9.SINIF TDE SORU BANKASI

Türk Dili ve Edebiyatı SORU BANKASI ➘ Yeni Öğretim Programına Uygun 9.SINIF ➘ Kazanım Testleri ➘ Sarmal ve Ünite Testleri ➘ Beceri Temelli Sorular ➘ PISA Yaprakları ➘ Etkinlik ve Yazılıya Hazırlık Soruları ➘ Akıllı Kâğıtlar ve Sıcak Bölgeler VİDEO ÇÖZÜMLÜ Mehmet DURMAZ Serbay YİĞİT Sel m AKGÜL Mennan KIZILTUNÇ Özlem ŞİMŞEK

3. ÜNİTE ŞİİR NELER ÖĞRENECEKSİNİZ?  Şiir  Konularına Göre Şiir Türleri  Nazım Birimi, Nazım Biçimi, Nazım Türü  Edebî Sanatlar (Söz Sanatları)  Sıfatlar (Ön Adlar)  Söyleyici, Mahlas, Tapşırma  Yazım Kuralları ve Noktalama İşaretleri  Ahenk Unsurları (Ölçü, Redif, Kafiye, Asonans, Aliterasyon, Nakarat, Kelime ve Kelime Gruplarının Tekrarı, Ses Akışı)

SICAK BÖLGE ŞİİR Dörtlük: Dört dizelik bölümlerden oluşmuş şiir veya şiir parçasıdır. Halk şiirinde yaygın olarak kullanılan nazım Zengin sembollerle, ritimli sözlerle, seslerin uyumlu kul- birimidir. lanımıyla ortaya çıkan edebî anlatım biçimine şiir denir. • Şiir düş gücüne, imgeye dayanır. İnsanın duygu dünya- Bütün sevgileri atıp içimden, sına seslendiği için insanda coşku uyandırır. Varlığımı yalnız ona verdim ben, • Şiirde çağrışım, sezgi önemli bir yer tutar. Elverir ki bir gün bana derinden, • Ahenkli ve etkili bir söyleyiş hâkimdir. Ta derinden bir gün bana “Gel” desin. • Duygu, düşünce ve hayallerin genellikle ölçülü, uyaklı dizeler hâlinde anlatılan şekline nazım denir. Ahmet Kutsi Tecer • Her şiir yazıldığı dönemden izler taşır. Şair; yaşadığı dönemin sosyal ve siyasal olaylarını, kültürünü, inançları- Bent: Üç veya dörtten fazla mısradan oluşan nazım biri- nı, sanat zevkini şiire yansıtır. midir. • Ortak zevk ve dil anlayışına sahip şairlerin ortak şekil özelliklerini, ahenk unsurlarını, imge ve temaları kullana- Yağmurlardan sonra büyürmüş başak rak oluşturduğu şiir anlayışına şiir geleneği denir. • Bir dönemdeki kültürel, sosyal, dinî, siyasi, ekonomik, Meyvalar sabırla olgunlaşırmış sivil ve askerî hayatın oluşturduğu edebî anlayış ve zevkin bütününe zihniyet denir. Sanatçılar, eserlerini oluşturur- Bir gün gözlerimin ta içine bak ken dönemin zihniyetinden etkilenirler. Anlarsın ölüler niçin yaşarmış TEMA: Şiirde işlenen temel duygudur. • Şiirde okura iletilmek istenen duygu ve hayaller o şiirin Yağmurlardan sonra büyürmüş başak temasını oluşturur. • Karamsarlık, yalnızlık, özlem, sevgi vs. bir şiirin teması Sezai Karakoç olabilir. NAZIM BİÇİMİ (ŞEKLİ) NAZIM BİRİMİ Şiirin bütününü oluşturan dizelerin kümeleniş biçimine na- Şiirin nazım birimi, ölçüsü ve uyak örgüsüne göre kazan- zım birimi denir. Nazım birimi, dize gruplarında bulunan dığı biçimsel özelliklerin genel adıdır. dize sayısına göre adlandırılır. Dize (Mısra): Tek dizeden oluşan en küçük nazım birimi- Türk Şiirinde Kullanılan Nazım Biçimleri dir. Bir şiirin satırlarından her biri ne de dize (mısra) denir. Türkçe, ağzımda annemin ak sütü gibidir. I. Halk Şiiri II. Divan Şiiri III. Batı Etkisin- deki Türk Şiiri Yahya Kemal Beyatlı Anonim Halk Şiiri Beyitlerle Kuru- Sone, Terzarima, 9. SINIF SARMAL TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI Mâni, Türkü lanlar Triyole, Balat, Beyit: Anlam bakımından birbirine bağlı iki dizeden oluş- Âşık Tarzı Halk Gazel, Kaside, Serbest nazım muş şiir parçasıdır. Divan şiirinde yaygın olarak kullanılan Şiiri Mesnevi, Kıt’a, nazım birimidir. Koşma, Semai, Müstezat Beni candan usandırdı cefâdan yâr usanmaz mı Varsağı, Destan Felekler yandı âhımdan murâdım şem’i yanmaz mı Bentlerle Kuru- Aruz Ölçüsüyle lanlar Kamu bîmârına cânân deva-yı derd eder ihsan Yazılan Halk Şiiri Tuyuğ, Rubai, Niçün kılmaz bana derman beni bîmar sanmaz mı Divan, Kalenderi, Murabba, Şarkı, Semai, Selis, Sat- Muhammes, Fuzûlî rançz, Vezniahar Terkibibent, Tercibibent 85

SICAK BÖLGE NAZIM TÜRÜ TAPŞIRMA Bir şiirin işlediği konuya göre aldığı isimdir. Şiirin nazım Halk şiirinde âşıkların mahlas almalarına, adlarını veya biçimi belirlenirken şekline ait özellikler (nazım birimi, kafi- mahlaslarını kullanmalarına verilen addır. Ozanlar, genel- ye düzeni, ölçü vb.), nazım türü belirlenirken içerik (konu, likle son dörtlükte adlarını veya mahlaslarını kullanır. tema vb.) esas alınır. Köroğlu’nun bağrı yandı Yanıp sînene dayandı Türk Şiirinde Kullanılan Nazım Biçimleri Herkesin dostu uyandı Uyan gözü mestan uyan I. İslamiyet Ön- II. Halk Şiiri III. Divan Şiiri (Ozan, “Köroğlu” takma adını kullanmıştır.) cesi Türk Şiiri Sagu, Koşuk, Âşık Tarzı Halk Tevhit, Münacaat, AHENK UNSURLARI Destan Şiiri Naat, Mersiye, Güzelleme, Methiye, Hicviye, 1. Ölçü (Vezin): Bir şiirdeki dizelerin hece ve durak ba- Koçaklama, Fahriye kımından denk oluşudur. Türk şiirinde hece ölçüsü, aruz Taşlama, Ağıt ölçüsü, serbest ölçü olmak üzere üç tür ölçü kullanılmıştır. Anonim Halk Şiiri Ninni, Ağıt a. Hece Ölçüsü: Dizelerdeki hece sayılarının eşitliğine Dinî-Tasavvufi dayanan millî ölçümüzdür. Halk Şiiri Durak: Hece ölçüsüyle yazılmış şiirlerde ölçü kalıpları İlahi, Nefes, içindeki durma yerleridir. Durak; şiir okunurken belirlenir, Deme, Nutuk, ahenk gereği durulan yerler ayrılır, kelimeler bölünmez. Şathiye, Devriye Her şiirin duraklı olması gibi bir zorunluluk yoktur. Şiirler ölçüye göre genellikle şu şekilde duraklara ayrılır: SÖYLEYİCİ 7’li (4+3), 8’li (4+4), 8’li (5+3), 11’li (4+4+3), 11’li (6+5), 14’lü (7+7) Şiirde konuşan, şairin sesini ve söyleyişini emanet ettiği kişi ya da varlıktır. Şair, her şiirde bir söyleyici belirler. Bu b. Aruz Ölçüsü: Hecelerin uzunluk ve kısalık, kapalılık söyleyici şairin kendisi değil yalnızca o şiire özgü kurgusal veya açıklık değerlerine göre türlü ses kalıplarından olu- bir kişi ya da varlıktır. Söyleyici, şiirin içeriğine ve aksettir- şan divan edebiyatı ölçüsüdür. diği ruh durumuna göre karakter ve ses kazanır, bu durum • Uzun (kapalı) hece (–) işaretiyle, kısa (açık) hece (.) şiiri okuma tonuna/tarzına etkide bulunur. işaretiyle gösterilir. • Ünlü ile biten heceler açık, ünsüzle veya uzun ünlüyle 9. SINIF SARMAL TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI MAHLAS biten heceler ise kapalıdır. Mısra sonundaki sözcüklerin son hecesi açık da olsa kapalı hece kabul edilir. Divan şairlerinin şiirlerinde kullandığı takma addır. Şairler, • Divan, Servetifünun ve Fecriati şiirinde aruz ölçüsü kul- mahlaslarını genellikle son beyitte söyler. lanılmıştır. Fuzûlî rind-i şeydâdır hemîşe halka rüsvâdır • Tanzimat şiirinde ağırlıklı olarak kullanılan aruz, Cum- Sorun kim bu ne sevdâdır bu sevdâdan usanmaz mı huriyet Dönemi’nde çok az sayıda örnekte karşımıza çık- (Asıl adı Mehmet olan şair, şiirlerinde “Fuzûlî” takma adını maktadır. kullanmıştır.) c. Serbest Ölçü: Dizelerdeki hece sayılarının eşitliği, he- celerin açık-kapalı olması gibi kurallara bağlı kalınmayan ölçü çeşididir. • Serbest ölçünün kullanıldığı şiirlerde ahenk; vurgu, ton- lama, aliterasyon ve asonans gibi unsurlarla sağlanır. • Günümüz şiirinde genellikle serbest ölçü kullanılmaktadır. 86

SICAK BÖLGE 2. Redif: Dize sonlarında anlamları ve görevleri aynı olan “var” sesleriyle zengin kafiye yapılmıştır. 2. dizenin son ve aynı seslerden oluşan ek veya kelimelerdir. Redif, ka- sözcüğü, 1. dizenin son sözcüğünün içinde aynen yer al- fiyeden sonra gelir. dığı için de aynı zamanda tunç kafiyedir. Halk içinde bir nesne yok devlet gibi d. Cinaslı Kafiye: Dize sonlarında sesleri aynı, anlamları Olmaya devlet cihanda bir nefes sıhhat gibi farklı sözcüklerin aralarında oluşturdukları kafiyedir. “gibi” sözcükleri, anlamları aynı olduğu için rediftir. Dönülmez akşamın ufkundayım vakit çok geç Bu son fasıldır ey ömrüm nasıl geçersen geç Yağız atlar kişnedi, meşin kırbaç şakladı, “geç” sözcükleri ile anlamları farklı olduğu için cinaslı ka- Bir dakika araba yerinde durakladı. fiye yapılmıştır. “ladı” ekleri, görevleri aynı olduğu için rediftir. Kafiye Düzeni (Kafiye Şeması/Kafiye Örgüsü): Kafiye- 3. Kafiye (Uyak): Dize sonlarındaki anlamları ve görevleri lerin diziliş özelliğidir. Kafiye düzeni belirlenirken birbiriyle farklı olan ses benzerlikleridir. kafiyeli dizeler aynı harf ile gösterilir. Hiç yolcusu yokmuş gibi sessizce alır yol; Sallanmaz o kalkışta ne mendil ne de bir kol. a. Düz Kafiye: “aaaa”, “aaab” şeklinde kurulan kafiye dü- “ol” sesleriyle kafiye yapılmıştır. zenidir. a. Yarım Kafiye: Tek ses benzerliğine dayanan kafiyedir. Düşman geldi tabur tabur dizildi -a Benim kusurumu toprak gizliyor Merhem çalıp yaralarım düzlüyor Alnımıza kara yazı yazıldı -a Kolun açmış yollarım gözlüyor Benim sadık yârim kara topraktır. Tüfek icad oldu mertlik bozuldu -a “z” sesiyle yarım kafiye yapılmıştır. Eğri kılıç kında paslanmalıdır. -b b. Tam Kafiye: İki ses benzerliğine dayanan kafiyedir. Dünyâya vedâ ettik, artık doludizgin; b. Çapraz Kafiye: “abab” şeklinde oluşan kafiye düzeni- En son koşumuzdur bu! Asırlarca bilinsin! dir. “-in” sesleriyle tam kafiye yapılmıştır. Ben, karlı dağların deli rüzgârı -a c. Zengin Kafiye: En az üç ses benzerliğine dayanan ka- fiyedir. Ben, tozlu yolların demirbaşıyım -b Gökler, çıkabildin, uçabildinse derindir; Tarihini, kendin yazabiliyorsan, eserindir. Ben, suyu kurumuş sevgi pınarı -a “erin” sesleriyle zengin kafiye yapılmıştır. Dize sonundaki bir sözcüğün, başka bir dize sonundaki bir Ben, toprak bekçisi mezar taşıyım. -b sözcük içinde yer alması ile oluşan kafiyeye tunç kafiye denir. Tunç kafiye, bir kafiye türü olmayıp zengin kafiyenin c. Sarmal (Sarma) Kafiye: “abba” şeklinde oluşan kafiye 9. SINIF SARMAL TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI bir çeşididir. düzenidir. Garbın âfâkını sarmışsa çelik zırhlı duvar. Benim iman dolu göğsüm gibi serhaddim var. Ağlar mı saçlarında onun mûsîk-i şâm, -a Zülfünde çırpınır mı hurûş eyleyen riyâh? -b Sultan-ı şehlevendimi bekler mi her sabah -b İklim-i Rum önünde yeşil camlı bir hamam -a d. Mâni Tipi Kafiye: “aaxa” şeklinde oluşan kafiye düze- nidir. Dağlarda gezer oldum -a Okuyup yazar oldum -a Ben bir güzel uğruna -x Kuruyup gazel oldum -a 87

SICAK BÖLGE e. Örüşük Kafiye: “aba, bcb, cdc, …,” şeklinde oluşan 7. Kelime ve Kelime Grubu Tekrarı: Şiirde bazı kelime kafiye düzenidir. ve kelime gruplarının yinelenmesidir. Kaldırımlar, çilekeş yalnızların annesi; Ölü bir camdan ağlayan korku -a Kaldırımlar, içimde yaşamış bir insandır. Kaldırımlar, duyulur, ses kesilince sesi; İnliyor serseri ve boş geceye; -b Kaldırımlar, içimde kıvrılan bir lisandır. Kaldırımlar bütün sükût, uyku... -a 8. Ses Akışı: Şiir okunurken seslerin içeriği yansıtacak şekilde vurgu ve tonlama yapılarak çıkarılmasıdır. Her duvar, her kovukta şimdi niye -b Bir büyük göz niyâz eder, ağlar -c MANZUME VE ŞİİR “Bitsin artık bu gizli şüphe!” diye -b Şiirin mutlaka ölçülü ve kafiyeli olması gerekmediği gibi Korkarım... Saklanır heyulâlar... -c şiir biçiminde yazılmış ölçülü ve kafiyeli her metin de şiir Bana der: “İşte bir sahife oku, -d değildir. Şiir biçiminde yazılmış ancak sanatsal değer taşı- Sarı gölgemde hasta kalbin var!” -c mayan metinlere manzume, bunların sanatsal değer taşı- yanlarına ise şiir denir. 4. Asonans: Dizelerde aynı ünlülerin ahenk sağlayacak şekilde sıkça tekrarlanmasıdır. • Manzumelerde olay örgüsü, şiirde ise duygu ve çağrı- şım vardır. 5. Aliterasyon: Dize içinde ahenk oluşturacak şekilde aynı ünsüzün tekrarlanmasıdır. • Manzume, öğretici özellik taşır. Şiirin öğretici yönü de- Eylülde melûl oldu gönül soldu da lâle ğil, sanat değeri ön plandadır. Bir kâküle meyletti gönül geldi bu hâle “l” sesleriyle aliterasyon, “ü” sesleriyle asonans yapılmış- • Manzumede söyleyiş güzelliği, sanat kaygısı yokken tır. şiirde söyleyiş güzelliği ve sanat kaygısı vardır. Ayağın sakınarak basma aman sultanım • Manzume düzyazıyla ifade edilebilirken şiir düzyazıyla Dökülen mey, kırılan şîşe-i rindân olsun ifade edilemez. Manzume, düzyazıya çevrildiğinde anlam “n” ve “s” sesleriyle aliterasyon, “a” sesleriyle asonans ya- kaybı az olur; şiir, düzyazıya çevrildiğinde anlam kaybı pılmıştır. çok olur. 9. SINIF SARMAL TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI 6. Nakarat: Bir şiirin içinde iki veya daha çok kez tekrar- • Edebiyatımızda Mehmet Akif Ersoy ve Tevfik Fikret lanan bölümdür. manzumeleri ile ünlü şairlerdir. Uzun ince bir yoldayım Gidiyorum gündüz gece Bilmiyorum, ne haldeyim? Gidiyorum gündüz gece Dünyaya geldiğim anda Yürüdüm aynı zamanda İki kapılı bir handa Gidiyorum gündüz gece 88

SICAK BÖLGE KONULARINA GÖRE ŞİİR TÜRLERİ 4. Didaktik Şiir: Bir düşünceyi aktarmak veya belli bir ko- nuda öğüt, bilgi, ders vermek amacıyla öğretici nitelikte 1. Lirik Şiir: Aşk, tabiat, özlem, gurbet, vatan, din, ölüm yazılan şiirlerdir. gibi konularda duyguların dile getirildiği, coşkulu bir anlatı- mın kullanıldığı şiirlerdir. • Daha çok dinî, ahlaki, felsefi, sosyal konularda yazılır. Manzum hikâyeler, fabllar didaktik özellik gösterir. • Türk edebiyatında koşma, semai, varsağı, ağıt, mersi- ye, ilahi, münacat gibi nazım şekilleri ve türleri lirik şiire İlim ilim bilmektir örnektir. İlim kendin bilmektir Pembe uçurtmalar yolladığından beri Sen kendini bilmezsin sarardı tiryaki menekşeleri Ya nice okumaktır sonbaharın tozlu kafeslerinde Yunus Emre sevgi turnaları yakalıyorum turnalar gidiyor; ben kalıyorum 5. Satirik Şiir: Kişisel veya toplumsal eleştirilerin yapıldığı şiirlerdir. avareyim, asudeyim, yorgunum bilmiyorum neden sana vurgunum • İğneleyici ve alaycı bir üslupla yazılır. Erzurum Garı’nda banklar üstünde • Halk edebiyatında taşlama, divan edebiyatında hic- viye (hiciv), Batı etkisindeki Türk edebiyatında ise yergi uyku tutmuyor karanlıkları adını almıştır. yitik düşlerimi kovalıyorum gölgeler gidiyor; ben kalıyorum Elin kapısında karavaş olan Nurullah Genç Burnu sümüklü hem gözü yaş olan Bayramdan bayrama bir tıraş olan 2. Epik Şiir: Kahramanlık ve savaş gibi konuları işleyen Berbere gelir de dükkân beğenmez. şiirlerdir. Kazak Abdal • Destanlar, epik şiir türündedir. • Halk edebiyatında koçaklama, destan, varsağı gibi na- 6. Dramatik Şiir: Şiir biçiminde yazılmış tiyatro metinle- zım biçimleri ve türleri epik özellikler göstermektedir. ridir. Koro Ben ezelden beridir hür yaşadım, hür yaşarım. Ey talihsiz bir babanın evladı Elektra! Kurnaz ananın dinsizce Hangi çılgın bana zincir vuracakmış? Şaşarım! Kurduğu tuzağa düşen Agamemnon’a Ne bitmez tükenmez gözyaşlarıyla ağlıyorsun. Kükremiş sel gibiyim, bendimi çiğner, aşarım. (…) Yırtarım dağları, enginlere sığmam, taşarım. Mehmet Âkif Ersoy 9. SINIF SARMAL TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI 3. Pastoral Şiir: Kır yaşantısını ve özellikle çobanların aşk Elektra ve yaşayışlarını anlatan şiirlerdir. Pastoral şiir ikiye ayrılır: a. İdil: Yazarın doğa karşısında duyduğu heyecanı anla- Ey soylu ailelerin kızları! tan tek kişilik pastoral şiirlerdir. Acımı avutmak için buraya geldiniz; b. Eglog: Birkaç çobanın karşılıklı konuşması şeklinde Biliyorum, anlıyorum, gözümden yazılan pastoral şiirlerdir. Bir şey kaçmıyor, ama vazgeçemiyorum, Yağmur yağar, mor sümbüller bitirir; Zavallı babama ağlamaktan kendimi alamıyorum. Yel estikçe kokuların getirir. (…) Sarı çiçek sarvan kurmuş oturur; Sophokles Karışmış güller çimenin dağlar. Karacaoğlan 89

SICAK BÖLGE 9. SINIF SARMAL TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI İMGE Mecazımürsel (Ad Aktarması): Bir sözün, benzetme amacı güdülmeden, başka bir sözün yerine kullanılması- Bir şeyi daha canlı ve daha duygulu bir hâlde anlatmak için dır. Mecazımürselde parça-bütün, yer-insan, yazar-eser, onu başka şeylerin çizgileri ve şekilleri içinde tasarlayıştır. iç-dış, sebep-sonuç gibi anlam ilgileri bulunur. • Bilinen sözcüklere farklı anlamlar yüklenirken çeşitli ipuçlarıyla çağrışım sağlanır. Teşhis (Kişileştirme): İnsan dışındaki varlık ve kavram- • Sanatçı, imge oluştururken gerçeği kendi algısına göre lara insana ait duyuş ve davranış özellikleri verme sanatı- yeniden biçimlendirerek kendine özgü bir dil oluşturur. dır. Kişileştirmenin bulunduğu her yerde istiare de vardır. “Bir göz gibi süzüyor beni camlardan gece,” dizesinde İntak (Konuşturma): Kişileştirilen varlık veya kavramların “gecenin camlardan şairi süzüşü” bir imgedir. Bu imge; konuşturulmasıdır. gerçek bir olayın, durumun betimlemesi olmayıp şairin gerçekliğe ilişkin izlenimlerinden hareket ederek kişisel Tenasüp (Uygunluk): Anlamca birbiriyle ilgili kelimelerin duyarlılığı ve hayal gücüyle zihninde oluşturduğu tasarım- bir arada kullanılması sanatıdır. ların ifadesidir. Divan edebiyatında bazı kavramları dolaylı anlatmak için Tezat (Karşıtlık): Birbirine karşıt duygu, düşünce, hayal kullanılan nükteli ve sanatlı sözlere mazmun denir. Baş- ve durumları ifade eden kavramları bir arada kullanma langıçta bir şaire özgü olan bir imge, zamanla başka şair- sanatıdır. ler tarafından da kullanılarak kalıplaşırsa mazmuna dönü- şür. Divan şiirinde imgenin yerini tutan öge mazmundur. Telmih (Hatırlatma): Hemen herkesçe bilinen bir olaya Örneğin sevgilinin kaşı için keman, kirpiği için ok, boyu veya kişiye gönderme yaparak o olayı veya kişiyi hatırlat- için servi, dişleri için inci mazmunları kullanılmıştır. ma sanatıdır. EDEBÎ SANATLAR (SÖZ SANATLARI) Hüsnütalil (Güzel Nedene Bağlama): Bir olayı, gerçek nedeninin dışında güzel bir nedene bağlama sanatıdır. Edebiyatta anlatımı zenginleştirmek, renklendirmek ve daha çarpıcı bir duruma getirmek için temelde benzetme Tecahülüarif (Bilmezden Gelme): Bildiği bir şeyi bilmez esasına dayalı söz ve anlama bağlı anlatım inceliği ve görünme, bilmezlikten gelme sanatıdır. özelliğidir. Edebî metinlerin sanatsal niteliklerinin anlaşıl- masında edebî sanatların önemli bir yeri vardır. Kinaye (Değinmece): Gerçek anlamı da düşünülebilecek bir sözü gerçek anlamının dışında mecaz anlamıyla kul- Teşbih (Benzetme): Aralarında benzerlik ilgisi kurulan lanma sanatıdır. Kinayedeki iki anlamın biri gerçek, diğeri varlık veya kavramlardan nitelikçe zayıf olanın, kuvvetli mecaz anlamdır. Birçok deyim ve atasözünde kinayeye olana benzetilerek anlatılmasıdır. Tam bir benzetmede başvurulmuştur. kendisine benzetilen, benzeyen, benzetme yönü ve benzetme edatı olmak üzere dört öge vardır. Kendisine Tevriye: Bir anlatım inceliği elde etmek için birden çok an- benzetilen ve benzeyen asıl ögeler, benzetme yönü ve lamı olan bir sözün yakın anlamının değil uzak anlamının benzetme edatı yardımcı ögelerdir. Yardımcı ögeler kulla- kastedilerek kullanılması sanatıdır. Tevriyedeki her iki an- nılmadan da benzetme yapılabilir ve böyle benzetmelere lam da gerçek anlamdır. yalın benzetme (güzel benzetme/teşbihibeliğ) denir. Tariz (İğneleme): Bir sözü, tam tersini kastedecek biçim- İstiare (Eğretileme): Benzetmenin asıl unsurları olan de kullanma sanatıdır. Alay ve iğneleme amacıyla yapılır. benzeyen ya da kendisine benzetilenin yalnız birinin kulla- nılmasıyla yapılan edebî sanattır. İrsalimesel: Şiirde atasözü veya özdeyiş kullanma sana- tıdır. Mübalağa (Abartma): Bir durum, olay ya da varlığın; ol- duğundan daha büyük veya daha küçük, daha çok ya da daha az gösterilmesi sanatıdır. 90

TEST-1 ŞİİR 1. Senden aldım bu feryadı 3. Aşağıdakilerin hangisi bir şiirin mahlas bölü- Bu imiş dünyanın tadı münden alınmıştır? Anılmazdı Veysel adı A) Ah eylediğim serv-i hırâmânın içindir O sana âşık olmasa Kan ağladığım gonce-i handânın içindir Bu dizeler için aşağıdakilerden hangisi yanlıştır? B) Ne yanar kimse bana âteş- i dilden özge A) Halk şiiri geleneğinden alınmıştır. B) Bir şiirin son dörtlüğüdür. Ne açar kimse kapım bâd-ı sabâdan gayrı C) Sade bir dille yazılmıştır. C) Fuzûlî rind-i şeydâdır hemîşe halka rüsvâdır D) Lirik şiir örneğidir. E) Sanatlı ifadeler kullanılmıştır. Sorun kim bu ne sevdâdır bu sevdâdan usanmaz mı D) Tutuştu gam oduna şâd gördüğün gönlüm Mukayyed oldu ol âzâd gördüğün gönlüm E) Bir güzel meth edeyim bari âlem yanmasın Pervaneler gibi herdem can-u âlem yanmasın 2. Garibim 4. Aşağıdaki dizelerden hangisi farklı bir şiir gele- 9. SINIF SARMAL TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI Ne bir güzel var avutacak kalbimi neğinden alınmıştır? Bu şehirde A) Elvan çiçeklerden sokma başına Ne bir tanıdık çehre Bir tren sesi duymayagöreyim Kudret kalemini çekme kaşına İki gözüm iki çeşme Beni unutursan doyma yaşına Gez benim aşkımla yâr melil melil Bu dizelerin şairi aşağıdakilerin hangisiyle nite- B) Şimdi sen kalkıp gidiyorsun. Git lendirilemez? Gözlerin durur mu onlar da gidiyorlar. Gitsinler. A) Yalnız Oysa ben senin gözlerinsiz edemem bilirsin B) Duygusal Oysa Allah bilir bugün iyi uyanmıştık C) Çaresiz C) Uzun ince bir yoldayım D) Mutsuz Gidiyorum gündüz gece E) Öfkeli Bilmiyorum ne haldeyim Gidiyorum gündüz gece D) İncecikten bir kar yağar, Tozar Elif, Elif deyi... Deli gönül abdal olmuş, Gezer Elif, Elif deyi... E) Karac’oğlan der ki ismim överler Ağu oldu bildiğimiz şekerler Güzel sever diye isnat ederler Benim Hak’tan özge sevdiğim mi var 91

5. Aşağıdaki dizelerin hangisinde imgeye yer veril- 7. I. Bir varlığı, kavramı, durumu daha canlı ve daha memiştir? duygulu anlatmak için onu başka varlık, kav- A) Ben derdimi söyleyemem ram veya durumların çizgileri ve şekilleri içinde tasarlayıştır. Dilim yaralı yaralı Bülbülüm ama ötemem II. Şiirde konuşan, şairin sesini ve söyleyişini Gülüm yaralı yaralı B) İçimde damla damla bir korku birikiyor; emanet ettiği kişi ya da varlıktır. Sanıyorum, her sokak başını kesmiş devler... Üstüme camlarını, hep simsiyah, dikiyor; III. Halk şiirinde âşıkların takma adlarını kullanma- Gözüne mil çekilmiş bir âmâ gibi evler. C) Gümüş bir dumanla kapandı her yer; larına verilen addır. Yer ve gök bu akşam yayla dumanı; Sürüler, çimenler, sarı çiçekler, IV. Ortak zevk ve dil anlayışına sahip şairlerin Beyaz kar, yeşil çam yayla dumanı! D) Altın kafes idi benim durağım ortak şekil özelliklerini, ahenk unsurlarını, imge Dost elinden yaralandı yüreğim ve temaları kullanarak oluşturduğu şiir anlayışı- Evvel yakın idim şimdi ırağım na denir. Felek beni nazlı yardan ayırdı E) Yeşertip Gönül Bağını V. Divan şairlerinin şiirlerinde kullandığı takma Delip Feleğin Ağını Kör Şeytanın Bacağını addır. Kırarsın Diye Bekledim Numaralanmış ifadelerde aşağıdakilerin hangisi- 6. Dinle sana bir nasihat edeyim nin tanımı yoktur? Hatırdan, gönülden geçici olma A) İmge Yiğidin başına bir iş gelince Anı yâd ellere açıcı olma B) Manzume Mecliste ârif ol kelâmı dinle C) Söyleyici El iki söylerse, sen birin söyle Elinden geldikçe sen eylik eyle D) Tapşırma Hatıra dokunup yıkıcı olma Bu dizelerle ilgili olarak aşağıdakilerden hangisi E) Mahlas söylenemez? 9. SINIF SARMAL TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI A) İmgelere yer verilmiştir. 8. Maviye B) Düzyazı biçiminde ifade edilebilir. C) Tek anlamlı bir parçadır. Maviye çalar gözlerin, D) Manzume örneğidir. Yangın mavisine E) Sanatlı söyleyişten uzaktır. Rüzgârda âsi, Körsem, Senden gayrısına yoksam, Bozuksam, Can benim, düş benim, Ellere nesi? Hadi gel, Ay karanlık... (...) Bu dizelerde I. Düzyazıya çevrilebilir özellik taşımaktadır. II. Estetik bir amaçla oluşturulmuştur. III. Herkesin ulaşacağı ortak bir anlam vardır. IV. Ses akışı örneklenmiştir. V. Bir manzumeden alınmıştır. yargılarından hangileri söylenebilir? A) I ve II B) I ve III C) II ve IV D) III ve V E) IV ve V 92

9. I. 11. I. tut ki sen bir şiiri çok iyi yazsan ya da çok iyi bir şiir yazsan Güzel dil Türkçe bize, bir saatin aralıksız işleyişi Başka dil gece bize. bir çocuğun bir sokak kedisini sevişi İstanbul konuşması bilmem ki sanki güzel bir akşam gibi En saf, en ince bize. onun için her akşamı iyi yaşamalıyım II. yani kıskanılan onu Ben sana mecburum bilemezsin demek istediğim hepsi Adını mıh gibi aklımda tutuyorum II. Çiçekler damlıyor gecenin parmaklarından Büyüdükçe büyüyor gözlerin Dudaklarımda eski bir mektep türküsü Ben sana mecburum bilemezsin Karanlıkta sana doğru uzanmış ellerim İçimi seninle ısıtıyorum. Gözlerim gözlerini arıyor durmadan Bu dizelerle ilgili olarak aşağıdakilerden hangisi Nerdesin? yanlıştır? III. Bu yalan dünyada herkes yanılır A) I. parça manzume, II. parça şiir örneğidir. Her zaman görürüz bir sürü insan, B) I. parça tek anlamlı, II. parça çok anlamlıdır. Sayılarını artık Allah bilir. C) I. parça düzyazıya çevrilebilir, II. parça düzyazıya Koşar durur bir hülyanın ardından. IV. bir adın kalmalı geriye çevrilemez. bütün kırılmış şeylerin nihayetinde D) I. parçada sanatsallık, II. parçada öğreticilik var- aynaların ardında sır yalnızlığın peşinde kuvvet dır. evet nihayet E) I. parçada toplumsal, II. parçada bireysel bir tema bir adın kalmalı geriye bir de o kahreden gurbet işlenmiştir. V. Söz anladım uzun, hem de pek uzun sürecek; Benimse vardı o gün birçok işlerim görecek; 10. Düşündü kış yakın, evde odun yok Bıraktım onları, saptım yokuşlu bir yoldan, Ne oldu şimdi acep, kim bilir, zavallı Hasan? Tenekede yağ yok, çuvalda un yok Yok, yoka karışmış; tuz yok, sabun yok Numaralanmış dizelerin hangileri manzume özel- liği taşımaktadır? Avrat “Bayram” dedi, eğdi başını Adam “evet” dedi, sıktı dişini… A) I ve II B) I ve III C) II ve IV Çalışsa ne iş var ne cepte para D) III ve V E) IV ve V Dağ oldu içinde büyüyen yara Dikti gözlerini karşı duvara 12. Desem ki vakitlerden bir nisan akşamıdır, 9. SINIF SARMAL TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI Bu dizelerin teması aşağıdakilerden hangisi ola- bilir? Rüzgârların en ferahlatıcısı senden esiyor, A) Yoksulluk Sende seyrediyorum denizlerin en mavisini, B) Ümitsizlik Ormanların en kuytusunu sende gezmekteyim, C) Özlem Senden kopardım çiçeklerin en solmazını, D) Pişmanlık Toprakların en bereketlisini sende sürdüm, E) Yalnızlık Senden tattım yemişlerin cümlesini. Bu dizeler aşağıdaki şiir geleneklerinden hangisi- ne ait olabilir? A) Halk şiiri B) Divan şiiri C) Modern şiir D) Dinî şiir E) Toplumcu şiir 93

TEST-2 NAZIM BİRİMİ, NAZIM BİÇİMİ, NAZIM TÜRÜ 1. Şiirin bütününü oluşturan dizelerin kümeleniş biçimi- 5. Türk edebiyatının divan edebiyatına kazandırdığı ne nazım birimi denir. Nazım birimi, dize grupların- nazım şekilleri aşağıdakilerin hangisinde doğru da bulunan dize sayısına göre adlandırılır. verilmiştir? A) Rubai – tuyuğ Buna göre, B) Şarkı – tuyuğ C) Kaside – gazel I. Dize (mısra) D) Kıt’a – müstezat II. Beyit E) Mesnevi – şarkı III. Ölçü IV. Dörtlük V. Bent kavramlarından hangisi nazım birimi değildir? A) I B) II C) III D) IV E) V 6. Aşağıdakilerden hangisinde Batı edebiyatı etki- 2. Aşağıdaki nazım biçimlerinden hangisinin nazım sindeki Türk şiiri nazım şekilleri bir arada veril- miştir? birimi beyit değildir? A) Balad – terkibibent – sone B) Müstezat – terzarima – balad A) Gazel B) Kaside C) Mesnevi C) Terciibent – sone – serbest müstezat D) Sone – triyole – terzarima E) Müstezat – balad – triyole D) Müstezat E) Şarkı 7. Aşağıdaki nazım şekilleri bağlı oldukları şiir gele- neklerine göre ikişerli eşleştirilirse hangisi dışta kalır? 3. Aşağıdakilerden hangisi âşık edebiyatı nazım şe- A) Koşuk B) Türkü C) Mâni killerinden biri değildir? D) Sagu E) Koşma A) Koşma B) Türkü C) Semai D) Varsağı E) Destan 9. SINIF SARMAL TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI 8. Aşağıdaki nazım biçimlerinden hangisi, olaya da- yanan şiir örneği sayılabilir? A) Gazel B) Kaside C) Şarkı 4. Fars (İran) edebiyatının divan edebiyatına kazan- D) Mesnevi E) Kıt’a dırdığı nazım şekilleri aşağıdakilerin hangisinde 9. Aşağıdakilerden hangisi divan edebiyatı nazım doğru verilmiştir? A) Rubai – mesnevi biçimlerinden biri değildir? B) Şarkı – tuyuğ C) Kaside – gazel A) Rubai B) Murabba C) Devriye D) Kıt’a – müstezat E) Murabba – muhammes D) Gazel E) Kaside 94

10. Dağlarda gezer oldum 13. Satirik şiir türüne divan edebiyatında ----, halk edebi- Okuyup yazar oldum yatında ----, çağdaş edebiyatta ise ---- adı verilmek- tedir. Ben bir güzel uğruna Bu parçada boş bırakılan yerlere aşağıdakilerden Kuruyup gazel oldum hangisi sırasıyla getirilmelidir? A) Hicviye – taşlama – yergi Bu dizeler için aşağıdakilerden hangisi söylene- B) Kaside – güzelleme – eleştiri mez? C) Hicviye – yergi – taşlama A) Nazım birimi dörtlüktür. D) Mesnevi – destan – yergi B) Mâni nazım biçimi örneğidir. E) Mersiye – türkü – yergi C) Asıl anlatılmak istenen son iki dizede verilmiştir. D) İki beyitten oluşmuştur. E) Anonim halk şiiri nazım biçimlerine örnektir. 11. İster bir mezar kaz ister bir çukur 14. Aşağıdakilerin hangisinde bentlerle yazılan na- Çukur bile örter sayarım kabir zım şekilleri bir arada verilmiştir? A) Şarkı – kaside – rübai Kabir bilecektir mevtayı vakur B) Muhammes – gazel – mesnevi C) Terkibibent – terzarima – müstezat Vakur olan kulda bulunmaz kibir D) Murabba – şarkı – tuyuğ E) Gazel – mesnevi – kıt’a Bu dizeler için aşağıdakilerden hangisi söylene- mez? A) Nazım birimi benttir. B) Halk edebiyatı nazım biçimlerindendir. C) Bir mâniden alınmıştır. D) Yalın bir halk dili kullanılmıştır. E) Dört dizeden oluşmuştur. 12. Sufilere sohbet gerek 15. Haddeden geçmiş nezâket yâl ü bâl olmuş sana 9. SINIF SARMAL TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI Ahilere ahret gerek Mey süzülmüş şîşeden ruhsar-ı âl olmuş sana Mecnunlara Leyla gerek Bana seni gerek seni … Eğer beni öldüreler Yok, bu şehr içre senin vasfettiğin dilber Nedim Külüm göğe savuralar Toprağım anda çağıralar Bir perî-sûret görünmüş bir hayal olmuş sana Bana seni gerek seni Bu dizelerin nazım birimi ve nazım türü aşağıda- Bu dizelerden hareketle aşağıdakilerden hangisi kilerin hangisinde doğru verilmiştir? yanlıştır? A) Beyit – ilahi A) Mesnevi nazım biçimiyle oluşturulmuştur. B) Bent – koçaklama B) Kim tarafından yazıldığı bellidir. C) Dörtlük – naat C) Nazım birimi beyittir. D) Bent – güzelleme D) Bireysel bir konu anlatılmıştır. E) Dörtlük – ilahi E) Aruz ölçüsüyle yazılmıştır. 95

TEST-3 AHENK UNSURLARI - 1 1. Aşağıdaki dizelerin hangisinde farklı türde bir ka- 4. Gönülce düş bir yola, fiye kullanılmıştır? Bir gönülce kapı aç! A) Bu akisle duvarda çizgiler beliriyor Sen sen ol, verme mola, Senden kurtul, sana kaç! Kalbime ateş gibi şu satırlar giriyor B) Gözlerime çökerken ağır uyku sisleri Bu dizelerde dizilişine göre aşağıdaki uyak çeşit- lerinden hangisi kullanılmıştır? Çiçekliyor duvarı ocağın akisleri C) Biz bu sonsuz yollarda varıyoruz gitgide A) Çapraz B) Sarmal C) Düz İki dağ ortasında boğulan bir geçide D) Mâni tipi E) Örüşük D) Artık bahtın açıktır, uzun etme arkadaş 5. İlkbaharı geldi Anadolu’nun, Ne hudûd kaldı bugün ne askerlik ne savaş E) Yanımızdan geçiyor ağır ağır kervanlar Silifke’de çiçek açtı nar şimdi. Her tarafı yeşillendi Bolu’nun, Bir derebeyi gibi kurulmuş eski hanlar Sultandağı benek benek kar şimdi. 2. Masamda düşünen eski lambayı Bu dizelerle ilgili olarak aşağıdakilerden hangisi söylenemez? Yakmayın, odamız karanlık dursun; A) Uyak düzeni abab şeklindedir. Gecenin ufkundan yükselen ayı B) 1 ve 3. dize arasında zengin kafiye vardır. Görelim, perdemiz üstüne vursun C) 2 ve 4. dizede sözcük ve ek hâlinde redif vardır. D) Nazım birimi dörtlüktür. Bu dörtlüğün dizilişine göre kafiye düzeni aşağı- E) 2 ve 4. dizede tam kafiyeye yer verilmiştir. dakilerin hangisinde doğru verilmiştir? A) abab B) abba C) abcb D) aabb E) aaxa 9. SINIF SARMAL TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI 3. Dost düşman önümde yürür 6. Hicran, gün ortasında öten bir horoz gibi Bilmedim asıl dostu Seslendi pek vakitsiz, içim yandı ansızın Dostların canıma kastı Beni dostlarım öldürür Mavi yosunla örtülü bir göl ki yok dibi Mevsim serin ve bahçede yaprak yığın yığın Bu dizelerin dizilişine göre kafiye çeşidi aşağıda- kilerden hangisidir? Hicran gün ortasında neden böyle seslenir Birden hatırlatır unutan kalbe sevgiyi A) Çapraz B) Sarmal C) Düz Bu dizelerle ilgili olarak aşağıdakilerden hangisi D) Mâni tipi E) Örüşük söylenemez? A) Ahenk unsurları önemsenmiştir. B) Nazım birimi beyittir. C) Düz uyak şeklindedir. D) Lirik anlatıma başvurulmuştur. E) İmgelere yer verilmiştir. 96

7. Ölürsem yazıktır sana kanmadan 10. Aşağıdakilerden hangisi şiirin ahenk unsurlarıyla Kollarım boynuna halkalanmadan ilgili değildir? Bir günüm geçmiyor seni anmadan Dedim katlandım hiç usanmadan A) Redif B) Uyak C) Ölçü D) Tema E) Ses tekrarları Bu dörtlükte kullanılan uyak türü aşağıdakiler- den hangisidir? A) Tam B) Yarım C) Cinaslı D) Tunç 11 ve 12. soruları aşağıdaki dizelere göre cevaplayınız. E) Zengin 8 ve 9. soruları aşağıdaki dizelere göre Kimi gökten, kimi yerden üşüşüp her kapıya, cevaplayınız. Giriyor, birbiri ardınca ilahi yapıya. Tanrı’nın mabedi her bir tarafından doluyor, Ne hasta bekler sabahı, Bu saatlerde Süleymaniye tarih oluyor. Ne taze ölüyü mezar, Ne de şeytan bir günahı, 11. Bu dörtlüğün dizilişine göre kafiye çeşidi aşağı- Seni beklediğim kadar. dakilerden hangisidir? Geçti, istemem gelmeni, A) Düz Yokluğunda buldum seni; B) Sarmal Bırak vehmimde gölgeni, C) Çapraz Gelme, artık neye yarar? D) Mâni tipi E) Örüşük 8. Bu şiirin ilk dörtlüğünde dizilişine göre hangi ka- 12. Bu dizelerde kullanılan kafiye türü aşağıdakilerin fiye çeşidi kullanılmıştır? hangisinde sırasıyla verilmiştir? A) Zengin - tam A) Sarmal B) Düz C) Çapraz B) Tunç - tam C) Yarım - zengin D) Mâni tipi E) Örüşük D) Cinaslı - zengin E) Yarım - tam 9. Bu şiirin ikinci dörtlüğünde kullanılan kafiye çe- 9. SINIF SARMAL TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI AKILLI KÂĞIT şidi aşağıdakilerden hangisidir? A) Tam -lar/-ler, -mış/-miş / -muş/-müş gibi ekler, ses farklılığı B) Yarım olmasına rağmen aynı görevli olduğu için redif olabilir C) Cinaslı ancak kafiyede kafiyeyi oluşturan harfler aynı olmak D) Tunç zorundadır. E) Zengin 97

TEST-4 AHENK UNSURLARI - 2 1. Derinden derine ırmaklar ağlar 3. Seni düşünürken Uzaktan uzağa çoban çeşmesi Bir çakıl taşı ısınır içimde Ey suyun sesinden anlayan bağlar Bir kuş gelir yüreğimin ucuna konar Ne söyler şu dağa çoban çeşmesi Bir gelincik açılır ansızın Bir gelincik sinsi sinsi kanar Gönlünü Şirin’in aşkı sarınca Yol almış hayatın ufuklarınca Bu dizelerden hareketle şiirin bütünüyle ilgili ola- O hızla dağları Ferhat yarınca rak aşağıdakilerden hangisi kesin belirlenebilir? Başlamış akmağa çoban çeşmesi A) Bağlı olduğu gelenek B) Dönemin zihniyeti Bu dizelerle ilgili olarak aşağıdakilerden hangisi C) Nazım biçimi söylenemez? D) Kafiye örgüsü A) Koşma tipi uyak kullanılmıştır. E) Kullanılan ölçü B) Hece ölçüsüyle yazılmıştır. C) 6 + 5 duraklıdır. D) Her iki dörtlükte de tunç uyak vardır. E) Sözcük hâlinde redif kullanılmıştır. 4. Şu kimsesiz sahralarda Diken oldu gülüm benim Uğrun uğrun tenhalarda Ağlamaktır hâlim benim 9. SINIF SARMAL TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI 2. Aşağıdakilerden hangisi şiir ile manzum hikâyeyi Gülü dikene katalı Diken elime batalı ayıran özelliklerden biri değildir? Yâr beni yardan atalı Bükülmüştür belim benim A) Manzum hikâyelerde olay, şiirde ise duygular ön plandadır. Bu dizelerle ilgili olarak, B) Manzum hikâyelerde yer, zaman kişi gibi unsur- I. Redife yer verilmemiştir. lar yer alırken şiirde bu unsurlar yoktur. II. Aşktan çekilen sıkıntı dile getirilmiştir. III. Uyaktan yararlanılmıştır. C) Manzum hikâyelerde anlam tek iken şiirde anlam IV. 11’li hece ölçüsüyle yazılmıştır. çoktur. V. Sanatlara başvurulmuştur. D) Manzum hikâyelerde öyküleyici anlatım, şiirde belirlemelerinden hangileri yanlıştır? ise lirik anlatım hâkimdir. A) I ve II B) I ve III C) I ve IV E) Manzum hikâyelerde uyak, redif, ölçü gibi unsur- lar zorunluyken şiirde zorunlu değildir. D) III ve IV E) IV ve V 98

5. Halk edebiyatında ----, divan edebiyatında ----, Cum- 8. Kalem böyle çalınmıştır yazıma huriyet Dönemi Türk edebiyatında ise yaygın olarak Yazım kışa uymaz kışım yazıma ---- kullanılmıştır. Bu dizelerde kullanılan uyak çeşidi aşağıdakiler- Bu cümlede boşluklarla gösterilen yerlere sıra- den hangisidir? sıyla aşağıdakilerden hangisi getirilmelidir? A) Tunç A) hece ölçüsü – serbest ölçü – aruz ölçüsü B) Cinaslı B) aruz ölçüsü – serbest ölçü – hece ölçüsü C) Tam C) serbest ölçü – hece ölçüsü – aruz ölçüsü D) Zengin D) hece ölçüsü – aruz ölçüsü – serbest ölçü E) Yarım E) aruz ölçüsü – hece ölçüsü – serbest ölçü 6. Halk edebiyatı şiir geleneğinde genellikle ---- , divan 9. I. Evi rüzgâr gibi bir sır gezdi Herkes endişeli bir şey sezdi şiiri geleneğinde ise genellikle ---- ve ---- kafiye kulla- nılmıştır. II. Bilmem ki adını onun kim saklar Besbelli üşütür soğuk topraklar Bu cümlede boşluklarla gösterilen yerlere sıra- III. Üstümüzden gelen baran kış gibi sıyla aşağıdakilerden hangisi getirilmelidir? Şahin pençesinde yavru kuş gibi A) tam – yarım – zengin B) yarım – tam – zengin Numaralanmış dizelerde kullanılan uyak türleri C) zengin – yarım – tam aşağıdakilerin hangisinde sırasıyla verilmiştir? D) cinaslı – zengin – yarım A) zengin uyak – tam uyak – zengin uyak E) tunç – cinaslı – zengin B) yarım uyak – tam uyak – zengin uyak C) tam uyak – zengin uyak – yarım uyak D) zengin uyak – tam uyak – tam uyak E) tam uyak – tam uyak – zengin uyak 7. Hayat denizinde rotasız yüzdüm 10. Vurdukça efelerin yere çıplak dizleri 9. SINIF SARMAL TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI Boşunaymış emek beyhude gezdim Sarsıntıdan dağların uçuyor benizleri Bu dizelerde kullanılan uyak çeşidi aşağıdakiler- Bu dizelerde kullanılan uyak çeşidi aşağıdakiler- den hangisidir? den hangisidir? A) Tunç A) Yarım B) Cinaslı B) Tunç C) Tam C) Cinaslı D) Zengin D) Tam E) Yarım E) Zengin 99

11. • Yiğitliğim elden gitti yel gibi 13. Denize dalan bilir Damağımda tadı kaldı bal gibi Gurbeti kalan bilir Hoyrat eli değmiş gonca gül gibi Sevda ateşten gömlek Bozulmuş bağlara döndün mü gönül Giymeyen yalan bilir Bu dizelerde dizilişine ve ses benzerliğine göre • Feryâduma ol kameti şimşâd yetişmez kullanılan uyak türleri aşağıdakilerin hangisinde Benzer ki onun gûşına feryâd yetişmez sırasıyla doğru verilmiştir? A) örüşük – tam • Bir gemi yanaştı Samsun’a sabaha karşı B) sarmal – zengin Selam durdu kayığı, çaparası, takası C) düz – yarım Selam durdu tayfası D) çapraz – zengin Bir duman tüterdi bu geminin bacasından E) mâni tipi – zengin Bir duman Duman değildi bu 14. Çekin halay, çalsın durmadan sazlar Bu şiir parçalarında kullanılan ölçü çeşitleri aşa- Çekin ağır ağır, halay düzülsün. ğıdakilerin hangisinde sırasıyla verilmiştir? Süzülsün oyunlar, süzülsün nazlar A) hece ölçüsü – serbest ölçü – aruz ölçüsü İnce beller, mahmur gözler süzülsün. B) hece ölçüsü – aruz ölçüsü – serbest ölçü C) aruz ölçüsü – serbest ölçü – hece ölçüsü Bu dizelerle ilgili olarak aşağıdakilerden hangisi D) serbest ölçü – hece ölçüsü – aruz ölçüsü yanlıştır? E) aruz ölçüsü – hece ölçüsü – serbest ölçü A) Çapraz uyak düzeniyle oluşturulmuştur. B) Ek halinde redif vardır. C) Tam kafiyeye yer verilmiştir. D) 11’li hece ölçüsüyle yazılmıştır. E) Tunç kafiye kullanılmıştır. 9. SINIF SARMAL TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI 12. Gülüm kurutmam seni 15. Tren gelir öterek Suda çürütmem seni Kömürünü dökerek Senelerce görmesem Ben anamdan ayrıldım Yine unutmam seni Gözüm yaşı dökerek Bu dizelerle ilgili olarak, Bu dizeler ile ilgili olarak aşağıdakilerden hangisi söylenemez? I. 7’li hece ölçüsüyle yazılmıştır. A) Zengin uyak kullanılmıştır. II. Bireysel bir duygu işlenmiştir. B) 7’li hece ölçüsü ile yazılmıştır. III. “r” ve “s” sesleri aliterasyon oluşturmuştur. C) Mâni tipi uyak kullanılmıştır. IV. Sözcük ve ek hâlinde redif vardır. D) Ek hâlinde redif vardır. V. Yarım uyak kullanılmıştır. E) aaxa şeklinde uyaklanmıştır. belirlemelerinden hangisi şiirin ahenk unsurları- na yönelik değildir? A) I B) II C) III D) IV E) V 100

TEST-5 KONULARINA GÖRE ŞİİR TÜRLERİ 1. Ahlâk yolu pek dardır; 4. Açılan bir gülsün sen yaprak yaprak Tetik bas, önü yardır. Ben aşkımla bahar getirdim sana! Sakın “hakkım var” deme, Tozlu yollarından geçtiğim uzak Hak yok, vazife vardır! İklimden şarkılar getirdim sana. Hak milletin, şan onun, Bu dizeler konusuna göre aşağıdaki şiir türleri- Gövde senin, can onun, nin hangisinden alınmış olabilir? Sen öl ki o yaşasın; Dökülecek kan onun. A) Lirik B) Pastoral C) Dramatik D) Didaktik E) Epik Bu dizeler aşağıdaki şiir türlerinin hangisinden alınmış olabilir? A) Lirik B) Pastoral C) Epik D) Dramatik E) Didaktik 5. Kavga günü namert sapa yer arar Er olan göğsünü düşmana gerer, Cemî ervah bizlen meydana girer Can sağ iken yurt vermeyiz düşmana 2. Okuma yok, yazma yok, bilmeyiz eski yeni, Bu dizeler konusuna göre aşağıdaki şiir türleri- nin hangisinden alınmış olabilir? Kuzular söyler bize yılların geçtiğini, Arzu, başlarımızdan yıldızlar gibi yüksek; A) Lirik B) Pastoral Önümüzde bir sürü, yanımızda bir köpek, C) Dramatik D) Didaktik E) Epik Bu dizelerde aşağıdaki şiir türlerinden hangisine özgü nitelikler ağır basmaktadır? A) Pastoral B) Lirik C) Dramatik D) Didaktik E) Epik 6. İyi sende, kötü sende 3. Bir yetim görünce döktür dişini Bak aynaya gör kendini 9. SINIF SARMAL TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI Ayrı tutma hiç kimseyi Bozmaya çabala halkın işini Bak aynaya gör kendini Günde yüz adamın vur kır başını Olgun kişi nefse uymaz Bir yaralı sarmak için yeltenme Bak aynaya gör kendini Neler yaptın Hak’tan yana Bak aynaya gör kendini Bir düzene girmez telin Bak aynaya gör kendini Bu dizeler konusuna göre hangi şiir türüne örnek Bu dizelerde aşağıdaki şiir türlerinden hangisine gösterilebilir? özgü nitelikler ağır basmaktadır? A) Dramatik B) Pastoral A) Lirik B) Pastoral C) Satirik D) Epik C) Dramatik D) Didaktik E) Epik E) Didaktik 101

7. Çekildi mi kılıçlar 10. Severim kırlarda ben yaşamayı Türk’ün gönlü hoşlanır On iki ayı Kağanlığı kurmaya Severim kırların yeşil göğsünü Yeni baştan başlanır Bütün süsünü Gözler ayda, güneşte Bu şiir konusuna göre aşağıdaki şiir türlerinin İlteriş Kağan başta hangisinden alınmış olabilir? Yazlar geçer savaşta Ötüken’de kışlanır A) Lirik B) Pastoral Bu şiir konusuna göre aşağıdaki şiir türlerinin C) Epik D) Satirik hangisinden alınmış olabilir? E) Didaktik A) Lirik B) Pastoral C) Epik D) Satirik E) Didaktik 8. Altın da bir pula olur mu kabil 11. Dinleyin dostlarım başa geleni Ehli ile konuş olasın ehil Ekmek çama çıktı, tuz firar etti Cahille konuşma olursun cahil Artık siz düşünün geri kalanı Kişi ayarından düşer mi düşer Çoğu bekliyorduk, az firar etti Bu şiir konusuna göre aşağıdaki şiir türlerinin Bu şiir konusuna göre aşağıdaki şiir türlerinin hangisinden alınmış olabilir? hangisinden alınmış olabilir? A) Lirik B) Pastoral C) Epik D) Satirik A) Lirik B) Pastoral E) Didaktik C) Epik D) Satirik E) Didaktik 9. SINIF SARMAL TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI 9. Ela gözlerine kurban olduğum 12. I. grup II. grup Kahramanlık Ecelim gelmeden öldürme beni I. Epik şiir Kır yaşamı Gizlice uğrunda severim seni II. Didaktik şiir Taşlama Sırrımı kimseye bildirme beni III. Satirik şiir Öğreticilik IV. Pastoral şiir Bu şiir konusuna göre aşağıdaki şiir türlerinin V. Lirik şiir hangisinden alınmış olabilir? A) Lirik B) Pastoral C) Epik D) Satirik I. gruptakilerden hangisi, II. gruptakilerden her- hangi biriyle eşleştirilemez? E) Didaktik A) I B) II C) III D) IV E) V 102

TEST-6 EDEBÎ SANATLAR (SÖZ SANATLARI) - 1 1. Garip Kerem gibi ah ede ede 4. Gün senin için doğuyor senin için Yakıp derunumu köz ettin beni Ben bir yıldızım yıldızlar ortasında Bu dizelerde aşağıdaki söz sanatlarından hangi- Bu dizelerde, lerine yer verilmiştir? A) Teşhis – telmih I. Hüsnütalil B) Telmih – teşbih II. Teşbih C) Hüsnütalil – teşhis III. Mecazımürsel D) Tevriye – kinaye IV. Tecahülüarif E) İstiare – mübalağa V. İrsalimesel söz sanatlarından hangileri kullanılmıştır? A) I ve II B) I ve III C) II ve V D) III ve IV E) IV ve V 2. Bir kuş önümden uçar 5. Hüdai’m gafletten uyan Sensiz geçen ömür ziyan Dere ardından seslenir Ruh bir arı, vücut kovan Özbek gölgeler içindedir Balım yaralı yaralı Taze bir mavilik sürer göklere Bu dizelerde aşağıdaki söz sanatlarından hangi- Bu dizelerde, lerine yer verilmiştir? A) Tenasüp – teşbih I. Kinaye B) Teşhis – teşbih II. Teşhis C) Tezat – tenasüp III. İstiare D) Tevriye – kinaye IV. Tevriye E) Hüsnütalil – mübalağa V. Mübalağa söz sanatlarından hangilerine örnek vardır? A) I ve II B) I ve III C) II ve III D) Yalnız IV E) IV ve V 3. Aşağıdaki dizelerin hangisinde teşhis sanatına 6. Yâr gibi bir vatan 9. SINIF SARMAL TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI yer verilmemiştir? Ve ona Kerem misali A) Toplanırken göklerde bulutlar yığın yığın Yangın biri: Tevfik İleri. Hırçın bir fırtınayı düşünüyordu deniz B) Hepsi bir hikâyeden bahseder satır satır Bu dizelerde aşağıdaki söz sanatlarından hangi- leri kullanılmıştır? Duvarlarda dizilen resim çerçeveleri A) Teşhis – telmih C) Kara gökler kül rengi bulutlarla kapanık B) Telmih – teşbih C) Hüsnütalil – teşhis Evlerin bacasını kolluyor yıldırımlar D) Tevriye – kinaye D) İşte doğduğun eski evdesin birden E) İstiare – mübalağa Yolunu gözlüyor lamba ve merdiven E) Bende hiç tükenmez bir hayat vardı Kırlara yayılan ilkbahar gibi 103

7. Ne büyüksün ki kanın kurtarıyor tevhidi 10. Güzellerin bahçesinde açılan Bedr’in arslanları ancak bu kadar şanlı idi Lale midir sümbül müdür gül müdür Beyaz gerdanına inip saçılan Bu dizelerde aşağıdaki söz sanatlarından hangisi Zülüf müdür, kâkül müdür, tel midir vardır? A) Teşbih - tecahülüarif Bu dörtlükte kullanılan söz sanatları aşağıdakile- B) Teşhis - kinaye rin hangisinde doğru verilmiştir? C) İstiare - teşbih A) Telmih – tevriye D) Tevriye - tenasüp B) Hüsnütalil – tenasüp E) Telmih - istiare C) Tezat – kinaye D) Mecazımürsel – teşbih E) Tecahülüarif – tenasüp 8. O çay ağır akar, yorgun mu bilmem? 11. Adalet pırlanta, doğruluk altın Mehtâbı hasta mı, solgun mu bilmem? Olsa da yüzlerce sarayın yatın Yaslı gelin gibi mahzûn mu bilmem? Mutluluk alınmaz parayla satın Yüce dağ başında siyâh tül vardır. Güzelin hâlinde huy hoşa gider Bu dizelerde, Bu dizelerde kullanılan söz sanatı aşağıdakiler- den hangisidir? I. Teşhis A) Teşbih II. Teşbih B) İrsalimesel III. İstiare C) Tecahülüarif IV. Telmih D) Tevriye V. Tecahülüarif E) Mecazımürsel sanatlarından hangisi yoktur? A) I B) II C) III D) IV E) V 9. SINIF SARMAL TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI 9. Bir büyüsem çocuk olsam 12. Bu yalan dünyada döner dururum Bir yürüsem Vefanın azlığı yıkıyor beni Tırmansam gök dallarına Bilinmez bir sona her an yürürüm Göğe cevabını versem İçimde ateş var yakıyor beni Sokak vakti gün batmadan Sorulara geri dönsem Bu dörtlüğün son dizesinde aşağıdaki söz sanat- larından hangisi vardır? Bu şiirde altı çizili sözde aşağıdaki söz sanatla- A) Teşbih rından hangisi vardır? B) İrsalimesel C) Tecahülüarif A) Tezat B) İstiare C) Mecazımürsel D) İstiare E) Mecazımürsel D) Tevriye E) Kinaye 104

13. Dedim dilber niçin sararıp soldun 16. I. Dost bağının meyveleri erişti Ayva benim alma benim nar benim Dedi çektiğim dil yaresidir. II. Çeşmim yaşı ummanlara karıştı Cefakârım sitemkârım var benim Bu dizelerdeki altı çizili söz hem “konuşma organı” III. Ben bülbülüm ayrı düştüm gülümden hem de eski Türkçedeki anlamıyla “gönül” karşılı- Efgân benim matem benim zar benim ğında kullanılmış olup birinci anlamı kelimenin akla gelen ilk ve yakın anlamıdır. Numaralanmış dizelerde sırasıyla aşağıdaki söz sanatlarından hangilerine yer verilmiştir? Bu açıklamadan hareketle beyitte yapılan söz sa- A) Teşhis – tezat – teşbih natı aşağıdakilerden hangisidir? B) Kinaye – istiare – tekrir C) Tekrir – tevriye – mübalağa A) Tevriye B) Telmih C) Tenasüp D) Hüsnütalil – telmih – tezat E) Tenasüp – mübalağa – istiare D) Kinaye E) İstiare 14. Aşağıdakilerden hangisinde sanatsal bir anlatım yoktur? A) Aşkın kristalleridir parlayan Kullanılmış saatlerinde doğmamış çocukların B) Büyüyen bir çayırdır yaşamın senin Karanlığın üstüne iner her gece C) Yaz tutuşmuşsa yüreğin Durmak bilmiyorsa soğumamış ise düşüncelerin D) Bir kuş yatıyordu taş avluda Kanatlarında kurumuş çamur vardı E) Süzülerek geçiyorum bir yazın içinden Kanatlarıma bakıyor kıskanıyor çocuklar 15. Ben geldim geleli açmadı gökler 9. SINIF SARMAL TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI Ya ben bulutları anlamıyorum Ya bulutlar benden bir şeyler bekler Hayat bir ölümdür aşk bir uçurum Ben geldim geleli açmadı gökler Bu dizelerde, 17. Yâr için başımı belaya saldım I. Teşbih Mecnun’dan Ferhat’tan nasibim aldım II. Kişileştirme Nereye gidelim şaşırıp kaldım III. İrsalimesel Gücüm ancak gözyaşıma yetiyor IV. Tekrir V. Aliterasyon Bu dörtlükteki en belirgin söz sanatı aşağıdaki- lerden hangisidir? kavramlarından hangisi yoktur? A) Tevriye B) Kinaye C) Tecahülüarif D) Teşhis E) Telmih A) I B) II C) III D) IV E) V 105

TEST-7 EDEBÎ SANATLAR (SÖZ SANATLARI) - 2 1. Bilir misin köylerde akşam olunca 4. Bu akşam ışık olduk, renk olduk, ses olduk Çekilir el ayak ortalıktan... Yeniden kışla olduk, asker olduk, tüfek olduk Bir hüzünlü ay doğar karanlığa sapsarı. Başlar bir ağıt gibi sulardan, kapılardan Bu dizelerde aşağıdaki söz sanatlarından hangisi Kurbağa feryatları, köpek ulumaları... ağır basmaktadır? Bu dizelerdeki altı çizili sözde aşağıdaki söz sa- A) Tenasüp B) Kinaye C) İntak natlarından hangisi yapılmıştır? A) Teşhis D) Tezat E) Tevriye B) Telmih C) Hüsnütalil D) Mecazımürsel E) İstiare 2. Sevgilim bu yerden gittin gideli 5. I. Ben miyim bu şimdi gülen, ağlayan saz Nasıl da kendiliğinden değişiyor aynalar Soğuk soğuk esiyor seher yeli II. Seni severek türküden türküye geçer ırmak Toprak yaz yağmuruyla oynaşır Bu dizelerde aşağıdaki söz sanatlarından hangi- III. Bakışların kor ateş, dudakların durgun su sine yer verilmiştir? Biri yakar dünyamı biri boğar A) Teşhis IV. Saadet benziyor boş bir seraba B) Tariz Düşüyor her seven gönül azaba C) Hüsnütalil D) Tevriye Numaralanmış dizelerde aşağıdaki söz sanatla- E) Teşbih rından hangisinin örneği yoktur? A) Teşhis B) Mecazımürsel C) Teşbih D) Tezat E) Tevriye 9. SINIF SARMAL TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI 3. O yön ki ezelle ebed arası 6. Gül der her yanım diken Ne sola kıvrılır ne sağa gelir Çoktur bana gönül çeken Sayılamaz ekip diken Benden âlâ çiçek var mı Bu dizelerde aşağıdaki edebî sanatlardan hangisi Bu dizelerde aşağıdaki söz sanatlarından hangisi ağır basmaktadır? yoktur? A) Tenasüp B) Kinaye C) İntak D) Tezat E) Tevriye A) İstiare B) Tenasüp C) İntak D) Teşbih E) Mübalağa 106

7. Şimdi bir rüzgâr geçti buradan 10. Kirpikleri uzundur yârin hayale sığmaz Koştum ama yetişemedim Meşhur bir meseldir mızrak çuvala sığmaz Nerelerde gezmiş tozmuş Öğrenemedim Bu dizelerdeki söz sanatı aşağıdakilerden hangi- sidir? Bu dizelerdeki söz sanatı aşağıdakilerden hangi- A) Hüsnütalil sidir? B) Tecahülüarif C) Kinaye A) Tariz B) Mübalağa C) Tezat D) İrsalimesel E) Telmih D) Teşbih E) Teşhis 8. Ey oğul ağıtlarla büyüyen yaralı kuşum 11. Bir yetim görünce döktür dişini Güneş şarkısıdır ölümlerle yıkılmayan Bozmaya çabala halkın işini Bir ağızdan söylenirse bir gün bu şarkılar Günde yüz adamın vur kır dişini Sular uyanır sevdiğim nice dağ suları Bir yaralı sarmak için yeltenme Ey oğul ölümlerle yıkılmayan yaralı kuşum Bu dizelerde görülen en belirgin söz sanatı aşa- Bu şiir parçasının 1 ve 3. dizesinde aşağıdaki söz ğıdakilerden hangisidir? sanatlarından hangilerine yer verilmiştir? A) Teşhis – telmih A) Tariz B) Tezat C) Teşbih B) Telmih – teşbih C) Hüsnütalil – teşhis D) Tenasüp E) Teşhis D) Teşbih – mecazımürsel E) İstiare – mübalağa 9. Şakaklarıma kar mı yağdı ne var 12. Aşağıdaki dizelerin hangisinde ayraç içinde veri- 9. SINIF SARMAL TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI Benim mi Allah’ım bu çizgili yüz len söz sanatı yoktur? Ya gözler altındaki mor halkalar A) Sen gittin diye yaslara büründü cihan Neden böyle düşman görünürsünüz Yıllar yılı dost bildiğim aynalar Soluyor dallarda gül dertli dertli (Hüsnütalil) B) İhtiyar dallarda taze yasemin Bu dizelerde aşağıdaki söz sanatlarından hangisi yoktur? Susmuş şarkısı gamın kederin (Teşhis) C) Soğuk iklimlerin çiğ tanesidir yüzün A) Tezat B) Tecahülüarif Sesini duyunca içimi kaplar hüzün (Teşbih) C) Hüsnütalil D) İstiare D) Mecnun yârdan ayrı çölleri gezdi E) Teşhis Ferhat Şirin için dağları deldi (Telmih) E) Ateşten kızaran bir gül arar da Gezer bağdan bağa çoban çeşmesi (Tariz) 107

TEST-8 ŞİİR BİLGİSİ KARMA - 1 1. Yükleyin ne varsa gönlüme demlensin 3 ve 4. soruları aşağıdaki şiire göre cevaplayınız. Ayrılığın üstüne hasretim eklensin Beni geçirmeye yalnızlığım gelsin Bu köy ıssız bir diyar, münzeviler beldesi… Ya dönülür ya dönülmez kimse üzülmesin Kayalardan yükselen coşkun bir kaval sesi Sahilleri kaplayan bir gümüşten buğudur. Bu dizelerle ilgili olarak aşağıdakilerden hangisi Gözlerimin daldığı ufuk bu engin sudur: söylenemez? Ne yarlardan güller şafaktan ziya diler, A) Kişileştirmeye başvurulmuştur. Ne üstünde kımıldar ince, narin gemiler… B) Nazım birimi dörtlüktür. Deniz gökten lekesiz, bugün yarından güzel C) Serbest ölçüyle yazılmıştır. Kırları gölgemle ben dolaşırken yan yana D) Uyak düzeni aaaa’dır. Benzetirim kendimi bir sürüsüz çobana. E) Zengin uyak kullanılmıştır. Burda garip ruhumun söndü bütün hevesi, Bu köy ıssız bir diyar, münzeviler beldesi. (münzevi: İnsanlardan kaçan, tek başına yaşamayı seven.) 2. Günaydın tavuklar, horozlar 3. Bu dizelerle ilgili olarak, I. Benzetmeden yararlanılmıştır. Artık memnunum yaşamaktan II. Yalnızlık teması işlenmiştir. Sabah erkenden kalktığım zaman III. Bir köy manzarası tasvir edilmiştir. Siz varsınız; IV. Halk şiirinin biçim özelliklerine bağlı kalınmıştır. Gündüz işim var, arkadaşlarım, V. Pastoral ve lirik özellikler taşımaktadır. Gece yıldızlar var, karım var, Günaydın tavuklar, horozlar! 9. SINIF SARMAL TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI Bu dizelerle ilgili olarak, belirlemelerinden hangileri yanlıştır? I. Serbest şiir örneğidir. A) I ve II B) Yalnız III C) II ve IV II. Teması yaşama sevincidir. III. Yinelemelerden yararlanılmıştır. D) Yalnız IV E) Yalnız V IV. Didaktik şiir örneğidir. V. Sanatsal bir anlatıma başvurulmuştur. belirlemelerinden hangileri yanlıştır? 4. Bu dizelerde dizilişine göre kullanılan uyak türü A) I ve II B) I ve III C) II ve IV aşağıdakilerden hangisidir? D) III ve V E) IV ve V A) Çapraz B) Sarmal C) Düz D) Örüşük E) Mâni tipi 108

5. Mademki o iklime erişmeye imkân yok, 7. Bu dizelerin şairi için, I. Ümidini korumaktadır. Neden böyle vakitsiz enginlere çıkışlar? II. Sıla özlemi çekmektedir. Bulutlar toplanıyor, ufukta dalgalar çok, III. Tedirginlik yaşamaktadır. Kış geliyor, yelkenler emin bir yerde kışlar! IV. Yalnız bir yaşam sürmektedir. V. Çaresizliği bunalıma dönüşmüştür. Bu dizeler için aşağıdakilerden hangisi söylene- mez? belirlemelerinden hangileri yanlıştır? A) Ek halinde redif vardır. B) Tam kafiye kullanılmıştır. A) I ve II B) I ve III C) II ve V C) abab şeklinde uyaklanmıştır. D) Nazım birimi dörtlüktür. D) III ve IV E) IV ve V E) Son dizede ad aktarması vardır. 6 ve 7. soruları Ahmet Muhip Dıranas’ın 8. Nihayetsiz çöllerin üstünden hep beraber aşağıda verilen “Ve Böyle Biteviye” adlı şiirine Geçerken bulmadılar ne bir ot ne bir yosun, göre cevaplayınız. Ürkmeden su içsinler yavaşça, susun, susun! Bir sebile döküldü bembeyaz güvercinler... Vakit dar olsa gerek, – Hep içim ürpererek Bu dizelerde aşağıdakilerden hangisi yoktur? Diyorum – A) Redif Vakit dar olsa gerek. B) Tam kafiye C) Hece ölçüsü Belirsiz bir âlemde, D) Sarmal kafiye – Ekseri penceremde E) Zengin kafiye Bekliyorum – Bir bahar olsa gerek. 9. I. Eylülde melül oldu gönül soldu da lâle 9. SINIF SARMAL TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI Bir kâküle meyletti gönül geldi bu hâle Binmişim bir gemiye II. Gözlerim daldı gitti, bir rüya denizine – Ve böyle biteviye Sularda uzun uzun baktım ayın izine Gidiyorum – III. Kardır yağan üstümüze geceden Bir diyar olsa gerek. Yağmurlu, karanlık bir düşünceden IV. Gözlerin kararan yollarda üzgün (biteviye: Sürekli olarak, aynı biçimde, tekdüze.) Ve bir zambak kadar beyazdır yüzün V. Sen gelmedin bu yerlere, gelmek kolay değil 6. Bu dizeler konusuna göre aşağıdaki şiir türleri- Yıllar süren bir özlemi bilmek kolay değil nin hangisine örnek oluşturur? Numaralanmış dizelerin hangilerinde redif yok- A) Pastoral tur? B) Lirik C) Didaktik A) I ve II B) I ve IV C) II ve V D) Satirik E) Dramatik D) III ve IV E) IV ve V 109

10. • Artık tüm sesler kesildi 12. Selam, sonsuzluğun aydınlık bahçesinden Şarkı mı dua mı biten Selam, senelerce senelerce önceye Geceler güne dönmeden Selam, size yüce dağların tepesinden Limana ulaştı gemi Selam, bizimle doğan gündüz ve geceye • Güzel, ne güzel olmuşsun Bu dizelerle ilgili aşağıdakilerden hangisi söyle- Görülmeyi görülmeyi nemez? Siyah zülfün halkalanmış A) Yinelemeye başvurulmuştur. Örülmeyi örülmeyi B) Açık, anlaşılır bir dil kullanılmıştır. C) Ölçü ve redif gibi ahenk ögelerine yer verilmiştir. Bu şiir parçalarıyla ilgili olarak, D) 1 ve 3. dize arasında yarım, 2 ve 4. dize arasında I. 8’li hece ölçüsüyle yazılmışlardır. zengin uyak vardır. II. Nazım birimleri dörtlüktür. E) Doğa ve zamana özgü ögelerden yararlanılmış- III. Tam kafiye kullanılmıştır. IV. Redife yer verilmiştir. tır. V. İki şiirde de aynı tema işlenmiştir. belirlemelerinden hangileri yanlıştır? A) I ve II B) I ve III C) II ve IV D) III ve V E) IV ve V 11. I. O zaman başından aşkındı derdi 13. • Zihni dert elinden her zaman ağlar Mermeri oyardı, taşı delerdi Vardım bağ ağlar, bağban ağlar II. Kaç yanık yolcuya soğuk su verdi Sümbüller perişan güller kan ağlar Değdi kaç dudağa çoban çeşmesi Şeyda bülbül terk edeli bu bağı III. Vefasız Aslı’ya yol gösteren bu 9. SINIF SARMAL TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI Kerem’in sazına cevap veren bu • Emrah der ki düştüm dile IV. Gönlümü Maraşlının yaktı kara haberi Bülbül figan eder güle Aradan yıllar geçti işte o günden beri Güzel sevmek bir sarp kale V. Ne şair yaş döker, ne âşık ağlar Ya alınır ya alınmaz Tarihe karıştı eski sevdalar Bu şiir parçalarının karşılaştırmasıyla ilgili olarak Numaralanmış dizelerin hangilerinde zengin aşağıdaki yargılardan hangisi doğru değildir? uyak yoktur? A) İkisinde de tam uyak vardır. B) Her ikisi de ait oldukları şiirin son dörtlükleridir. A) I ve II B) I ve III C) II ve III C) Her ikisinde de şiirin ahenk unsurlarına yer veril- D) III ve V E) IV ve V miştir. D) Nazım birimleri ve uyak düzenleri aynıdır. E) Her ikisinde de teşbih vardır. 110

TEST-9 ŞİİR BİLGİSİ KARMA - 2 1. Ilık bir su gibidir içimde yalnızlığım, 4. Sevgileri yarınlara bıraktınız Yalnızlığım, ruhumda uzak bir ses gibidir. Çekingen, tutuk, saygılı Her sabah ufuklardan mavi şarkılar gelir, Bütün yakınlarınız Ve her sabah ürperir içimde yalnızlığım. Sizi yanlış tanıdı Bu dizelerde aşağıdaki söz sanatlarından hangisi- Bitmeyen işler yüzünden ne yer verilmiştir? (siz böyle olsun istemezdiniz) A) Tevriye Bir bakış bile yeterken anlatmaya her şeyi B) Teşbih Kalbinizi dolduran duygular C) Telmih Kalbinizde kaldı D) Tecahülüarif E) Tariz Bu dizelerde işlenen duygu aşağıdakilerden han- gisidir? 2. Ne hoştur kırlarda yazın uyumak! A) İfade edilmeyen sevgilerin verdiği pişmanlık B) Uzakta olan yakınlara özlem Bulutlar ufukta beyaz bir yumak, C) Saygı ve sevginin, yerini duygusuzluğa bırakması Ağaçlar bir derin hulyaya varmış, D) Yoğun iş yaşamı yüzünden insanların birbirini gö- Saçında yepyeni teller ağarmış. Baş yorgun, yaslanır yeşil otlara, rememesinin üzüntüsü Göz dalgın, uzanır ta bulutlara. E) Yanlış anlaşılma kaygısı Bu dizeler konusuna göre aşağıdaki şiir türlerinin hangisinden alınmış olabilir? 5. I. Ben o yâri sevdim o ettikçe naz A) Didaktik B) Epik Kaç yıldır bu yolda eyledim niyaz C) Pastoral Bilmem ara yerde nedir itiraz D) Lirik Ya ben onu görmeden mi gideyim E) Dramatik II. Der Sümmani tamam oldu muhabbet 9. SINIF SARMAL TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI 3. Uyu! Gözlerinde renksiz bir perde, Biz varalım siz olasız selâmet Kalktı bu köylerden çekildi kısmet Bir parça uzaklaş kederlerinden. Göründü gözüme yol yavaş yavaş Bir ruh gülümsüyor gibi derinden, Mehtabın ördüğü saatler nerde? Numaralanmış dizelerle ilgili olarak, Bu dizelerde kullanılan kafiye düzeni aşağıdakiler- den hangisidir? I. Ait oldukları şiirlerin son dörtlüğü olması A) Düz II. Tam uyaktan yararlanılması B) Çapraz III. Redife yer verilmesi C) Örüşük IV. 11’li hece ölçüsü kullanılması D) Sarmal V. Koşma nazım şekliyle yazılması E) Mâni tipi özelliklerinden hangileri bu dörtlükler için ortak değildir? A) Yalnız I B) I ve II C) II ve V D) III ve IV E) IV ve V 111

6. Garibim, namıma Kerem diyorlar 9. Kağnılar yol açar ıssız dağlarda Aslı’mı el almış harem diyorlar Bunların dilinde ne acı dolu Hastayım derdime verem diyorlar Maraşlı Şeyh Oğlu Satılmış’ım ben dizeleriyle, Bu dizelerle ilgili aşağıdakilerden hangisi yanlış- I. vatan ağlar da tır? II. şu Anadolu A) Düz uyak düzeninden faydalanılmıştır. III. kimseye yalvarmaz B) Satirik bir şiirden alınmıştır. IV. bu seste durmadan C) Kelime halinde redif kullanılmıştır. D) Birden fazla edebî sanattan yararlanılmıştır. sözlerinin tümü kullanılarak çapraz uyak düzenin- E) Tam kafiyeye yer verilmiştir. de bir dörtlük oluşturulmak istenirse son iki dize aşağıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir? A) III ve I B) I ve III C) IV ve I IV ve II IV ve II III ve II 7. I. Aramazdık gece mehtabı yüzün parlarken D) III ve II E) I ve II Bir uzak yıldıza benzerdi güneş sen varken IV ve I III ve IV (Tenasüp) 10. Ey dil hele âlemde bir âdem yoğ imiş II. Gül hazin, sümbül perişan, bağzarın şevki yok Vâr ise de ehl-i dile mahrem yoğ imiş Derd-nâk olmuş hezâr-ı nağmekârın şevki yok Gam çekme hakîkatde eğer ârif isen (Teşhis) Farz eyle ki el’ân yine âlem yoğ imiş III. Vakit dolar, nakit biter kasanda Bu dizeler aşağıdaki şiir geleneklerinden hangi- Sevda bir kitaptır gönül masanda (Teşbih) sinden alınmış olabilir? IV. Anlat bakır mangal yalnızlığını anlat Anlat yalnızlığını rüyadan kalma halı (İntak) A) Halk şiiri B) Modern şiir V. Gökten bir el yaşlı gözleri siler Şenlenir evimiz barkımız bizim (Mecazımürsel) Numaralanmış dizelerin hangisi yay ayraç içinde C) Divan şiiri D) Tasavvufi şiir verilen söz sanatıyla uyuşmamaktadır? A) I B) II C) III D) IV E) V E) Serbest şiir 9. SINIF SARMAL TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI 8. Ağır ağır çıkacaksın bu merdivenlerden, 11. En katı yüreklinin bile bu sabah iki, Eteklerinde güneş rengi bir yığın yaprak, Üç damla yaş kurudu solgun yanaklarında; Ve bir zaman bakacaksın semaya ağlayarak... Açılan yolcuların hepsi hissetmişti ki Sular sarardı... yüzün perde perde solmakta, Bugün de erişilmez o diyara, yarın da… Kızıl havaları seyret ki akşam olmakta. Bu dizelerle ilgili olarak aşağıdakilerden hangisi Bu dizelerin şairi için aşağıdakilerden hangisi yanlıştır? söylenebilir? A) Ek halinde redif vardır. A) Kararlarında gerçekçidir. B) II ve IV. dize arasında tam kafiye vardır. B) Hayatı zorluklarla geçmiştir. C) Dörtlük nazım birimiyle yazılmıştır. C) Mutlu bir yaşam sürmektedir. D) Çapraz kafiye düzeniyle oluşturulmuştur. D) Geleceğe dair umut vardır. E) I ve III. dizede zengin kafiyeye yer verilmiştir. E) Karamsar bir ruh hali söz konusudur. 112

TEST-10 SIFATLAR (ÖN ADLAR) - 1 1. I. Gökyüzünün başka rengi de varmış! 4. daha dokunmadan kurudu II. Geç fark ettim taşın sert olduğunu. irem çöllere bir türlü yağamıyorum III. Su insanı boğar, ateş yakarmış! yeni bir koşunun başlangıcında IV. Her doğan günün bir dert olduğunu, biraz deprem sonrası biraz şehir hülyâsı V. İnsan bu yaşa gelince anlarmış. bir kalp yangınından geriye kalan siyah gözlerine beni de götür Bu dizelerin hangilerinde sıfat yoktur? artık bu yerlere sığamıyorum A) I ve II B) I ve III C) II ve III Bu dizelerde aşağıdaki sıfat türlerinden hangisi- nin örneği yoktur? D) III ve IV E) IV ve V A) Niteleme sıfatı B) İşaret sıfatı C) Belgisiz sıfat D) Sayı sıfatı E) Belirtme sıfatı 2. I. Zamanla nasıl değişiyor insan! AKILLI KÂĞIT II. Hangi resmime baksam ben değilim. Niteleme sıfatları isimlere, bazen de zamirlere sorulan III. Nerde o günler, o şevk, o heyecan? IV. Bu güler yüzlü adam ben değilim; “nasıl” sorusuyla bulunur. “Nasıl” sorusu fiil veya fiilim- V. Yalandır kaygısız olduğum yalan. siye sorulursa durum zarfı elde edilir: 1. İnsan küçük sorunları dert etmemeli. (sıfat) Bu dizelerin hangisinde bir isim hem niteleme isim hem de belirtme sıfatı almıştır? 2. Soğanları küçük doğra. (zarf) A) I B) II C) III D) IV E) V fiil 3. Hızlı giden araba yavaşladı. (zarf) fiilimsi 4. Hızlı koşucuydu aslında. (sıfat) isim 5. Gümüş bir dumanla kapandı her yer; 9. SINIF SARMAL TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI I Yer ve gök bu akşam yayla dumanı; II 3. Bu vatan toprağın kara bağrında Sürüler, çimenler, sarı çiçekler, Sıradağlar gibi duranlarındır. III Bir tarih boyunca onun uğrunda Kendini tarihe verenlerindir. Beyaz kar, yeşil çam yayla dumanı! IV V Bu dizlerde kaç tane sıfat vardır? Bu dizelerde numaralanmış sıfatlardan hangisi- nin türü farklıdır? A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 5 A) I B) II C) III D) IV E) V 113

6. Aşağıdaki dizelerin hangisinde niteleme sıfatı 8. I. Ormanlar koynunda bir serin dere, Dikenler içinde sarı gül vardır. yoktur? II. Şimşek gibi bir semte atıldık yedi koldan, A) Kara gökler kül rengi bulutlarla kapanık; Şimşek gibi Türk atlarının geçtiği yoldan. III. Son şanlı macerasını tarihe anlatın: Evlerin bacasını kolluyor yıldırımlar. Zincir içinde bağlı duran kahraman atın B) Üstüme camlarını, hep simsiyah, dikiyor; IV. Cehennem olsa gelen, göğsümüzde söndürürüz; Bu yol ki Hak yoludur, dönme bilmeyiz, yürürüz! Gözüne mil çekilmiş bir âmâ gibi evler. V. Her gönül bir Leylâ aşkıyla yaslı. C) Kaldırımlar, çilekeş yalnızların annesi; Ne Şirin eksilir bu yerden ne Aslı, Kaldırımlar, içimde yaşamış bir insandır. Numaralanmış dizelerin hangisinde bir isim bir- D) İn cin uykuda, yalnız iki yoldaş uyanık; den fazla sıfatla nitelenmiştir? Biri benim, biri de serseri kaldırımlar. A) I B) II C) III D) IV E) V E) Ne sabahı göreyim ne sabah görüneyim Gündüzler size kalsın, verin karanlıkları AKILLI KÂĞIT AKILLI KÂĞIT Sıfat-fiiller de adlaşmış sıfat görevi üstlenebilir: Nitelik bildiren sözcüğün nitelediği adın yerine geçmesi 1. Alışmış, kudurmuştan beterdir. (adlaşmış sıfat-fiil) ile adlaşmış sıfat ortaya çıkar. Adlaşmış sıfatlar da birer 2. Tekkeyi bekleyen, çorbayı içer. (adlaşmış sıfat-fiil) isimdir: 3. Dost dediğin, dostun kıymetini bilendir. (adlaşmış 1. Genç insanlar, keşfetmeyi sever. (sıfat) 2. Gençler, keşfetmeyi sever. (adlaşmış sıfat-fiil) sıfat-fiil) 3. İyi insanın kıymetini bilelim. (sıfat) 4. Hâl bilirin hâli başkadır. (adlaşmış sıfat-fiil) 4. İyinin kıymetini bilelim. (adlaşmış sıfat-fiil) 5. Soğuk hava, bazen Erzurum'u çekilmez kılıyor. (sı- fat) 6. Soğuk, bazen Erzurum'u çekilmez kılıyor. (adlaşmış sıfat-fiil) 9. SINIF SARMAL TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI 7. Aşağıdaki dizelerin hangisinde belirtme sıfatı 9. Aşağıdaki dizelerin hangisinde bir isim hem nite- yoktur? lenmiş hem de belirtilmiştir? A) Bin gemle bağlanan yağız at şâha kalkıyor, A) Bitmeyen aşk türküsü kumruların sesinde, Gittikçe yükselen başı Allah’a kalkıyor! Rüyası ömrümüzün çünkü eşyaya siner B) Şakaklarıma kar mı yağdı ne var? B) Köyler, ufka dizilen tozlanmış birer resim; Benim mi Allah’ım bu çizgili yüz? Yollar, köyleri saran eskimiş çerçeveler. C) Uzanıverse gövdem, taşlara boydan boya; C) Burcu burcu yayla kokar, ellerin Alsa buz gibi taşlar alnımdan bu ateşi. Türkü türkü, mâni mâni dillerin D) Bir gün doludizgin boşanan atlarımızla D) Hadi git, benden sana dilediğince izin, Yerden yedi kat arşa kanatlandık o hızla... Öyle bir uzaklaş ki karda kalmasın izin. E) Ben de güneş gibi, yüce dağ gibi E) Bir alev hâlinde düştün elime, İçinde kaybolsam yayla dumanı! Hani ey gözyaşım, akmayacaktın? 114

10. I. Yeşil pencerenden bir gül at bana, 13. I. Havalar güzel gidiyor Işıklarla dolsun kalbimin içi. Sen de çiçek açtın erkenden II. Açılan bir gülsün sen yaprak yaprak, Küçük zerdali ağacım, Ben aşkımla bahar getirdim sana; Aklın ermeden. III. Bir gölge seçerim, olur bir kanat; Rüzgârlar derinde kişneyen bir at; II. Bak kurt gibi kalın yapılı IV. Ey mavi göklerin beyaz ve kızıl süsü… Görmüş geçirmiş ağaçlara Kız kardeşimin gelinliği, şehidimin son örtüsü. Küçük zerdali ağacım, V. Şakaklarıma kar mı yağdı ne var? Pişman olursun sonra. Benim mi Allah’ım bu çizgili yüz? III. Şimdi okşar da hafif hafif Numaralanmış dizelerin hangisinde bir isim bir- Bir gün yerden yere çalar rüzgâr den fazla sıfat almamıştır? Küçük zerdali ağacım, Bakma güzel gitsin havalar. A) I B) II C) III D) IV E) V IV. Sallasın dalların çocukların gibi Bakma güneş ısıtsın varsın Küçük zerdali ağacım, Sonra donarsın 11. Aşağıdaki dizelerin hangisinde adlaşmış sıfat V. Zemheri bahar mı olur Akşamları seyret anlarsın vardır? Sakın erkenden çiçek açma A) Ben sana mecburum bilemezsin Küçük zerdali ağacım. Adını mıh gibi aklımda tutuyorum Numaralanmış dizelerin hangilerinde birden fazla B) Yüzüme sabahı takıyorum sıfat vardır? Çok vazo yüzünden evde A) I ve II B) I ve IV C) II ve III C) Bir renk çığlığı içinde bahçemizden D) III ve V E) IV ve V Bir el çıkarmaya başlar bohçamızdan D) Doğruyu yanlışı bilemez oldum 14. Sevmiyorum suyunda yıkanmamış rüzgârı Rahatça bir nefes alamaz oldum E) Sana bir şiir getiririm Sözler rüyamdan fışkırır I 9. SINIF SARMAL TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI Dalgaların gözümde tütüyor mavi, yeşil... II III İçimi güldürmüyor sensiz ay ışıkları IV 12. Bir ayna parçasından başka beni kim anlar, Ufkunda yükselmeyen güneşler güneş değil Bir mum gibi erirken bu bitmeyen düğünde? V Bir kardeş tesellisi verir bana aynalar; Aynalar da olmasa işim ne yeryüzünde? Numaralanmış sözcüklerden hangileri sıfat gö- revli kullanılmıştır? Bu dizelerde kaç tane niteleme sıfatı vardır? A) I ve II B) I ve V C) II ve III A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 5 D) III ve V E) IV ve V 115

TEST-11 SIFATLAR (ÖN ADLAR) - 2 1. (I) Cefakâr Anadolu kadını, hissettiklerini kilimlerle 4. Uzanıverse gövdem taşlara boydan boya anlatmış. (II) Onları âdeta yazılı bir metin hâline getir- I miştir. (III) Kimisi değme ressamların tablolarıyla yarı- şacak eserler meydana getirmiştir. (IV) İşte bu yüzden Alsa buz gibi taşlar alnımdan bu ateşi Picasso’nun “Benim resimlerim kadar güzel bir şey arıyorsanız bu, bir kilim olur.” sözü gelmeli akıllara. II (V) Hangi insan kilimlerin güzelliği karşısında etkilen- memiştir ki? Dalıp sokaklar kadar esrarlı bir uykuya Bu parçada numaralanmış cümlelerle ilgili aşağı- III IV da verilenlerden hangisi yanlıştır? A) I. cümlede, işaret sıfatı vardır. Ölse kaldırımların kara sevdalı eşi B) II. cümlede, belirtme sıfatı vardır. C) III. cümlede, türemiş sıfat vardır. V D) IV. cümlede, niteleme sıfatı vardır. E) V. cümlede, soru sıfatı vardır. Bu dizelerde altı çizili sözcüklerden hangisi sıfat değildir? 2. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde işaret sıfatı A) I B) II C) III D) IV E) V kullanılmamıştır? A) Acaba yine gelebilecek miydik bu güzel diya- 5. Aşağıdaki dizelerin hangisinde kurallı birleşik sı- ra? fata yer verilmiştir? B) O türde bir olumsuzlukla hiç karşılaşmadık. A) Çılgın gönüllerinde aşkın en büyük kini C) Bu, herkesin çözebileceği bir zekâ sorusu de- Yosunlu kayaların o yeşil gözlerini ğil. B) Rüzgârların ıslığı en yakın yoldaşları D) Şöyle takılar abiye giysilerle hoş durur. E) Arkadaşım da şu yolun daha kestirme olduğunu Yıllarca dövünerek içi yenmiş taşları C) Köpükten omuzları birbirine dayanmış söyledi. Yüksek, mağrur başları akşam rengiyle yanmış D) Bazen yırtık yelkenli bir sandala çarparak Gitgide coşuyorlar bak deniz sarhoşları E) Söğütlü sahilinde gölgemiz duruyor mu Sarıyor mu dağları o altından kemerin 9. SINIF SARMAL TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI 3. Kimse kınamasın, hasret doluyum 6. I. Kardır yağan üstümüze geceden II. Yağmurlu, karanlık bir düşünceden I III. Ormanın uğultusuyla birlikte IV. Ve dörtnala, dümdüz bir mavilikte Duygular olmasa bilin ölüyüm V. Kar yağıyor üstümüze, inceden II Numaralanmış dizelerle ilgili aşağıdakilerden hangisi yanlıştır? Kötüyle işim ne, Hakk’ın kuluyum A) I. dizede kurallı birleşik sıfat kullanılmıştır. B) II. dizede bir isim birden fazla sıfat almıştır. III C) III. dizede belirtili ad tamlaması kullanılmıştır. D) IV. dizede pekiştirme sıfatı vardır. Bütün insanları, göresim geldi E) V. dizede basit yapılı isimler kullanılmıştır. IV V Bu parçadaki altı çizili sözcüklerden hangisi sıfat olarak kullanılmıştır? A) I B) II C) III D) IV E) V 116

7. I. Caddeden sokaklara doğru sesler elendi. 10. Aşağıdaki dizelerin hangisinde bir isim hem nite- II. Bir kömür dumanıyla tütsülendi akşamlar. III. Gurbete düşmüşlerin başına çöktü damlar leme hem de belirtme sıfatı almıştır? IV. Mezarda ölü gibi yalnız kaldım odamda A) Yalnız kendi başın mı dertli sanırsın V. Yollarını bekledim görüneceksin ümidiyle Gölgesi yeryüzünde avare insan? Numaralanmış dizelerin hangisinde adlaşmış sı- B) Şaşacak ne var bunda bilmem fat vardır? Pijamayla başka adamsam A) I B) II C) III D) IV E) V C) Gür çemenler gibi fışkırıyor karanlıktan Kökleri kurumuş sandığım o güzel günler D) Sen yalnız türkünü söylemeye bak Karanlıkta çıkan ses daha berrak E) Kokusuyla baş başa kaldı çiçek Artık emniyette hem fil hem böcek 8. Aşağıdaki dizelerin hangisinde sıfat yoktur? 11. Aşağıdakilerin hangisinde bir ad, birden çok sı- A) Suyun, ateşin ötesinde üstün fatla nitelenmiştir? Bir şey var ki hayattan daha güzel A) Uzun olur gemilerin direği B) Fakat zamanla dostlar unutulurlar Yanık olur efelerin yüreği Sevgiliyi bir başkası avutur B) Uzun, ince bir yoldayım C) Ne gelir ki elimden sizin için Gidiyorum gündüz gece Benim de dertlerim bitmez söylesem C) Gurbet elde bir hâl geldi başıma D) Hayal meyal şeylerden ilk aşkımız Ağlama gözlerim Mevla’m kerimdir Hatırası bile yabancı gelir D) Senin yazın kışa benzer E) Gökyüzünün başka rengi de varmış Bir edalı başa benzer Geç fark ettim taşın sert olduğunu E) Söğüdün yaprağı narindir narin İçerim yanıyor dışarım serin 9. Aşağıda verilen dizelerin hangisindeki altı çizili 12. Sana dün bir tepeden baktım aziz İstanbul 9. SINIF SARMAL TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI sıfatın yapısı diğerlerinden farklıdır? Görmedim, gezmediğim, sevmediğim hiçbir yer A) Dilerim Tanrı’dan ki sana açık kucaklar Ömrüm oldukça gönül tahtıma keyfince kurul Sade bir semtini sevmek bile bir ömre değer Zümrüt-yakutla değil, sarı yaprakla dolsun B) Bu akşam bilmediğim bir âlem içindeyim Bu dizelerde aşağıdakilerden hangisi yoktur? A) Türemiş sıfat Sanki Türkistan, Turfan, Altay yahut Çin’deyim B) Basit sıfat C) Gönlüm kanmaz denizin dalgasına, yeline C) Birleşik sıfat D) Adlaşmış sıfat Hasretim püfür püfür esen yaylamınkine E) Belirtme sıfatı D) Körfez düşünür, Kanlıca mahzundur uzakta Oysaki daha demin, her yer güneşle şendi E) Nasıl yalçın kayayı sökerse dalga yardan Gönlümü öyle söktün içimdeki duvardan 117

TEST-12 YAZIM KURALLARI VE NOKTALAMA İŞARETLERİ 1. Aşağıdaki dizelerin hangisinde bir yazım yanlışı 3. I. Körfezde ki dalgın suya bir bak, göreceksin Geçmiş gecelerden biri durmakta derinde vardır? II. Ardımdaki karlı dağlar diyesin A) Bir siyah kadındır ki kaldırımlarda gece, Çeşmim yaşı her dem çağlar diyesin III. Altın bilezikler o kokulu ten Dalgın bir hayal gibi eteğini sürükler. Bir tüy ki can verir bir gülümsesen B) Dindirmez anladım bunu hiç bir güzel kıyı; IV. O kadar dolu ki toprağın şanla Bir değil sanki bin vatan gibisin Bir bitmeyen susuzluğa benzer bu ağrıyı. V. Der ki Hasan yâr hayalin görürken C) Şimdi bomboş sebilden selviler bir şey sorar, Naz ile bir danem yolda giderken Hatırlatır uzayan dem çekişleri rüzgâr Numaralanmış dizelerin hangisinde “ki” bağlacı- D) Birdenbire uyanır bir ana uykusundan, nın veya “-ki” ekinin yazımında bir yanlışlık yapıl- mıştır? Sapsarı bir korkuyla bakakalır nefessiz. E) Cennette bugün gülleri açmış görürüz de A) I B) II C) III D) IV E) V Hâlâ o kızıl hatıra gitmez gözümüzde DİKKAT AKILLI KÂĞIT Bağlaç olan de/da ayrı yazılır. Büyük ses uyumuna göre “de” ve “da” şeklinde yazılır ama ünsüz benzeş- “Sanki, oysaki, halbuki, mademki, belki, çünkü, meğerki, mesine uymaz ve “te/ta” şeklinde yazılamaz. Aşağıdaki illaki” sözcükleri kalıplaşmıştır bu yüzden bitişik yazılır. yazımlar doğrudur: Sana hiç de haksızlık etmedim. AKILLI KÂĞIT Bu sokak da çok değişti. Bu sokakta dün kavga çıktı. Aitlik ve işaret bildiren ilgi zamiri ve sıfat veya adlaşmış sıfat yapan -ki eki bitişik, bağlaç olan “ki” ayrı yazılır. Aşağıdaki yazımlar doğrudur: Evdeki hesap çarşıya uymuyor ki... Bizimki çok çalışıyor demek ki kazanmaya kararlı. Karşıki dağları duman kapladı. 9. SINIF SARMAL TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI 2. Aşağıdaki dizelerin hangisinde bir yazım yanlışı 4. Aşağıdaki dizelerin hangisinde “de/da” bağlacının vardır? veya “-de/-da” ekinin yazımında bir yanlışlık yapıl- A) Gönlümü göklere çekti bulutlar mıştır? A) Bizim de kalbimizi kımıldatır yerinden Gözlerim Ağrı’ya asılıp kaldı B) Yalan mı söyledin göz göre göre Toprağa diz vuruşu dağ gibi zeybeğin B) Altın da bir pula olur mu kabil Ne zaman dolacak verdiğin süre C) Kurt ona derim ki Ağrı’da geze Ehli ile konuş olasın ehil C) Ellerin yurdun da çiçek açarken Üç beş murdar için inmeye düze D) Yel ona derim ki hep sereserpe Bizim ile kar geliyor gardaşım D) Kalmasa da şöhretimi duymayan Çiçek döker gibi Ağrı’yı öpe E) Turnalarla gelen baharın sesi Kimliğimi tarif etmek zor benim E) Kimi görsem dert kitabını açarım Çekip kuşak kuşak Ağrı’yı sarsın Beni de bir haksız yar yaraladı 118

5. I. Bak, seyret ağaran rengini ufkun 8. Aşağıdakilerin hangisinde virgül cümle içindeki Mahmur gözlerinde süzülsün uykun II. Sarmış deniz kızları gibi dalgalar bizi ara sözleri veya ara cümleleri ayırma göreviyle Uzun saçları gümüş, şeffaf tenleri fosfor kullanılmıştır? III. Sümbüller perişan güller kan ağlar A) Alaca karanlık içinde sivri, siyah bir kaya belli be- Şeyda bülbül terkedeli bu bağı IV. Gökyüzünün başka rengi de varmış lirsiz bir şekilde görülüyordu. Geç fark ettim taşın sert olduğunu B) Her sabah buradan, bizim evin önünden, bir gü- V. Elverir ki bir gün bana, derinden Ta derinden, bir gün bana “Gel!” desin vercin sürüsü geçer. C) Beyazıt’taki havuzun kenarındaki kanepeye otur- Numaralanmış dizelerin hangisinde birleşik söz- cüklerin yazımı ile ilgili bir yanlışlık yapılmıştır? muş, sizi bekliyorum. D) İstanbul’un eski hayatını onun romanlarında, şiir- A) I B) II C) III D) IV E) V lerinde ve öykülerinde bulabilirsiniz. 6. Aşağıdaki dizelerin hangisinde yazım yanlışı E) Fırtınadan, soğuktan, yağmurdan bunalmış öyle- yoktur? ce fırtınanın dinmesini bekliyorduk. A) Uçan kuşları düşün, geçen kervanları an 9. Efsane, anlatım açısından masallara benzer nitelik- Madem ki kara bahtın adını koydu çoban B) Bir ısıtır, bir üşütür, bir ağlatır, bir güldürür ler taşır. Gerçek veya hayali şahıs, yer, olay hakkın- da gerçek olduğuna inanılarak anlatılan olağan dışı Sen hem bir hastalık hemde sağlık gibisin ögelerle bezenmiş küçük hikâyeciklerdir. Efsane- C) Ecel tuzağını açamaz mısın? lerde anlatılanların, bir ölçüde de olsa, inandırıcılık özelliği vardır. Efsaneler, dilden dile anlatılagelmiş Açıpda içinden kaçamaz mısın? çok eski anlatılar olup ortak anonem ürünlerdir. Bir D) Yanlız bu semti sevmek için ömrümüz kısa araştırmacı; masallar ve efsaneler, bir milletin hafı- zasıdır, diyor. Yazlar yavaşça bitmese, günler kısalmasa E) Senin için kandiller tutuştu kendiliğinden Bu parçada, virgülün (,) aşağıdaki kullanım alan- larından hangisine örnek yoktur? Resmine sürme çektim kandillerin isinden A) Eş görevli sözleri ayırmak B) Tırnağa alınmamış alıntı cümleyi ayırmak 7. Hadi git , ne bir adres , ne bir hatıra bırak ! C) Ara sözleri belirtmek 9. SINIF SARMAL TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI D) Yüklemden uzak düşen özneyi belirtmek I II III E) Sıralı cümleleri ayırmak Zannetme ki pişmanlık , mutluluk kadar ırak ! 10. Valery, şiirin fikirlerle yapılamayacağını savunur ( ) “Şi- IV V irin içinde fikir ( ) elmanın içindeki gıda kadar saklı olmalıdır.” sözü de oldukça ün kazanmıştır ( ) John Bu dizelerdeki numaralanmış yerlerin hangisinde Ciardi’nin de bir sözü varmış, yeni öğrendim ( ) “Şiir bir noktalama yanlışlığı yapılmıştır? fikirlerden söz açmaz, onları bir aktör gibi temsil eder.” diyor ( ) A) I B) II C) III D) IV E) V Bu parçada ayraçlarla belirtilen yerlere aşağıda- kilerin hangisinde verilen noktalama işaretleri sı- rasıyla getirilmelidir? A) (:) (,) (.) (:) (.) B) (!) (;) (,) (?) (.) C) (,) (:) (!) (…) (.) D) (.) (;) (!) (?) (.) E) (:) (,) (;) (:) (;) 119

11. Adana’da doğan Zerrin Ünalan (I) doğa tutkunu (II) AKILLI KÂĞIT bir çevreci (III) Resim yapıyor (IV) şiir yazıyor (V) Çağ ve dönem adları aşağıdaki gibi yazılır: Hepsinde de kirliliğe, savaşa, sevgisizliğe karşı tavrı- • Orta Çağ’dan nı vurguluyor. • Antik Çağ’ın • Yeni Çağ’a Bu parçada ayraçla belirtilen yerlerin hangisinde • Osmanlı Yükselme Dönemi’ni herhangi bir noktalama işareti kullanılmaz? • Servetifünun Edebiyatı Dönemi’nde A) I B) II C) III D) IV E) V AKILLI KÂĞIT 12. Kent fotoğrafları çekmeye devam mı edeceksiniz (I) Kurum, kuruluş, iş yeri, kurul ve birleşim adları özel isimdir ancak bunlara gelen ekler kesme işareti al- yoksa yeni alanlara açılma düşünceniz var mı (II) maksızın yazılır: Daha sonra İstanbul fotoğrafları da çekmeyi dü- • Çörtük Bakkaliyesinden, Türk Dil Kurumuna, Tür- şünüyor musunuz (III) İnsanın iyi bildiği bir kenti fotoğraflaması daha kolay olmaz mı (IV) Tek başınıza kiye Büyük Millet Meclisine... çalışmaya devam mı edeceksiniz (V) AKILLI KÂĞIT Bu parçada numaralanmış yerlerden hangisine diğerlerinden farklı bir noktalama işareti getiril- Kısaltmalara, rakamlara, harflere getirilen eklerin melidir? yapım eki veya çekim eki olduğuna bakılmaksızın, kesme işareti (') atılır: A) I B) II C) III D) IV E) V • TDK’nin, ASELSAN’ın, 1980’li yıllar... 13. Günlerden sonra bir gün, AKILLI KÂĞIT I Para birimleri küçük harfle yazılır: Şayet sesimi farkedemezsen, • Bunu 20 Türk lirasına aldım. II • 20 avroya bir pansiyonda kaldım. Rüzgârların, nehirlerin, kuşların sesinden, • TL’nin açılımı Türk lirasıdır. Bil ki ölmüşüm. AKILLI KÂĞIT 9. SINIF SARMAL TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI III Cümle içinde tırnak veya ayraç içine alınan cümle- ler, büyük başlar; kısa çizgiler arasına alınan açıkla- Fakat yine üzülme, müsterih ol; ma cümleleri küçük başlar. Aşağıdaki yazımlar doğrudur: Kabirde böceklere ezberletirim güzelliğini, • Atatürk “Muhtaç olduğun kudret, damarlarındaki Ve neden sonra asil kanda mevcuttur!” diyor. Tekrar duyduğun gün sesimi gök kubbede, • Anadolu kentlerini, köylerini (Köy sözünü çeki- nerek yazıyorum.) gezsek bile görmek için değil, IV kendimizi göstermek için geziyoruz. (Nurullah Ataç) Hatırlaki mahşer günüdür • Bu sefer de onları -her zamanki yerlerinde bulmak V ihtimaliyle- farkında olmadan aramıştım. Ortalığa düşmüşüm seni arıyorum. Bu dizelerde numaralanmış ifadelerin hangilerin- de yazım yanlışı vardır? A) I ve II B) I ve IV C) II ve V D) III ve IV E) IV ve V 120

ETKİNLİK A Aşağıda verilen dörtlüklerin ahenk unsurlarını bularak ilgili boşluklara yazınız. 1. Kırk dokuz yıl bu yollarda Ölçü: ......................................................... Ovada dağda çöllerde Redif: ........................................................ Düşmüşem gurbet ellerde Kafiye: ...................................................... Gidiyorum gündüz gece Kafiye düzeni: ........................................... 2. Çıkmaz artık sular altından o dünya Ölçü: ......................................................... Bir duman yükselir gibidir kederden Redif: ........................................................ Macerası çoktan bitmiş o şeylerden Kafiye: ...................................................... Amansız gecenle yayıl dört yanıma Kafiye düzeni: ........................................... 3. Ak üzüm asmasıyım Ölçü: ......................................................... Fabrika basmasıyım Redif: ........................................................ Bana doktor ne lazım Kafiye: ...................................................... Ben sevda hastasıyım Kafiye düzeni: ........................................... 4. Bursa’da bir eski cami avlusu Ölçü: ......................................................... Küçük şadırvanda şakırdayan su Redif: ........................................................ Orhan zamanından kalma bir duvar Kafiye: ...................................................... Onunla bir yaşta ihtiyar çınar Kafiye düzeni: ........................................... 5. Bazı coşkun ırmakların Ölçü: ......................................................... Ninni söyler akan suyu Redif: ........................................................ Bazı esen bir rüzgârın Kafiye: ...................................................... Dudakları der ki: “Uyu!” Kafiye düzeni: ........................................... B Aşağıda verilen dizelerde kullanılan söz sanatlarını bularak gösterilen boşluğa yazınız. 1. 2. 9. SINIF SARMAL TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI Ben ki toz kanatlı bir kelebeğim Yüz defa Minicik gövdeme yüklü Kafdağı Bin defa ………………………………… Çıksan da yoldan Bir uçsuz bucaksız çölde kalsan da Yine gel …………………………………… 3. 4. Bir gemi yanaştı Samsun’a sabaha karşı Ulusun, korkma nasıl böyle bir imanı boğar Selam durdu kayığı, çaparı, takası Medeniyet dediğin tek dişi kalmış canavar ………………………………… ……………………………………………. 121

C Aşağıda verilen dizelerin konusuna göre şiir türlerini belirleyerek ilgili boşluklara yazınız. D Aşağıdaki dizelerde geçen sıfatların altını çizerek çeşitlerini ilgili boşluklara yazınız. 1. 3. Yağmurlu bir kış günü tenha bahçede çırılçıplak Bir taraf bahçe, bir tarafta dere ................................. Mevsim ona beyhudedir artık ne soğuk ne sıcak Bu çınar ömür boyu yalnızlığa hüküm giymiştir Gel uzan sevgilim benimle yere ................................. Her gün bir parça ölerek süresini dolduracak .................................................................. Suyu yakuta döndüren bu hazan ................................. .................................................................. .................................................................. Bizi gark eyliyor düşüncelere ................................. .................................................................. 9. SINIF SARMAL TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI 2. Hoyrattır bu akşamüstüler daima ................................. Gün saltanatıyla gitti mi bir defa ................................. Yalnızlığımızla doldurup her yeri ................................. Bir renk çığlığı içinde bahçemizden ................................. Bir el çıkarmaya başlar bohçamızdan ................................. Lavanta çiçeği kokan kederleri ................................. Hayattır bu akşamüstüler daima ................................. 122

1. Sarı, yeşil ve mavi fanuslar iç içedir 5. I. Lâkin kalacak doğduğumuz toprağa bizden 9. SINIF SARMAL TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI Ve hepsinin içinde kıpkızıl bir portakal II. Biz bahçedeyiz şimdi şehitlerle beraber ……………………………………………………….. III. Şimşek gibi bir hatıra nal seslerimizden ……………………………………………………….. IV. Bizler gibi ölmüş o yiğitlerle beraber Dizeleriyle, Dizelerini mesnevi nazım biçimine uygun olarak • engin tutuştu dal dal sıralayınız. • ve işte karşımızda ……………………………………………………….. • akşam böylece erir • ufukta yol yol kızardı 6. I. Sana uğurlar olsun ayrılıyor yolumuz sözlerinin tümünü kullanarak sarmal uyak düze- II. Söylenmemiş bir masal gibi Anadolu’muz ninde anlamlı bir dörtlük oluşturunuz. III. Arkadaş, biz bu yolda türküler tuttururken IV. Başka sanat bilmeyiz karşımızda dururken 2. Ben sensiz kalanlara seni yaratıyorum Numaralanmış dizeleri çapraz uyak düzenine göre anlamlı bir dörtlük oluşturacak biçimde sı- Seni saklayacağım, seni yazıp andıkça ralayınız. ……………………………………………………….. ……………………………………………………….. ……………………………………………………….. 7. I. Hırçın fırtınadan örselenmeden dal Dizeleriyle, • kendimi çoğaltıyor II. Kaynağa eğilmiş ceylandan ürkek • sen bende yaşadıkça III. Ateş yanar gibi açılan çiçek • her zaman, her yerde IV. Yavrusuna bakan kaplandan uysal • seni kuşatıyorum Numaralanmış dizeleri çapraz uyak düzenine göre anlamlı bir dörtlük oluşturacak biçimde sı- sözlerinin tümünü kullanarak çapraz uyak düze- ralayınız. ninde anlamlı bir dörtlük oluşturunuz. ……………………………………………………….. 3. Son iki dizesi verilen şiir parçasını, 8. I. Sabahtan uğradım ben bir fidana • tez elden yayan II. Dedim mahmur musun dedi ki yok yok • dudağında yangın III. Dedim bayram mıdır dedi ki yok yok • koşarak geldim IV. Ak elleri boğum boğum kınalı • varmış dediler Numaralanmış dizeleri “abcb” uyak düzenine göre anlamlı bir dörtlük oluşturacak biçimde sı- sözlerinin tümünü kullanarak çapraz uyak düze- ralayınız. ninde anlamlı bir dörtlük oluşturunuz. ……………………………………………………….. ……………………………………………………….. ……………………………………………………….. 9. I. Lâkin sana nispet ey felek, âlemde Alev yanaklara sarmış dediler Sevda seli oldum, taşarak geldim II. Boy boy delikanlılar, ilahi kızlar III. Yâr oldu Keremsizlere Leylasızlar 4. I. Bir bayrak altında ölmektir IV. Artık o derin uykuda rüyasızlar Numaralanmış dizeleri “aaba” uyak düzenine II. Ölüm ölüm gülerekten göre anlamlı bir dörtlük oluşturacak biçimde sı- III. Ne ruhun uçması tenden ralayınız. IV. Ne toprağa gömülmektir ……………………………………………………….. Numaralanmış dizeleri sarmal uyak düzenine 10. I. Bir saatte söyle yüz bin yalanı göre anlamlı bir dörtlük oluşturacak biçimde sı- ralayınız. II. Her nere gidersen eyle talanı ……………………………………………………….. III. El bir doğru söz söylerse inanma IV. Öyle yap ki ağlatasın güleni Numaralanmış dizeleri “aaab” uyak düzenine göre anlamlı bir dörtlük oluşturacak biçimde sı- ralayınız. ……………………………………………………….. 123

Aşağıdaki soruları yandaki şiir parçasına göre cevaplayınız. KALDIRIMLAR Ruhumu eritip de kalıpta dondurmuşlar SORU 1: “Kaldırımlar” şiirinin aşağıdaki özellikle- Onu İstanbul diye toprağa kondurmuşlar rini belirleyerek yanlarına yazınız. İçimde tüten bir şey; hava, renk, eda, iklim O benim, zaman, mekân aşıp geçmiş sevgilim a) Nazım birimi: .................................................... b) Şiir türü: ........................................................... Çiçeği altın yaldız, suyu telli pulludur c) Kafiye örgüsü: .................................................. d) Kafiye türü: ....................................................... Ay ve güneş ezelden iki İstanbulludur .............................................................................. .............................................................................. Denizle toprak, yalnız onda ermiş visale .............................................................................. e) Ölçüsü: ............................................................ Ve kavuşmuş rüyalar, onda, onda misale … Necip Fazıl KISAKÜREK SORU 2 : Şiirde geçen “Çiçeği altın yaldız, suyu tel- li pulludur / Ay ve güneş ezelden iki İstanbulludur” dizelerinde hangi edebî sanatlar kullanılmıştır? Nedeniyle birlikte yazınız. ................................................................................... ................................................................................... ................................................................................... ................................................................................... ................................................................................... ................................................................................... 9. SINIF SARMAL TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI 124

TEST-13 ÜNİTE TESTİ 1. Evler bir nara benzer, 4 ve 5. soruları aşağıdaki dizelere göre cevaplayınız. Nar tanesi sofalar. Akşam, yol gibi gezer; karanlığın insanı delirten bir ihtişamı vardır Sükûn su gibi dolar. yıldızlar aydınlık fikirler gibi havada salkım salkım bu gece dağ başları kadar yalnızım Bu dizelerde aşağıdaki söz sanatlarından hangi- lerine yer verilmiştir? A) Teşhis – telmih B) Telmih – teşbih C) Hüsnütalil – teşhis D) Teşhis – teşbih E) İstiare – mübalağa çiçekler damlıyor gecenin parmaklarından dudaklarımda eski bir mektep türküsü karanlıkta sana doğru uzanmış ellerim gözlerim gözlerini arıyor durmadan nerdesin 2. Aşağıdaki cümlelerden hangisi sanatsal bir me- 4. Attilâ İlhan’dan alınan bu dizelerle ilgili olarak tinden alınmış olamaz? aşağıdakilerden hangisi söylenemez? A) Sanatsal bir anlatım söz konusudur. A) Birbirine yaslanarak ayakta durmaya çalışan ge- B) Somutlaştırmaya başvurulmuştur. cekonduların arasından geçerken etrafımı yoğun C) Bireysel bir duygu işlenmiştir. bir sis kaplıyor. D) İmgelere yer verilmiştir. E) Bir manzume örneğidir. B) Ayaklarımın beni çektiği bu çalılarla dolu arazinin içinde, iki sincabın telaşlı bakışları ile karşılaşıyo- 5. Bu dizeler konusuna göre aşağıdaki şiir türleri- rum. nin hangisine ait olabilir? C) Gök gürültüsünü andıran bir bağırma ile öğren- cileri toplamaya çalışan müdür, ikinci kez halay A) Lirik B) Pastoral C) Epik kırıklığına uğruyordu. D) Dramatik E) Didaktik D) Özgürlük; bir başkasının hakkının başladığı yer- de biten, sınırları önceden çizilmiş bir oyun alanı olarak tanımlanır. E) Yoksul ve mütevazı bir şehrin insana öğreteceği tek şey kanaattir, diye düşündüm bir an için. 6. Atlarımız aldan, kırdan, yağızdan, 9. SINIF SARMAL TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI Akıncılar kopmuş, gelmiş Oğuz’dan... Küçüklü büyüklü hep bir ağızdan, Evrence söylenir türkümüz bizim. 3. Kolay kolay unutulmaz adına yaktığım türküler Bu dizelerin ahenk unsurlarıyla ilgili olarak, Kapanmaz yüreğime açtığın yara. I. Çapraz kafiyeye yer verilmiştir. Her akşam saçlarını karanlıklara... II. Ek hâlinde redif vardır. Savuran benim. III. Yarım uyak kullanılmıştır. IV. 11’li hece ölçüsüyle yazılmıştır. Bu dizeler aşağıdaki şiir türlerinin hangisinden V. 6 + 5 duraklıdır. alınmış olabilir? A) Lirik B) Pastoral C) Epik belirlemelerinden hangileri yanlıştır? D) Dramatik E) Didaktik A) Yalnız I B) I ve V C) II ve IV D) III ve V E) Yalnız IV 125

7. Parça parça yarılmış öküz ardında, 10. (I) Bir şiirin, kaçar dizelik bölümlerden oluştuğunu Parmağı üç pare, tırnağı ak değil. belirtmek için “nazım birimi” terimi kullanılır. (II) Di- Utanır elin ayağın, zelerdeki hecelerin sayı bakımından denkliğine Korkarsın yakından görsen, dayanan ölçüye “hece ölçüsü”, hecelerin açık yada Eli el değil, ayağı ayak değil. kapalı oluşunu esas alan ölçüye “aruz ölçüsü” de- nir. (III) Dize sonlarında, kafiyeden önce gelen aynı gö- Bu dizelerle ilgili olarak aşağıdakilerden hangisi revdeki eklere veya kelimelere redif denir. (IV) “Çapraz yanlıştır? kafiye” düzeninde birinci ile üçüncü, ikinci ile dördüncü A) Nazım birimi benttir. dizeler arasında kafiye vardır. (V) “Sarmal uyak” düze- B) Serbest ölçüyle yazılmıştır. ninde ise birinci ile dördüncü, ikinci ile üçüncü dizeler C) Halk şiiri geleneğine aittir. kafiyelidir. D) Sözcük tekrarlarına yer verilmiştir. E) Yalın bir dil kullanılmıştır. Numaralanmış cümlelerin hangisinde bir yazım yanlışı vardır? A) I B) II C) III D) IV E) V 8. Ayva sarı nar kırmızı sonbahar! 11. (I) Sıcak yaz geceleri, avluya çıkardığımız taht de- Her yıl biraz daha benimsediğim. nen divanlarda yatardık. (II) Orada gökyüzünü sel Ne dönüp duruyor havada kuşlar? gibi basmış yıldızları seyrederdik. (III) Yıldızlara par- Nerden çıktı bu cenaze? Ölen kim? maklarımızın ucuyla dokunur dokunur sonra çeker- Bu kaçıncı bahçe gördüm tarumar? dik. (IV) Onlara, yani nazlı yıldızlara, sonu gelmeyen masallar anlatırdık. (V) Bildiklerimiz tükenince, biz Bu dizelerle ilgili olarak, kendimiz yeni ve tatlı masallar uydururduk. I. İlk dizede niteleme sıfatı vardır. Numaralanmış cümlelerin hangisinde bir nokta- II. İkinci dizede belirtme sıfatına yer verilmiştir. lama yanlışı vardır? III. Üçüncü dizede soru sıfatı vardır. IV. Dördüncü dizede adlaşmış sıfat vardır. A) I B) II C) III D) IV E) V V. Son dizede soru sıfatı vardır. belirlemelerinden hangileri yanlıştır? A) Yalnız I B) I ve III C) II ve IV 12. Biliyorum gölgede senin uyuduğunu D) III ve V E) IV ve V Bir deniz mağarası kadar kuytu ve serin 9. SINIF SARMAL TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI 9. Geçtiğin yer ölüm, elem dolsun dizeleriyle, Ne ekinden eser, ne ot, ne yosun I. yüzünde bir tebessüm Sönsün evler, sürünsün aileler II. yumulmuş kirpiklerin Kalmasın hırpalanmadık bir yer III. bu ağır öğle sonu IV. nazların âleminde Bu dizeler için aşağıdakilerden hangisi söylene- mez? sözlerinin tümü kullanılarak sarmal uyak düze- A) Redif kullanılmıştır. ninde bir dörtlük oluşturulmak istenirse son iki B) Düz uyak örgüsü vardır. dize aşağıdakilerden hangisi olur? C) Zengin uyak bulunmaktadır. D) Tam uyağa yer verilmiştir. A) III ve I B) I ve III C) IV ve II E) Farklı türde sıfatlar yer almıştır. IV ve II IV ve II I ve III D) III ve II E) I ve II IV ve I III ve IV 126

TEST-14 SARMAL TEST - 2 1. I. Gümüşlü bir fecrin zafer aynası, 4. Çözülen bir demetten indiler birer birer, II. Muradiye, sabrın acı meyvası, Bırak, yorgun başları bu taşlarda uyusun. III. Ömrünün timsali beyaz Nilüfer, Tutuşmuş ruhlarına bir damla gözyaşı sun, IV. Türbeler, camiler, eski bahçeler, Bir sebile döküldü bembeyaz güvercinler... V. Şanlı hikâyesi binlerce erin Bu dizelerle ilgili aşağıdaki saptamalardan han- Bu dizelerin hangisinde hem isim hem de sıfat gisi yanlıştır? tamlaması yoktur? A) Sarmal uyak düzeniyle oluşturulmuştur. B) Birinci ve dördüncü dizelerde tam kafiye bulun- A) I B) II C) III D) IV E) V maktadır. C) Ek hâlinde redife yer verilmiştir. D) İkinci ve üçüncü dizede zengin uyak şeklinde bir tunç uyak vardır. E) Mecazlı ve sanatlı söyleyişlere yer verilmiştir. 2. I. Yeşil türbesini gezdik dün akşam, II. Duyduk bir musikî gibi zamandan III. Çinilere sinmiş Kur’an sesini. IV. Fetih günlerinin saf neşesini V. Aydınlanmış buldum tebessümünle. Bu dizelerin hangisinde tamlayanı ile tamlananı arasına sıfat girmiş bir isim tamlaması vardır? A) I B) II C) III D) IV E) V 5. Aşağıdaki parçalardan hangisi gözlemci bakış 3. Bir gün yine doludizgin atlarımızla açısıyla yazılmıştır? 9. SINIF SARMAL TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI Yerden yedi kat arşa kanatlandık o hızla A) Karşı tepelerden birinin kenarı kızarmıştı. Sonra ince bir parıltı göründü. Bir masal meyvesinin ya- Bu dizelerde aşağıdaki söz sanatlarından hangi- rım dilimine benziyordu. sine yer verilmiştir? A) Telmih B) Gece saat on ikiyi on geçiyordu. Taksim’de saa- B) Tezat tin altında tramvayı bekliyorum. Öyle olmasa, bu C) Mübalağa kadar ince eleyip sık dokumaya lüzum görmez; D) Hüsnütalil vakit gece yarısını geçmiş, derdim. E) Tecahülüarif C) İlerideki balıkçı lokantasında yine o berbat şarkı. Alıştım artık, rahatsız olmuyorum. Üstelik sev- meye de başladım. Ara ara burnuma iyot koku- suyla karışık zakkum kokusu geliyor. D) O, yıpranmamış insanlıktı. İnceliklerini kendisin- de bulurdu. Şimdi de cins bir horoz gibi lokanta- nın dibinde kendi kendine kibirleniyordu. E) Eve geldiği zaman saat on bire yaklaşıyordu. Kapının önünde bu gecenin münasebetsizliğini düşüne düşüne anahtarını ararken kapı açıldı. 127

6. Bay Naci Duru, elbise kuponlarından ilkini, Yerli 9. Bu yağmur, kanımı boğan bir iplik Mallar Pazarı civarında gelip geçenlere “Memur ku- Tenimde acısız yatan bir bıçak ponları alıyom.” diyen karaborsacılara satmış, dö- Bu yağmur yerde taş ve bende kemik nüyordu. Artık eskisi gibi acemi ve utangaç değildi. Dayandıkça çisil çisil yağacak Alışverişi bir an önce bitirmek için, ilk teklif edilen fi- Bu dörtlükte kullanılan uyak türü aşağıdakiler- yata “Eyvallah... Allah bereket versin... Taş mı attım, den hangisidir? kolum mu yoruldu?” demiyordu. Şimdi bu işi bir suç, A) Tam bir çeşit dilencilik telakki etmiyor, bu alışverişe, har- B) Yarım bin son yılında, iyiden iyiye alışmış bulunuyordu. C) Cinaslı D) Zengin Bu parçanın anlatımında aşağıdakilerin hangisi- E) Tunç ne başvurulmamıştır? A) Yöresel söyleyişe 10. I. Vatan, bir mavi su B) Niteleyici sözlere II. Posof’ta bir çorak tarla C) Özel isme III. Gümüşhane’de yemyeşil bir bahçedir D) Günlük konuşma diline IV. Sivas’ta, bir yaylanın ıpıssız gecesidir E) Uzun ve sanatlı cümlelere V. Süphan’da bir şehit mezarı, Söke’de bir efedir 7. Sen gelmeden dert bitmez Numaralanmış dizelerle ilgili olarak aşağıdakiler- den hangisi yanlıştır? Dağımızda hazan sel olmadan gel A) I. dizede, belirtme sıfatı vardır. Gel de sar yaramı gel de ferahlat B) II. dizede, bir isim hem niteleme hem de belirtme Gözyaşı kanımdan göl olmadan gel Acılar savrulup yel olmadan gel sıfatı almıştır. C) III. dizede, pekiştirilmiş sözcük sıfattır. Bu dizelerin teması aşağıdakilerden hangisidir? D) IV. dizede, tamlayanı ve tamlananı nitelenmiş bir A) Ayrılık B) Özlem C) Sevgi isim tamlaması vardır. E) V. dizede, bir isim tamlaması sıfatla belirtilmiştir. D) Gurbet E) Aşk 9. SINIF SARMAL TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI 8. Aylardır ev arıyordum. “Sonunda kendime göre bir yer buldum.” diye düşünerek yaz sıcağında gazete- de yazılı olan adrese doğru ilerledim. O kadar uzak olacağını nerden bilebilirdim. Ayaklarıma kara sular inmişti, ayaklarımı hissetmiyordum bile. Nihayet ad- resi buldum. “Aman Allah’ım! Gözlerime inanamıyo- rum.” diye çığlık attım. Ne kadar güzel bir bina idi. İki katlı minicik bir yerdi. Bahçenin kenarında sıralanan nergisler burcu burcu kokuyordu. Bu kadar güzelliği bir arada görünce dayanamadım, evi kiralamaktan vazgeçtim ve satın aldım. Bu parçanın anlatımıyla ilgili olarak, 11. Dur yolcu! Bilmeden gelip bastığın I. Mekânın tasviri yapılmıştır. Bu toprak, bir devrin battığı yerdir. II. Kahraman bakış açısıyla yazılmıştır. Eğil de kulak ver, bu sessiz yığın III. Göstermeye bağlı bir metinden alınmıştır. Bir vatan kalbinin attığı yerdir. IV. Farklı duyulara yönelik ayrıntılara yer verilmiştir. V. Öyküleyici ve betimleyici anlatım biçimi kulla- Bu şiir konusuna göre aşağıdaki şiir türlerinin hangisinden alınmış olabilir? nılmıştır. A) Lirik B) Pastoral belirlemelerinden hangileri yanlıştır? A) I ve II B) I ve IV C) Yalnız III C) Epik D) Satirik D) III ve V E) IV ve V E) Didaktik 128

12. Kağnılar yol açar ıssız dağlarda 15. Duruluk, anlatımda gereksiz sözlere yer vermemek- Bunların dilinde ne acı dolu tir. Bir söz cümleden çıkarıldığında cümlenin anla- mında daralma veya bozulma olmuyorsa o söz ge- dizeleriyle, reksizdir. I. vatan ağlar da Buna göre, II. şu Anadolu III. kimseye yalvarmaz I. Bu masa diğeri kadar sağlam ve dayanıklı IV. bu seste durmadan değil. sözlerinin tümü kullanılarak çapraz uyak dü- zeninde anlamlı bir dörtlük kurulmak istenirse II. Yemeğinin tarifini kimseye vermez, kimseyle aşağıdaki kullanımlardan hangisi son iki dizeyi oluşturur? paylaşmazdı. A) III ve I B) I ve III C) IV ve I III. Arkadaşımın çalışma odası âdeta bir çiçek bahçesi gibiydi. IV. Kitap okumayı o da benim gibi çok seviyormuş. V. Masa örtüleri üç haftada bir değiştirilirdi. IV ve II IV ve II III ve II cümlelerin hangilerinde anlatımda duruluk ilkesi- ne uyulmamıştır? D) III ve II E) I ve II IV ve I III ve IV A) I ve II B) I, II ve III C) Yalnız III D) III ve V E) IV ve V 13. Aşağıdaki dizelerin hangisinde bir yazım yanlışı vardır? A) Ateşten kızaran bir gül arar da Gezer bağdan bağa çoban çeşmesi B) Zannetme ki şöyle böyle bir söz Gel sen dahi söyle böyle bir söz C) Biraz daha her şeyle haşır neşir Biraz daha seninle baş başa bir D) Karacaoğlan der ki yandım ben öldüm Herbir deliliği kendimde buldum E) Yıllardır ki bir kılıcım kapalı kında Kimsesizlik dört yanımda bir duvar gibi 14. Aşağıdaki dizelerden hangisi bir manzumeden 16. Aşağıdaki dizelerin hangisinde bir yazım yanlışı 9. SINIF SARMAL TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI alınmış olabilir? yoktur? A) Ankara’dır yurdun çarpan yüreği A) Her yanda bir bakış, işler insanın ta canına İstanbul’dur memleketin direği Her yanda bir ağız, ha bire canlar solur B) Durduk, süngü takmış kâfir ayakta B) Birden bire titrer, koşar ona deli gibi Bizde süngü yok İçinde anlaşılmaz sevinçler açar gözünü C) Bir damla yaş gibi sıcacık C) Şiir olur o an ne gelse yüreğine, kafasına Bakışlarında eylül bahçeleri Gördükçe önün de boylu boyunca canının içini D) Ağaç isem dalımsın salkım saçak D) O saat başlar kuşlar gibi şakımaya Petek isem balımsın ağulum Güzün türküsüyle baharın soluğu içiçe E) Cemre düşmüş, çayır çimen yürümüş E) En rahat, en güzel yer şairin kendi yeri Kayakları bir boz duman bürümüş Şair kendi yerinden seyir eder aydınlık ülkeleri 129

17. Postacı yolunu kısaltan patika yolu hızlı adımlarla 19. Kahverengi bekçi elbisesini giyip tabancasını da be- aştı. Bu çiçekli yol onun yolunu kısaltmasının yanın- line taktıktan sonra berbere gitti. Saçlarını kısalttırdı, da onu dinlendiriyordu. Bazı günler şu meşe ağacının yüzünü iyice kazıttı. Berberin kocaman aynası önün- altında oturup biraz nefes alıyor ve kuşlar söylediği de kendine çekidüzen verip bilhassa kasketini sol şarkıları ağaçlarla beraber dinliyordu. Ardından yine kaşına “külhanca” eğdi. Bu haliyle kendini amele ar- onun yolunu bekleyen mektup sahiplerine gidiyordu. kadaşlarından üstün buluyordu. “Nasıl? Bekçi olduk Bazıları, kuru toprakların yağmuru beklediği gibi onu işte… Fabrikadan çıkarıldıksa işin daha fiyakalısını bekliyor ve getirdiği yağmurları defalarca okuyordu. bulduk!” der gibilerden, fabrika önüne geldi. Postacı bunları bir daha düşünerek daha hızlı adım- larla yürüyordu. Bu parça için aşağıdakilerden hangisi söylene- mez? Bu parçanın anlatımında aşağıdakilerden hangi- sine başvurulmamıştır? A) Anlatmaya bağlı edebî metin örneğidir. A) Benzetmeye B) Gözlemci bakış açısıyla yazılmıştır. B) Öykülemeye C) Betimleyici unsurlara yer verilmiştir. C) Kişileştirmeye D) Öyküleyici anlatımdan yararlanılmıştır. D) Örneklemeye E) III. kişili anlatım vardır. E) Betimlemeye 9. SINIF SARMAL TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI 18. (I) Şiir, duyguların en güzel anlatıldığı edebî türdür. 20. I. Başkent’in özel tiyatroları, bir bir perde indiri- (II) Roman ve hikâyeye göre duygular daha güzel yor. işlenir bu türde. (III) “Kaldırımlar” şiirinde şairin o dö- nemki duygularına ve yalnızlığına şahit olabilirsiniz. II. Bu tiyatro, kapanma tehlikesiyle karşı karşıya. (IV) Bunun için de Goethe’nin şu sözü çok önemlidir: III. Topluluk, kuruluştan bu yana oradan oraya “Her şiir, o şiiri yazan şairin hayal dünyasına açılan bir penceredir.” (V) Bu sözden de anlaşılacağı üzere taşındı durdu. şiir duygularla harmanlanmış bir türdür. IV. Dört yıl önce, tam ekonomik kriz sırasında, Bu parçada numaralandırılmış cümleler için aşa- ğıdakilerden hangisi söylenemez? şimdiki yere taşınıldı. A) I. cümlede tanımlama yapılmıştır. V. Tiyatronun yöneticileri, perde indirmemek için B) II. cümlede karşılaştırma vardır. arayış içindeler. C) III. cümlede örneklendirme vardır. Numaralanmış cümlelerin hangisinde virgül (,) ötekilerden farklı bir görevde kullanılmıştır? D) IV. cümlede tanık göstermeye başvurulmuştur. A) I B) II C) III D) IV E) V E) V. cümlede betimleme yapılmıştır. 130

I. DÖNEM I. YAZILI 1. Aşağıdaki dizeler için istenen bilgileri ilgili boşluklara yazınız. Her şey yerli yerinde havuz başında servi Nazım Birimi: ........................................................ Bir dolap gıcırdıyor uzaklarda durmadan Ölçü: ..................................................................... Eşya aksetmiş gibi tılsımlı bir uykudan Kafiye Düzeni: ...................................................... Sarmaşıklar ve böcek sesleri sarmış evi Dizilişine Göre Kafiye Türü: .................................. Kafiye: .................................................................. 2. Aşağıdaki dizelerde kullanılan söz sanatlarını yazınız. Benim adım bahar Ellerimde papatya Saçlarımda güneş var Kırlar benim yurdumdur Göller benim suyumdur Güneş eski dostumdur ………………………………………… 3. Aşağıda verilen dizelerin temasını ve şiir türünü bularak yanlarına yazınız. a) Bu güzellik baki kalmaz sevdiğim b) Adalet kalmadı hep zulüm doldu Âşıkın ağlatan gülmez sevdiğim Geçti şu baharın gülleri soldu İyilerden kemlik gelmez sevdiğim Dünyanın gidişi acayip oldu Hakkı bilirsen ağlatma beni Koyun belli değil kurt belli değil Tema: …………………………… Tema: …………………………… Konusuna Göre Şiir Türü: …………………………. Konusuna Göre Şiir Türü: …………………………. 9. SINIF SARMAL TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI 4. Aşağıdaki nazım şekillerin hangi edebiyat geleneğine ait olduğunu yanlarına yazınız. 131

5. Aşağıdaki dizelerde geçen sıfatların altını çizerek çeşitlerini yazınız. a) Ufukta dalları kızıl bir orman b) Ne hoştur kırlarda yazın uyumak Bürüyor yolların üstünü duman Bulutlar ufukta beyaz bir yumak Benziyor değneğe yaslanan çoban Ağaçlar bir derin hülyaya varmış Bir eski heykelin karaltısına Saçında yepyeni teller ağarmış 6. Aşağıdaki dizelerde yer alan isim tamlamalarını bularak çeşitlerini yazınız. a) Kendimi kaptırarak tekerleğin sesine c) Dedi ki: İstanbul muhasarası Uzanmışım, kalmışım yaylının şiltesine Başlarken aldığım gazâ yarası b) Bir noktada birleşmiş vatanın dört bucağı Gurbet çeken gönüller kuşatmıştı ocağı 7. Tekke-tasavvuf edebiyatı nazım türlerinden beş (5) tanesini yazınız. • ............................................................................. • ............................................................................. • ............................................................................. • ............................................................................. • ............................................................................. 8. Aşağıda verilen çoktan seçmeli soruları cevaplayınız. a) Aşağıdaki cümlelerin hangisinde ayraçlarla boş bı- b) ( ) İşte ( ) biz bugünü bekliyorduk ( ) dediler ( ) rakılan yerlere noktalı virgül getirilmelidir? Bu cümlede ayraçlarla belirtilen yerlere aşağıdaki A) Pazardan elma, armut ( ) patates, soğan aldık. noktalama işaretlerinden hangileri sırasıyla getiril- melidir? B) İki tür anlatım biçimi vardır ( ) Nesnel anlatım ve öznel anlatım. A) (–) (;) (,) (.) B) (“) (,) (,) (”) C) En bilinen kış meyveleri şunlardır ( ) Portakal, ayva, C) (–) (,) (,) (.) D) (“) (;) (,) (.) elma. 9. SINIF SARMAL TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI E) (–) (:) (,) (.) D) Yaşar Kemal ( ) İnce Memed romanında Anadolu c) Aşağıdaki cümlelerin hangisinde “de”nin yazımı yan- insanını anlatmıştır. lıştır? E) Eskimiş çorapları ( ) gömlekleri, pantolonları orta- dan kaldırmam gerekiyor. A) Sezonun son maçında arkadaşım ayağını sakatlamış. B) Sezen Aksu’nun konserini de kaçırmak istemiyordum. C) Tevfik Fikret de aruzu Türkçeye başarıyla uygula- yan şairlerdendir. D) Bu odada çok değişik bir parfüm kokusu hissedili- yordu. E) Telefon da konuştuklarımızı hatırlamamana anlam veremiyorum. 132