ธ.ค.62 ภูมิปัญญาท้องถิ่น ต.เกาะพลับพลา อ.เมือง จ.ราชบุรี

ทำเนยี บภูมิปัญญำท้องถนิ่ เดือนธันวำคม 2562 กศน.ตำบลเกำะพลับพลำ ศนู ย์กำรศึกษำนอกระบบและกำรศึกษำตำมอัธยำศยั อำเภอเมืองรำชบุรี สำนักงำนส่งเสริมกำรศึกษำนอกระบบและกำรศึกษำตำมอธั ยำศยั จังหวัดรำชบรุ ี สำนกั งำนปลัดกระทรวงศกึ ษำธิกำร กระทรวงศกึ ษำธิกำร

คำนำ ด้วย กศน.ตำบลเกำะพลับพลำ ได้ดำเนินกำรจัดทำภูมิปัญญำในท้องถิ่น ให้กับประชำชนในพ้ืนท่ีตำบล เกำะพลบั พลำ เพ่ือเพิ่มพูนควำมรูแ้ ละทกั ษะในกำรดำเนนิ ชีวิตแบบพอเพยี ง สำมำรถเรียนรแู้ ละฝึกฝนได้ ทั้ง กำรศึกษำด้วยตนเอง และกำรได้รบั กำรถ่ำยทอดจำกผู้อืน่ กำรนำภูมิปัญญำมำเผยแพร่ เพอื่ ให้ประชำชนในพ้ืนท่ีได้ นำไปใช้และเรียนรู้เพ่ือเพ่ิมอำชีพ ประสบกำรณ์ให้กับตนเองและครอบครัวให้มีกำรพัฒนำอย่ำงต่อเน่ืองและเกื้อกูล ในกำรผลิต ซ่ึงกันและกัน โดยกำรใช้ทรัพยำกรที่มีอยู่ให้เกิดประโยชน์ ไม่มีสำรพิษ เช่น ดิน น้ำ แสงแดดอย่ำง เหมำะสม เกิดประโยชน์สูงสุด มีควำมสมดุลของสภำพแวดล้อมอย่ำงต่อเนื่องและเกิดผลในกำรเพิ่มควำมอุดม สมบูรณ์ของทรัพยำกรธรรมชำติ กศน.ตำบลเกำะพลับพลำหวังเป็นอย่ำงยิ่งว่ำเอกสำรเล่มนี้จะเป็นประโยชน์ต่อ ผอู้ ่ำนและผู้ปฏบิ ัติงำนต่อไป กศน.ตำบลเกำะพลบั พลำ ธันวำคม 2562

สำรบญั คำนำ หน้ำ สำรบัญ กศน.ตำบลเกำะพลบั พลำ 1 3 - ภมู ิปัญญำ เพลงลำนข้ำว 5 - ภูมปิ ัญญำ กำรตั้งศำล - ภูมิปญั ญำ กำรจกั สำนชะลอม คณะผจู้ ัดทำ

1 แบบสำรวจทำเนยี บภูมปิ ัญญำท้องถน่ิ ตำบลเกำะพลบั พลำ อำเภอเมอื ง จังหวดั รำชบรุ ี ชือ่ ภมู ิปัญญำ เพลงลำนขำ้ ว ชือ่ นำงหอมหวล นำมสกุล เกิดบณั ฑติ วนั เดอื นปีเกิด 1 มกรำคม 2483 ทอ่ี ย่ปู ัจจบุ นั (ท่สี ำมำรถติดต่อได้) บ้ำนเลขที่ 19 หมูท่ ี่ 12 ตำบล/แขวง เกำะพลบั พลำ อำเภอ/เขต เมอื ง จังหวัด รำชบรุ ี รหัสไปรษณยี ์ 70000 โทรศัพท์ 0810052985 โทรสำร..........................Line ID 0810052985 E-mail address : …………………………………………………..Facebook…………………………………….. พกิ ดั ทำงภมู ศิ ำสตร์ ค่ำ X : 13.5953 คำ่ Y : 99.7299 ควำมเปน็ มำของบุคคลคลงั ปัญญำ คุณหอมหวล เกิดบัณฑิต ตำบลเกำะพลับพลำ อำเภอเมือง จังหวัดรำชบุรี เป็นปรำชญ์ชำวบ้ำนมีควำม เช่ยี วชำญในกำรร้องรำเกี่ยวกับเพลงลำนขำ้ ว ซึ่งมีควำมเกีย่ วข้องกับกำรทำนำ โดยไดร้ ับกำรถ่ำยทอดภูมิปัญญำจำก บรรพบุรุษสืบทอดกันมำจนมำถึงปัจจุบัน คุณหอมหวล เกิดบัณฑิต มีควำมประสงค์เพลงลำนข้ำวคงอยู่สืบไป ได้มกี ำรร้องเพลงลำนข้ำวในวันสำคัญตำ่ ง ๆ เพอ่ื ตอ้ งกำรอนุรกั ษ์ภมู ปิ ัญญำนไี้ ว้ใหค้ งอยูต่ ่อไป จดุ เดน่ ของภูมิปัญญำท้องถ่ิน เพลงลำนขำ้ ว เป็นประเพณบี ุญลำนข้ำว ให้คนในชุมชนรัก สำมคั คี รจู้ ักบุญคุณของแผ่นดิน บญุ คุณของแม่ ธรณี แม่โพสพ แม่คงคำ โดยเฉพำะเยำวชน ได้เห็นและตระหนักถึงคุณค่ำของธรรมชำติ คุณค่ำของแผ่นดินว่ำ กำรทำนำ กำรร้องเพลงบุญลำนข้ำว เป็นภูมปิ ัญญำพื้นบำ้ นท่ีสืบทอดต่อกันมำ ซึ่งเป็นควำมเชื้อ ควำมศรัทธำ ให้คน ในชุมชนเกิดควำมรัก ควำมสำมัคคี ช่วยเหลือเก้ือกูลให้งำนสำเร็จไปด้วยดี โดยใช้เพลงเป็นสื่อช่วยให้สนุกสนำน ตอ่ กำรทำงำน รูปแบบและลกั ษณะกำรถำ่ ยทอด กำรประชำสมั พันธ์ เผยแพรภ่ มู ปิ ญั ญำท้องถิ่น  ยังไมเ่ คยมีกำรเผยแพร/่ ใช้เฉพำะบุคคล  เคยเผยแพรเ่ ฉพำะในชมุ ชน  มีกำรเผยแพร่ผำ่ นสอื่ มวลชนและส่ืออนื่ อย่ำงแพร่หลำย  มีกำรดูงำนจำกบุคคลภำยนอก จำนวน.................ครง้ั จำนวน.....................คน  มีกำรนำไปใช้ ในพ้ืนท.่ี ...............คน นอกพื้นท่.ี .................คน  อื่น ๆ (ระบ)ุ

2 ได้มีกำรเชิญปรำชญ์ชำวบ้ำนไปร่วมงำนบุญวันสงกรำนต์ กิจกรรมวันผู้สูงอำยุ งำนบุญลำนข้ำว และงำน สำคัญต่ำง ๆ เชน่ หมูบ่ ้ำนห้วยจำปำจะมีหนว่ ยงำนรำชกำรมำเยย่ี มชมหมูบ่ ้ำน ทำงผูใ้ หญบ่ ำ้ นจะเชญิ ปรำชญ์ชำวบ้ำน นำทีม ร้องเพลงลำนข้ำว ไปร้องต้อนรับหน่วยงำนรำชกำรหรือหน่วยต่ำง ๆ ได้ดูได้ช่ืนชมเพลงลำนข้ำว ซ่ึงเป็น จุดเด่นของหมู่บ้ำนห้วยจำปำ ซ่ึงหมู่บ้ำนอ่ืนไม่มี และเป็นกำรเผยแพร่ให้กับบุคคลหรือหน่วยงำนต่ำง ๆ ได้มีควำมรู้ ควำมเขำ้ ใจเก่ยี วกบั ประเพณกี ำรรอ้ งเพลงลำนขำ้ ว ลักษณะของภูมิปญั ญำท้องถิ่น กำรพฒั นำตอ่ ยอดภมู ิปญั ญำใหเ้ ป็นนวตั กรรม คุณค่ำ (มลู คำ่ ) และควำมภำคภูมใิ จ  ภูมปิ ัญญำทอ้ งถนิ่ /นวัตกรรมท่คี ดิ ค้นข้นึ มำใหม่  ภมู ิปญั ญำทอ้ งถิ่นดัง้ เดิมไดร้ ับกำรถำ่ ยทอดมำจำก บรรพบุรุษ สบื ทอดตอ่ กนั มำจนถงึ ร่นุ คณุ หอมหวน เกดิ บัณฑติ รูปภำพเจำ้ ของภมู ิปัญญำ คุณยำยหอมหวล เกดิ บัณฑิต กำรร้องเพลงบุญลำนขำ้ วของชำวบ้ำนหว้ ยจำปำ

3 แบบสำรวจทำเนียบภมู ิปญั ญำทอ้ งถน่ิ ตำบลเกำะพลบั พลำ อำเภอเมอื ง จังหวัดรำชบุรี ชอื่ ภมู ิปัญญำ กำรต้งั ศำล ช่อื นำยแสวง นำมสกุล พลอยมะกล่ำ วนั เดือนปเี กิด 1 มกรำคม 2489 ทีอ่ ย่ปู ัจจบุ ัน (ทีส่ ำมำรถตดิ ต่อได้) บ้ำนเลขที่ 24/1 หมทู่ ่ี 6 ตำบล/แขวง เกำะพลบั พลำ อำเภอ/เขต เมอื ง จงั หวัด รำชบุรี รหัสไปรษณยี ์ 70000 โทรศพั ท์ 0879374069 โทรสำร..........................Line ID 0879374069 E-mail address : …………………………………………………..Facebook…………………………………….. พกิ ัดทำงภูมิศำสตร์ คำ่ X : 13.5807 คำ่ Y : 99.7552 ควำมเปน็ มำของบุคคลคลงั ปญั ญำ กำรตง้ั ศำลพระภมู เิ ป็นกำรสบื ทอดจำกบรรพบุรษุ ได้มกี ำรสบื ทอดภมู ปิ ัญญำมำจำก นำย สุวรรณ พลอยมะกล่ำ ซึ่งเป็นพอ่ ของนำยแสวง พลอยมะกลำ่ จนถึงปัจจุบนั คอื นำยแสวง พลอยมะกล่ำ ซง่ึ มี ควำมเช่ือว่ำส่ิงศักด์ิสิทธ์ิ เร้นลับ เป็นส่ีงท่ีผูกพันในชีวิตเรำแทบทุกคน ศำลพระภูมิเป็นสิ่งศักด์ิสิทธ์ิ อย่ำงหนึ่งที่ใกล้ ตัวอันแสดงถึงควำมเชื่อ และควำมศรัทธำที่มีต่อสิ่งนี้กำรประกอบพิธีกรรมเกี่ยวกับสิ่งน้ี จึงต้องมีกำรกระทำอย่ำง ถูกต้อง เพ่ือให้เกิดควำมเป็นสิริมงคล แก่ผู้อยู่อำศัย กำรบวงสรวงเซ่นสังเวย และกำรต้ังศำลพระภูมิ ถือเป็น วฒั นธรรมพิธีกรรมแบบโบรำณของไทย โดยกระทำเม่ือปลกู บ้ำนใหม่ หรือย้ำยที่อยู่เพรำะเชื่อว่ำข้ันตอนกำรต้ังศำล จะเป็นกำรขับไล่ส่ิงอัปมงคลทั้งหลำยให้ออกไปจำกบ้ำน แล้วจึงอัญเชิญ พระภูมิมำสถิติที่ ศำลพระภูมิเพื่อปกป้อง คุ้มครองเจ้ำบ้ำน และบริวำรให้อยู่เย็นเป็นสุข มีควำมเจริญรุ่งเรือง เพรำะถือว่ำพระภูมิเป็นสิ่งศักดิ์สิทธิ์อย่ำงหน่ึง ของบำ้ น จุดเด่นของภูมปิ ัญญำท้องถิ่น ควำมเชือ่ และพธิ กี รรมในกำรต้ังศำลพระภูมิน้ัน มีอทิ ธิพลตอ่ วถิ ชี ีวิตของประชำชนในชุมชน ชำวบ้ำนมีควำม เชื่อในกำรตั้งศำลพระภูมิวำ่ ควำมเช่ือนน้ั เปน็ ควำมเชื่อท่ีเป็นนำมธรรม เปน็ ควำมเช่ือที่มอี ิทธพิ ลทำงด้ำนจิตใจ เป็น ส่ิงยึดเหนี่ยวจิตใจสร้ำงควำมม่ันใจในตัวเอง ซ่ึงควำมเชื่อก็เปรียบเหมือนกลอุบำยให้มีกำรเชื่อมโยงระหว่ำงกัน ระหว่ำงคนในครอบครัว บ้ำนสู่บ้ำน บ้ำนสู่ชุมชน และชุมชนสู่อีกชุมชนหนึ่ง ส่งผลให้เกิดควำมสัมพันธ์ระหว่ำงกัน นำไปสู่กำรทำกิจกรรมรว่ มกันในสังคม ก่อให้เกดิ กำรเคำรพนอบนอ้ มต่อผู้ทค่ี วรเคำรพ และพฤตกิ รรมท่ไี ม่ก้ำวร้ำวซ่ึง จะไม่ก่อใหเ้ กิดอันตรำยตอ่ สังคม อันเปน็ ผลโดยอ้อมทก่ี ำรตั้งศำลพระภูมิส่งผ่ำนทำงคตคิ วำมเช่ือมำแก่ผู้ตัง้ ศำลไว้ใน บ้ำนและครอบครัว ประโยชน์ท่ีได้จงึ ตกแก่สังคม รวมถึงกำรต้ังศำลพระภูมินี้ด้วย จึงเป็นห่วงโซ่ที่เชื่อมระหว่ำงบ้ำน กับวัดไดอ้ ีกทำงหน่ึงด้วย

4 รูปแบบและลกั ษณะกำรถำ่ ยทอด กำรประชำสัมพนั ธ์ เผยแพรภ่ มู ิปัญญำทอ้ งถิน่  ยงั ไม่เคยมีกำรเผยแพร/่ ใชเ้ ฉพำะบุคคล  เคยเผยแพรเ่ ฉพำะในชมุ ชน  มกี ำรเผยแพรผ่ ำ่ นสื่อมวลชนและสอ่ื อ่นื อย่ำงแพร่หลำย  มีกำรดูงำนจำกบุคคลภำยนอก จำนวน.....................ครั้ง จำนวน.......................คน  มีกำรนำไปใช้ ในพื้นที่.....................คน นอกพ้นื ท่.ี .................คน  อ่นื ๆ (ระบุ) นำยแสวง พลอยมะกล่ำ เป็นบุคคลหน่ึงท่ีมีภูมิปัญญำท่ีหำยำกในปัจจุบัน ซึ่งถือว่ำภูมิปัญญำด้ำนนี้ กำลังจะหมดไป หำคนสืบทอดต่อได้ยำก ได้มีชำวบ้ำน หน่วยงำนต่ำง ๆ มำเชิญให้นำยแสวง พลอยมะกล่ำไปทำพิธี ถอนศำล หรือ ทำพิธีต้ังศำล เพ่ือเป็นศิริมงคลกับบ้ำน หรือหน่วยงำนน้ัน ๆ เช่น ได้ไปทำพิธีตั้งศำลบ้ำนใหม่ ท้ังภำยในจังหวัดรำชบรุ ี และต่ำงจงั หวดั โดยผทู้ ่ตี ดิ ต่อมำส่วนใหญไ่ ดม้ ำจำกกำรบอกต่อปำกตอ่ ปำก เนอ่ื งจำก นำย แสวง พลอยมะกล่ำอำยุมำก ไม่มสี มำร์ทโฟนในกำรเผยแพร่ มีโทรศพั ท์ไว้ตดิ ต่องำนเทำ่ น้ัน ลักษณะของภูมิปญั ญำทอ้ งถ่ิน กำรพฒั นำต่อยอดภูมปิ ญั ญำใหเ้ ป็นนวตั กรรม คณุ คำ่ (มูลค่ำ) และควำมภำคภมู ิใจ  ภมู ปิ ญั ญำทอ้ งถ่นิ /นวตั กรรมท่คี ดิ คน้ ข้ึนมำใหม่  ภูมปิ ญั ญำท้องถ่นิ ดง้ั เดมิ ไดร้ บั กำรถ่ำยทอดมำจำก บรรพบรุ ุษ สืบทอดตอ่ กนั มำจนถึงร่นุ คณุ แสวง พลอยมะกล่ำ รูปภำพเจำ้ ของภูมปิ ญั ญำ นำยแสวง พลอยมะกล่ำ

5 แบบสำรวจทำเนียบภูมิปัญญำท้องถ่นิ ตำบลเกำะพลับพลำ อำเภอเมือง จังหวดั รำชบุรี ช่อื ภมู ิปัญญำ กำรจักสำนชะลอม ช่ือ นำงอุบล นำมสกุล จติ รงำมขำ วนั เดอื นปเี กิด 1 มกรำคม 2498 ท่อี ยู่ปัจจบุ นั (ทส่ี ำมำรถตดิ ต่อได้) บำ้ นเลขที่ 17/3 หมทู่ ่ี 10 ตำบล/แขวง เกำะพลับพลำ อำเภอ/เขต เมือง จงั หวดั รำชบรุ ี รหสั ไปรษณีย์ 70000 โทรศพั ท์ 0870349511 โทรสำร..........................Line ID 0870349511 E-mail address : …………………………………………………..Facebook…………………………………….. พกิ ดั ทำงภมู ศิ ำสตร์ คำ่ X : 13.6031 ค่ำ Y : 99.757 ควำมเปน็ มำของบคุ คลคลังปัญญำ กำรจักสำนจำกไม้ไผ่มีทำกันมำตั้งแต่สมัยปู่ ย่ำ ตำ ยำย โดยอำศัยไม้ไผ่ท่ีขน้ึ อยู่ทั่วไปในป่ำเมืองไทยซ่ึงมีอยู่ หมู่บ้ำน เพื่อใช้ลำต้นมำดัดแปลงทำเครื่องใช้ต่ำง ๆ ท่ีจำเป็นภำยในครอบครัว เช่น ตะกร้ำ ชะลอม กระด้ง ตะแกรง ลอบ ไซ เป็นตน้ เคร่ืองใช้ต่ำง ๆ ท่ีกล่ำวมำขำ้ งต้นในสมัยก่อนนยิ มทำใชก้ ันเองภำยในครอบครัว ตำมควำม จำเป็นของแต่ละท้องถ่ินและกำรจักสำนแต่ละอย่ำงมีกรรมวิธที แ่ี ตกต่ำงกนั ยำกบ้ำงง่ำยบ้ำง แตล่ ะคนจึงมคี วำมถนัด ในกำรทำไม่เหมือนกัน จึงได้เกิดมีกำรผลิตเพื่อแลกเปลี่ยนกันขึ้น พอมำช่วงหลัง ๆ ไม้ไผ่หำยำกข้ึนและคนมี งำนอื่นทำ ท่ีมีรำยได้ดีกว่ำก็หันไปทำงำนอย่ำงอ่ืนแทนจึงยังคงเหลืออยู่เพียงบำงคนหรือบำงกลุ่มเท่ำน้ันท่ีมีควำม ถนัดทำงจักสำนเป็นพิเศษ ดังนั้น คุณอุบล จิตรงำมขำ ได้นำควำมรู้จำกบรรพบุรุษ ปู่ ย่ำ ตำ ยำย ท่ีได้สอนมำยึด อำชีพทำงกำรจักสำนมำทำในช่วงเวลำว่ำง ตอนเย็นหรือกลำงคืนที่กลับ จำกไร่นำแล้ว เพื่อหำรำยได้มำจุนเจือ ครอบครัวอกี ทำงหน่ึง และตอ้ งกำรอนุรกั ษภ์ ูมิปญั ญำนี้ไว้ใหล้ ูกหลำนไดส้ ืบทอดต่อไป จดุ เดน่ ของภมู ปิ ัญญำท้องถ่ิน - เป็นวทิ ยำกรสอนกำรจกั สำนจำกไม้ไผ่ รูปแบบและลกั ษณะกำรถ่ำยทอด กำรประชำสัมพนั ธ์ เผยแพร่ภูมปิ ัญญำท้องถ่นิ  ยงั ไมเ่ คยมีกำรเผยแพร่/ใชเ้ ฉพำะบุคคล  เคยเผยแพรเ่ ฉพำะในชมุ ชน  มีกำรเผยแพร่ผำ่ นสื่อมวลชนและส่ืออื่นอยำ่ งแพร่หลำย  มีกำรดูงำนจำกบุคคลภำยนอก จำนวน.....................คร้ัง จำนวน.......................คน  มีกำรนำไปใช้ ในพ้ืนท่.ี ....................คน นอกพน้ื ที่..................คน  อนื่ ๆ (ระบุ)

6 ได้มีกำรนำควำมรู้เกี่ยวกบั กำรจกั สำนมำเผยแพรใ่ หก้ ับประชำชน และผูท้ สี่ นใจไดเ้ รียนรู้ โดยเปน็ วิทยำกร ให้ควำมรู้กำรสำนชะลอม และมีกำรจำหน่ำยให้กับผู้ท่ีสนใจ หรือส่งจองให้ทำในช่วงเวลำว่ำง เป็นกำรเผยแพร่ ควำมรูแ้ ละสร้ำงรำยได้เสรมิ อชี ่องทำงหนึง่ ลกั ษณะของภมู ิปญั ญำท้องถิ่น กำรพฒั นำตอ่ ยอดภมู ปิ ญั ญำให้เปน็ นวัตกรรม คณุ ค่ำ (มลู คำ่ ) และควำมภำคภมู ิใจ  ภูมิปญั ญำทอ้ งถน่ิ /นวัตกรรมทคี่ ิดคน้ ข้ึนมำใหม่  ภูมปิ ญั ญำทอ้ งถิ่นดั้งเดมิ ได้รับกำรถ่ำยทอดมำจำก จักสำน ได้รับกำรถ่ำยทอดมำจำกบรรพบุรุษ เป็นอำชีพที่กำลังจะสญู หำยไปจำกตำบล สำมำรถสรำ้ งเปน็ อำชีพ สร้ำงรำยได้ให้กับครอบครัวได้ รูปภำพเจ้ำของภมู ปิ ัญญำ นำงอุบล จิตรงำมขำ เป็นวทิ ยำกรสอนกำรสำนชะลอมจำกไม้ไผ่

ทป่ี รึกษำ คณะผ้จู ดั ทำ นำงศริ เิ พ็ญ สงั ขบูรณ์ นำงสำวจีรนนั ท์ คงมน่ั ผอ.กศน.อำเภอเมืองรำชบุรี ครู ร่ำง/เรียบเรียงและจดั ทำ ครู กศน.ตำบลเกำะพลบั พลำ นำงกมลชนก คำพฒุ