • Kötü ruhlar • Bahar • Güneş • Bakir • Bayrak • Atlar MERKEZ • Adalet SARI • Irmak • Aile • Mavi Boncuk • Zenginlik • Altın • Çakır • Hükümranlık • İyi Ruhlar • Atalar • Kızıl • Kızıl Deniz • Ateş • Öğle • Yaz • Yüksek • Şüphe • Alazlama • Albasması 9. SINIF SARMAL TARİH KIRMIZI Güney Türklerin renk dünyası, özellikle göçebe hayatın beslediği sözlü edebiyatta yoğun olarak işlenmiştir. Geleneklerden örf ve adetlere, giyim kuşamdan yeme içme alışkanlıklarına kadar pek çok kültürel malzemeyle örülen destanlar, renklerin çağrıştırdığı anlamlar hakkında önemli bilgiler verir. Tarih boyunca dilden dile, anlatıcıdan anlatıcıya aktarılan “Dede Korkut Hikâyeleri”nde renkler günümüze kadar uzanan gelenekler ve inançlarla ilgili özel anlamlar taşır. Bu hikâyelerin hâkim renkleri ak, kara, kızıl, gök ve sarıdır. Eski kültürlerin birçoğunda dünyanın dört bölüme ayrılması ve bu yönlerin renklere göre düzenlenmesi fikri vardı. Türkler de eskiden beri beş ana rengi esas olarak gördü ve bunların her birini bir yöne verdi. Merkezi altın rengi sarı, doğu; yeşil veya gök, batı; ak, güney; kızıl, kuzey; kara renkleriyle ifade edildi. Bu renkler aynı zamanda soğuğu ve sıcağı da belirtiyordu. Kara, kuzey yönünü ifade ettiği gibi “guz” (güneşsiz, gölgeli) yerleri, soğuğu da gösterir. Kızıl renk ise ateşin rengidir ve sıcağı da belirler. Türklerin renklerle yönleri belirlemesinin yanında bu anlayışa uygun olarak bir takım uygulamaları da görünmektedir. Yapmış oldukları savaşlarda atları bu yön ve renk anlayışına göre dizdikleri dikkat çekmektedir. Örneğin; Asya Hun ordusu, Çin ordusunu M.Ö 203 yılında Pe-teng kalesi çevresinde 400 bin atlıdan oluşan ordusuyla kuşatmıştır. Bu kuşatma esnasında kuzeyde yağız (kara) atlılar, batıda ak atlılar, güneyde doru atlılar, doğuda kır atlılar, bulunuyordu. Atların bu şekilde dizilişleri Türklerde yönlerin renklerle temsiline uygunluk gösteriyordu. Çünkü Türklerde yukarıda da belirttiğimiz üzere batı ak, doğu gök, kuzey siyah ve güney kırmızı renklerle sembolize ediliyordu. Türklerin denizlere verdiği isimler de bu çerçevede değerlendirilebilir. Anadolu’nun kuzeyinde Karadeniz, güneyinde Kızıldeniz, batısında Akdeniz ve doğusunda Gökçe Göl (Hazar Gölü) yer almaktadır. Bu isimler geleneğe uygun olarak verilmiş ve Türk kültür çevresinde yerlerini almışlardır. Türkler, Gök Tanrı inancının etkisiyle mavi renge ayrı bir önem vermiş, mavi rengin bir tonuna, Türk Mavisi (turkuaz) denilmiştir. https://www.turkedebiyati.org/ 116

TEST–1 İSLAMİYET’İN DOĞDUĞU DÖNEMDE DÜNYA 1. İslamiyet öncesi Arap Yarımadası çevresini gösteren DİKKAT aşağıdaki haritada, bazı devletlerin hâkimiyet kurdu- Hz. Ömer’in Anlatımıyla Cahiliye Devri ğu bölgeler yanlış verilmiştir. Kız evlatlarımızı diri diri toprağa gömerdik. Hiçbir şey- den haberi olmayan o masum yavrulara nasıl kıyar- Buna göre haritadaki hatanın düzeltilebilmesi dık bilmem. Onu hatırladıkça yüreğim sızlar. Ciğerim için hangilerinin yer değiştirmesi gerekmektedir? parçalanır, ağlarım. Cahiliye Devri’nde evlerimizde putlarımız bulunurdu. Bir sefere çıkacağımız zaman A) I ve II B) I ve III C) II ve III yanımızda bulunmak üzere undan, helvadan o put- ların bir suretini yapardık. Yolculuğumuz esnasında D) II ve IV E) III ve IV onlara tapardık. Sonra yolda aç kalınca o helvadan yaptığımız putları yerdik. Biraz önce taptığımız putu 2. İslamiyet’in doğduğu sırada Asya’da hüküm sü- midemize indirirdik. Bundan daha gülünç bir şey var mıdır? Bunu hatırladıkça ne kadar akılsızca işler yap- ren devletler arasında aşağıdakilerden hangisi tığımıza gülmekten kendimi alamam. yoktur? 4. Hz. Muhammed, İslamiyet’ten önceki dönemde A) Bizans B) Sasani Mekke’de zulme ve haksızlığa uğrayan insanların C) Kök Türk D) Çin haklarını ve mallarını korumak amacıyla çeşitli sivil toplum kuruluşlarının faaliyetlerinde yer almıştır. E) Karahanlı Aşağıdakilerden hangisi bu sivil toplum kuruluş- ları arasında gösterilebilir? 9. SINIF SARMAL TARİH 3. • Çöl ve vahalarda konar-göçer yaşam tarzını A) Mescid-i Aksa B) Beytü’l Hikme benimsemişlerdir. C) Beytü’l Mâl D) Hilfu’l - Fudul • Çadırda yaşayan bu toplulukların hayatlarında E) Mescid-i Nebevî develer önemli bir yere sahiptir. 5. Aşağıdakilerden hangisi İslam öncesi Arap Yarım- • Kabileler hâlinde yaşayan bu insanların en adası için geçerli değildir? A) Göçebe yaşam tarzı yaygındır. önemli geçim kaynağı hayvancılık ve takasa B) Sınıf farklılıkları vardır. dayalı ticarettir. C) Tarım, temel geçim kaynağıdır. D) Kabilecilik anlayışı yaygındır. Bu bilgilerin aşağıdaki topluluklardan hangisi ile E) Puta tapıcılığın yanı sıra tek tanrılı dinler de var- ilgili olduğu söylenebilir? dır. A) Bedeviler B) Hadariler C) Kabileler D) Ensarlar E) Muhacirler 126

TEST–6 ABBASİ DEVLETİ VE TÜRKLER 1. Abbasiler Dönemi’nde ırk ayrımı yapılmadan bütün 4. Talas Savaşı kültür tarihî bakımından da önemlidir. Müslümanlara değer verilerek onlara eşit davranıl- Bu savaşla birlikte Arap topraklarında aşağıdaki- mıştır. Böylece mevalî kavramı ortadan kalkmıştır. lerden hangisinin üretimi başlamıştır? Bu dönemde özellikle İranlılara ve Türklere yönetim ve orduda önemli görevler verilmiştir. A) Halı B) Saban Abbasilerin bu tutumu; C) Gümüş takılar D) Kâğıt I. Türklerin boylar hâlinde İslamiyet’i kabul etme- E) Demir kılıç ye başlaması, II. İslam dünyasında birden fazla halifenin ortaya çıkması, III. İslam devleti içindeki çatışmaların azalması gelişmelerinden hangilerine ortam hazırlamıştır? A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II D) I ve III E) I, II ve III 2. Ebu Ca’fer el-Mansur Dönemi’nden itibaren Arap ve ÖNEMLİ mevali arasındaki fark ortadan kalkmış ve Arap ol- İslam Devletlerinde Başkentler mayan Müslümanlar devlet içinde etkin hâle gelmiş- Hz. Muhammed Devri: Medine tir. Hz. Ali Devri: Kufe Emeviler Devri: Şam Abbasilerin bu politikalarına; Abbasiler Devri: Bağdat I. “Divân-ı Beytü’l-mâl”ın oluşturulması, Mısır’da Kurulan Türk İslam Devletleri II. Samarra şehrinin kurulması, (“TEMA” kodlamasıyla) III. avasım şehirlerinde daha çok Türklere görev Tolunoğulları Eyyubiler verilmesi Memlûklular Akşitler (İhşidiler) gelişmelerinden hangileri kanıt olarak gösterile- bilir? 5. Mısır’da kurulan Türk İslam devletlerinden Eyyu- A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III bilerin Haçlıları yendiği ve böylelikle Kudüs’ü al- dığı, Memlûkluların Moğolları mağlup edip İslam D) I ve II E) II ve III dünyasını koruduğu savaşlar aşağıdakilerden hangisinde bir arada verilmiştir? 9. SINIF SARMAL TARİH 3. Aşağıdakilerden hangisi Abbasi Devleti ile bir A) Hıttin – Aynicâlut B) Sıffin – Hıttin süre de olsa aynı dönemde yaşamamıştır? C) Puvatya – Aynicâlut A) Doğu Roma İmparatorluğu D) Puvatya – Ecnadeyn B) Büyük Selçuklu Devleti E) Hıttin – Puvatya C) Endülüs Emevi Devleti D) Osmanlı Devleti E) Benî Ahmer Devleti 138

TEST–8 ÜNİTE TESTİ - 1 1. Arap Yarımadası’nın büyük çoğunluğu çöldü. 4. Çöllerde çok seyrek olarak vahalar görülürdü. Azimut Halkası Emevi Dinarı Yarımada’nın doğal koşulları insan toplulukları ara- sındaki iletişimin çok zor sağlanmasına ya da hiç Usturlap Katarakt İğnesi sağlanmamasına yol açmıştır. Bu iletişimsizlik kabile yaşamını doğurmuştur. Kabile yaşamı Arabistan’da Yukarıdaki eserler dikkate alındığında İslam me- siyasal birliği sağlayabilen güçlü bir devletin ortaya deniyetinin; çıkmasını engellemiştir. I. tıp, Bu bilgilere göre Arabistan Yarımadası’nda II. astronomi, merkezî bir otoritenin kurulamamasındaki ana III. felsefe etken aşağıdakilerden hangisidir? A) Dinsel inanışlar alanlarının hangilerinde gelişme gösterdiği söy- B) Coğrafi koşullar lenebilir? C) Ekonomik uğraşlar D) Güçlü krallar A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III E) Sosyal ve kültürel koşullar D) I ve II E) II ve III 2. İslamiyet’in doğuşu sırasında; ÖNEMLİ I. Bizans, II. Sasani, Akabe Biatları III. Kök Türk Hac mevsiminde Hz. Muhammed’i Medine’ye davet etmeye karar veren, ikisi kadın yetmiş beş Medineli, devletlerinden hangileri Asya’nın egemen güçleri Hz. Peygamber’le gizlice haberleşerek hac vazifesinin arasında gösterilebilir? ifasından sonra bir gece Akabe’de buluşmayı karar- laştırdılar. Hz. Muhammed burada bir konuşma yaptı, A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III Kur’an okudu, onları İslâm’a daha kuvvetle bağlanma- D) II ve III E) I, II ve III ya teşvik etti. Hicret ettiği takdirde kendisini canlarını, mallarını, çocuklarını ve kadınlarını korudukları gibi 9. SINIF SARMAL TARİH 3. • İlk kez Mekkeliler İslam Devleti’nin varlığını koruyacaklarına, rahat günlerde de sıkıntılı anlarda da ona itaat edeceklerine, bollukta da darlıkta da gerekli hukuken tanıdı. malî yardımları yapacaklarına, iyiliği emredip kötülü- ğe engel olacaklarına, hiç kimseden çekinmeden hak • İslam ordusu Bizans ile yaptığı ilk savaşı kay- üzere bulunacaklarına ant içip biat etmeye davet etti. Orada bulunan Medinelilerin hepsi bu şartlarla ona biat betti. ettiler. Bundan sonra Hz. Muhammed’in emri üzerine, aralarındaki irtibatı sağlayacak on iki temsilci (nakib) • Museviler mağlup edilerek Şam ticaret yolu seçtiler. Bu anlaşmaya da İkinci Akabe Biatı denildi. güvence altına alındı. • Hz. Muhammed’in son seferi olup, Arabistan’da dini ve siyasi birlik sağlandı. Yukarıdaki gelişmelerin ortaya çıkmasında etki- li olan olaylar arasında, aşağıdakilerden hangisi yoktur? A) Tebük Seferi B) Uhud Savaşı C) Mute Savaşı D) Hayber’in Fethi E) Hudeybiye Barışı 144

18. ve 19. soruları aşağıda yer alan afişe göre cevaplayınız. https://www.aa.com.tr/tr/dunya/kudus-fatihi-selahaddin-eyyubinin-vefatinin-827-yili/1753997 18. Selahaddin Eyyubi aşağıdaki şehirlerden hangisi- 19. Selahaddin Eyyubi ile ilgili aşağıdakilerden hangi- 9. SINIF SARMAL TARİH ne hâkim olmamıştır? si söylenemez? A) Kudüs A) Halifelik unvanını kullanmıştır. B) Mekke B) Haçlıların amaçlarına ulaşmasını engellemiştir. C) Gazne C) Mısır’da devletini kurmuştur. D) Medine D) İslam dünyasının koruyuculuğunu yapmıştır. E) Halep E) Haçlılarla antlaşma imzalamıştır. 157

TEST–1 TÜRK-İSLAM TARİHİNDEKİ SİYASİ GELİŞMELER - TÜRKLERİN İSLAMİYET’İ KABULÜ 1. I. Talas Savaşı 3. Türklerin İslamiyet’i kabul etmelerinde; I. göçebe bir yaşam biçimini benimsemeleri, II. Malazgirt Savaşı II. İslam’ın cihat anlayışını ve şehitlik fikrini kendi III. Pasinler Savaşı töre ve ideallerine uygun bulmaları, IV. Dandanakan Savaşı III. Gök Tanrı inancı ile İslam dininin ortaya koydu- V. Büyük Selçuklu Devleti’nin yıkılması ğu prensip ve esasların uyum içinde olması faktörlerinden hangisinin etkili olduğu söylene- Türk İslam tarihine ait yukarıdaki gelişmelerin mez? kronolojik olarak doğru sıralanması için hangile- A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III rinin yer değiştirmesi gereklidir? D) I ve II E) II ve III A) I ve II B) I ve III C) II ve IV 4. Talas Savaşı ile ilgili araştırma yapmak isteyen D) III ve V E) IV ve V birinin; 2. Aşağıdakilerden hangisi Türk tarihinin dönüm I. Arap, II. Çin, noktalarından biri olarak kabul edilen Malazgirt III. Türk Savaşı’ndan önce gerçekleşmiştir? A) Gazneli Devleti’nin kurulması milletlerinden hangilerine ait kaynakları incele- B) Türkiye Selçuklu Devleti’nin kurulması mesi doğru olur? C) Harzemşahlar Devleti’nin yıkılması A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II D) Karahanlı Devleti’nin yıkılması D) I ve III E) I, II ve III E) Harzemşahlar Devleti’nin kurulması 9. SINIF SARMAL TARİH DİKKAT 5. Eski çağlardan itibaren Türkler, farklı zamanlarda Talas Savaşı (751) yaşadıkları çevreye göre çeşitli dinlere inanmıştır. Ancak bu farklı dinlere mensup Türklerin bir kısmı • Çinlilerin ve Arapların Orta Asya’ya hâkim olma mü- eski dinlerini terk edip Müslüman olmuşlardır. cadelesi yüzünden çıkmıştır. Buna göre aşağıdaki dinlerden hangisine inanan • Bu savaşta Arapları destekleyen Türk boyları ile Türkler, İslamiyet’i kabul etme konusunda diğer Müslüman Araplar arasındaki ilişkiler düzelmeye baş- dinlere inananlara göre daha çok istekli olmuş- lamıştır. tur? • Türkler kitleler halinde İslamiyet’e girerken Orta As- A) Budizm B) Gök Tanrı C) Musevilik ya’daki Çin egemenliği engellenmiş ve Araplar Çinli- lerden kâğıt yapımını öğrenmiştir. D) Hristiyanlık E) Manihaizm 164

8. II. III. 10. Türk - İslam Devletlerinde, Yuğruş Hace I. hutbe okutulması, I. II. para bastırılması, Tasavvuf Devlet III. ikili teşkilatın oluşturulması Teşkilatı uygulamalarından hangileri, hükümdarlığın ilan V. IV. edildiğinin resmî göstergesidir? Sultan Meclis-i A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II Âli Türk İslam devletlerinde devlet teşkilatlanması D) II ve III E) I, II ve III ile ilgili hazırlanan yukarıdaki kavram haritasında hangisinin yer alması doğru değildir? A) I B) II C) III D) IV E) V 11. Türk İslam devletlerinde kullanılan hükümdarlık sem- bollerinden bazılarının görselleri aşağıda verilmiştir. AKLINDA KALSIN I II III Gazneli Mahmut’un Hindistan Seferlerinin Sonuçları Numaralarla gösterilen bu semboller aşağıdaki- • Kuzey Hindistan’da uzun süren bir Türk hâkimiyeti lerden hangisinde doğru bir şekilde verilmiştir? dönemi başladı. • İslamiyet, Keşmir bölgesi başta olmak üzere I II III Hindistan’ın geniş bir kesiminde yayıldı. • Hindistan’da İslamiyet’in yayılmasıyla; Pakistan, Bang- A) Menşur Tuğ Nevbet ladeş gibi milletlerin oluşumuna zemin hazırlandı. B) Çetr Hilat Ferman • Seferler ile elde edilen ganimetler, Gazneli Devleti’nin C) Nevbet Ferman ekonomik açıdan canlanmasını sağladı. D) Ferman Tıraz Tıraz E) Tıraz Çetr Çetr Hutbe okutmak 9. I. Hz. Peygamberin yaşamı, dinî hikâyeler, der- 12. İlk Türk İslam devletlerinde; 9. SINIF SARMAL TARİH I. Kutadgu Bilig, vişliğin özellikleri, cennet, cehennem, güzel II. Divânü Lûgati’t-Türk, ahlak gibi konuları içeren bir tasavvuf kitabıdır. III. Atabetü’l-Hakayık II. Türk İslam dünyasında kabul gören ortak eserleri yazılmıştır. düşünceyi, fikri, kimliği ve yaşam tarzını ortaya Bu eserlerin ilgili oldukları alanlar aşağıdakiler- çıkaran önemli bir eserdir. den hangisinde doğru olarak verilmiştir? III. Araplara Türk dilini öğretmek, Türk milletinin Sözlük İslam Ahlakı Siyasetname yüceliğini ve Türkçenin zenginliğini göstermek A) I II III amacıyla kaleme alınmıştır. B) II I III C) III I II Verilen bilgilerden hangilerinin Hoca Ahmet D) III II I Yesevi’nin eseri olan Divan-ı Hikmet’te yer aldığı E) II III I söylenemez? A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II D) I ve III E) II ve III 167

TEST–8 ÜNİTE TESTİ - 1 1. Talas Savaşı’ndan sonraki süreçte Türklerin kit- 4. 1. Divan-ı İşraf A Ordu Emir-i dad B Eğitim leler hâlinde Müslüman olmasında; 2. C Hukuk 3. Gulam D Yönetim I. İslam dünyasında yeni mezheplerin ortaya çık- 4. Medrese ması, Tabloda yer alan kavram ve alanların eşleştirme- si aşağıdakilerden hangisinde doğru bir biçimde II. Abbasilerin farklı kimliklere hoşgörülü yaklaşı- verilmiştir? A) 1. B - 2. D - 3. C - 4. A mı, B) 1. C - 2. A - 3. B - 4. D C) 1. B - 2. A - 3. D - 4. C III. Kur’an’ın kitap hâline getirilmesi D) 1. D - 2. C - 3. A - 4. B E) 1. A - 2. B - 3. C - 4. D durumlarından hangilerinin etkili olduğu söyle- nebilir? A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II D) I ve III E) II ve III 2. Daha ilk savaşlardan itibaren Türkleri tanıyan Müs- 5. Türklerin Müslüman olmasının; I. Müslümanların ilk kez Arabistan dışında da lüman Araplar; onların cesur, disiplinli, sadık, güzel görünüşlü ve gösterişli olduklarını görmüşlerdir. etkili olması, Daha sonra halife Mansur ve Harun Reşid dönem- lerinde halifenin ve devlet büyüklerinin hizmetlerinde II. İslamiyet’in geniş alanlara yayılması, görevlendirilenler arasında Türkler de vardı. Halife III. İslam kültür ve medeniyetinin gelişmesi Me’mun, kardeşi Emin ile yaptığı taht mücadelesinde emrindeki Türk savaşçılara güvenmiştir. Bu bilgilere göre; durumlarından hangilerine ortam hazırladığı söy- lenebilir? I. İslam devletlerinde Türk hükümdarlar tahta A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III çıkmak için mücadele etmişlerdir. D) I ve III E) II ve III II. Türkler ilk kez Emeviler Devri’nde 6. Müslümanlarla karşılaşmıştır. Büyük Selçuklu ve Gazneli Devletinin Ortak III. Abbasiler Türkleri daha çok askerî alanda Özellikleri değerlendirmişlerdir. I. Hükümdarlarının sultan unvanı kullanma- ları yargılarından hangilerine ulaşılabilir? II. Devletlerinin kuruldukları yerden isimlerini A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III almaları D) I ve III E) II ve III III. Türk ve İran kökenli bir toplum yapısına sahip olmaları 3. İslamiyet öncesi Türk topluluklarındaki Gök Tanrı IV. Hindistan ve Çin’e akınlar düzenlemeleri inancı ile İslamiyet arasındaki benzerlikler Türklerin İslamiyet’e geçişini kolaylaştırmıştır. 9. SINIF SARMAL TARİH Buna göre Gök Tanrı dininde aşağıdakilerden Ömer Faruk’un tarih dersi için hazırlamış olduğu hangisinin bulunmasının Türklerin İslamiyet’e tabloda yer alan maddelerden hangilerinin yanlış geçişini kolaylaştırdığı savunulamaz? olduğu söylenebilir? A) Tek Tanrı inancı B) Ahiret anlayışı A) I ve II B) I ve III C) II ve IV C) Temizliğe verilen önem D) I, II ve IV E) II, III ve IV D) Ayrıcalıklı din adamları sınıfının olmaması E) Balbal adı verilen mezar taşları 180

TEST–12 SARMAL TEST - 6 1. Tarih biliminde mutlak doğru bilgi yoktur. Çünkü bu- 3. Miladi takvim güneşin hareketlerine göre düzenlenen lunacak her yeni belge, var olan bilgileri tamamlaya- ve günümüzde en yaygın kullanılan takvimdir. bilir, daha anlaşılır hâle getirebilir veya değiştirebilir. Miladi takvimle ilgili aşağıdaki yargılardan han- Buna göre aşağıdaki gelişmelerden hangisinin gisi yanlıştır? yaşanması, şimdiye kadar olan tarih bilgilerimiz- de köklü bir değişikliğe yol açacağı söylenebilir? A) Milattan önceki tarihlerin rakam değerleri büyü- dükçe milada daha yakın bir tarihi ifade eder. A) Samsun Amisos antik kentinde yapılan kazılarda altından ziynet eşyalarının bulunması B) Milattan sonraki tarihlerin rakam değerleri büyü- dükçe günümüze daha yakın bir tarihî ifade eder. B) Konya Çatalhöyük kazılarında boğa figürlü insan yüzüne benzeyen kabartmaların bulunması C) Milattan sonraki tarihler arasındaki farkı bulmak için rakam değeri büyük olandan küçük olan çı- C) Alacahöyük’te yeni bir prens mezarının daha or- karılır. taya çıkarılması D) Milattan sonraki bir tarih ile milattan önceki bir ta- D) Mezopotamya’da MÖ 10.000 yıllarına ait kitabe- rih arasındaki farkı bulmak için iki tarihin rakam- lerin bulunması sal değerleri toplanır. E) İzmir yakınlarındaki bir kazı bölgesinde Yunan E) Milattan önceki iki tarih arasındaki farkı bulmak tanrısı Zeus’a ait heykelciklerin bulunması için iki tarihin rakamsal değerleri birbirlerinden çıkartılır. 2. Aşağıdakilerden hangisinin oluş zamanı diğerle- 4. Asurlu tüccarlar, başta Kaniş (Kültepe) olmak üze- 9. SINIF SARMAL TARİH rine göre daha belirgindir? re Anadolu’nun pek çok yerinde ticaret merkezleri kurmuşlardır. Öyle ki Asurluların iki yüz yıl kadar A) 751 yılında gerçekleşen Talas Savaşı, Türkler Anadolu’da sürdürdükleri ticari faaliyetler, Koloni arasında İslamiyet’in yayılmasını hızlandırmıştır. Devri (MÖ 1950-1750) olarak isimlendirilir. B) Felsefeden tıbba çeşitli bilim dallarıyla ilgili yak- Buna göre, Asurlularla ilgili aşağıdakilerden han- laşık 94 eser yazan İbn Rüşd, XII. yüzyılda yaşa- gisi söylenebilir? mıştır. A) Anal adı verilen yıllıklar tutmuşlardır. B) Şehir devletleri halinde yaşamışlardır. C) Kadeş Antlaşması MÖ 1280’de Mısır ve Hitit C) Bilimsel alanda çalışmalar yapmışlardır. krallıkları arasında imzalanmıştır. D) Değiş-tokuş usulünü ortadan kaldırmışlardır. E) Anadolu’nun ekonomik hayatında rol oynamış- D) Ağustos 1071’de Malazgirt’te Selçuklular turan taktiğini başarıyla uygulayarak Bizans ordusunu lardır. yenilgiye uğratmışlardır. E) Tuğrul ve Çağrı beyler 23 Mayıs 1040 Cuma günü Dandanakan Zaferi ile Gaznelileri yenilgiye uğratmışlar ve Büyük Selçuklu Devleti’ni kurmuş- lardır. 193