10.SINIF BİYOLOJİ SORU BANKASI

Biyoloji SORU BANKASI ➘ Yeni Öğretim Programına Uygun 10.SINIF ➘ Kazanım Testleri ➘ Sarmal ve Ünite Testleri ➘ Beceri Temelli Sorular ➘ PISA Yaprakları ➘ Etkinlik ve Yazılıya Hazırlık Soruları ➘ Akıllı Kâğıtlar ve Sıcak Bölgeler VİDEO ÇÖZÜMLÜ Davut BÖREKÇİOĞLU Hüsey n ACARLI

SICAK BÖLGE İNDİR Konunun uyarı niteliğindeki özelliklerini UYGULAMAYI vurgulayarak belirten sayfalar İNDİR KAZANIM TESTİ VİDEOLAR CEBİNE GELSİN Ünitenin alt başlıklarından oluşturulan testler ÜNİTE TESTİ Üniteye genel bakış sağlayan testler ETKİNLİK Üniteyi analiz - sentez düzeyinde kavratıcı etkinlikler YAZILI SORULARI Yazılıya prova niteliğindeki sayfalar PISA Yaprakları Sentez ve uygulama düzeyindeki yeni nesil sorular BÖLÜM TESTİ Ünitenin bölümlerine genel bakış sağlayan testler SARMAL TESTLER Unutmayı engelleyen, öğrenmeyi pekiştiren, önceki üniteyi tekrar ettiren testler w w ww o .mcom ww..sbasramkiallliptaohrttaal.c ÖĞRETMEN ÜYELİĞİ SEÇİMİ İLE SİSTEME GİRİŞ YAPARAK DİJİTAL İNTERNETE BAĞLI OLSUN VEYA İSTEDİĞİNİZ SORULARLA KENDİ SİSTEME ÜYELİK FORMUNU İÇERİKLERİNİZİ İSTEDİĞİNİZ YERE OLMASIN DİLEDİĞİNİZ TESTİNİZİ OLUŞTURABİLİRSİNİZ. DOLDURUNUZ. İNDİREBİLİRSİNİZ. PLATFORMLARDA İÇERİKLERİMİZİ KULLANABİLİRSİNİZ.

1. ÜNİTE 1. Bölüm HÜCRE BÖLÜNMELERİ MİTOZ BÖLÜNME NELER ÖĞRENECEKSİNİZ?  Canlılarda hücre bölünmesinin gerekliliğini,  Mitoz bölünmenin evrelerini,  Hücre bölünmesinin kontrolünü,  Hücre bölünmesinin canlılar için önemini,  Hücre bölünmesinin kanserle olan ilişkisini öğreneceksiniz.

SICAK BÖLGE HÜCRE BÖLÜNMELERİ Homolog kromozom Homolog kromozom Mitoz Bölünme Replikasyon DNA: Tüm canlıların yapısında bulunan, nükleotitlerden Sentromer oluşan, hücredeki hayatsal olayları yöneten, kalıtsal bilgiyi taşıyarak sonraki nesillere aktarılmasını sağlayan mole- Sentromer Kardeş Kardeş kromatit küle DNA denir. kromatit Gen: Protein sentezi için şifre veren, DNA’nın üzerinde Diploit (2n) Hücre: Homolog kromozom çiftlerini bulun- bulunan ve bir karakterle ilgili bilgi taşıyan parçalara gen duran hücrelerdir. Genellikle vücut hücreleridir. (2n) ile denir. gösterilirler. Kromatin: Ökaryot hücrelerde DNA molekülünün protein ile sarılı olduğu yapıya kromatin adı verilir. Kromozom: Hücre bölünmesinden önce kromatin iplik kı- salır ve kalınlaşır, DNA kendini eşleyerek kromozom yapı- sını oluşturur. Kromozom sayısı türe özgüdür ve aynı tür canlıların kromozom sayısı aynıdır. Kromozom 2n = 2 2n = 4 2n = 6 Kromatin Protein Haploit (Monoploid) (n) Hücre: Homolog kromozom DNA çiftlerini bulundurmayan her kromozomdan bir tane bu- Gen lunduran hücrelerdir. Genellikle üreme hücreleridir. n ile gösterilir2lner=. 2 2n = 4 2n = 6 B n=2 n=3 İ n=1 L G İ Nükleotit S n=1 n=2 n=3 A Homolog Kromozom: Biri anneden diğeri babadan ge- R ✎ NOT len, şekil ve büyüklükleri aynı olan, aynı karaktere etki M 10. SINIF SARMAL BİYOLOJİ eden genleri taşıyan kromozom çiftlerine homolog kromo- A DNA’nın kendini eşlemesi ve kromozomların kardeş zom denir. Homolog kromozomlar genetik olarak birbirle- L kromatitlerini oluşturması hücrenin kromozom sayısını rinin kopyası değildir. değiştirmez. Kardeş Kromatit: Hücre bölünmesi öncesinde DNA ken- Mitoz Bölünmenin Özellikleri: dini eşler ve her kromozom iki kardeş kromatitten oluşur. Kardeş kromatitler birbirlerinin genetik olarak kopyasıdır. ➙ n, 2n ve 3n kromozomlu hücrelerde görülebilir. Kromozomların yapısında kardeş kromatitleri bir arada ➙ İki yavru hücre oluşur. tutan bölgelere sentromer, sentromerlerde iğ ipliklerinin ➙ Kromozom sayısı ve DNA miktarı değişmez. bağlandığı bölgelere ise kinetekor adı verilir. ➙ Kalıtsal çeşitlilik sağlamaz. 8

SICAK BÖLGE ➙ Sadece ökaryot hücrelerde gerçekleşir. ✎ NOT ➙ Tek hücrelilerde üremeyi sağlar. İğ iplikleri hayvan hücrelerinde sentrioller tarafından oluşturulurken bitki hücrelerinde mikrotübül organize ➙ Çok hücrelilerde büyüme, gelişme ve rejeneras- edici bölgeler tarafından oluşturulur. yonu (onarım) sağlar. 2. Metafaz: Kromozomlar tek sıra halinde hücrenin ➙ Prokaryot hücreler, bitkilerin daimi doku hücrele- ekvatoral düzlemine dizilirler. Kromozomların en ri, sinir hücreleri, çizgili kas hücreleri, kan hücre- net görülebildiği ve sayılabildiği evre metafaz ev- leri, omurgalı hayvanların üreme hücreleri mitoz residir. bölünme geçiremez. 3. Anafaz: İğ iplikleri kardeş kromatitleri sentromer Hücrenin Hayat Döngüsü: bölgelerinden ayırarak zıt kutuplara doğru çeker. Kromozomlara bağlı olmayan iğ ipliklerinin de et- (m) SitToekloinfaezz kisi ile bu evrede hücrenin boyu uzar. PrMoefAtaanzfaafazz 4. Telofaz: Çekirdek zarı yeniden oluşmaya başlar. G2 İğ iplikleri kaybolur. Kromozomlar tekrar uzaya- rak kromatin ipliklere dönüşmeye başlar. Sitokinez: Karyokinezin tamamlanmasının ardından si- toplazma bölünmesi gerçekleşir. Sitokinez hayvan hücre- lerinde boğumlanma ile, bitki hücrelerinde ara lamel olu- şumu ile gerçekleşir. Aşağıdaki şekilde 2n = 4 kromozomlu bir hücrenin mitoz bölünmesine ait evreler gösterilmektedir. M toz rfaz İnteG1 M S Bir hücrenin hayatına başlayıp, devam edip ardında bö- 10. SINIF SARMAL BİYOLOJİ lünerek iki yeni yavru hücre oluşturmasına kadar geçen sürece hücrenin hayat döngüsü denir. Hayat döngüsü temelde iki kısımdan oluşur. İnterfaz ve İnterfaz Profaz Metafaz mitotik evre. A) İnterfaz evresi kendi içinde G1, S ve G2 evreleri olmak B üzere 3 kısımdan oluşur. İ L G1 evresinde; bölünme sonucu yeni oluşmuş bir hücre G büyür, metabolik aktivitelerini gerçekleştirir. G1 evresinin İ süresi hücreden hücreye farklılık gösterebilir. Telofaz Anafaz S evresinde; DNA kendini eşler(replikasyon). Bu evrede S DNA miktarı hücredeki kalıtsal materyal iki katına çıkar. A R P. M. A. Telofaz G2 evresinde; hücre bölünme hazırlıklarına devam eder. M A 2x G2 Bölünme özelliğini kaybeden bazı hücreler G1 evresinden L Karyokinez Sitokinez sonra G0 evresine girerler. x G1 S Hücre döngüsü B) Mitotik evre kendi içinde iki temel bölüme ayrılır: Kar- İnterfaz aşamaları yokinez (çekirdek bölünmesi) ve sitokinez (sitoplazma bö- lünmesi) Hücrenin hayat döngüsü belli bölgelerde kontrol edilir. Karyokinez dört kısımdan oluşur: Eğer bu kontrol bozulursa hücreler kontrolsüz olarak ço- ğalmaya ve anormal doku kütleleri oluşturmaya (tümör) 1. Profaz: Bu evrede kromatin iplik kısalıp kalınla- başlarlar. Eğer tümör belli bir bölgede kalıyorsa böyle şarak kromozom şeklinde görülmeye başlar. İğ tümörlere iyi huylu tümör denir. Tümörlü hücreler kan iplikleri oluşur. Her bir kromozom sentromer böl- ve lenf yoluyla vücudun başka bölgelerine de yayılıyorsa gesinden farklı bir iğ ipliğine bağlanır. Çekirdek (metastaz) böyle hücrelere kötü huylu tümör hücreleri zarı eriyerek kaybolur. yani kanser hücreleri adı verilir. 9

TEST-3 BÖLÜM TESTİ - 1 1. Mitoz hücre bölünmesi ile ilgili olarak, 4. Aşağıda bitki ve hayvan hücrelerinde görülen mitoz I. n, 2n ve 3n kromozomlu hücrelerde görülebilir. bölünmeler karşılaştırılmıştır. II. İnsan vücudundaki tüm hücreler mitoz bölünme Bitki Hayvan geçirebilir. III. Kalıtsal çeşitliliğe neden olmaz. I. Sitokinez ara Sitokinez lamel oluşumu ile boğumlanma ile yargılarından hangileri doğrudur? gerçekleşir. gerçekleşir. II. DNA eşlenmesi inter- DNA eşlenmesi A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II fazda olur. interfazda olur. D) I ve III E) II ve III III. İğ ipliği oluşmaz. İğ ipliği oluşur. 2. Aşağıdaki şekilde bir hücrenin mitoz bölünmelerine IV. İki yavru hücre İki yavru hücre oluşur. oluşur. ait evreler karışık olarak verilmiştir. Büyüme, gelişme V. Büyüme, gelişme ve ve onarımda onarımda görevlidir. görevlidir. I II Buna göre numaralandırılan özelliklerden hangi- si yanlıştır? A) I B) II C) III D) IV E) V III IV 5. Aşağıda mitoz bölünme geçirmekte olan hücrenin bir Buna göre evrelerin gerçekleşme sırası hangi se- evresi gösterilmiştir. çenekte doğru verilmiştir? A) I - II - III - IV B) I - III - IV - II B C) I - IV - II - III D) II - IV - I - III İ E) II - IV - III - I L G Buna göre mitoz bölünme geçiren ana hücrenin İ kromozom sayısı hangisinde doğru verilmiştir? 3. I. Kromatin ağın kısalıp kalınlaşarak kromozom- S A) 2n = 6 B) 2n = 4 C) n = 3 lar şeklinde görülmeye başlaması A D) n = 6 E) 2n = 12 II. Kromozomların kromatin ağa dönüşmesi R M 10. SINIF SARMAL BİYOLOJİ Yukarıdaki olayların mitoz bölünme sırasında A 6. Mitoz bölünme sonucu oluşan iki hücre ile ilgili; gerçekleştikleri evreler hangi seçenekte doğru L I. kromozom sayısı, verilmiştir? II. DNA miktarı, I II III. nükleotit dizilişi, A) İnterfaz Profaz IV. organel sayısı, B) Profaz Anafaz V. büyüklük oranı C) Profaz Telofaz özelliklerinden hangileri farklı olabilir? D) Metafaz Telofaz A) I ve II B) IV ve V C) I, II ve III E) Anafaz Sitokinez D) II, IV ve V E) I, II, III ve V 14

7. Bitki hücrelerinin boyuna uzamalarını sağlayan me- 10. Bitkilerin eşeyli üremesi ristematik hücreler bitkinin kök, gövde ucunda bulu- sırasında erkek üreme nurlar ve mitoz bölünebilirler. Aşağıda bir bitkinin kök hücrelerini taşıyan po- ucunda bulunan meristem hücrelerinin mikroskop lenlerin yapısında aynı görüntüsü verilmiştir. hücre içinde vejetatif çekirdek ve generatif çekirdek olmak üzere iki farklı çekirdek vardır. Buna göre, iki çekirdeğin aynı hücre sitoplaz- masında bir arada bulunmasını aşağıdakilerden hangisi en iyi açıklar? Meristematik A) Karyokinez sonrasında sitokinezin gerçekleşme- hücreler mesi B) Karyokinez gerçekleşmeden sitokinezin gerçek- leşmesi Buna göre şekilde mikroskop görüntüsü verilen C) DNA eşlenmesinin gerçekleşmemesi hücrelerin bölünmeleri sırasında; D) Kardeş kromatitlerin birbirlerinden ayrılmaması I. ara lamel oluşumu, E) Sitokinezin ara lamel oluşumu ile gerçekleşmesi II. kardeş kromatitlerin ayrılması, III. DNA’nın eşlenmesi 11. Hücre döngüsünde yer alan interfaz evresi üç fark- olaylarının gerçekleşme sırası hangi seçenekte lı evreden oluşur. Bunlar G1, S ve G2 evreleridir. G1 evresinde hücre büyür, gelişir ve ait olduğu dokunun doğru verilmiştir? görevlerini gerçekleştirir. S evresinde DNA eşlenmesi A) I - II - III B) I - III - II C) II - I - III (replikasyon) gerçekleşir. G1 evresindeyken “devam D) III - I - II E) III - II - I et” sinyali almayan bazı ileri derecede özelleşmiş si- nir, kas hücreleri gibi hücreler G0 evresine girerler ve 8. I. DNA’nın kendini eşlemesi bölünme özelliklerini kaybederler. G0 evresindeki bazı hücreler bazı faktörlerin etkisiyle tekrar G1 evresine II. Kardeş kromatit ayrılması dönüp bölünme özelliği de gösterebilirler. III. Sentromer bölünmesi B Buna göre G0 evresindeki hücrelerle ilgili olarak, I. Metabolik aktivitelerini kaybetmişlerdir. IV. Sitoplazma bölünmesi İ L II. Çekirdekleri bulunmaz. Yukarıda numaralı olarak verilen olaylardan han- G gileri mitoz bölünme sırasında aynı evrede ger- İ III. Solunum ile enerji üretebilirler. ifadelerinden hangileri doğrudur? çekleşir? A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II A) I ve II B) II ve III C) II ve IV S D) II ve III E) I, II ve III D) III ve IV E) I, II ve IV A 12. Vücuda ait hücrelerin kontrolsüz olarak bölünmeleri- R M ne kanser adı verilir. 10. SINIF SARMAL BİYOLOJİ 9. Mitoz bölünme; A Kanserleşmeye neden olan hücrelerle ilgili; L I. hücreler arası iletişim mekanizmalarında, I. büyüme, II. hücre döngüsünün kontrolünü sağlayan protein- II. eşeysiz üreme, lerde, III. onarım (rejenerasyon) III. kontrollü hücre ölümlerini gerçekleştiren meka- olaylarından hangileri tek ve çok hücreli canlılar- nizmalarda da ortak olarak gerçekleştirebilir? hangilerinde yaşanacak problemler kanserleş- melere neden olabilir? A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II D) II ve III E) I, II ve III D) II ve III E) I, II ve III 15

ETKİNLİK A. Aşağıdaki cümlelerde boş bırakılan yerleri uygun B. Aşağıdaki cümlelerin sonuna doğru ise D, yan- kelime ile doldurunuz. lış ise Y yazınız. 1. Eşeysiz üremenin temelini ………… bölünme oluştu- 1. Bölünerek üremenin temelini mitoz bölünme oluştu- rur. rur. (……) 2. Eşeysiz üremede kalıtsal çeşitlilik ve döllenme olayı 2. Tomurcuklanma ile üremede yeni oluşan bireyler ata ……….. vücudu üzerinde yaşayamaz. (……) 3. Eşeysiz üreme çeşitleri içerisinde bölünme, tomur- 3. Hidra, mercan ve bira mayasında tomurcuklanma ile cuklanma, ………….. , ……………. , partenogenez üreme görülür. (……) ve vejetatif üreme yer alır. 4. Sporlar etrafa rüzgar gibi faktörler ile yayılabilir. 4. Bölünerek üreme …………… her yönde, ………………. (……) boyuna, ……………… enine olarak gerçekleşir. 5. Bira mayasında ……………… ile üreme görülür. 5. Rejenerasyon bütün canlılarda doku, organ ve vücut düzeyinde gerçekleşir. (……) 6. ……………….. lar uygun olmayan şartlara karşı da- yanıklı dirençli formlardır. 6. Bal arısı, eşek arısı ve karıncada partenogenezle üreme görülür. (……) 7. Sporla üreme ……………… ve ………………. görü- lür. 7. Bal arılarında kraliçe ile işçi arı n kromozomludur. B (……) 8. ………………. canlılarda gelişmişlik düzeyi ile ters İ orantılıdır. L G 8. Yumru ile üreme eşeysiz üreme çeşitidir. (……) İ 9. Döllenmemiş yumurtanın gelişerek yeni birey oluş- 9. Çilekte sürünücü gövde ile üreme görülür. (……) turmasına ………………………… adı verilir. S A 10. ………………….. üremenin temelini mitoz bölünme R 10. Daldırma yönteminde bitkinin genç bir dalı toprağa ve rejenerasyon oluşturup genelde bitkilerde görülür. M bükülerek yapılır. (……) A 10. SINIF SARMAL BİYOLOJİ 11. Yumru ile üreme ……………..te, rizomla üreme L 11. Soğanla ve çelikle bitki üretimi bahçecilik ve tarım ……………………nda, sürünücü gövde ile üreme sektöründe kullanılır. (……) ……………..te görülür. 12. ……… ……… ile üreme tekniğinde nesli tükenmek- 12. Aşılamada iki farklı bitki, tek bitki üzerinde birleştirilir. te olan türün birey sayıları laboratuvarda artırılır. (……) 13. ………….. ………. de kök, gövde ya da yapraktan 13. Doku kültürü ile üremede küçük bir alanda ve kısa alınan parçalar suda veya toprakta köklendirilir ve zamanda çok sayıda bitki elde edilir. (……) yeni bitki elde edilir. 37

C. Aşağıdaki soruları yapılandırılmış gridde veri- D. Aşağıdaki şekil ya da tablolarda boş bırakılan len kelimelerle cevaplayınız. yerleri doldurunuz. a Bölünerek b Tomurcuklanma c Spor 1. Yumru d Sürünücü gövde e Rejenerasyon f Vejetatif g Partenogenez h Çelik ile j 1. Bakteri, amip, öglena ve paramesyumda görülen üreme tipi. ...... 2. Üreme çeşitlerinden hangileri vejetatif üreme içeri- .................... üreme sinde değerlendirilir. ........ 2. çekirdek 3. Olumsuz şartlara karşı oluşturulan dayanıklı ve di- ..................... üreme rençli formlardır. ....... 4. Canlılarda gelişmişlikle ters orantılı olan durum. 3. ........ 5. Bira mayasında vücudun belirli bir bölgesinde oluş- B ..................... olayı İ turulan çıkıntının gelişmesi ile oluşan üreme çeşidi. L ........... G İ S 4. Kraliçe Erkek A arı arı 6. Arılarda döllenmemiş yumurtanın gelişerek erkek arı R 2n n oluşturması durumudur. ........... M Mayoz 10. SINIF SARMAL BİYOLOJİ A bölünme Mitoz n bölünme L n n 7. Çilekte görülen vejetatif üreme şeklidir. ............ 2n -------- 8. Kavak, söğüt gibi bitkilerde kök, gövde gibi kısımla- n Modifikasyon 2n 2n rın köklendirilmesi ile yapılan eşeysiz üreme şeklidir. Erkek ................ arı İşçi Kraliçe arı arı 38

10. SINIF SARMAL BİYOLOJİ 1. Thalassemia (Akdeniz Anemisi) adı verilen, genellikle Akdeniz’e kıyısı bulunan ülkelerde görülen kansızlık (anemi) hastalığına dominant bir gen (T) neden olmaktadır. Bu hastalığın Thalassemia major ve Thalassemia minor olmak üzere iki çeşidi bulunmaktadır. Major tipi hastalık, homozigot dominant genlerin etkisiyle ortaya çıkan ve öldürücü olan bir hastalıktır. Minor tipi hastalık ise Heterozigot durumda ortaya çıkar. Homozigot resesif durumda kişiler normal fenotiptedir. Buna göre Thalassemia minor hastası bir kadın ile sağlıklı bir erkeğin doğacak çocuklarının genotip oranlarını hesaplayınız. .......................................................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................................................... 2. Drosaphila (sirke sineği) canlısına göz rengi X kromozomunda taşınmaktadır. Göz rengi ile ilgili genler olan Kırmızı (XK), Eozin (XE) ve Beyaz (XB) genleri arasındaki baskınlık durumu; XK > XE > XB şeklindedir. Buna göre yavruları; Kırmızı gözlü erkek, Eozin gözlü erkek, Kırmızı gözlü dişi, Eozin gözlü dişi olan dişi ve erkek bireylerin genotiplerini bulunuz. .......................................................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................................................... 126

3. Tavuklarda çizgili desen X kromozomunda baskın alel ile (XC) taşınmaktadır. Düz desenli olmak ise çekiniktir (Xc). Ayrıca otozomal karakterler olan Siyah deri rengi (S), beyaz deri rengine (s), Gül ibikli olma (R), tek taraflı ibikli olmaya (r) baskındır. Buna göre, düz desenli, beyaz derili, tek taraflı ibikli bir horoz ile çizgili desenli, beyaz derili, heterozigot gül ibikli tavuk çaprazlanmıştır. Bu çaprazlamadan meydana gelen civcivlerin çizgili desenli beyaz deri renkli, tek taraflı ibikli dişi olma olası- lığını hesaplayınız. (Tavuklarda gonozomlar: XY, horozlarda gonozomlar: XX şeklindedir.) .......................................................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................................................... 4. 1 23 : Renk körü erkek 10. SINIF SARMAL BİYOLOJİ : Hemofili erkek : Sağlıklı erkek : Renk körü dişi : Hemofili dişi : Sağlıklı dişi Yukarıdaki soyağacında renk körlüğü ve hemofili bakımından kişilerin fenotipleri renklerle gösterilmiştir. Buna göre numaralı bireylerin hangilerinin oluşumunda krossing over gerçekleştiği kesindir? .......................................................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................................................... 127

TEST-10 ÜNİTE TESTİ - 1 1. Aşağıda verilen soyağacında taralı olarak gösterilen 3. İnsanlarda deafmutism sendromu adı verilen kalıtsal bireyler fenotipinde otozomal çekinik bir özelliği gös- hastalık sağır ve dilsizliğe sebep olmaktadır. Her termektedir. ikisi de çekinik olan a ve b genlerinin etkisi ile aktarı- lan hastalık, genlerden birinin veya ikisinin de homo- 12 zigot durumda olduğunda fenotipte ortaya çıkar. 34 Örneğin; aaBb genotipli bireyler deafmutism AAbb sendromludurlar. aabb 5 Buna göre Aabb genotipli erkek ile aaBB geno- tipli bir kadının doğacak çocuklarında deafmu- Buna göre numaralı bireylerden hangisi bu özel- tism sendromunun görülme olasılığı hangisinde lik bakımından heterozigot ya da homozigot genotipte olabilir? doğru verilmiştir? A) 0 B) 1 C) 3 4 4 A) 1  B) 2  C) 3  D) 4  E) 5 D) 1 E) 9 2 16 2. Evcilleştirilmiş bir kuş türü olan kanaryada tüy rengi üzerine etkili olan sarı tüy geni, beyaz tüy genine baskındır. Melanin pigmentinin üretilmesini sağla- yan gen ise melanin eksikliğine neden olan gene baskındır. Melanin pigmenti üreten kanaryalar siyah 4. Deney faresi olan kobaylarda siyah renk (B) geni, gözlü olurken, melanin üretemeyen kanaryalarda kahverengi (b) genine baskındır. Fakat her iki ren- göz rengi kırmızı renkli olur. Beyaz tüylü ve kırmızı gin de ortaya çıkabilmesi için pigment oluşumunu gözlü kanaryalara albino, sarı tüylü ve kırmızı gözlü sağlayacak (C) geninin bulunması gerekir. Bu geni bulundurmayan (c) fenotipli bireyler albino (renksiz) olanlara ise lutino adı verilir. olurlar. B İ CCbb (Homozigot kahverengi) bir kobay ile ccBB L genotipli kobayın çaprazlanması sonucunda F2 dölünde albino yavru oluşma olasılığı kaçtır? G A) 1 B) 1 C) 3 İ 2 4 4 Albino kanarya Lutino kanarya S D) 1 E) 3 8 16 A Beyaz tüylü ve siyah gözlü bir kanarya ile lutino R bir kanaryanın ilk yavrularının albino olduğu M 10. SINIF SARMAL BİYOLOJİ bilindiğine göre, A I. İkinci yavrunun lutino olma olasılığı 1 ’tür. L 4 II. Yavruların kırmızı gözlü ve siyah gözlü olma olasılığı eşittir. önemlİ III. Doğacak olan tüm sarı tüylü kuşlar siyah gözlü Sirke sineğinde dişiler XX, erkekler XY gonozomu- na sahiptir. olmak zorundadır açıklamalarından hangileri doğrudur? A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III D) II ve III E) I, II ve III 128

5. 1 56 7. Aşağıda verilen soyağacında taralı olarak gösterilen 78 bireyler otozomal çekinik bir özelliği fenotipinde gös- termektedir. 12 2 34 34 Renk körü erkek Renk körü dişi 5 Sağlıklı erkek Sağlıklı dişi Yukarıdaki soyağacında renk körü bireyler taralı Buna göre numaralı bireylerden hangisinin geno- olarak belirtilmiştir. tipi kesin olarak bilinemez? Buna göre kaç numaralı bireyler kesinlikle renk A) 5 B) 4 C) 3 D) 2 E) 1 körü taşıyıcıdır? A) 1 ve 2 B) 2 ve 7 C) 2, 5 ve 7 D) 5, 7 ve 8 E) 1, 2, 5, 7 ve 8 8. Aşağıdaki soyağacında belli bir özelliği fenotipinde gösteren bireyler taralı olarak gösterilmiştir. 6. Aşağıdaki soyağacında bir ailede bulunan bazı B İ bireylerin kan grubu fenotipleri gösterilmiştir. L G B Rh+ A Rh+ İ 1 2 0 Rh– A Rh– B Rh+ S 3 4 A R Bu özelliği kalıtımı; 10. SINIF SARMAL BİYOLOJİ 5 AB Rh– M I. otozomal çekinik, 0 Rh+ A II. otozomal baskın, L III. X'e bağlı çekinik, IV. eş baskın Buna göre numaralı bireylerden hangisinin geno- tipi yanlış verilmiştir? A) 1 → B0 Rr B) 2 → A0 Rr taşınma şekillerinden hangileri gibi olabilir? C) 3 → A0 rr D) 4 → BB Rr E) 5 → 00 Rr A) I ve II B) I ve III C) III ve IV D) I, III ve IV E) II, III ve IV 129

2. DÖNEM 2. YAZILI A. Aşağıdaki cümlelerde boş bırakılan yerleri uygun B. Aşağıdaki cümlelerin sonuna doğru ise D, yanlış kelime ile doldurunuz. (25 puan) ise Y yazınız. (25 puan) 1. Hayvan hücrelerinde sitoplazma bölünmesi 1. Rejenerasyonla üremede kalıtsal çeşitlilik sağlanmaz. ……………… ile gerçekleşir. (……) 2. Mayoz bölünmede homolog kromozom ayrılması 2. Mayoz bölünmede DNA replikasyonu iki defa ger- ………………. ‘de gerçekleşir. çekleşir. (……) 3. Bir karakterin oluşumunda etkili olan DNA parçasına 3. Alel genler homolog kromozomları lokus bölgesinde ……………….. adı verilir. yer alır. (……) 4. Farklı kromozom üzerinde yer alan genlere ………… 4. Çaprazlamada her zaman arı döl bireyler meydana ……………… denir. gelir. (……) 5. Aynı kromozom üzerinde yer alan genlere 5. İki karakter yönüyle melez bireylerin çaprazlanması- ……………. ………………. denir. na dihibrit çaprazlama denir. (……) 6. Kan gruplarından …………. sisteminde eş baskınlık 6. A kan gruplu bireyde B antijeni bulunur. (……) ve baskınlık - çekiniklik görülür. 7. Hemofili X kromozomunun Y kromozomu ile homo- log olmayan bölgesinde …………. olarak kalıtılır. 7. Mutasyonlar genetik varyasyona neden olabilir. (……) 8. ………….. , ………………. ve ………………..’lar B 8. Işık ve sıcaklık ekosistemin biyotik faktörleri içerisin- İ ekosistemin biyotik faktörleridir. 9. ……………. canlılar kendi besinini kendi üretir. L de yer alır. (……) G İ 10. Biyokütle miktarı üreticiden son tüketiciye doğru 9. Biyolojik birikim birinci trofik düzeyde en fazladır. ……………….. S (……) A 10. SINIF SARMAL BİYOLOJİ R 11. …………… canlılar besinlerini katı ve bütün parçacık M 10. Denitrifikasyon bakterileri NO3’ü atmosfere N2 şeklin- A de verir. (……) hâlinde alır. L 12. …………….. canlı grubuna ait toplam organik mikta- 11. Saprofit canlılar heterotrof olarak beslenir. (……) rıdır. 13. ………… ………………. bakteriler atmosferdeki N2’yi 12. Atmosferdeki CO2’yi fotosentez ve kemosentez olay- toprağa bağlar. ları arttırır. (……) 13. Su döngüsü, suyun sürdürülebilir kullanımında önemlidir. (……) 160

C. Aşağıdaki klasik soruları cevaplayınız. (25 puan) D. Aşağıdaki çoktan seçmeli soruları cevaplandırı- 1. Mitoz ve mayoz bölünmeyi iki özellik bakımından nız. (25 puan) karşılaştırınız. 1. Mitoz bölünmede gözlenen; Mitoz bölünme Mayoz bölünme I. kardeş kromatit ayrılması, a) II. hücre sayısının artması, b) III. eşeysiz üremenin temelini oluşturması olaylarından hangileri mayoz bölünmede de gö- 2. İnsanda ABO, Rh ve MN sistemi açısından oluşa- rülebilir? bilecek genotip çeşidini bulunuz. A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III ABO = Rh = D) I ve II E) I, II ve III MN= Genotip çeşidi sayısı = 2. Aşağıdaki soyağacında bir özelliğin kalıtımı gösteril- miştir. Buna göre, soyağacında kalıtılan özellik; I. Y kromozomuna bağlı çekinik, II. otozomal çekinik, III. otozomal baskın B verilenlerden hangileri olabilir? İ L A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III G İ D) I ve II E) I, II ve III S A R 10. SINIF SARMAL BİYOLOJİ M 3. Aşağıdaki kavramların karşısına tanımını yazınız. A 3. Toprakta bulunan üretici organizmalar; a) Mutasyon: L I. NH3 √ NO2, b) Komünite: II. NO2 √ NO3, c) Denitrifikasyon: III. NO3 √ Organik madde d) Biyokütle: e) Trofik düzey: dönüşümlerinden hangilerini gerçekleştirebilir? A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) I ve III E) I, II ve III f) Ototrof: 161

SERA ETKİSİ VE KÜRESEL ISINMA Dünya atmosferi farklı farklı gazlardan meydana gelir. Ayrıca atmosferde küçük miktarda asal gazlarda yer alır. Güneş- ten gelen ışınlar atmosferi aşarak yeryüzünü ısıtır. Atmosferde bulunan gazlar yeryüzündeki ısının bir bölümünü tutar ve yeryüzünde ısı kaybına neden olabilir. CO2 bu gazlar içerisinde en çok ısıyı tutar. Atmosfer, hem ışığı geçirir hem de ısıyı tutar. Atmosfer ısıyı tutma özelliği sayesinde suların sıcaklığı bir değerde kalır. Buna bağlı nehir, okyanus gibi su kütlelerinin donması engellenir. Atmosferin ısıtma ve yalıtma etkisine sera etkisi denir. Son yıllarda CO2 ve metan, ozon, kloroflorokarbon insan etkisine bağlı atmosferde artar. Bu gazların ortak özelliği ısıyı tutmasıdır. CO2 ile birlikte ısıyı tutan gazların artışı atmosferdeki ısının yükselmesine ve küresel ısınmaya neden olur. Küresel ısınma ile ekosistemdeki bütün canlılar yok olma tehlikesi yaşar. Çünkü küresel ısınma ile aşırı sıcaklık, yan- gın, susuzluk, kuraklaşma gibi afetler olması beklenmektedir. Güneş Sera gazları Küresel ısınmanın temel nedenleri arasında dünya nüfusu artışı, aşırı göç ve kentleşme gibi faktörler sıralanabilir. 10. SINIF SARMAL BİYOLOJİ a) Küresel ısınmanın sonucunda meydana gelebilecek olaylar nasıl sıralanır? 1. ………………………………………. 2. ………………………………………. 3. ………………………………………. 4. ………………………………………. b) Küresel ısınmanın etkisini azaltmak için neler yapılabilir? 1. ………………………………………. 2. ………………………………………. 3. ………………………………………. 4. ………………………………………. 173

10. SINIF SARMAL BİYOLOJİ ÖTROFİKASYON Ötrofikasyon büyük su haznelerini tehdit eden önemli durumlardan biridir. Ötrofikasyon göl gibi su ekosistemlerinde, kara gibi bölümlerden farklı nedenlerle taşınan besinlerin büyük oranda artması ile alg ve plankton kirliliğidir. Buna bağlı suda çözünmüş O2 azalır. Uzun süreç sonunda ekosistemde ölümlere neden olur. Azot, fosfor ve diğer maddelerin (besin maddelerinin) artışı yaşlı ekosistemlerde yavaş olur ve ekosistemin üretkenliği azalır. Su yüzeyinde alg ve mikroskobik canlıların artışı su yüzeyini giderek kaplar. Su yüzeyini kaplayan canlılar gü- neş ışınlarının suyun alt kısmına girişini engeller. Su ekosisteminde O2 üretimi azalır. Dip kısımlara canlı ölüleri birikim yapar. Bu duruma ayrıca insanlar ile oluşan kanalizasyon, temizlik maddeleri katkı sağlar İklimin sert olması, aşırı buharlaşma, göl suyunun azalması ötrofikasyon etkisini hızlandırır. Ötrofikasyona bağlı gölde kuş, balık gibi canlılar azalır. Göl ekosistemi bunlara bağlı önce bataklığa sonra su şeklinden, kara formuna dönüşür. 1. Ötrofikasyonun görüldüğü ya da ötrofikasyon tehlikesi yaşayan bir su haznesi için neler yapılabilir? a. ………………………………………. 2. ………………………………………. 2. Ötrofikasyonun görüldüğü göllerde nasıl bir renk değişimi olur? ………………………………………. 174