รหัสวิชา ทช31002 รายวิชา สุขศึกษา เรื่อง ระบบต่างๆในร่างกายมนุษย์

สอื่ การเรียนการสอน ทกั ษะการดาเนนิ ชีวติ (มธั ยมปลาย) เรื่อง ระบบต่างๆในร่างกายมนษุ ย์ รหัสวิชา ทช31002 รายวชิ า สุขศกึ ษา โดย กศน.อำเภอคำเขอ่ื นแก้ว สังกัดสำนักงำน กศน.จงั หวดั ยโสธร

บทท่ี 5 ระบบประสาท เอกสารนี้ใช้สาหรบั ประกอบการเรยี นการสอนเท่านน้ั หน้าท่ี 1

ระบบประสาท ( Nervous System) คือ ระบบการตอบสนองต่อสิ่งเรา้ ของสัตว์ ทาใหส้ ัตว์ สามารถตอบสนองตอ่ สิ่งต่างๆ รอบตัวอยา่ งรวดเรว็ ชว่ ยรวบรวมข้อมูล เพ่ือให้สามารถตอบสนองได้ สัตว์ช้นั ตา่ บางชนิด เชน่ ฟองน้าไม่ มีระบบประสาท สัตว์ไม่มีกระดกู สนั หลังบางชนดิ เรม่ิ มรี ะบบ ประสาทสตั ว์ช้นั สงู ขน้ึ มาจโี ครงสร้างของระบบ ประสาทซบั ซอ้ นยิ่งขึ้น ระบบประสาทของมนษุ ย์ แบ่งออกเป็น 2 ส่วน คอื ระบบประสาทสว่ นกลาง และระบบประสาทรอบนอก เอกสารน้ใี ช้สาหรับประกอบการเรียนการสอนเท่านน้ั หน้าท่ี 2

สมอง เส้นประสาทสมอง ไขสันหลัง เสน้ ประสาท เสน้ ประสาทสมอง เอกสารนีใ้ ช้สาหรบั ประกอบการเรียนการสอนเท่านน้ั หนา้ ท่ี 3

ระบบประสาทส่วนกลาง ระบบประสาทส่วนกลาง ( The Central Nervous System หรอื Somatic Nervous System) เปน็ ศนู ย์กลางควบคมุ การทางานของรา่ งกาย ซึง่ ทางานพร้อมกันทั้ง ในดา้ นกลไกและทาง เคมีภายใตอ้ านาจจติ ใจ ซง่ึ ประกอบด้วยสมองและไขสันหลงั โดย เส้นประสาทหลายล้านเส้นจากท่ัวรา่ งกายจะสง่ ขอ้ มูลในรูปกระแสประสาทออกจาก บรเิ วณศนู ยก์ ลางมีอวยั วะท่ีเก่ยี วขอ้ งดงั น้ี 1.สมอง(Brain) เป็นสว่ นทใ่ี หญ่กวา่ สว่ นอ่ืนๆของระบบประสาทสว่ นกลางทาหน้าท่ี ควบคมุ การทากจิ กรรมทง้ั หมดของรา่ งกายเปน็ อวัยวะชนดิ เดียวท่ีแสดงความสามารถ ด้านสติปญั ญา การทากิจกรรมหรือการแสดงออกตา่ งๆสมองของสตั ว์มีกระดกู สนั หลังท่ี สาคญั แบง่ ออกเปน็ 3 ส่วน ดงั น้ี 1.1 เซรบี รมั เฮมิสเฟยี ร์ ( Cerebrum Hemisphrer) คอื สมองส่วนหนา้ ทาหนา้ ทคี่ วบคมุ พฤตกิ รร รมทซี่ บั ซ้อนเกยี่ วกับ ความรสู้ กึ และอารมณค์ วบคุมความคดิ ความจา และความเฉลียวฉลาด เช่ือมโยงความรสู้ กึ ตา่ งๆเชน่ การได้ยนิ การมองเหน็ การรบั กลน่ิ การรับรส การรบั สมั ผสั เปน็ ต้น เอกสารน้ใี ช้สาหรับประกอบการเรียนการสอนเทา่ นน้ั หน้าที่ 4

1.2 เมดลั ลาออบลองกาตา (Medulla Oblongata) คอื ส่วนท่อี ยูต่ ดิ กับไขสนั หลงั ควบคุม การ ทางานของระบบประสาทอัตโนมตั ิ เชน่ การหายใจการเต้นของหัวใจ การไอ การจาม การกะพรบิ ตา ความดันเลือด เป็นต้น 1.3 เซรเี บลลมั ( Cerebellum) คอื สมองสว่ นท้าย เป็นสว่ นท่คี วบคมุ การเคล่อื นไหวของ กลา้ มเนอ้ื และการทรงตวั ชว่ ยให้เคลอื่ นไหวได้อยา่ งแมน่ ยาเช่น การเดิน การวง่ิ การขีร่ ถจกั รยาน เป็นตน้ เอกสารนใี้ ช้สาหรบั ประกอบการเรยี นการสอนเท่านนั้ หนา้ ที่ 5

2. ไขสนั หลงั (Spinal Cord) เปน็ เนอ้ื เยอ่ื ประสาททท่ี อดยาวจากสมองไปภายใน โพรง กระดกู สนั หลงั กระแสประสาทจากสว่ นตา่ งๆของร่างกายจะผ่านไขสนั หลงั มที ้ังกระแสประสาทเขา้ และกระแสประสาทออกจากสมองและกระแสประสาทท่ี ตดิ ตอ่ กบั ไขสนั หลงั โดยตรง กระดูกสนั หลังส่วนคอ กระดูกสันหลงั สว่ นอก กระดูกสันหลงั สว่ นบ้นั เอว กระดูกเชงิ กราน เอกสารนีใ้ ช้สาหรบั ประกอบการเรยี นการสอนเทา่ นนั้ หน้าที่ 6

3. เซลล์ประสาท (Neuron) เปน็ หน่วยท่เี ล็กที่สดุ ของระบบประสาท เซลลป์ ระสาทมีเยอื่ ห้มุ เซลล์ ไซโทพลาสซมึ และนวิ เคลียสเหมือนเซลล์อนื่ ๆ แต่มรี ปู รา่ งลักษณะแตกต่าง ออกไป เซลล์ 23 ประสาทประกอบดว้ ยตัวเซลล์ และเสน้ ใยประสาทที่มี 2 แบบ คอื 1. เดนไดรต์ (Dendrite) ทาหนา้ ท่ีนากระแสประสาทเข้าส่ตู ัวเซลล์ 2. แอกซอน ( Axon) ทาหนา้ ทน่ี ากระแสประสาทออกจากตวั เซลล์ ไปยงั เซลล์ประสาทอืน่ ๆ เซลล์ ประสาทจาแนกตามหนา้ ท่ี การทางานได้ 3 ชนดิ เอกสารน้ใี ช้สาหรับประกอบการเรยี นการสอนเท่านนั้ หน้าท่ี 7

เซลล์ประสาทจาแนกตามหนา้ ทีก่ ารทางานได้ 3 ชนิด คือ 3.1 เซลลป์ ระสาทรบั ความรู้สกึ รบั ความรสู้ ึกจากอวัยวะสมั ผัส เช่น หู ตา จมูก ผวิ หนัง ส่งกระแส ประสาทผา่ นเซลล์ประสาทประสานงาน 3.2 เซลลป์ ระสาทประสานงาน เป็นตวั เชอื่ มโยงกระแสประสาทระหวา่ งเซลลร์ บั ความรู้สกึ กบั สมอง ไขสันหลงั และเซลลป์ ระสาทสั่งการ พบในสมองและไขสันหลงั เท่านัน้ 3.3 เซลลป์ ระสาทส่งั การ รับคาสั่งจากสมองหรอื ไขสันหลงั เพื่อควบคมุ การทางานของ อวยั วะต่างๆ เอกสารนใี้ ช้สาหรับประกอบการเรยี นการสอนเท่านนั้ หนา้ ท่ี 8

การทางานของระบบประสาทส่วนกลาง สิ่งเร้าหรอื การกระตุ้นจัดเป็นขอ้ มลู หรือเส้นประสาทส่วนกลางเรียกว่า “กระแสประสาท” เป็นสญั ญาณไฟฟา้ ทน่ี าไปสู่เซลล์ประสาททางดา้ นเดนไดรตแ์ ละ เดินทางออกอยา่ งรวดเรว็ ทางด้าน แอกซอน แอกซอนสว่ นใหญม่ ีแผ่นไขมันหุม้ ไวเ้ ป็น ช่วงๆ แผน่ ไขมันนที้ าหนา้ ทเี่ ป็นฉนวนและทาให้ กระแสประสาทเดินทางไดเ้ ร็วขึน้ ถา้ แผ่นไขมันนฉี้ กี ขาดอาจทาให้กระแสประสาทชา้ ลงทาให้สูญเสีย ความสามารถในการใช้ กลา้ มเน้อื เนือ่ งจากการรบั คาสั่งจากระบบประสาทส่วนกลางไดไ้ ม่ดี เอกสารน้ีใช้สาหรับประกอบการเรียนการสอนเท่านนั้ หนา้ ท่ี 9

ระบบประสาทรอบนอก (Peripheral Nervous System) ทาหนา้ ทร่ี บั และนาความรสู้ ึกเข้าสรู่ ะบบประสาทสว่ นกลางไดแ้ ก่สมองและไข สนั หลงั จากนน้ั นากระแสประสาทสัง่ การจากระบบประสาทสว่ นกลางไปยงั หนว่ ย ปฏิบตั งิ าน ซึง่ ประกอบดว้ ยหน่วย รบั ความรูส้ กึ และอวยั วะรับสัมผสั รวมท้งั เซลล์ ประสาทและเสน้ ประสาทท่อี ยนู่ อกระบบประสาท สว่ นกลาง ระบบประสาทรอบนอก จาแนกตามลกั ษณะการทางานได้ 2 แบบ ดังน้ี เอกสารนใี้ ช้สาหรบั ประกอบการเรยี นการสอนเท่านนั้ หน้าที่ 10

1. ระบบประสาทภายใตอ้ านาจจติ ใจ เป็นระบบควบคุมการทางานของกล้ามเน้ือท่บี ังคบั ได้ รวมทง้ั การ ตอบสนองต่อสงิ่ เร้าภายนอก 2. ระบบประสาทนอกอานาจจติ ใจ เปน็ ระบบประสาทท่ที างานโดยอตั โนมตั ิ มศี ูนยก์ ลาง ควบคุมอยู่ใน สมองและไขสนั หลงั ได้แกก่ ารเกิดรเี ฟลกซแ์ อกชัน (Reflex Action) และเม่ือมสี ง่ิ เร้ามา กระต้นุ ทีอ่ วัยวะ รบั สมั ผัสเชน่ ผวิ หนงั กระแสประสาทจะส่งไปยังไขสนั หลัง และไขสนั หลังจะสั่งการ ตอบสนองไปยงั กลา้ มเน้อื โดยไมผ่ า่ นไปที่สมอง เมอ่ื มีเปลวไฟมาสมั ผัสที่ปลายน้วิ กระแสประสาท B C D A 26 จะสง่ ไป ยงั ไขสนั หลงั ไมผ่ า่ นไปทีส่ มอง ไขสันหลงั ทาหนา้ ที่สงั่ การให้กล้ามเน้อื ทแ่ี ขนเกิดการหดตวั เพือ่ ดึงมือออก จากเปลวไฟทันที เอกสารนใี้ ช้สาหรบั ประกอบการเรียนการสอนเทา่ นนั้ หนา้ ที่ 11

พฤตกิ รรมของมนษุ ย์ท่ีตอบสนองต่อส่งิ เร้า พฤติกรรมการตอบสนองต่อสงิ่ เรา้ ของมนุษยเ์ ปน็ ปฏกิ ริ ยิ าอาการท่ีแสดงออก เพือ่ การโต้ตอบ ตอ่ สิ่งเร้าท้ังภายในและภายนอกรา่ งกาย เชน่ สง่ิ เร้าภายในร่างกาย เชน่ ฮอรโ์ มน เอนไซม์ ความหิว ความตอ้ งการทางเพศ เปน็ ตน้ สิ่งเร้าภายนอกร่างกาย เชน่ แสง เสียง อุณหภูมิ อาหาร นา้ การสมั ผัส สารเคมี เป็นตน้ กิรยิ าอาการท่แี สดงออกเพอื่ ตอบสนองต่อส่ิงเร้าภายนอกอาศยั การทางานท่ี ประสานกัน ระหว่างระบบประสาท ระบบกล้ามเนื้อ ระบบต่อมไร้ท่อและระบบต่อมมีทอ่ ดงั ตวั อยา่ งตอ่ ไปนี้ เอกสารน้ีใช้สาหรับประกอบการเรยี นการสอนเทา่ นน้ั หนา้ ที่ 12

1. การตอบสนองเม่อื มแี สงเปน็ สิ่งเร้า เมอ่ื ไดร้ ับแสงสว่างจ้า มนษุ ย์จะมีพฤตกิ รรม การหรต่ี า เพ่อื ลดปริมาณแสงทีต่ าได้รับ 2. การตอบสนองเม่ืออณุ หภมู เิ ปน็ สงิ่ เร้า ในวันทมี่ ีอากาศรอ้ นจะมีเหงื่อมาก เหง่อื จะชว่ ย ระบายความรอ้ นออกจากรา่ งกาย เพ่ือปรบั อุณหภูมิภายในรา่ งกายไม่ให้สงู เกนิ ไป เม่ือมี อากาศเย็น คนเราจะเกดิ อาการหดเกร็งกลา้ มเน้อื หรอื เรยี กวา่ “ขนลุก” 3. เมอื่ อาหารหรอื น้าเขา้ ไปในหลอดลมเกดิ พฤติกรรมการไอหรือจาม เพอื่ ขบั ออกจาก หลอดลม 4. การเกดิ พฤตกิ รรมแบบรเี ฟล็กซ์ เป็นพฤติกรรมการตอบสนองหรอื ตอบโต้ทนั ทเี พ่ือ ความ ปลอดภยั จากอันตราย เช่น เม่อื ฝ่นุ เขา้ ตามีพฤติกรรมการกระพริบตา เมอ่ื สัมผสั วัตถุ รอ้ นจะชักมอื จาก วตั ถุร้อนทันทเี มอื่ เหยยี บหนามจะรีบยกเทา้ ใหพ้ น้ หนามทันที เอกสารน้ใี ช้สาหรับประกอบการเรยี นการสอนเทา่ นนั้ หน้าที่ 13

ขอ้ มูลอ้างอิง - www.sites.google.com/บทเรียนออนไลน์วชิ าชีววทิ ยา - www.patreon.com/statedclearly - www.trueplookpanya.com/knowledge/content/65256/-scibio-sci- - การพฒั นาคุณภาพการศึกษาด้วยเทคโนโลยีสารสนเทศ (DLIT) โดยสานักงานคณะกรรมการการศกึ ษา ข้นั พ้ืนฐาน (สพฐ.) กระทรวงศึกษาธกิ าร - www.ducksters.com/science/biology/chromosomes.php - www.scimath.org/lesson-biology/item/6894-2017-05-14-03-59-30 - www.britannica.com/science/chromosome